UNIVERZITET U NIU TEHNOLOKI FAKULTET LESKOVAC

OBRADA OTPADNIH VODA

Prof. dr. Ljiljana Taki

Predmet:

SEMINARSKI RAD Tema:

Obrada otpadnih voda industrije piva

Mileti Aleksandar 4672 Ili Milica 4677

LESKOVAC, 2012 god

Obrada otpadnih voda industrije piva

Sadraj
UVOD ....................................................................................................................................................3 Definicija otpadnih voda ..................................................................................................................3 Vrste otpadnih voda i njihove karakteristike ...................................................................................3 Karakteristike komunalnih otpadnih voda .......................................................................................4 Karakteristike industrijskih otpadnih voda ......................................................................................4 Atmosferske vode.............................................................................................................................4 ZAKONSKE REGULATIVE I STANDARDI ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA ....................................5 Okvirna Direktiva Evropske unije o vodama (Water Framewor Directive EU WFD - 200/60/EC) ...6 Zakonska regulativa u oblasti zatite voda u Republici Srbiji ...........................................................6 ZAKONSKA REGULATIVA.......................................................................................................................8 GRANINE VREDNOSTI EMISIJE ZA OTPADNE VODE .......................................................................8 OPIS TEHNOLOGIJE ...............................................................................................................................9 MESTA NASTANKA OTPADNIH VODA U PIVARI .................................................................................11 Minimizacija zagaenja otpadnih voda pivare ...............................................................................13 Kvalitativno - kvantitativne karakteristike otpadnih voda .............................................................14 TEHNOLOKE SHEME POSTROJENJA ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA .....................................15 ZAKLjUAK ..........................................................................................................................................17 LITERATURA ........................................................................................................................................18

-2-

Obrada otpadnih voda industrije piva

UVOD
Voda ne zna za geografske granice, politke, ekonomske ili druge prepreke. Voda je potreba svakog oveka bez obzira na boju koe, veru ili naciju. Poseduje maginu mo ivota, kao osnovni sastojak svega iveeg na planeti. Ne moe se zameniti. To je istovremno najdragoceniji i najugroeniji prirodni resurs. Razdoblje 2005-2015 godina predstavlja meunarodnu dekadu akcije Voda za ivot. Ova akcija je poela 22. marta 2005. godine na Svetski dan voda.[1]

Definicija otpadnih voda

Ne postoji opte prihvaena definicija otpadnih voda. Jedna od moguih definicija je sledea: Voda koja je na bilo koji nain zagaena tokom upotrebe predstavlja otpadnu vodu. Otpadne vode mogu biti otpadne vode domainstava, produkt ljudskog ili ivotinjskog zagaenja, zagaenja industrije ili atmosferskih prilika. Uobiajeno se otpadnim vodama smatraju otpadne voda iz naselja. Prema definiciji Federacije za kontrolu otpadnih voda (Water Pollution Control Federation, 1980), otpadne vode iz naselja sadre 99,94 % teinskih vode. Ostalih 0,06 % predstavlja materijal koji je rastvoren ili suspendovan u vodi. [1]

Vrste otpadnih voda i njihove karakteristike

Brz porast stanovnitva i dinamian razvoj industrije uslovljavaju permanetni rast potronje vode to dovodi do stalnog porasta koliine otpadne vode. S druge strane, zbog irenja industrijske proizvodnje, u otpadnim vodama je sve iri spektar nepoeljnih supstanci, moguih zagaujuih supstanci. Pod otpadnim vodama podrazumevaju se sve one vode koje nakon upotrebe u naseljima i industrijskoj proizvodnji ili oticanjem atmosferskih padavina sa povrine zemljita, naselja i kompleksa industrije menjaju svoje fizike, hemijske i bioloke osobine, poveavaju sadraj primesa, koloida i rastvorenih supstanci, koje mogu biti organskog ili mineralnog porekla. Otpadne vode po nastanku su: - komunalne otpadne vode - atmosferske otpadne vode - otpadne vode industrije Osnovni parametri na osnovu kojih se prati kvalitet otpadnih voda su temperatura, boja, miris, vidljive materije, pH, talone materije, suvi ostatak, areni ostatak, gubitak arenjem, suspendovane materije, hemijska potronja kiseonika (HPK), bioloka potronja kiseonika (BPK 5 ) i elektroprovodljivost. Pored navedenih osnovnih parametara predvieno je prikupljanje podataka o specifinim karakteristikama u zavisnosti od tipa otpadnih voda odnosno njihovog porekla. Kvalitet isputenih otpadnih voda pre isputanja u vodotokove-recipijente je zakonski regulisan. Prema poreklu, primese u vodi mogu biti: - ivi organizmi - estice mineralnog porekla - estice organskog porekla. Prema veliini estica kao i prema ponaanju pri izdvajanju iz vode, ukljuujui mineralne i organske materije kao i ive organizme, primese u vodi svrstavaju se u nekoliko kategorija: -3-

Obrada otpadnih voda industrije piva - Suspendovane i plivajue materije (grubo dispergovane ili mehanicke primese) imaju estice vee od 10-4 mm - Koloidne estice (veliine od 10-6 mm do 10-4 mm) - Pravi rastvori (molekularno dispergovane estice veliine manje od 10-6 mm) Suspendovane i plivajue materije (grubo dispergovane ili mehanicke primese) i koloidne estice obrazuju sa vodom heterogeni sistem sa graninim povrinama izmeu faza. Sastoje se od peska, gline i raznog drugog materijala mineralnog ili organskog porekla. Grubo dispergovane i koloidne estice ine vodu mutnom. Molekularno dispergovane estice obrazuju sa vodom pravi rastvor. [1]

Karakteristike komunalnih otpadnih voda

Vei deo komunalnih otpadnih voda ine upotrebljene vode iz domainstava. Za njih je karakteristian konstantan sastav u jednom regionu u duem periodu, kao rezultat ivotnog standarda i naina ivljenja stanovnitva. Karakteristika komunalnih otpadnih voda je prisustvo neorganskih i organskih materija, u vrstom, suspendovanom i rastvorenom obliku. Neorganske vrste materije su inertne materije koje nisu podlone raspadanju. Neorganske vrste materije su pesak, mulj, ljunak, a priblino jedna treina ovih materija odvaja se taloenjem. Od neorganskih rastvorenih supstanci najvanije su mineralne soli. Organske materije su uglavnom materije koje vode poreklo od mikroorganizama i otpadnih produkata ivih bia. Glavne grupe ovih materija su proteini, ugljeni hidrati i masti zajedno sa produktima njihovog raspadanja. Koliina svih materija, organskih i neorganskih, odreuje kvalitet vode. Nestabilne otpadne vode su one koje sadre veliku koliinu vrstih materija naroito organskih, dok se voda sa malo organskih vrstih materija moe okarakterisati kao stabilna. Pored toga, komunalne otpadne vode sadre mikroorganizme, od kojih su neki patogeni.

Karakteristike industrijskih otpadnih voda

Za razliku od komunalnih otpadnih voda, kvalitativno kvantitativne osobine industrijskih otpadnih voda mogu da variraju u jako irokom opsegu, ak i u otpadnoj vodi istog industrijskog objekta tokom dana. To je posledica odreene dinamike nastajanja otpadnih voda unutar samog proizvodnog postupka, ali i razliitog inteziteta rada industrije. Posebno se istiu udarna isputanja otpadnih voda, to predstavlja isputanje vee koliine otpadne vode u relativno kratkom vremenu. U otpadnim vodama industrije moe se pojaviti veliki broj raznovrsnih zagaujuih materija. Usled pojave novih sintetikih materija, njihov broj stalno raste. Zagaujue materije su obino neorganske soli, kiseline, razne organske materije, suspendovane materije, plivajue vrste i tene materije, radioaktivne i penuave materije, kao i mikroorganizmi i topla voda.

Atmosferske vode
Atmosferske vode predstavljaju padavine koje sa slivnih povrina naselja i industrije odnose razliite zagaujue materije. U urbanim sredinama-gradovima, kvalitativne karakteristike atmosferskih voda ine neorganski materijali (pesak), suspendovane materije, mala koncentracija ukupne organske i biorazgradive materije. U industrijama atmosferske vode mogu biti vrlo zagaene to zavisi od tehnolokog procesa proizvodnje. Zagaenje nastaje manipulacijom sirovina i gotovih proizvoda na otvorenom prostoru, gde dolazi do prosipanja i procurivanja opasnih materija. Kiom opasne materije se spiru sa industrijskih platoa i odlaze kao otpadne vode. [1] -4-

Obrada otpadnih voda industrije piva

ZAKONSKE REGULATIVE I STANDARDI ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA

Zatita voda od zagaivanja sprovodi se radi omoguavanja nekodljivog i nesmetanog korienja voda, zatite zdravlja ljudi, ivotinjskog i biljnog sveta i zatite ivotne sredine; Zatita voda od zagaivanja sprovodi se zabranom, ograniavanjem i spreavanjem unoenja u vode opasnih i tetnih komponenti, propisivanjem i preduzimanjem drugih mera za ouvanje i poboljanje kvaliteta voda; Zabranjeno je isputanje u podzemne i povrinske vode otpadnih voda koje sadre opasne i tetne komponente u masenim protocima, odnosno koncentracijama iznad propisanih graninih vrednosti, kao i vrenje drugih aktivnosti koje mogu pogorati propisani kvalitet vode u recipijentu; Preduzea iz ijih se objekata, ureaja i postrojenja isputaju otpadne vode duna su da obezbede sistematsku kontrolu kvaliteta tih voda, merenje njihove mase i ispitivanje njihovog uticaja na recipijente na propisan nain.

Ministarstvo za poslove vodoprivrede propisuje: koje se komponente u otpadnim vodama i u kojim masenim protocima smatraju opasnim i tetnim, nain i rokove merenja i evidencije podataka o utvrdenom kvalitetu otpadnih voda, sadrinu izvetaja o utvrenom kvalitetu otpadnih voda i njihovom uticaju na recipijent, rokove za dostavljanje podataka, kao i organe kojima se podaci i izvetaji dostavljaju, metodologiju za izradu i voenje katastra zagaivaa voda, karakteristike zagaujuih komponenata koje se isputaju u recipijent moraju biti takve da obezbede propisani stepen istoe vode vodotoka.

Zato je neophodno znati sposobnost samopreiavanja vodotoka. Na osnovu toga se odreuje mogunost korienja vodotoka kao prirodnog recipijenta, kao i potreban stepen preiavanja otpadnih voda. Sistematizovani podaci da se u svetu troi oko pedeset posto raspoloivih zaliha pitke vode, procenjuje se da bi ve za dve decenije potronja dostigla i 80% svih kapaciteta. Potreba racionalnog pristupa u potronji zaliha pitke vode na globalnom nivou sve je izraenije kroz mnoge apele i kampanje, uz opsti zakljuak da se na svetske rezerve vode definitivno ne moe gledati jednako kao i na zalihe nafte. Naime, za naftu je ve poznato (i primenjuje se) nekoliko alternativnih reenja dok za pitku vodu nema zamene. Stav UN je da voda postaje sve vie strateka sirovina 21. veka. Evropska unija je, takoe usvojila zajedniki osnov upravljanja vodama kroz dokument ,,Okvirna direktiva o vodama EU, koju mnogi popularno nazivaju ,,evropski ustav o vodama. Kljuni princip tog dokumenta izraen je tvrdnjom da ,,voda nije komercijalni proizvod kao neki drugi, nego naslee koje treba uvati, zatiti i shodno tome postupati. [3] -5-

Obrada otpadnih voda industrije piva

Okvirna Direktiva Evropske unije o vodama (Water Framewor Directive EU WFD 200/60/EC)
Stupila je na snagu 22. decembra 2000. godine objavom u Official Journal of the European Communities, a polaziste joj je u direktivama, uredbama i standardima u sektoru voda nastalim poslednjih deset gonina na nivou EU. Direktiva propisuje okvire vodne politike, uvaavanjem principa odrivog razvoja i integralnog upravljanja vodama. Direktiva daje zakonski okvir za sprovoenje zatite svih voda i to: spreavajui dalje zagaenje, titei i unapreujui status vodenih resursa, promovie odrivu upotrebu vode zasnovanu na dugoronoj zatiti resursa, unapreuje zatitu i poboljava stanje kvaliteta vodene sredine kroz specifine mere progresivne redukcije izliva, emisija i gubitaka prioritetnih supstanci i potpunog ukidanja bilo kakve emisije prioritetnih hazardnih supstanci, omoguava progresivno smanjenje zagaenja podzemnih voda i zatitu od daljeg zagaenja i doprinosi ublaavanju tetnih efekata sua i poplava [3].

Zakonska regulativa u oblasti zatite voda u Republici Srbiji

Zakonske odredbe koje vae u Republici Srbiji, a u vezi sa isputanjem otpadnih voda, sline su zakonskoj regulativi u Zapadnoj Evropi. Trenutno vaea zakonska regulativa u oblasti zatite voda od zagaivanja u Republici Srbiji obuhvata: Pravinik o opasnim materijama koje se ne smeju unositi u vode (Sl. list SFRJ br. 3/66, 19.01.1966, str. 61-63); Uredba o klasifikaciji vodotoka (Sl. glasnik SRS br. 5/68, 03.02.1968, str. 61 - 64); Uredba o klasifikaciji voda (Sl. glasnik SRS br. 5/68, 03.02.1968, str. 64 - 68); Pravilnik o opasnim materijama u vodama (Sl. glasnik RS br. 31/82); Pravilnik o nainu i minimalnom broju ispitivanja kvaliteta otpadnih voda (Sl. glasnik SRS br. 47/83, 03.12.1983, str. 2110). Zakon o vodama (Sl. Glasnik RS br. 46/91, 31.07.1991, str. 1827-1841); Zakon o zatiti ivotne sredine 2743); (Sl. glasnik RS br. 66/91, 06.11.1991, str. 2730-

Pravilnik o jugoslovenskim standardima za kvalitet voda (Sl. glasnik RS br. 45/94); -6-

Obrada otpadnih voda industrije piva Pravilnik o uslovima koje moraju da ispunjavaju preduzea i druga pravna lica koja vre odredjena ispitivanja kvaliteta povrinskih i podzemnih voda kao i ispitivanja kvaliteta otpadnih voda.(Sl. glasnik SRS br. 41/94); Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pie (Sl. list SRJ br. 42/98, 28.08.1998, str. 4-10); Zakon o reimu voda (Sl. list SRJ br. 59/98, 04.12.1998, str. 43-45); JUS STANDARDI ZA KVALITET VODA.

Pravilnikom o jugoslovenskim standardima za kvalitet vode (Slubeni glasnik SRJ br.45/94), propisuju se standardi koji imaju sledee nazive i oznake: Kvalitet vode. Odreivanje sadraja rastvorenog kiseonika. Jonometrijska metoda. JUS ISO 5813; Kvalitet vode. Odreivanje sadraja rastvorenog kiseonika. Metoda jona sa selektivnom elektrodom. - JUS ISO 5814; Kvalitet vode. Odreivanje biohemijske potronje kiseonika posle pet dana BPK 5 . Metoda razblaivanja i rasejavanja. - JUS ISO 5815; Kvalitet vode. Odreivanje hemijske potronje kiseonika. - JUS ISO 6060; Kvalitet vode. Odreivanje sadraja nitrata. Deo 1 : Spektrofotometrijska metoda sa 2,6-dimetilfenolom - JUS ISO 7890-1; Kvalitet vode. Odreivanje sadraja nitrata. Deo 2: Spektrofotometrijska metoda sa 4fluorfenolom posle destilacije - JUS ISO 7890-2; Kvalitet vode. Odreivanje sadraja nitrata. Deo 3: Spektrofotometrijska metoda sa sulfosalicilnom kiselinom - JUS ISO 7890-3; Kvalitet vode. Odreivanje sadraja slobodnog hlora i ukupnog hlora. Deo 1: Titrimetrijska metoda sa N.N.-dietil-1,4-fenilendiaminom - JUS ISO 7393-1; Kvalitet vode. Odreivanje sadraja slobodnog hlora i ukupnog hlora. Deo 2: Kolorimetrijska metoda sa N.N. - dietil - 1,4 - fenilendiaminom za rutinsku kontrolu JUS ISO 7393-2; Kvalitet vode. Smernice za odreivanje sadraja ukupnog organskog ugljenika (TOC) JUS ISO 8245; Kvalitet vode. Kalibracija i ocenjivanje analitikih metoda ispitivanja i karakteristika metoda. Deo 1: Statistiko ocenjivanje linearne kalibracione funkcije. - JUS ISO 8466-1.

Navedeni jugoslovenski standardi sastavni su deo gore navedenog pravilnika i objavljuju se u posebnom izdanju Saveznog zavoda za standardizaciju. [3] -7-

Obrada otpadnih voda industrije piva

ZAKONSKA REGULATIVA
Na osnovu lana 93. stav 2. taka 1) Zakona o vodama (Slubeni glasnik RS, broj 30/10) i lana 42. stav 1. Zakona o Vladi (Slubeni glasnik RS, br. 55/05, 71/05 ispravka 101/07, 65/08 i 16/11), Vlada donosi UREDBU o graninim vrednostima emisije zagaujuih materija u vode i rokovima za njihovo dostizanje Prilog 2.

GRANINE VREDNOSTI EMISIJE ZA OTPADNE VODE

38. Granine vrednosti emisije otpadnih voda iz objekta i postrojenja za proizvodnju piva Granine vrednosti emisije navedene u ovom odeljku se odnose na otpadne vode ije zagaujue materije potiu uglavnom od proizvodnje piva. Mogu se primeniti i na integrisane sladare, pod uslovom da pokrivaju zahteve pivare. Tabela 1. Granine vrednosti emisije na mestu isputanja u povrinske vode(II)

(I) Vrednosti se odnose na 2-asovni uzorak. (II) Ne primenjuje se na vode iz indirektnog rashladnog sistema i sistema za pripremu procesne vode. (III) Granina vrednost za azot (amonijani-azot) i granina vrednost za ukupan neorganski azot se primenjuje kada je temperatura efluenta iz biolokog preistaa 12oC i kada je optereenje ukupnog ulaznog azota, koje je dato u dozvoli vee od 100 kg/dan. Efekat preiavanja se rauna u odnosu na ulazni ukupni azot (organski i neorganski) i izlaznu vrednost ukupnog azota u toku reprezentativnog vremenskog perioda koji nije dui od 24 asa. (IV) Zahteve za ukupni fosfor treba primeniti tamo gde optereenje sirove vode ukupnim fosforom na kome se bazira dozvola za isputanje efluenta dostie 20 kg/dan. (V) U efluentima kanalizacionih laguna, dizajniranih sa vremenom zadravanja od 24 asa ili vie u kojima dnevna zapremina otpadne vode, na kojoj je bazirana dozvola za isputanje, ne prelazi 500 m3, gde je uzorak oigledno obojen usled prisustva algi, HPK i BPK5 treba odreivati iz uzorka koji ne sadri alge. U

-8-

Obrada otpadnih voda industrije piva

tom sluaju vrednosti prikazane u tabeli se smanjuju na 15 mgO2/l za HPK i na 5 mgO2/l za BPK5. U sluaju talonih laguna, zahtevi se odnose na sluajni uzorak. Ne treba smatrati da se zahtevi odnose i na sluaj kada je talona laguna isuena pre postizanja zadatih nivoa. [5]

OPIS TEHNOLOGIJE
Proizvodnja piva je dugotrajan i sloen tehnoloki proces sastavljen od niza tehnolokih operacija i tehnika: Prijem i priprema sirovina za proizvodnju piva Za proizvodnju piva potrebne su etiri osnovne sirovine: jemeni slad, hmelj, voda i kvasac. Deo jemenog slada moe se zameniti itaricama i proizvodima od itarica (kukuruzna krupica), dodacima na bazi skroba i eera. Kvalitet ovih sirovina ima odluujui uticaj na kvalitet gotovog proizvoda. Osiguranje odgovarajuih uslova prilikom manipulacije i skladitenja sirovina preduslov je kvalitetnog gotovog proizvoda. Proizvodnja ohmeljene sladovine Ohmeljena sladovina osnova je za kvalitetan gotovi proizvod. Osim toga sadraj suve materije (ekstrakt) u sladovini odreuje tip piva, odnosno utroak energije potrebne za proizvodnju sladovine. Celokupan proces proizvodnje ohmeljene sladovine izvodi se u 5 procesnih koraka: 1. Komljenje usitnjenih sirovina (prekrupe/krupice) 2. Izdvajanje sladovine iz oeerene komine 3. Kuvanje sladovine s hmeljom 4. Bistrenje sladovine 5. Hlaenje i aeracija sladovine Alkoholno vrenje i zrenje (odleavanje) piva U postupku vrenja i dozrevanja piva dolazi do pretvaranja fermentabilnih eera (ekstrakta) pomou pivskog kvasca u etil alkohol, CO 2 , nusprodukte vrenja i biomasu kvasca kod poviene temperature (fermentacija ili vrenje) te modifikovanje nusprodukta vrenja pomou zaostalog kvasca pri niskoj temperaturi (dozrevanje ili odleavanje). Celokupan proces odvija se u anaerobnim uslovima pri temperaturi 6-16C i izvodi se u 5 procesnih koraka: 1. Inokulacija pivskog kvasca u hladnu sladovinu, 2. Glavno vrenje sladovine, 3. Uklanjanje (sakupljanje) kvasca 4. Hlaenje mladog piva 5. Dozrevanje (odleavanje) mladog piva Dorada piva Pivo je nakon zavretka procesa odleavanja jo uvek mutno, odnosno nedovoljno bistro za plasman. Zbog toga je potrebno pivo izbistriti i pripremiti za otakanje u ambalau u skladu sa deklaracijom proizvoda. U postupku dorade piva izvode se finalne korekcije karakteristika piva zavisno od primenjenog tehnolokog procesa. Postupak dorade piva vri se u 4 procesna koraka: 1. Stabilizacija piva 2. Filtracija piva 3. Korekcija udela sastojaka piva -9-

Obrada otpadnih voda industrije piva 4. Skladitenje filtriranog piva[2] Ambalairanje piva Pre prodaje pivo se mora napuniti u ambalau koja se razlikuje po zapremini (0,2 l do 50 l) i materijalu izrade (staklene boce, bave od nerajueg elika), pa je zavisno od toga, kao i od toga radi li se o novoj, nepovratnoj ili povratnoj ambalai i sama priprema ambalae i postrojenja za punjenje piva u ambalau (ambalairanje) razliita. Rukovanje pivom i ambalaom mora biti optimirano i ispunjavati osnovne preduslove za ispravan gotov proizvod. Otakanje piva u ambalau je vrlo sloen proces koji se sastoji od sledeih tehnolokih operacija: Priprema ambalae, Pranje ambalae, Kontrola oprane ambalae, Punjenje i zatvaranje, Bioloka stabilizacija (pasterizacija boce i piva), Etiketiranje i oznaavanje

Skladitenje gotovog proizvoda Nakon opremanja ambalaa se pakuje zavisno o vrsti u PVC nosiljke (povratne boce), kutije (nepovratne boce i limenke), foliju (nepovratne boce), slau na palete (paletizatori) i odvode u skladite gotovih proizvoda. Palete s gotovim proizvodima se uvaju u skladitu opremljenom s opremom za kondicioniranje vazduha (hlaenje/grejanje). Ostali korisni procesi Pomoni (korisni) procesi neposredno vezani za proces proizvodnje piva definisani su osnovnim karakteristikama tehnolokog procesa proizvodnje piva i sastoje se od: Pripreme tehnoloke vode - Voda se primarno koristi kao sirovina (89 - 93% vode u proizvodu), te za ispiranje ekstrakta iz tropa, hlaenje sladovine, pripremu naplavnog filtera piva, pasterizaciju piva, pranje i dezinfekciju tehniko-tehnoloke opreme i radnih povrina, odravanje opte higijene, pranje i dezinfekciju ambalae, proizvodnju pare, kondenzaciju amonijaka u rashladnim postrojenjima, hlaenje vazdunih i amonijanih kompresora i dr. Proizvodnje vodene pare - Para se proizvodi u kotlarnici koja ima funkciju proizvodnje tehnoloke pare pritiska 6-8 bara. Glavni deo potronje pare odvija se u procesu proizvodnje sladovine (komljenje, kuvanje sladovine), filtracije (sterilizacija filtera) te punjenja u ambalau (pranje boca) i pranje (CIP pranja) Proizvodnja rashladne energije - Rashladno postrojenje je neophodno za voenje tehnolokog postupka proizvodnje piva. Rashladni medijum je amonijak koji krui u zatvorenom sistemu predaje hladno u medijima (voda ili propilen glikol) koji se u odvojenim sistemima dovode do potroaa hladnoe. Proizvodnja komprimovanog vazduha - Postrojenje za proizvodnju komprimovanog vazduha za pivare ine vazduni kompresori s vodenim ili vazdunim hlaenjem. Kapacitet kompresora mora zadovoljiti sve potrebe instalirane opreme i tehnolokih procesa Pranje i dezinfekcija - Cilj pranja i dezinfekcije je osiguravanje neophodnih higijenskih preduslova u svim fazama proizvodnje piva. Pranje i dezinfekcija procesne opreme i radnih povrina su zbog visokih higijenskih zahteva uestali te iziskuju velike trokove radne snage, tehnike opreme, sredstava za ienje, vode i energenata. Pranje i dezinfekcija unutranjih povrina procesne opreme se radi CIP (Cleaning in Place) postupkom zatvorenog, krunog pranja i dezinfekcije koriste i vodu i razliita sredstva za pranje (alkalna, kisela i dezinficirajue). Doziranje CO 2 - Ugljen dioksid je uobiajeni nusproizvod alkoholnog vrenja pivske sladovine. Na poetku vrenja iz fermentora izlazi smesa ugljen dioksida i vazduha, koja se isputa u -10-

Obrada otpadnih voda industrije piva atmosferu prvih dvadest sati dok udeo CO 2 u izlaznim fermentacionim gasovima ne dostigne 95,0 do 99,5 %. Tada se izlazni fermentacioni gasovi uvode u postrojenje (stanicu) za prikupljanje, proiavanje i doziranje CO 2 . Postrojenje za dobijanje dozirnog CO 2 slui s jedne strane za uskladitenje CO 2 koji kontinuirano izlazi iz fermentora dok traje vrenje piva, a s druge strane za njegovo ienje i doziranje, kako bi se proieni ugljen dioksid mogao upotrebiti za odreene tehnoloke operacije. Kontrolna laboratorija - Proces proizvodnje piva neophodno je nadzirati u svakom procesnom koraku kako sa fiziko-hemijskih karakteristika sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda tako i mikrobioloku opreme, cevovoda, poluproizvoda, kvasca, gotovih proizvoda.[2]

MESTA NASTANKA OTPADNIH VODA U PIVARI

U pivarama se voda koristi za ekstrakciju slada u postupku dobijanja sladovine i ispiranja tropa, pranje posuda varionice fermentora, tankova za odleavanje pritisnih tankova, bavi i boca, odravanje istoe ostalih delova opreme, cevovoda, te radnih povrina, hlaenje, proizvodnju pare itd. Samo manji deo te vode ulazi u sastav gotovog proizvoda, dok se vei deo nakon upotrebe pojavljuje kao otpadna voda iz pogona. Otpadne vode se mogu svrstati u dve grupe: - uslovno iste (voda iz fridera, kondenzatora i slino) - tehnolokke otpadne vode. Tehnoloke otpadne vode sadre u suspenziji smesu sladovine, pivskog i hmeljnog tropa, proteinskog taloga, piva, kvasca, dijatomejske zemlje, sredstava za pranje i dezinfekciju.

Ove vode se razlikuju po koliini i sastavu od pogona do pogona, zbog specifinosti i razliitosti proizvodnih procesa u pojedinim pogonima, stepena savremenosti primenjene tehnologije i stepena recikliranja nusproizvoda i otpadnih materija tehnolokog procesa. Osim toga, tim razlikama doprinose veliina pogona i tip kanalizacione mree, tj. da li su i u kojoj meri atmosferske -11-

Obrada otpadnih voda industrije piva i sanitarno-fekalne vode odvojene od otpadnih tehnolokih voda. Bez obzira na to to se u pivarama pojavljuju vremenski intervali u kojima praktino nema znatnije potronje, a kroz to i isputanja otpadnih voda, moramo naglasiti da poreenja u pogonima pokazuju da moderne pivare rade s optimalnim iskorienjem postrojenja, tj. sva mesta su istovremeno u pogonu, a kroz to se osetljivo smanjuju maksimalne vrednosti. S obzirom na to da je koliina otpadnih voda pivara zavisna u prvom redu od koliine utroene tehnoloke vode, odnosno da zavisno od reenja samo 10-20% tehnoloke vode ne odlazi kao otpadna voda, pojaan je znaaj racionalnog troenja i kontrole utroka tehnoloke vode. Racionalno troenje vode nije znaajno samo sa aspekta cene tehnoloke vode koja je uvek niska, niti nadoknade za obradu isputene vode koja nije adekvatna, nego iz zbog savremenije proizvodnje u kojoj se voda koristi u cirkulacionim sistemima uz korienje svih mogunosti iskorienja nusproizvoda nastalih u toku proizvodnje piva. Sve vode koje se isputaju u kanalizaciju iz pogona u kome se proizvodi sladovina, smatramo otpadnim vodama proizvodnje sladovine. Otpadne vode proizvodnje sladovine su kako u kvalitativnom tako i u kvantitativnom smislu rezultat primenjene tehnologije kao i specifinosti karakteristinih za svaku pojedinu sredinu. Potronja tehnoloke vode kao i sistemi u kojima se ona koristi, od presudnog su znaaja za koliinu i zagaenost otpadnih voda. Samim izborom tehnoloke operacije ne utiemo na potronju vode ve i na racionalno troenje energije, a samim tim i smanjujemo koliinu otpadnih voda koje isputamo u kanalizaciju. Isto tako i izborom opreme sistema tehnolokog procesa. Ipak u odnosu na ukupnu koliinu otpadnih voda pivare ispada da se 15% isputa iz procesa proizvodnje sladovine. Ima nekoliko karakteristinih postupaka u tehnologiji proizvodnje sladovine kod kojih dolazi do tehnoloki nunog isputanja otpadnih voda. Znamo da je cilj svih proizvoda pa samim tim i proizvoda sladovine to vee iskorienje svih faktora u procesu. Kod stvaranja otpadnog proizvoda iz objektivnih ili subjektivnih razloga gubi se energija nepovratno i takav proces je neekonomian to se odraava na tehnoloki proces i kvalitativne i kvantitativne karakteristike otpadnih voda. U procesu sladovanja znatnije se koliine tehnoloke vode koriste za namakanje zrna slada, pri emu se suvina koliina vode esto isputa u kanalizaciju. Ove otpadne vode osim slada nose sa sobom i estice organskog i neorganskog porekla, otpadne vode prilikom pranja posude ili filtracije komine ili tropa, nose u sebi zaostale materije kao skrob, celulozu, belanevine, ugljene hidrate, gorke materije i ostale komponente ili materije koje nastaju u toku samog tehnolokog procesa. Otpadne vode isputene pri proizvodnji piva, koje nose sve materije u procesu vrenja, naknadnog vrenja i odleavanja, kao i obrade piva nazivamo otpadnim vodama vrenja i obrade gotovog piva. Karakteristika ovih otpadnih voda je vrlo visoka zagaenost, uz znatne varijacije apsolutnih vrednosti zagaenja. U kvalitativnom smislu zagaenost otpadnih voda vrenja, naknadnog vrenja, odleavanja i obrade gotovog piva posledica je sadraja organske materije, dospele u otpadnu vodu kroz gubitke u tehnolokom procesu ili pranjem posuda sa zaostalim koliinama poluproizvoda i proizvoda. Te otpadne materije ine: sladovina, kvasac nastao u procesu glavnog i naknadnog vrenja, belanevine, dijatomejska zemlja izmeana sa elijama kvasca, mlado pivo kao i gotovo pivo koje se gubi u toku procesa. Otpadne vode isputene iz pogona za punjenje piva u staklenu ambalau (flaara) su relativno sa niskim sadrajem organske materije i sa vrlo visokim varijacijama pH vrednosti, koja je rezultat tehnolokog zahteva za upotrebom baza i baznih sredstava za pranje boca. Zagaenja koja u otpadne vode flaare (punionice boca) dospevaju dnevnim i nedeljnim pranjem maina i prostora jesu razna ulja i masti za maine i sanitarni vor. Vrlo esto u otpadnim vodama nalazimo vrst otpad bez obzira to se po pravilu izvoenja iskoriene etikete i stakleni lom izdvaja i odlae na otpad. Postupak etiketiranja boca, korienje dekstroznog lepila, kao i gubici gotovog proizvoda takoe su potencijalni izvori zagaenja organskim materijama. Uticaj na neeljene pH vrednosti ima i isputanje iskorienog baznog rastvora od pranja boca, kao i od uestalosti od tog isputanja. Bez obzira na jednostavne mogunosti regeneracije i neutralizacije takvog rastvora, jo uvek mnogi pogoni imaju visoke pH vrednosti otpadnih voda iz punionice zahvaljujui upravo -12-

Obrada otpadnih voda industrije piva slabom reavanju tog problema. Kako je pri punjenju piva u staklenu ambalau, bez obzira na tehniki nivo pojedine punionice, zaposlen veliki broj ljudi unutar jednog pogona, sanitarna otpadna voda ini znaajan izvor zagaenja.

Podaci se odnose na pivaru u kojoj se trop prodaje u sveem stanju a viak kvasca iz vreonog podruma se ne isputa u kanalizaciju. Prema tome, ovaj prikaz nije univerzalan i naveden je ovde samo kao primer kako bi trebalo klasifikovati otpadne vode u vlastitom pogonu, pre nego se pokua smanjiti nivo njihove zagaenosti, ipak se vidi da najvie otpadnih voda potie od pranja, da varionica i punionoca imaju najvei uticaj na 20C BPK 5 vrednost ukupnih otpadnih voda te da varionica i obrada piva daju najvie suspendovanih materija. [4]

Minimizacija zagaenja otpadnih voda pivare

Zbog svega navedenog potrebno je izvriti modifikaciju tehnolokog procesa u cilju recirkulacije tehnoloke vode i reciklae nusproizvoda i otpada, to se moe ostvariti na sledei nain: a) smanjenjem nivoa zagaenosti otpadnih voda varionice U cilju smanjenja uticaja otpadnih voda varionice na zagaenost ukupnih otpadnih voda pivare preporuuje se: - talog iz whirpoola direktno vraati u bistrenik; - trop prodavati u vlanom stanju; - trop konzervirati s ureom i prodavati u vlanom stanju; - kod suenja tropa vodu ceenja vratiti u varionicu; - filterski kola sa obrade piva direktno prebaciti u komovnjak (pozitivno utie na izluivanje pri ispiranju tropa i poveavaiskorienje ekstrakta). injenica je da pojedine nae pivare sue trop koji pre suenja cede, to je vano sa stanovita utede energije, ali vrlo nepovoljno se stanovita pokazatelja zagaenosti otpadnih voda. Naime ceenjem se iz 100 kg vlanog tropa dobija, do 40 kg tene faze koja sadri do 5% suve materije (40% proteini, 9% masti, 18% eeri, 5% linolna kiselina, 3,5% celuloza, 0,5% smole, 0,4% tanini). Praktino to znai da bi se dobila 1 tona osuenog tropa, ceenjem treba ukloniti oko 1000 kg tene faze koja optereuje otpadne vode varionice sa dodatnim 50 kg suve materije, to se odraava na optereenost ukupnih otpadnih voda. To je svakako nedopustivo pa bi vodu od ceenja trebalo vratiti u varionicu. Potekoa je to bi ovu vodu trebalo uvati u posebnom spremniku na relativno visokoj temperaturi (80-84oC) kako bi se spreilo kvarenje i to postupak dolazi u obzir samo ako varionoca radi 24 asa, svih 7 dana u nedelji. Uobiajeno je u ovaj spremnik dovesti i poslednju vodu od ispiranja tropa te vodu od ispiranja posuda varionice. Sve vode se tada proputaju preko dekantera. Dobijeni talog 25% suve materije se mea sa -13-

Obrada otpadnih voda industrije piva ispresovanim tropom i sui. Voda sa 1-1,1% suve materije se uva na 80oC i koristi za ukomljavanje. Tropu se pre ceenja po ovom konceptu mogu dodati hmeljni trop, vrui i hladni talog, a nakon ceenja jo filterski kola sa obrade sladovine i piva. Ovo je znaajno jer specifinoj potronji od 100 do 150 g dijatomejske zemlje nastaje 0,5-0,6 kg filterskog kolaa po 1 hl piva. Isputen u kanal poveava 20C BPK 5 za 5%, a dokazano je da ne utie na kvalitet tropa. Prema nekim podacima filterski kola se moe vratiti u komovnjak bez ikakvih tetnih posledica, naprotiv, on poveava izluivanje ekstrakta iz tropa prilikom ispiranja i poveava iskorienje. Opisani postupak se moe modifikovati tako da se umesti dekanter-centrifuge postavi cilindrino-konusni tank talonik u kojem se brzo iztaloi oko 90% suspendovanih sastojaka koji se pridruuju tropu a izbistrena voda uva na 70oC i koristi za ukomljavanje uz predhodno meanje sa aktivnim ugljem (50-100 g hl-1). b) smanjenjem nivoa zagaenosti otpadnih voda iz vreonog i lenog podruma Otpadne vode iz vreonog i lenog podruma manje e uticati na zagaenost ukupnih otpadnih voda ako se pivarski talozi (tj. otpadni kvasac) ne isputaju direktno u kanalizaciju, ve se prikupljaju o odvojene spremnike i kvasac se zatim: - koristi u sveem stanju, u ishrani ivotinja (do 0,5% bioloki aditiv); - inaktivira toplotom i konzervira propionskom kiselinom te koristi kao proteinski dodatak krmima (do 10%); - pomea sa melasom u razmeri 1:1, ime mu se poveava trajnost do 7 dana i koristi kao dodatak krmima; - reciklira u varionici (smanjenje normativa sirovina, poveanje -aminoazota, utede hmelja, ubrzanje vrenja, poveanje koliine i hranljive vrednosti tropa); - ugusti na dekanteru, pivo vrati u whirpool, vreoni ili leni podrum, ali ostaje problem izdvojenog kvasca, ako se on ne moe osuiti pa to zahteva primenu jednog od prva tri reenja; - osui. c) smanjenjem i kontrolom alkalija i alkalnih voda Visoka potronja alkalije (do 0,8 kg 50% NaOH na jedan hektolitar piva) e se smanjiti, a otpadne vode od pranja manje e uticati na pH vrednost od ukupnih otpadnih voda ako se: - alkalija iz maine za pranje proiava taloenjem u posebnom spremniku (dodatak sredstava za flokulaciju) i reciklira ili se kontinualno preiava filtracijom; - alkalija pre isputanja neutralie otpadnim CO 2 iz podruma za vrenje ili dimnim gasovima iz kotlarnice; - alkalija, odnosno alkalne otpadne vode postepeno isputaju i dozirano razreuju, kiselim otpadnim vodama (iz vreonog podruma); - tople alkalne vode koriste za potapanje jema. [4]

Kvalitativno - kvantitativne karakteristike otpadnih voda

Koliina i zagaenost ukupnih otpadnih voda pivare varira u irokim granicama, zavisno od ranije spomenutih faktora. Otpadne vode nastale pranjem boca sadre male koncentracije organskog zagaenja ( 20C BPK 5 od 200 do 400 mg/l). Koncentracije kojima se peru rezervoari za fermentaciju i filtri dostiu 20C BPK 5 3000 mg/l , a u vodama kojima se peru cisterne za uvanje piva ak i 16000 mg/l. Takoe, visoka potronja alkalija, 0,8 kg 50% NaOH na jedan hektolitar piva, ini otpadne vode od pranja boca agresivnim. Prosena organska optereenja izraena preko parametara 20C BPK 5 i HPK, kao i koncentracije amonijaka i suspendovanih materija su takve da se ovi efluenti -14-

Obrada otpadnih voda industrije piva ne smeju direktno isputati bez preiavanja u recipijente. Prisutnost ugljenih hidrata i proteina ini ove vode pogodnim za biohemijsko preiavanje aerobnog i anaerobnog tipa. U tabeli 7.48. prikazan je prosean sastav (koncentracija relevantnih pokazatelja) zbirnih otpadnih voda AD Pivare - Ni. [4]

TEHNOLOKE SHEME POSTROJENJA ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA

Na slici 7.67. prikazana je tehnoloka shema za predtretman otpadnih voda iz industrije za proizvodnju piva, kada je njihov prijemnik gradska kanalizacija.

Linija vode: 0 Tehnoloki proces za proizvodnju piva; Influent - nepreiene zbirne otpadne vode iz tehnolokog procesa za proizvodnju piva 1 Fina reetka (sito) za uklanjanje sirovine iz tehnolokog procesa i zatitu opreme na postrojenju (mera protoka, pumpe itd.); 1a kontejner za materijal uklonjen sitom koji se prerauje na liniji mulja; 1b mera protoka;

-15-

Obrada otpadnih voda industrije piva 2 egalizacioni bazen za ujednaavanje kvalitativno - kvantitativnih karakteristika zbirnih otpadnih voda; egalizacioni bazen sadri opremu za meanje, odnosno uduvavanje dovoljne koliine vazduha, da ne bi dolo do taloenja suspendovanih materija i anaerobnih procesa; 3 reaktor za intenzivno fiziko - hemijsko preiavanje u kome se vri flotacija vazduhom uz ukrupnjavanje estica koagulacijom (Al 2 (SO 4 ) 3 ) i flokulacijom (PAA); 3a kontejner za flotirani materijal koji se prerauje na liniji mulja; 4 primarni cilindrino - konini talonik izraen od elinog lima i efluent - preiene zbirne otpadne vode iz tehnolokog procesa proizvodnje piva, koje se uputaju u gradsku kanalizaciju. Linija mulja: 5 zgunjiva mulja; 6 kondicioniranje mulja sa (Al 2 (SO 4 ) 3 ) i organskim polielektrolitima (PAA); 7 stabilizacija mulja kreom (Ca(OH) 2 ) i 8 odlaganje stabilizovanog mulja na deponiju. Nepreiene otpadne vode (influent) se najpre proceuju kroz fine reetke za uklanjanje krupnijeg grubo dispergovanog i delom suspendovanog materijala. Uklanjanjem krupnijih estica, koje bi mogle da otete mera protoka, otpadne vode se uvode u egalizacioni bazen gde se vri ujednaavanje protoka i sastava. Nakon toga se otpadne vode uvode u reaktor za intenzivno fiziko-hemijsko preiavanje, gde se pored uklanjanja 20C BPK 5 , HPK i suspendovanih materija vri smanjenje pH vrednosti otpadne vode zbog kisele hidrolize aluminijumsulfata. Mulj iz primarnog talonika, zatim materijal odvojen na finim reetkama, kao i flotirani materijal idu na zgunjavanje, hemijsko kondicioniranje i stabilizaciju kreom (linija mulja). Na slici 7.68. prikazana je tehnoloka shema postrojenja za potpuno preiavanje zbirnih otpadnih voda iz industrije za proizvodnju piva, kada su prijemnici reke II klase. S l i k a 7.68. Tehnoloka shema postrojenja za potpuno preiavanje zbirnih otpadnih voda iz industrije za proizvodnju piva:

Linija vode: 0 tehnoloki proces za proizvodnju piva; Influent - nepreiene zbirne otpadne vode iz tehnolokog procesa proizvodnje piva 1 Fina reetka (sito) za uklanjanje sirovine iz tehnolokog procesa i zatitu opreme na postrojenju (mera protoka, pumpe itd.); 1a kontejner za materijal uklonjen sitom koji se prerauje na liniji mulja; 1b mera protoka; -16-

Obrada otpadnih voda industrije piva 2 egalizacioni bazen za ujednaavanje kvalitativno - kvantitativnih karakteristika zbirnih otpadnih voda, egalizacioni bazen sadri opremu za meanje, odnosno uduvavanje dovoljne koliine vazduha, da ne bi dolo do taloenja suspendovanih materija i anaerobnih procesa; 3 reaktor za intenzivno fiziko - hemijsko preiavanje u kome se vri flotacija vazduhom uz ukrupnjavanje estica koagulacijom (Al 2 (SO 4 ) 3 ) i flokulacijom (PAA); 3a kontejner za flotirani materijal koji se prerauje na liniji mulja; 4 primarni cilindrino - konini talonik izraen od elinog lima; mulj iz talonika ide na preradu na liniji mulja; 5 bioaeracioni bazen sa aktivnim muljem (produena aeracija, pri emu dolazi i do procesa nitrifikacije); 6 sekundarni talonik iz koga se deo mulja recirkulie u bioaeracioni bazen a viak mulja ide na preradu na liniji mulja; 7 bazen za hlorisanje iefluent - preiene zbirne otpadne vode iz tehnolokog procesa proizvodnje piva, koje se uputaju u reke sa veim ekolokim zahtevima. Linija mulja: 8 zgunjiva mulja; 9 digestor mulja (anaerobno truljenje i dobijanje biogasa kao korisnog proizvoda); 10 polja za suenje stabilizovanog mulja i 11 dispozicija mulja (korienje stabilizovanog mulja u poljoprivredi). Potpuno preiavanje otpadnih voda pivare podrazumeva i sekundarni tretman u bazenu sa aktivnim muljem sa malom optereenou mase (produena aeracija). Uz uspean predtretman efekat biohemijskog preiavanja je 95% po osnovu 20C BPK 5 . Voda se potom hlorie, zbog postojanja bakterija i razliitih mikroorganizama. S obzirom da postoji mulj iz sekundarnog talonika to zahteva potpunu stabilizaciju ovog mulja sa primarnim muljem, flotiranim materijalom i krupnijim esticama koje su odvojene na sitima. Prerada ima za posledicu dobijanje biogasa koji predstavlja ekoloko gorivo. Nakon potpunog tretmana efluent se nesmetano moe uputati u prirodne recipijente sa veim ekolokim zahtevima (reke II klase). [4]

ZAKLjUAK
U skladu sa trendom o drivom razvoju, ouvanju svih prirodnih resursa koji su nam na raspolaganju i zatiti ivotne sredine, ovim radom smo dali sveobuhvatnu karakterizaciju otpadne vode iz industrije piva, konkretno Pivare AD Ni. Kao i konkretna reenja postrojenja za preradu i preiavanje otpadne vode. Na osnovu viegodinjih fiziko-hemijskih analiza zbirne otpadne vode uraene experimentalno, utvreno je veliko organsko zagaenje (HPK iz KMnO 4 I 20C BPK 5 ), i visoka koncentracija suspendovanih materija. Na osnovu kvalitativno kvantitativnih karakteristika otpadne vode, zakonskih regulativa i uredba definisan je potreban stepen preiavanja po relevantnim polutantima. Na osnovu kog su data dva reanja tehnologija za preiavanje otpadnih voda, sa razlikom u stepenu preienosti krajnjeg efluenta koji se isputa u recipijent. Reenja se razlikuju u tome to je kod drugog projektovano biohemijsko preiavanje ime se dobija vii kvalitet vode. Prouavanjem samog tehnolokog procesa proizvodnje, uspeli smo da ponudimo reenja kojima bi se izvrila recirkulacija sirovina i postigla njihova uteda, a samim tim i smanjilo organsko i mineralno optereenje otpadnih voda. Primenom procesa recirkulacije i reenja za preiavanje otpadne vode zatvaramo krug tehnologije, i moemo postii cilj zelene tehnologije sa odrivom budunou.

-17-

Obrada otpadnih voda industrije piva

LITERATURA
1. http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%82%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D 0%B5_%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%B5 2. PRELIMINARNI TEHNOLOKI PROJEKAT POVEANJA KAPACITETA PROIZVODNJE PIVA ZA 20% U FABRICI PIVARA NI 3. Sanja Zlatanovi, Legislativa u sektoru voda Srbije i harmonizacija sa evropskim direktivama, odbranjen seminarski rad (15.04.2009.) na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu iz predmeta Pravo zatite ovekove okoline. Predmetni nastavnik Dr Stevan Lili, red prof. 4. Miodrag P. Stanisavljevi, monografija, Tehnologije prerade otpadnih voda i industrijskog opasnog otpada, Poarevac 2010. 5. ZAKONSKA REGULATIVA - Na osnovu lana 93. stav 2. taka 1) Zakona o vodama (Slubeni glasnik RS, broj 30/10) i lana 42. stav 1. Zakona o Vladi (Slubeni glasnik RS, br. 55/05, 71/05 ispravka 101/07, 65/08 i 16/11)

-18-