Prilozi Za Program Razvoja Kulture Opštine Kotor 2012-2016.

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016.
PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016. Izdava: Expeditio Kotor Za izdavaa: Tatjana Raji Proces stratekog planiranja moderirao i finalni tekst Programa razvoja kulture uobliio: dr Predrag Cvetianin Lektura: Vesna Lekovi Lektura dijela Dodatni prilozi: Marijana Kuki Fotografija na koricama: Dragana Popovi Drakovi Dizajn i priprema za tampu: Expeditio tampa: Biro Konto, Igalo Tira: 300 Kotor, 2012.
This publication has been produced with the assistance of the European Union. The contents of this publication are the sole responsibility of EXPEDITIO and can in no way be taken to reflect the views of the European Union.
Publikaciju Prilozi za program razvoja kulture optine Kotor 2012-2016. izdala je nevladina organizacija Expeditio - Centar za odrivi prostorni razvoj iz Kotora. Publikacija je dio projekta Sostenuto koji je Expeditio, zajedno sa partnerima iz Francuske, Slovenije, Italije i panije, realizovao kroz MED program Evropske unije. Vie o projektu Sostenuto i aktivnostima NVO Expeditio pogledajte na www.expeditio.org
Ulazne informacije za poglavlje Kulturne prakse graana i graanki optine Kotor prikupljene su putem telefonske ankete, zahvaljujui angaovanju nezaposlenih osoba kroz Program realizacije lokalnih javnih radova, pokrenut od strane Zavoda za zapoljavanje Crne Gore (Biro rada Hereceg Novi). Takoe, kroz ovaj program realizovani su intervjui sa kulturnim akterima/ama i mapranje javnih prostora Boke. Projekat je realizovan je u saradnji sa organizacijom Media Centar Mladih iz Herceg Novog.
Project co-financed by the European Regional Development Fund and the Instrument for Pre-accession Assistance and managed in Montenegro by the Delegation of the European Union.
Sadraj
1. NORMATIVNI OKVIR 2. TRENDOVI U SAVREMENOJ LOKALNOJ KULTURNOJ POLITICI 2.1. PARADIGMA URBANE REGENERACIJE/KREATIVNIH GRADOVA 2.2. PARADIGMA KULTURNIH PRAVA I KULTURNE RAZNOLIKOSTI 3. PROCES IZRADE PROGRAMA RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016. 4. METODOLOGIJA IZRADE PROGRAMA RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 5. OSNOVNI PODACI O OPTINI KOTOR 6. INSTITUCIONALNI OKVIR 7. AKTERI NA POLJU KULTURE U OPTINI KOTOR 7.1. OPTINSKI ORGANI 7.2. OPTINSKE USTANOVE KULTURE 7.3. DRAVNE KULTURNE INSTITUCIJE 7.4. OBRAZOVNE INSTITUCIJE 7.5. RELIGIJSKE ORGANIZACIJE 7.6. VANINSTITUCIONALNI AKTERI KULTURNE POLITIKE 7.7. PRIVATNI PREDUZETNICI U KULTURI 7.8. MEDIJI 8. KULTURNA INFRASTRUKTURA U OPTINI KOTOR 9. JAVNE MANIFESTACIJE U OPTINI KOTOR 9.1. MANIFESTACIJE U ORGANIZACIJI KULTURNOG CENTRA 9.2. MANIFESTACIJE OD INTERESA ZA OPTINU (INTERNACIONALNOG KARAKTERA) 9.3. LOKALNE MANIFESTACIJE 10. KULTURNE PRAKSE GRADJANA I GRADJANKI OPTINE KOTOR 10.1. KULTURNE NAVIKE GRADJANA I GRADJANKI OPTINE KOTOR 10.2. UKUSI GRADJANA I GRADJANKI OPTINE KOTOR 10.3. OCJENA KULTURNE PONUDE 11. REZULTATI SWOT ANALIZE 12. ELEMENTI ZA PLAN RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016. GODINE 13. VIZIJA KULTURNOG RAZVOJA OPTINE KOTOR 14. STRATEKI PRAVCI KULTURNOG RAZVOJA OPTINE KOTOR 15. INSTITUCIONALNA TRANSFORMACIJA 16. KULTURNI TURIZAM 17. POSEBNE OBLASTI KULTURE 17.1. KULTURNA BATINA 17.2. ARHITEKTURA XX VIJEKA, SAVREMENA ARHITEKTURA I URBANIZAM 17.3. VIZUELNE UMJETNOSTI 17.4. MUZIKA UMJETNOST 9 12 13 15 17 22 25 33 38 38 39 44 47 49 51 62 63 65 67 67 68 69 72 73 78 81 87 90 93 93 100 104 107 107 112 117 120
17.5. KNJIEVNOST, KNJIEVNO IZDAVATVO I BIBLIOTEKARSTVO 17.6. POZORINA UMJETNOST 18. MJERE KOJE AFIRMIU PRINCIP RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU 18.1. PROBLEMI NA POLJU AFIRMISANJA RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU 18.2. CILJEVI NA POLJU AFIRMISANJA RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU 18.3. PROJEKTI NA POLJU AFIRMISANJA RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU 19. MJERE KOJE STIMULIU KULTURU MLADIH 19.1. MJERE ZA UNAPREDJIVANJE KULTURE MLADIH 19.2. INKLUZIJA DJECE I MLADIH SA SMETNJAMA U RAZVOJU U PROJEKTE KULTURE 20. MJERE KOJE KULTURNE SADRAJE INE DOSTUPNIJIM OSOBAMA SA INVALIDITETOM 21. MONITORING I EVALUACIJA DODATNI PRILOZI ZAHVALJUJEMO SE...
124 125 128 128 129 129 130 131 132 133 135 139 176

U publikaciji Prilozi za Program razvoja kulture optine Kotor 2012-2016. objedinjen je materijal prikupljan tokom viemjesenog procesa konsultacija sa velikim brojem kulturnih aktera/ki koji djeluju na teritoriji optine Kotor. Nadamo se da e ove ideje i prijedlozi nai svoje mjesto i u finalnom dokumentu koji treba da usvoje nadleni organi. Zahvaljujemo se svim uesnicima/ama radionica i fokus grupa, kao i svima vama koji ste uloili vrijeme i energiju da biste sa nama individualno razgovarali ili nam dostavljali pismene prijedloge. Vjerujui u participativni pristup pri kreiranju stratekih dokumenata, trudili smo se da, u to veoj mjeri, integriemo materijal prikupljen tokom procesa konsultacija u knjigu koju drite u rukama.
Izrada programa razvoja kulture u optinama definisana je lanovima 6. i 10. Zakona o kulturi (Slubeni list CG, broj 49/08). U lanu 6. navodi se da ostvarivanje javnog interesa u kulturi obezbjeuju Crna Gora i lokalna samouprava, a da se nain i mjere ostvarivanja javnog interesa utvruju Nacionalnim programom razvoja kulture (...) i programima razvoja kulture u optinama. Prema lanu 10 optinski program za kulturu treba da sadri dugorone potrebe lokalnog stanovnitva i subjekata iz oblasti kulture, razvojne prioritete, dinamiku realizacije i organizacione, finansijske i administrativne mjere za njegovo ostvarivanje. Ovaj program donosi skuptina optine, u skladu sa Nacionalnim programom, za period od pet godina. U lanu 10. je definisano i da predsjednik optine, najmanje jednom godinje, podnosi skuptini optine izvjetaj o ostvarivanju optinskog programa, te da se program razvoja kulture i ovi izvjetaji dostavljaju Ministarstvu kulture.
1 NORMATIVNI OKVIR
Izrada programa razvoja kulture u optinama definisana je lanovima 6. i 10. Zakona o kulturi (Slubeni list CG, broj 49/08).
Normativni okvir za razvoj optinskih programa razvoja kulture dat je u Ustavu Republike Crne Gore koji u lanovima 76, 77 i 78 propisuje slobodu naunog, kulturnog i umjetnikog stvaralatva; obavezu drave da podstie i pomae razvoj prosvjete, nauke, kulture, umjetnosti, sporta, fizike i tehnike kulture i da titi naune, kulturne, umjetnike i istorijske vrijednosti; te propisuje dunost svakoga da uva prirodnu i kulturnu batinu od opteg interesa, kao i obavezu drave da je titi. Predloena rjeenja u ovom optinskom programu slijede rjeenja u setu zakona koji ureuju ovu oblast: Zakona o kulturi (Slubeni list CG, broj 49/08); Zakona o pozorinoj djelatnosti (Slubeni list RCG, broj 60/2001); Zakona o izdavatvu (Slubeni list RCG, broj 20/95); Zakona o zatiti kulturnih dobara (Slubeni list CG, broj 49/10); Zakona o muzejskoj djelatnosti (Slubeni list CG, broj 49/10); Zakona o bibliotekoj djelatnosti (Slubeni list CG, broj 49/10); i Zakona o arhivskoj djelatnosti (Slubeni list CG, broj 49/10). Kako je Crna Gora, odredbom lana 9 Ustava, utvrdila da su potvreni i objavljeni meunarodni ugovori i opteprihvaena pravila meunarodnog prava sastavni dio unutranjeg pravnog poretka i da imaju primat nad domaim zakonodavstvom, to u normativni okvir koji odreuje kulturne djelatnosti na lokalnom nivou spada i itav niz meunarodnih dokumenata, meu kojima su najvaniji Povelja Ujedinjenih nacija (1945); Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (1948); Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (1966); Univerzalna konvencija o autorskim pravima (1971); Konvencija o zatiti svjetske kulturne i prirodne batine (1972); Univerzalna deklaracija o kulturnoj raznolikosti (2001); Konvencija o zatiti nematerijalne kulturne batine (2003); Konvencija o zatiti i promociji raznolikosti kulturnih izraza (2005. godine); Evropska konvencija o kulturi (1954); Evropska konvencija za zatitu arhitektonskog nasljea Evrope (1985); Evropska konvencija o zatiti arheoloke batine(1992); Okvirna konvencija Savjeta Evrope o vrijednosti kulturne batine za drutvo (2005). U izradi ovog Lokalnog plana razvoja kulture imali smo u vidu i dokumente kao to su
-9-
PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16
U Nacionalnom programu razvoja kulture navedeno je devet stratekih ciljeva za period na koji se odnosi planiranje, kao i niz prioriteta i mjera, od kojih se neke direktno tiu ili mogu ticati kulturnih resursa i kulturnih djelatnosti u optini Kotor.
Ugovor o funkcionisanju Evropske unije konsolidovane verzije Sporazuma o Evropskoj uniji i Osnivakog sporazuma Evropske unije (2006); Evropska agenda za kulturu u globalizujuem svijetu (2007); Strategija Evropa 2020 (2010) i Agenda 21 za kulturu (2004). A od domaih dokumenata oslanjali smo se na stavove iz Nacionalne strategije odrivog razvoja Crne Gore (2006) i revidirani akcioni plan ove strategije (2011), Nacionalni program razvoja kulture (2011); Statut Optine Kotor (2011); i Odluku o proglaenju Kotora i njegovog podruja za prirodno i kulturnoistorijsko dobro od posebnog znaaja (1979). Nacionalni program razvoja kulture za period 20112015. godine, ija je izrada predviena lanovima 7 i 8 Zakona o kulturi, usvojen je u martu 2011. godine. On predstavlja prvu dugoronu projekciju cjelovite reforme u kulturi Crne Gore. Njime su utvreni ciljevi i prioriteti razvoja svih segmenata kulture i predloene organizacione, finansijske i administrativne mjere za njihovo ostvarivanje. U Nacionalnom programu razvoja kulture dat je pregled domaeg i meunarodnog normativnog okvira kulturnog djelovanja i institucionalnog okvira na dravnom i lokalnom nivou; pregled trenutnog stanja u domenu kulturno-umjetnikog stvaralatva, kulturne batine i meunarodne kulturne saradnje; razmotrena su posebna pitanja vezana za razvoj civilnog sektora u kulturi, dostupnost kulturnih sadraja i djelatnosti za osobe sa invalidetetom; pretpostavke razvoja kulture mladih; pitanja kadrovskog jaanja i finansiranja kulture. Na kraju dokumenta dat je pregled optih ciljeva, prioriteta i mjera neophodnih da bi se oni ostvarili; i plan za vrenje monitoringa i evaluacije aktivnosti i rezultata ovog programa. U Nacionalnom programu razvoja kulture navedeno je devet stratekih ciljeva za period na koji se odnosi planiranje, kao i niz prioriteta i mjera, od kojih se neke direktno tiu ili mogu ticati kulturnih resursa i kulturnih djelatnosti u optini Kotor. Kao prvi opti cilj navedeno je jaanje pravne i institucionalne infrastrukture uz odreivanje dva prioriteta: a) sprovoenje zakonodavnih i regulatornih reformi koje ukljuuju i izradu Prijedloga zakona o zatiti prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora; i b) institucionalne reforme, u okviru kojih su predviene mjere kao to su reorganizacija institucija u oblasti zatite kulturne batine i osnivanje novih u skladu sa Zakonom o zatiti kulturnih dobara i Zakonom o kulturi; osnivanje Regionalnog centra za menadment u oblasti kulturne batine; reorganizacija optinskih centara za kulturu i drugih optinskih javnih ustanova, u skladu sa Zakonom o kulturi, Zakonom o bibliotekoj djelatnosti i Zakonom o muzejskoj djelatnosti; osnivanje narodnih biblioteka, u skladu sa Zakonom o bibliotekoj djelatnosti i Zakonom o kulturi; osnivanje optinskih muzeja, u skladu sa Zakonom o muzejskoj djelatnosti i Zakonom o kulturi; osnivanje dva regionalna producentska pozorita; redefinisanje pravnog statusa i organizacije festivala i manifestacija od posebnog znaaja za kulturu Crne Gore i druge. Drugi strateki cilj jeste ravnomjeran razvoj kulture na itavoj teritoriji Crne Gore. Kao prioritet je izdvojeno intenziviranje saradnje sa lokalnim samoupravama uz prezentaciju programa dravnih institucija na itavoj teritoriji Crne Gore (u saradnji
-10-
sa optinskim institucijama kulture), te jaanje meuinstitucionalne saradnje u oblasti razvoja i promocije kulturnog turizma. Obezbjeivanje stabilnih izvora prihoda je trei osnovni cilj predvien Nacionalnim programom razvoja kulture. On podrazumijeva prioritete poput obezbjeivanja stalnih prihoda za finansiranje kulture; efikasne primjene zakona koji utvruju izvore prihoda; objezbjeivanje sredstava iz meunarodnih donacija i fondova; uvoenje stimulativnih mehanizama i uspostavljanje alternativnih izvora finansiranja u kulturi. Kao etvrti strateki cilj definisano je jaanje kadrovskih kapaciteta koje kao prioritete ukljuuje izradu strategije kadrovske politike na dravnom i lokalnom nivou i mjere jaanja kadrovskih kapaciteta. Peti strateki cilj je valorizacija i revalorizacija kulturnih dobara i efikasna primjena integralne zatite kulturne batine. On predvia mjere poput izrade menadment planova zatienih kulturno-istorijskih cjelina; objedinjavanja kulturnih i turistikih inicijativa radi adekvatne valorizacije obje oblasti; utvrivanja najvanijih kulturnih resursa i pravljenja njihovih planova radi ukljuivanja u turistiku ponudu; izradu Arheoloke karte Crne Gore; izradu Epigrafskog zbornika antikih i srednjovjekovnih spomenika na teritoriji Crne Gore; i obezbjeivanje korienja kompletnog potencijala podruja sa Liste svjetske batine UNESCO-a. Formiranje jedinstvene baze podataka u kulturi jeste jo jedan od stratekih ciljeva predvienih Nacionalnim programom kulturnog razvoja. On podrazumijeva izradu baze podataka o subjektima koji se bave djelatnostima u kulturi; izradu baze podataka o kulturnoj batini; formiranje registara kulturnih dobara i druge pratee dokumentacije; stvaranje baze podataka o optinskim ustanovama kulture i utvrivanje liste meunarodnih inicijativa u kojima uestvuju ili e uestvovati crnogorski umjetnici/e i strunjaci/kinje u kulturi. Sedmi osnovni cilj usmjeren je na promociju kulture kroz poveanje broja publike i konzumenata kulturnih sadraja; promociju kulturno-umjetnikog stvaralatva i promociju kulturne batine. Decentralizacija upravljanja i finansiranja jeste cilj koji kao prioritete ukljuuje obezbjeenje odrivosti ustanova kulture kroz podsticanje partnerstava privatnog i javnog sektora; obezbjeivanje poreskih olakica za sponzorstva i donacije; stimulisanje javnih ustanova da vlastite resurse koriste u komercijalne svrhe i podravanje zajednikih projekata javnih ustanova u oblasti kulture i nevladinog sektora. Posljednji osnovni cilj u okviru Nacionalnog programa razvoja kulture jeste unapreenje meunarodne saradnje kroz utvrivanje konkretnih programa dugorone meunarodne saradnje sa zemljama sa kojima su potpisani bilateralni sporazumi; pripremu posebnog programa meunarodne prezentacije crnogorske kulture u inostranstvu; podsticanje uea referentnih crnogorskih stvaralaca i strunjaka/kinja u kulturi, kao i nevladinih organizacija iz oblasti kulture u meunarodnim projektima; kao i kroz realizaciju meunarodnih projekata i inicijativa.
-11-
U Nacionalnom programu razvoja kulture je navedeno da e unapreivanje i razvoj kulture u optinama biti predmet pojedinanih programa razvoja kulture sa godinjim akcionim planovima, koje e crnogorske optine donositi u skladu sa Zakonom o kulturi. Definisano je i da optinski programi razvoja kulture treba da sadre: analizu stanja i potreba u kulturi; utvrivanje izvora finansiranja; evidenciju subjekata kulture; evidenciju stanja infrastrukture potrebne za realizaciju projekata u kulturi; valorizaciju kulturne batine; mjere koje podstiu unapreivanje sektora kulture; mjere koje stimuliu nezavisnu kulturnu scenu i kulturu mladih; mjere koje afirmiu princip rodne ravnopravnosti; mjere koje e kulturu uiniti dostupnijom osobama sa invaliditetom, i drugo, to je od znaaja za razvoj kulture u optinama. Kao orijentir pri analizi stanja u kulturnom polju optine Kotor, a posebno pri projekciji stratekih pravaca razvoja kulture u optini koristili su nam i trendovi u savremenoj kulturnoj politici gradova i optina.
1) Tokom pedesetih i poetkom ezdesetih godina XX vijeka lokalne kulturne politike su imale za cilj stvaranje uslova za participaciju svih graana/ki u vrhunskim proizvodima kulture i umjetnosti (demokratizacija kulture) - za ovu fazu je bilo karakteristino otro razdvajanje visoke i popularne kulture; 2) Krajem ezdesetih i poetkom sedamdesetih godina XX vijeka pojavio se koncept kulturne demokratije kao alternativne paradigme iji je osnovni cilj bila podrka ispoljavanju kulturne kreativnosti svih graana/ki, a ne samo umjetnika/ca. Nju je pratilo isticanje znaaja kulturne decentralizacije; 3) Od sredine sedamdesetih i tokom osamdesetih godina XX vijeka, sa prodorom neoliberalizma, i od kulture se zahtijevalo da opravda svoje mjesto u razvoju grada, da pokae svoju korisnost i doprinos na svim nivoima, ukljuujui tu i otvaranje novih radnih mjesta. Ovaj period karakterie intenzivan razvoj teorije i prakse kulturnog menadmenta;
2 TRENDOVI U SAVREMENOJ LOKALNOJ KULTURNOJ POLITICI
Tokom druge polovine XX vijeka i poetka XXI vijeka dolo je do viestruke promjene vodeih principa lokalnih kulturnih politika:
-12-
4) Tokom devedesetih godina XX vijeka pojavile su se koncepcije urbane regeneracije - uloge kulture i razvoju identiteta gradova, doprinosa kulture razvoju graanskog ponosa, privlaenja poslova i turista u grad. Ovaj period obiljeava razvoj kulturnog turizma i kulturnih industrija; 5) Poetkom XXI vijeka kljuni principi kulturne politike vezani su za principe kulturne raznolikosti i za koncept kreativnih gradova. U ovom periodu akcenat je stavljen na interkulturalnost i koegzistenciju razliitih kultura u gradu. Njega jo karakterie fokus na strateke planove kulturnog razvoja i obnovljeni interes za kulturnu produkciju. Dvije paradigme koje ostvaruju najznaajniji uticaj na kulturne politike gradova u savremenom svijetu jesu program urbane regeneracije koji se vezuje za pojam i praksu tzv. kreativnih gradova i paradigma kulturnih prava i kulturne raznolikosti koju su afirimisali dokumenti poput UNESCO-ve Univerzalne deklaracije o kulturnoj raznolikosti (2001); Konvencije o zatiti i promociji raznolikosti kulturnih izraza (2005) i Agende 21 za kulturu (2004) Ujedinjenih gradova i lokalnih samouprava.
Poetkom XXI vijeka kljuni principi kulturne politike vezani su za principe kulturne raznolikosti i za koncept kreativnih gradova. U ovom periodu akcenat je stavljen na interkulturalnost i koegzistenciju razliitih kultura u gradu.
2.1. PARADIGMA URBANE REGENERACIJE/ KREATIVNIH GRADOVA

Programi urbane regeneracije bili su odgovor na krizu de-industrijalizacije koja je, naroito tokom sedamdesetih godina XX vijeka, pogodila industrijske gradove u razvijenim zemljama. Prvi programi urbane regeneracije koje je karakterisala ekonomska, socijalna, ekoloka i estetska transformacija gradova i ponovni dah ivota u sredinama koje su prole kroz ciklus fizikog, socijalnog i ekonomskog opadanja primijenjeni su u SAD. Ubrzo su potom i gradovi u Evropi, poput Roterdama u Holandiji ili Bilbaoa u paniji pokrenuli vlastite programe urbane regeneracije. Cilj programa bio je da se povea atraktivnost ovih gradova shvaena kao sposobnost da se privue visokoobrazovana i kreativna radna snaga i da se obezbijede nove investicije, posebno u domenu kreativnih industrija, koje su u novim, post-industrijskim uslovima, pokazivale najvii stepen rasta i generisanja radnih mjesta. U kreiranju slike atraktivnog okruenja pogodnog za razvoj biznisa, jednu od vanih uloga igrali su kulturni resursi ovih gradova. Osim u ovom ekonomskom aspektu, kulturni resursi su se u programima urbane regeneracije, koristili i za izgradnju socijalnog kapitala zajednica i podizanje nivoa kvaliteta ivota u njima. Uprkos razlikama meu zastupnicima/ama koncepcije kreativnih gradova, pojam i praksa ovih gradova dijele nekoliko zajednikih karakteristika. U njih spadaju tretiranje talenata ljudi (gradskog softvera), kao jednako vanih, ako ne i vanijih za razvoj od gradskog hardvera (gradske infrastrukture, postojeih objekata i industrije); posto-13-
Osim u ekonomskom aspektu, kulturni resursi su se u programima urbane regeneracije nekih gradova, koristili i za izgradnju socijalnog kapitala zajednica i podizanje nivoa kvaliteta ivota u njima.
janje kreativnih industrija u gradu, koje barataju sa ili proizvode nove tehnologije; oslanjanje na kulturne resurse grada (iroko shvaene u rasponu od umjetnosti do lokalne kulinarske tradicije); i postojanje, u ovim gradovima, kulturne raznolikosti i tolerancija u odnosu na nju. U koncepciji kreativnih gradova arlsa Lendrija (Charles Landry), akcenat je stavljen na kreativno korienje kulturnih resursa gradova u cilju razvoja urbane ekonomije, obnavljanja graanskog ponosa, jaanja socijalne kohezije i podizanja kvaliteta ivota. U svojoj vjerovatno najpoznatijoj knjizi Kreativni grad: alat za urbane inovatore (2000) Lendri navodi da su kulturni resursi sirovi materijal grada i njegove vrijednosne baze; resursi koji zamjenjuju ugalj, elik ili zlato. Kreativnost je metod za korienje ovih resursa i za pomo u njihovom rastu (...). Zadatak urbanih planera/ki je da prepoznaju, upravljaju i koriste ove resurse odgovorno. Pri tom, u Lendrijevoj koncepciji, na bazi ovog sirovog materijala, gradovi bi trebalo da razviju vlastiti distinktivni identitet, utemeljen na postojeim lokalnim resursima - jedinstvenom karakteru mjesta i ljudi koji ih ine ime bi se izdvojili iz mora uniformnih gradova, koje proces globalizacije i korporativni stilovi gradnje reprodukuju irom svijeta. Ta posebnost bi uinila grad vidljivim i - pretpostavka je - u njega mogla privui predstavnike/ce visokomobilne kreativne klase, investitore i turiste. Iako njegov opis kreativnih centara (gradova i oblasti) koji privlae kreativnu klasu sadri karakteristike kojima gradovi tee (kao u Lendrijevoj koncepciji), radovi drugog znaajnog predstavnika ove koncepcije, Riarda Floride (Richard Florida) nemaju za cilj planiranje aktivnosti kojima bi gradovi mogli postati kreativni. U knjigama Uspon kreativne klase i kako ona transformie rad, dokolicu i svakodnevni ivot (2002), Gradovi i kreativna klasa (2005) Florida se bavi globalnim socijalnim, ekonomskim i kulturnim promjenama koje dovode do formiranja i kulturne hegemonije kreativne klase; kao i vezom izmeu ekonomskog uspjeha gradova, demografskog sastava njihovog stanovnitva i njihovih optih karakteristika. Kreativna klasa ukljuuje pripadnike/ce profesija koji operiu kulturnim simbolima i kreiraju originalne, nove proizvode u oblastima istraivanja i razvoja (research & development), softverske industrije, dizajna, kulturnih industrija i umjetnosti u tradicionalnom smislu, ali i finansijskih i konsultantskih usluga. Iako je osnovno odreenje kreativne klase profesionalno, njih, po Floridi, karakterie i kreativni etos i specifini stil ivota koji karakterie otvorenost prema raznolikosti svih vrsta i potraga za iskustvima vrhunskog kvaliteta. Ono to povezuje Floridina istraivanja sa pojmom i praksom kreativnih gradova jeste njegov uvid da pripadnici/ce kreativne klase nisu podjednako rasporeeni u geografskom prostoru, ve da se grupiu u onim gradovima i regionima koji im pruaju pogodnosti i iskustva vrhunskog kvaliteta, koji su otvoreni prema socijalnoj i kulturnoj raznolikosti i koji im omoguavaju da se iskau kao kreativne osobe. To su, u Floridinoj formulaciji, gradovi koje karakteriu tri T: tehnologija, talenat i tolerancija. Oslanjajui se na istraivanja veze izmeu ljudskog kapitala i ekonomskog razvoja i proirijui ih u novim pravcima, Florida istie da su ova tri uslova nuni, ali svaki za sebe nedovoljan - te da je, da bi se privukli kreativni ljudi, generisale inovacije i stimulisao ekonomski razvoj neophodno da gradovi posjeduju sve tri karakteristike.
-14-
Pripadnici/ce kreativne klase nisu podjednako rasporeeni u geografskom prostoru, ve se grupiu u onim gradovima i regionima koji im pruaju pogodnosti i iskustva vrhunskog kvaliteta, koji su otvoreni prema socijalnoj i kulturnoj raznolikosti i koji im omoguavaju da se iskau kao kreativne osobe. To su, u Floridinoj formulaciji, gradovi koje karakteriu tri T: tehnologija, talenat i tolerancija.
U tekstu Samokulturalizacija gradova: o transformaciji moderne urbanosti u kreativnom gradu Andreas Rekvic (A. Reckwitz) ukazuje da se savremeni urbani trenutak moe razumjeti samo u irem, istorijskom kontekstu tansformacije gradova. Po Rekvicu, evropski gradovi su u svom razvoju proli kroz tri faze: buroaski grad koji se razvija od XVII do kraja XIX vijeka, funkcionalni grad moderne industrijske ere (19201970) i kreativni grad post-modernog doba, ija era poinje osamdesetih godina XX vijeka i traje i danas. Imajui u vidu Lendrijevu i Floridinu koncepciju, Rekvic navodi da bi se promjena od funkcionalnih gradova industrijske ere do kreativnih gradova post-industrijske ere, bolje mogla opisati kao proces samokulturalizacije gradova. To je proces u kome gradovi sami sebe svoje politike institucije, ekonomske organizacije, ali i urbanu infrastrukturu, trgovake i rezidencijalne oblasti vide kao kulturne fenomene.
2.2. PARADIGMA KULTURNIH PRAVA I KULTURNE RAZNOLIKOSTI

Druga vana savremena paradigma urbanog razvoja takoe naglaava znaaj kulture i kulturnih resursa, ukazuje na faktiku kulturnu raznolikost u savremenim gradovima i zalae se za toleranciju u odnosu na nju. Jedino to akcenat ne stavlja na ulogu kulture (i kulturne raznolikosti) u ekonomskom i socijalnom razvoju gradova, nego u prvi plan stavlja odnos izmeu kulture i ljudskih prava i doprinos kulture slobodnom i cjelovitom razvoju pojedinaca/ki. Iz toga neposredno slijedi stanovite o neophodnosti formulisanja javnih kulturnih politika koje tite i promiviu kulturna prava i kulturnu raznolikosti na svim nivoima (pa i na lokalnom nivou) i zahtjev za aktivnim ueem graana/ki u njihovom oblikovanju. Ova paradigma vidi instrumentalizaciju kulture i kulturni fundamentalizam kao dvije kljune sile koje u savremenom svijetu ugroavaju ostvarenje sutinskih vrijednosti kulture. Njeni kljuni pojmovi - kulturnih prava i kulturne raznolikosti -definisani su i podrani u nizu vanih globalnih dokumenata kao to su Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (1948), Pakt o graanskim i politikim pravima (1966), Pakt od ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (1966), Univerzalna deklaracija o kulturnoj raznolikosti (2001) i Konvencija o zatiti i promociji raznolikosti kulturnih izraza (2005). Garantovanje kulturnih prava pojedinaca/ki i ouvanja i promocije kulturne raznolikosti - a to je poenta ove paradigme - jesu javna odgovornost. Oni se uvaju i promoviu kroz javne kulturne politike koje mogu obaviti ovu funkciju jedino ako su graani/ke ukljueni u njihovo kreiranje i razvoj. Participacija graana/ki moe se tretirati kao sredstvo koje ima za cilj davanje legitimiteta djelovanju organa vlasti koji su zainteresovani da ojaaju svoje pozicije, ciljeve i interese (a ne da ih mijenjaju); ili u sutinskom smislu, gdje procesi participacije postaju procesi transformacije i uenja za sve aktere/ke koji u njima uestvuju, ukljuujui tu i organe uprave.
-15-
Po Rekvicu, evropski gradovi su u svom razvoju proli kroz tri faze: buroaski grad koji se razvija od XVII do kraja XIX vijeka, funkcionalni grad moderne industrijske ere (19201970) i kreativni grad postmodernog doba, ija era poinje osamdesetih godina XX vijeka i traje i danas.
Garantovanje kulturnih prava pojedinaca/ki i ouvanja i promocije kulturne raznolikosti - a to je poenta ove paradigme - jesu javna odgovornost. Oni se uvaju i promoviu kroz javne kulturne politike koje mogu obaviti ovu funkciju jedino ako su graani/ ke ukljueni u njihovo kreiranje i razvoj.
Paradigma kulturnih prava i kulturne raznolikosti nala je svoj najbolji izraz kroz usvajanje Agende 21 za kulturu. Ona predstavlja, u svjetskim razmjerama, vjerovatno kljuni dokument koji definie ulogu kulture u lokalnom razvoju. Njegovo usvajanje pokazuje spremnost jednog grada - njegovih politikih organa i graana - da se kultura tretira kao jedan od njegovih najvanijih resursa i temelj budueg razvoja.
Paradigma kulturnih prava i kulturne raznolikosti nala je svoj najbolji izraz kroz usvajanje Agende 21 za kulturu. Ona predstavlja, u svjetskim razmjerama, vjerovatno kljuni dokument koji definie ulogu kulture u lokalnom razvoju. Ovaj dokument se moe posmatrati i kao izjava o kulturnim pravima graana/ki i kao poziv graanima/kama i predstavnicima/cama civilnog drutva da se ukljue u formulisanje javnih kulturnih politika. Njegovo usvajanje pokazuje spremnost jednog grada - njegovih politikih organa i graana/ki - da se kultura tretira kao jedan od njegovih najvanijih resursa i temelj budueg razvoja. Ono ujedno pokazuje posveenost vrijednostima kulturne raznolikosti spremnosti da se podstie razvoj i ispoljavanje razliitih kultura i njeguje interkulturni dijalog. Iako moe izgledati da su paradigme kreativnih gradova i kulturnih prava i kulturne raznolikosti jednostavno suprotstavljeni polovi u kojima se sukobljavaju koncepcije instrumentalizacije kulture i njegovanja vlastitih vrijednosti kulture, meu njima postoje znaajne slinosti i razlike koje se ogledaju u tome na ta stavljaju naglasak. Obje paradigme na gotovo isti nain opisuju savremenu stvarnost urbanih centara. I jedna i druga promoviu kulturnu raznolikost i suprotstavljaju se kulturnom fundamentalizmu, koji u ime zahtjeva za ouvanjem raznolikosti kri osnovna ljudska prava. tavie, obje paradigme, postavljaju identian zahtjev da kulturno planiranje zauzme mjesto usko sektorski definisane kulturne politike. Ono u emu se oni razlikuju jeste u osnovi odgovor na pitanje iz ega proizlazi znaaj i vanost kulturnih politika/kulturnog planiranja. Paradigma kreativnih gradova smatra da je ulazak kulturnog planiranja u jezgro urbanog razvoja vano, jer u promijenjenim okolnostima to moe na najbolji nain doprinijeti njihovom i ekonomskom i ukupnom socijalnom razvoju (pa i zatiti kulturnih prava i kulturne raznolikosti). Paradigma kulturnih prava i kulturne raznolikosti, sagledava ugroenost samosvojnih vrijednosti kulture, ak i u koncepcijama koje kreativnost uzdiu na pijedestal najvanijih sposobnosti i vrijednosti. Ona zastupa stanovite da se sile trita ne obaziru na kulturna prava i briu kulturnu raznolikost, te da je njihova zatita javna odgovornost od koje se ne moe i ne smije pobjei. Utoliko, najprei zadatak lokalnih i dravnih vlasti i meunarodnih organizacija jeste da formuliu kulturne politike koje tite kulturna prava svih i tite i promoviu kulturnu raznolikost. A kao najbolji nain da se to uradi vidi se sutinsko ukljuivanje graana/ki u njihovo oblikovanje. Nesporno je, pri tom, da je paradigma kreativnih gradova blia trenutno dominantnim, neoliberalnim politikim i ekonomskim stanovitima, dok je paradigma kulturnih prava i kulturne raznolikosti bliska socio-demokratskim politikim i ekonomskim koncepcijama koje kulturu vide kao javno dobro. Imajui u vidu bogatstvo kulturne batine na teritoriji u optine Kotor, status zatiene svjetske kulturne batine na listi UNESCO, te znaajne stvaralake potencijale u oblasti savremene umjetnosti, izvjesno je da Kotor i drugi gradovi koji ulaze u sastav optine predstavljaju prave primjere kulturnih gradova (Kulturstadt). Nastavak vievjekovne tradicije potovanja i njegovanja kulturne raznolikosti, potreba da se promovie odrivi turizam i zatiti kulturni predio koji je prepoznat kao svjetsko blago ine paradigmu kulturnih prava i kulturne raznolikosti prirodnim okvirom za djelovanje.
-16-
Istovremeno, s jedne strane, ozbiljna ekonomska kriza, prouzrokovana prvenstveno nestankom privrednih subjekata koji su predstavljali osnovu ekonomije optine Kotor, a, s druge strane, izvanredne pretpostavke za razvoj kulturnog turizma, ine aktiviranje kulturnih resursa Optine Kotor i njihovo pretvaranje u osnovu ekonomskog i socijalnog razvoja optine neophodnou. Drugaije reeno, ovaj grad oduvijek, jedan od rasadnika mediteranske kulture na Balkanu, jedan od bisera kulture Crne Gore, morae da postane i kreativni grad i da pone da koristi svoju prebogatu riznicu kulturnih resursa, da ne bi samo pripovijedao o slavnim vremenima, ve da bi danas zauzeo mjesto na kulturnoj mapi Evrope koje mu s pravom pripada. Optina Kotor zapoela je proces izrade Programa razvoja kulture 2011. godine, neposredno nakon usvajanja Nacionalnog programa razvoja kulture 2011-15. Partner Optini u ovom poslu bila je nevladina organizacija Expeditio, Centar za odrivi prostorni razvoj iz Kotora. Ova NVO je ujedno i inicirala participativni proces donoenja ovog stratekog dokumenta. Oni su predloili Sekretarijatu za kulturu, sport i drutvene djelatnosti Optine Kotor, da uzmu ulogu koordinatora procesa, uz finansiranje svih aktivnosti kroz EU projekat pod nazivom Sostenuto Kultura kao faktor ekonomske i socijalne inovacije za koji su obezbijedili potrebna sredstva. Za projekat Sostenuto, Expeditio je prije poetka njegove realizacije, dobio zvaninu podrku Optine Kotor. Uloga ove nevladine organizacije u samom procesu izrade Lokalnog programa razvoja kulture bila je, prvenstveno, da obezbijedi bazu neophodnih ulaznih istraivanja, te da okupi razliite zaintresovane strane i time omogui to vei stepen participativnosti u procesu izrade ovog stratekog dokumenta.
3 PROCES IZRADE PROGRAMA RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016.
Cilj SOSTENUTO projekta bio je jaanje konkurentnosti i kapaciteta za ekonomske i socijalne inovacije kulturnog i kreativnog sektora u MED regiji, kroz transformaciju ovog sektora ka novim ekonomskim i socijalnim modelima. Projekat je, takoe, imao za cilj da podstakne donosioce odluka, planere i finasijere da uzmu u obzir kako ekonomski potencijal ovog sektora tako i njegov kapacitet za inovacije.
Proces izrade Programa razvoja kulture za period 2012-2016. podrazumijevao je sljedee korake: Ovaj korak podrazumijevao je kreiranje baze podataka razliitih zainteresovanih strana koje djeluju u oblasti kulture na teritoriji Boke Kotorske (optine Kotor, Tivat i Herceg Novi). Baza podataka sadri informacije o donosiocima odluka u kulturi, akterima/ kama savremenog kulturnog stvaralatva (umjetnici/ce, umjetnike grupe i organizacije koje ih podravaju), kulturnim institucijama, nevladinim organizacijama u kulturi, 1. Izrada baze podataka kulturnih aktera/ki Optine Kotor
-17-
umjetnikim udruenjima, neformalnim umjetnikim grupama, itd. Baza podataka sadri aurirane podatke i broji oko 130 kulturnih aktera/ki sa teritorije optine Kotor, a oko 370 sa teritorije Boke Kotorske. Baza je koriena kako bi to vie ljudi bilo informisano o procesu izrade Programa razvoja kulture, ali i da bi koristila svima onima koji ele da se umree i uspostave kontakt na polju kulture. Baza je dostupna putem sajta www.strategija.bokabay.info 2. Radionica: Strateko planiranje kulture na lokalnom nivou U ljeto 2010. u Palati Bizanti u Kotoru odrana je radionica za kulturne aktere sa teritorije Boke Kotorske, tj. predstavnike/ce lokalnih samouprava, institucija kulture i nevladinih organizacija sa podruja optina Tivat, Kotor i Herceg Novi. Radionicu je organizovao Expeditio u saradnji sa Sekretarijatom za privredu i drutvene djelatnosti Optine Tivat, Sekretarijatom za kulturu, sport i drutvene djelatnosti Optine Kotor i Sekretarijatom za drutvene djelatnosti i optu upravu Optine Herceg Novi. Cilj ove jednodnevne radionice bio je edukacija kulturnih aktera o principima i koracima u izradi lokalnih programa razvoja kulture. Prisustvovalo je 15 predstavnika/ca sa teritorije sve tri optine. 3. nformisanje kulturnih aktera/ I ki i graana/ki o poetku procesa Putem pismenih dopisa, e-mailova, kao i putem tampanih i elektronskih medija, kulturni akteri/ke i javnost su informisani o poetku procesa izrade Programa razvoja kulture Kotora. Takoe, oni su ovim putem pozvani da se aktivno ukljue u proces konsultacija i izrade prijedloga dokumenta. Poetkom marta 2011, po usvajanju Nacionalnog programa razvoja kulture, formiran je trolani radni tim ija je osnovna uloga bila koordinacija procesa izrade Programa razvoja kulture. Vano je naglasiti da radni tim nije imao ulogu osmiljavanja i idejnog kreiranja samog dokumenta, tj. Programa razvoja kulture, ve ulogu objedinjavanja informacija prikupljenih od razliitih zainteresovanih strana koje su konsultovane tokom procesa javnog ukljuivanja. Sredinom marta 2011. organizovana je dodatna jednodnevna obuka za lanove/ce gradskih rukovodstava zaduenih za kulturu, predstavnike/ce umjetnikih udruenja, nevladinih organizacija koje se bave kulturom, umjetnike/ce, menadere/ke u kulturi, predstavnike/ce medija, omladinskih organizacija... Ova obuka bila je namijenjena akterima/kama sa teritorija optina Tivat, Kotor i Herceg Novi, a organizovana je u sveanoj sali Optine Tivat. Prisustvovalo je priblino 30 osoba.
Radionica: Strateko planiranje kulture na lokalnom nivou, juli 2010.
4. Formiranje radnog tima
5. snovna obuka za realizaciju O Programa razvoja kulture za lanove/ce radnog tima i sve druge zainteresovane aktere/ke koji djeluju u oblasti kulture
Osnovna obuka za realizaciju Programa razvoja kulture, mart 2011.
-18-
Na samom poetku procesa izrade Programa razvoja kulture, postavljena je veb stranica kako bi se graani/ke konstantno informisali o tekuim aktivnostima. Takoe, ideja pokretanja ove stranice bila je i da se omogui zainteresovanim stranama da daju sugestije i komentare putem internet obrasca. Stranica je u januaru 2012. brojala oko 7500 posjeta. Poetkom aprila 2011, organizovano je 5 tematskih fokus grupa koje su bile javnog karaktera. Teme o kojima se razgovaralo specifino za svaku oblast (pozorina, muzika, likovna, filmska, knjievna djelatnost, arhitektura i planiranje, fotografija, upravljanje kulturnim dobrima) bile su: Ientiteti grada i kako bi oni trebalo da budu obiljeeni; Strateki izazovi na koje e biti neophodno da se odgovori; Najvaniji problemi u kulturi; Mogui strateki ciljevi i projekti za naredni period; 7. erija tematskih okruglih S stolova/fokus grupa sa akterima po razliitim oblastima kulture Fokus grupe su se odravale u sali Kulturnog centra Nikola urkovi, i u njima je uestvovalo 55 osoba sa teritorije optine Kotor. Okrugli stolovi su bili otvoreni za javnost. Krajem aprila 2011. u Kotoru je organizovana radionica za definisanje stratekih ciljeva i prioriteta u procesu izrade Programa razvoja kulture 2012-16. Na radionici je uraena SWOT analiza (snage, slabosti, anse i prijetnje), kao i identifikacija stratekih ciljeva i prioriteta. Radionica je bila pozivnog karaktera, a prisustvovalo je 12 osoba. Nacionalni program razvoja kulture istie da lokalni programi, izmeu ostalog, treba da tretiraju i teme nezavisne kulturne scene, kulture mladih, integrisanja rodne ravnopravnosti u kulturne politike i dostupnosti osobama sa invaliditetom. Stoga je za nevladine organizacije sa teritorija Optina Kotor, Tivat i Herceg Novi organizovan sastanak kako bi se razgovalo o pomenutim temama u kontekstu izrade prijedloga Programa razvoja kulture 2012-16. Sastanku je prisustvovalo 18 osoba. 9. astanak nevladinih S organizacija i udruenja sa temom Programi razvoja kulture i nezavisna scena 8. adionica sa ciljem R definisanja vizije kulturnog razvoja optine Kotor
6. okretanje veb stranice P www.strategija.bokabay.info
www.strategija.bokabay.info
-19-
Kako jedan broj kulturnih aktera/ki nije bio u mogunosti da prisustvuje fokus grupama i okruglim stolovima, tokom aprila, maja i juna 2011. organizovana je serija pojedinanih intervjua sa njima. Osim intervjua, prikupljen je i jedan broj dopisa pismenim putem. Lokalni javni servis Radio Kotor je, u okviru svoje programske eme, pomogao u ovom procesu intervjuisanja, razgovarajui sa oko 15 nosilaca/ki javnih funkcija i kulturnih aktera/ki o tome kako oni/e, u domenu svojih djelatnosti, vide budunost kulture Optine Kotor. Svi intervjui su transkribovani i analizirani. 11. zrada skice programa I kulturnog razvoja optine Kotor Na osnovu prikupljenih informacija sa radionica, okruglih stolova, fokus grupa, kao i pojedinanih intervjua, sainjen je saetak skica programa razvoja kulture. Ova skica je dostavljena predstavnicima radnih timova na razmatranje i korigovanje.
10. bavljanje poluO strukturisanih intervjua sa akterima kulturnog ivota na teriroriji optine Kotor
U martu 2011. zapoelo je prikupljanje informacija o gradskim budetima za kulturu, budetima kulturnih ustanova, broju i kolskoj spremi zaposlenih u institucijama kulture (od 2007. do 2010). Ovi podaci su analizirani i dio su finalnog nacrta Programa razvoja kulture. 12. Prikupljanje podataka o finansijskim i ljudskim resursima u ustanovama kulture Tokom procesa izrade strategije analizirani su referentni dokumenti Ujedinjenih nacija, Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO), Savjeta Evrope i Evropske unije. Zatim Ustav Republike Crne Gore, Zakon o kulturi Republike Crne Gore, ukljuujui Zakon o pozorinoj djelatnosti, Zakon o izdavatvu, Zakon o kinematografiji, Zakon o zatiti kulturnih dobara, Zakon o muzejskoj djelatnosti, Zakon o bibliotekoj djelatnosti, Zakon o arhivskoj djelatnosti, Zakon o spomen obiljejima, kao i Nacionalna strategija odrivog razvoja Crne Gore i Nacionalni program razvoja kulture. Analizirani su i Statut Optine Kotor kao i statuti kulturnih ustanova koje djeluju na teritoriji optine Kotor. 13. naliza meunarodnih, A dravnih i lokalnih dokumenata koji definiu oblast kulture 14. apiranje materijalnog i M nematerijalnog kulturnog nasljea U ovoj fazi, uglavnom su korieni postojei pisani izvori kako bi se sagledali najvaniji resursi materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasljea.
Radionica za definisanje vizije, ciljeva i prioriteta, april 2011.
-20-
15. straivanje kulturnih praksi I graana/ki sa teritorije optine Kotor
Kao neophodan element analize postojeeg stanja, realizovano je istraivanje kulturnih navika graana/ki sa teritorije optine Kotor. Istraivanje je sprovedeno tokom ljeta 2011. i obavljeno je putem telefonske ankete na stratifikovanom neproporcionalnom uzorku (po 250 graana/ki sa teritorije svake od tri optine Boke). Anketa je trajala oko 15 minuta, a pitanja koja su postavljana graanima/ kama ticala su se njihovih kulturnih navika, ukusa i ocjene kulturne ponude u optini Kotor i drugim optinama Boke. Podaci su analizirani kako bi se dobila slika stanja kada su u pitanju kulturne prakse graana/ki. Od Zavoda za zapoljavanje, kroz Konkurs javnih radova, omogueno je da se iz svake Optine angauje po jedna nezaposlena osoba za obavljanje telefonskih intervjua. Od juna do septembra 2011, obavljeno je mapiranje raspoloivih javnih prostora koji se koriste ili bi mogli da budu poligon za kulturna deavanja. Kroz proces mapiranja javnih prostora prepoznate su razliite lokacije koje ve jesu ili bi mogle biti od interesa za javno korienje i poboljanje ivota graana/ki optine Kotor. Prostori su mapirani na osnovu naina njihovog korienja, pristupanosti, fizikih karakteristika, informatike i opremljenosti. Proces je podrazumijevao prepoznavanje pojedinanih lokacija, kako onih koje se svakodnevno koriste i koje imaju sadraje zbog kojih bi ljudi u njima due boravili, tako i onih koji imaju potencijala da se koriste, ali nisu iskorieni ili trenutno nemaju adekvatnu namjenu. Prepoznato je 177 javnih prostora na teritoriji Boke. Na sajtu www.strategija.bokabay. info nalazi se mapa sa opisima svih prostora, a tokom septembra graani/ke su bili pozvani da doprinesu mapiranju javnih prostora, aljui svoje prijedloge, sugestije i komentare. 17. adionica za definisanje R prioritetnih projekata Cilj radionice odrane krajem oktobra 2011, bio je prepoznavanje prioritetnih projekata za potrebe izrade nacrta Programa razvoja kulture 2012-16. Radionica je bila pozivnog karakrera i na njoj je prisustvovalo 10 osoba. Dokument koji imate u rukama proslijeen je Optini Kotor kao Nacrt programa razvoja kulture Optine Kotor 2012-16. Oekujemo da e dokument biti formalno usvojen, uz sugestije koje budu prikupljene nakon finalnih konsultacija i javne rasprave. 16. apiranje postojeih i M potencijalnih javnih prostora za kulturna deavanja
Publikovano istraivanje Kulturne prakse u Boki Kotorskoj, mart 2012.
18. zrada Nacrta programa I kulturnog razvoja Optine Kotor 20122016.
19. bavljanje drugog kruga konsultacija - javna rasprava O 20. ormulisanje finalnog dokumenta F U 21. svajanje dokumenta od strane donosilaca odluka Optine Kotor
-21-
Strateko planiranje se odvija kroz niz faza koje ukljuuju: (1) fazu pripreme ili planiranje planiranja; (2) fazu odreivanja strateke filozofije (definisanje misije i vizije, odnosno identifikovanja kljunih identiteta); (3) fazu strateke analize (aktera i okruenja); (4) fazu stratekog programiranja (odabira strategija, odreivanja ciljeva i zadataka); (5) fazu pisanja skice strategije i drugog kruga konsultacija; (6) fazu pravljenja operativnog plana i budeta strategije; (7) fazu implementacije i njenog monitoringa i evaluacije.
4 METODOLOGIJA IZRADE PROGRAMA RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR
U jednoj od mnogobrojnih definicija ovog pojma, strateko planiranje se odreuje kao sistematski proces kroz koji se, meu kljunim akterima/kama zainteresovanim za organizaciju, ostvaruje saglasnost i posveenost prioritetnim ciljevima koji su kljuni za ostvarenje misije organizacije i koji odgovaraju na promjene u okruenju. Definicija ima nekoliko znaajnih elemenata, ije vaenje se ne mijenja u zavisnosti od toga u kojim okvirima se vri planiranje. Prvi je da strateko planiranje jeste sistematski proces - to znai da se radi o procesu koji je strukturisan, koji se odvija prema odreenim pravilima, u nekoliko unaprijed definisanih faza i koji je baziran na podacima o akterima i okruenju koji se prikupljaju tokom planiranja.
Strateko planiranje se odvija kroz niz faza koje ukljuuju: (1) fazu pripreme ili planiranje planiranja; (2) fazu odreivanja strateke filozofije (definisanje misije i vizije, odnosno identifikovanja kljunih identiteta); (3) fazu strateke analize (aktera i okruenja); (4) fazu stratekog programiranja (odabira strategija, odreivanja ciljeva i zadataka); (5) fazu pisanja skice strategije i drugog kruga konsultacija; (6) fazu pravljenja operativnog plana i budeta strategije; (7) fazu implementacije i njenog monitoringa i evaluacije. Prva faza ukljuuje formiranje tima za izradu strategije, definisanje obuhvata strategije, vremena i budeta potrebnog za njenu izradu. U njoj se vri utvrivanje razloga za planiranje, provjera spremnosti da se planira, izbor uesnika/ca u planiranju, definisanje uloga u procesu planiranja i identifikovanje informacija potrebnih za strateko planiranje. Rezultat ove faze je plan stratekog planiranja. Odreivanje strateke filozofije stratekog plana podrazumijeva definisanje misije i vizije u sluaju organizacija. Pod odreivanjem misije organizacije se minimalno podrazumijeva definisanje svrhe organizacije (zato ona postoji i ta pokuava da ostvari); njene djelatnosti (glavnog metoda ili aktivnosti kroz koje organizacija pokuava da ostvari svoju svrhu postojanja) i osnovnih vrijednosti (principa ili vjerovanja koji vode lanove organizacije dok pokuavaju da ostvare misiju organizacije). U sluaju gradova, regiona, drava ulogu orijentira koju u sluaju organizacija ima njena misija, preuzimaju gradski (regionalni, dravni) identiteti. Odreivanje vizije, pak, podrazumijeva projekciju inspiriuu sliku koja ivo predstavlja kako to izgleda uspjeh, ostvarenje sutinskih ciljeva kojima organizacija tei i koji nadahnjuju sve njene aktivnosti. Rezultat ove druge faze u procesu stratekog planiranja je skica misije i vizije. U treoj fazi vri se strateka analiza okruenja i aktera planiranja. U analizi okruenja esto se koristi takozvana PEST analiza (analiza politikih, ekonomskih, socijalnih
-22-
i tehnolokih trendova u okruenju). Za analizu aktera koristi se neki od metoda procjene kapaciteta organizacija/institucija meu kojima je najpoznatija SWOT analiza (koja objedinjava analizu snaga i slabosti aktera, sa analizom prilika i prijetnji u okruenju). U okviru ove faze vri se prikupljanje podataka potrebnih za strateko planiranje, kao i pravljenje baze podataka na osnovu koje e planeri/ke odluivati pri izboru prioriteta i strategija. Rezultate ove faze predstavljaju lista stratekih problema i baza podataka o trenutnom stanju. U fazi stratekog programiranja, na osnovu rezultata okruenja i aktera/ki i uz pomo unaprijed definisanih kriterijuma za odreivanje prioriteta, vri se odabir bazinih strategija, definisanje ciljeva i rezultata i razvijanje dugoronih finansijskih projekcija. Strateko planiranje pomae da se identifikuju razliite strateke opcije i naini pametan izbor u razvoju stratekih pravaca i projekata. Rezultat ove faze je saglasnost sa osnovnim strategijama, dugoronim ciljevima i specifinim rezultatima. Pravljenje skice strategije predstavlja narednu fazu u procesu planiranja. Iako mora da bude bazirana na doprinosu najrazliitijih zainteresovanih aktera, uobiajeno je da jedna osoba napravi skicu strategije. Ona se, potom, diskutuje unutar projektnog tima i ide u jo jedan krug konsultacija, prije nego to se uputi na javnu raspravu. Funkcija ovog drugog kruga konsultacija jeste da ohrabri reakcije u odnosu na skicu strategije, u cilju njenog poboljanja i da bi mogli da se isprave nedostaci i greke. Nakon javne rasprave strategija se usvaja. U pretposljednjoj fazi prave se (najee) godinji akcioni ili operativni plan i operativni budet za taj period. Strateko planiranje i operacionalno planiranje predstavljaju dva razliita naina miljenja. Strateke odluke su fundamentalne, tiu se odreivanja pravca djelovanja i usmjerene su prema budunosti. S druge strane, operacionalne odluke se odnose na svakodnevnu primjenu stratekih odluka. Strateki planovi definiu prioritete koji bi trebalo da budu ostvareni u narednih nekoliko godina, dok operacionalni planovi navode aktivnosti koje bi trebalo realizovati u toku naredne godine da bi se ovi prioriteti ostvarili. Operativni ili akcioni plan trebalo bi da prati i odgovarajui budet za taj period djelovanja. Posljednja faza u procesu stratekog planiranja jeste odreivanje kako e se vriti monitoring i evaluacija ostvarenja strategije. Monitoring predstavlja sistematsko i kontinuirano prikupljanje podataka, njihovu analizu i upotrebu radi donoenja odluka (korektivnih akcija) zasnovanih na poznavanju situacije. Mehanizmi monitoringa obezbjeuju da strategija ostane na zacrtanom kursu. To ne znai da bi strategija trebalo da bude fiksirana i da iskljui nove potrebe, nove tenje, nove prioritete i nove razvojne tokove. Dobar menadment je onaj koji se vrsto dri ciljeva kojima se tei, a fleksibilan je u korienju sredstava da bi se ciljevi ostvarili. Pravilo kae da bi unaprijed trebalo odrediti datum(e) kada e rezultati strategije biti evaluirani i tijelo koje e vriti monitoring i evaluaciju implementacije plana. Svrha evaluacije jeste da se izvri sistematsko i koliko je to mogue objektivno ocjenjivanje tekueg ili zavrenog plana, njegovog dizajna, implementacije i rezultata. Namjera je da se procijeni relevantnost i ostvarenje ciljeva, razvojna efikasnost, efektivnost, uticaj i odrivost. Rezultat ove posljednje faze planskog ciklusa jeste kontinuirano ocjenjivanje realizacije stratekog i
-23-
Svaki grad ima mnotvo identiteta koji su ukorijenjeni u kolektivnom sjeanju ljudi, materijalnom i nematerijalnom nasljeu. Meutim identiteti gradova ne moraju biti bazirani iskljuivo na prolosti (zato i govorimo o njihovom redefinisanju), nego mogu biti izgraeni i na viziji budunosti oko koje postoji konsenzus u javnom mnjenju grada. Meu ovim mnotvom identiteta tokom procesa planiranja vri se odabir kljunih ili bazinih identiteta koji postaju jedan od kriterijuma za selekciju stratekih pravaca djelovanja.
operacionih planova i uenje lekcija koje e biti ugraene u naredni ciklus planiranja. Iza ovih sloenih procedura, u stratekom planiranju se u stvari trae odgovori na etiri jednostavna pitanja: (1) Ko smo mi? (to je u sluaju organizacije pitanje o njenoj misiji, a u sluaju gradova, regiona, drava pitanje o njihovim bazinim identitetima); (2) Gdje smo mi? (pitanje koje se odnosi na analizu trenutnog stanja); (3) Gdje elimo da stignemo? (to je pitanje o viziji kojoj se stremi) i (4) Kako emo tamo stii sa pozicije na kojoj smo sada? (to je pitanje strategija u uem smislu). Ve smo pomenuli da se kljuna razlika izmeu stratekog planiranja koje vre organizacije i ire, teritorijalne jedinice (gradovi, regioni, drave...) ogleda u tome to gradovi nemaju misiju. Ili je pak, tanije reeno, njihova misija toliko sloena, da ne moe posluiti kao kriterijum pri izboru stratekih prioriteta i projekata. Utoliko se kao polazina taka u izradi strategija razvoja gradova (a pogotovu njihovog kulturnog razvoja) uzima identifikacija i redefinisanje bazinih identiteta gradova. Svaki grad ima mnotvo identiteta koji su ukorijenjeni u kolektivnom sjeanju ljudi, materijalnom i nematerijalnom nasljeu. Meutim identiteti gradova ne moraju biti bazirani iskljuivo na prolosti (zato i govorimo o njihovom redefinisanju), nego mogu biti izgraeni i na viziji budunosti oko koje postoji konsenzus u javnom mnjenju grada. Meu ovim mnotvom identiteta tokom procesa planiranja vri se odabir kljunih ili bazinih identiteta koji postaju jedan od kriterijuma za selekciju stratekih pravaca djelovanja. Zadatak strategije je potom da ove identitete gradova obiljei i uini vidljivim njihovim stanovnicima i onima koji gradove posjeuju (uz pomo odgovarajuih identitetskih markera) i da, na drugoj strani, razliitim aktivnostima podstakne razvoj gradova upravo u onim pravcima, koje njihovi identiteti osvjetljavaju. Kao drugi orijentir u odabiru stratekih pravaca djelovanja koristili smo strateke izazove. Tokom procesa izrade gradskih strategija (ili sektorskih strategija) prikupi se toliko mnogo podatka, da pravi problem postaje kako meu njima izvriti odabir. Uobiajeni postupak jeste da se u odnosu na rezultate SWOT analiza ili kasnije, prilikom rangiranja programa i projekata, vri glasanje meu lanovima radnog tima ili meu onima koji uestvuju u procesu izrade strategije, o tome koji bi bili prioriteti djelovanja (ili prioritetni programi i projekti). Nae iskustvo pokazuje da se radi o dosta nasuminom postupku koji velikim dijelom zavisi od toga ko je prisutan prilikom glasanja i koliko vremena je za ovu proceduru ostavljeno. Umjesto toga pokuavali smo da na sastancima radnog tima identifikujemo strateke izazove trendove i dogaaje sa kojima e kultura grada morati da se suoi u srednjoronom i dugoronom periodu. Praktino, tek u odnosu na njih je i mogue raditi SWOT i PEST analize - tek u odnosu na ono s im emo morati da se suoimo i jeste mogue procijeniti ta su nae snage ili slabosti, odnosno koji su nam od trendova u okruenju od pomoi ili koji za nas predstavljaju prijetnju. Utoliko su u odreivanju stratekih pravaca djelovanja u razvoju kulture grada nai kriterijumi su bili identiteti optine Kotor i strateki izazovi na koje e kultura grada morati da odgovori u narednom periodu. Ova metodologija identiteta i izazova pokazala se kao jako korisna u selekciji obilja materijala koje smo prikupili.
-24-
5 OSNOVNI PODACI O OPTINI KOTOR
Optina Kotor nalazi se u Bokokotorskom zalivu, jednom iz grupe preko trideset najljepih zaliva na svijetu. Ukljuuje istorijski grad Kotor kao centar, drevne gradove Perast i Risan, naselja Dobrota, kaljari, Pranj, Stoliv, oblasti Grblja i Krivoija, zajedno sa nizom manjih naselja uz obalu zaliva i u njegovom zaleu. Bokokotorski zaliv lei izmeu visokih planina Lovena (1749 m) i Orjena (1894 m) i brda Vrmac (340 m) i ukljuuje jo i teritoriju optina Tivat i Herceg Novi. Prirodno i kulturnoistorijsko podruje Kotora upisano je 1979. godine na UNESCO-vu Listu zatiene svjetske batine.
Tradicija povezuje Kotor sa antikim Acruviumom, gradom kojeg pominje Plinije Stariji iz I vijeka nove ere. U vizantijskim izvorima ime grada je Dekateron ( ) iz ega je proizaao italijanski naziv Cattaro i njegova slovenska verzija Kotor. Kotor je smjeten u trouglu, koji je ogranien morem, rijekom kurdom i brijegom Sv. Ivan, na ijem vrhu se nalazi tvrava San Giovanni. Grad je u svojoj dugoj istoriji promijenio mnoge vlasti i uprave. Njime su vladali Iliri od III vijeka p. n. e. do 168. god. p. n. e, kada ga zauzimaju Rimljani, u ijoj vlasti ostaje sve do pada Zapadnog rimskog carstva 476. godine. Nakon toga se Kotor do XII vijeka, sa kraim prekidima u XI vijeku - kada je bio dio dukljanske drave Vojisavljevia - nalazi u sastavu Vizantije. Od 1185. godine grad pripada Rakoj, kada, pod dinastijom Nemanjia, doivljava privredni i kulturni procvat. Nakon propasti Rake 1371. krae vrijeme njime vladaju ugarsko-hrvatski kraljevi, zatim bosanski kralj Tvrtko, da bi od 1391. do 1420. egzistirao kao samostalan grad-republika. Skoro etiri vijeka (14201797) Kotor se nalazio pod okriljem Mletake republike, u ijem je sastavu ostao do njenog pada 1797. godine. Prvi period austrijske vladavine gradom trajao je od 1797. do 1805. godine. Potom su gradom upravljali Rusi 1806-1807, pa Napoleonova Francuska od 1807. do 1813. godine. Nakon Napoleonovog sloma uspostavlja se Privremena vladavina dviju ujedinjenih pokrajina Crne Gore i Boke Kotorske Centralna komisija, koja je trajala od 1813. do 1814. godine. Drugi period austrijske vladavine traje od 1814. do 1918. godine. Nakon I svjetskog rata Kotor je dio Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a od II svjetskog rata ulazi u sastav Republike Crne Gore, kao jedne od est republika SFR Jugoslavije. Njenim raspadom Kotor ostaje u SR Jugoslaviji, zatim u Zajednici Srbije i Crne Gore, da bi od 2006. godine postao dio nezavisne Crne Gore. Sve te este dravno-politike smijene ostavile su neizbrisive tragove u ivotu grada i na njegovim kulturno-istorijskim spomenicima. I drugi gradovi koji ulaze u sastav optine Kotor imaju bogatu istoriju. Risan predstavlja najstarije urbano naselje na prostoru Boke Kotorske i kao ilirski grad Rhizon
Stari Grad, Kotor
-25-
pominje se jo u III vijeku prije nae ere. U to vrijeme se i zaliv, po Risnu, nazivao Sinus Rhizonicus. Prema legendi, Risan je bio prijestonica ilirske kraljice Teute, nakon njenog povlaenja poslije Prvog ilirskog rata. Rimljani su osvojili Risan 168. godine prije nove ere, a tada se po prvi put pominje i Acruvium (Kotor), kao susjedno naselje. Tokom srednjeg vijeka Risan je izgubio znaaj koji je imao u antikim vremenima. U prvoj polovini XV vijeka bio je pod vlau Herceg Stjepana, a 1482. godine Turci su preuzeli Risan (i Herceg Novi) od njegovog sina Vlatka. Od tada, pa do 1688, granica izmeu otomanske imperije i mletakih zemalja prolazila je izmeu Risna i Perasta, te ovaj period obiljeavaju brojni sukobi. Nakon 1688. godine Risan je postao dio Albanie Venete (venecijanskih zemalja u junom Jadranu), da bi nakon sloma Mletake republike 1797. godine, dijelio sudbinu Kotora. Perast lei u podnoju brda Svetog Ilije, u morskom tjesnacu Verige, na mjestu gdje se razdvajaju Kotorski i Risanski zaliv. Svoj vrhunac, jednim dijelom kao granini grad i prva linija odbrane, Perast doivljava u periodu venecijanske vladavine (od 1420. do 1797. godine), kada je imao etiri pristanita, flotu od skoro stotinu brodova i vie od 1600 stanovnika. Pred kraj XVII vijeka, u Perastu je osnovana prva pomorska kola koju je vodio Marko Martinovi (1663-1716) u kojoj se, izmeu ostalih, pomorstvu uilo esnaest ruskih boljara, koje je u kolu poslao ruski car Petar Veliki. U ovom periodu podignuto je esnaest prelijepih baroknih palata, sedamnaest katolikih i dvije pravoslavne crkve. U neposrednoj blizini grada nalaze se i dva ostrvca: Svetog ora i Gospe od krpjela, na kojima se nalaze i crkve. Crkva i samostan Sv. ora nalazi se na prirodnom ostrvu povrine 2.800 m2. Prvi arhivski spomen crkve i ostrva je iz 1166. godine. Meutim, prema nalazima ornamentike na crkvi, pretpostavlja se da su benediktinci tu boravili jo od IX vijeka. Izgled stare crkve nije sauvan. Poslije zemljotresa iz 1667. godine izgraena je jednostavna crkva, sa jedinstvenom zbirkom heraldikih oznaka na grobovima starih perakih porodica. Drugo od dva ostrva pred Perastom, oko 115 m udaljeno od ostrva Sv. ora, u pravcu sjeverozapada, jeste ostrvo Gospe od krpjela. Ostrvo je vjetaki izgraeno stalnim nasipanjem kamenja i potapanjem starih brodova, oko hridi koja je tu postojala. Odatle i ime ostrva - krpjel, sto je stari naziv za morski sprud. Prvobitna crkva je izgraena sredinom XV vijeka i bila je skromnih dimenzija, s obzirom na veliinu hridi na kojoj se nalazila. Tokom vjekova, nasipanjem kamenja i potapanjem starih i isluenih jedrenjaka, povrina ostrva se poveavala, to je omoguilo kasnije smjelije arhitektonske zahvate. Dananja crkva je najveim dijelom nastala poslije 1667. godine. Jednostavnih je proporcija, sastoji se od jednog broda i kapele koja je presvedena kupolom visokom 11 metara, raenom u vizantijskom stilu. Veza sa barokom vidi se samo u obradi detalja, a tek izgradnjom okruglog zvonika, crkva dobija izraziti barokni izgled. Danas u Perastu ivi samo oko 350 stanovnika/ca, ali kako je navedeno i na veb stranici ovog gradia, ono to Perast ini gradom, bez obzira na njegovu veliinu, nije samo veliki broj graevina javnog karaktera (crkve, kapele, palate, nadbiskupija, nekadanji optina, sud, vatrogasnica i crkvice), ve i jedan profinjen nivo urbanog sklopa.
Perast
-26-
Nakon katastrofalnog zemljotresa iz 1979. godine u Optini Kotor izgraena su tri velika stambena naselja. Njihova namjena je bio smjetaj stanovnika Starog grada, koji su ubrzo poslije prirodne stihije bili evakuisani iz svojih stanova i zgrada iz istorijskog jezgra Kotora, radi njihove sanacije i obnove. Savremena naselja izgraena poetkom osamdesetih godina XX vijeka, dobila su nazive Novo naselje kaljari, Sveta Vraa i Sveti Stasije. Prvo je smjeteno na padinama Vrmca, naspram Starog grada Kotora, a druga dva zauzimaju povrine iznad najznaajnijih sakralnih kompleksa Dobrote, po kojima su i nazvana. Pored ovih urbanih cjelina, u sastav Optine Kotor ulazi jo petnaest mjesnih zajednica (ukupno ih ima 20): Gornji Grbalj, Lastva Grbaljska, Orahovac, Morinj, Muo, Pranj, Stoliv, Donje Krivoije, Gornje Krivoije, Kava, Mirac, Radanovii, Vranovii, Savina i Glavatiii-Bigova. Prirodno i kulturno-istorijsko podruje Kotora upisano je na Listu svjetske batine UNESCO-a, 26. oktobra 1979. godine, kao jedino u Crnoj Gori i jedno od rijetkih u ovom dijelu svijeta. To je ozvaniilo privilegovano mjesto Kotora kao jednog od 936 podruja, lokaliteta i gradova nae planete, koji posjeduju izuzetne univerzalne kulturne i prirodne vrijednosti, od znaaja za cijelo ovjeanstvo koje ih i batini. Prema optim principima Konvencije o zatiti svjetske batine, izuzetna univerzalna vrijednost kulturno-istorijskog podruja Kotora sadrana je u kvalitetu njegove arhitekture, uspjeno ostvarenom jedinstvu gradova i naselja sa prirodnim okruenjem zaliva i u jedinstvenom svjedoanstvu uloge koju je podruje imalo u irenju mediteranske kulture na podruje Balkana. Znaajan je i kvalitet umjetnosti i zanatstva itave geo-kulturne zone, koje svjedoe o jedinstvenom izrazu, nastalom sjedinjavanjem istone i zapadne kulture. Prema podacima iz Menadment plana prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora, zatieno podruje obuhvata Kotorsko-Risanski zaliv, sa obroncima planina koje ga formiraju i morskim basenom, ukljuujui sljedee gradove i naselja: Stari grad Kotor, Dobrotu, Donji Orahovac, dio Gornjeg Orahovca, Drain Vrt, Perast, Risan, Vitoglav, Strp, Lipce, Donji Morinj, Gornji Morinj, Kostanjicu, Donji Stoliv, Gornji Stoliv, Pranj, Muo, kaljare, piljare. Granice prirodnog i kulturno-istorijskog podruja iz 1979. godine, utvrene na osnovu tadanjih parametara, obuhvataju ukupno 12.000 hektara kopna i 2.600 hektara morske povrine. Povrina teritorije Optine Kotor iznosi 33.500 ha. Prema prvim rezultatima popisa stanovnitva, domainstava i stanova iz 2011. godine, optina ima 22.621 stanovnika/ ca (3,5% stanovnitva Crne Gore) - od toga 10.837 mukaraca (47,95%) i 11.764 ena (52,05%). U optini Kotor 12.583 stanovnika/ca ivi u urbanom podruju (55,67%), a 10.018 u ruralnim oblastima (44,33%). Na osnovu rezultata popisa iz 2003. godine u Optini Kotor je bilo 7.290 domainstava, a prema popisu iz 2011. godine ima ih 7.328.
Prema optim principima Konvencije o zatiti svjetske batine, izuzetna univerzalna vrijednost kulturno-istorijskog podruja Kotora sadrana je u kvalitetu njegove arhitekture, uspjeno ostvarenom jedinstvu gradova i naselja sa prirodnim okruenjem zaliva i u jedinstvenom svjedoanstvu uloge koju je podruje imalo u irenju mediteranske kulture na podruje Balkana.
-27-
U ekonomskom pogledu, tokom itave istorije, pomorstvo je utisnulo snaan peat i specifine karakteristike ljudima i naseljima Boke Kotorske. Zahvaljujui pomorskoj djelatnosti, iji je nosilac bilo preduzee Jugooceanija i preduzee za promet naftom i naftnim derivatima Jugopetrol tokom osamdesetih godina XX vijeka - Kotor je bio meu najrazvijenijim optinama Crne Gore.
to se tie obrazovne strukture stanovnitva, prema popisu iz 2003. godine gotovo 60% stanovnika/ca Optine Kotor ima srednju strunu spremu; 9% nije zavrilo osnovnu kolu, a oko 16% ima vie i visoko obrazovanje (vidi tabelu 1). Tabela 1 - Obrazovna struktura stanovnitva Optine Kotor (2003) Bez kolske spreme Nepotpuna osnovna kola Zavrena osnovna kola Srednja struna sprema Vie obrazovanje Visoko obrazovanje Nepoznato Total 571 1.431 3.393 12.758 1.906 1.560 259 21.878 2,6% 6,5% 15,5% 58,3% 8,7% 7,2% 1,2% 100%
U ekonomskom pogledu, tokom itave istorije, pomorstvo je utisnulo snaan peat i specifine karakteristike ljudima i naseljima Boke Kotorske. Zahvaljujui pomorskoj djelatnosti, iji je nosilac bilo preduzee Jugooceanija i preduzee za promet naftom i naftnim derivatima Jugopetrol - tokom osamdesetih godina XX vijeka - Kotor je bio meu najrazvijenijim optinama Crne Gore. To su bili veliki i uspjeni privredni subjekti, sa velikim brojem zaposlenih. Tadanji udio kotorske privrede u republikom prihodu bio je znaajan i iznosio je 10-12 %. Broj zaposlenih u Kotorskoj optini kretao se oko 7.000 radnika, od ega vie od 5.000 u privrednom i oko 1.800 u drutvenom sektoru, a 80% ukupnog prihoda u optini ostvarivali su Jugopetrol i Jugooceanija. Pomorska kompanija Jugooceanija, osnovana 1954. godine, pored ekonomske i razvojne komponente, dala je puni doprinos nastavljanju pomorske tradicije. Meutim, tokom perioda sankcija devedesetih godina XX vijeka, dolo do nestanka ne samo Jugooceanije, nego i fabrika Jadran Perast, Rivijera, Bokeljka. Od velikih firmi ostali su samo Jugopetrol, sa privatizovanom vlasnikom strukturom i sa 550 zaposlenih radnika i Daido Metal Kotor AD (takoe privatizovana, nekadanja Industrija leaja Kotor). To je dovelo do preobraaja privredne strukture optine Kotor. Prosjena stopa nezaposlenosti u posljednjih nekoliko godina u optini Kotor kretala se izmeu 11% i 13%. Prema podacima Biroa rada Herceg Novi (sa Kancelarijama Kotor i Tivat) u Kotoru je u decembru 2011. godine bilo 971 nezaposleno lice, od toga 492 ene. Meu njima je bilo 200 onih koji po prvi put trae zaposlenje, a 361 lice koje je na birou rada due od tri godine. Kako u Optini Kotor, prema podacima s kraja 2011. godine, ima 9.830 radno sposobnih graana/ki, to je trenutna stopa nezaposlenosti 9,9% (to je neto vie od stope nezaposlenosti u Boki Kotorskoj kao cjelini, ali nie od stope nezaposlenosti u itavoj Crnoj Gori (12,4% - 32.687 nezaposlenih) vidi tabelu 2.
-28-
Tabela 2 - Broj i struktura nezaposlenih u Boki Kotorskoj (decembar 2011.) UKUPNO Broj nezaposlenih Broj nezaposlenih ena Prvi put trae zaposlenje ekaju posao preko 3 god. Broj radno sposobnih Stopa nezaposlenosti 2.884 1.394 469 1.107 30.180 9,6% H.NOVI 1.116 551 134 424 14.280 7,8% KOTOR 971 492 200 361 9.830 9,9% TIVAT 797 351 135 322 6.070 13,1%
Prema podacima iz 2003. godine udio aktivnog stanovnitva u Optini Kotor bio je 42,8%. Od ukupno aktivnog stanovnitva od 9.828 graana/ki, njih 5.950 je obavljalo zanimanje, a meu njima je najvie bilo onih koji su se bavili trgovinom na veliko i malo (23,4%), zdravstvenim i socijalnim radom (13,9%), saobraajem, skladitenjem i vezama (11,1%), poslovima dravne uprave (8,5%), obrazovanjem (7,9%) i radili u hotelima i restoranima (6,9%). (Vidi tabele 3 i 4). Tabela 3 - Stanovnitvo Optine Kotor prema aktivnosti (popis iz 2003. godine) Aktivno stanovnitvo Obavlja zanimanje Lica sa linim prihodom Izdravano stanonitvo Lica na boravku u inostranstvu Total 9.828 5950 4871 8103 145 22.974
Na podruju Optine Kotor, registrovan je veliki broj privrednih i drugih subjekata: trgovina 684, ugostiteljstvo 256, zanatske radnje 73, usluge 25, agencije 370, saobraaj (prevoznici i taxi) 24, advokati 40, banke 10, pote 9, osiguravajua drutva 3, telekomunikacije 12, metalna industrija 1, prehrambena industrija 2, luke usluge i usluge prevoza 2. Tabela 4 - Aktivno stanovnitvo Optine Kotor koje obavlja zanimanje (popis 2003) Preraivaka industrija Proizvodnja el.energije, gasa i vode Trgovina na veliko i malo Hoteli i restorani Saobraaj, skladitenje i veze Poslovi sa nekretninama (iznajmljivanje) Dravna uprava i socijalno osiguranje Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad Ostale komunalne usluge Ostalo Nepoznato Total 401 200 1393 408 657 170 509 469 827 369 291 256 5950 6,7% 3,4% 23,4% 6,9% 11,1% 2,8% 8,5% 7,9% 13,9% 6,2% 4,9% 4,3% 100%
-29-
to se turizma, kao privredne grane tie, od 1.207.694 turista, koji su (prema podacima Republikog zavoda za statistiku MONSTAT) tokom 2009. godine posjetili Crnu Goru, Kotor je posjetilo 54.887 turista (4,54%), od ega 50.206 stranih. Ostvareno je 316.130 noenja (4,18%), od ega 299.596 noenja odlazi na inostrane turiste. U periodu od 2005. do 2009. godine broj turista ostaje uglavnom u istim okvirima, uz 2007. godinu kao najuspjeniju, a 2009. godinu, mjereno na ovaj nain, najmanje uspjenu (vidi grafikon 1). Grafikon 1 - Broj gostiju u Kotoru (2005-2009)
67118 56808 60040 60039 54887
2005
2006
2007
2008
2009
Na grafikonu 2 moe se vidjeti da broj noenja uglavnom prati ove trendove, s tim to je 2006. godine bilo manje noenja nego 2009.
Grafikon 2 - Broj noenja u Kotoru (2005-2009)

378656 347023 306378 345427 316130
2005
2006
2007
2008
2009
-30-
Skromno uee Optine Kotor u turistikom prometu Crne Gore jo je oiglednije u grafikonima 3 i 4, u kojima se poredi broj turista i broj njihovih noenja sa drugim optinama u Crnoj Gori (Tivtom, Herceg Novim i Budvom). U 2009. godini Kotor je posjetilo oko 15.000 turista vie od susjednog Tivta, ali pet puta manje turista od Herceg Novog i skoro deset puta manje turista od Budve. Grafikon 3 - Ukupan broj gostiju i broj inostranih gostiju u 2009. godini
600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 ukupan broj gostiju 2009 broj stranih gostiju 2009 Kotor 54887 50206 Tivat 39775 31622 Herceg Novi 222970 184362 Budva 531835 486520
U sluaju broja noenja, razlika izmeu Kotora i Tivta se smanjuje, da bi se razlika u odnosu na optine Herceg Novi i Budva jo vie poveala. Grafikon 4 - Ukupan broj noenja i broj noenja inostranih gostiju u 2009. godini
3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 ukupan broj noenja broj noenja stranih gostiju Kotor 316130 299596 Tivat 244446 224238 Herceg Novi 1804999 1506952 Budva 3258649 3016767
Razloge relativno malom ueu Kotora u turistikom prometu Crne Gore treba traiti u specifinosti karaktera ponude i veliini segmenta turista zainteresovanih za nju, ali i nedostatku odgovarajuih smjetajnih kapaciteta, prije svega hotelskih. Postojeih 20 hotela (18 manjih i 2 vea) sa 1.425 leajeva i 2.420 kreveta u registrovanom privatnom smjetaju, koliko ih ima na podruju optine, nijesu dovoljni za razvoj turizma.
-31-
Specifinost Kotora jeste razvoj nautikog turizma, kruzinga i jahtinga, koji biljei stalni uspon. Tako je u kotorsku luku, 2010. godine uplovilo 309 kruzera sa 145.185 putnika. Iste godine je u ovoj luci boravilo 1.018 jahti sa 5.007 korisnika. Navedeni vidovi turizma produili su turistiku sezonu na period mart novembar, to je jo jedna specifinost turizma Kotora. Takoe je, kroz izletnike programe, tokom 2010. godine, Kotor posjetilo 200.850 izletnika/ca, to je za 26% vie u odnosu na 2009. godinu. Naravno, posebno imajui u vidu zatieno podruje, Kotor i nije zainteresovan za masovni turizam, po modelu koji je karakteristian za npr. Budvu. Ali sa druge strane, izvjesno je da bi odrivi - kulturni i nautiki turizam - mogao da drugaijom organizacijom turistike i kulturne ponude dovede do preporoda Kotora i njegovog ponovnog ustolienja kao prijestonice kulturnog turizma Crne Gore i jednog od najvanijih kulturnih (i turistikih) centara jugoistone Evrope. U tome bi kljunu ulogu, razumljivo, trebalo da ima izuzetan kvalitet graditeljstva starih gradova i ansambala, brojnih palata i crkava, te vrijednosti arheolokih lokaliteta u priobalnom prostoru Boke Kotorske koji su bili osnov da srednjovjekovni gradovi, Stari grad Kotor i Perast, ve 1948. godine, budu zatieni kao istorijske cjeline. Ali kulturno-turistikoj ponudi Kotora, pored 386 nepokretnih kulturnih dobara - od ega su graditeljske cjeline Stari grad Kotor, Perast i urbano jezgro Risna i 5 arheolokih lokaliteta (ostaci antike vile sa mozaicima u Risnu, Carine, podmorje izmeu Rta strpakog i Rta Murove, kompleks samostana Sv. Franje sa srednjovjekovnim grobljem i praistorijski crtei - Lipci) znaajno doprinosi i pokretna kulturna batina: od praistorijskih nalaza, kroz djela pictores greace, dobrotsku ipku, bokokotorsku likovnu kolu, kotorsko zlatarstvo, do rukopisa, inkunabula, knjiga, publikacija i arhivske grae. Nita manji znaaj nema ni nematerijalna kulturna batina - brojna ljudska umijea, izraaji, vjetine, izvoenja i kulturne manifestacije (bokeljski jezik, prie i legende, tradicija i kolo Bokeljske mornarice, Tripundanske sveanosti, Bokeljska no, Fainada, Gaanje kokota, kienje Maa, ljetnji i zimski karnevali). Da se Kotor ne bi pretvorio u mrtvi muzej starina posebno bi trebalo naglasiti znaaj savremenog kulturnog stvaralatva i za kulturnu i za turistiku ponudu grada. Da bi sjutra bilo tradicije, danas mora da bude stvaralatva. Programi kulturnih institucija, umjetniki festivali, koncerti, izlobe i pozorine predstave na trgovima grada koji je sam po sebi pozornica; intervencije u javnom prostoru, nezavisna kultura i kultura mladih, rezidencijalni programi za umjetnike/ce svjetskog glasa, privlaenje kreativnih industrija u grad (arhitekture, dizajna, mode, informatikih industrija) sve je to dio programa kroz koji se pametna ulaganja mogu Kotoru vratiti stostruko.
-32-
6 INSTITUCIONALNI OKVIR
Institucionalni okvir ostvarivanja plana razvoja kulture Optine Kotor ine dravni organi uprave i savjetodavna tijela na dravnom i lokalnom nivou, optinske javne ustanove kulture, republike kulturne ustanove i organizacione jedinice republikih ustanova kulture; ali su u kulturnom polju optine Kotor aktivni i drugi inioci poput obrazovnih ili religioznih institucija, nevladinih organizacija koje se bave kulturom, kulturno-umjetnikih drutava, medija, itd.
Od institucija na dravnom nivou u zakonodavnoj sferi kljunu ulogu ima Skuptina Crne Gore, a u izvrnom domenu Ministarstvo kulture Crne Gore. Pored toga, ulogu u praenju stanja u pojedinim oblastima i djelatnostima kulture i predlaganju mjera unapreivanja razvoja kulture vanu ulogu ima Nacionalni savjet za kulturu koji je Vlada Crne Gore obrazovala 10. maja 2010. godine. Na lokalnom nivou, kljune odluke u oblasti kulture donosi Skuptina Optine Kotor, a u gradskoj upravi se djelatnost kulture usmjerava i prati preko Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti i Sekretarijata za zatitu prirodne i kulturne batine. U skladu sa lanom 11 Zakona o kulturi, predsjednica Optine Kotor formirala je Optinski savjet za kulturu koji ima vanu savjetodavnu ulogu u odreivanju stratekih pravaca razvoja kulture optine. U Optini Kotor postoje dvije optinske javne kulturne institucije: Kulturni centar Nikola urkovi u okviru koga djeluju i Gradska biblioteka, Galerija i Kino; i Optinska javna ustanova Muzeji Kotor koju ine Muzej grada Perasta, Istorijski muzej Kotora (Lapidarijum) i odnedavno Galerija solidarnosti. Pored toga u optini Kotor djeluju etiri republike institucije kulture: Pomorski muzej Crne Gore; jedinica Dravnog arhiva Crne Gore Istorijski arhiv Kotor, a novim zakonskim rjeenjem (Zakon o zatiti kulturnih dobara, Slubeni list CG broj 49/10) Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture transformisan je u dvije organizacione jedinice i to Odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara i Odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore. U kulturnom polju Optine Kotor vanu ulogu imaju i religiozne organizacije (Biskupijska biblioteka, Biskupijski arhiv, Franjevaka biblioteka; Biblioteka i arhiv Srpske pravoslavne crkve), kao i obrazovne institucije poput kole za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan i Pomorske biblioteke. U optini Kotor djeluje i jedan broj privatnih preduzetnika u kulturi (izdavako preduzee NIP Gospa od krpjela; galerija Ticijan i dr.) Tome treba dodati i niz tradicionalnih udruenja graana/ki, nekad i sa vievjekovnim postojanjem, poput Bokeljske mornarice, Srpskog pjevakog drutva Jedinstvo, Gradske muzike Kotora i udruenja graana/ki koje njeguju tradiciju poput Hrvatskog
-33-
graanskog drutva Crne Gore, Drutva prijatelja Grada Perasta, Centra za zatitu i prezentaciju arhivskog nasljea Kotora - Notar, Foklornog ansambla Nikola urkovii dr. U kulturi optine Kotor djeluje i znaajan broj nevladinih organizacija, kao to su Udruenje za kotorske sveanosti Feta, NVO Anima, NVO Kotor Art, NVO Klarinet fest, udruenje Kamelija, Expeditio Centar za odrivi prostorni razvoj, itd... Najvei dio finansijskih sredstava za kulturne djelatnosti u Optini Kotor obezbjeuju Skuptina optine Kotor (za djelovanje optinskih ustanova kulture i nevladinih organizacija) i Ministarstvo kulture (za republike ustanove i jedan broj kulturnih manifestacija). Jedan dio sredstava nevladine organizacije i kulturne institucije obezbjeuju i od meunarodnih donatora. Prema podacima koje smo dobili iz Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti u periodu od 2007. do 2010. godine realizovani budet Optine Kotor se kretao od 9.431.886,24 (2007) do 7.662.362,45 (2010). Ovaj znaajan pad budeta bio je jo izrazitiji u 2009. godini, kada je ukupan realizovani optinski budet bio 6.401.796,77 . Ovom doivljaju krize, koji je jednim dijelom i rezultat krize u svjetskoj ekonomiji otpoele 2008. godine, doprinijela su i podbacivanja u realizaciji planiranih budeta za 2007. i 2008. godinu. Kretanje optinskog budeta moe se vidjeti u grafikonu 5. Grafikon 5 - Planirani godinji budet optine Kotor i realizovani godinji budet optine u periodu 2007-2010. godine (u eur)
14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 2007 2008 2009 2010 planirani budzet opstine Kotor ostvareni budzet opstine Kotor
Od ukupnog budeta Optine za djelatnosti koje pokriva Sekretarijat za kulturu, sport i drutvene djelatnosti izdvojeno je u ovom periodu izmeu 8% (2007. godine) i 15% (2009. godine). A procenat ukupnog budeta Optine Kotor koji se izdvaja za kulturu kretao se od 2,5% (2007. godine) do 5,1% (2009. godine). Raspodjela ovih sredstava moe se vidjeti na grafikonima 6 i 7.
-34-
Grafikon 6 - Odnos ukupnog realizovanog budeta optine Kotor i sredstava isplaenih preko Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti (u eur)
9.431.886 10.039.835 6.401.797 7.662.362
753.914 234.895 2007
1.104.151 412.298 2008
966.616 328.867 2009
649.260 309.446 2010
ukupan budet optine Kotor sredstva realizovana preko Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti sredstva za kulturu
Grafikon 7 - Procenat sredstava realizovanih preko Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti i sredstava za kulturu u odnosu na ukupni realizovani budet optine Kotor
% Sekretarijat % Kultura 15,09% 10,99% 7,99% 2,50% 2007 4,10% 5,10% 8,47% 4,00%
2008
2009
2010
Od budeta kojim raspolae Sekretarijat za kulturu, sport i drutvene djelatnosti, otprilike treina sredstava ostaje rezervisana za kulturne aktivnosti, a kako se ovaj procenat ne smanjuje u ovim kriznim godinama, mora se konstatovati da se smanjivanja u gradskom budetu, koja su rezultat ekonomske krize, iako su se osjetila u svim djelatnostima Optine, nisu u prvom redu odvijala preko lea kulturnih institucija u gradu (vidi grafikon 8). Grafikon 8 - Procenat sredstava za kulturu u odnosu na sredstva realizovana preko Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti
% kultura od sredstava Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti 47,60% 37,30% 31,20% 34,00%
2007
2008
2009
2010
-35-
U grafikonima 9, 10 i 11 mogu se vidjeti ukupni budeti optinskih kulturnih institucija i dio budeta u njima koji se izdvaja za plate i doprinose stalno zaposlenih. Grafikon 9 - Ukupni godinji budet kulturnog centra Nikola urkovi i dio koji se izdvaja za plate zaposlenih i doprinose u EUR (2006-2010)
ukupni budet 342397 376845 319667 204781 231031 259056 168422 plate i doprinosi
181601 74579 43251 2006 2007
2008
2009
2010
Grafikon 10 - Ukupni godinji budet Gradske biblioteke i itaonice i dio koji se izdvaja za plate zaposlenih i doprinose u EUR (2006-2009)
ukupan budet plate i doprinosi 73994 64325 49168 29886 27722 52574 41800 66315
2006
2007
2008
2009
Grafikon 11 - Ukupni godinji budet OJU Muzeji i dio koji se izdvaja za plate zaposlenih i doprinose (2006-2009)
ukupan budet 339856 142707 119380 90107 plate i doprinosi
80928 2006
84843 58116 2007
75149
2008
2009
-36-
Pored finansiranja aktivnosti optinskih institucija kulture i javnih manifestacija, iz budeta Optine Kotor finansiraju se aktivnosti vaninstitucionalnih aktera kulturne politike i to kako tradicionalnih udruenja graana/ki (Bokeljska mornarica, Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo i Gradska muzika Kotora), tako i nevladinih organizacija (preko konkursa). Ovi fondovi doivjeli su drastian pad (posebno u 2009. i 2011. godini vidi grafikon 12). Grafikon 12 - Ukupna izdvajanja iz budeta Optine Kotor za NVO-e u EUR (20032011)
Iz optinskog budeta za NVO
39930 44139 34032 37451
48656 46902 38311 26781 19982
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ova smanjenja su bila naroito znaajna za NVO-e u 2009. godini, kada je budet predvien za njihove aktivnosti redukovan vie od tri puta (u odnosu na 2008. godinu) i za tradicionalna udruenja graana/ki u 2011. godini, kada su izdvajanja iz gradskog budeta za Bokeljsku mornaricu, Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo i Gradsku muziku te po svom znaaju i tradiciji prave gradske institucije ukupno iznosila 6.650 EUR (vidi grafikon 13). Grafikon 13 - Izdvajanja iz budeta Optine Kotor za tradicionalne i druge NVO-e (u EUR)
tradicionalne NVO 30319 druge NVO 32006 24976
27282 23441 20800 13323 14010
29229
12648
14910
16583
16650
16583 13334 10197 6650 13332
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-37-
7 AKTERI NA POLJU KULTURE U OPTINI KOTOR
7.1. OPTINSKI ORGANI

7.1.1. SEKRETARIJAT ZA KULTURU, SPORT I DRUTVENE DJELATNOSTI OPTINE KOTOR Nadlenosti i djelokrug rada Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti Optine Kotor definisani su lanom 29 Odluke o lokalnoj upravi optine Kotor. U Sekretarijatu za kulturu, sport i drutvene djelatnosti pored sekretara Sekretarijata, radi jo devet slubenika/ca i jedan namjetenik.
Sekretarijat, koji organizaciono funkcionie kao jedinstvena cjelina, obuhvata sljedee oblasti djelovanja: 1. oblast KULTURE I MEDIJA 2. oblast SPORTA 3. oblast UPRAVNOG NADZORA I NORMATIVNO PRAVNIH POSLOVA 4. oblast NVO SEKTORA 5. oblast OMLADINSKE POLITIKE 6. oblast OBRAZOVANJA 7. oblast OSOBA SA INVALIDITETOM 8. oblast BIBLIOTEKE DJELATNOSTI 9. oblast MUZEJSKE DJELATNOSTI 10. oblast INVALIDSKO-BORAKE ZATITE 11. oblast SOCIJALNE ZATITE 12. oblast NJEGA STARIH LICA 13. oblast ZATITE SPOMENIKA KULTURE 14. oblast RAE POPULACIJA 15. oblast PREVENCIJA NARKOMANIJE I RIZINIH PONAANJA 16. oblast RASELJENA LICA Iako Crna Gora do marta 2011. godine nije imala Nacionalni program razvoja kulture, pa je samim tim izostajao i odgovarajui strateki dokument u Kotoru, u posljednjoj deceniji injeni su odreeni napori da se sagledaju kulturni potencijali grada kroz strategije i planove koji su se odnosili prije svega na manifestacionu kulturu. Svijest o posebnosti grada i njegovog kulturnog nasljea, njegovom meunarodnom statusu, obavezivala je na planiranje aktivnosti u kulturi od strane upravnih organa i samog zakonodavnog organa - Skuptine Optine Kotor. Sama injenica da su Programi kulture i njihova evaluacija raeni gotovo svake godine i u duem periodu, vana je, jer ukazuje na poveanu panju upuenu ovoj oblasti.
-38-
U cilju savremenijeg i dinaminijeg pristupa u vrednovanju i afirmaciji kulturnoumjetnikog stvaralatva, Sekretarijat za kulturu, sport i drutvene djelatnosti svake godine priprema Kalendar kulturnih manifestacija. To podrazumijeva novi pristup u finansiranju programa i projekata, odnosno otvorenost Sekretarijata za programe i projekte drugih subjekata, a ne samo onih koji se finansiraju na osnovu zakonskih i steenih obaveza. Prioriteti djelovanja Sekretarijata za naredni period su osnova za budue aktivnosti, a zasnivaju se principima slobode kulturnog i umjetnikog stvaralatva, ravnopravnosti svih kultura, odgovornosti lokalne uprave za razvoj kulture, podrci razvoju umjetnikog kvaliteta i inovacijama u kulturi. 7.1.2. SAVJET ZA KULTURU OPTINE KOTOR Savjet za kulturu Optine Kotor je struno i savjetodavno tijelo za praenje stanja u pojedinim oblastima i djelatnostima kulture iz nadlenosti Optine. Savjet predlae mjere za unapreenje i razvoj kulture, realizaciju javnog interesa u oblasti kulture u skladu sa Zakonom i unapreenje i zatitu kulturnih dobara i kulturno-istorijskog nasljea na podruju optine Kotor. Predsjednik/ca i lanovi/ce Savjeta se imenuju na period od dvije godine, nakon ega mogu biti ponovo imenovani. Predsjedniku/ce i lanovima/cama Savjeta za rad u Savjetu pripada naknada, koja se utvruje posebnim rjeenjem u skladu sa Trokovnikom za rad komisija i radnih tijela. Sve administrativno-tehnike i strune poslove za potrebe Savjeta za kulturu obavlja Sekretarijat za kulturu, sport i drutvene djelatnosti.
7.2. OPTINSKE USTANOVE KULTURE

7.2.1. KULTURNI CENTAR NIKOLA DJURKOVI Prema Statutu Javne ustanove Kulturni centar Nikola urkovi Kotor, ova ustanova je osnovana za obavljanje djelatnosti iz oblasti kulturno-umjetnikog stvaralatva kao poslova od javnog interesa radi zadovoljavanja potreba lokalnog stanovnitva (lan 1). Prema lanu 8 ovog Statuta djelatnost Centra obuhvata: 1. Organizovanje i unapreenje kulturno-umjetnikog stvaralatva i kulturnog ivota u Optini; 2. Organizovanje i prireivanje kulturno-umjetnikih nastupa, pozorinih predstava, knjievnih veeri, likovnih izlobi i sl; 3. Organizovanje tradicionalnih, etno-kulturnih i drugih kulturnih manifestacija od znaaja za Optinu 4. Organizovanje prikazivanja bioskopskih predstava; 5. Obavljanje bibliotekarske djelatnosti; 6. Unapreenje amaterskog kulturno-umjetnikog stvaralatva i kulturnoumjetnikog stvaralatva lica sa invaliditetom;
Ulaz u Kulturni centarNikola urkovi
-39-
7. Unapreenje kulturno-umjetnikog stvaralatva kroz prezentaciju, promociju umjetnikih djela i drugih duhovnih tvorevina; 8. Organizovanje i podsticanje strunog i nauno-istraivakog rada u kulturi; 9. Obavljanje i drugih poslova koje mu Osniva stavi u nadlenost u skladu sa usvojenim Programom razvoja kulture u Optini. Kulturni centar je organizovan kao jedinstvena ustanova, ali se njegova djelatnost odvija kroz aktivnosti pet organizacionih jedinica koje se bave poslovima kulturnoumjetnike djelatnosti; poslovima u Gradskoj biblioteci i itaonici; poslovima u gradskom kinu Boka; pravno-administrativnim i finansijsko-raunovodstvanim poslovima i poslovima tehnike i odravanja. U Kulturnom centru rade 24 zaposlena/ne, od toga jedan sa doktoratom, petnaest sa fakultetom, sedam sa srednjom kolom i jedan zaposleni sa osnovnom kolom. Radni prostori Kulturnog centra ukljuuju pozorinu salu, dvije galerije, malu pozorinu salu, kino-salu i itaonicu.
Galerija u okviru kulturnog centraNikola urkovi
Redovne aktivnosti KC Nikola urkovi ukljuivale su organizaciju pozorinih predstava (17 2007; 16 2008. i 20 2009); izlobi (16 2007; 18 2008. i 22 2009); knjievnih veeri (7 2007; 8 2008. i 7 2009) i kino projekcija (200 2007; 220 2008. i 248 2009). Pored toga Kulturni centar je dvije godine organizovao festival antikog teatra Teuta, Trg od pozorita i Sub-aqua fest, a logistiki pomae i organizaciju Kotor Art festivala od njegovog osnivanja. 7.2.1.1. GRADSKA BIBLIOTEKA KOTOR Prva javna narodna biblioteka u Kotoru - Biblioteka optestva Kotorskog - osnovana je 1832. godine, ali o njoj nema sauvanih arhivskih podataka, ve njeno postojanje potvruju samo posredni izvori. Stoga se za najstariju javnu biblioteku u Crnoj Gori smatra Biblioteka optestva Risanskog, osnovana 1835. godine. Gradska biblioteka u Kotoru je osnovana 1952. godine, a u maju 1964. godine pripojena je Centru za kulturno-prosvjetnu djelatnost, dananjem Kulturnom centru Nikola urkovi. Zakonom o bibliotekoj djelatnosti previeno je izdvajanje optinskih biblioteka iz sastava kulturnih centara u Crnoj Gori, te e vjerovatno tokom 2012. godine Gradska biblioteka biti osnovana kao samostalna kulturna ustanova. Dosta dugo je Biblioteka u Kotoru radila u neuslovnom prostoru, koji se nalazio ispod nivoa mora i nije odgovarao bibliotekim standardima, da bi 2000. godine bila preseljena u adekvatniji prostor, na Pjaci od kina, koji zauzima 200 m2 na dva nivoa. Najprije je osposobljen prvi sprat za biblioteku, da bi se 2003. godine otvorila i itaonica sa dvadesetak mjesta za uenje, koja predstavlja i vrlo atraktivan prostor za promocije i knjievne veeri.
Gradska biblioteka Kotor
U Biblioteci radi estoro stalno zaposlenih radnika/ca i jedan honorarni saradnik/ca, od kojih troje ima zavrenu srednju kolu, troje ima fakultetsko obrazovanje i jedan magisterijum/specijalizaciju. Biblioteki fond broji 32.942 publikacije, a Biblioteka ima oko hiljadu korisnika/ca u Optini Kotor.
-40-
Gradska biblioteka u Kotoru je ukljuena u jedan broj domaih i meunarodnih projekata, meu kojima su najznaajniji COBISS CG Virtuelna biblioteka i Dubrovnik i Kotor Gradovi i knjige. Projekat COBISS (kooperativni on-line bibliografski sistem i servisi) je referentni model sistema koji predstavlja platformu dravnih biblioteko-informacionih sistema Slovenije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije i Srbije, povezanih u regionalnu mreu COBISS.Net. Rukovodilac ovog projekta je Institut informacijskih znanosti (IZUM) iz Maribora (Slovenija) koji je nosilac razvoja organizacionih rjeenja i programske opreme za sistem COBISS, a Gradska biblioteka i itaonica Kotor je od 2008. godine punopravna lanica sistema COBISS CG. Zajedno sa Dubrovakim knjinicama i partnerima (knjiarom Karver iz Podgorice i Maticom hrvatskom, ogranak Dubrovnik) Gradska biblioteka iz Kotora je tokom 2011. godine realizovala projekat Dubrovnik i Kotor Gradovi i knjige, u okviru EU IPA prekograninog programa Hrvatska Crna Gora. Ciljevi projekta bili su podizanje nivoa biblioteke, kulturne i edukativne razmjene izmeu graana/ki i institucija u meugraninoj regiji Hrvatske i Crne Gore, uspostavljanje redovne saradnje institucija i partnera u Hrvatskoj i Crnoj Gori, Dubrovniku i Kotoru, obogaivanje knjinog fonda i redovna razmjena informacija o fondu. 7.2.2. OPTINSKA JAVNA USTANOVA MUZEJI KOTOR Optinska javna ustanova Muzeji Kotor oformljena je 1992. godine. Prvenstveno se bavi muzejskom djelatnou (izrada i voenje muzejske dokumentacije), organizacijom naunih i strunih skupova, izlobi u ustanovi i van nje, prezentacijom i edukacijom, saradnjom sa slinim ustanovama u zemlji i inostranstvu, tampanjem i publikovanjem publikacija, kataloga, itd. Ustanova se sastoji iz tri organizacione jedinice: Muzeja grada Perasta, Istorijskog muzeja Kotora (Lapidarijum) i Galerije solidarnosti. Ustanova raspolae jednom kancelarijom u Starom gradu (cca 35 m2), Lapidarijumom u crkvi Sv. Mihaila (cca 110 m2) i Muzejom grada Perasta (cca 500 m2). Pored kancelarije u Starom gradu, OJU Muzeji raspolae i sa etiri kancelarije u Muzeju grada Perasta ukupne povrine cca 100 m2. U OJU Muzeji radi devet stalno zaposlenih i jedan honorarni saradnik/ca. Pored redovnih aktivnosti, u periodu 2006-2009. realizovane su ukupno trideset dvije izlobe (slike, fotografije, predmeti...), osam promocija knjiga i naunih radova, tri okrugla stola, dvije monodrame, pet konferencija za medije, tri koncerta i est prezentacija. Ustanova ostvaruje dobru saradnju sa Zaviajnim muzejima u Bijelom Polju, Budvi, Herceg Novom, Baru i Pljevljima, Arheolokim muzejom u Podgorici, Narodnim muzejom Crne Gore na Cetinju, kao i sa Pomorskim muzejom u Veneciji, Galerijom Klovievi dvori u Zagrebu, Arheolokim muzejom u Rijeci, Etnografskim muzejom u Beogradu, Subotikim muzejom, itd.
-41-
7.2.2.1. MUZEJ GRADA PERASTA Muzej grada Perasta utemeljilo je Optinsko vijee Perasta 28. 02. 1937. od muzejske zbirke, sakupljene veinom donacijom Peratana, nasljednika/ca poznatih perakih porodica, tokom druge polovine XIX i poetkom XX vijeka. Osim portreta slavnih perakih pomoraca, oruja i drugih eksponata, tu je bila sabrana arhivska graa Optine Perast. Muzej u Perastu 1950. godine mijenja ime u Zaviajni muzej Perasta, a 1957. godine dvije decenije poslije osnivanja - dobija i jedinstven prostor u palati Bujovi. Posljednja etapa u razvoju muzeja poinje 1992, kada Muzej grada Perasta postaje segment OJU Muzeji, u ijem sastavu su jo Istorijski muzej sa Lapidarijumom i Galerija solidarnosti. U Muzeju grada Perasta se preko bogatog muzejskog fonda, razvrstanog u nekoliko zbirki, moe pratiti istorijski, pomorski, ekonomski i kulturni razvoj Perasta za vrijeme vladavine Mletake republike (1420-1797) i austrougarske vladavine tokom XIX vijeka. U muzeju se, pored pomenutih zbirki, uvaju i bogati arhivski fondovi: arhiv Perake optine (1441-1945), arhiv Osnovne kole (1865-1950), arhiv porodice Viskovi (1457-1927), kao i biblioteke porodica Viskovi i Balovi.
Muzej grada Perasta
7.2.2.2. ISTORIJSKI MUZEJ KOTORA (LAPIDARIJUM) Bogata zbirka kamenih spomenika kotorskog gradskog Lapidarijuma poela se prikupljati 1906. godine trudom tadanjeg Bokekog starinarskog drutva, da bi od kraja I svjetskog rata brigu o njemu preuzela Optina Kotor. Od 1945. godine dragocjeni eksponati kamene plastike uglavnom su leali zakljuani u raznim magazinima, nedostupni javnosti, da bi tek odskoro bili izloeni u namjenski za tu svrhu revitalizovanom prostoru srednjovjekovne crkve Sv. Mihaila. Zbirka gradskog Lapidarijuma znatno je obogaena novim nalazima tokom radova na sanaciji spomenika kulture nakon velikog zemljotresa 1979. godine. Sadanja postavka zbirke Lapidarijuma izlae eksponate iz antikog doba od kojih su neki svjetski unikati, kao naprimjer portret rimskog imperatora Domicijana iz I vijeka nae ere, ilirsko-rimski kupasti nadgrobni spomenici cipusi i estostrani cipus sa koarom iz II-III vijeka, fragmenti starohrianske epohe IV-VIII vijeka meu kojima se istie reljef Jagnjeta Bojeg, izvaen sa fasade crkve Sv. Mihaila i nadomjeten kopijom, te dijelimino rekonstruisani fragmenti kamenog crkvenog namjetaja: plutejnih oltarskih pregrada i tegurija sa zabatima, ciborija, krstionica, propovjedaonica i slino. Iz perioda cvata velikih evropskih umjetnikih stilova: romanike, gotike, renesanse i baroka, od XII do XVIII vijeka, izloeni su u crkvi, ili na otvorenom prostoru prolaza sa june strane crkve, fragmenti sakralnih i svjetovnih graevina: kapiteli stubova, dekorisani okviri prozora i vrata, grbovi kotorske vlastele, meu kojima se istiu grbovi porodica Drago, Vrakjen i Beskua, te nadgrobne ploe sa natpisima i grbovima, itavi ili fragmentovani natpisi, to se nadopunjuje sa nadgrobnim natpisima, uklesanim u juni zid crkve Sv. Mihaila i sa gotikim lukom prolaza palate kotorskog graanina Miha Spice iz XIV vijeka udno dvorita.
Crkva Sv. Mihaila - Lapidarijum
-42-
7.2.2.3. GALERIJA SOLIDARNOSTI Poslije jedne od najveih tragedija koja su zadesile Kotor i Crnu Goru - zemljotresa 1979. godine - koji je odnio ljudske ivote, donio materijalna razaranja i unitio dobar dio kulturne batine, pokrenute su mnogobrojne akcije pomoi. Ona koja je dola iz svijeta umjetnika, u tadanjoj javnosti imala je posebnog odjeka. Veliki broj likovnih umjetnika/ca okupljenih u strukovnim asocijacijama: Drutvu naivnih umjetnika Hrvatske, Drutvu likovnih umjetnika Slovenije, Udruenju likovnih i primijenjenih umjetnika Srbije, Udruenju likovnih umjetnika Vojvodine donirao je svoje radove. Pojedinano su mnogi umjetnici/ce iz Jugoslavije i SAD (nekoliko umjetnika/ca iz Jugoslavije, koji su u to vrijeme ivjeli u Americi, ali i su svjetski istaknuta imena, meu kojima i Villiem De Kooning donirali svoja djela). Mnogi od autora/ki su poslali i nekoliko radova, kao rumunski slikar Demetresku, a slikarka Cata Dujin je poklonila Kotoru kolekciju slika. Tek jedanaest godina nakon formiranja fonda, Galerija solidarnosti dobila je status organizacione jedinice unovoosnovanoj Optinskoj javnoj ustanovi Muzeji. Naalost, popisom koji je uraen u to vrijeme,1992. godine, ustanovljeno je da nedostaju mnogi donirani radovi. Uslijedila je, zatim, sistematizacija i obrada fonda, kao i prikupljanje podataka o umjetnicima-donatorima preko kontakata sa Udruenjima likovnih umjetnika/ca. Tada se zapoelo sa izlobenim aktivnostima na kojima je prezentiran gotovo itav fond. Da bi se kulturna i ira javnost upoznala sa ovom vrijednom donacijom, a nadleni potaknuli da se u gradu svjetske batine pronae mjesto za stalnu prezentaciju, u saradnji OJU Muzeji sa drugim institucijama kulture prireeno je u periodu od 1992. do 2007. trinaest izlobi iz fonda Galerije solidarnosti u Kotoru, Tivtu, Baru, Budvi, Perastu i Plevljima. Uraena je takoe revizija, reinventarizacija i kompletirana struna obrada i dokumentacija svih postojeih doniranih umjetnikih djela. Nedavno (2011) dodijeljenim prostorom za stalno izlaganje ovog likovnog fonda u prizemlju reprezentativne barokne palate Pima u Kotoru, Galerija solidarnosti je konano nakon viedecenijske marginalizacije, dobila zavrijeeno mjesto u kulturoj i turistikoj ponudi Kotora, grada svjetske kulturne batine.
Galerija solidarnosti
-43-
7.3. RAVNE INSTITUCIJE KULTURE D

7.3.1. POMORSKI MUZEJ CRNE GORE Pomorski muzej Crne Gore, sa sjeditem u Kotoru, smjeten je u palati Grgurina iz XVIII vijeka, ukupne povrine 610 m2, koja ima status kulturnog dobra. Pored ovog, raspolae i pomonim objektom od oko 70 m2. Muzej predstavlja specijalizovanu republiku muzejsku ustanovu koja svojim radom batini bogatu pomorsku tradiciju. Pomorski muzej Crne Gore u Kotoru nastao je postepenim razvitkom prvobitne zbirke Bratovtine Bokeljske mornarice, utemeljene oko 1880. godine, koja je od 1900. otvorena za javnost. Muzej Bokeljske mornarice otvoren je 1938. godine na prvom spratu sadanje muzejske zgrade, da bi nakon zavretka II svjetskog rata, od 1949. do 1952. godine, itava zgrada bila kompletno restaurirana i adaptirana za potrebe Muzeja. Muzejski fond je sistematizovan u etiri zbirke: pomorsko-tehniku (157 predmeta); umjetniku (370); narodnu nonju, nakit i oruje (472) i narodno pokustvo i posue (402). Finansijska sredstva za rad ova ustanova obezbjeuje iz dravnog budeta, kao posebna potroaka jedinica, ali i iz sopstvenih prihoda. Muzej izdaje struni asopis iz oblasti istraivanja i zatite pomorske tradicije - Godinjak Pomorskog Muzeja. U prizemlju Muzeja nalazi se biblioteka formirana uporedo sa osnivanjem Muzeja 1952. godine. Prva velika zbirka strunih knjiga formirana je od donacije Pomorskog tehnikuma iz Kotora (biva Nautika), osnovanog 1849. godine. Danas biblioteka posjeduje preko 16.000 knjinih jedinica koje se vode u datoteci i uvaju u posebno izraenim vitrinama. Biblioteka je otvorenog tipa, sainjavaju je itaonica, pomorski arhiv, struna pomorska literatura, kao i ostala struna literatura iz oblasti drutvenih i prirodnih nauka. Pomorski muzej ima odjeljenje dostupno osobama sa invaliditetom. U ulaznom holu muzeja est bronzanih tabli u reljefu prikazuju najznaajnije dogaaje i najmarkantnije linosti iz bogate prolosti Boke Kotorske: opsadu grada Kotora od strane gusara Hajrudina Barbarose 1539. godine; bitku kod Lepanta 1571. godine; katastrofalni zemljotres u Kotoru 1667. godine; staro brodogradilite iz XIV vijeka; istaknute linosti iz pomorske prolosti, meu kojima je i kapetan Ivo Visin sa brikom Splendido kojim je kao prvi Juni Sloven oplovio svijet od 1852-1859. godine; kao i reljef koji prikazuje karaku iz XV vijeka. U drugom dijelu hola nalaze se modeli starih brodova: Triera, grki ratni brod iz V vijeka stare ere; Liburna, ilirski brod sa naih obala u plovidbi od III vijeka p. n. e. do II vijeka n. e; Karaka iz XV vijeka; Galeon iz XVI vijeka i Tarantela XVII-XVIII vijek. Pomorski muzej Crne Gore zapoljava 16 osoba.
Pomorski muzej Crne Gore
-44-
7.3.2. DRAVNI ARHIV CRNE GORE ISTORIJSKI ARHIV KOTOR Ova prva samostalna dravna arhivska ustanova u Crnoj Gori nastala je Uredbom o osnivanju Arhiva u Kotoru Vlade NRCG od 30. novembra 1949. godine i on tada nosi zvanian naziv Dravni arhiv u Kotoru. Odreene statusne promjene slijede 1951, 1965. i naroito 1967. godine, kada dolazi do promjene naziva u Istorijski arhiv Kotor, kvalifikacije njegove grae od republikog znaaja i ugovora sa kotorskom Optinom o sufinansiranju rada na grai poslije 1918. (1945) godine. Poslije tri seljenja, Istorijski arhiv Kotor 1970. godine trajno dobija manju zgradu van grada, uz koju se dograuju depoi. Zgrada ima ukupnu povrinu od 745,34 m i u njoj je smjeten Odsjek za noviju grau poslije 1945. godine. Odsjek Istorijski arhiv Kotor sa starijom graom od 1309. do 1945, smjeten je od 1988. godine, u reprezentativnoj zgradi u starom gradu koja ima ukupnu povrinu 506 m, i opremljena je izlobenim prostorom. Nedavnim promjenama iz 1991. i 1992. godine, Istorijski arhiv Kotor u okviru Dravnog arhiva Crne Gore gubi status pravnog lica, a stie status sektora 3, da bi 1999. godine postao odjeljenje, a 2005. odsjek unificiranog Dravnog arhiva kao upravne organizacije za cijelu Republiku. Granine godine arhivske grae su 13091995. Istorijski arhiv Kotor je osnovan u gradu veoma duge arhivske tradicije. U l. 435 Kotorskog statuta, 1417. godine navode se tri arhivska spremita i u njima posebne krinje (unam capsam sive scrineam). To su: notarska kancelarija, optinska kancelarija i relikvijarij katedrale Sv. Tripuna. Pritom treba napomenuti da su notarske knjige, u relativnom kontinuitetu, sauvane od 1326. godine, ali je prvu poznatu ispravu o posjedu Katedrale, sastavio ak 1124. godine biskup Ursacije, u svojstvu notara, a prvi kotorski notar -Junius presbiter - spominje se 1200. godine. Istorijski arhiv Kotor danas broji ukupno 185 fondova i zbirki, odnosno 145 fondova i 40 zbirki (fondova 92, porodinih 26, linih 26, depozit 1 sa 5 cjelina kao i 40 zbirki dokumenata) sa ukupno 1000 dunih metara. Arhiv posjeduje biblioteki fond od 14.500 bibliotekih jedinica; prirunu biblioteku sa 5.000 monografskih publikacija i 5.000 serijskih izdanja i naslova periodike; dvije poklon biblioteke: Memorijalnu sobu dr Ivana Boia sa 3000 bibliotekih jedinica i Memorijalnu sobu dr Sava Plamenca sa 400 bibliotekih jedinica; kao i pravnu biblioteku sa 1.100 bibliotekih jedinica. Arhiv godinje prosjeno posjeti 200 korisnika arhivske grae i bibliotekog materijala, sa 400 posjeta. U Istorijskom arhivu radi sedmoro zaposlenih. Na osnovu svog strunog i naunog rada, etvoro arhivista je steklo rang viih arhivista, a dvoje rang arhivskih savjetnika/ ca. Arhivisti Istorijskog arhiva su aktivno uestvovali u izradi Rjenika arhivske terminologije, Zagreb 1972. godine, Prirunika iz arhivistike, Zagreb 1977, pregleda Arhivski fondovi i zbirke u SFRJ, Arhivi SR Crne Gore, Beograd 1983. godine, Pregled arhivskih fondova i zbirki u Crnoj Gori, Tom I i II, Cetinje 2001, kao i u radu strunih UNESCO-vih struktura i brojnih meunarodnih kongresa. Sa ulaskom
-45-
Dravni arhiv Crne GoreIstorijski arhiv Kotor
kompijutera u arhive, u Istorijskom arhivu Kotor je izraen CD ROM, sa prezentacijom srednjovjekovnih rukopisnih i tampanih knjiga i radi se na informacionom sistemu koji bi obuhvatio sve vanije segmente rada Arhiva. Istorijski arhiv Kotor je nagraen poveljom Republikog zavoda za zatitu spomenika kulture i dodijeljena mu je nagrada Optine Kotor 21. novembar. 7.3.3. REGIONALNI ZAVOD ZA ZATITU SPOMENIKA KULTURE1 Poslije katastrofalnog zemljotresa 1979. godine podruje Kotora proglaeno je za podruje Svjetske batine UNESCO-a. Iz tog razloga je 1980. godine, osnovan Optinski zavod za zatitu spomenika kulture Kotor. Uviajui potrebu uspostavljanja ire zone zatite, ova institucija 1992. godine dobija status regionalne institucije i prerasta u Regionalni zavod za zatitu spomenika kultura Kotor sa ciljem organizovanja djelatnosti zatite kulturnih dobara na teritoriji optina Kotor, Tivat i Herceg Novi. Od 1992. do 2010, Zavod je prouavao, evidentirao, prikupljao i uvao dokumentaciju o kulturnim dobrima; uestvovao u postupcima drutvenog planiranja sa stanovita zatite, obnove i upotrebe kulturnih dobara i davanja miljenja na planska dokumenta; vodio registar spomenika kulture; vodio evidenciju objekata i predmeta koji uivaju prethodnu zatitu; izdavao konzervatorske uslove i davao saglasnost na projektnu dokumentaciju za sve vrste radova na napokretnim kulturnim dobrima; izraivao projekte i izvodio radove na konzervaciji i restauraciji kulturnih dobara; vodio struni nadzor nad vrenjem arheolokih istraivanja i iskopavanja; vrio neposredni konzervatorski nadzor nad izvoenjem radova na kulturnim dobrima, izraivao programe zatite kulturnih dobara i utvrivao prioriteta u obnovi i zatiti kulturnih dobara. U ustanovi trenutno radi 18 stalno zaposlenih (jedan sa magistraturom, trinaestoro sa fakultetskom strunom spremom, troje sa srednjom kolom, pomoni radnik sa osnovnom kolom) i petoro honorarnih saradnika/ca. Zavod je dravna institucija za koju veina prihoda (oko 80%) stie sa republikog nivoa. Preostali prihodi dolaze iz donacija iz inostranstva i vlastitih izvora (arheoloka istraivanja, konzervatorski radovi, itd). Najvaniji projekti Regionalnog zavoda za zatitu spomenika u proteklih nekoliko godina bila su izloba Antiko blago Boke; meunarodni projekat 42 Paralello, realizovan u saradnji gradova Crne Gore i Italije, iji je cilj bila turistika valorizacija kulturnih i prirodnih potencijala; arheoloka istraivanja na lokalitetu Sv. Franja na Gurdiu; sistematska arheoloka istraivanja u Risnu i podvodni istraivaki radovi brodom Hercules.
Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture (danas Odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara i Odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore)
1 Novim zakonskim rjeenjem (Zakon o zatiti kulturnih dobara, Slubeni list CG broj 49/10) Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture je prestao da postoji kao samostalna ustanova, ve je transformisan u dvije organizacione jedinice i to Odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara i Odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore.
-46-
7.4. OBRAZOVNE INSTITUCIJE

U Kotoru radi nekoliko obrazovnih institucija iji je znaaj i za kulturni ivot optine veliki. U Kotoru rade dva fakulteta koji ga ine i univerzitetskom gradom. Fakultet za pomorstvo u Kotoru je osnovan je 1959. godine kao Via pomorska kola. Pratei narastajue potrebe pomorske infrastrukture Crne Gore, ova obrazovna ustanova je 1981. godine prerasla u Fakultet za pomorstvo, sa ciljem obrazovanja specijalizovanih pomorskih kadrova na dvogodinjim studijama (smjer: Brodomainstvo, Nautika, Pomorska elektrotehnika) i etvorogodinjim studijama (smjer: Upravljanje u pomorstvu). Akademske 1999/2000. godine na Fakultetu se osnivaju Pomorsko-nautiki i Brodomainski odsjek u etvorogodinjem trajanju. Na fakultetu studira oko 500 studenata/kinja, a radi trideset dvoje nastavnika/ca i saradnika/ca. Fakultet za turizam i hotelijerstvo nastao je iz studijskog Odsjeka za turizam Fakulteta za pomorstvo u Kotoru. Prva generacija upisana je kolske 1999/2000. godine. Fakultet je i poeo rad u zgradi Fakulteta za pomorstvo, da bi 2001. godine dobio prostor u zgradi bive Skuptine optine u Starom gradu, nastale na temeljima stare Gramatikalne kole iz XIII vijeka. Ova visokokolska ustanova obrazuje kadrove za potrebe turistike privrede iz oblasti turizma i hotelijerstva. Fakultet za turizam ima oko 1.100 studenata/kinja i vie od 30 stalno zaposlenih profesora/ca, magistara/ki i saradnika/ca. Na Fakultetu predaju i angaovani su i gostujui profesori/ce kako sa Univerziteta Crne Gore tako i iz inostranstva. Naravno, po prirodi svoje djelatnosti, poseban znaaj za kulturni ivot grada imaju kola za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan i Pomorska biblioteka. 7.4.1. KOLA ZA OSNOVNO I SREDNJE MUZIKO OBRAZOVANJE ,,VIDA MATJAN kola za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan je jedna od najstarijih muzikih ustanova u Republici Crnoj Gori. Osnovana je 11. marta 1947. godine, kao Nia muzika kola, dok je Srednja kola poela sa radom 1986. godine. U poslijeratnom Kotoru osnivanjem Muzike kole napravljen je znaajan iskorak u pravcu demokratizacije muzikog obrazovanja djece i omladine, jer je ono postalo dostupno djeci iz svih drutvenih slojeva. Kotor je imao i tu sreu da u njegovo okrilje dodje ena ogromne radne energije, pedagokinja , muziarka, kompozitorka, direktorica i utemeljiteljica kole, Slovenka Vida Matjan, ije ime kola sa ponosom nosi od 2007. godine. Muzike tradicije Kotora i Boke u cjelini predstavljaju temelj ove institucije, prema emu se kola i danas odnosi sa potovanjem. Rad u koli je organizovan kroz predkolski pripremni program, osnovnu muziku kolu i srednju muziku kolu. Pripremni kolski program namijenjen je djeci od 6 do 8 godina i obuhvata upoznavanje muzikih pojmova i muziko opismenjavanje kako bi kasnije lake pristupili uenju instrumenta. Pored programa u Kotoru, postoji i istureno odjeljenje u Risnu, u prostorijama tamonje osnovne kole. U osnovnu muziku kolu
-47-
kola za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan
upisuju se djeca uzrasta do 9 godina koja su zavrila pripremni razred, kao i ona koja nisu pohaala pripremni, ali su prola provjeru sluha. U koli se u estogodinjem trajanju ue sljedei instrumenti: klavir, gitara, harmonika, violina, violonelo, flauta, klarinet, oboa, horna, truba, trombon i saksofon. Starija djeca mogu da se upiu direktno u I razred i to na sljedee odsjeke : za kontrabas (kolovanje traje 4 godine ) i za solo pjevanje (kolovanje traje 2 godine). Srednja kola prua mogunost kolovanja u 18 obrazovanih profila. Na smjeru muziki izvoa postoje odsjeci za klavir, harmoniku, gitaru, udaraljke, solo pjevanje, odsjek za gudae (violina, viola, violonelo i kontrabas); i odsjek za duvae (flauta, klarinet, horna, truba, trombon, saksofon, oboa). Pored toga, postoji i pedagoko-teoretski odsjek za muzike saradnike i smjer muzike produkcije, koji osposobljava dizajnere zvuka. U kola za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan radi 55 strunjaka/ kinja i to 34 profesora/ica instrumenata, 10 profesora/ica strunih predmeta i 11 profesora/ica optih predmeta. Pored obrazovnih aktivnosti, muzika kola organizuje i veliki broj koncerata koji su, osim uenicima kole, dostupni i graanima/kama Kotora, kao i tradicionalni festival mladih muziara Crne Gore. 7.4.2. POMORSKA BIBLIOTEKA Pomorska biblioteka djeluje u okviru Fakulteta za pomorstvo u Kotoru gotovo od samog osnivanja ove ustanove 1959. godine. Njeno osnivanje, razvoj i djelovanje usko su vezani za sve mijene kojima je bila izloena pomorska privreda i pomorsko kolstvo Crne Gore, poevi od druge polovine XX vijeka, pa sve do danas. Pomorska biblioteka je otpoela rad sa malom zbirkom strune literature na naem i stranim jezicima, da bi najvei prosperitet doivjela krajem osamdesetih godina, kada je zahvaljujui kapetanu Bou Dabinoviu, brodovlasniku iz Monaka, biblioteki fond preseljen u posebnu zgradu, u kojoj se i danas nalazi. Dobroinitelj, izdanak poznate pomorske porodice Dabinovi iz Dobrote, finansirao je adaptaciju ove zgrade iskljuivo za potrebe Pomorske biblioteke, a donaciju je posvetio uspomeni na svog oca, prof. dr Antuna Stijepova Dabinovia. Objekat u kojem se danas nalazi Pomorska biblioteka je vaan kulturno-istorijski spomenik na mapi Crne Gore, to ovu ustanovu, pored bogatstva strunih informacija iz pomorstva sadranih u knjigama, periodici i drugim savremenim nosiocima informacija, ini znaajnijom i vrijednijom i jedinstvenom. U zgradi Pomorske biblioteke je oktobra 1813. godine, na zajednikoj skuptini, izglasano ujedinjenje Boke Kotorske i Crne Gore. Tom prilikom je ovdje formirana zajednika vlada pod nazivom Centralna komisija (predsjedavao je Petar I Petrovi), zbog toga je zgrada Pomorske biblioteke poznata kao zgrada Centralne komisije. Sjeanje na deavanja vezana za ujedinjenje Boke i Crne Gore, u kojima je zgrada Biblioteke posluila kao pozornica jednog od najznaajnijih istorijskih dogaaja na naim prostorima s poetka XIX vijeka, uva se u memorijalnoj sobi Pomorske biblioteke. U arhitektonskom pogledu zgrada je tipina dobrotska dvospratna kapetanska palata iz XVIII vijeka koja, jednostavnou linija i atraktivnou lokacije, plijeni znatielju prolaznika i turista. Biblioteka raspolae itaonikim prostorom od desetak mjesta. Pomorska biblioteka
-48-
pripada mrei fakultetskih i institutskih biblioteka Univerziteta Crne Gore, na ijem elu je Univerzitetska biblioteka u Podgorici. Pomorska biblioteka danas je savremena, struna, visokokolska biblioteka koja raspolae sa oko 6 hiljada naslova i preko 13 hiljada primjeraka bibliotekih jedinica. U njoj radi dvoje zaposlenih sa visokom kolskom spremom. U tehnikom pogledu Pomorska biblioteka je opremljena sa 3 PC-a, 1 laserskim tampaem i 1 fotokopiraparatom. Glavne aktivnosti u Pomorskoj biblioteci posljednje tri godine vezane su za inventuru fonda, prijem novog bibliotekog materijala (kompletna biblioteka akademika Vladislava Brajkovia), te katalogizaciju za on-line katalog COBISS.CG i Centralni katalog pomorstva CG (CKPCG). Osnovni problemi Pomorske biblioteke vezani su, najprije za (ne)odravanje ovog objekta, koji ima i znaajnu istorijsku dimenziju. Od 1988. godine, kada je biblioteka useljena u objekat, gotovo da nije bilo investicionog odravanja (krovna konstrukcija prokinjava; fasada zgrade i drvenarija su u jako loem stanju; dok je prilaz Biblioteci razrovan radovima na unapreivanju kanlizacionog sistema i sistema rasvjete). Drugi problem vezan je za nepostojanje namjenskog magacinskog prostora (to oteava adekvatan smjetaj fonda), iako je projektom bilo planirano da se u drugoj fazi dogradi magacin. Trei problem vezan je za nemogunost kvalitetnog upravljanja Pomorskom bibliotekom (planiranje, organizovanje, funkcionisanje, kontrola, evaluacija) budui da na Fakultetu za pomorstvo, kao matinoj ustanovi, ne postoje budetom predviena sredstva za Pomorsku biblioteku. Jedan od vanih ciljeva Pomorske biblioteke za naredni petogodinji period jeste da se njen memorijalni dio pretvori u malu autentinu etnografsku dobrotsku sobu, koja bi bila reprezentativnog karaktera i koju bi podjednako mogle koristiti i Optina i oba kotorska fakulteta, Institut i Univerzitet Crne Gore.
7.5. RELIGIJSKE ORGANIZACIJE

7.5.1. BISKUPIJSKA BIBLIOTEKA Biskupija u Kotoru postoji ve od VI vijeka. Biskupijski i Kaptolski arhiv sa bibliotekom je, naalost, stradao u poaru prvih decenija XV vijeka. Iz tog razloga prvi arhivski svezak poinje od 1434. godine, kada je vjerovatno otpoelo novo skupljanje knjiga i formiranje Kapitolske biblioteke. Kada su u tu biblioteku, poslije II svjetskog rata, unesene sa raznih strana Boke Kotorske mnogobrojne druge knjige, ona je dobila naziv Biskupijska biblioteka. to se tie knjikog fonda Biskupijske biblioteke, poto je zgrada Biskupijske palate u starom gradu Kotoru stradala u katastrofalnom zemljotresu 1979. godine i morala se sanirati, knjige su izmjetene u prostorije crkve Sv. Eustahija u Dobroti kraj Kotora. Biblioteki fond broji 35.000 knjiga. Ima i 20 inkunabula i oko 300 kvazi inkunabula.
-49-
Biskupija
7.5.2. BISKUPIJSKI ARHIV Prvi spomen biskupijskog notara u Kotoru je iz 1217. godine. Ova graa je velikim dijelom unitena u poaru koji je u XV vijeku zahvatio Biskupijsku palatu, Biskupijski i Kapitolski arhiv. Danas se u Biskupijskom arhivu nalazi graa (popis pokretnog i nepokretnog fonda kotorskih crkava) u kontinuitetu od 1434. godine. Najstariji dokument Biskupijskog arhiva je datiran 15. IV 1298. i predstavlja Statut bratovtine Sv. Kria, sauvan u prepisu iz XV vijeka. U Arhivu se uvaju i znaajni statuti Bratovtine Sv. Nikole iz 1463. godine i Bratovtine mesara iz 1491. godine. Arhiv je podijeljen na 14 fondova. Najznaajniji je fond oznaen brojem I, koji sadri administraciju Biskupijske kurije od XV vijeka do danas (smjeten u 75 knjiga, 360 kutija i 45 pomonih knjiga). Znaajnu zbirku Arhiva ine Kanonske vizitacije kotorskih biskupa, koji obuhvataju period 1514-1938. godine. Posebno su znaajne rijetke predtridenske vizitacije (meu nijima jedna vrlo opirna koju je 1514. godine objavio kotorski biskup Tripo Bizanti). Sauvani fond III raunskih knjiga (Libar proventum et dispensarum), od kojih prva zapoinje s godinom 1510, takoe predstavlja veoma znaajan istorijski izvor. Za smjetaj arhiva Kotorska biskupija je poslije zemljotresa 1979. godine renovirala posebnu zgradu od 170 m za smjetaj arhivske grae (radovi na ovoj zgradi jo nisu zavreni). Pored Arhiva, Biskupija ima i posebnu zgradu za biblioteku, iji fond danas broji oko 30.000 knjiga. Osim ovog centarlnog arhiva i biblioteke postoje i upni arhivi u kojima se uva graa, najveim dijelom od XVI, XVII, XVIII i XIX vijeka. 7.5.3. BIBLIOTEKA FRANJEVAKOG SAMOSTANA U KOTORU Biblioteka Franjevkog samostana u Kotoru spada meu najstarije na Istonoj obali Jadrana. Osnovana je polovinom XVI vijeka. Od nje su jedino starije biblioteke u Dubrovniku i to: Dominikanska (oko 1230. godine) i biblioteka Male brae (oko 1234. godine). Biblioteka ima oko 25.000 knjiga. Knjige su preteno teolokog karaktera (brevijari, misali, psaltiri sa inicijalima u boji i sl.), ali ih ima i iz pomorstva, povjesti, umjetnosti, knjievnosti i drugo, na naim i stranim jezicima. Franjevaka biblioteka posjeduje najstarije sauvane dokumente u Kotoru: beneventanski dokument iz IX vijeka, fragmente Biblije iz XI i XII vijeka, te brojne srednjovjekovne manuskripte. Posjeduje i zbirku od 52 inkunabule i 80 post inkunabula. Za Kotor su posebno vane dvije inkunabule koje je tampao Andrija Paltai u Veneciji. 7.5.4. BIBLIOTEKA I ARHIV SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE Izdvajanjem Boke Kotorske iz jurisdikcije Cetinjskih mitrotolita 1810. godine i stvaranjem Dalmatinsko-istrijske eparhije, Boka Kotorska je pripojena toj crkvenoj jedinici. Ona je imala zaseban Vikarijat kome je stajao na elu Generalni vikar, koji je stolovao najee u Kotoru, a neki od njih u manastiru Savina. Godine 1874. osnovana je Bokokotorskodubrovaka eparhija, koja je postojala do 1932. godine. Arhiv Vikarijata (1810-1874) i Arhiv Eparhije bokokotorsko-dubrovake (1874-1932) ine najvei i, po raznovrsnosti grae, najiri fond Arhiva Srpske pravoslavne crkve u Kotoru. Graa je u dobrom stanju, ali nije struno obraena.
-50-
Crkva Sv. KlareBiblioteka Franjevakog samostana
Arhiv Srpske pravoslavne parohije kotorske poinje najstarijom Matinom knjigom roenih i krtenih (1719) iji kontinuitet postoji do danas. Vjenani i umrli poinju da se registruju neto kasnije (1768. i 1770). Stari arhiv Srpske pravoslavne parohije je izgorio u crkvi Sv. Nikole 1896. godine, dok arhiv od 1810. godine, koji se nalazio, u momentu poara, na drugom mjestu, ima kontinuitet do danas. Pri kotorskoj crkvi djelovalo je vie nacionalnih, srpskih drutava. Najznaajnije je Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo (osnovano 1839. godine), a koje posjeduje bogat arhiv i ogromnu nototeku. Tu su i druge nacionalne asocijacije, kao Srpska muka fondaciona kola, Srpska enska fondaciona kola, Kolo srpskih sestara, Srpska garda, Humanitarno drutvo Sveti ore, itd. Ova graa je djelimino sauvana. U zemljotresu 1979. godine arhivska graa je evakuisana i kasnije vraena u pravi depo, koji se nalazi pored crkve Sv. Nikole, u zgradi Srpske pravoslavne crkvene optine Kotor, u Starom gradu. Biblioteka Srpske pravoslavne crkve, jeste prije svega legat Biblioteka Episkopa Gerasima Petranovia (1820-1906), prvog episkopa Bokokotorske eparhije, a u njoj se nalaze i djelovi svetenikih biblioteka. Prilozi vjernika su uinili da Biblioteka bude jo bogatija. Najstarija knjiga koju Biblioteka ima je iz 1533. godine (Kalepinus), zatim Plastir Jerolima Zagurovia (Venecija, 1569), a poseban raritet, je i prva irilina tampana knjiga u Kotoru ertva Avramova iz 1797. godine. Tu su i vrlo dragocjeni primjerci knjiga sa posvetama autora i marginalijama episkopa Gerasima.
7.6. VANINSTITUCIONALNI AKTERI KULTURNE POLITIKE

7.6.1. TRADICIONALNA UDRUENJA GRADJANA/KI 7.6.1.1. BOKELJSKA MORNARICA Bokeljska mornarica je naziv za pomorsku bratovtinu, odnosno udruenje bokokotorskih pomoraca slubeno osnovano 1859. godine koje porijeklo vue iz istoimenog srednjovjekovnog ceha pomoraca osnovanog sredinom XV vijeka u Kotoru. Naziv Bokeljska mornarica ili talijanski marinerezza bocchese oznaavao je sve one Bokelje, koji su se bili odali pomorstvu. U Kotoru je u srednjem vijeku bilo vie ovakvih cehova, a poto su Bokelji bili odvajkada veinom pomorci, to je meu svim bratovtinama najvanija bila Fraternitas divi Nicolai marinariorum de Catharo (bratovtina Sv. Nikole kotorskih mornara) ili Bokeljska mornarica. Prema predanju, Bokeljska mornarica ve postojala 809. godine kada su u Kotor donijete moti Sv. Tripuna. Prvi pisani spomen o mornarici potie iz 1350. godine kada je ona darovala kotorskim kaluerima franjevcima crkvu Sv. Nikole u pregrau
-51-
Kotora. A prvi njezin statut ili matrikula potie iz 1463. godine, ali se iz njega vidi, da je on revizija nekog starijeg statuta. Za razliku od starog udruenja, koje je 1811. ukinula Napoleonova francuska vlast, nova Bokeljska mornarica se bavi iskljuivo odravanjem kulturne tradicije bokeljskih pomoraca. Okuplja se redovno na praznik Sv. Tripuna i ponavlja obrede koji su pratili preuzimanje tijela Sv. Tripuna od strane grada Kotora (procesija, muzika i sveana igra pred katedralom). Vjerovatno da su dva najznaajnija blaga nematerijalne i pokretne materijalne kulturne batine Bokeljske mornarice (i ire Boke Kotorske) kolo Sv. Tripuna i nonja pripadnika Bokeljske mornarice. Starinsko kolo Sv. Tripuna traje oko etvrt sata. Igrai se dre jedan drugoga maramom. Kolo proizvodi razne krivulje i zavoje, oponaajui zavoje zmije, jer prema legendi Sv. Tripun lijei od ujeda zmije. Igrai obrazuju pri igranju od jednog kola dva, a pri svretku opkole u svojoj sredini admirala i dva kapetana mornarice, dok su prije obiavali opkoliti biskupa i optinskog predsjednika sa admiralom i majorom. Ovo kolo ima slinosti sa nekim modernim igrama, osobito francuskim i talijanskim, ali je u isto doba i dosta originalno, te se moe smatrati najkarakteristinijim dijelom sveanosti Sv. Tripuna. Kulturne aktivnosti Bokeljske mornarice su se, pored uea u Tripundanskim sveanostima, posljednjih godina uglavnom odvijale u domenu izdavatva. Iz tampe su prole godine izali Zbornik sa Meunarodnog naunog skupa Dvanaest vjekova Bokeljske mornarice i knjiga Katedrala Svetog Tripuna u Kotoru, a u planu je i objavljivanje drugog izdanja monografije 12. vjekova Bokeljske mornarice 809. Rukovodstvo udruenja pokrenulo je i kampanju da se Bokeljska mornarica zatiti kao vaan dio kulturne i nematerijalne batine Crne Gore. 7.6.1.2. GRADSKA MUZIKA Gradska muzika Kotor je osnovana 1842. godine. Prema arhivskim podacima prvi potpis za stvaranje duvakog orkestra potpisala je grupa uglednih graana Kotora 20. maja 1842, kada su Optina i njen predsjednik M. Paskvali primili od njih pismeni predlog za osnivanje orkestra i nacrt pravila za osnivanje Gradske muzike Kotor. Od tada Orkestar radi bez prestanka. Orkestar je radio sa I. Jedlikom Mlaim, A. Petrarkom, I. Buratijem, L Jedlikom Starijim, D. de Sarnom, kada su koncerti odravani skoro svake nedjelje u uvenoj bati gradske kafane Dojmi. Muzika je svirala i na vjenanju Franca Ferfinanda u Beu, kao jedan od tri orkestra iz monarhije. Do osnivanja Vojne muzike na Cetinju, Kotorska Muzika je bila orkestar na prinevom dvoru, a kasnije na dvoru Kralja Nikole I Petrovia. U svojoj dugoj istoriji Gradska Muzika je svirala Princu Edvardu i aktivno uestvovala u bogatom kulturnom ivotu Kotora. U XX vijeku orkestar su vodili braa Bagatela, Tripo Tomas, Antun Homen, Tripo uraevi, Nikola ui, Nikola Gregovi, a od 1994. godine Vladimir Begovi. Orkestar je za svoj rad dobio brojne nagrade i priznanja, meu kojima su najvaniji: Orden zasluga za narod sa srebrnim zracima i
-52-
Tripundan - kolo Bokeljske mornarice
Gradska muzika
Novembarska nagrada grada Kotora iz 1977. godine. Danas Orkestar broji vie od 40 lanova, preteno mladih, najvie zahvaljujui ponovnom otvaranju Kotorske srednje muzike kole, i posebno jaanju duvake sekcije koja je obezbijedila nove lanove. Na repertoaru Orkestra su pored tradicionalnih i novi aranmani popularnih kompozicija, u izvedbi sa solistima. Orkestar tradicionalno odrava dva godinja koncerta Novogodinji i ljetnji - a tokom godine ima oko 50 razliitih nastupa. Repertoar i kvalitetno sviranje privlae nove lanove/ce i publiku, to je osnovno za opstanak ove posebne kulturne institucije Kotora, koja 2012. godine slavi svoj 170. roendan. 7.6.1.3. SRPSKO PJEVAKO DRUTVO JEDINSTVO Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo zvanino je osnovano 1839. godine, mada je zabiljeeno da je grupa kotorskih pjevaa organizovano ispratila do vjene kue Svetog Petra Cetinjskog (u oktobru 1830), odnosno da je djelovalo i desetak godina prije zvanine registracije. Osnovni cilj Drutva jeste bavljenje kulturnim i prosvjetnim radom, a naroito crkvenim, umjetnikim i narodnim pjevanjem i na taj nain uvanje i njegovanje tradicija i nacionalnog jedinstva. Drutvo raspolae bogatom nototekom. Himnu Srpskog pjevakog drutva Jedinstva u Kotoru povodom proslave pedesetogodinjega drutvenoga opstanka 1889 spjevao je prot. Jovan Sundei, a komponovao Dionisije Pl. Sarno San oro. Pokrovitelji proslava Drutva bili su Nj. vl. kralj Aleksandar (1929), Nj. vl. kralj Petar II (1940) i Njegova svetost patrijarh srpski g. Pavle (1994). Iako je Drutvo poslije II svjetskog rata djelovalo kao Mjeoviti hor crkve Svetog Nikole (jedini hram u Crnoj Gori u kome nikada nije prestalo bogosluenje), pravi sadraji SPD Jedinstvo vraaju se tek na Cvijeti 1994. reaktiviranjem rada i formalnom registracijom. Od obnavljanja rada, pored redovnog uea na bogosluenjima i koncertima u Kotoru, Drutvo je imalo vie uspjenih turneja u zemlji i inostranstvu, od kojih su najupamenije one po Njemakoj (1999) i Austriji i Maarskoj (Sent Andreja) 2004. godine. Na 16. Jugoslovenskim horskim sveanostima ( JHS) u Niu (1996) hor je nagraen za najbolju interpretaciju muzike starog majstora (Orlando do Lasso: Super flumina Babylonis). Na 17. JHS-u u Niu (1998) hor je nagraen za autentino izvoenje srpske duhovne muzike prema hilandarskom zapisu, uspjenu interpretaciju djela iz najstarije epohe srpske duhovne muzike i njegovan horski zvuk, a na 18. JHS-u u Niu (2000) za najbolju interpretaciju muzike starog majstora (Orlando do Lasso: Bonjur mon coeur). Za nastup pod nazivom Bogorodicu i Majku Svjetlosti u pjesmama veliajmo na IV meunarodnom festivalu kamernih horova u Kragujevcu (2001) hor je dobio specijalno priznanje, kao i 2004. za koncert pod nazivom Heruvimske pjesme u Srpskoj crkvi. U Prijedoru na Meunarodnom festivalu Zlatna vila 2008. hor je nagraen za najbolju interpretaciju starog majstora iz oblasti pravoslavne duhovne muzike. Sveanom proslavom 170-godinjice Drutva, kao i 200 godina pravoslavnog hrama
-53-
Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo
Sv. Nikole i 100 godina Katedralnog hrama Svetog Nikole u Kotoru otpoela je plodna 2010. godina, koju su obiljeile i turneje Budimpeta-Prag-Bratislava, te gostovanja u Somboru, Beogradu, Deanima, Pei, kao i Dubrovniku i Pljevljima.Tokom 2011. godini odrana je i vrlo zapaena turneja sa koncertima u Zagrebu, Beu i Bratislavi. Dirigent hora je akon Mihajlo Lazarevi (1971). Diplomirao je na Akademiji umjetnosti u Novom Sadu. Dirigovanjem se bavi od 1992, a umjetniki je rukovodilac SPD Jedinstvo od 1994. Profesor je u Muzikoj koli u Kotoru i Bogosloviji Sv. Petra Cetinjskog na Cetinju. Sa ovim horom ostvario je znaajne nastupe i postigao visoke standarde. U okviru Drutva djeluje i djeji hor SPD Jedinstvo, iji je dirigent ga Ivana Krivokapi. 7.6.2. NEVLADINE ORGANIZACIJE U KULTURI 7.6.2.1. FONDACIJA KOTORSKI FESTIVAL POZORITA ZA DJECU Kotorski festival pozorita za djecu osnovan je 1993. godine pod nazivom Jugoslovenski festival pozorita za djecu. Odluku o osnivanju jednoglasno je donijela Skuptina Optine Kotor, na osnovu dogovora saveznog Ministarstva kulture i ministarstava Republike Crne Gore i Republike Srbije. Festival je osnovan u cilju njegovanja pozorinog stvaralatva za djecu, razvoja estetskog vaspitanja mladih, podsticanja djejeg stvaralatva i afirmisanja svih vrsta umjetnosti uz pomo teatra kao osnovnog medija, koji svakoj prua iroke mogunosti.Svoje uporite ima u dvodecenijskoj tradiciji pozorita za djecu, koje je postalo sastavni dio kulturnog ivota grada. Tokom svog 18-godinjeg trajanja u zvaninoj takmiarskoj konkurenciji odigrano je preko 200 predstava, odrano oko 500 prateih programa i dodijeljeno 220 nagrada. Kotorski festival nesumnjivo je uticao na kvalitet pozorinog stvaranja za djecu u Crnoj Gori. Umjetnou je oplemenio generacije mladih Kotorana/ki i uestvovao u njihovom obrazovanju. Vremenom je postao renomirana manifestacija. Danas je potvrda njegovog meunarodnog profila okrenutost savremenim pozorinim trendovima, multikulturalnoj saradnji i razmjeni ideja ljudi sa razliitih podneblja. Festival ima veliki regionalni, kulturoloki, i turistiki znaaj za grad Kotor i Crnu Goru. 7.6.2.2. NVO KOTOR ART NVO Kotor Art, kao nezavisnu inicijativu u kulturi, osnovali su 2001. pijanista i univerzitetski profesor Ratimir Martinovi i don Branko Sbutega, upnik, humanista i cijenjeni intelektualac. Vizija je bila da Kotor kroz produciranje umjetnikih i obrazovnih programa visokog kvaliteta i gostovanje renomiranih umjetnika/ca iz zemlje i svijeta postane centar meunarodne kulturne razmjene. Uspostavljajui novi model kulturne akcije, ostvarujui blisku saradnju sa javnim institucijama kulture i promoviui kulturnu razmjenu i interkulturni dijalog, NVO Kotor Art je doprinio stvaranju jednog od najznaajnijih festivala umjetnike muzike u regionu Festivala Kotor Art. Danas festival nosi naziv Don Brankovi dani muzike (u znak sjeanja na prerano preminulog suosnivaa festivala) i funkcionie kao muziki segment multidisciplinarnog Meunarodnog festivala Kotor Art.
-54-
Kreativno kazalite sjena - XVIII kotorski festival pozorita za djecu
KotorArt
Pored finansijskih, najvei problemi sa kojima se NVO Kotor Art susree u radu jesu nepostojanje prostora i opreme za nesmetano kontinuirano funkcionisanje (tokom godine, aktivnosti organizovanja Don Brankovih dana muzike odvijaju se u privatnim prostorima lanova Kotor Art-a, dok samo tokom trajanja festivala Muzika kola Vida Matjan slui kao kancelarija udruenja). Kako Optina Kotor ve jedanaest godina subvencionie festival Kotor Art, a s obzirom na njegov znaaj i renome, kao i drutvene koristi koje donosi Kotoru, ideja NVO Kotor Art i ostalih organizacija i institucija koje uestvuju u produkciji Festivala jeste da se tradicionalna podrka Optine Kotor ozvanii potpisivanjem viegodinjeg ugovora o pokroviteljstvu, koji bi garantovao dalji ivot festivala i obezbjeivanjem prostornih i infrastrukturnih preduslova za kvalitetniju pripremu festivala tokom cijele godine, kao i njegov sveobuhvatni razvoj. Ovo se odnosi na neophodnost postojanja: kancelarije Festivala opremljene kompjuterima, telefonima, faksom; sistema za ozvuenje koncerata (mikrofoni, miksete, zvunici); rasvjetnih tijela neophodnih za produkciju koncerata na otvorenom; i montane bine i gledalita. 7.6.2.3. NVO KLARINET FEST Iako je NVO Klarinet fest osnovana 2009. godine, njene aktivnosti poinju krajem 2008, kada oivljava ideja da se u Kotoru, u okviru Gradske muzike Kotor, organizuje seminar za klarinetiste, saksofoniste, bas klarinet i kamernu muziku. Prvi seminar, odran u ljeto 2009. Godine, okupio je vrhunske umjetnike/ce i pedagoge. Ciljevi NVO Klarinet fest ukljuuju: uvanje tradicije nacionalne i izvorne muzike; irenje i afirmaciju klarineta kao instrumenta, kao i drugih instrumenata; prireivanje javnih prezentacija, seminara, koncerata, predavanja; zatitu autorskih prava iz oblasti muzikog stvaralatva u Crnoj Gori, sa posebnim osvrtom na klarinet i njegovu popularizaciju u Crnoj Gori: edukaciju putem teajeva, kurseva i predavanja, rad sa mladima; saradnju sa istim i slinim udruenjima i organizacijama u zemlji i inostranstvu; stimulisanje razvoja obrazovanja i muziciranja na klarinetu; saradnju sa svim institucijama, lokalnom samoupravom, dravnim i meunarodnim organizacijama, radi realizacije osnovnih ciljeva i zadataka; saradnju sa sredstvima javnog informisanja radi popularizacije osnovnih ciljeva; uvanje starih instrumenata, partitura...; izdavaku djelatnost (tampanje broura i publikacija...); saradnju sa muzikolozima, kompozitorima, dirigentima, klarinetistima i ostalim instrumentalistima, te raznim orkestrima i drugim muzikim formacijama. Jedan od osnovnih ciljeva NVO Klarinet fest je pruanje pomoi mladim ljudima na njihovom umjetnikom putu, pomoi u muzikom obrazovanju i valorizaciji njihovih znanja i sposobnosti kao mladih umjetnika/ca. Tokom 2010. Klarinet fest je organizovao seminar Klarinetski kaleidoskop sa predavaima A. Tasiem i Lj. Jovanoviem i proirio djelatnost na susjedne drave. Organizovan je nastup prof. Milala Rerihe, klarinetiste i profesora na Muzikoj akademiji u Luganu, vajcarska. Takoe je organizovano gostovanje Mlade njemake gudake filharmonije, koja je odrala koncerte u Budvi u okviru Grada teatara, Tivtu u okviru Purgatorija i Kotoru.
-55-
Klarinet Fest
7.6.2.4. NVO SEAROCK NVO SEAROCK ima 15 lanova/ca, veinom iz Kotora, ali i dugih gradova Crne Gore (Herceg Novi, Niki, Podgorica, Cetinje). Osnovne aktivnosti ovog nevladinog udruenja usmjerene su na: irenje i afirmaciju muzike kulture i muzici srodnih savremenih kulturnih izraza; promovisanje i podrku umjetnikim programima mladih iz zemlje i regiona; prireivanje javnih nastupa, prezentacija, koncerata i multimedijalnih performansa; obrazovanje novih kadrova putem teajeva, radionica i kurseva; saradnju sa istim i slinim udruenjima i organizacijama u zemlji i inostranstvu; stimulisanje razvoja alternativne muzike umjetnosti; saradnju sa institucijama slinih interesovanja, republikim i optinskim organima vlasti, dravnim i meunarodnim organizacijama, radi realizacije osnovnih ciljeva i zadataka; saradnju sa sredstvima javnog informisanja radi popularizacije osnovnih ciljeva; organizovanje muzikih seminara, skupova, kao i izdavaku djelatnost. Udruenje je do sada organizovalo dvije vee manifestacije: koncert i promociju novog albuma hrvatskog rok benda My Buddy Moose (2010) i Searock Festival sa ueem tri benda, Autumn For Free (Crna Gora), My Buddy Moose (Hrvatska), The Bambi Molesters (Hrvatska), 2011. Tenja ovog udruenja je da promovie savremeno rok stvaralatvo u Kotoru i da vremenom Searock festival postane tradicionalna manifestacija. 7.6.2.5. UDRUENJE ZA KOTORSKE SVEANOSTI FETA NVO Feta osnovana je 1999. godine sa ciljem njegovanja i nastavljanja karnevalske tradicije Boke Kotorske. Posljednih godina, kvalitetom rada i organizacionim spospobnostima, Feta je skrenula panju na sebe i u irem crnogorskom kulturnom miljeu. Nastavljajui bogatu tradiciju odravanja karnevalski feti i razvijajui je ka novim vremenima, grad Kotor je kao nosilac karnevalskih feti u Crnoj Gori, 2001. godine, posredstvom Fete, postao punopravan lan Fondacije evropskih karnevalskih gradova (FECC), te se Kotorski karneval svrstao u porodicu evropskih karnevala. 7.6.2.6. NVO KAMELIJA NVO Kamelija, svake godine krajem marta u Stolivu organizuje Fetu kamelija. Feta podrazumijeva niz deavanja: umjetniko-modnih performansa, izloba aranmana od cvijeta kamelije, koncerte mladih kotorskih muzikih stvaralaca, bal kamelija i druge kulturno-zabavne programe. 7.6.2.7. NVO DRUTVO PRIJATELJA GRADA PERASTA
Dani Kamelije u organizaciji NVO Kamelija iz Stoliva
SeaRock festival Kotor
Karneval u organizaciji Feta
Prvo organizovano djelovanje na ouvanju istorijske i kulturne batine Perasta datira iz 1928. godine. Kasnije, 1957. osniva se Drutvo prijatelja spomenika kulture grada Perasta, koje je obnovljeno 1999. kao Drutvo prijatelja grada Perasta. Od osnivanja Drutva prijatelja grada Perasta kao NVO-a (1999) predsjednica drutva je prof. dr Marija Grego Radulovi.
-56-
7.6.2.8. NVO FESTIVAL KLAPA PERAST NVO Festival klapa Perast, posljednjih deset godina, uspjeno organizuje Meunarodni festival klapa u Perastu, koji ve zauzima znaajno mjesto meu kulturnim manifestacijama Crne Gore i regiona, i na dostojan nain predstavlja kulturnu tradiciju Boke Kotorske. Cilj ovog udruenja je popularizacija klapskih pjesama sa podruja Boke Kotorske, primorja i Crne Gore, onih izvornih, kasnije obraenih, zatim starijih i savremenih autorskih kompozicija , kao i novih kompozicija koje su posebno napisane za ove festivale. Proteklih godina istaknuta je aktivna uloga Festivala u uspostavljanju vrstih mostova prijateljstva i saradnje meu ljubiteljima klapskog pjevanja u dravama regiona. 7.6.2.9. KLAPA BOKELJSKI MORNARI Klapa Bokeljski mornari osnovana je 1979. godine, sa ciljem da njeguje melos Boke, Dalmacije i Mediterana. U poetku je imala mali pratei mandolinski orkestar, dok kasnije djeluje iskljuivo kao pjevaki sastav. Klapa je imala nastupe u mnogim gradovima bive Jugoslavije i inostranstvu. Gostovala je u zabavno-muzikim programima mnogih TV stanica, a snimala je i posebne emisije. Nastupala je i na raznim festivalima, pa je tako dvije godine zaredom, 1996. i 1997, bila pobjednik Festivala mediteranske muzike u Budvi. Izdala je dva CD-a sa kompozicijama poznatih autora, a sve u bokekom (mediteranskom) zvuku. 7.6.2.10. ENSKA KLAPA ALKIMA Klapa je nazvana po vili Alkimi koja, po legendi, ima dvore u brdu Pestingradu iznad Kotora. Klapa pjeva uglavnom a cappella, ponekad uz mandolinski orkestar, to joj daje poseban mediteranski arm i boju. Pored etvoroglasnih klapskih pjesama, klapa pjeva i drugu vrstu muzike. Klapa je uestvovala na Festivalu klapa u Perastu i osvajala nagrade. Vie puta je nastupala na televiziji i prireivala koncerte u vie gradova Crne Gore, Beogradu i Grkoj. Bila je vokalna pratnja u pozorinoj predstavi Medeja, reisera Slobodana Milatovia, koja se izvodila na Festivalu Teuta 2008. 7.6.2.11. KLAPA KARAMPANA Muka klapa Karampana osnovana je 1980. godine u Kotoru i djelovala je do 2006. pod vodstvom profesora Nikole Gregovia. Dobila je ime po staroj opjevanoj kotorskoj esmi. Vei dio repertoara klape sastojao se od izvornih i komponovanih pjesama sa motivima iz Boke Kotorske i zalea. Ve 1982. godine klapa je snimila LP plou i audio kasetu, a 20 godina postojanja obiljeila je izdavanjem CD-a. U meuvremenu, klapa se sedam puta takmiila na uglednom festivalu u Omiu, snimala emisije za nekoliko televizijskih centara i nastupala u vie gradova bive Jugoslavije i inostranstvu. Uestvovala je na Festivalu klapa u Perastu 2003. godine.
Festival klapa Perast
Klapa Bokeljski mornari
Klapa Alkima
Klapa Karampana
-57-
7.6.2.12. FOLKLORNI ANSAMBL NIKOLA DJURKOVI Folklorni ansambl Nikola urkovi osnovan je 2009. godine sa ciljem razvoja i ouvanja folklorno-igrake i muzike tradicije ovog podneblja. Organizovan je poslije skoro dvadeset godina prestanka sa radom bilo kog folklornog ansambla na teritoriji optine Kotor.
Folklorni ansambl Nikola urkovi
Ansambl trenutno radi u iznajmljenim prostorijama Mjesne zajenice kaljari, a okuplja preko 120 aktivnih lanova/ca u igrakoj sekciji, uzrasta od 6 do 40 godina, rasporeenih u etiri grupe. U sklopu ansambla radi i narodni orkestar sastavljen od renomiranih profesora muzikih kola i najboljih uenika/ca Srednje muzike kole Kotor. Struni rad u ansamblu izvode akademski i pedagoki obrazovani strunjaci, bez ili uz minimalnu finansijsku nadoknadu (zavisno od trenutne finansijske situacije u ansamblu), iz ljubavi prema ovom vidu umjetnosti i ouvanja tradicije. Pored finansijskih, najvaniji problemi sa kojima se ansambl suoava jesu: nedostatak stalnog prostora za odravanje proba igrakih sekcija (koje se trenutno odvijaju u MZ kaljari) i narodnog orchestra (trenutno u MZ kaljari ili kuama lanova/ca orkestra); ansambl nema vlastite narodne nonje, ve ih za svaki nastup posuuje ili iznajmljuje od drugih ansambala iz okruenja; nepodranost na lokalnim i dravnim konkursima za NVO-e (za nabavku narodnih nonji); nedostatak saradnika/ca u ovoj oblasti; nedovoljno znanje u oblasti pisanja prijedloga projekata. Poto je folklorni ansambl Nikola urkovi jedini ove vrste u Optini Kotor, pomo koju oekuje od Optine jeste da jednokratno izdvoji sredstva za kupovinu neophodne osnovne narodne nonje i da pomogne u rjeavanju stalnog prostora za probe folklornog ansambla i narodnog orkestra. 7.6.2.13. HRVATSKO GRADJANSKO DRUTVO CRNE GORE KOTOR Najvanija aktivnost Hrvatskog graanskog drutva Crne Gore (HGD CG) ogleda se u uspostavljanju mostova saradnje sa Hrvatskom. HGD CG se prepoznalo u ulozi uspostavljanja pokidanih veza i kontakata izmeu Crne Gore i Hrvatske. Za svoj rad, HGD CG je dobilo priznanje Optine Kotor, nagradu 21. novembar. Aktivnost HGD CG odvija se u nekoliko pravaca: Na planu omasovljenja Drutva formirane su podrunice u Kotoru, Tivtu, Baru, Podgorici i Herceg Novom, sa povjerenicima u svim mjestima, kao i Povjerenstvo za Hrvatsku, u Zagrebu i Dubrovniku, tako da danas Drutvo ima preko 1500 lanova/ ca. Na planu informisanosti formirano je prvo i do danas jedino glasilo Hrvata Crne Gore Hrvatski Glasnik, a izdaje se i periodika Bokeki Ljetopis i redovno aurira veb stranica. Na planu edukacije mladih radi dopunska nastava na hrvatskom jeziku, vie godina
-58-
Djeiji mandolinski orkestar Hrvatskog graanskog drutva Crne Gore
su organizirana besplatna ljetovanja djece u Zagrebu; formiran je Klub mladih; oformljena Knjinica sa preko 2000 naslova i uskoro poinje sa radom Hrvatska itaonica; ustanovljena je kola mandoline. Na planu prezentacije bogatog kulturnog nasljea Boke Kotorske, sproveden je projekat Bokeljska pria i predstavljen u Zagrebu, Dubrovniku, Rijeci, Omiu i Podgorici. Izdavaka djelatnost, u okviru koje je tiskano 17 naslova, samostalno ili u suradnji sa Nacionalnom zajednicom Crnogoraca Hrvatske i Bokekom mornaricom Zagreb. Najvaniji problem za rad Drutva je neposjedovanje vlastitog prostora. Ve deset godina Drutvo radi u neuslovnim iznajmljenim prostorijama na Zimskom bazenu. Postoji mogunost gubitka i ovog prostora, jer se priprema rekonstrukcija bazena. Optina moe da pomogne HGD CG tako to e ga, imajui u vidu njegove aktivnosti i doprinos promociji kulturnog nasljea Kotora i povezivanju Kotora sa Hrvatskom, proglasiti drutvom od posebnog interesa za Optinu i obezbijediti mu odgovarajui prostor za rad. A 7.6.2.14. NIMA - CENTAR ZA ENSKO I MIROVNO ORBAZOVANJE Anima je osnovana je 1996. od strane etiri psiholokinje sa iskustvom u radu sa razliitim kategorijama problema i stanovnitva, elei da doprinese razvijanju kulture mira i nenasilja. Od 2000. godine organizuje prvi alternativni, interdisciplinarni program enskih studija u Crnoj Gori sa ciljem da razvija znanje o feministikim teorijama i praksama. Misija Anime je da irenjem kulture mira i nenasilja, kao i promovisanjem rodne ravnopravnosti i principa aktivnog graanstva, utie na stvaranje nepatrijarhalnog drutva slobodnih pojedinaca i pojedinki i doprinese razvoju odrivog, pozitivnog mira. Cilj Anime je da kroz etiri bazina programa, INDOK, edukativni program, istraivanje i izdavatvo, doprinese razvoju feministikog pokreta, teorije i prakse, promjeni drutvene svijesti, irenju kulture nenasilja i stvaranju jednakih mogunosti za ene i mukarce. Anima se zalae za razvoj kritikog miljenja i prihvatanje razliitosti kroz obrazovne, istraivake, aktivistike programe, kao i kroz izdavatvo. ANIMA realizuje razliite programe: edukacija razliitih grupa iz nenasilne komunikacije, podrku i pomo raseljenim licima i izbjeglicama, prevenciju burn-out sindroma i sline programe. 7.6.2.15. XPEDITIO CENTAR ZA ODRIVI PROSTORNI RAZVOJ E EXPEDITIO je nevladina, neprofitna i nestranaka organizacija osnovana 1997. godine od strane est studenata/kinja arhitekture. Organizacija je zvanino registrovana 2000. Misija EXPEDITIO je podsticanje odrivog prostornog razvoja i unapreenje urbanih i ruralnih sredina u Crnoj Gori i regionu kroz djelovanje u
-59-
Radionica Pavork i slikanje na svili NVO Anima
oblastima arhitekture, urbanizma, prostornog planiranja i zatite ivotne sredine, kao i kroz razvoj civilnog sektora. Aktivnosti EXPEDITIO odvijaju se kroz etiri sektora: kulturno nasljee, odriva arhitektura, prostorno planiranje, civilni sektor/graansko drutvo. EXPEDITIO je do sada realizovao oko 60 projekata koji se tiu rjeavanja problema prostornog razvoja; organizovao etiri arhitektonske radionice i tri volonterska kampa restauracije; objavio preko 25 publikacija i prevoda razliitih evropskih dokumenata; organizovao veliki broj izlobi, javnih prezentacija, predavanja, itd. Najvaniji problem sa kojim se organizacija suoava na lokalnom novu jeste saradnja sa javnim institucijama, koja je vie deklarativna nego praktina. Samim tim, nedovoljno su iskoriena specifina struna znanja kojima organizacija raspolae. Drugi ozbiljan problem odnosi se na elementarnu odrivost udruenja, u prvom redu na radni prostor. Expeditio godinama plaa zakup prostora za rad po trinim cijenama, a to je problem sa kojim se suoavaju i mnoge druge organizacije koje svojiim aktivnostima djeluju u slubi javnog interesa. Iako jedan broj udruenja dobija na korienje optinske prostore, postoji problem nedovoljno jasnih i transparentnih kriterijuma po kojima ih lokalna samouprava ustupa. Optina bi mogla pomoi u rjeavanju pomenutih problema pokretanjem inicijativa i projekata u kojima organizacija moe dati aktivan doprinos (u oblastima kao to su ureenje prostora, odrivi prostorni razvoj, energetska efikasnost, i sl.) i raspisivanjem konkursa za iznajmljivanje poslovnih prostora kojima gazduje Optina po povoljnijim uslovima od trinih (za ta postoje iskustva dobre prakse u Hrvatskoj). Obezbjeivanjem prostora za rad veeg broja udruenja, grupisanih na jednom mjestu, Optina bi doprinijela odrivosti neprofitnog sektora i stimulisala pokretanje novih kreativnih inicijativa. 7.6.2.16. NVO NOTAR CENTAR ZA ZATITU I PREZENTACIJU ARHIVSKOG NASLJEDJA KOTORA Centar za njegovanje i prezentaciju dokumentarnog nasljea Kotora - Notar je nevladina organizacija, osnovana u decembru 1999. godine. Svojim programskim aktivnostima organizacija tei da profesionalno djeluje na strunu, naunu i iru javnost u Crnoj Gori i inostranstvu, kako bi pisani izvori i ranotampani materijal, koji je pohranjen u dravnim institucijma kulture, crkvenim i privatnim arhivima i bibliotekama, bio na odgovarajui nain vrednovan. Centar djeluje u pravcu podsticanja interesa meunarodnih strunih i naunih krugova za dokumentarno nasljee Kotora, koji se od 1979. nalazi na Listi svjetske kulturne batine UNESCO-a.
NVO Notar njeguje i prezentuje arhivsko nasljee Kotoa
Expeditio - briga o kulturnom nasljeu
Program Centra za njegovanje i prezentaciju dokumentarnog nasljea Kotora ukljuuje: I - Koordinaciju saradnje svih institucija i pojedinaca/ki sa teritorije optine Kotor koji posjeduju dokumentarno nasljee, koji su profesionalno upueni na rad sa njim ili imaju profesionalno znanje u poslovima zatite, obrade i prezentacije ovog nasljea; II Popularizaciju strune djelatnosti vezane za identifikaciju, zatitu, valorizaciju, obradu i
-60-
prezentaciju dokumentarnog nasljea; III - Edukaciju i usavravanje na polju arhivistike, paleografije, diplomatike, bibliotekarstva, stranih jezika, kompjuterskih disciplina; IV - Struno-naunu djelatnost; V - izdavaku djelatnost i VI - Saradnju u zemlji i inostranstvu. Dva najvanija projekta NVO Notar predstavljaju digitalizacija fragmenta iz Franjevake biblioteke u Kotoru i izrada Centralnog kataloga pomorstva Crne Gore. Digitalizacija rukopisnih i ranotampanih fragmenata iz Biblioteke franjevakog samostana Sv. Klare u Kotoru obuhvata strunu obradu, u klasinoj i digitalnoj formi, dokumenata (fragmenata liturgijskih knjiga, rukopisnih ili ranotampanih, kao i drugih dokumenata sakralne ili profane provenijencije). Na drugoj strani, Centralni katalog pomorstva Crne Gore je zamiljen kao elektronska baza podataka koja obuhvata, kompjuterskom tehnologijom i po meunarodnim standardima obraenu, biblioteku i arhivsku grau koja se odnosi na pomorstvo. Izrada ovog kataloga podrazumijeva prikupljanje materijala koji se nalazi u svim tipovima biblioteka i arhiva na podruju Kotora, Boke Kotorske i Crne Gore, kao i u istraivakim i naunim institucijama, pomorskim preduzeima, ustanovama, institucijama, agencijama, udruenjima i dravnim organima, poev od najstarijih pisanih i tampanih dokumenata do najnovijih slubenih materijala i publikacija.
M 7.6.2.17. REA ZA NASLJEDJE JUGOISTONE EVROPE / SEE HERITAGE MREA Mrea za nasljee Jugoistone Evrope (SEE Heritage) je mrea nevladinih organizacija iz Jugoistone Evrope. Osnovana je 2006. godine i registrovana 2009. kao nevladina organizacija sa sjeditem u Crnoj Gori. Vizija SEE Heritage mree je: Jugoistona Evropa - oblast gdje ljudi sarauju, razumiju se i potuju jedni druge na osnovu svojih kulturnih razlika. SEE Heritage je mrea nevladinih organizacija koje vjeruju da je kulturna, etnika i religiozna raznovrsnost veliko bogatstvo. Djelovanje Mree usmjereno je na zatitu i promovisanje zajednikog nasljea koje vodi odrivom i odgovornom razvoju. Inicijativa za osnivanje Mree potekla je od vedske nevladine organizacije Kulturno nasljee bez granica - Cultural Heritage without Borders (CHwB), koja je radila na podruju zapadnog Balkana. Poslije prvog sastanka odranog u Sarajevu, Mrea je imala niz satanaka, i to u irokastri (Albanija), Ohridu, Kotoru, Beratu (Albanija), Prizrenu, Novom Sadu, Rijeci i Tirani. Mrea ima 22 lanice nevladine organizacije sa podruja Jugoistone Evrope, koje se bave, u cjelosti ili dijelom, programima zatite kulturnog nasljea. Nakon zvanine registracije kao nevladine organizacije, SEE Heritage mrea nastoji da bude kljuni akter za irenje informacija o kulturnom nasljeu i nevladinim
-61-
Misija Mree za nasljee Jugoistone Evrope je djelovanje u pravcu zatite i promovisanja kulturnog nasljea, to vodi odrivom i odgovornom razvoju.
organizacijama koje djeluju u toj oblasti na podruju Jugoistone Europe. Osnivanje Sekretarijata mree u Kotoru, jedan je od koraka ka ostvarivanju tog cilja. Sekretarijat postoji ve vie od godinu dana, i Mrea trai naine za njegovo dalje jaanje i razvoj. Strateki ciljevi Mree obuhvataju: jaanje regionalne mree nevladinih organizacija; unapreenje upravljanja kulturnim nasljeem na podruju Jugoistone Evrope; ostvarivanje veeg uticaja na donosioce odluka; poveanje vidljivosti rada Mree u javnosti; promovisanje rada nevladinog sektora u regionu; poveanje nivoa svijesti u javnosti o nasljeu Jugoistone Evrope; pokretanje zajednikih projekata i aktivnosti lanica Mree. Osnovna podruja aktivnosti Mree su obrazovanje, konzervacija, unapreenje nivoa svijesti, upravljanje, istraivanje i izgradnja kapaciteta u oblasti kulturnog nasljea.
7.7. PRIVATNI PREDUZETNICI U KULTURI

7.7.1. IZDAVAKO PREDUZEE NIP GOSPA OD KRPJELA Sa svrhom da se objavi stari i vrijedan rukopisni ili prije mnogo godina tampani materijal pohranjen u Nadupskom arhivu u Perastu, osnovana je Izdavaka kua NIP Gospa od krpjela. Ona se bavi sakupljanjem, obraivanjem i objavljivanjem svega onoga to je u pisanom ili tampanom obliku stoljeima stvarano u Perastu i okolini i to se brigom savjesnih pojedinaca/ki, iako ne uvijek u cjelosti, ali ipak u znaajnom obimu, sauvalo do naih dana. Djelatnost ove izdavake kue, u kojoj su do sada svjetlost dana ugledale 33 publikacije, moe se predstaviti kroz etiri knjige koje ilustruju kako manuskripti i stari tampani material dobijaju novo ruho i na jedan pristupaan i savremen nain stiu do korisnika, tj. italaca. Rukopisi ovih knjiga su prethodno preko pola vijeka stajali na arhivskim stalaama, nepoznati i nedostupni irokoj publici. Autor tih knjiga je Peratanin Pavao Butovac (1888-1966), svetenik, profesor u Kotorskoj gimnaziji, kotorski, pa dubrovaki biskup, koji je predano crpio podatke iz raznih tadanjih malih, lokalnih arhiva, pedantno i znalaki biljeei u svojim komentarima i objanjenjima signature koritenih izvora (ukupno je notirano 4.443 signature). U njegovim rukopisnim knjigama sauvani su podaci iz arhiva Perasta (Opinski arhiv, sada pohranjen u Muzeju grada Perasta, Nadupsko-opatski arhiv, Arhiv Opatije Sv. Jurja, Arhiv porodice Balovi, potom Viskovi, Mazarovi, prof. Sreka Vulovia), potom tadanjih kotorskih arhiva (Biskupijski arhiv Kotor, Sudski arhiv, sada Sudsko- notarski fond u Istorijskom arhivu Kotora), pa Optinskog arhiva Pranj (danas je sauvan samo dio ovog arhiva). Osim objavljenih manuskriptata, raeni su reprinti starih i rijetkih izdanja znaajnih publikacija za povjest Boke (Zvjezda Mora, Opatija Sv. Jurja).
-62-
7.7.2. GALERIJA TICIJAN Galerija Ticijan poela je sa radom u oktobru 1999. godine i to najprije u prostoru na Pjaci od salate, da bi se potom preselila u dananji prostor kod esme Karampane u palati Grgurina. Pored stalne prodajne izlobe, galerija je organizovala veliki broj autorskih izlobi velikih crnogorskih slikara: Luke Berberovia (2006. i 2011); Maria Maskarelija (2007); Filipa Jankovia (2002. i 2005); Boa Prodanovia (2003); Boidara Bokovia (2003); Ljuba Brajovia (2005) Milovana Mikija Radulovia (2006); Ratka oa (2007, a u planu je i organizovanje njegove nove izlobe 2012. godine). Znaajan broj ovih izlobi organizovan je u partnerstvu sa Pomorskim muzejem Crne Gore, koji je za otvaranja izlobi ustupao svoj prostor. U galeriji Ticijan pored vlasnika radi jo jedan zaposleni. Galerija vidi svoju vanu funkciju u predstavljanju stvaralatva znaajnih kotorskih i crnogorskih slikara i, kroz ove izlobe, u edukaciji graana/ki Kotora u oblasti likovnih umjetnosti. Tenja je i da se kroz razliite oblike kreditiranja pomogne zainteresovanima, posebno graanima/kama Kotora da naprave kolekcije odreenih slikara. Dva osnovna problema sa kojima se Galerija suoava jesu problem neodgovarajueg prostora i problem izvoza u meunarodnoj trgovini umjetnikim djelima. Poslovni prostori u Kotoru su skupi, a Galerija nema nikakvih povlastica u odnosu na bilo koju drugu (komercijalnu) djelatnost u gradu. S druge strane, u odnosu na trgovinu umjetnikim djelima izvan Crne Gore, Galerija se suoava sa izuzetno komplikovanim procedurama i nizom dozvola koje bi trebalo pribaviti, to oteava njeno djelovanje.
7.8. MEDIJI
7.8.1. RADIO KOTOR Lokalni javni servis Radio Kotor e u novembru 2012. godine proslaviti 25 godina rada. Status jedinog elektronskog medija iji je osniva Optina obavezuje ovu medijsku kuu na informisanje lokalnog stanovnitva, izvjetavanje o gradskim zbivanjima i edukaciju slualake publike. Najznaajnija zbivanja kulturnog ivota u optini Radio Kotor najavljuje, prati i sistematizuje izvjetavajui javnost dnevnim prilozima u okviru jutarnjeg magazina Grad (radnim danima u 10 sati) i centralne informativne emisije Kotorska hronika (radnim danima u 16.30). Pregled sedminih kulturnih zbivanja emituje se svake sedmice u emisiji Katareo (utorkom u 17.15), u kojoj se, pored kratkih dnevnih priloga, po potrebi nau i razgovori sa akterima gradskih programa posveenih kulturi. Za muziku umjetnost rezervisan je Kutak za klasiku (srijedom u 17.15). U emisiji Boka u mom srcu sluaocima se predstavlja kulturna prolost Kotora i optine, dok je priseanje njenih znaajnijih datuma deo rubrike Dogodilo se na dananji dan. Radio Kotor konstantno prati rad gradskih kulturnih ustanova (Kulturni centar, OJU Muzeji, Pomorski muzej, Istorijski arhiv, Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture) izvjetavajui o njihovim aktivnostima, ciljevima i uslovima
-63-
rada. Prepoznajui vanost festivalskog ivota za profilaciju ovog grada kao kulturnog centra Crne Gore, Radio Kotor priprema hroniku Kotorskog festivala pozorita za djecu svakog jula - tokom trajanja ove manifestacije, kao i specijalne emisije posveene svim znaajnijim festivalskim dogaajima u optini. U namjeri da stimulie graanski aktivizam, Radio Kotor prua priliku za predstavljanje i nevladinom sektoru koji je s vremena na vrijeme inicijator kulturnih deavanja (Expeditio, Forum MNE, Kompas i drugi). U granicama mogunosti Radio Kotor predstavlja i kulturne programe u susjednim gradovima i prua podrku provjerenim kulturnim iniocima Boke (npr. nedavno Hercegnovskom pozoritu). 7.8.2. SKALA RADIO Skala radio je prvi nezavisni privatni elektronski medij u Kotoru koji je emitovanje programa poeo 15. septembra 2002. godine. Skala radio pokriva teritoriju Boke Kotorske (Kotor, Tivat, Herceg Novi sa zaleem). Vodei rauna da otrgne od zaborava bogatu istoriju, tradiciju i kulturu Kotora, muziku, jezik i obiaje ovoga kraja Skala je uspjela da zainteresuje slualaku publiku koja je pokazala iskrenu elju da doprinese ouvanju nae autentinosti, ime se zaista Kotor i Boka ponose. Posebno su od znaaja emisije koje svjedoe i reportanim izrazom pokazuju vrijednosti suivota na ovim prostorima, kako datumskih dogaaja tako i kroz susrete sa zanimljivim ljudima i njihovim priama. Emisije Stare ure, Skalinima kulture, U ii, biljee stalni rast sluanosti, a programi Skala radija na internetu, prema istraivanjima javnog mnjenja, osim medija koji imaju nacionalnu pokrivenost, jesu ubjedljivo najsluaniji.
-64-
Kulturni centar Nikola urkovi je kompleksna ustanova u ijem sastavu rade galerija, kino i (jo uvek) gradska biblioteka. Centralna zgrada renovirana je nakon zemljotresa i prestavlja jedan od osnovnih prostornih resursa optine. Od prostornih kapaciteta, kulturni centar posjeduje pozorinu salu, dvije galerije (jednu u okviru samog centra i drugu na Trgu od kina), malu pozorina salu, itaonicu i Kino Boka. Postojeu opremu Kulturnog centra ine kompjuteri (15), tampai (4), fotokopir aparati (2) itelefoni (6). Gradska biblioteka i itaonica rade u prostoru na Pjaci od kina koji zauzima 200 m2 na dva nivoa. Najprije je osposobljen prvi sprat za biblioteku, da bi 2003. bila otvorena i itaonica sa dvadesetak mjesta za uenje. Osnovni problem ovog prostora jeste to je nedostupan osobama sa invaliditetom i to e, s obzirom na arhitektonske karakteristike objekta, ovu prepreku biti teko prevazii. Postojeu opremu biblioteke ini sedam raunara, laserski tampa, termalni tampa, bar-kod ita, skener, fotokopir aparat i telefon. Optinska javna ustanova Muzeji Kotor raspolae jednom kancelarijom u Starom gradu (cca 35 m2), Lapidarijumom u Crkvi Sv. Mihaila (cca 110 m2) i Muzejom grada Perasta (cca 500 m2). Nedavno je otvorena i Galerija solidarnosti na Trgu od Brana. JU Muzeji, osim kancelarije u Starom gradu, raspolae i sa etiri kancelarije u Muzeju grada Perasta ukupne povrine cca 100 m2. U Muzeju grada Perasta, kulturni programi se izvode u izlobenom prostoru (cca 60 m2) i u salonu na prvom spratu (cca 110 m2). Postojeu opremu ine kompjuteri (6), tampai (2), telefoni (2) i fotokopir aparati (2). Istorijski arhiv Kotor raspolae sa dvije zgrade. Ona u kojoj je smjeten odsjek za noviju grau nastalu poslije 1945. godine nalazi van starog grada i ima ukupnu povrinu od 745,34 m . Odsjek Istorijskog arhiva Kotor sa starijom graom od 1309. do 1945, smjeten je od 1988. godine u reprezentativnoj zgradi u starom gradu koja ima ukupnu povrinu 506 m i opremljena je izlobenim prostorom. Prostor kojim raspolae ukljuuje depoe (3), kancelarije (6), itaonicu, kartoteku, izlobeni prostor, portirnicu, prodajni prostor, kotlarnicu, holove i stepenice, sanitarni vorovi (4) i terasu. Izlobeni prostor ima povrinu 83.44 m2. Postojeu opremu Istorijskog arhiva ine kompjuteri (7), skeneri (3), tampai (6), telefonska centrala i telefon, kao i fotokopir aparat.
8 KULTURNA INFRASTRUKTURA U OPTINI KOTOR
U ovom dijelu dat je kratak pregled prostornih kapaciteta i opreme kojima raspolau ustanove kulture (optinske i dravne) koje djeluju u optini Kotor i prijedlozi mjera za poboljanje kulturne infrastukture u narednom petogodinjem periodu.
Postoji potreba za rekonstrukcijom dijela postojeih prostora koji se nalaze u sklopu ustanova kulture (npr. Pozorina sala K. C. Nikola urkovi i zgrada Gradske biblioteke). Takoe, potrebno je pronai adekvatniji (vei) prostor za Gradsku galeriju. Posebno treba obratiti panju na nedovoljno iskorien potencijal lokalnih domova kulture (kaljari, Pranj, Dobrota) za kulturna deavanja. Prvi zadatak je, pri tom, pravljenje potpune evidencije ovih prostornih potencijala i utvrivanje mjera za njihovu adaptaciju, sanaciju ili rekonstrukciju.
-65-
Neki od primjera koji se mogu uzeti u razmatranje za urbanu recilau na teritoriji Kotora su zgrada Elektrane, dio fabrike Rivijera, prostor Autokampa u Dobroti, pojedini objekti u industrijskoj zoni itd. Principom privatnojavnog partnerstva, Lokalna samouprava bi mogla da dogovori sa potencijalnim investitorima da se dio ovih objekata namijeni za javno korienje u sektoru kulture (npr. za nezavisnu kulturnu scenu, galeriju savremene umjetnosti ili rezidencije i ateljee za umjetnike/ce). Primjeri ovakve saradnje javnog i privatnog sektora sve ea su praksa u regionu.
Odjeljenje uprave za zatitu kulturnih dobara i Odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore su republike ustanove smjetene u palati Drago koja se nalazi u neposrednoj blizini katedrale Sv. Tripuna. Palata je pripadala znamenitoj vlastelinskoj porodici Drago koja je od XIII do XVIII vijeka dala puno znaajnih linosti na polju kulture i umjetnosti, te ekonomskog i politikog ivota Kotora. Danas, ustanova posjeduje 14 kancelarija i jednu reprezentativnu salu za prijeme i sastanke. Ukupna povrina zgrade je cca 500 m2. Postojeu opremu ine kompjuteri (14), fotokopir aparat, skeneri (6), tampai (14), ploter i automobil marke koda octavia. Pomorski muzej Crne Gore, koji je takoe republika ustanova sa sjeditem u Kotoru, smjeten je u palati Grgurina, iz XVIII vijeka, ukupne povrine od 610 m2, koja ima status kulturnog dobra. Pored ovog objekta raspolae i pomonim objektom od oko 70 m2. Postoji potreba za rekonstrukcijom dijela postojeih prostora koji se nalaze u sklopu ustanova kulture (npr. Pozorina sala K. C. Nikola urkovi i zgrada Gradske biblioteke). Takoe, potrebno je pronai adekvatniji (vei) prostor za Gradsku galeriju. Posebno treba obratiti panu na nedovoljno iskorien potencijal lokalnih domova kulture (kaljari, Pranj, Dobrota) za kulturna deavanja. Prvi zadatak je, pri tom, pravljenje potpune evidencije ovih prostornih potencijala i utvrivanje mjera za njihovu adaptaciju, sanaciju ili rekonstrukciju. Od otvorenih prostora, prioritet je svakako rekonstrukcija/sanacija Ljetnje pozornice, kao i rekonstrukcija Male pozornice. Osim namjenski kreiranih otvorenih prostora za kulturu (poput Ljetnje pozornice), optina Kotor privilegovana je velikim brojem javnih prostora koji predstavljaju potencijal za razliite aktivnosti - drutvena i kulturna deavanja. Samo dio tog potencijala nalazi se u Starom gradu, dok izvan zidina postoje brojni nevalorizovani javni prostori. Neki od tih prostora su fiziki neprivlani (zbog zaputenosti i loeg opteg stanja u kom se nalaze), dok su nekada loe opremljeni bez mogunosti za sjedanje, bez zelenila, javne rasvjete ili slabo pristupani (za osobe sa invaliditetom, za one koji koriste javni gradski prevoz, itd.). U takvom stanju, potencijalni centri okupljanja graana/ki i turista, ostaju neprimjeeni, neiskorieni i nesagledane ljepote. Kotor posjeduje i nekoliko zaputenih objekata koji bi mogli postati idealni prostori za drutvene i kulturne aktivnosti. Neki od primjera koji se mogu uzeti u razmatranje za urbanu recilau na teritoriji Kotora su zgrada Elektrane, dio fabrike Rivijera, prostor Autokampa u Dobroti, pojedini objekti u industrijskoj zoni, itd. Principom privatnojavnog partnerstva, Lokalna samouprava bi mogla da dogovori sa potencijalnim investitorima da se dio ovih objekata namijeni za javno korienje u sektoru kulture (npr. za nezavisnu kulturnu scenu, galeriju savremene umjetnosti ili rezidencije i ateljee za umjetnike/ce). Primjeri ovakve saradnje javnog i privatnog sektora sve ea su praksa u regionu.
-66-
9 JAVNE MANIFESTACIJE U OPTINI KOTOR
Javne kulturne manifestacije u Optini Kotor su, na osnovu zakljuaka usvojenih na Skuptini Optine Kotor 2008. godine, podijeljene u etiri segmenta: 1. Manifestacije u organizaciji Kulturnog centra 2. Manifestacije od interesa za optinu 3. Lokalne manifestacije 4. Ostale manifestacije Za javne kulturne manifestacije u budetu Optine Kotor u 2011. godine bilo je odvojeno 400.000 EUR. Raspodjela ovih sredstava moe se vidjeti na grafikonu 14.
9.1. MANIFESTACIJE U ORGANIZACIJI KULTURNOG CENTRA

Pod ovim manifestacijama podrazumijevaju se pozorine i bioskopske predstave, knjievne veeri i likovne izlobe koje su dio redovnog programa Kulturnog centra Nikola urkovi. Grafikon 14 - Predviena budetska sredstva Optine Kotor za kulturne manifestacije u EUR (2011)
350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 Manifestacije u organizaciji Kulturnog centra 40.498 Manifestacije od znaaja za optinu 306.000
Lokalne manifestacije 15.200
Ostale manifestacije 38.302
Manifestacija
-67-
9.2. ANIFESTACIJE OD ZNAAJA ZA M OPTINU (INTERNACIONALNOG KARAKTERA)

Krajem 2008. godine konstituisan je Meunarodni festival Kotor Art, kao festival od posebnog interesa za Crnu Goru. To je i ozvanieno potpisivanjem Sporazuma izmeu resornog Ministarstva, Optine Kotor i nosilaca organizacije dotadanjih manifestacija. Sporazumom je ureen status organizacija i nain finansiranja festivala. Festival je objedinio postojee manifestacije u Kotoru (Meunarodni festival pozorita za djecu, Don Brankove dane muzike i Internacionalnu smotru mode) sa novim manifestacijama Kotor ArTeatar, Pjaca od Filozofa i (tokom prve dvije godine trajanja festivala) Festivalom novog antikog teatra Teuta. U posljednje dvije godine Kotor Art festival ima i pokroviteljstvo UNESCO-a. Kotorski festival pozorita za djecu osnovan je 1993. godine pod nazivom Jugoslovenski festival pozorita za djecu. Festival je osnovan u cilju njegovanja pozorinog stvaralatva za djecu, razvoja estetskog vaspitanja mladih, podsticanja djejeg stvaralatva i afirmisanja svih vrsta umjetnosti uz pomo teatra kao osnovnog medija, koji svakoj prua iroke mogunosti, kao i kulturnih vrijednosti u svrhu prezentacije ovih prostora. Svoje uporite ima u dvodecenijskoj tradiciji pozorita za djecu, koje je postalo sastavni dio kulturnog ivota grada. Tokom devetnaestogodinjeg trajanja u zvaninoj takmiarskoj konkurenciji odigrano je preko 200 predstava, odrano oko 500 prateih programa i dodijeljeno 220 nagrada. Muziki segment festivala, nazvan od 2007. godine Don Brankovi dani muzike po preranom preminulom ko-osnivau festivala don Branku Sbutegi, odrava se od 2001. godine. Tokom deset godina festivala organizovano je vie od 200 koncerata uglavnom klasine i duhovne muzike na kojima su svirali umjetnici/ce iz 21 zemlje svijeta. Koncerti su se uglavnom odravali u kotorskim crkvama, koncertnim dvoranama i trgovima u Starom gradu. Internacionalna smotra mode odrana je 2009. i 2010. godine u okviru Kotor Art festival u suorganizaciji beogradske modne agencije Fabrika i Optine Kotor. Optina Kotor, kao suorganizator uestvuje u finalnom segmentu ove manifestacije gdje, pored obezbjeivanja finansijskih sredstava, realizuje i niz organizacionih poslova. Festival mode traje tri dana i okuplja znaajna imena iz svijeta mode. Meunarodni festival klapa Perast se odrava ve deset godina krajem juna u organizaciji istoimene NVO. Klapsko pjevanje je specifino za prostore junog Jadrana. Festival se odrava na centralnom gradskom trgu u Perastu. Tradicionalni zimski karneval je jedinstvena animaciona manifestacija koja se tradicionalno odrava na podruju optine u februaru. U mnotvu karnevalskih grupa i maski iz Kotora i drugih gradova Crne Gore, brojni posjetioci/ke mogu vidjeti i uivati u koloritu originalnih kostima, ritma i mediteranskog duha domaeg stanovnitva.
-68-
Karneval
Internacionalni ljetnji karneval odrava se u avgustu na otvorenim prostorima gradske rive i starog grada uz uee karnevalskih grupa iz Kotora, Crne Gore i inostranstva. Slino zimskom karnevalu i ljetnji karneval je namijenjen zabavi i slavlju na ulicama i trgovima. Kotorski karneval je dobio prestinu turistiku nagradu WBA za najbolju manifestaciju u 2005. godini u Crnoj Gori, kao i nagradu 21. novembar grada Kotora. Bokeljska no je manifestacija nastala prije tri vijeka i po kojoj je Kotor, po kreativnosti i duhu svojih itelja, postao prepoznatljiv i van granica Crne Gore.To je svojevrsni karneval u kome kljunu mjesto imaju matovito dekorisane barke u dijelu zaliva ispred starog grada, praene razliitim svjetlosnim efektima. Uporedo sa ukraenim barkama koje se lagano kreu, na kotorskim trgovima traje zabava uz pjesmu, igru i veselu atmosferu do ranih jutarnjih asova. Raspodjela finansijskih sredstva iz budeta Optine Kotor za kulturne manifestacije od znaaja za optinu Kotor moe se vidjeti na grafikonu 15. Grafikon 15 Predviena budetska sredstva Optine Kotor za kulturne manifestacije od znaaja za optinu u EUR (2011)
90000 90000 80000
Bokeljska no
5000
6000
5000
10000
20000
9.3. LOKALNE MANIFESTACIJE

Lokalne manifestacije takoe predstavljaju jedan od vanih kulturnih resursa Optine Kotor. Naroito one sa vjekovnom tradicijom, poput Fainade, Gaanja kokota i kienja Maa, mogle bi, uz drugaiji marketing mogu predstavljati prvorazrednu turistiku atrakciju. Gaanje kokota je manifestacija koja obiljeava pobjedu Peratana nad Turcima 1654. god. Slavi se Peraka Gospa, svira Gradska muzika, igra kolo Bokeljske mornarice ispred crkve Sv. Nikole i odrava se misa sa procesijom Gospine slike. Nakon toga slijedi gaanje kokota, to simbolie dan odbijanja turske pomorske flote na Verigama od strane Peratana, 15. maja 1654. godine. Onaj koji pogodi kokota dobija ugaman (pekir) na kojem je obiljeena godina bitke i gaanja i aava se vinom.
-69-
Fainada je petovjekovna tradicionalna manifestacija, koja se odrava svake godine 22. jula, na dan kada je, prema predanju, naena slika Bogorodice sa malim Hristom na hridi ispred Perasta (1452). Sveanost podrazumijeva ritualnu procesiju koju ine okieni amci i barke, koja se tradicionalno kree oko ostrva Gospa od krpjela u Perastu. Sveanost Fainade podrazumijeva tradicionalno nasipanje kamenja, koje barke iz zaliva dovoze do ostrva i zatim ga izbacuju oko obale. U sveanosti koju prate narodne pjesme uestvuju samo mukarci. Prema starom obiaju, na ostrvu se potom, u veernjim satima, priprema riblja veera. Kienje Maa (pozdrav maju, 1. maj) - Ma je obiaj kienja stabla mladog brijesta kao znak veselja radi poetka proljea. Najvjerovatnije se radi o ostacima paganskog obiaja kako bi se doaralo proljee i slikovito iskazala elja stanovnitva za plodnom godinom, sunanim i prijatnim danima, smijehom i veseljem. Obiaj nalae da posljednji enik bere stablo brijesta i posadi ga na peraku pjacu ispred crkve Sv. Nikole. Mladi okite stablo boicama mlijeka i vina kao i suvim kolaima (koromanima). Nakon toga, uz zvuke mandolina i pjesmu, graanstvo i gosti idu u kafanu ili na pjacu na bijelu kafu sa koromanima. Feta Kamelija je tradicionalna manifestacija koja obuhvata izlobe aranmana od cvijeta kamelije praene likovnim izlobama i radionicama u prirodi, kulturno zabavnim programom i tradicionalnim balom sa izborom Dame kamelije koja se odrava u Stolivu. Kostanjada je feta u slavu kestenova koji rastu u umi na obroncima brda Vrmac iznad Stoliva. Zimski karneval u Prnju se tradicionalno organizuje u malom primorskom mjestu nadomak Kotora, uz mnotvo karnevalskih grupa i bogat kulturno-zabavni program. Sub-aqua fest - Mediteranski festival filmova o podvodnom svijetu odrava se sedam godina na otvorenoj pozornici starog grada u Kotoru. Zahvaljujui ueu velikog broja stranih novinara, Crna Gora se nala na stranicama brojnih svjetskih asopisa kao egzotina zemlja u srcu Mediterana sa raznovrsnom florom i faunom u podvodnom svijetu i veoma bogatom kulturnom batinom na dnu mora. Bokeka kuina je tradicionalna manifestacija koja svojim koloritom, mirisom, umijeem i bogatom kulinarskom trpezom oduevljava brojne posjetioce i gurmane. Kulinarski identitet Boke Kotorske stvarao se od recepata najrazliitijeg porijekla kroz kontakte sa razliitim narodima koji su dolazili i odlazili. Klarinet fest - u okviru ovog festivala se, pored koncerata, odravaju i edukativni seminari za struno usavravanje nastavnika/ca, uenika/ca, studenata/kinja i amatera/ki na instrumentima (klarinet, bas klarinet, saksofon i kamerna muzika). U toku trajanja festivala, svakog dana, u jutarnjim i popodnevnim satima se odravaju preformansi Oivimo kotorske pjace (klarinetisti-ulini svirai u kombinacijama duo, trio, kvartet, kvintet...).
Fainada, Perast
-70-
XXXVIII festival mladih muziara/ki Crne Gore - organizator ovog festivala je OSMO Vida Matjan. Festival predstavlja mjesto susreta talentovanih, kreativnih i drueljubivih ljudi koji govore univerzalnim jezikom muzike, koji je 2011. okupio oko 450 izvoaa/ica iz 15 osnovnih i 3 srednje muzike kole, kao i studente/kinje Muzike akademije Cetinje. Searock festival - rije je o meunarodnom rok festivalu koji je2011. godine trajao dva dana i tokom koga su se publici u Kotoru predstavili rok sastavi iz Crne Gore, Hrvatske i SAD. Finansijska sredstva predviena za odravanje lokalnih kulturnih manifestacija predstavljena su na grafikonu 16. Grafikon 16 - Predviena budetska sredstva optine kotor za lokalne kulturne manifestacije u EUR (2011)
4000
2000 1000 500 1000 1000 1000 500 1000 700 1000 500 1000 1000
-71-
10 KULTURNE PRAKSE U OPTINI KOTOR
Vaan dio analize trenutnog stanja u kulturi Optine Kotor predstavlja analiza kulturnih potreba, kulturnih navika, ukusa, znanja o kulturi, posjedovanja kulturnih objekata i opreme graana/ki optine, te njihove ocjene kulturne ponude u optini. Ove fenomene objedinjeno smo nazvali kulturnim praksama graana i graanki Optine Kotor.
Istraivanje je dizajnirano kao telefonsko anketno istraivanje sa 31 pitanjem na neproporcionalnom stratifikovanom uzo-rku od po 250 ispitanika/ca u sve tri optine u Boki Kotorskoj (ukupno 750 ispitanika/ca). Anketirano je ukupno 668 ispitanika/ ca (89,1% planiranog uzorka), od toga je u Optini Kotor i u Optini Herceg Novi anketirano po 225 ispitanika/ca (90% planiranog uzorka), a u optini Tivat 218 ispitanika/ca (87,2% planiranog uzorka). U uzorak je ulo 56,8% ena i 43,2% mukaraca na nivou itavog regiona, a 62,2% ena i 37,8% mukaraca u optini Kotor. Na nivou Boke Kotorske u uzorku meu starosnim grupama u uzorku dominira generacija od 46 do 65 godina (34,3%), potom je najzastupljenija generacija od 31 do 45 godina (27,2%), mladi izmeu 18 i 30 godina (24,0%) i stariji od 65 godina (14,2%). U Optini Kotor u uzorak je ulo 17,9% ispitanika/ca starih izmeu 18 i 30 godina; 22,0% onih koji pripadaju starosnoj grupi od 31 do 45 godina; 41,3% ispitanika/ca izmeu 46 i 65 godina i 18,8% starijih od 65 godina. U regionalnom uzorku ima 54,6% ispitanika/ca sa srednjokolskim obrazovanjem, 6,4% ispitanika/ca sa osnovnom kolom i niim obrazovanjem i 39% onih sa viom kolom, fakultetom ili jo viim obrazovanjem. U Optini Kotor takoe meu obrazovnim grupama dominiraju ispitanici sa srednjom kolom kao najviim stupnjem obrazovanja (53,8%), ispitanika/ca sa viom kolom i jo viim obrazovnim nivoom ima 37,8%, a onih ije se obrazovanjem zavrilo osnovnom kolom im 8,4%. Meu grupama zanimanja, u uzorak u itavoj Boki ulo je 11% poljoprivrednika i nekvalifikovanih radnika; 20,8% kvalifikovanih i visokokvalifikovanih radnika; 21,3% niih strunjaka; 7,9% slubenika, 16,7% malih privrednika; 18,3% strunjaka, 4,4% velikih privrednika i rukovodilaca (direktora, visokih vojnih i policijskih oficira). U sluaju optine Kotor u uzorak je ulo 14,6% poljoprivrednika i nekvalifikovanih radnika; 18,8% kvalifikovanih i visokokvalifikovanih radnika; 24,0% niih strunjaka; 4,2% slubenika; 8,9% malih privrednika; 21,9% strunjaka, 5,2% velikih privrednika i rukovodilaca i 2,6% izdravanih lica (domaica i nezaposlenih). Tamo gdje su postojali validni podaci, penzionere smo kodirali prema njihovim prethodnim zanimanjima, uenike i studente koji su uli u uzorak rekodirali smo prema zanimanju njihovih roditelja, a nezaposlene prema zanimanju njihovih zaposlenih suprunika.Iako se radi o neproporcionalnom uzorku, iji cilj i nije dobijanje preciznih podataka o populaciji, ve prije ustanovljenje osnovnih trendova, treba imati na umu da su uzorku u optini
Na nivou Boke, onih koji esto pohaaju programe kulturnih institucija ili obilaze spomenike kulture (u naem istraivanju vie od 4 puta godinje) ima manje od 10%, kada su u pitanju umjetnike galerije, oko 15% za biblioteke i bioskope i do 25% kada je u pitanju pozorite.
-72-
Kotor disproporcionalno zastupljene pripadnice enskog pola; graani/graanke starosti izmeu 46 i 65 godina; visokoobrazovani i u skladu s tim pripadnici zanimanja niih strunjaka i strunjaka. Ove disproporcije naravno imaju uticaja i na rezultate koji se tiu kulturnih praksi. U upitniku su pored prikupljanja osnovnih socio-demografskih podataka za ispitanike/ ce (i njihove roditelje i suprunike) od ispitanika/ca traeni i odgovori koji se tiu njihovih kulturnih potreba, njihovih kulturnih navika, ukusa, posjedovanja kulturnih dobara (knjiga) i njihova ocjena kulturne ponude u Optini i drugim djelovima Boke. Za potrebe stratekog planiranja, analizirali smo kulturne navike graana i graanki Optine Kotor, njihove ukuse i ocjenu kulturne ponude u Optini.
10.1. KULTURNE NAVIKE GRADJANA I GRADJANKI OPTINE KOTOR

to se tie faktikih aktivnosti graana/ki u slobodnom vremenu, istraivanje je pokazalo da znaajan broj anketiranih ne pohaa programe kulturnih institucija. Tako npr. gotovo polovina ispitanika/ca iz uzorka u itavoj Boki nije tokom 12 mjeseci prije anketiranja bila u pozoritu, vie od 60% njih nije bilo u kinu, skoro 70% ispitanih nije koristilo usluge biblioteke niti posjetilo umjetnike galerije u zemlji. A vie od 85% njih nije bilo u umjetnikim galerijama, niti je pak posjetilo kulturne spomenike u inostranstvu (vidi grafikon 17). Na drugoj strani, onih koji esto pohaaju programe kulturnih institucija ili obilaze kulturne spomenike (u naem istraivanju vie od 4 puta godinje) ima manje od 10% kada su u pitanju umjetnike galerije, oko 15% za biblioteke i bioskope i do 25% kada je u pitanju pozorite. Grafikon 17 - Koliko su puta uestvovali u navedenim aktivnostima u 12 mjeseci prije anketiranja (Boka Kotorska)
pozorite kino biblioteka galerije u zemlji spomenici kulture u zemlji
galerije u inostranstvu spomenici kulture u inostranstvu
Na koncertima klasine muzike tokom proteklih 12 mjeseci nije bilo vie od 80% anketiranih iz sve tri optine Boke, dok se za koncerte narodne muzike taj procenat kree oko 75%.
0,00%
20,00%
40,00% galerije u zemlji 7,90% 24,10% 68,00%
60,00%
80,00%
100,00% kino
120,00%
esto ponekad nikad
spomenici spomenici galerije u kulture u kulture u inostranstvu inostranstvu zemlji 4,20% 3,60% 6,30% 9,60% 86,20% 9,30% 87,10% 17,70% 76,00%
biblioteka 15,30% 16,50% 68,20%
pozorite 24,00% 29,50% 46,50%
13,30% 25,50% 61,20%
-73-
U sluaju kulturnih navika graana i graanki optine Kotor (vidi grafikone 19 i 20) ovi trendovi niskog nivoa particapacije su jo izraeniji izuzev u sluajevima posjeta umjetnikim galerijama i posjeta kulturnim spomenicima u zemlji. ak 56% anketiranih iz optine Kotor nije nijednom bilo u pozoritu u 12 mjeseci prije anektiranja; 64,7% nije bilo u kinu, a 72,3% nije koristilo usluge biblioteke. ak i u sluaju koncerata, vie od tri etvrtine ispitanika/ca nije bilo ni na jednom koncertu pop-rok muzike, a ak 86,2% nije bilo na koncertima klasine muzike i 97,8% na koncertima dez muzike.
Sline pravilnosti se mogu uoiti i kada su pitanju koncerti (pop/rok muzike, dez muzike, klasine muzike, ali i narodne muzike). Ni na jednom koncertu klasine muzike nije bilo vie od 80% anketiranih iz sve tri optine Boke, dok se za koncerte narodne muzike taj procenat kree oko 75%. Jedino koncerti pop/rok muzike imaju neto manji procenat apstinenata, koji je i dalje vei od polovine anketiranih. Meu redovnim posjetiocima koncerata ima 3,5% onih relativno esto idu na koncerte dez muzike; 5,8% ispitanika/ca koji poseuju koncerte klasine muzike i 8,5% anketiranih za koncerte narodne muzike. Skoro 20% anektiranih bilo je u 12 mjeseci prije anketiranja vie od etiri puta na koncertima pop/rok muzike (vidi grafikon 18). Grafikon 18 - Koliko su puta uestvovali u navedenim aktivnostima u 12 mjeseci prije anketiranja (Boka Kotorska)
koncerti dez muzike koncerti klasine muzike koncerti narodne muzike koncerti pop/rock muzike odlasci u kafanu sa ivom muzikom posjete sportskim dogaajima odlasci u kafanu sa ivom muzikom 21,90% 24,60% 53,50% koncerti pop/rock muzike 17,70% 24,70% 57,60% koncerti narodne muzike 8,40% 14,80% 76,80% koncerti klasine muzike 5,80% 11,20% 82,90%
posjete sportskim dogaajima esto ponekad nijednom 26,20% 25,90% 47,90%
koncerti dez muzike 3,50% 7,70% 88,90%
Kao alternativne aktivnosti u slobodnom vremenu (u odnosu na kulturnu participaciju) u upitniku smo ponudili posjete sportskim dogaajima i odlaske u kafane/restorane sa ivom muzikom. Iako je procenat onih koji su na ovaj nain koristili slobodno vrijeme znaajno vei (26,2% esto odlazi na sportske dogaaje, a jo 25,9% povremeno; dok 21,9% esto odlazi u kafanu/restoran sa ivom muzikom i jo 24,6% to ini povremeno), ipak je procenat neaktivnih u itavom regionu Boke dosta veliki (47,9% nije bilo na sportskim dogaajima godinu dana prije anektiranja i 53,5% nije odlazilo u kafane/ restorane gdje su mogli da sluaju muziku uivo). U sluaju kulturnih navika graana i graanki optine Kotor (vidi grafikone 19 i 20) ovi trendovi niskog nivoa particapacije su jo izraeniji izuzev u sluajevima posjeta umjetnikim galerijama i posjeta kulturnim spomenicima u zemlji. ak 56% anketiranih iz optine Kotor nije nijednom bilo u pozoritu u 12 mjeseci prije anektiranja; 64,7% nije bilo u kinu, a 72,3% nije koristilo usluge biblioteke. ak i u sluaju koncerata, vie od tri etvrtine ispitanika/ca nije bilo ni na jednom koncertu pop-rok muzike, a ak 86,2% nije bilo na koncertima klasine muzike i 97,8% na koncertima dez muzike.
-74-
Grafikon 19 - Koliko su puta uestvovali u navedenim aktivnostima u 12 mjeseci prije anketiranja (optina Kotor)
pozorite kino biblioteka galerije u zemlji spomenici kulture u zemlji galerije u inostranstvu spomenici kulture u inostranstvu 0,00% spomenici galerije u kulture u inostranstvu inostranstvu 0,90% 1,30% 7,60% 91,50% 5,80% 92,90% 20,00% spomenici kulture u zemlji 7,60% 18,80% 73,70% 40,00% galerije u zemlji 6,20% 33,80% 60,00% 60,00% 80,00% 100,00% kino 11,60% 23,70% 64,70% 120,00% pozorite 13,80% 29,50% 56,70%
biblioteka 15,20% 12,50% 72,30%
esto ponekad nikad
Grafikon 20 - Koliko su puta uestvovali u navedenim aktivnostima u 12 mjeseci prije anketiranja (optina Kotor)
koncerti dez muzike koncerti klasine muzike koncerti narodne muzike koncerti pop/rock muzike odlasci u kafanu sa ivom muzikom posjete sportskim dogaajima odlasci u kafanu sa ivom muzikom 8,90% 25,90% 65,20% koncerti pop/rock muzike 8,00% 16,50% 75,40% koncerti narodne muzike 3,60% 13,40% 83,00% koncerti klasine muzike 5,40% 8,50% 86,20%
posjete sportskim dogaajima esto ponekad nijednom 21,80% 24,00% 54,20%
koncerti dez muzike 0,40% 1,80% 97,80%
Oko 33% anketiranih u prethodnih godinu dana nije proitalo nijednu knjigu.
-75-
Ovaj nizak nivo kulturne participacije nije izuzetak kada se poredi sa rezultatima dobijenim u istraivanjima kulturne prakse u regionu (Srbiji i Makedoniji), niti pak ni u zemljama Evropske Unije. Ali on dosta jasno pokazuje ogranienja u koncipiranju kulturne politike, vezana za obim potencijalne publike za odreene tipove aktivnosti. Pored kulturnih navika u javnoj sferi u istraivanju smo ispitivali i kulturne navike u privatnoj sferi vezana, na jednoj strani, za tradicionalnu djelatnost itanja beletristike, a na drugoj strani, za savremeno korienje kompjutera (u njegovim mnogobrojnim formama). Grafikoni 21 i 22 pokazuju da meu ispitanicima/cama ima priblian broj onih koji ne itaju (33,5% u Boki i 34,2% ispitanika/ca iz optine Kotor), onih koji itaju malo (28% na nivou Boke i 27% meu anketiranim u Kotoru) i onih koji su pasionirani itai 8% na nivou uzorka iz itavog zaliva i 9% u Kotoru.
U Kotoru (a slino i na nivou Boke), biblioteke sa vie od 400 knjiga ima oko 12% ispitanika/ca.
Grafikoni 21 i 22 - Koliko su knjiga proitali za vlastito zadovoljstvo u 12 mjeseci prije anketiranja. Grafikon 21 - Boka Kotorska, Grafikon 22 - optina Kotor
8 - 12 knjiga; 7,80%
8 - 12 knjiga; 8,90%
4 - 7 knjiga; 30,70% 1 - 3 knjige; 28,00%
nijednu; 33,50%
4 - 7 knjiga; 30,20% 1 - 3 knjige; 26,70%
nijednu; 34,20%
Ispitanike/ce smo pitali i za veliinu njihovih kunih biblioteka. Kao to to obino i biva, pasionirani itai imaju i obimne biblioteke. Biblioteke sa vie 400 knjiga meu anketiranima iz itave Boke ima 12,3%, a jo 12,6% ima kune biblioteke koje bi se mogle smatrati solidnim (200400 knjiga). Na drugoj strani, 12,1% ispitanih nema knjiga u kui, a jo 9,2% ima kune biblioteke sa manje od 25 knjiga. Meu anketiranima iz optine Kotor slian je procenat onih sa velikim kunim bibliotekama (12,4%), a neto manji broj onih sa bibliotekama izmeu 200 i 400 knjiga (8,7%). Ali je zato znaajno vei procenat onih koji nemaju knjiga meu anketiranima iz Kotora (22,7%), emu treba dodati jo 8,9% onih sa malim bibliotekama. Bar na nivou uzorka moe se uoiti da italaku klasu ini izmeu 25% i 30% anketiranih, dok se takoe otprilike treina ne drui ba esto sa knjigom. (Vidi grafikone 20 i 21).
-76-
Grafikon 23 - Koliko knjiga imaju u kunoj biblioteci (Boka Kotorska)

preko 400 knjiga od 201 do 400 knjiga od 51 do 200 knjiga od 26 do 50 knjiga do 25 knjiga nema knjiga u kui
0,00% 5,00% 10,00%
12,30% 12,60% 30,80% 23,50% 8,70% 12,10%

15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00%
Grafikon 24 - Koliko knjiga imaju u kunoj biblioteci (optina Kotor)

preko 400 knjiga od 201 do 400 knjiga od 51 do 200 knjiga od 26 do 50 knjiga do 25 knjiga nema knjiga u kui
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00%
12,40% 8,90% 30,20% 16,90% 8,90% 22,70%

25,00% 30,00% 35,00%
to se pak korienja kompjutera tie (grafikoni 25 i 26), 53,4% ispitanika/ca iz Boke svakodnevno koristi kompjuter, a jedna etvrtina (25,1%) ga ne upotrebljava. U sluaju anketiranih iz optine Kotor procenat onih koji svakodnevno koriste kompjutere iznosi 48%, a skoro 30% ispitanika/ca ih ne koristi. Grafikon 25 Koliko esto koriste kompjuter (Boka Kotorska)
svaki dan nekoliko puta nedeljno jednom nedeljno i ree ne koriste kompjuter
53,40% 25,20% 14,20% 7,00%
to se tie korienja kompjutera, u sluaju anketiranih iz optine Kotor procenat onih koji svakodnevno koriste kompjutere iznosi 48%, a skoro 30% ispitanika/ ca ih ne koristi.
-77-
Omiljeni muziki anrovi u uzorku na nivou Boke Kotorske su zabavna muzika, pop, izvorna narodna, rok i starogradska muzika.
Grafikon 26 - Koliko esto koriste kompjuter (Optina Kotor)

svaki dan nekoliko puta nedeljno jednom nedeljno i ree ne koriste kompjuter
48,00% 29,80% 13,80% 8,40%
10.2. UKUSI GRADJANA I GRADJANKI OPTINE KOTOR

Druga bitna oblast koju smo ispitivali bile su estetske preferencije u oblasti muzike graana i graanki Optine Kotor. Kao to se moe vidjeti na grafikonu 27, omiljeni muziki anrovi u uzorku na nivou itave Boke Kotorske su zabavna muzika 71,3%; pop muzika 62%; izvorna narodna muzika 59,7%; rok muzika 57% i starogradska muzika 57,5%. Klasinu muziku, operu i horsku muziku voli izmeu 25% i 30% anketiranih, a savremene forme popularne muzike (dens/haus, tehno, rep, hevi metal) izmeu 15% i 35% anektiranih, a novokomponovanu muziku izmeu 35 i 40%. Zanimljivo je da meu anketiranima na nivou itavog regiona, broj onih kojima se sviaju muzike forme tipine za Bokokotorski zaliv muzika klapa i mandolinskih orkestara kree oko polovine anketiranih.
-78-
Grafikon 27 - Muziki ukus graana i graanki Boke Kotorske

svia im se izvorna narodna muzika novokomponovana turbo-folk starogradska zabavna muzika mandolinski orkestri klape horska muzika klasina muzika opera dez muzika rock muzika pop muzika dance/house techno punk rap heavy metal world music rege
34,30% 22,60% 9,70%
neutral
59,70% 39,40% 34,10% 57,50%
ne svia im se
ne znaju ta je
24,00%
16,30% 13,50% 13,30% 47,20% 52,60% 20,10%
22,50% 14,10% 14,60%
71,30% 50,10% 44,90% 28,00% 31,10% 24,40% 33,40% 57,00% 62,00% 13,20% 23,80% 19,90% 15,70% 20,50% 12,90% 22,50% 23,20%
27,40% 31,90% 48,20% 49,00%
to se muzikog ukusa graana i graanki optine Kotor tie, zabavna muzika je ponovo muziki anr koji se svia najveem procentu anketiranih (69,8%). Sljedea u hijerarhiji je starogradska muzika (63,6%), izvorna narodna muzika (61,3%), pop muzika i tamburai, sa po 50,2% onih koji ih vole.
59,90% 46,10% 30,10% 24,20% 4,50% 6% 6,40% 5% 4,90% 20% 9%
13,80% 48,10% 61,80% 66,80% 62,70% 70,40% 47,00% 55,80%
14,50% 12,30% 17,50% 14,40%
17,80% 6,90% 19,80% 20,40% 13,50% 14,80%
to se muzikog ukusa graana i graanki optine Kotor tie, zabavna muzika je ponovo muziki anr koji se svia najveem procentu anketiranih (69,8%). Sljedea u hijerarhiji je starogradska muzika (63,6%), izvorna narodna muzika (61,3%), pop muzika i tamburai, sa po 50,2% onih koji ih vole (vidi grafikon 28).
-79-
I na nivou Boke kao cjeline i u optini Kotor omiljeni muziki anr je izvorna narodna muzika (u Boki za 15,7% anketiranih, a u optini Kotor za 20,9%). Na drugom i treem mjestu po popularnosti nalaze se zabavna i rok muzika. U itavoj Boki za 9% omiljeni muziki anr je pop muzika, a za 4,9% novokomponovana narodna muzika. U Kotoru pak, meu anketiranima slijedi starogradska muzika sa 6,7%, potom novokomponovana narodna muzika i pop muzika, sa po 5,5%.
Grafikon 28 - Muziki ukus graana i graanki Optine Kotor

svia im se izvorna narodna muzika novokomponovana turbo-folk starogradska zabavna muzika mandolinski orkestri klape horska muzika klasina muzika opera dez muzika rock muzika pop muzika dance/house techno punk rap heavy metal world music rege
22,70% 18,70% 4,90% 7,60% 8,90% 5,80% 6,20% 5,80% 15,60% 7,60% 36,90% 32,00%
neutral
61,30%
ne svia im se
ne znaju ta je
19,10% 19,60%
18,20% 16,40% 63,60% 69,80%
44,90% 51,60% 20,40% 19,10% 26,20% 16,00% 11,10%
50,20% 40,90% 24,90% 27,60% 21,80% 20,00% 40,90% 50,20% 12,40% 8,00% 34,70% 28,90% 23,10% 25,30% 19,60%
23,60% 31,10% 40,40% 43,60%
28,00%
55,10% 54,60% 39,60% 31,10% 4,40% 4,40% 4,90% 4,00% 3,60% 15,10%
18,70% 60,40% 68,90% 82,70% 81,30% 84,40% 61,80% 70,20%
15,10% 4,90%
U Kotoru klasinu muziku voli 27,6%, a opersku i horsku muziku 21,8%, odnosno 24,9% anketiranih. U odnosu na uzorak iz itave Boke Kotorske, meu anketiranima iz optine Kotor pop i rok muzika se sluaju neto manje (40% do 50%), a manja je i podrka savremenim popularnim muzikim formama (od haus muzike do hevi metala) i kree se od 5% do 20%. Dok su tamburai neto popularniji nego na nivou itavog uzorka, muziku klapa meu anketiranima u Kotoru voli 40% ispitanika/ca. Pored toga to smo od ispitanika/ca traili da navedu svoj odnos prema ponuenim muzikim anrovima (u rasponu od jako volim da sluam do smeta mi kad ujem) zamolili smo ih i da izdvoje jedan od muzikih anrova koji je njihov omiljeni. Dobijeni rezultati se mogu vidjeti na grafikonima 29 i 30.
-80-
Grafikon 29 - Omiljeni muziki anrovi graana i graanki optina Boke Kotorske
15,70%
11,50% 11,20% 9,00%
4,90%
Grafikon 30 - Omiljeni muziki anr graana i graanki optine Kotor
U odnosu na ocjenu cjelokupne kulturne ponude u optini Kotor, vie od polovine anketiranih je navelo da je ponudom zadovoljno (7% da je izuzetno zadovoljno, a 45% da je uglavnom zadovoljno). Uglavnom nezadovoljnih je bilo 14%, a potpuno nezadovoljnih 11%.
20,90% 12,40% 7,10% 6,70% 5,30% 5,30%
I na nivou Boke kao cjeline i u optini Kotor omiljeni muziki anr je izvorna narodna muzika (u Boki za 15,7% anketiranih, a u optini Kotor za 20,9%). Na drugom i treem mjestu po popularnosti nalaze se zabavna i rok muzika. U itavoj Boki za 9% anketiranih omiljeni muziki anr je pop muzika, a za 4,9% novokomponovana narodna muzika. U Kotoru pak, meu anketiranima slijedi starogradska muzika sa 6,7%, potom novokomponovana narodna muzika i pop muzika, sa po 5,5%.
10.3. OCJENA KULTURNE PONUDE

Posljednji aspekt istraivanja koji smo koristili u stratekom planiranju jeste ocjena kulturne ponude u optini Kotor. Od ispitanika/ca smo traili da navedu da li su zadovoljni brojem i kvalitetom pozorinih predstava, knjievnih veeri, filmova, likovnih dogaaja, koncerata zabavne/pop muzike, koncerata rok muzike, koncerata narodne muzike, koncerata dez muzike, koncerata Gradske muzike i koncerata klasine muzike i da navedu svoj stav u rasponu od izuzetno sam zadovoljan/na, do uopte nisam zadovoljan/na, a bila je ostavljena i mogunost da navedu da odreenog tipa dogaaja (za njihov ukus) ima previe. Potom smo od njih traili da, po istom modelu ocijene rad Kulturnog centra u svakoj od optina i da daju ocjenu ukupne kulturne ponude u Optini.
-81-
Kao to se moe vidjeti na grafikonima 28 do 37, procenat izuzetno zadovoljnih programima koji se nude u optini Kotor kree se od 2% (za dez muziku) do 9% (za ponudu pozorinih dogaaja), kreui se uglavnom oko 5% anketiranih. Onih koji su uglavnom zadovoljni ponudom ima izmeu 20% i 30%, sa minimumom od 18% za dez muziku i maksimumom od 32% za pop muziku. Oni koji se odreuju kao ni zadovoljni, ni nezadovoljni predstavljaju tihu veinu anketiranih iji se procenat uglavnom kree izmeu 35% i 40%. Ova grupa je najmanja kod ocjene pozorine ponude (35%), a najvea kod ocjene ponude dez muzike (48%). Grupu uglavnom nezadovoljnih ini 15% do 20% ispitanika/ca. Ona je najmanja za knjievne veeri i koncerte narodne muzike(15%), a najvea u sluaju rok muzike (21%). Potpuno nezadovoljni ponudom ine grupu od 8% do 15 % ispitanika/ca, u zavisnosti od tipa kulturnih dogaaja. Za ponudu pop muzike je ova grupa najmalobrojnija (8%), dok je 16% ispitanika/ca potpuno nezadovoljno ponudom filmova koji se prikazuju u gradu, 15% je potpuno nezadovoljno pozorinom ponudom, a 14% ponudom likovnih dogaaja. Zanimljivo je pomenuti da se u vezi sa koncertima narodne muzike pojavilo 7% onih koji su naveli da ih za njihov ukus u gradu/Optini ima previe. to se tie ocjene rada Kulturnog centra Nikola urkovi 6% anketiranih je istaklo da je izuzetno zadovoljno radom ove institucije, a 40% da je uglavnom zadovoljno. U konkretnom sluaju, broj onih koji nisu ni zadovoljni, ni nezadovoljni je relativno mali (23%), da bi uglavnom nezadovoljnih radom Kulturnog centra bilo 14%, a potpuno nezadovoljnih 11%. U odnosu na ocjenu cjelokupne kulturne ponude u optini Kotor, vie od polovine anketiranih je navelo da je ponudom zadovoljno (7% da je izuzetno zadovoljno, a 45% da je uglavnom zadovoljno). Uglavnom nezadovoljnih je bilo 14%, a potpuno nezadovoljnih 11%. Grafikon 31 - Ocjena ponude koncerata zabavne/pop muzike (optina Kotor)
39,20% 32,00% 15,80% 5,00%
izuzetnozadovoljni uglavnomzadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnom nezadovoljni
8,10%
potpunonezadovoljni
Grafikon 32 - Ocjena ponude koncerata rok muzike (optina Kotor)

40,30% 23,50% 4% izuzetnozadovoljni uglavnom zadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnom nezadovoljni potpuno nezadovoljni 21,30% 11,30%
-82-
Grafikon 33 - Ocjena ponude koncerata narodne muzike (optina Kotor)

43,00%
22,20% 15,40% 4,50% izuzetno zadovoljni uglavnom zadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnom nezadovoljni 7,70% 7,20% imaihprevie
potpuno nezadovoljni
Grafikon 34 - Ocjena ponude koncerata dez muzike (optina Kotor)

48,00%
18,10% 1,80% izuzetnozadovoljni uglavnomzadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni
19,00%
13,10%
uglavnom nezadovoljni
potpuno nezadovoljni
Grafikon 35 - Ocjena ponude koncerata gradske muzike (optina Kotor)
40,60% 26,00% 15,50% 6,40% 11,40%
izuzetnozadovoljni
zadovoljni
nizadovoljni,ni nezadovoljni
potpunonezadovoljni
Grafikon 36 - Ocjena ponude koncerata klasine muzike (optina Kotor)
43,40%
23,10%
18,10% 11,80%
3,60% izuzetnozadovoljni uglavnomzadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnom nezadovoljni potpunonezadovoljni
-83-
Grafikon 37 - Ocjena pozorine ponude (optina Kotor)

34,70% 22,10%
19,40%
15,30%
8,60%
izuzetnozadovoljni
uglavnomzadovoljni
potpunonezadovoljni
Grafikon 38 - Ocjena ponude knjievnih veeri (optina Kotor)

42,30%
Zanimljivo je, pri razmatranju ocjene kulturne ponude u optini, sjetiti se podataka o tome koliko graani i graanke Kotora pohaaju kulturne dogaaje i, s druge strane, njihovih estetskih preferencija, odnosno ukusa. Tek u ukrtanju ovih grupa informacija, mogue je procijeniti u kom pravcu bi kulturnu politiku trebalo voditi.
22,50% 14,40% 6,30% 14,40%
izuzetnozadovoljni
uglavnomzadovoljni
potpunonezadovoljni
Grafikon 39 - Ocjena ponude filmova (optina Kotor)

39,80%
24,00% 15,80% 4,50% izuzetnozadovoljni uglavnomzadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnomnezadovoljni potpunonezadovoljni 15,80%
Grafikon 40 - Ocjena ponude likovnih dogaaja (optina Kotor)
38,50% 27,10% 16,30% 4,50% izuzetnozadovoljni uglavnomzadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnom nezadovoljni potpunonezadovoljni 13,60%
-84-
Grafikon 41 - Ocjena rada Kulturnog centra u Kotoru

40,60% 26,80% 18,80% 5,80% izuzetnozadovoljni zadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnom nezadovoljni 8,00%
potpunonezadovoljni
Grafikon 42 - Ocjena ukupne kulturne ponude u optini Kotor

45%
23% 14% 7,00% izuzetnozadovoljni uglavnomzadovoljni nizadovoljni,ni nezadovoljni uglavnom nezadovoljni 11 %
potpunonezadovoljni
Zanimljivo je, pri razmatranju ocjene kulturne ponude u optini, sjetiti se podataka o tome koliko graani i graanke Kotora pohaaju kulturne dogaaje i, s druge strane, njihovih estetskih preferencija, odnosno ukusa. Tek u ukrtanju ovih grupa informacija, mogue je procijeniti u kom pravcu bi kulturnu politiku trebalo voditi. Ispitanike/ce smo takoe zamolili i da navedu ta ocjenjuju kao najbolji kulturni dogaaj u prethodnoj godini, kao i ega bi, po njihovoj procjeni, trebalo da bude vie u kulturnoj ponudi grada. Kao to se moe vidjeti na grafikonu 43, veina se opredjeljuje za masovne, javne manifestacije, poput karnevala/maskenbala, Bokeljske noi ili pak Kotor Art festivala. Redovni programi kulturnih institucija predstavljali su izuzetne dogaaje za oko 15% ispitanika/ca, dok je znaajno manji broj njih to mislio za tradicionalne manifestacije. Grafikon 43 Najbolji kulturni dogaaj u protekloj godini (optina Kotor)
27,30% 23,40%
U odgovorima na pitanje ega bi eljeli da ima vie u kulturnoj ponudi u Optini Kotor, ispitanici/ce su se uglavnom opredijelili za pozorine predstave i koncerte.
20,10%
14,90% 5,80% 4,50% 3,90%
-85-
Grafikon 44 - ega bi eljeli da ima vie u kulturnoj ponudi optine (optina Koto)
imadovoljnosvega svih dogaaja programaCentrazakulturu filmova javnihmanifestacija pozorinihpredstava koncerata
4,10% 14,20% 4,10% 4,70% 11,20% 31,40% 30,20%
Na drugoj strani, u odgovorima na pitanje ega bi eljeli da ima vie u kulturnoj ponudi u optini Kotor, ispitanici/ce su se uglavnom opredijelili za pozorine predstave (31,4%), koncerte (30,2%), dok je javne manifestacije navelo samo 11% ispitanika/ca. U ovom segmentu istraivanja, ispitanike/ce smo pitali i da li odlaze da participiraju u kulturnim programima u neku od susjednih optina (i koju). Pokazalo se da publiku koja se kree du regiona u potrazi za dobrim kulturnim dogaajima ini otprilike 25% anketiranih iz itave Boke Kotorske. U odgovorima na pitanje u koju od optina odlaze na kulturne programe, od ove grupe 32,3% je navelo da odlazi u obje optine (pored njihove), 31,5% da na kulturne programe odlazi u Kotor, 22% da odlaze u Tivat, a samo 14,2% da na kulturne dogaaje odlaze u Herceg Novi. (Vidi grafikon 45). Grafikon 45 - U koju od susjednih optina odlaze na kulturne dogaaje
obje HercegNovi Tivat Kotor 14,20% 22,00%
32,30%
31,50%
-86-
Kroz seriju fokus grupa i okruglih stolova, iz velikog broja individualnih intervjua, iz upitnika koje su popunjavali akteri iz oblasti kulture u optini Kotor i kroz analizu finansijskih izvjetaja i dokumenata prikupljeni su podaci na osnovu kojih je bilo mogue vriti SWOT analizu. SWOT analiza je orue menadmenta kojim se vri procjena kapaciteta aktera djelovanja u ovom sluaju kulturnog sistema optine Kotor - i karakteristika okruenja u kome se djelovanje odvija. Ona ukljuuje analizu etiri komponente2: 1. Strengths (snage) pozitivnih osobina aktera ; 2. Weaknesses (slabosti) negativnih osobina aktera; 3. Opportunities (ansi) spoljanjih faktora koji bi mogli pozitivno da utiu na ostvarenje planiranih ciljeva ; i 4. Threats (pretnji) spoljanjih faktora koji bi mogli negativno da utiu na realizaciju ciljeva i rezultata/projekata. Rezultati SWOT analize mogu biti od pomoi i u projekciji stratekih ciljeva, jer bi ovi ciljevi po pravilu trebalo da proizilaze iz SNAGA aktera na kojima se baziraju; njihovih SLABOSTI koje se ojaavaju; PRILIKA u okruenju koje se koriste i PREPREKA koje se izbjegavaju.
11 REZULTATI SWOT ANALIZE
SWOT analizom, na bazi prikupljenih podataka, bavio se radni tim u proirenom sastavu i njome su identifikovane neke od osnovnih snaga i slabosti kulturnog sistema optine Kotor, kao i povoljne i nepovoljne okolnosti u okruenju koje mogu doprinijeti razvoju kulture u naoj sredini, odnosno ograniavati njen razvoj. Kao osnovne SNAGE SEKTORA KULTURE u optini Kotor identifikovane su: Izuzetno bogata kulturna batina (materijalna i nematerijalna); Specifinost kulturnog predjela; Status Svjetske kulturne batine (od 1979. Kulturno i prirodno-istorijsko podruje Kotora na UNESCO-voj listi); Vjekovna urbana tradicija (Kotor grad oduvijek, kao i Perast i Risan); Kulturna raznolikost (interkulturalnost i multikonfesionalnost); Meunarodne kulturne manifestacije i tradicionalne lokalne manifestacije; Kulturni akteri/ke (institucije kulture, NVO sektor, crkve, lokalni umjetnici/ce, amateri/entuzijasti); Postojanje posebnih sektora i tijela u okviru lokalne samouprave (Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti i Savjeta za kulturu); Postojanje vie srednjih kola (jedna muzika) i institucije visokog obrazovanja na kojoj se izuava oblast kulturnog turizma; Gradski mediji (dva lokalna radija); Postojanje javnih prostora na kojima se mogu odvijati umjetnike aktivnosti (Grad je pozornica); Uspostavljeni odnosi sa gradovima i regijama u okruenju i inostranstvu sa potencijalom razmjene, zajednikih kulturnih projekata i razvoja saradnje;
2 SWOT ne znai nita, nego je naziv ovog tipa analiza, u stvari, akronim, izveden iz poetnih slova ove etiri komponente na engleskom jeziku.
-87-
Status Svjetske kulturne batine kao jedna od osnovnih snaga u optini Kotor
Glavne SLABOSTI SEKTORA KULTURE u optini Kotor prepoznate su u: Nepostojanju definisane dugorone strategije razvoja kulture optine Kotor; Neprepoznavanju znaaja kulture za razvoj optine Kotor od strane donosilaca odluka (deklarativna podrka kulturnom razvoju, a u praksi tretiranje kulture kao neeg marginalnog za razvoj optine); Nedostatku resursa (finansijskih sredstava, infrastrukture, adekvatnog kadrovskog potencijala, opreme) za razvoj kulture; Nezadovoljavajuem nivou saradnje izmeu institucija kulture kao i izmeu kulturnih institucija i drugih aktera/ki kulturne politike; Nedovoljno aktivnoj ulozi JU Kulturni centar Nikola urkovi koja bi trebalo da bude centralna kulturna institucija u gradu; Glomaznosti Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti Optine Kotor u kome je kultura povezana sa 12 drugih djelatnosti sa kojima nema mnogo dodirnih taaka i nedovoljnom broj zaposlenih u Sekretarijatu za uspjenu koordinaciju kulturnih djelatnosti; Politizaciji kulturne sfere (zapoljavanje rukovodilaca institucija po politikoj liniji i nedovoljnoj kompetentnosti i politizaciji upravnih odbora institucija kulture); Nedovoljnoj zainteresovanosti publike; Neiskorienosti statusa UNESCO-ve kulturne batine; Nepostojanju Gradskog muzeja u Kotoru i arheolokog muzeja ili zbirke u Risnu (otvoreni arheoloki park sa arheolokim muzejom i centrom za podvodnu arheologiju); Nepostojanju Centra za posjetioce Prirodno i kulturno-istorijskog podruja Kotora; Neadekvatnom prostoru Gradske galerije i nedovoljnom broju galerija u gradu; Nedostupnosti pojedinih spomenika kulture (kulturnih dobara, nepokretnih i pokretnih); Nepostojanje evidencije pokretnih i nematerijalnih kulturnih dobara na podruju optine Kotor; Nedostatak kvalitetnog, savremeno osmiljenog turistikog vodia; Nedostatak strune literature o kulturnim dobrima na podruju optine; Pretrpanosti kulturnim programima u turistikoj sezoni i nedostatku kulturnih sadraja tokom godine; Niskom nivou inter-resorne saradnje: kulture i turizma, obrazovanja, nauke, privrede...; Nedovoljnom profitu koji se ostvaruje kroz kulturne programe; Kiu i undu kao dijelu kulturne ponude u optini; Nedostatku menadera/ki u kulturi i nedovoljnom nivou njihove edukacije (posebno u oblasti menadmenta projektnog ciklusa, savremenog menadmenta kulturnih dogaaja i maketingu); Nedovoljno razvijenoj savremenoj umjetnikoj produkciji; Nedovoljnoj podrci savremenom umjetnikom stvaralatvu (ateljei); Nepostojanju originalnih suvenira optine Kotor;
-88-
Meu glavnim slabostima uoeno je neprepoznavanje znaaja kulture za razvoj optine Kotor od strane donosilaca odluka, tj. deklarativna podrka kulturnom razvoju, a u praksi tretiranje kulture kao neeg marginalnog.
Nedovoljno razvijenoj saradnji i kulturnoj razmjeni na nivou Boke Kotorske; Nedovoljnom korienju mogunosti koje prua meunarodna saradnja; Kao PRILIKE/ANSE za razvoj kulture u optini Kotor vieni su:
Usvajanje Nacionalnog programa razvoja kulture 2011-2015; Donoenje Lokalnog programa razvoja kulture 2012-2016; Donoenje Stratekog plana Optine Kotor; Donoenje Menadment plana Prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora; Zakon o kulturi Crne Gore; Zakon o kulturnim dobrima Crne Gore; Zakon o zatiti Prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora; Status kandidata Crne Gore za EU; Mogunost korienja IPA fondova za projekte prekogranine saradnje i drugih EU programa za kulturu (Kultura 2007-2013 i Kreativna Evropa 2014-2020); Poboljana politika klima i vii nivo kulturne saradnje u regionu jugoistone Evrope; Zainteresovanost drave Crne Gore za razvoj ovog podruja kao jednog od onih koji ga mogu dobro reprezentovati u inostranstvu; Blizina Dubrovnika i Cetinja (regionalna saradnja); Mogunost razvoja kulturnog koridora (Kotor - Cetinje); Inostrani turisti koji dolaze kruzerima; Planirana izgradnja lifta do tvrave Sv. Ivan prua mogunost aktiviranja gradskih bedema; (u sluaju neusklaenosti ovog projekta sa sveobuhvatnim planiranjem, zatitom i upravljanjem bedemima, ova intervencija moe predstavljati prijetnju) Planirana izgradnja iare Kotor - Loven - Cetinje; Blizina Porto Montenegra; Blizina aerodroma u Tivtu i Dubrovniku; Mogunosti za unapreenje kulturne saradnje na nivou Boke; Dok su kao osnovne PRIJETNJE/PREPREKE navedeni:
Mogunost korienja IPA fondova za projekte prekogranine saradnje i drugih EU programa za kulturu prepoznaje se kao jedna od ansi.
Politizacija kulture; Centralizacija kulture u Crnoj Gori; Nekontrolisani razvoj turizma koji bi mogao ugroziti kulturnu batinu u optini Kotor; Gubitak kulturnih institucija (Arhiv i Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture); Gubitak kulturnog identiteta Kotora; Gubitak statusa Svjetske batine (UNESCO-a); Opasnost od nekontrolisane i neadekvatne gradnje koja bi devastirala vrijednosti kulturnog predjela Bokokotorskog zaliva (Budvanizacija); Smanjenje broja stanovnika/ca - odumiranje Kotora i okolnih mjesta.
-89-
Kao osnovne prijetnje prepoznate su politizacija i centralizacija kulture, nekontrolisani razvoj turizma, kao i opasnost od gibitka statusa Svjetske batine (UNSECO-a)
Kotor je mediteranski grad sa snanim vezama sa irim zaleem Balkanskog poluostrva, u kojem se proimaju kulturni, politiki i vjerski uticaji Istoka i Zapada Evrope. Otvorenost grada za kulturne vrijednosti stvorie jedinstven sklop prirodnog i kulturnog pejzaa koji je prepoznat kao vrijedan dio svjetske prirodne i kulturne batine, to ga je preporuilo za UNESCO-vu listu.
Druga osnovna faza u procesu stratekog planiranja jeste strateko programiranje. U ovoj fazi definie se najprije vizija razvoja, koja potom predstavlja zvijezdu vodilju u izboru stratekih pravaca razvoja, stratekih ciljeva i projekata. Strateko planiranje se razlikuje od planiranja u svakodnevnom smislu rei, izmeu ostalog i po tome to ono prvenstveno definie pravce djelovanja i strateke (osnovne) ciljeve, dok specifikovanje rezultata djelovanja, projekata i aktivnosti preputa operacionalnom ili akcionom planiranju na godinjem nivou. Strategije i nisu nita drugo nego generalni prioriteti ili pravci djelovanja koje akteri usvajaju, a strateko planiranje pomae akterima da identifikuju razliite strateke opcije i da naine pametan izbor meu njima.
12 ELEMENTI ZA PLAN RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR OD 2012-2016.
Pri izboru stratekih pravaca djelovanja koristili smo metodologiju identiteta i izazova. Ve je bilo pomenuto da se kljuna razlika izmeu stratekog planiranja koje vre organizacije i ire, teritorijalne jedinice (gradovi, regioni, drave...) ogleda se u tome to gradovi nemaju misiju. Utoliko se kao polazina taka u izradi strategija razvoja gradova (a pogotovu njihovog kulturnog razvoja) uzima identifikacija i redefinisanje bazinih identiteta gradova. U sluaju Kotora, iji su identiteti toliko izraeni da se moe govoriti o gradu linosti, to i nije bio teak zadatak. Kao drugi orijentir u odabiru stratekih pravaca djelovanja koristili smo strateke izazove. Na sastancima radnog tima u proirenom sastavu pokuali smo da identifikujemo trendove i dogaaje sa kojima e kultura grada morati da se suoi u srednjoronom i dugoronom periodu. Iz obilja materijala koji je prikupljen tokom procesa kulturnog mapiranja, na osnovu ova dva kriterijuma, odabrani su oni strateki pravci djelovanja koji Kotoru vraaju obrise grada kulture i koji kulturne resurse tretiraju kao kljune resurse optine.
12.1. IDENTITETI OPTINE KOTOR

Istorijski razvoj Kotora i njegove okoline stvorio je osoben identitet gradova i mjesta na teritoriji Optine Kotor. Kontinuitet urbanog ivota Kotora, od antike do naih dana, postao je jedan od njegovih kljunih identitetskih markera. Grad od vajkada je prvo to e Kotorani rei o Kotoru, a to je ono to mu priznaju i stanovnici svih okolnih gradova i mjesta. Do dana dananjeg u lokalnom govoru kada se kae idem u grad misli se samo na Kotor. Tokom vjekova grad je razvijao svoje upravne, vjerske, kulturne, pomorske i privredne institucije koje su obiljeavale ivot grada, kako u drevna vremena tako i danas. Rezultat tog dugotrajnog djelovanja jeste u velikoj mjeri uticao na Kotor kakvog danas znamo. To je mediteranski grad sa snanim vezama sa irim zaleem Balkanskog poluostrva, u kojem se proimaju kulturni, politiki i vjerski uticaji Istoka i Zapada Evrope. Kotor je tokom svoje istorije bio mjesto susreta ovih uticaja, kao i
-90-
mjesto koje je te uticaje dalje irilo, bilo na Istok, bilo na Zapad. Otvorenost grada za kulturne vrijednosti stvorie jedinstven sklop prirodnog i kulturnog pejzaa koji je prepoznat kao vrijedan dio svjetske prirodne i kulturne batine, to ga je preporuilo za UNESCO-vu listu. Na listi je ne samo grad Kotor, ve i cijeli akvatorij risanskog i kotorskog dijela Boke Kotorske, koji teritorijalno pripadaju Optini Kotor, a ukljuuju jo i Perast, Risan, Dobrotu i Pranj, kao i sva okolna mjesta. Zatienu zonu, kao i onu van nje, a u sastavu Optine Kotor, krase kulturna, vjerska i nacionalna raznolikost, koja batini za Boku karakteristian nain ivota, iskazan kroz brojne oblike materijalne i nematerijalne kulturne batine, umjetnost, obrazovanje, pomorstvo, stare zanate, obiaje i, nadasve, skladan suivot stanovnika/ca optine. Identitetske markere u optini Kotor najlake je sagledati kroz gradove i mjesta koji ulaze u njen sastav. Sva ta mjesta su tokom istorije bila u veoj ili manjoj mjeri vezana za Kotor, tako da imaju zajednike, ali i neke sasvim osobene elemente. Polazei od grada Kotora, koji je vezivno tkivo za sve, navedimo njegovu sakralnu, profanu i fortifikacionu arhitekturu kao bitan element njegovog identiteta. Najznaajniji identitetski markeri, kada je u pitanju sakralna arhitektura, su bazilika-katedrala Sv. Tripuna, zatim crkve Sv. Luke, Sv. Marije pored rijeke (Bl. Ozane), Sv. Mihaila, Sv. Ane, Sv. Nikole i Sv. Antuna. Profana arhitektura grada ima svoje identitetske markere u palatama: Kneeva palata, Pima, Bua, Bizanti, Drago, Beskua; kao i gradskim trgovima: Trg od oruja, Pjaca Sv. Tripuna, Trg od kina, Pjaca od brana, Pjaca od mlijeka, Pjaca od salate i Pjaca od drva. Jedinstveni fortifikacioni sistem grada, sa zidinama dugim 4.5 km koje ga potpuno okruuju, jedan je od njegovih najznaajnijih identitetskih markera. On ukljuuje Vrata od Grada (Morska vrata), Vrata od Gurdia, Sjeverna vrata (Vrata od Tabaine), gradske zidine i tvravu San Givoanni. Vaan element identiteta Kotora predstavlja i nematerijalna kulturna batina, naroito obiaji, koji su sauvani i jo uvijek se njeguju. Od vjerskih dogaaja, treba istai sve proslave vezane za kult Sv. Tripuna, zatitnika grada, koji je sam za sebe jedan od najznaajnijih identitetskih markera Kotora. Njegove moti su 809. godine prenesene iz Carigrada u Kotor, a od XII vijeka se slavi kao zatitnik grada i Biskupije. Proslave u ast Sv. Tripuna karakteristine su za Kotor i posebno znaajne kao pokazatelj kotorskog naina ivota, jer u njima uestvuju i katoliki i pravoslavni vjernici. Pored samog Tripundana (3. februar) i procesije u ast Sv. Tripuna (Spoljna proslava Sv. Tripuna) u tom smislu se posebno se izvajaju Lode i Savindan (27. januar), kao i Kandalora, tj. Svijenica (2. februar). Posebno mjesto u odreivanju identiteta Kotora predstavlja Kolo Sv. Tripuna koje izvodi Bokeljska mornarica. Kolo i Mornarica, sa tradicijom od oko 1200 godina, su najznaajniji ivi markeri pomorske tradicije Kotora i Boke. I kult Bl. Ozane je jedan od znaajnih identitetskih markera Kotora. Na kraju, treba pomenuti i karnevalske puke sveanosti (sa zimskim i ljetnim karnevalom), kao elemenat specifinih obiaja Kotora koji ulaze u njegov identifikacioni kod. Slino Kotoru, grad Perast se identifikuje kroz svoju sakralnu i profanu arhitekturu. Otoci Gospe od krpjela i Sv. ora ( Jurja) su identifikacioni markeri ne samo Perasta, ve i cijele Boke. Ostali vani elementi identiteta Perasta su njegove brojne crkve (Sv. Nikole, Sv. Marka, Sv. Ane, ...), palate (Bujovi, Smekija, Zmajevi, Viskovi, Mazarovi, ...) i utvrenje Svetog Krsta (Kria). Tu su jo i jedinstveni obiaji Perasta: Ma, Gaanje kokota, Fainada i proslava Velike Gospe, koji su neraskidivo vezani za grad.
-91-
Zatienu zonu, kao i onu van nje, a u sastavu Optine Kotor, krase kulturna, vjerska i nacionalna raznolikost koja batini, za Boku karakteristian, nain ivota iskazan kroz brojne oblike materijalne i nematerijalne kulturne batine, umjetnost, obrazovanje, pomorstvo, stare zanate, obiaje i, nadasve, skladan suivot razliitih etnikih i vjerskih grupa koje ive u Optini Kotor.
Na cijelom prostoru optine Kotor postojala je i jo uvijek postoji snana muzika djelatnost. U Kotoru djeluje Gradska muzika, Crkveni zbor Sv. Tripun i Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo, svi osnovani u XIX vijeku i sa manjim prekidima rade do danas. Zajedno sa Srednjom muzikom kolom, brojnim klapama i nekad tamburakim orkestrima predstavljaju najznaajnije muzike identitetske markere Kotora.
Grad Risan oznaavaju arheoloki nalazi iz rimskog perioda, ilirska kraljica Teuta, ulica Gabela, crkva Sv. Petra i njegove kapetanske palate. Pranj, Dobrotu i ostala naselja u Boki identitetski markiraju crkvena zdanja i brojne kapetanske palate. Dobrota jo uva tradiciju izrade ipke i poseban oblik enske kape od ipke, tzv. cacare. Grbalj identitetski odreuju njegove 63 crkve, te brojni tumuli i gradine. Na cijelom prostoru optine Kotor postojala i jo uvijek postoji snana muzika djelatnost. U Kotoru djeluje Gradska muzika, Crkveni zbor Sv. Tripun i Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo, svi osnovani u XIX vijeku i sa manjim prekidima rade do danas. Zajedno sa Srednjom muzikom kolom, brojnim klapama i nekad tamburakim orkestrima predstavljaju najznaajnije muzike identitetske markere Kotora. Neke od kulturnih manifestacije postale su sinonim za grad Kotor. U prvom redu to je manifestacija Bokeljska no, zatim, Meunarodni festival Kotor Art, sa svim svojim segmentima: Don Brankovi dani muzike, Festival pozorita za djecu, Smotra mode Kotor i drugi. Ove, i manifestacije poput Festivala klapa u Perastu, Festivala podvodnog filma Sub-Aqua Fest, Dana Kamelija u Stolivu, uz brojne lokalne manifestacije, znaajan su segment identiteta Kotora i Optine Kotor. Kotor i mjesta Optine Kotor imaju i svoj gastronomski identitet. Blizina mora i mediteranska klima najdirektnije su uticale na gastronomske delicije Kotora. Izdvojimo posebno brojna jela od plodova mora, peraku ili dobrotsku tortu, tuene masline, lokalno maslinovo ulje i grbaljsku pamidoru kao neke od najznaajnijih gastronomskih markera optine Kotor.
12.2. STRATEKI IZAZOVI U SFERI KULTURE U POSMATRANOM PERIODU

Kroz seriju radionica na kojima su uestvovali lanovi/ce radnog tima u proirenom sastavu, kao strateki izazovi za razvoj kulture u optini Kotor do 2016. godine identifikovani su: r o to nije prepoznato specifino mjesto koje optina Kotor ima u kulturi Crne T Gore (jedina optina u Crnoj Gori ija je teritorija na UNESCO-voj Listi svjetske kulturne batine i optina na ijim se prostorima nalazi veliki dio spomenikog blaga Crne Gore) - to onemoguava da se ovo kulturno i prirodno blago na pravi nain zatiti i aktivira u cilju ekonomskog i socijalnog razvoja optine; rCentralizacija i politizacija kulture u Crnoj Gori; rNepostojanje dugorone strategije razvoja optine Kotor; N r epostojanje odrivog modela finansiranja ukupne kulturne ponude u optini Kotor; N r edostatak resursa (finansijskih sredstava, infrastrukture, adekvatnog kadrovskog potencijala, opreme) za razvoj kulture u optini Kotor;
-92-
rIstraivanje, valorizacija, zatita i prezentacija kulturne batine nisu na zadovoljavajuem nivou i ne predstavljaju vaan segment u planiranju odrivog socijalnog i ekonomskog razvoja; rNedovoljna podrka savremenom stvaralatvu i savremenim stvaraocima; r edovoljno razvijena meusektorska (javni, privatni, NVO) i meuresorna N (turizam, kultura, obrazovanje) saradnja u optini Kotor; r edovoljno razvijena saradnja u regionu Boke, kulturna saradnja u Crnoj Gori i N meunarodna kulturna saradnja.
13 VIZIJA KULTURNOG RAZVOJA OPTINE KOTOR
Imajui u vidu sve ove elemente, definisana je vizija kulturnog razvoja optine Kotor. Vizija Optine Kotor je da na dravnom nivou dobije specijalni status grada kulture, da postane prijestonica kulturnog turizma Crne Gore i jedan od kulturnih centara jugoistone Evrope. Pretpostavka za to jeste da se kulturni resursi optine - jedinstveni predio zbog koga je podruje Kotora uvrteno na UNESCO-vu Listu svjetske kulturne batine, bogata tradicija, ali i savremeno kulturno stvaralatvo praktino, a ne deklarativno, uine osnovom njenog socijalnog i ekonomskog razvoja.
14. STRATEKI PRAVCI RAZVOJA
Da bi se Optina Kotor razvijala u skladu sa bazinim identitetima ovog podruja i da bi se na strateke izazove u narednom periodu odgovorilo na pravi nain predloeno je da se DUGORONO realizuju aktivnosti u est stratekih pravaca:
Vizija Optine Kotor je da na dravnom nivou dobije specijalni status grada kulture, da postane prijestonica kulturnog turizma Crne Gore i jedan od kulturnih centara jugoistone Evrope. Pretpostavka za to jeste da se kulturni resursi optine jedinstveni predio zbog koga je podruje Kotora uvrteno na UNESCOvu listu Svjetske kulturne batine, bogata tradicija, ali i savremeno kulturno stvaralatvo praktino, a ne deklarativno, uine osnovom njenog socijalnog i ekonomskog razvoja.
-93-
STRATEKI PRAVAC 1: OBEZBJEDJENJE POSEBNOG STATUSA OPTINE KOTOR U KULTURI CRNE GORE
1.1. 1.2. 1.3.
Usvajanje Zakona o zatiti prirodnog i kulturnoistorijskog podruja Kotora Politike i graanske aktivnosti usmjerene na to da optina Kotor dobije status grada kulture u Crnoj Gori Jaanje postojeih kulturnih institucija i razmatranje mogunosti za formiranje novih kulturnih ustanova vanih za kulturni i ukupan razvoj optine Kotor; Osnivanje obrazovnih i naunih institucija u optini Kotor koje se bave kulturom u njenim razliitim aspektima
2012. 2012-2021
2012-2021
1.4.
2012-2021
STRATEKI PRAVAC 2: UNAPREDJENJE INSTITUCIONALNOG OKVIRA, JAANJE KULTURNE INFRASTUKTURE I KAPACITETA AKTERA KULTURNE POLITIKE U OPTINI KOTOR
2.1. Formiranje Sekretarijata za kulturu i zatitu kulturnog i prirodnog nasljea 2.2. Izdvajanje Gradske biblioteke i itaonice iz sastava KC Nikola urkovi i osnivanje kao samostalne ustanove u skladu sa Zakonom o bibliotekoj djelatnosti (uz formiranje Djeijeg odjeljenja biblioteke) 2.3. Uspostavljanje Regionalnog pozorita Boke Kotorske (Tivat Herceg Novi Kotor) pri emu bi sjedite Djeijeg pozorita ostalo u Kotoru 2.4. Pronalaenje adekvatnijeg prostora za Gradsku galeriju, uz zadravanje postojee galerije na Pjaci od Kina i njenu specijalizaciju 2.5. Nabavka prioritetne opreme za institucije kulture (svjetlosnog i zvunog parka, montane bine, kvalitetnog aparata za digitalizaciju) 2.6. Organizovanje sistematskog programa edukacije postojeih kadrova (u oblasti menadmenta projektnog ciklusa, menadmenta kulturnih dogaaja i savremenog marketinga) 2.7. Mjere za privlaenje u Kotor umjetnika i mladih strunjaka za kulturni menadment iz drugih dijelova Crne Gore i sa prostora SEE
2012-2013
2012.
2012-2016
2012-2013
2012-2016
2012-2016
2012-2016
-94-
STRATEKI PRAVAC 3: ISTRAIVANJE, ZATITA, VALORIZACIJA I PREZENTACIJA MATERIJALNE I NEMATERIJALNE KULTURNE BATINE U OPTINI KOTOR I NJENO UKLJUIVANJE U ODRIVI SOCIJALNI I EKONOMSKI RAZVOJ
3.1. Ureenje i aktiviranje gradskih bedema Kotora kao prvorazredne turistike atrakcije (kljuni optinski projekat u narednom petogodinjem periodu) 3.2. Osnivanje Gradskog muzeja Kotor (u okviru OJU Muzeji Kotor) 3.3. Osnivanje arheolokog parka u Risnu (u okviru OJU Muzeji Kotor) 3.4. Obnova i aktiviranje palate Iveli u Risnu, palate Dabinovi u Dobroti (Kokotova kula) i palate Mazarovi u Perastu 3.5. Identifikovanje i valorizacija industrijskog nasljea i nasljea XX vijeka u optini Kotor 3.6. Formiranje radionica za konzervaciju i zatitu eksponata pri odjeljenju Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore u Kotoru 3.7. Arheoloka, istorijska i etnoloka istraivanja materijalnog i nematerijalnog kulturnog blaga na prostorima optine Kotor 3.8. Kreiranje potpunih popisa materijalne i nematerijalne batine na prostorima optine Kotor 3.9. Kvalitetna prezentacija kulturnog nasljea optine Kotor na internetu 3.10. Digitalizacija cjelokupne arhivske grae u optini Kotor (ukljuujui tu i grau Biskupijskog arhiva) 3.11. Unapreenje zaviajne zbirke u Biblioteci Kotor 3.12. Osmiljavanje i sprovoenje aktivnih mjera zatite bokeljskog jezika 3.13. Davanje statusa institucija Bokeljskoj mornarici (regionalna institucija sve tri bokeljske optine), Srpskom pjevakom drutvu Jedinstvo i Gradskoj muzici (kulturne institucije optine Kotor) radi obezbjeenja opstanka i funkcionisanja, uz paralelne programe jaanja njihovih kapaciteta za odrivo djelovanje
2012-2013
2012-2021 2012-2021 2012-2021 2012-2016 2012-2016 2012-2021 2012-2021 2012-2013 2012-2021 2012-2016 2012-2021
2012-2021
-95-
STRATEKI PRAVAC 4: PODRKA SAVREMENOM KULTURNOM STVARALATVU I PRIVLAENJE PRIPADNIKA/CA KREATIVNIH PROFESIJA U OPTINU KOTOR
4.1. Pomo Djejem festivalu da realizuje aktivnosti tokom cijele godine i razvije sopstvenu produkciju u cilju formiranja Djeijeg pozorita u Kotoru 4.2. Formiranje Omladinske filharmonije Kotora 4.3. Formiranje Galerije sa stalnom postavkom kotorskih/ bokeljskih slikara 4.4. Obezbjeivanje ateljea za slikare/ke koji bi se dodjeljivali na petogodinji period na osnovu konkursa 4.5. Formiranje Otvorene galerije na Pjaci od kina 4.6. Ustanovljenje/obnavljanje vajarske kolonije u Kotoru 4.7. Umjetnike intervencije u javnom prostoru oivljavanje teritorije optine skulpturama prilagoenim ambijentu 4.8. Formiranje Fonda za podrku razvoju vizuelnih umjetnosti u Kotoru (za odravanje samostalnih izlobi kotorskih umjetnika/ca, dodjelu godinje nagrade najboljem vizuelnom umjetniku/ci i za gostovanja izlobi kotorskih umjetnika/ca izvan optine Kotor) 4.9. Ustanovljenje meunarodne manifestacije Festival enske kulture - viegodinji program koji bi se se svake godine odravao u drugom bokeljskom gradu Kotor, Herceg Novi i Tivat 4.10. Sanacija Ljetnje pozornice i male scene 4.11. Osposobljavanje nekog od adekvatnih prostora (Dom kulture u kaljarima, Elektrana,) za aktivnosti nezavisne kulturne scene u optini Kotor 4.12. Pruanje pogodnosti nosiocima kreativnih industrija (dizajn, moda, advertajzing, arhitektura, izrada softverskih programa...) za osnivanje sjedita firmi u optini Kotor
2012-2016 2012-2021 2012-2013
2012-2013 2012-2013 2012 - 2013 2012-2016
2013-2016
2012-2016
2012-2013
2012-2016
2012-2016
-96-
STRATEKI PRAVAC 5: RAZVOJ INTER-RESORNE (KULTURA, TURIZAM, OBRAZOVANJE, POSLOVANJE) I INTERSEKTORSKE SARADNJE (JAVNI, PRIVATNI, NVO SEKTOR I MEDIJI) I RAZVOJ PUBLIKE
5.1. INTER-RESORNA SARADNJA KULTURA - TURIZAM 5.1. 1. Uspostavljanje bliske saradnje turistike organizacije Kotora, kulturnih institucija i drugih aktera kulturne 2012-2016 politike sa podruja optine Kotor 5.1.2. Formiranje zajednikih radnih tijela i fondova za 2012-2013 unapreenje kulturnog turizma u gradu 5.1.3 Formiranje Centra za posjetioce zatienog podruja prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora (UNESCO Centar za posjetioce) 5.1.4. Ustanovljenje Karnevalskog fonda iz koga bi se sufinansiralo odravanje pukih sveanosti 5.1.5. Pravovremeno definisanje godinjeg kalendara kulturnih dogaaja u optini Kotor (i regionu Boke) 5.1.6. Organizovane posjete Kotoru, Perastu i Risnu i kulturnim institucijama u optini Kotor (po uzoru na Dubrovnik) osmiljavanje i realizacija vie razliitih tipova vodikih tura u zavisnosti od profila i elja posjetilaca 5.1.7. Ukljuivanje kulturne marrute enska istorija Boke u turistike ponude bokeljskih gradova 5.1.8. Ustanovljenje brodskog saobraaja u Boki i turistikih tura posjete kulturnim spomenicima u zalivu barkama 5.1.9. Osmiljavanje i realizacija programa korienja javnih prostora posebno gradskih trgova u Kotoru za kulturne programe (muzike, knjievne, likovne, itd.) 5.1.10. Znaajnija finansijska podrka i poboljan marketing tradicionalnih manifestacija (poput kienja maa, gaanja kokota ili Fainade) 2012-2013 2012-2013 2012-2013
2012-2013
2012 - 2013 2012-2016 2012-2013
2012-2013
5.1.11. Definisanje i proizvodnja autentinih kotorskih suvenira (majice, razglednice, muzejske karte i suveniri, tampani 2012-2013 materijali, replike, privjesci) 5.1.12. Izrada kvalitetnog i savremeno osmiljenog turistikih vodia/broura i to kako u tampanoj formi, tako i on2012-2013 line 5.2. INTER-RESORNA SARADNJA KULTURA - OBRAZOVANJE 5.2.1. Osmiljavanje i realizacija programa uea umjetnika/ca u 2012-2016 obrazovnim programima u osnovnim i srednjim kolama 5.2.2. Organizovanje vannastavnih umjetnikih sekcija u kolama 5.2.3. Organizovane posjete aka muzejima, galerijama, pozoritima i drugim kulturnim ustanovama u Boki 2012-2016 2012-2016
-97-
5.2.4. Zastupljenost lokalne istorije i kulture u obrazovnim programima u osnovnim i srednjim kolama 5.2.5. Osmiljavanje i realizacija edukativnih programa o kulturnom nasljeu Boke namijenjenih stanovnitvu optine Kotor (Boke) 5.2.6. Osmiljavanje i realizacija programa posjete kulturnim institucijama i kulturnim spomenicima Boka za djecu 5.2.7. Podrka lokalnim medijima za programske aktivnosti koje se bave prezentacijom i promocijom kulturnih dobara Boke Kotorske i Crne Gore 5.2.8. Podrka savremeno osmiljenim prezentacijama kulturnih dobara koji ukljuuju uee mladih (radionice sa mladima razliitih uzrasta) 5.2.9. Otvaranje isturenih odjeljenja fakulteta i studijskih grupa ili privatnih fakulteta na kojima bi se prouavala kultura/ umjetnost iz razliitih aspekata (kulturni menadment, istorija umjetnosti, dizajn) 5.3. INTER-RESORNA SARADNJA KULTURA - NAUKA 5.3.1. Pozivanje priznatih meunarodnih strunjaka/kinja da se u Kotoru bave prouavanjem razliitih aspekata kulture grada i optine 5.3.2. Organizovanje dravnih i meunarodnih konferencija o kulturi optine Kotor i Boke Kotorske
2012-2016
2012-2016 2012-2016 2012-2016
2012-2016
2012-2021
2012-2016 2012-2016
5.4. INTERSEKTORSKA SARADNJA - ( JAVNI, PRIVATNI, NVO SEKTOR I MEDIJI) 5.4.1. Zajedniko formulisanje i realizacija projekata od strane javnih kulturnih institucija, NVO-a i privatnih menadera/ki u kulturi 5.4.2. Zajedniko organizovanje gradskih manifestacija od strane sva tri sektora 5.4.3. Osmiljavanje i realizacija programa jaanja kapaciteta javnih kulturnih institucija od strane pripadnika nevladinog sektora (posebno u domenu pisanja prijedloga projekata) 5.4.4. Korienje prostora i opreme javnih ustanova za programe NVO 5.5. RAZVOJ PUBLIKE 5.5.1. Obezbjeivanje pristupanosti svih kulturnim ustanovama u optini Kotor u skladu sa Pravilnikom o bliim uslovima i nainu prilagoavanja objekata za pristup i kretanje lica smanjene pokretljivosti (Sl. list Crne Gore, br. 10/09 od 10. 02. 2009). 5.5.2. Programi socio-kulturne animacije na itavoj teritorije Optine Kotor
-98-
2012-2016
2012-2016
2012-2016
2012-2016
2012-2016
2012-2016
STRATEKI PRAVAC 6: RAZVOJ MEDJUNARODNE KULTURNE SARADNJE U CRNOJ GORI I REGIONALNE SARADNJE U BOKI 6.1. Uspostavljanje stratekih partnerstava sa gradovima slinih profila i kapaciteta u regionu jugoistone Evrope i irom svijeta (UNESCO gradovi) 6.2. Zajedniko konkurisanje za IPA fondove sa partnerima iz regiona i za druge fondove EU sa partnerima iz itave Evrope 6.3. stanovljenje rezidencijalnih programa za znaajne inostrane umjetnike/ce koji bi u Kotoru u kraem periodu boravili i stvarali 6.4. Usvajanje Agende za kulturu 21 6.5. Uspostavljanje stratekih partnerstava sa dravnim institucijama kulture Crne Gore (Crnogorskim narodnim pozoritem, Centrom savremene umjetnosti Crne Gore, Muzikim centrom Crne Gore i drugim) radi koncipiranja i realizacije redovnih programa u optini Kotor 6.6. Organizovanje tematskih putujuih izlobi Pomorskog muzeja po Crnoj Gori i regionu SEE 6.7. Aktivnosti usmjerene na ustanovljenje regionalnog pozorita (Kotor Tivat Herceg Novi) 6.8. Regionalno povezivanje biblioteka Kotora, Tivta i Herceg Novog 6.9. Zajedniko organizovanje izlobi i likovnih manifestacija Gradska galerija Kotor Galerija Bua Tivat galerija Josip Bepo Benkovi Herceg Novi 6.10. Formulisanje regionalnog godinjeg kalendara kulturnih deavanja na nivou Boke 6.11. Ustanovljenje Autobusa kulture koji bi prevozio graane/ ke na kulturne manifestacije u druge gradove Boke
2012-2021
2012-2016
2012-2016 2012
2012-2016
2012-2016 2012 - 2013 2012-2015 2012-2016
2012-2016 2012
-99-
Imajui u vidu, na jednoj strani, znaaj koji kultura i posebno kulturna batina imaju za Optinu Kotor, a, s druge strane, kompleksnost Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti koji pokriva 13 oblasti djelovanja, smatramo da bi trebalo razmotriti mogunost uspostavljanja Sekretarijata za kulturu i zatitu prirodne i kulturne batine, koji bi se bavio samo ovim centralnim razvojnim resursom optine Kotor.
Ostvarivanje ovih ciljeva pretpostavlja i jedan niz mjera usmjerenih na transformaciju postojeeg institucionalnog okvira u optini Kotor. Prije svega, imajui u vidu, na jednoj strani, znaaj koji kultura i posebno kulturna batina imaju za Optinu Kotor, a, s druge strane, kompleksnost Sekretarijata za kulturu, sport i drutvene djelatnosti koji pokriva 13 oblasti djelovanja, smatramo da bi trebalo razmotriti mogunost uspostavljanja Sekretarijata za kulturu i zatitu prirodne i kulturne batine, koji bi se bavio samo ovim centralnim razvojnim resursom optine Kotor. To bi podrazumijevalo pripajanje sektora kulture Sekretarijatu za zatitu prirodne i kulturne batine i manju reorganizaciju Sekretarijata za drutvene djelatnosti u ijem domenu bi ostala socijalna pitanja.
15 INSTITUCIONALNA TRANSFORMACIJA
Jedan od prijedloga za naredni period, koji bi mogao da se realizuje i kroz Sekretarijat u novoj organizacionoj formi, jeste uspostavljanje budetske linije za projekte iz oblasti kulture uz implementaciju mehanizma konkursa za sufinansiranje (matching funds). Na ovaj nain dolo bi do decentralizacije troenja budetskih sredstava i animiranja kreativnog umjetnikog potencijala lokalne zajednice kroz odabrane projekte, to doprinosi kulturnom i ukupnom razvoju optine. Uspostavljanjem institucije konkursa razvijaju se sposobnosti kulturnih aktera za prikupljanje sredstava (fundraising), proiruje se krug korisnika/ca, a samim tim i kulturna ponuda. Konkursom se predviaju djelimina sredstva za realizaciju projekata, tako da su kulturni akteri u obavezi da obezbijede dodatna sredstva iz drugih izvora ili da pronalaze partnere. To mogu biti ustanove kulture, mediji, fakulteti, autori iz domena alternativne scene, kako u zemlji tako i u inostranstvu. Unapreenje kulturne politike u Optini i djelovanja aktera u njoj zahtijeva i uvoenje mehanizama evaluacije programa i projekata. Dok bi poslove monitoringa i evaluacije finansijskih aspekata programa i projekata mogao da preuzme novouspostavljeni Sekretarijat za kulturu i zatitu prirodne i kulturne batine, evaluacija bi trebalo da ukljui i procjenu kvaliteta realizovanih programa i projekata, to bi na sebe mogao da preuzme Savjet za kulturu, a za ta bi mogli da budu angaovani i strunjaci/kinje (i iz drugih sredina). S druge strane, Optina Kotor bi trebalo da usvoji Agendu 21 i preostale mehanizme za njenu implementaciju: Povelju kulturnih prava i odgovornosti i Procjenu gradskih razvojnih projekata sa stanovita njihovog kulturnog uticaja. Da podsjetimo, Agenda 21 za kulturu predstavlja, u svjetskim razmerama, kljuni dokument koji definie ulogu kulture u lokalnom razvoju. Njegovo usvajanje pokazuje spremnost jednog grada - njegovih politikih organa i graana/ki - da se kultura tretira kao jedan od njegovih najvanijih resursa i temelj budueg razvoja. Ono ujedno pokazuje posveenost vrijednosti kulturne raznolikosti spremnosti da se podstie razvoj i ispoljavanje razliitih kultura i njeguje interkulturni dijalog.
-100-
Jedan od prijedloga za naredni period, koji bi mogao da se realizuje i kroz Sekretarijat u novoj organizacionoj formi, jeste uspostavljanje budetske linije za projekte iz oblasti kulture uz implementaciju mehanizma konkursa za sufinansiranje (matching funds).
Agenda 21 za kulturu formulisana je i usvojena na etvrtom forumu lokalnih vlasti odranom u Barseloni, 8. maja 2004. godine. Najvea asocijacija lokalnih samouprava u svijetu, Udruenje ujedinjenih gradova i lokalnih samouprava (UCLG), usvojilo je Agendu 21 za kulturu kao referentni dokument za svoje programe posveene kulturi i preuzelo ulogu koordinatora procesa njene primjene nakon usvajanja. U ovom trenutku je vie od 300 gradova, lokalnih samouprava i organizacija iz cijelog svijeta, meu kojima i Barselona, Bilbao, Bolonja, Buenos Ajres, eneva, Geteborg, Helsinki, Keln, Kopenhagen, Lajpcig, Malme, Montevideo, Montreal, Rio de aneiro, Rim, Sevilja, Stokholm, tutgart, Torino, Tuluz i Venecija, usvojilo Agendu 21 za kulturu. Agenda 21 za kulturu sadri 67 lanova, grupisanih u tri cjeline: (1) u dijelu posvjeenom principima (16 lanova) opisuje se povezanost kulture i ljudskih prava, kulturne raznolikosti, odrivosti, aktivne demokratije i mira; (2) dio pod nazivom obaveze ili smjernice za akciju (29 lanova), koncentrie se na dunosti lokalnih vlasti i postavlja niz zahtjeva ije bi ostvarenje omoguilo zauzimanje sredinjeg mjesta kulturne politike u lokalnom razvoju; (3) dio o preporukama (22 lana) zagovara obnovljeni znaaj kulture i zahtijeva da ona, kao izuzetno znaajna, bude prepoznata u programima, budetima i organizacionim emama na lokalnom i dravnom nivou i od strane meunarodnih organizacija. Primjena Agende 21 za kulturu vezana je za korienje etiri specifine alatke3: (1) definisanje i realizaciju strategije kulturnog razvoja grada; (2) usvajanje Povelje o kulturnim pravima i odgovornostima; (3) ustanovljenje gradskog/optinskog Savjeta za kulturu; i (4) stalna procjena kulturnog uticaja razvojnih projekata grada/optine. Razvoj lokalne kulturne strategije podrazumijeva ukljuivanje to ireg kruga kulturnih aktera/ki, predstavnika/ca lokalnih vlasti i graana/ki u debatu, na osnovu koje treba da budu formulisani gradski identiteti, prioriteti u oblasti kulturne politike za odreeni period, aktivnosti kojima e ciljevi biti ostvarivani i nain monitoringa njihovog ostvarivanja. Lokalna kulturna strategija se formulie kao dokument koji usvajaju organi lokalne samouprave, sa ijim sadrajem su graani/ke upoznati i koji predstavlja osnov za srednjoroni kulturni razvoj grada. Lokalna povelja kulturnih prava je dokument koji definie kulturna prava i odgovornosti graana/ki koji ive u jednom gradu (na njegovoj teritoriji). Ova povelja je bazirana na Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima (u kojoj su definisana i kulturna prava) i na drugim meunarodnim dokumentima koji ureuju ovu oblast. Lokalnu povelju kulturnih prava usvajaju lokalne skuptine i ujedno odreuju osobu koja e se starati o njenom ostvarenju i djelovati kao medijator u situacijama koje su vezane za realizaciju kulturnih prava i odgovornosti. Savjet za kulturu je javno tijelo koje se bavi kljunim pitanjima koje se tiu kulture u gradu. Savjeti za kulturu bi trebalo da budu koncipirani tako da izraavaju raznolikost kulturnih aktera u gradu (razliite kulturne oblasti, razliiti sektori, razliite veliine i nivoi razvoja). Nadlenosti ovih savjeta se razlikuju u zavisnosti od modela lokalne kulturne politike: od isto konsultativnih, do nadlenosti neposrednog odluivanja u odreenim pitanjima.
3 Od kojih Kotor ve ima Savjet za kulturu, a usvajanjem ovog dokumenta bi imao i strategiju kulturnog razvoja
-101-
Optina Kotor bi trebalo da usvoji Agendu 21 i preostale mehanizme za njenu implementaciju: Povelju kulturnih prava i odgovornosti i Procjenu gradskih razvojnih projekata sa stanovita njihovog kulturnog uticaja. U Crnoj Gori za sada jo nijedan grad/ optina nisu usvojili Agendu za kulturu 21, a ako neki gradovi mogu navesti da im kultura predstavlja kljuni razvojni resurs i da su posveeni potovanju i njegovanju kulturne raznolikosti, onda su to sigurno gradovi u Boki Kotorskoj.
U dugoronom periodu, takoe, bi trebalo razmotriti mogunost osnivanja Gradskog muzeja u Kotoru, u okviru JU Muzeji. Zajedno sa Pomorskim muzejom Crne Gore, Lapidarijumom i Muzejom Grada Perasta i sa riznicama katolikih i pravoslavnih crkava on bi trebalo da postane magnet za turiste i obavezni (finansijski valorizovani) dio njihovog programa obilaska grada/optine, posebno za one koji kratko borave u Kotoru.
Uobiajena praksa jeste da kljuni gradski razvojni projekti budu ocjenjivani sa stanovita njihovog ekonomskog, drutvenog uticaja i uticaja na ivotnu sredinu. Agenda 21 za kulturu zagovara da se gradskih razvojni projekti ocjenjuju i sa stanovita njihovog kulturnog uticaja. Procjena kulturnog uticaja bio bi dokument u kome se u odreenim vremenskim intervalima ocjenjuje uticaj svih vanih gradskih razvojnih projekata na kulturni ivot graana/ki i na njihova kulturna prava. Proces usvajanja Agende 21 za kulturu ukljuuje: javnu raspravu na nivou grada, odluku Gradskog vijea, odluku Skuptine grada i potom jednostavno obavjetavanje Sekretarijata Ujedinjeniih gradova i lokalnih samouprava, Asocijacije gradova i optina u dravi (ako postoji) i Ministarstva kulture o tome da su gradski/optinski organi usvojili ovaj dokument, njegove principe, smjernice za akciju i preporuke. U Crnoj Gori za sada jo nijedan grad/optina nisu usvojili Agendu za kulturu 21, a ako neki gradovi mogu navesti da im kultura predstavlja kljuni razvojni resurs i da su posveeni potovanju i njegovanju kulturne raznolikosti, onda su to sigurno gradovi u Boki Kotorskoj. U potpunosti uvaavajui da u ovom vremenu krize nee biti mogue osnivati nove institucije, u dugoronom periodu trebalo bi razmotriti obogaivanje institucionalnog sistema u Optini Kotor, u cilju boljeg korienja kulturnih resursa za ukupni razvoj optine. S tim u vezi, trebalo bi imati u vidu i ocjenu iznijetu u Nacionalnom programu razvoja kulture 2012-2016, da postojei institucionalni sistem na lokalnom nivou - u kome se kao glavni nosioci aktivnosti u oblasti kulture pojavljuju centri za kulturu koji objedinjavaju sve djelatnosti kulture (biblioteku, muzejsku, galerijsku, pozorinu, izdavaku, djelatnosti kulturno-umjetnikog amaterizma, prikazivanja filmova, itd.) predstavlja neadekvatan organizacioni okvir koji doprinosi neraznomjernom razvoju svih djelatnosti kulture. Kao konstataciju i da su pojedine djelatnosti ovih ustanova ureene posebnim zakonima (muzeji, biblioteke, pozorina djelatnosti), koji pripisuju drugaiji pravni i organizacioni status, nain i uslove organizacije ustanova, a da postojei sistem centara za kulturu ne omoguava primjenu ovih zakona. Imajui sve ovo u vidu, ono to bi u realativno kratkom roku trebalo uraditi jeste da se, u skladu sa Zakonom o bibliotekoj djelatnosti (Slubeni list CG, broj 49/10), iz sastava Kulturnog centra Nikola urkovi izdvoji Gradska biblioteka i itaonica i osnuje kao samostalna ustanova. To, samo po sebi, nee izazvati nikakve promjene u budetu Optine Kotor, niti e pak u organizacionom sistemu same institucije izazvati znaajnije promjene. Dugorono bi trebalo, imajui u vidu vanost pokretnog spomenikog blaga koji batine kotorske biblioteke (posebno crkvene), razmotriti mogunost da se sve biblioteke u optini Kotor objedine i fukcioniu kao Kotorske biblioteke (slino kao u Dubrovniku), to bi omoguilo ujednaenost primjene legislative Crne Gore koja se odnosi na kulturna dobra.
-102-
U dugoronom periodu, takoe, bi trebalo razmotriti mogunost osnivanja Gradskog muzeja u Kotoru, u okviru JU Muzeji. Zajedno sa Pomorskim muzejom Crne Gore, Lapidarijumom i Muzejom Grada Perasta i sa riznicama katolikih i pravoslavnih crkava on bi trebalo da postane magnet za turiste i obavezni (finansijski valorizovani) dio njihovog programa obilaska grada/optine, posebno za one koji kratko borave u Kotoru. Ono to su rezultati istraivanja kulturnih praksi u Optinama Boke pokazali jeste da se najintenzivnija partipacija u kulturnom ivotu ovih gradova vezuje za pozorite. Takoe, u odgovorima na pitanje ega bi eljeli da ima vie u kulturnoj ponudi najvei broj ispitanika/ca se opredijelio za vie pozorinih predstava. Utoliko, ono to je izvjesno jeste da obrazovana pozorina publika u regionu Boke Kotorske postoji. Aktivnosti Centra za kulturu iz Tivta, Hercegnovskog pozorita i Kotorskog festivala pozorita za djecu pokazuju da su prisutni i organizacioni i stvaralaki potencijali. Dugorono bi, u saradnji sve tri optine, trebalo razmisliti o osnivanju regionalnog pozorita koje bi bilo bazirano na postojeim resursima u sve tri optine i bilo subvencionisano i od strane drave. Pored aktivnosti zajednikog osmiljavanja koncepcija i distribucija gostujuih predstava, ovo bi podrazumijevalo i permanentnu pozorinu produkciju. U poetku ona ne bi morala da ukljuuje stalni umjetniki ansambl, a postupno i planski bi trebalo i njega oformiti. Pored mogue podjele resora (marketing, zanatske radionice, tehnika, raunovodstvena i pravna sluba) mogua je i profilizacija u tri optine prema vidu produkcija. Tako bi se u Kotoru stavio akcenat na pozorite za djecu i mlade, u Herceg Novom na alternativni teatar i savremenu dramu, dok bi Tivat nastavio sa produkcijom mainstream teatra koji prije svega njeguje lokalnu batinu. Posljednji prijedlog u ovom domenu, koji se esto mogao uti tokom procesa izrade optinskog programa kulturnog razvoja, jeste dugorono rjeavanje statusa tradicionalnih udruenja graana/ki u Optini Kotor. Poseban status tri tradicionalne organizacije -Bokeljske mornarice, Srpskog pjevakog drutva Jedinstvo i Gradske muzike, ve je priznat odlukom Skuptine optine. Meutim, sredstva koja su npr. u 2011. godini bila predviena za sve tri organizacije (6.650 EUR ukupno) ugroavaju njihovo dalje postojanje. Ove tri organizacije, samom injenicom svog bivstvovanja koje premouje po nekoliko vjekova, faktiki ve jesu kulturne institucije optine Kotor i regiona Boke Kotorske, iji opstanak ova generacija ne smije dovesti u pitanje. Dugorono bi trebalo razmotriti pitanje davanja statusa kulturnih institucija Bokeljskoj mornarici, Gradskoj muzici i Srpskom pjevakoj drutvu Jedinstvo i obezbjediti znaajnija sredstva za njihovo djelovanje. U razgovorima sa predstavnicima/cama ovih organizacija, tokom procesa izrade Optinskog programa razvoja kulture, bilo je jasno da su njihovi zahtjevi zaista skromni i da najee podrazumijevaju zapoljavanje jedne osobe i obezbjeivanje uniformi/odijela/nonji za nastupe. ak i u uslovima teke ekonomske krize, to su sredstva koja bi se mogla obezbijediti. Na primjer, samo iz fondova koja se odvajaju za Internacionalni festival mode bilo bi mogue finansirati sve ove tri institucije, a i budet za lokalne manifestacije (od Fainade, preko Gaanja kokota i Kienja Maa do Morinjskih, Risanski veeri i Kamelije festa) bi mogao biti
-103-
U saradnji sve tri optine - Tivta, Kotora i Herceg Novog, dugorono bi trebalo razmisliti o osnivanju regionalnog pozorita koje bi bilo bazirano na postojeim resursima u sve tri optine i bilo subvencionisano i od strane drave.
Ostaje nada da e, suoen sa ozbiljnom krizom, Kotor- nekadanji privredni i industrijski centar, poeti da koristi ono jedino to mu je ostalo na raspolaganju prebogatu kulturnu riznicu - za vlastitu urbanu regeneraciju.
dupliran. Takoe, trebalo bi raditi na tome da Bokeljska mornarica dobije priznanje svog znaaja i doprinosa i na dravnom nivou i da jedan dio sredstava za njihovo djelovanje bude obezbijeen iz dravnog budeta. Naravno, iz ovih sredstava bi bilo potrebno zadovoljiti njihove osnovne potrebe i obezbijediti njihovo postojanje, ali ne bi trebalo podsticati kulturu zavisnosti i iskljuivog oslanjanja na optinski i/ili dravni budet. Kao i druge institucije, za dopunske fondove, za projekte i prihode, ove organizacije bi same morale da se bore, ukoliko ele da razvijaju svoje djelovanje i da napreduju. Ono to je vjerovatno jedan od kljunih zadataka ove strategije jeste da ponudi mehanizme kojima bi se sveprisutna svijest o znaaju kulturnih resursa Optine Kotor mogla prevesti u praksu i kultura poela tretirati kao vaan razvojni resurs optine. Nakon propasti nekada znaajnih privrednih kapaciteta ( Jugooceanije, Jadran Perasta, Rivijere, Bokeljke), privatizacije Jugopetrola i Industrije leaja Kotor, turizam je ostao kao primarni izvor prihoda Optine Kotor4. Vidjeli smo, meutim, da je uee Optine Kotor u turistikom prometu Crne Gore dosta skromno. Kotor ima slabije plae i manje sunanih dana i u odnosu na druge turistike centre u Crnoj Gori. Meutim, kada su kulturni resursi u pitanju, i u mnogo irim okvirima, gotovo da nema onih sa kojim se Kotor ne bi mogao mjeriti. Utoliko ostaje nada da e, suoen sa ozbiljnom krizom, ovaj nekadanji privredni i industrijski centar, poeti da koristi ono jedino to mu je ostalo na raspolaganju prebogatu kulturnu riznicu - za vlastitu urbanu regeneraciju.
16 KULTURNI TURIZAM
Ve smo pomenuli da su, prema arlsu Lendriju u savremenom svijetu kulturni resursi sirovi materijal grada i njegove vrijednosne baze; resursi koji zamjenjuju ugalj, elik ili zlato. A da je kreativnost metod za korienje ovih resursa i za pomo u njihovom rastu. Resursi koje grad moe koristiti za regeneraciju, po njemu, ukljuuju: njegovu umjetniku ili arheoloku istoriju; njegovu formu izgradnje i arheoloko nasljee; njegov pejza, topografiju, ljepote, karakteristina prirodna obiljeja; atraktivnost i dostupnost javnih prostora; drevne i skoranje etnike tradicije, akcente i dijalekte; lokalne proizvode i zanatske vjetine, proizvodnju i usluge; kvalitet trgovine, dokolice, sporta i zabave; potkulture, ukljuujui tu i potkulture mladih; tradicije javnog, drutvenog ivota; graanske tradicije, festivale i rituale...
4 To to veliki broj stanovnika optine Kotor plovi na stranim brodovima i tako ostvaruje svoje prihode, nije i ne moe biti osnov optinskog budeta.
-104-
Ni u jednom od ovih kulturnih resursa Optina Kotor ne oskudijeva. Problem je to se, s jedne strane, kultura samo deklarativno tretira kao znaajna za grad/optinu, a da se niti u nainu organizacije gradske uprave, niti po odnosu prema kulturnim institucijama i drugim akterima u kulturnom polju optine, niti po vezi izmeu turistike organizacije i kulturnih institucija, ne moe vidjeti da se o njoj razmilja kao o osnovnom resursu za ekonomski i socijalni razvoj optine. Drugi problem je u suvie uskom shvatanju kulturnog turizma, koji se vezuje iskljuivo za razgledanje grada i spomenika. Kulturni turizam, kao umjetnost uestvovanja u drugim kulturama ukljuuje mnotvo aspekata meu kojima su i vjerski turizam i manifestacioni turizam i izletniki turizam i kruzing i nautiki turizam i upoznavanje sa lokalnim obiajima i navikama i uivanje u lokalnim gastronomskim specijalitetima. Tokom itavog procesa izrade ovog programa razvoja kulture, i posebno na njegovim finalnim radionicama, istaknuto je da bi kljuni optinski projekat (flagship projekat) u narednom petogodinjem periodu trebalo da bude revitalizacija gradskih bedema Kotora. Ureenje ovog jedinstvenog fortifikacionog sistema sa zidinama dugim 4.5 km, koje potpuno okruuju grad, trebalo bi da bude ta kapitalna investicija u kojoj e uee uzeti i Optina Kotor i drava Crna Gora, koji e potom pokrenuti ulaganja u druge aspekte turistike ponude u Optini Kotor. Po onome to smo mogli uti tokom procesa izrade ovog programa, projekat izgradnje lifta do vrha brda i tvrave Sv. Ivan, kao i sanacije i revitalizacije 10 objekata u okviru nje sa ugostiteljskom, kulturnom i turistikom namjenom ve postoji. Ono to bi trebalo da mu prethodi jeste izrada plana za Kotorske bedeme u cjelini, kvalitetnog konzervatorskog projekta bedema u cjelini, kao i plana odravanja i upravljanja. A potom bi (prema tom planu) parcijalno trebalo rekonstruisati bedeme i ukljuivati ih u turistiku ponudu, tako da zarada od njih finansira dalje projekte njihove rekonstrukcije (izgradnju iare ili lifta, revitalizaciju objekata, inovativno osvjetljavanje, itd.) Izvjesno je da bi za izradu plana i konzervatorskog projekta mogli da se pronau meunarodni donatori, a vjerovatno je i da bi poetna sredstva za prvi dio rekonstrukcije bedema, uz sufinansiranje iz optinskih i dravnih fondova, mogao da se obezbijedi kroz meunarodne projekte, prvenstveno projekte Evropske unije. Druga nedovoljno iskoriena ansa jesu kruzeri koji dovode turiste u velikom broju u Kotor, kao i izletnici/ce koji tokom itave godine dolaze u Optinu. Prema podacima iz 2010. i 2011. godine, oko 150.000 putnika/ca je godinje kruzerima dolo u Kotor. Podaci takoe govore da je kroz izletnike programe tokom 2010. godine vie od 200.000 gostiju bilo u optini Kotor. Kad bi samo po 10 EUR od svakog od njih zavrilo u budetu Optine Kotor, on bi bio bogatiji za jednu polovinu ukupnih sredstava kojima se trenutno raspolae. Trebalo bi dobro osmisliti turistiku ponudu za ove grupe turista, koji se kratko zadravaju u Kotoru i koji, upravo zato to nema organizovane ponude, po rijeima mnogih, trenutno samo prave guvu u starom gradu. Jedan dio ponude bi svakako bili Gradski bedemi. Drugi bi mogli biti razliiti tipovi voenja/turistikih marruta po kulturnim ustanovama koje se bave zatitom kulturne batine plaenih jednom ulaznicom/propusnicom za sve njih (ukljuujui
-105-
Ni u jednom od ovih kulturnih resursa Optina Kotor ne oskudijeva. Problem je to se, s jedne strane, kultura samo deklarativno tretira kao znaajna za grad/ optinu, a da se niti u nainu organizacije gradske uprave, niti po odnosu prema kulturnim institucijama i drugim akterima u kulturnom polju optine, niti po vezi izmeu turistike organizacije i kulturnih institucija, ne moe vidjeti da se o njoj razmilja kao o osnovnom resursu za ekonomski i socijalni razvoj optine.
Drugi problem je u suvie uskom shvatanju kulturnog turizma, koji se vezuje iskljuivo za razgledanje grada i spomenika. Kulturni turizam, kao umjetnost uestvovanja u drugim kulturama ukljuuje mnotvo aspekata meu kojima su i vjerski turizam i manifestacioni turizam i izletniki turizam i kruzing i nautiki turizam i upoznavanje sa lokalnim obiajima i navikama i uivanje u lokalnim gastronomskim specijalitetima.
tu i budui Gradski muzej Kotora) i po crkvama i manastirima u Kotoru i okolnim mjestima (u zavisnosti od toga koliko kruzeri ostaju u luci/izletici ostaju u Kotoru). Trei bi bili kulturni programi koje bi kulturne institucije, tradicionalna udruenja, nevladine organizacije, klape i pojedinani umjetnici/ce prireivali za ove turiste (koje bi oni plaali). etvrti aspekt bi bio razvoj stvarno specifinih turistikih suvernira u optini Kotor (od replika, muzejskih karata i suvenira, tampanih materijala, do majica, razglednica i privezaka)5. Jedan od nedovoljno iskorienih resursa jesu tradicionalne manifestacije. Ne bi trebalo da Tripundanske sveanosti, Fainada, Gaanje kokota, Kienje Maa ostanu samo lokalne svetkovine bez domaih i inostranih turista. Njihova ljepota, tradicija i istorijske prie i legende koje ih prate mogli bi, uz pravu promociju, biti interesantni svima u svijetu. Zbog svoje prirode Bokeljska no, ljetni i zimski karneval mogli bi da budu osnov ovog manifestacionog turizma, na koje bi, ciljano, mogli da dolaze ljudi iz regiona. Samo to bi ih onda trebalo organizovati sa vie kulturnih programa koji bi mogli da budu interesantni turistima razliitih generacija. Tokom procesa izrade lokalnog programa razvoja kulture prezentovana je i ideja da se u Optini Kotor formira Karnevalski fond u koji bi sredstva tokom itave godine uplaivali vlasnici/ce ugostiteljskih radnji koji tokom ovih sveanosti (koje se finansiraju iz budeta Optine), ostvaruju ogromne prihode. Iz ovog fonda bi se onda finansirali bogatiji programi ovih kulturnih manifestacija, to bi privuklo jo vie gostiju i u krajnjoj liniji donijelo jo vee prihode vlasnicima/cama kafia i restorana u optini. Jedan od vanih segmenata turistike ponude u optini Kotor i u itavoj Boki Kotorskoj moglo bi da bude ustanovljenje brodskog saobraaja (kao osnovnog tipa saobraaja) u Boki i turistikih tura barkama po itavom regionu. I na kraju, s obzirom na nedovoljne postojee smjetajne kapacitete, za razvoj turistike ponude u Optini Kotor neophodna je izgradnja veeg hotela, koji bi bio prilagoen klijenteli zainteresovanoj za kulturni turizam (koja je po pravilu starija i bogatija).
5 Turisti rado kupuju suvenire koji ih podsjeaju na mjesta gdje su bili i koji imaju slinu funkciju (dodue u profanoj formi) koju su relikvije imale na nekadanjim hodoaima. Ali upravo zbog toga, oni nerado kupuju uniformne suvenire, koji se mogu nai u svim lukama svijeta i koji su uglavnom proizvodeni u Kini.
-106-
17 POSEBNE OBLASTI KULTURE
17.1. KULTURNA BATINA

Jedan od najznaajnijih resursa Optine Kotor jeste bogata i raznovrsna kulturna batina koja se nalazi na njenoj teritoriji, ukljuujui nepokretnu i pokretnu, kao i nematerijalnu batinu.
Posebnu vrijednost za optinu Kotor predstavlja to to se na njenoj teritoriji nalazi i podruje Svjetske batine - Prirodno i kulturno-istorijsko podruje Kotora koje je upisano na UNESCO-vu Listu svjetske batine 1979. godine. Ono je jedino podruje sa teritorije Crne Gore koje se nalazi na UNESCO-voj Listi kao kulturno dobro. Status Svjetske batine podrazumijeva privilegovano mjesto u zajednici 936 podruja, lokaliteta i gradova nae planete, koji posjeduju izuzetne univerzalne kulturne i prirodne vrijednosti, od znaaja za cijelo ovjeanstvo koje ih i batini. Prirodno i kulturnoistorijsko podruje Kotora obuhvata veliki dio optine Kotor, cijeli Kotorsko - Risanski zaliv, sa obroncima planina koje ga fromiraju i morskim basenom, ukljuujui sljedee gradove i naselja: Stari grad Kotor, Dobrotu, Donji Orahovac, dio Gornjeg Orahovca, Drain Vrt, Perast, Risan, Vitoglav, Strp, Lipce, Donji i Gornji Morinj, Kostanjicu, Donji i Gornji Stoliv, Pranj, Muo, kaljare i piljare. Kulturna dobra su valorizovani dio nepokretne kulturne batine od opteg interesa koja su zatiena zakonom. Na teritoriji optine Kotor nalaze se 63 nepokretna kulturna dobra koja su upisana u Registar kulturnih dobara (prema starom Zakonu to je bio Registar spomenika kulture). Meu njima je: 10 kulturnih dobara prve kategorije, 30 druge kategorije i 23 kulturna dobra tree kategorije. Prema registru koji je vodio Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor bilo je jo vie kulturnih dobara (134). Na podruju optine Kotor se nalazi i znaajan broj nepokretnih kulturnih dobara, koja posjeduju znaajne kulturne vrijednosti, ali jo uvijek nijesu evidentirana i ne podlijeu reimu zatite. Meu njima se posebno istiu: - ruralna arhitektura, u selima koja se nalaze kako u samom zalivu (Gornji Stoliv, Gornji Morinj, Gornja Kostanjica) tako i ostalim zonama, prije svega mrea sela u Grblju, zatim zaleu Risna (Ledenice i Crkvice), Gornji Orahovac i Zalazi; - mrea austro-ugarskih utvrenja: niz utvrenja, drugih objekata i puteva nastalih u periodu austro-ugarske dominacije - vrijedni primjeri arhitekture XX vijeka, kao to su Bolnica u Risnu arhitekte Milana Zlokovia ili upravna zgrada Jugooceanije u Kotoru - primjeri industrijske batine Novim Zakonom o zatiti kulturnih dobara, predviena je njihova valorizacija i revalorizacija.
Na teritoriji optine Kotor nalazi se nalaze se 63 nepokretna kulturna dobra koja su upisana u Registar kulturnih dobara (prema starom zakonu to je bio Registar spomenika kulture). Meu njima je: 10 kulturnih dobara prve kategorije, 30 druge kategorije i 23 kulturna dobra tree kategorije. Prema registru koji je vodio Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor bilo je jo vie kulturnih dobara (134)
-107-
Meunarodni znaaj i status Prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora, nalau poseban oprez u procesu planiranja i projektovanja, na ovom prostoru.
Najsveobuhvatniji segment kulturne batine je kulturni pejza. Kulturni pejza nastaje meusobnim odnosom kulture i prirode, koji oblikuje okruenje tokom vremena, dajui pejzae dananjice. Cijelo podruje zaliva Boke Kootrske, ukljuujui i Prirodno i kulturno-istorijsko podruje Kotora, ija se izuzetna univerzalna vrijednost temelji na harmoninom proimanju graditeljskog nasljea i prirode, nesumnjivo posjeduje sve odlike kulturnog pejzaa, iako kao takvo jo uvijek nije formalno prepoznato. Za brigu o nepokretnim kulturnim dobrima nadlene su institucije zatite sa sjeditem u Kotoru. Nakon to je 1979. godine podruje Kotora proglaeno za podruje Svjetske batine UNESCO-a, osnovan je Optinski zavod za zatitu spomenika kulture Kotor. Uviajui potrebu uspostavljanja ire zone zatite, ova institucija 1992. godine dobija status regionalne institucije i prerasta u Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor sa ciljem organizovanja djelatnosti zatite kulturnih dobara na teritoriji optina Kotor, Tivat i Herceg Novi. Novim Zakon o zatiti kultirnih dobara iz 2010. godine Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture transformisao se u dvije organizacione jedinice i to Odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara i Odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore. Takoe, za ouvanje vrijednosti nematerijalne batine ovog podruja poseban znaaj ima integralna zatita. Meunarodni znaaj i status Prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora, nalau poseban oprez u procesu planiranja i projektovanja, na ovom prostoru. Na teritoriji optine Kotor nalaze se mnoga pokretna kulturna dobra koja su integralni dijelovi objekata u kojima se nalaze i svojim vrijednostima doprinose znaaju objekata u kojima se uvaju. Meutim, najvei dio pokretnog kulturnog fonda nalazi se u brojnim institucijama: Pomorskom muzeju Crne Gore, Muzeju grada Perasta, Istorijskom arhivu u Kotoru, Biskupijskoj biblioteci, Biskupijskom arhivu, Franjevakoj biblioteci i Biblioteci i Arhivu Srpske pravoslavne crkve u Kotoru, kao i drugim sakralnim i profanim objektima. Jedan od bitnih segmenata kulturne batine optine Kotor obuhvata i nematerijalna batina, koja je jedan od kljunih segmenta definisanja kulturnih identiteta, a koju ine ljudska umjea, izraaji, vjetine i manifestacije koje zajednica prepoznaje kao dio svoje batine. Nematerijalna batina u optini Kotor se manifestuje, izmeu ostalog, u sljedeim podrujima: - karakteristian lokalni (jezik, govor) na podruju Boke - brojna usmena predanja, legende - izvoake umjetnosti (muzika, ples) - brojni obiaji, obredi i sveanosti, meu kojima se svakako izdvajaju: tradicionalne karnevalske fete u Kotoru, Fainada - obiaj nasipanja ostrva Gospe od krpjela u Perastu, Tripundanske sveanosti, itd. - tradicionalni zanati i vjetine, koji su od srednjeg vijeka bili izuzetno razvijeni i koji predstvaljaju jedan od znaajnih identitetskih markera Kotora. Svakako posebnu vrijednost, ne samo za Kotor ve i ire, ima Bokeljska mornarica, drevna organizaciona struktura koja ve XIII vjekova opstaje i ivi po svojim statutarnim normama, kroz brojne oblike cehovsko-pomorskih djelatnosti, trgovako-privredne aktivnosti i uz konstantno njegovanje narodne nonje i kola, kao i bratske povezanosti
-108-
Svakako posebnu vrijednost, ne samo za Kotor ve i ire, ima Bokeljska mornarica, drevna organizaciona struktura koja ve XIII vjekova opstaje i ivi po svojim statutarnim normama, kroz brojne oblike cehovsko-pomorskih djelatnosti, trgovakoprivredne aktivnosti i uz konstantno njegovanje narodne nonje i kola, kao i bratske povezanosti njenih lanova. Ona je jedan od najkarakteristinihjih segmenata kulturnog identita Boke Kotorske. Postoji i prijedlog da se Bokeljska mornarica i njeno kolo nominuju za UNESCO-vu Listu nematerijalnog nasljea.
njenih lanova. Ona je jedan od najkarakteristinihjih segmenata kulturnog identita Boke Kotorske. Postoji i prijedlog da se Bokeljska mornarica i njeno kolo nominuju za UNESCO-vu Listu nematerijalnog nasljea. Kako u Crnoj Gori u cijelini, tako i u Kotoru, izuavanje nematerijalne kulturne batine se do sada odnosilo na sporadina etnoloka, antropoloka, lingvistika, istorijska, muzikoloka i druga istraivanja. Za proces prouavanja, zatite, vrednovanja i prezentacije nematerijalne kulturne batine nije postojao zakonodavni, ni jasno definisan institucionalni okvir, sve do usvajanja Zakona o zatiti kulturnih dobara 2010. godine. Novim zakonom, kao i institucionalnim reformama, stvoreni su neophodni uslovi za pristupanje procesu valorizacije i ouvanja nematerijalnih kulturnih dobara. Tokom 2012. godine Ministarstvo kulture planira evidentiranje nematerijalne kulturne batine, kao i izradu est Elaborata o utvrivanju kulturne vrijednosti evidentiranih nematerijalnih dobara, meu kojima su etiri sa teritorije optine Kotor: Bokeljska mornarica, Dobrotska ipka, Bokeka no i Fainada6. 17.1.1. GENERALNE MJERE ZA UNAPREDJENJE STANJA Mjere kojima bi se mogli ublaiti faktori i rizici koji ugroavaju kulturno nasljee podruja Kotora u periodu do 2016. jesu7: 1. Jaanje pravne i institucionalne infrastrukture u cilju ouvanja i zatite izuzetne univerzalne vrijednosti podruja; 2. Unapreenje saradnje izmeu svih zainteresovanih strana; 3. Osiguranje efikasne primjene zakona i planske dokumentacije, radi ouvanja kulturne i prirodne batine od prekomjerne i nekontrolisane urbanizacije; 4. Unapreenje valorizacije i zatite kulturne i prirodne batine zatienog podruja i zatiene okoline; 5. Integralna zatita kulturne i prirodne batine kroz konstantnu kontrolu lokalnog urbanog razvoja; 6. Razvoj zatienog podruja kroz korienje potencijala na principima odrivog razvoja; 7. Jaanje kadrovskih kapaciteta na svim nivoima, edukacija novog i do-edukacija postojeeg strunog kadra; 8. Unapreenje prezentacije zatienog podruja i podizanje nivoa svijesti graana/ki o njegovim vrijednostima i znaaju. Trebalo bi obezbijediti bolju saradnju aktera kulturnog nasljea i turizma kroz sljedee mehanizme: Pravilnim tretmanom graditeljske batine i paljivim odnosom prema kulturnom pejzau ime bi se stvorila najoptimalnija podloga za razvoj turizma; Razvojem projekata i aktivnosti koji doprinose odrivom korienju potencijala kulturnog nasljea; Izradom strategije razvoja turizma u zatienom podruju;
6 Iz Programa zatite i ouvanja kulturnih dobara za 2012. godinu 7 Iz Menadment Plana prirodnog i kulturno-istorijskog podruja Kotora
-109-
Meunarodna saradnja u oblasti kulturnog nasljea moe se razvijati kroz zajednike projekte valorizacije nasljea iz venecijanskog, austrougarskog ili otomanskog perioda. Takoe, postoji mogunost relazacije IPA projekata prekogranine saradnje sa Hrvatskom, Albanijom, Bosnom i Hercegovinom, Srbijom, itd.
Jedan od najznaajnijih i jo uvijek neadekvatno iskoritenih resursa podruja Kotora su svakako gradski bedemi. S obzirom da su kotorski bedemi odavno postali znak prepoznatljivosti Kotora, da postoji velika zainteresovanost posjetilaca za njihov obilazak, a da su u loem stanju i nisu dovoljno iskoriteni, njihova restauracija i revitalizacija su svakako jedan od kljunih razvojnih projekata Kotora u sljedeem periodu.
Unapreivanjem kulturnog turizma u zatienom podruju; Izradom procjene uticaja pritiska masovnog turizma na zatieno podruje u odnosu na kapacitet i organienja; Iniciranjem osnivanja Informativnog punkta (Centra za posjetioce) zatienog podruja. Trebalo bi osigurati bliu saradnju aktera iz oblasti kulturnog nasljea i obrazovanja kroz sljedee korake: Razvojem strategije permanentne edukacije svih struktura zajednice o vrijednostima kulturne batine i potrebi njene zatite i prezentacije; Poveanjem nivoa informisanosti i svijesti lokalnog stanovnitva o obuhvatu, vrijednostima i znaaju podruja Svjetske batine kroz kampanje kao i izradu i distribuciju promotivnog materijala o zatienom podruju; Kontinuiranom edukacijom o kulturnoj batini kroz obrazovne programe u kolama; Kontinuiranom edukacijom djece predkolskog uzrasta o vrijednostima zatienog podruja; Na nivou Boke Kotorske, trebalo bi stimulisati sljedee aktivnosti: Izradu studije kulturnog pejzaa za Boku Kotorsku; Izradu Prostornog plana posebne namjene za podruje Boke Kotorske kojim bi se obuhvatila pitanja privreivanja (turizam, poljoprivreda), saobraaja i zatite kulturnog pejzaa; Zajednike projekte valorizacije nasljea (npr. kulturne marrute za cijelu Boku palate, austrougarske tvrave, industrijsko nasljee); Osnivanje Centra za posjetioce Prirodno i kulturno istorijskog podruja Kotora (UNESCO Centar za posjetioce). Meunarodna saradnja u oblasti kulturnog nasljea moe se razvijati kroz zajednike projekte valorizacije nasljea iz venecijanskog, austro-ugarskog ili otomanskog perioda. Takoe, postoji mogunost relazacije IPA projekata prekogranine saradnje sa Hrvatskom, Albanijom, Bosnom i Hercegovinom, Srbijom, itd. 17.1.2. PROJEKTI NA POLJU KULTURNOG NASLJEDJA Jedan od najznaajnijih i jo uvijek neadekvatno iskorienih resursa podruja Kotora su svakako gradski bedemi. S obzirom da su kotorski bedemi odavno postali znak prepoznatljivosti Kotora, da postoji velika zainteresovanost posjetilaca za njihov obilazak, a da su u loem stanju i nisu dovoljno iskoriteni, njihova restauracija i revitalizacija su svakako jedan od kljunih razvojnih projekata Kotora u sljedeem periodu. Iako je ve planiran Projekat izgradnje lifta do vrha brda i tvrave Sv. Ivan, kao i sanacija i revitalizacija 10 objekata u okviru nje sa ugostiteljskom, kulturnom i turistikom namjenom, ovom procesu treba veoma paljivo pristupiti. Prije nego to se projekat izgradnje lifta i rekonstrukcije objekata na vrhu Sv. Ivan realizuje neophodna je, prije svega, izrada plana za kotorske bedeme u cjelini, kvalitetnog konzervatorskog projekta bedema u cjelini kao i plana odravanja i upravljanjanja.
-110-
Iako na podruju optine Kotor postoji nekoliko muzeja, koji su ili tematski (Pomorski muzej) ili se odnose na pojedina naselja (Muzej grada Perasta) uoena je potreba za formiranjem Muzeja grada Kotora. Neprocjenjivo bogata kulturna batina samog grada Kotora svakako zasluuje da bude prezentovana. Na ovaj nain bi se valorizovao vrijedan segment pokretnih kulturnih dobara, ali i znaajno unaprijedio kvalitet ponude grada. Za lokaciju Muzeja Kotora bi svakako trebalo iskoristiti neki od objekata u okviru Starog grada ili neposrednoj okolini. Prirodno i kulturno-istorijsko podruje Kotora koje se nalazi na UNESCO-voj Listi svjetskog nasljea jo uvijek nije adekvatno prezetovano i promovisano. Ni lokalno stanovnitvo ni turisti koji posjeuju Kotor ne mogu da dobiju jasne informacije o obuhvatu zatienog podruja, njegovim karakteristikama i vrijednostima. Zbog toga bi u sljedeem periodu bilo kljuno izraditi adekvatan propagandni materijal (mape podruja, broure, publikacije) kao i internet prezentaciju. Takoe, bilo bi veoma znaajno formirati i Centar za posjetioce UNESCO-vog podruja Kotora. Ovaj Centar za posjetioce mogao bi da se locira u Starom gradu ili njegovoj neposrednoj oklini, morao bi da bude savremeno opremljen i da na najkvalitetniji nain prezentuje Podruje Svjetskog nasljea Kotora. Iako je vei dio graditeljske batine, koja je bila oteena u zemljotresu 1979. godine, saniran u posljednjih 30 godina, neki znaajni objekti su jo uvijek u ruevnom stanju, a mogli bi se aktivirati . Izmeu ostalih, tu su i neke od znaajnih palata za koje je planirana revitalizacija za razliite javne namjene: Palata Iveli u Risnu u kojoj je planirano formiranje Instituta za arheoloka istraivanja, Palata Mazarovi u Perastu u kojoj je planirano formiranje Muzikog centra, kao i Palata Dabinovi u Dobroti. Restauracija i revitalizacija ovih palata u sljedeem periodu bila bi veoma znaajna, jer bi se na taj nain sprijeilo dalje propadanje ovih objekata koji su u veoma loem stanju i doprinijelo unapreenju kulturnih sadraja ne samo Kotora ve i ireg regiona. Cijelo podruje Kotorsko-Risanskog zaliva, a posebno podruje Risna, je veoma znaajno arheoloko podruje. Tokom dosadanjih istraivanja pronaen je veliki broj arheolokih nalaza koji jo uvijek nisu nigdje prezentovani. Zbog toga bi bilo veoma znaajno formiranje arheolokog muzeja, i to najbolje u Risnu, gdje bi se nalazio i Institut za arheoloka istraivanja. Zbog veoma kompleksnog i slojevitog kulturnog nasljea podruja Kotora arheoloka, istorijska i etnoloka istraivanja materijalne i nematerijalne batine trebalo bi sprovoditi u kontinuitetu. U sljedeem periodu bi se posebno trebalo fokusirati na istraivanje i procjenu kulturnog pejzaa podruja, da bi se stvorile neophodne osnove za adekvatnu zatitu i planiranje pejzaa, kako bi se sprijeila njegova dalja neadekvatna urbanizacija i devastacija. Unapreenje prezentacije i promocije svih segmenata kulturne batine je jo jedna od aktivnosti na kojoj se mora neprekidno raditi. Veoma bogata kulturna batina koja se nalazi na podruju optine Kotor je promovisana i prezentovana najee u segmentima, ali nigdje nije sve objedinjeno na jednom mjestu, tako da bi kreiranje kompletnih i dostupnih baza podataka materijalne i nematerijalne batine optine
-111-
Iako je vei dio graditeljske batine, koja je bila oteena u zemljotresu 1979. godine, saniran u posljednjih 30 godina, neki znaajni objekti su jo uvijek u ruevnom stanju, a mogli bi se aktivirati. Izmeu ostalih, tu su i neke od znaajnih palata za koje je planirana revitalizacija za razliite javne namjene: Palata Iveli u Risnu u kojoj je planirano formiranje Instituta za arheoloka istraivanja, Palata Mazarovi u Perastu u kojoj je planirano formiranje Muzikog centra, kao i Palata Dabinovi u Dobroti.
Kotor bilo od velikog znaaja kako za lokalno stanovnitvo tako i za turiste. Takoe trebalo bi kompletirati i digitalizaciju arhivske grae. Tokom procesa izrade Programa kulturnog razvoja predoeno je da privatna lica u optini Kotor posjeduju znaajne etnografske zbirke koja su voljna da ih uine dostupnim iroj javnosti (najbolji primjer je etnografska zbirka gospodina Zorana Radomira iz Dobrote), te bi u planiranju prezentacije pokretnog kulturnog nasljea i o tome trebalo voditi rauna. Imajui u vidu vrijednu arhivsku grau i znaajan knjini fond koji ukljuuje dokumente na pergamentu, inkunabule, stare latinske knjige, kvaziinkunabule, zbirke vrijednih asopisa koje se uvaju bibliotekama i arhivima u Kotoru predloeno je i formiranje Atelja za konzervaciju arhivske i biblioteke grae i slika na papiru. Uz to bi pokretanje edukativnih programa za mlade, u saradnji sa osnovnim i srednjim kolama, trebalo da bude jedna od prioritetnih aktivnosti u sljedeem periodu. Kako je nematerijalna batina jedan od znaajnih segmenata kulturne batine podruja Kotora, moralo bi se raditi na njenom evidentiranju, odravanju i unapreenju. Jedna od aktivnosti koja bi se mogla pokrenuti, nakon ve planiranog procesa evidentiranja ovog segmenta batine na dravnom nivou, jeste svakako nominovanje Bokeljske mornarice i njenog kola za UNESCO-vu Listu nematerijalnog nasljea. Podsticanje obnavljanja i oivljavanje starih zanata je jedan od znaajnih koraka ka ouvanju i uneprijeenju pokretne i nematerijalne batine. Posebno jer su stari zanati bili veoma razvijeni na podruju Kotora i predstavljaju jedan od njegovih identitetskih markera. Obnavljanjem starih zanata bi se doprinijelo kako ouvanju nematerijalne batine, kroz odravanje tradicionalnih znanja i vjetina, tako i ekonomskom razvoju podruja, unapreenjem turistike ponude i formiranjem novih radnih mjesta. Uz to bi jedan od proriteta u sljedeem periodu moralo biti i podsticanje primjene tradicionalnih tehnika i zanata pri obnovi objekata tradicionalne arhitekture (uvanje drvenih vrata i prozora, drvenih meuspratnih tavanica, upotreba krenog maltera, i sl.), to bi doprinijelo ouvanju autentinosti kulturnih dobara kao i odravanju tih tradicionalnih znanja.
17.2. ARHITEKTURA XX VIJEKA, SAVREMENA ARHITEKTURA I URBANIZAM

U poglavlju Programa razvoja kulture optine Kotor koji se odnosi na kulturnu batinu, date su mjere za adekvatan pristup upravljanju predijelom, istorijskim cjelinama i pojedinanim objektima kulturne batine. Iako je kulturna batina jedan od osnovnih nosilaca identiteta optine Kotor, vano je ne gubiti iz vida da savremeni nain ivota namee potrebu za novom gradnjom i planiranjem, iji je cilj da odgovori na finkcionalne zahtjeve i standarde dananjeg vremena. U okviru ovog poglavlja posebno
-112-
mjesto zauzima nedovoljno tretiran segment industrijske arhitekture i nasljea XX vijeka koji postoji na teritoriji optine Kotor i zasluuje svoje mjesto u kulturi. 17.2.1. SAVREMENA ARHITEKTURA I URBANIZAM Naredni redovi odnose se na smjernice za pristup savremenoj arhitekturi i planiranju prostora na teritoriji optine Kotor. Pristup kreiranju novih slojeva gradnje oslanja se na smjernice date u Bekom memorandumu, dokumentu koji je nastao kako bi se definisala veza izmeu savremene ekonomske dinamike i promjene strukture gradova koji se nalaze na UNESCO-voj Listi svjetskog nasljea8. Savremena arhitektura u odreenom kontekstu odnosi se na sve znaajne planirane i projektovane intervencije u izgraenom istorijskom okruenju, ukljuujui otvorene prostore, nove konstrukcije, dogradnje istorijskih graevina i lokacija, kao i prenamjene. Glavni izazov savremene arhitekture u istorijskom urbanom predjelu jeste da odgovori na novonastale socio-ekonomske promjene, a da istovremeno ne ugrozi naslijeeni gradski pejza i predio koji ga okruuje. Osnovni cilj savremenog pristupa arhitekturi i planiranju je da se fizikim i funkcionalnim intervencijama povea kvalitet ivota i obezbijedi efikasnost da se poboljaju uslovi za stanovanje, rad i rekreaciju bez ugroavanja postojeih vrijednosti koje potiu od karaktera i znaaja istorijskog urbanog tkiva. Etiki standard i potreba za visokokvalitetnim projektovanjem i izvoenjem, osjetljivim na kulturno-istorijski kontekst, preduslovi su za proces planiranja. Vano je da nove intervencije minimalno utiu na vane istorijske elemente - znaajne graevine ili arheoloka nalazita Za Bokokotorski zaliv, a naroito za onaj dio zaliva koji pripada kotorskoj optini, dugo vremena je vailo da predstavlja jedinstveni pejza harmonine simbioze prirodnih fenomena i graditeljskog nasljea. Iz dananje perspektive, nakon prostornih intervencija posljednjih godina, taj sklad predjela je na mnogim potezima zaliva naruen, preteno novim graditeljskim intervencijama. Te nove intervencije na teritoriji optine Kotor, naalost, u veini sluajeva, ne predstavljaju uspjene primjere savremene gradnje. Veoma esto, novi objekti i cjeline predstavljaju pseudo-istorijske primjere, koji se svojom proporcijom, formom, detaljima i izborom materijala negiraju nasljeeno okruenje i ne prate dobru savremenu praksu. U osjetljivom kulturno-istorijskom predjelu optine Kotor veoma je prisutan pseudoistorijski pristup u projektovanju novih objekata. Jedan od osnovnih ciljeva urbanog planiranja, savremene arhitekture i zatite istorijskog urbanog predjela Boke Kotorske je kreiranje uslova za eliminisanje svih formi pseudoistorijskog projektovanja, jer ono predstavlja negaciju i istorijskog i savremenog istovremeno.
8 Vienna Memorandum 2005 World Heritage And Contemporary Architecture Managing The Historic Landscape
-113-
Pristup kreiranju novih slojeva gradnje oslanja se na smjernice date u Bekom memorandumu, dokumentu koji je nastao kako bi se definisala veza izmeu savremene ekonomske dinamike i promjene strukture gradova koji se nalaze na UNESCO-voj listi svjetskog nasljea.
U osjetljivom kulturnoistorijskom predjelu optine Kotor veoma je prisutan pseudo-istorijski pristup u projektovanju novih objekata. Jedan od osnovnih ciljeva urbanog planiranja, savremene arhitekture i zatite istorijskog urbanog predjela Boke Kotorske je kreiranje uslova za eliminisanje svih formi pseudoistorijskog projektovanja, jer ono predstavlja negaciju i istorijskog i savremenog istovremeno.
Takoe, kao osnova za savremeno planiranje i projektovanje, trebalo bi da slui silueta grada i okruenja, glavne vizure i graevinska matrica, kao integralni djelovi identiteta istorijskog urbanog predjela. Podsticanje razvoja kvalitetne savremene arhitekture trebalo bi da bude jedna od nezaobilaznih strategija u planiranju i ureenju prostora, jer se upravo kroz jedinstvo nasljea i savremenih intervencija razvija specifian karakter predjela. Istorijske graevine, otvoreni prostori i savremena arhitektura doprinose vrijednosti grada, brendirajui njegov karakter. Dobra savremena arhitektura moe pojaati konkurentnost grada, stvarajui uslove za doseljavanje novih stanovnika, posjete turista i privlaenje kapitala. Istorijska i savremena arhitektura zajedno predstavljaju prednost za lokalne zajednice i mogu sluiti u obrazovanju i turizmu, i obezbijediti sigurnu trinu vrijednost nekretninama. Projekti u oblasti savremene arhitekture i urbanizma: - Stalna edukacija strune i ire javnosti o uspjenim primjerima savremene arhitektonske i planerske prakse i urbane reciklae (kroz predavanja, disusije, okrugle stolove, radionice u kolama...); - Preispitivanje i unapreenje normativnog i planskog okvira koji definie smjernice za savremenu gradnju (korienje boja, primjena ravnih krovova, materijalizacija, itd); - Definisanje smjernica i konkretne intervencije u cilju sanacije posljedica neadekvatne gradnje i devastacije predjela (npr. neprimjerena obrada nekih postojeih fasada, nelegalni kamenolom u Lipcima itd.); - Podsticanje uvoenja izrade studija vizuelnog uticaja na kulturni pejza, posebno kod novih intervencija veeg obima; - Raspisivanje meunarodnih javnih arhitektonskih i urbanistikih konkursa za buduu gradnju na znaajnim lokacijama (npr. Fjord, URC); - Podsticanje primjene principa energetske efikasnosti u gradnji novih i sanaciji postojeih objekata (sadnja zelenila, postavljanje termoizolacije, zamjena prozora i vrata, korienje solarne, geotermalne i energije vjetra, adekvatan izbor graevinskih materijala); - Promocija koncepta odrivih gradova (poboljanje javnog transporta, uee svih zainteresovanih strana u odluivanju, ozelenjavanje, mjere za smanjenje uticaja klimatskih promjena); - Podsticanje integralnog pristupa u unapreenja kvaliteta prostora kroz saradnju arhitekata, pejzanih arhitekata, urbanista, planera, ekonomista, donosioca odluka, umjetnika, itd.; - Poboljanje regionalne i meunarodne saradnje kroz zajednike projekte sa gradovima koji predstavljaju primjere dobre prakse u odnosu prema savremenoj arhitekturi.
-114-
17.2.2. INDUSTRIJSKA ARHITEKTURA I ARHITEKTURA XX VIJEKA U ahitekturi optine Kotor dominantan motiv je graditeljsko nasljee. Iako na teritoriji optine postoje vrijedni primjeri arhitekture XX vijeka i industrijske arhitekture, oni jo uvijek nijesu valorizovani. Pravljenje baze podataka ovog segmenta arhitekture i utvrivanje mjera za njen adekvatan tretman, svakako su bitni koraci u bliskoj budunosti. Takoe, ovaj segment arhitekture je izuzetno pogodan zaurbanu reciklau, u svijetu veoma aktuelan pristup ponovnog korienja naputenih/zaputenih objekata skladita, industrijskih zgrada i slino. Ponovna upotreba ovih objekata u Kotoru imala bi veliki znaaj kako u socijalnom i ekonomskom, tako i u kontekstu odrivog razvoja. Reaktivacija naputenih objekata je odrivija od bilo koje nove gradnje. Sa socijalnog aspekta, prenamjena unosi novu dinamiku u prostor i aktivira itave gradske etvrti. Na ovaj nain poboljava se kvalitet gadskih ambijenata i odrava dio gradskog kolektivnog sjeanja ivim. Neki od primjera koji se mogu uzeti u razmatranje za recilau na teritoriji Kotora su zgrada Elektrane, dio fabrike Rivijera, neki objekti u industrijskoj zoni, itd. Principom privatno-javnog partnerstva, Lokalna samouprava bi mogla da dogovori sa investitorima da se dio ovih objekata namijeni za javno korienje u sektoru kulture (npr. za nezavisnu kulturnu scenu, galeriju savrmene umjetnosti ili rezidencije i ateljee za umjetnike/ce). Projekti u oblasti industrijske arhitekture i nasljea XX vijeka: - Identifikacija i mapiranje arhitektonskog nasljea XX vijeka na teritoriji optine Kotor, koristei iskustva DoCoMoMo, meunarodne organizacije koja se bavi dokumentacijom i zatitom moderne arhitekture; - Identifikacija, mapiranje i definisanje mjera za revitalizaciju industrijske arhitekture na teritoriji optine Kotor; - Podnoenje inicijative Upravi za zatitu kulturnih dobara za uspostavljanje zatite najznaajnijih primjera arhitekture XX vijeka na teritoriji optine Kotor; - Uee u meunarodnim projektima i incijativama na polju revitalizacije industrijskog nasljea i arhitekture XX vijeka; - Organizovanje regionalne konferencije o industrijskom nasljeu i arhitekturi XX vijeka; - Konretni projekti revitalizacije objekata industrijskog nasljea i XX vijeka na teritoriji optine Kotor (npr. zgrada Jugooceanije, Elektrana,); 17.2.3. JAVNI PROSTORI Druga vana tema su javni prostori - trgovi, parkovi, slobodne povrine. Veina javnih prostora na teritoriji optine Kotor predstavlja potencijal za razliite aktivnosti - razna drutvena i kulturna deavanja. Ipak, njihov puni potencijal najee nije iskorien. Neki od tih prostora su fiziki neprivlani (zbog zaputenosti i loeg opteg stanja u kom se nalaze), dok su nekada loe opremljeni bez mogunosti za sjedjenje, bez zelenila, javne rasvjete ili slabo pristupani (za osobe sa invaliditetom, za one koji koriste javni gradski prevoz itd). U takvom stanju, potencijalni centri okupljanja graana/ ki i turista, ostaju neprimjeeni, neiskorieni i nesagledive ljepote, najee izloeni ljudskom nemaru i pretvoreni u parkiralita, prostore za odlaganje nepotrebnih stvari i sl.
-115-
Osim to je uoeno da su na teritoriji optine Kotor javni prostori najee nedovoljno iskorieni ili se ne koriste na adekvatan nain, primjeena je velika razlika izmeu naina korienja onih u gradskom jezgru/ centaralnoj zoni (Starom gradu) i prostoru izvan ueg centra.
Podsticanje socijalnog razvoja jedne zajednice u javnom prostoru su ogromni - od ukljuivanja lanova zajednice u kreiranje samog javnog prostora, preko podsticanja razliitih drutvenih i kulturnih aktivnosti do edukacije. Svakako bi trebalo podsticati kreativne snage u naim gradovima da se ukljue u korienje i oivljavanje javnih prostora na teritoriji optine Kotor.
Osim to je uoeno da su na teritoriji optine Kotor javni prostori najee nedovoljno iskorieni ili se ne koriste na adekvatan nain, primjeena je velika razlika izmeu naina korienja onih u gradskom jezgru/centaralnoj zoni (Starom gradu) i prostoru izvan ueg centra. Javni prostori u gradskom jezgru Kotora (Starom gradu) su najintenzivnije u upotrebi. U toku ljetnjih mjeseci svi vei trgovi u gradu su prekriveni mobilijarom okolnih kafia. Na taj nain se slobodne povrine pretvaraju u uske ulice omeene batama lokala. Sa tih slobodnih povrina, arhitektura i znamenitosti Starog grada nisu sagledivi, te pogled obino see do visine suncobrana. Takoe, na ovaj nain osnovna uloga trgova je zanemarena - umjesto prostora okupljanja i zadravanja graana/ki i turista, trgovi postaju prolazni prostori (osim za one koji koriste usluge lokala). Suprotna tome je zimska slika Starog grada u Kotoru. Trgovi se otvaraju i rastereuju, ali takoe postaju i prostori bez sadraja, tj. zamiru. Sem par tradicionalnih sveanosti tokom zimskog perioda, u gradu se rijetko organizuju bilo kakva kulturna deavanja, pa grad odie monotonou i dosadom, prema rijeima mjetana/ki. Izvan Starog grada, ak i u samoj kontaktnoj zoni, stanje se bitno razlikuje. Javni prostori su neiskorieni i esto zaputeni. Samim tim, ove javne povrine nijesu atraktivne, a svojom opremljenou i sadrajem ne bi mogle zadovoljiti i zadrati posjetioce. Kompletan priobalni pojas optine Kotor je sam po sebi jako privlaan za turiste, a i najgue naseljen. Sama konfiguracija terena, brojni znaajni objekti, nastajali vjekovima kao svjedok bogatstva pomorskog grada i kapetanskih porodica, ine ovaj pojas privlanim i atraktivnim, a samim tim pogodnim za razna kulturna deavanja i okupljanja. Za ovim priobalnim pojasom ne zaostaje ni gornji dio naselja, obino na obroncima okolnih brda, esto u zelenim, umovitim zonama, sa prekrasnim pogledom na kompletan zaliv. Uz manja ulaganja i dobre ideje, mogue je aktivirati dio ovih prostora i time oivjeti zone grada i van gradskog centra. Kod planiranja, korienja postojeih i kreiranja novih javnih prostora, od kljune vanosti je staviti u centar korisnike prouiti njihove potrebe. U tom smislu, saradnja izmeu donosioca odluka, planera/ki, umjetnika/ca i lokalne zajednice, od izuzetnog je znaaja. Javni prostori se mogu unaprijediti novim sadrajima ukljuivanjem zainteresovanih strana u proces odluivanja i planiranja. Podsticanje socijalnog razvoja jedne zajednice u javnom prostoru su ogromni - od ukljuivanja lanova zajednice u kreiranje samog javnog prostora, preko podsticanja razliitih drutvenih i kulturnih aktivnosti do edukacije. Svakako bi trebalo podsticati kreativne snage u naim gradovima da se ukljue u korienje i oivljavanje javnih prostora na teritoriji optine Kotor. Srednjoroni ciljevi vezani za javne prostore bili bi: Kreiranje i primjena smjernica i preporuka koje jasno definiu nain korienja javnih prostora na teritoriji optine Kotor; Aktiviranje veeg broja javnih prostora na teritoriji optine Kotor za odravanje razliitih kulturnih deavanja (samim tim i ukljuivanje razliitih kulturnih deavanja u gradski ivot);
-116-
Veliki broj javnih prostora koji imaju potencijal za dalje razmatranje u smislu njihovog ukljuivanja u kulturnu ponudu optine Kotor, mapiran je tokom 2011. (na sajtu www.strategija.bokabay.info se nalazi mapa i katalog javnih prostora). U centralnoj zoni grada javni prostori su pogodni za kulturna deavanja uz minimalna ulaganja, ali je potrebno unapreenje u smislu upravljanja. Javnim prostorima van gradskog uglavnom su potrebna manja ulaganja. Projekti u oblasti aktiviranja javnih prostora: Projekti ozelenjavanja javnih prostora; Opremanje dodatnim urbanim mobilijarom i opremom; Podsticanje korienja obnovljivih izvora energije u javnim prostorima (npr. kroz korienje solarnog javnog osvjetljenja); Podsticanje lokalnog biznisa da ulae u javne prostore kroz principe drutvenoodgovornog poslovanja; Ukljuivanje razliitih grupa graana/ki u procese odluivanja o korienju i oblikovanju javnih prostora. Potrebno je intenzivirati saradnju na nivou Boke Kotorske i regiona. Primjeri dobre prakse mogu se nai ve na teritoriji Hrvatske i Slovenije, a to je dovoljan razlog za razmjenu znanja i iskustava. Kao dio Jadrana, Mediterana , Evrope, mogue je nai podrku i uestvovati u brojnim projektima - Adriatic, MED i sl. i time dobiti i finansijsku i logistiku podrku zemalja Evrope.
U ovom trenutku postoji ansa da Kotor ponovo postane jedan od centara likovne umjetnosti u Crnoj Gori. Nakon dosta dugog perioda u optini Kotor opet ivi vie od trideset akademskih slikara, grafiara i vajara, meu kojima ima i onih ije je stvaralatvo od nacionalnog, a moda i meunarodnog znaaja.
17.3. VIZUELNE UMJETNOSTI

U ovom trenutku postoji ansa da Kotor ponovo postane jedan od centara likovne umjetnosti u Crnoj Gori. Nakon dosta dugog perioda u optini Kotor opet ivi vie od trideset akademskih slikara/ki, grafiara/ki i vajara/ki, meu kojima ima i onih ije je stvaralatvo od nacionalnog, a moda i meunarodnog znaaja. U okviru Centra za kulturu djeluju dvije galerije, a u Kotoru radi i privatna galerija Ticijan. Ogroman korak naprijed predstavlja i otvaranje Galerije solidarnosti u lijepom prostoru u Palati Pima, krajem 2011. Postoji realna mogunost za unapreenje regionalne saradnje na nivou Boke, u prvom redu sa galerijom Bua u Tivtu i galerijom Josip Bepo Benkovi iz Herceg Novog, ali i sa privatnim galerijama u regionu od kojih neke organizuju i meunarodne manifestacije. Pa ipak, da bi se ovi potencijali iskoristili, potrebno je unaprijediti postojee kapacitete, poboljati menadment ustanova i kulturnih dogaaja i pokrenuti i neke nove inicijative. U prvom redu mora se konstatovati da Gradska galerija (na Pjaci od kina) radi u neuslovnom prostoru to se prvenstveno odnosi na njenu veliinu. U ovom prostoru nije mogue izlagati umjetnika djela velikih formata, niti pak organizovati reprezentativne izlobe velikih slikara. Utoliko bi u narednom periodu trebalo pronai adekvatniji prostor za Gradsku galeriju, dok bi galerija na Pjaci od kina mogla da se specijalizuje za izlobe grafike, minijatura ili moda izlobe rukotvorina starih zanata. Izvjesno je da bi Kotor, kao grad kulture, trebalo da ima galeriju sa stalnom postavkom kotorskih likovnih umjetnika/ca. Moda bi toj svrsi mogla da poslui galerija koja
-117-
Jedan od predloga je da se u okviru akcije oivljavanja gradskih trgova Kotora i njihovog korienja za promociju kulturnih sadraja, na Pjaci od kina (ispred Gradske galerije) - po ugledu na Rovinj u Hrvatskoj - tokom ljetnje sezone ustanovi Otvorena galerija. To bi bio otvoreni prostor za likovna deavanja koji bi mogao da privue umjetnike/ce, domau publiku i turiste i mogao da postane znaajna taka na crnogorskoj mapi kulturnih dogaaja.
se nalazi u prostoru Kulturnog centra Nikola urkovi. Pri tom, da bi mogla da odgovori ovoj namjeni, bilo bi neophodno promijeniti nain ulaska u ovu galeriju i poboljati svjetlo u njoj. Galerija solidarnosti batini fond koji su umjetnici/ce sa prostora bive Jugoslavije i iz itavoga svijeta donirali Kotoru nakon zemljotresa 1979. godine. Ona je ula u sastav OJU Muzeji prilikom formiranja ove ustanove 1992. godine, ali je tek krajem 2011. godine dobila u Kotoru i svoj prostor. Uprkos tome to je to pitanje moralo da bude razrijeeno jo prije mnogo vremena, Gradska uprava Optine Kotor zasluuje svaku pohvalu to je ova Galerija otvorena. Imajui u vidu da se radi odlinom galerijskom prostoru, trebalo bi razmisliti o tome da se, bar dok za Gradsku galeriju ne bude pronaen uslovniji objekat, u galeriji solidarnosti odravaju i druge reprezentativne izlobe (odnosno da odreeni broj mjeseci u godini ona bude dostupna i za druge programe) ne dovodei u pitanje njenu prvenstvenu namjenu. U odnosu na privatne galeriste i sve druge privatne preduzetnike u kulturi, trebalo bi razmisliti o moguim stimulativnim mjerama (oslobaanja od odreenih dabina ili zakupa prostora po povlaenim uslovima) kako bi se razlikovali od iskljuivo komercijalnih djelatnosti i privukli da svoj biznis dovedu u Kotor, ili da ostanu u njemu. to se pak umjetnika/ca tie, u narednom periodu, najvanije bi bilo da im se obezbijede uslovi za rad. U starom gradu jo uvijek ima praznog prostora, koji nije za komercijalnu upotrebu, a bio bi izvanredan za ateljee likovnih umjetnika/ca. Meu ostalima, pomenut je za ove namjene i prostor na Gurdiu, na bedemima, koji je jednom i posluio kao izlobeni prostor za djela Jova Abramovia, Zorana Mujbegovia i Milice Bai, ali poslije toga nikada vie nije korien, te i sada stoji prazan. Tokom procesa izrade strategije predloen je koncept otvorenih ateljea. Ateljei bi se dodjeljivali na pet godina na konkursu, na kome bi kriterijum bio kvalitet stvaralatva (izraen i kroz broj domaih i meunarodnih nagrada, broj samostalnih i kolektivnih izlobi i druge estetske kriterijume). Po isteku ovog perioda konkurs bi se organizovao ponovo, te bi i drugi umjetnici/ce imali priliku da dobiju te ateljee. Umjetnici/ce bi plaali zakup ateljea Optini po povlatenim cijenama, a imali bi i obavezu da rad u ateljeu otvore za javnost. To bi bila turistika zanimljivost, koja bi dodala jo jednu dimenziju Kotoru kao gradu kulture, a to bi, takoe, omoguilo umjetnicima/cama da zarade. Predloeno je, takoe, da se u okviru akcije oivljavanja gradskih trgova Kotora i njihovog korienja za promociju kulturnih sadraja, na Pjaci od kina (ispred Gradske galerije) - po ugledu na Rovinj u Hrvatskoj - tokom ljetnje sezone ustanovi Otvorena galerija. To bi bio otvoreni prostor za likovna deavanja koji bi mogao da privue umjetnike/ ce, domau publiku i turiste i mogao da postane znaajna taka na crnogorskoj mapi kulturnih dogaaja. Za ovu manifestaciju nisu potrebna nikakva finansijska sredstva, ve bi bila dovoljna saglasnost Optine Kotor i spremnost Gradske istoe da ovaj prostor oisti tokom noi. Umjetnici/ce bi na ovom prostoru slikali, izlagali i prodavali svoja djela, optina bi procjenila koliko procenata od prodatog pripada njoj, a za turiste bi to mogla biti prava atrakcija.
-118-
Kotor ima izvanredne potencijale za razvoj rezidencijalnih programa. Dovoljno bi bilo da Optina Kotor obezbijedi dva stana za petnaestodnevni boravak vrhunskih svjetskih umjetnika/ca (slikara, vajara, fotografa, pjesnika, prozaista, muziara) tokom itave godine i, tamo gdje je potrebno, materijal za rad, a da turistika organizacija u svijetu promovie itav program. Ljepota Kotora i Boke e se pobrinuti za ostalo. Obaveza likovnih umjetnika/ca bila bi onda da Optini Kotor poklone jedno svoje djelo u kome bi bio izloen njihov pogled na Kotor ili na Boku9 (to ne moraju nuno biti pejzai). Vremenom bi od ovih djela mogla nastati izuzetna zbirka, a mogao bi da se napravi i kvalitetan katalog. A reklama irom svijeta i atmosfera u gradu koju bi pratio stalni boravak vrhunskih svjetskih umjetnika/ca bili bi nemjerljivi. Imajui u vidu izgled Kotora kao kamenog spomenika uraslog u kameno okruenje, u potrazi za likovnom manifestacijom koja bi mogla obiljeiti optinu Kotor (na nain kako to u muzici ine Don Brankovi dani muzike ili u pozorinoj djelatnosti Kotorski djeiji festival) predloeno je ustanovljenje vajarske kolonije (koja je ve jednom odrana 2008. godine). Kameni spomenici koji bi nastali tokom ove manifestacije mogli bi onda da budu ukljueni u spomeniko jezgro optine u starom gradu gdje to bude bilo mogue, a da se ne narui njegov unutranji sklad; u neposrednoj blizini starog grada ili u drugim dijelovima optine gdje budu primjereni. Oblast vizuelnih umjetnosti ukljuuje i fotografiju i film, a granii se i sa umjetnikim zanatima. Iako u optini Kotor postoje fotografi koji se bave umjetikom fotografijom i ije se izlobe povremeno odravaju u Centru za kulturu, Gradskoj galeriji, a ponekad i u Katedrali i Gospi od krpjela, u Kotoru ne postoji fotografsko udruenje, te bi trebalo razmotriti mogunosti za njegovo formiranje. Neto slino bi se moglo rei i za regionalnu fotografsku manifestaciju na nivou Boke za kojom postoji potreba. Ako se izuzme Sub-Aqua fest, filmski program u optini Kotor se svodi na prikazivanje redovnog bioskopskog repertoara. Izvjesno je da, s obzirom na blizinu Herceg Novog nema potrebe razmiljati o nekom filmskom festivalu, ali bi nedjelje umjetnikih filmova, dokumentarnih ili animiranih filmova ili povremeno predstavljanje odreenih nacionalnih kinematografija ili autora bili neophodni gradu koji se dii svojim kulturnim profilom. Kako su jo jedan od znaajnih identitetskih markera Kotora inili stari zanati, bez obzira to zanatlija gotovo i da vie nema na teritoriji optine, bilo bi poeljno da se bar u galerijama predstave umjetnika dostignua grnara, kovaa ili zlatara i da se njihovo predstavljanje graanima/kama optine Kotor i turistima koncipira kao dugoroni program. Ove izlobe bi mogli da prate i zanimljivi katalozi, a u odreenim sluajevima (npr. Bogdana Kaluerovia) i monografije, koje su potencijalno i privlani turistiki suveniri.
Kotor ima izvanredne potencijale za razvoj rezidencijalnih programa. Dovoljno bi bilo da Optina Kotor obezbijedi dva stana za petnaestodnevni boravak vrhunskih svjetskih umjetnika/ca (slikara, vajara, fotografa, pjesnika, prozaista, muziara) tokom itave godine i, tamo gdje je potrebno, materijal za rad, a da turistika organizacija u svijetu promovie itav program. Obaveza likovnih umjetnika/ca bila bi onda da Optini Kotor poklone jedno svoje djelo u kome bi bio izloen njihov pogled na Kotor ili na Boku (ne nuno pejza).
9 Dok bi pjesnici, knjievnici, muziari mogli da odre po neko predavanje, knjievno vee ili radionicu.
-119-
to se regionalne saradnje na nivou Boke tie, postoji oigledna potreba da se likovne manifestacije, pa ak i pojedinane izlobe umjetnika/ca organizuju u koordinaciji galerija iz sve tri optine. Ne samo to bi podjelom trokova (oko kataloga, plakata, prezentacije, marketinga) bilo mogue organizovati vie manifestacija (istim sredstvima) ve bi i za umjetnike/ce bilo privlanije da budu predstavljeni u sve tri optine. I na kraju ovog dijela, imajui u vidu podatke da skoro dvije treine anketiranih u Kotoru nije bilo u galerijama ili na likovnim manifestacijama tokom prethodne godine, bilo bi neophodno pokrenuti i kvalitetne programe animacije publike, a posebno animacije djece i mladih na planu likovnih umjetnosti. Posebno bi poeljno bilo ukljuiti u kolske programa na osnovnom i srednjokolskom nivou posjete/predavanja umjetnika/ca, kao i obnoviti kolske umjetnike sekcije, te organizovane posjete izlobama i likovnim manifestacijama.
17.4. MUZIKA UMJETNOST

U optini Kotor postoje pretpostavke za razvoj bogatog muzikog ivota. U gradu radi kola za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan koja ima svoja isturena odjeljenja u Risnu i Radanoviima; u Kotoru su ve vie od vijek i po aktivni Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo (od 1839) i Gradska muzika (od 1842), a postoje i horovi Svetog Tripuna i Svetog Luke; u optini djeluje nekoliko klapa (Bokeljski mornari, Moderato Kantabile, Bisernice Boke, Alkima...), nekoliko rok grupa (Autumn for Free, Whoo See Klapa, Nuclear Mama), a odrava se i veliki broj muzikih manifestacija. Meu njima su najznaajniji Don Brankovi dani muzike koje je pokrenula i vodi NVO Kotor Art u okviru meunarodnog Kotor Art festivala; Klarinet fest koji organizuje istoimena NVO, festival klapa u Perastu, a od prole godine i Searock festival koji pokriva segment savremene muzike. kola za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matijan ima centralno mjesto u muzikom ivotu grada, izmeu ostalo i po tome to njeni profesori/ce i nekadanji uenici/ce predstavlajju kadrovsku bazu gotovo svih drugih muzikih aktera u gradu. Pored osnovnih, obrazovnih djelatnosti kola je razvila i bogatu koncertnu aktivnost. Prole godine je, po etvrti put za redom, u Kotoru organizovan nacionalni festival mladih muziara/ki Crne Gore na kome je uestvovalo vie od 350 uenika/ca osnovnih i srednjih muzikih kola i studenata/kinja Fakulteta umjetnosti sa Cetinja. Pored toga, od 2010. godine, muzika kola organizuje i Festival gudaa, koji prate master-class seminari. Tokom godine uenici/ce kole odre oko 20 koncerata, a organizuju se i koncerti profesora/ca i povremeno i tematske veeri posveene jubilejima znaajnih kompozitora (Mocarta, opena). U planu su i veeri posveene muzikim stvaraocima koji su ivjeli i radili u Kotoru (poput Vide Matjan, Antuna Homena, Iva Brkanovia...). Koncerti se uglavnom odravaju u crkvi Svetog Duha, koja predstavlja izvanredno aktustian prostor i u kojoj se nalaze dva dobra koncertna klavira (Yamaha i Steinway). Muzika kola ima razvijenu saradnju sa muzikom kolama iz okruenja - muzikim kolama Kosta Manojlovi i Stevan Stojanovi-Mokranjac iz Beograda; muzikim kolama iz Rijeke, Splita i Makarske, Ljubljane, Ohrida i Bea. U optini Kotor kola blisko sarauje sa kulturnim ustanovama posebno sa Pomorskim muzejem Crne
-120-
Gore,koji esto ukljuuje uenike/ce muzike kole u svoje programe. Osnovni problemi u radu kole za osnovno i srednje muziko obrazovanje ogledaju se u injenici da je kola primorana da honorano angauje znaajan broj spoljnih saradnika/ca (iz Cetinja, Podgorice, Bara, a u nekim sluajevima i Beograda i Cavtata). I s druge strane, problem predstavlja i neto smanjeno interesovanje uenika/ca za upis u srednju muziku kolu, to je prvenstveno povezano sa slabom plaenou i nesigurnou muzikih karijera. Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo i Gradska muzika Kotora jesu vani identitski markeri Kotora i predstavljaju svojom tradicijom, znaajne, iako nezvanine institucije optine Kotor. SPD Jedinstvo je jedan od najboljih graanskih horova u Crnoj Gori, koji pored redovnih koncerata 25. januara povodom proslave Savindana, odrava i veliki broj koncerata u Crnoj Gori (tokom 2012. godine su predvieni nastupi u Podgorici, Cetinju, Baru, Pljevljima, Herceg Novom, Tivtu) i inostranstvu (u 2012. godini u Dubrovniku, Trebinju, Beogradu, Zagrebu, Mariboru, Ljubljani, Bariju i Londonu). Osnovni problem drutva vezan je za nedostatak finansiranja sa dravnog nivoa i dosta skromna sredstva kojim Optina Kotor pomae njihov rad (za 2012. godinu je za djelovanje SDP Jedinstvo od strane Optine Kotor odvojeno 1.950 EUR). Sa slinim problemima se suoava i Gradska muzika. Orkestar trenutno broji vie od 40 lanova/ca, a ono to je posebno znaajno - za razliku od dobrog broja gradskih muzika u okruenju - jeste da u njemu veinu ine mladi muziari (uglavnom bivi uenici/ce muzike kole u Kotoru). Orkestar tradicionalno odrava dva godinja koncerta - novogodinji i ljetnji - a tokom godine ima oko pedesetak razliitih nastupa i to gotovo u svakoj vanoj prilici za optinu. Gradska muzika 2012. godine slavi 170. roendan, te bi jedan od zadataka Optine Kotor bio pronalaenje modaliteta da se obezbijedi odrivost ovoj vanoj gradskoj instituciji. Najznaajnija muzika manifestacija u gradu i po kvalitetu i po obimu sredstva koja se u nju ulau - jesu Don Brankovi dani muzike koji funkcioniu kao muziki segment multidisciplinarnog Meunarodnog festivala Kotor Art. NVO Kotor Art, koji je jo 2001. godine inicirao stvaranje ovog muzikog festivala, kao osnovne prioritete za budui period vidi obezbjeivanje prostornih i infrastrukturnih preduslova za kvalitetniju pripremu festivala tokom cijele godine i za njegov sveobuhvatni razvoj. Ovo se odnosi na neophodnost postojanja kancelarije Festivala opremljene kompjuterima, telefonima, faksom; sistema za ozvuenje koncerata (mikrofoni, miksete, zvunici); rasvjetnih tijela neophodnih za produkciju koncerata na otvorenom; i montane bine i gledalita. Razvoju muzike kulture u optini Kotor znaajno doprinosi i Klarinet fest koji se odrava od 2009. godine. Ova manifestacija, pored koncerata, ima i vanu obrazovnu komponentu. Ona ukljuuje odravanje seminara za mlade ljude koji sviraju duvake instrumente (klarinetiste, bas klarinetiste, saksofoniste..)i pruanje pomoi mladim ljudima na njihovom umjetnikom putu i valorizaciji njihovih znanja i sposobnosti kao umjetnika/ca.
-121-
Imajui u vidu da se u Kotoru organizuje festival od posebnog znaaja za kulturu Crne Gore, Kotor Art, a pored toga i Klarinet fest, Searock fest, te veliki broj karnevala i drugih pukih manifestacija trebalo bi razmotriti da se, umjesto stalnog iznajmljivanja ozvuenja i rasvjete, za potrebe Optine nabavi sistem za ozvuenje koncerata (mikrofoni, miksete, zvunici); svjetlosni park i montana bina i gledalite.
Meu prioritetima za naredni period jeste i sanacija Ljetnje pozornice na kojoj bi mogli da se tokom ljetnjih mjeseci odravaju koncerti u rasponu od klasine do alternativne rok muzike.
U cilju razvoja kulture mladih, posebno bi trebalo razmotriti mogunost da se Dom kulture u kaljarima stavi na raspolaganje akterima nezavisne kulturne scene u optini Kotor. Time bi se bez velikih ulaganja dobilo mjesto gdje se, tokom itave godine, mogu odravati rokenrol koncerti, performansi ili izlobe iz oblasti alternativne kulture.
Festival klapa Perast poeo je da se odrava 2002. da bi ve od 2003. godine dobio meunarodni karakter. Na posljednjem odranom festivalu, 2011. godine uestvovalo je, u takmiarskom i revijalnom dijelu, 27 klapa iz Crne Gore, Hrvatske, Slovenije i Srbije. U okviru festivala odran je i nauni skup o fenomenu klapskog pjevanja, njegovom nastanku istoriji i razvoju. Ova manifestacija bi, uz tradicionalnu Fainadu, Gaanje kokota i Kienje maa, mogla da predstavlja jednu od znaajnih turistikih atrakcija Perasta i Boke. NVO Searock je prole godine organizovala prvi Searock festival, na kome su uestvovali Autumn for Free (iz Crne Gore); My Buddy Moose i The Bambi Molesters (iz Hrvatske). Ovome je prethodilo prologodinje organizovanje promocije hrvatskog benda My Buddy Moose. U organizovanju ovog festivala pomogli su kotorski Centar za kulturu i nevladine organizacije Centar za komunikaciju Kotor i Centar za informisanje i savjetovanje mladih Kompas. Cilj NVO Searock je promovisanje alternativne rok kulture. Odravanje festivala je dobar kanal da se to uradi i da se, ujedno, obogati kulturna ponuda Kotora u do sada nepokrivenom segmentu. Tokom procesa planiranja izdvojio se jedan broj mjera koje bi trebalo preduzeti da bi se unaprijedio muziki ivot u optini Kotor. One ukljuuju finansijsku i organizacionu pomo koli za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan u organizaciji muzikih programa. Uprkos tome to je muzika kola republika obrazovna ustanova, muziki programi koje ona organizuje obogauju kulturnu ponudu u optini Kotor. To se posebno odnosi na Festival gudaa, koji je nedavno ustanovljen, a nije dobio finansijsku podrku Ministarstva kulture. Imajui u vidu da se u Kotoru organizuje festival od posebnog znaaja za kulturu Crne Gore, Kotor Art, a pored toga i Klarinet fest, Searock fest, te veliki broj karnevala i drugih pukih manifestacija trebalo bi razmotriti da se, umjesto stalnog iznajmljivanje ozvuenja i rasvjete, za potrebe Optine nabavi sistem za ozvuenje koncerata (mikrofoni, miksete, zvunici); svjetlosni park i montana bina i gledalite. S obzirom na znaajna sredstva koje se izdvajaju za organizaciju festivala Kotor Art, upravo za iznajmljivanje opreme, trebalo bi predloiti Ministarstvu kulture da se, umjesto toga, svake godine nabavi po jedan od segmenata opreme neophodnih za odravanje ovog festivala (ozvuenje, rasvjeta, bina) i to pretvori u trajni resurs od koga e kultura u Kotoru imati viestruke koristi. Meu prioritetima za naredni period jeste i sanacija Ljetnje pozornice na kojoj bi se tokom ljetnjih mjeseci mogli odravati koncerti u rasponu od klasine do alternativne rok muzike. U cilju razvoja kulture mladih, posebno bi trebalo razmotriti mogunost da se Dom kulture u kaljarima stavi na raspolaganje akterima nezavisne kulturne scene u optini Kotor. Time bi se bez velikih ulaganja dobilo mjesto gdje se, tokom itave godine, mogu odravati rokenrol koncerti, performansi ili izlobe iz oblasti alternativne kulture.
-122-
Jedno od dobrih rjeenja poetnih godina XXI vijeka, bila je da Bokeljska mornarica, Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo i Gradska muzika Kotora dobiju u Optini Kotor status koji e ih razlikovati od drugih nevladinih organizacija u optini. Meutim, ovaj specijalni status posljednjih nekoliko godina ne prate i finansijska sredstva koja bi ovim organizacijama obezbjeivao opstanak. Samim svojim vievjekovnim trajanjem, one su faktiki postale institucije po kojima se optina Kotor prepoznaje. Dugorono bi to faktino stanje trebalo i normativno regulisati i Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo i Gradsku muziku ozvaniiti kao optinske institucije. Imajui u vidu njenu prirodu, to isto bi trebalo uraditi za Bokeljsku mornaricu u regionu Boke (u sve tri njene optine) ili na dravnom nivou. U uslovima krize, kada to nije mogue odmah uraditi, trebalo bi, u dogovoru s njima, kao prvi korak, definisati sredstva koja im omoguuju odrivost i fiksirati ih ugovorima. Tokom procesa planiranja predstavnici/ce ovih organizacija naglaavali su da su im neophodna sredstva za jednog zaposlenog (rukovodioca hora, odnosno orkestra), za nabavku notnih materijala i za povremeno obnavljanje garderobe. Imajui u vidu obim ulaganja u neke od velikih javnih manifestacija (poput npr. Festivala mode), to nisu sredstva koja Optina Kotor ne bi mogla da odvoji. Gotovo da nije bilo sagovornika/ce, tokom procesa izrade ovog plana razvoja kulture, koji nije isticao da bi vaan dio kulturne i turistike ponude u narednom periodu trebalo da budu kulturni sadraji koji se odravaju na gradskim trgovima. Kotor ima tu sreu da je grad pozornica i da je svaki trg u njemu mogue iskoristiti za kulturne dogaaje. Trebalo bi ve za sljedeu godinu razgraditi kulturni/turistiki program u kome bi svakodnevno, npr. na Pjaci Sv. Luke i Pjaci Sv. Tripuna uvijek u isto vrijeme, bili kratki, poluasovni koncerti klasine muzike malih gudakih i duvakih orkestara (uenika/ca zavrnih razreda srednje muzike kole), solo pjevaa, klapa i mandolinskih orkestara (koji su nekada inili vaan dio muzikog ivota Boke) i nekoliko velikih koncerata Srpskog pjevakog drutva Jedinstvo i Gradske muzike (npr. na Trgu od oruja). Organizacija itavog posla bi mogla da bude povjerena Turistikoj organizaciji Kotora, a kalendar kulturnih dogaaja bi trebalo na vrijeme dostaviti tour-operaterima, da bi i posjetioci s kruzera (koji ine najvei broj posjetilaca optine Kotor) mogli da planiraju svoje posjete. Ovi dogaaji bi bili izuzetna turistika atrakcija, savreno prilagoena biu Kotora. Ovakva ponuda bi mogla da bude valorizovana kroz neku formu kulturne takse koju bi plaali posjetioci Kotora, a i iz ovih sredstva bi mogli da budu obezbijeeni fondovi za umjetnike/ce koji nastupaju.
-123-
Jedna od inicijativa koja je pokrenuta na okruglim stolovima odranim tokom procesa izrade Plana razvoja kulture Optine Kotor 2012-2016. i koju bi trebalo razmotriti prilikom predstojeeg osnivanja Gradske biblioteke kao samostalne ustanove, jeste da se imajui u vidu vanost pokretnog spomenikog fonda koji batine kotorske biblioteke (posebno crkvene) - sve biblioteke u Kotoru objedine kao Kotorske biblioteke (slino kao u Dubrovniku), to bi omoguilo ujednaenost primjene legislative Crne Gore koja se odnosi na kulturna dobra.
17.5. NJIEVNOST, K KNJIEVNO IZDAVATVO I BIBLIOTEKARSTVO

Kotor ima bogatu knjievnu istoriju i u sferi knjievnog stvaralatva i u domenu bibliotekarstva i u oblasti izdavatva/tamparstva. Meu knjievnicima posebno se izdvajaju kotorski renesansni (oro Bizanti, Ludevit Paskvali i Ivan Bola Bolica/ Borilis) i barokni pjesnici (Andrija Zmajevi). U domenu izdavatva/tamparstva jednak znaaj ima djelovanje Andrije Paltaia, prvog tampara meu junim Slavenima,ija se glavna tamparska aktivnost (41 inkunabula) odvijala u Veneciji izmeu 1477. i 1499. godine - dvadeset dvije godine poslije Gutembergove Biblije (Mainz, 1455), svega osam godina poslije prve tamparije Johana pajera koja se pojavila u Veneciji ( Johan Von Speyer, 1469), a sedamnaest godina prije Makarijevog Oktoiha (1494). Takoe, u Kotoru su formirane neke od najstarijih biblioteka na ovim prostorima prije svih Franjevaka biblioteka crkve Svete Klare koja danas ima vie od 25.000 knjiga i 52 inkunabule i 80 kvaziinkunabula iz XI i XII vijeka. Znaajni knjini fondovi se nalaze u Biskupijskoj biblioteci u kojoj se uva i vrijedan rukopis Gundilievog epa Osman i u Biblioteci Srpske pravoslavne crkve u kojoj se nalaze rijetke liturgijske knjige. Pored crkvenih biblioteka u ovom trenutku u optini Kotor rade Gradska biblioteka sa bibliotekim fondom od oko 33.000 knjiga i Pomorska biblioteka sa oko 6.000 naslova i preko 13.000 primjeraka bibliotekih jedinica. Gradska biblioteka je poslije gotovo etrdeset godina rada u potpuno neuslovnim prostorijama, poetkom novog vijeka preseljena u dananju zgradu na Pjaci od kina. Iako se radi o mnogo boljem prostoru, on i dalje ne odgovara bibliotekim standardima i nije dostupan osobama sa invaliditetom, to predstavlja problem koji bi morao da bude rijeen u narednih pet godina. Osnovni cilj Gradske biblioteke u narednom petogodinjem periodu jeste obrada cjelokupnog bibliotekog fonda u COBISS sistemu, sa kojom se poelo 2007. godine. Ostali strateki ciljevi ukljuuju formiranje Djeije biblioteke (na ta je biblioteka po zakonu obavezna), jaanje Zaviajne zbirke i njenu digitalizaciju. Jedna od inicijativa koja je pokrenuta na okruglim stolovima odranim tokom procesa izrade Programa razvoja kulture Optine Kotor 2012-2016. i koju bi trebalo razmotriti prilikom predstojeeg osnivanja Gradske biblioteke kao samostalne ustanove, jeste da se - imajui u vidu vanost pokretnog spomenikog fonda koji batine kotorske biblioteke (posebno crkvene) - sve biblioteke u Kotoru objedine kao Kotorske biblioteke (slino kao u Dubrovniku), to bi omoguilo ujednaenost primjene legislative Crne Gore koja se odnosi na kulturna dobra. Kada se radi o saradnji na nivou Boke, u Gradskoj biblioteci u Kotoru su naglasili ogroman znaaj koji bi takva saradnja mogla da ima za razvoj bibliotekarstva u regionu. Posebno imajui u vidu izuzetno visok kvalitet rada Gradske biblioteke u Herceg Novom (koja je 2011. godine dobila nagradu kao najbolja biblioteka u Crnoj Gori)
-124-
i naroito njenu izuzetno bogatu zaviajnu zbirku (koja je i digitalizovana). Saradnja na regionalnom nivou bi otvorila mogunost podjele poslova gdje bi, npr. staranje o Regionalnoj zaviajnoj zbirci bilo u domenu Hercegnovske biblioteke, dok bi Gradske biblioteke u Kotoru i Tivtu imale druge dunosti i prioritete. to se izdavake djelatnosti tie, u okviru projekta Dubrovnik i Kotor Gradovi i knjige koji je Gradska biblioteka Kotor realizovala zajedno sa Dubrovakim knjinicama i sa partnerima (knjiarom Karver iz Podgorice i Maticom hrvatskom, ogranak Dubrovnik), Gradska biblioteka je otpoela sa izdavakom djelatnou: objavljena su tri zbornika crnogorsko-hrvatske poezije, prozne i dramske knjievnosti. U planu je da se kao naredni projekat objavi zbornik posveen poeziji kotorskih renesansnih i baroknih pjesnika. Izdavakom djelatnou se u optini Kotor bavi se i izdavako preduzee NIP Gospa od krpjela koje vodi don Sreko Maji i u ijoj se produkciji objavljuje knjievna graa stvarana u Perastu i drugim djelovima Boke. Sigurno je da bi u narednom periodu, s obzirom na profil publikovanih djela, Optina trebalo da raznim administrativnim i finansijskim mjerama podri izdavaku djelatnost obje ove organizacije. Uprkos bogatoj knjievnoj tradiciji u optini Kotor ne postoji veliki broj knjievnih stvaralaca, nema udruenja knjievnika/ca, niti znaajnijih knjievnih manifestacija. Jedan od stratekih ciljeva za naredni period, bilo bi nesumnjivo formiranje knjievnog udruenja (na optinskom ili moda i regionalnom nivou). Kako su aktivne mjere ouvanja specifinog bokeljskoj jezika jedan od kulturnih prioriteta prvoga reda, trebalo bi razmisliti o organizovanju poetskih susreta knjievnika koji stvaraju na dijalektu, ustanovljenju naunih skupova o knjievnosti na dijelektu i moda i meunarodnih skupova koji bi se bavili renesansnim i baroknim stvaralatvom na Mediteranu. A takoe bi, u okviru rezidencijalnih programa za koje je Kotor kao bogom dan, trebalo uvrstiti i prestine svjetske savremene knjievnike/ce koji bi onda, zauzvrat, odrali u gradu knjievne veeri ili predavanja.
Kako su aktivne mjere ouvanja specifinog bokeljskoj jezika jedan od kulturnih prioriteta prvoga reda, trebalo bi razmisliti o organizovanju poetskih susreta knjievnika koji stvaraju na dijalektu, ustanovljenju naunih skupova o knjievnosti na dijelektu i moda i meunarodnih skupova koji bi se bavili renesansnim i baroknim stvaralatvom na Mediteranu.
17.6. POZORINA UMJETNOST

Pozorini ivot u Kotoru svodi se na aktivnosti Kulturnog centra Nikola urkovi, Kotorskog festivala pozorita za djecu i ljetnjih kulturnih manifestacija, a u posljednje tri godine to se posebno odnosi na Meunarodni festival Kotor Art. Gostovanja pozorinih predstava u Kotoru u posljednjih deset godina su rjea nego to bi trebalo, a i kada se ostvare, interesovanje publike je malo i kvalitet predstava je generalno slab, a nekih drugih efekata nema. Razloga za ovo je nekoliko: nedovoljno kvalitetan izbor predstava; slab marketing i nepovezanost sa obrazovnim i drugim institucijama kao potencijalnom publikom; loi tehniki i prostorni uslovi za izvoenje i gledanje predstava; finansijska nerentabilnost; nepostojanje adekvatnih kadrova koji bi se bavili ovim poslom; imid koji je Kulturni centar izgradio u javnosti ... to se tie sopstvene profesionalne pozorine produkcije, u posljednjih deset godina, bilo je nekoliko pokuaja koji su ukupno napravili vie tete nego koristi. Sam kvalitet
-125-
Posebnu priu predstavljaju lokacije u Starom gradu - trgovi koji su sami po sebi scenografije, kao i lokacije u okruenju koje su idealne za ambijentalne forme, ulini teatar, nevidljivo pozorite, puki teatar i slino.
izvedenih predstava nije bio toliko problematian, koliko stihijski i preambiciozan sistem produkcije koji je povlaio prevelike trokove; te neplaniranje i neinvestiranje u kadrovsko tehniku bazu koja bi predstavljala osnov permanentne i strateki profilisane produkcije. Poseban segment pozorinog ivota predstavljaju ljetnje manifestacije kulture koje su imale veoma raznolike vidove i domete u ovoj oblasti. Za njih, uglavnom, vae ve navedene injenice, s time da je u neke od ovih manifestacija ukljuena i Republika kao pokrovitelj. To pored pozitivnih, nosi sa sobom i odreene negativne aspekte, prije svega zbog nepostojanja usklaenosti interesa i vizije, a i zbog nedovoljno dobre komunikacije izmeu dva nivoa vlasti. Za sva tri sluaja karakteristian je i izostanak jasne repertoarske politike i promiljanja kome je pozorini program namijenjen i na koji nain to postie. Ovo se uglavnom ne odnosi na Kotorski festival pozorita za djecu koji je programski profilisan. Kotor vidno zaostaje za slinim sredinama (Herceg Novi) kada su mladi struni kadrovi iz brane u pitanju. Broj diplomiranih ili studenata glume, reije, dramaturgije, produkcije je bar duplo manji u Kotoru. Uzrok ovome je, svakako, ukupni izostanak aktivnosti (pedagokih aktivnosti, amaterskog pozorita, pozorinih programa, pozorinih manifestacija preko godine, programa za mlade i dr.). Dakle, jezgro problema u postojeoj situaciji se moe svesti na veoma nizak nivo (i to ovim redom): kadrovskih, finansijskih i tehniko-prostornih potencijala. To se prije svega manifestuje u praksi kroz problem post-produkcije moe se napraviti predstava, ali ona teko moe da ivi, iako je kvalitetna. Treba istai da ovakva situacija u oblasti pozorita jo vie pogaa s obzirom da u Kotoru ve dvadeset godina postoji Kotorski festival pozorita za djecu koji je svojim znaajem i kvalitetom odigrao veliku ulogu u inficiranju djece i mladih pozoritem, obrazovanju i stvaranju slike o Kotoru kao gradu kulture i djece. Drevnu tradiciju jednog od najstarijih stalnih pozorita na Balkanu da i ne pominjemo. to se tie prednosti, pored navedenih primjera sa Festivalom za djecu i tradicijom, treba istai bazine prostorne kapacitete koji ukljuuju veliku scenu, dvije male i jednu kamernu scenu u Kulturnom centru, te ljetnju pozornicu sa 1.000 mjesta za publiku. Ovi kapaciteti su isto prostorni i imaju itavu seriju nedostataka: neopremljenost, stara oprema, loa projektovanost, grijanje, bezbjednost, ruiniranost, dizajn, loe upravljanje... U samoj optini Kotor postoje jo tri sale za kulturne manifestacije - lokalni centri za kulturu koji su smjetene u okrunim mjesnim zajednicama (kaljari, Dobrota, Pranj) i amfiteatar u gimnaziji. Za sve njih vae navedeni nedostaci, vie ili manje. Posebnu priu predstavljaju lokacije u Starom gradu - trgovi koji su sami po sebi scenografije, kao i lokacije u okruenju koje su idealne za ambijentalne forme, ulini teatar, nevidljivo pozorite, puki teatar i sl.
-126-
Od prednosti treba istai jaku tradiciju i aktivnosti pukih manifestacija (feti) koje su srodne sa pozoritem, kao i vidnu zainteresovanost obrazovnih institucija za uee u pozorinom ivotu. Takoe, ne treba prenebregnuti ni specifinost profilacije turista koji dolaze u Kotor, to predstavlja izvjesnu ansu za razvoj pozorinih djelatnosti. 17.6.1. PRIJEDLOZI NA POLJU POZORINE UMJETNOSTI Prioritet bi trebalo da bude umreavanje kulturnih aktera u Kotoru i susjednim optinama: zajedniki osmiljeno i planirano dovoenje predstava mini turneje, podjela posla meu centrima za kulturu i akterima iz susjednih optina, poto su kadrovski resursi mali, zajedniki marketing, uvezivanje (sporazumima) sa obrazovnim institucijama i biznis sektorom, posebno promiljena saradnja sa turistikim organizacijama i poslanicima. Takoe i donoenje pojedinanih i zajednikog plana bokeljskih optina kada je pozorite i njegov razvoj u pitanju ili bar otvaranje debate i pokretanje inicijativa i njihova medijska prezentacija. Dugorono bi trabalo razmotriti mogunost osnivanja zajednikog regionalnog bokeljskog pozorita koje bi bilo subvencionisano i od strane drave i sve tri optine. Pored navedenih aktivnosti zajednikog osmiljavanja koncepcija i distribucija gostujuih predstava, ovo bi podrazumijevalo i permanentnu pozorinu produkciju. U poetku ona ne bi trebala da ukljuuje stalni umjetniki ansambl, a sa vremenom (planski) bi trebalo i njega oformiti. Pored mogue podjele resora (marketing, zanatske radionice, tehnika, raunovodstvena i pravna sluba) mogua je i profilizacija u tri optine prema vidu produkcija. Tako bi se u Kotoru stavio akcenat na pozorite za djecu i mlade, u Herceg Novom na alternativni teatar i savremenu dramu, dok bi Tivat nastavio sa produkcijom konvencionalnijeg (mainstream) teatra koji prije svega njeguje lokalnu batinu. U Kotoru treba ui u zasnivanje stalne profesionalne pozorine produkcije za djecu koja bi dobila i dravni karakter (podrku). Ovo je na korak od inicijacije kroz aktivnosti Kotorskog festivala pozorita za djecu i Kotor Arta. Pod hitno je potrebno urediti i definisati odnose izmeu lokalne i republike vlasti, te relacije sa Kulturnim centrom po ovom pitanju. Izvjesno je da postoji realna potreba za jo jednim stalnim pozoritem za djecu u Crnoj Gori (pored Gradskog pozorita u Podgorici) i da je Kotor idealno mjesto da se to ostvari. Kroz postojei Festival ukazuje se i dobra ansa za internacionalnu prezentaciju pozorinog stvaralatva za djecu i mlade u Crnoj Gori, s obzirom na kontakte i postojeu mreu partnera irom svijeta. Poseban znaaj u tom smislu e imati i osnivanje ASITEJ Crna Gora centra u sklopu kancelarije Festivala. Postojei kadrovski potencijali u organizaciji Festivala su respektabilni, ali treba pronai naine za njihov vei angaman preko cijele godine. Posebnu stavku predstavlja rjeavanje problema tehnike opremljenosti, odnosno nabavke opreme (montana bina i gledalite, svjetlosni park, zvuna oprema, projektor i dr.) i rekonstrukcija postojeih prostora. Ovo se moe rijeiti kroz obezbjeenje
-127-
Prioritet bi trebalo da bude umreavanje kulturnih aktera u Kotoru i susjednim optinama: zajedniki osmiljeno i planirano dovoenje predstava mini turneje, podjela posla meu centrima za kulturu i akterima iz susjednih optina poto su kadrovski resursi mali, zajedniki marketing, uvezivanje (sporazumima) sa obrazovnim institucijama i biznis sektorom, posebno promiljena saradnja sa turistikim organizacijama i poslanicima.
U Kotoru treba ui u zasnivanje stalne profesionalne pozorine produkcije za djecu koja bi dobila i dravni karakter (podrku).
donacija u tehnikoj opremi i planiranje budeta Optine, odnosno saradnju sa biznis sektorom, gdje treba biti posebno oprezan. Potrebno je, naravno, rijeiti i pitanje gazdovanja i skladitenja nabavljene opreme.
U dokumentima UN i EU (rodna ravnopravnosti i kultura) definisani su sljedei osnovni ciljevi koje drave koje pretenduju na primjenu ovih standrada moraju uzeti u obzir prikom kreiranja politika kulture: orodnjavanje kulturnih politika, eliminisanje rodnih stereotipa u kulturi, osnaivanje enskih kulturnih identiteta u kontekstu politike promovisanja razlika u kulturi i razvoja kulturnog diverziteta.
Kultura je od velike vanosti za drutveni i ekonomski razvoj drutva, iji je integralni dio ostvarivanje ravnopravnosti polova kao osnovnog ljudskog prava i preduslova postojanja stvarne demokratije. Istovremeno, postojea kultura i dominantni kulturni obrasci mogu biti i prepreka ostvarivanju ravnopravnosti polova, te je vano ispitivati odnose izmeu kulture i ravnopravnosti polova - kako kultura utie na ravnopravnost polova i obrnuto. Treba imati u vidu da kultura nije statina, ve veoma dinamina i da se stalno prilagoava i mijenja u skladu sa novim drutvenim potrebama i uslovima, to otvara brojne mogunosti za unapreenje poloaja ena i stvaranje ravnopravnijeg drutva. Pitanje odnosa umjetnosti i rodne ravnopravnosti je veoma sloeno i osjetljivo, te se mora posebno voditi rauna da se ne stvori pogrena slika u kreiranju i implementaciji politika rodne ravnopravnosti, jer se ne radi o (pre)oblikovanju umjetnosti u svrhu politikih ciljeva, ve se radi o stvaranju drutva jednakih mogunosti i nediskriminacije, koje e svima omoguiti pristup kulturi i umjetnosti, bez obzira na pol.
18 MJERE KOJE AFIRMIU PRINCIP RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU
U dokumentima UN i EU (rodna ravnopravnosti i kultura) definisani su sljedei osnovni ciljevi koje drave koje pretenduju na primjenu ovih standrada moraju uzeti u obzir prikom kreiranja politika kulture: orodnjavanje kulturnih politika, eliminisanje rodnih stereotipa u kulturi, osnaivanje enskih kulturnih identiteta u kontekstu politike promovisanja razlika u kulturi i razvoja kulturnog diverziteta. Takvi ciljevi su definisani, izmeu ostalog, i u sljedeim dokumentima: Pekinka deklaracija UN; CEDAW - Konvencija o suzbijanju svih oblika diskriminacije ena UN; Putokaz ka postizanju rodne ravnopravnosti 2006-2012. Vijea Savjeta Evrope; Konvencija o zatiti i promociji raznolikosti kulturnih izraza UNESCO. 18.1. PROBLEMI NA POLJU AFIRMISANJA RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU Postojea kulturna politika dominantno podrava i podstie njegovanje tradicije i tradicionalne kulture, bez kritikog razmatranja u kojoj mjeri upravo ova kultura uvruje i promovie rodne stereotipe - oliene u tradicionalnoj distribuciji rodnih uloga, znanja i vjetina (npr. promovisanje enskih i mukih vjetina, poslova, zanimanja, zanata...);
-128-
Nedovoljan broj udruenja i programa koji se bave pitanjima rodne ravnopravnosti i afirmacijom savremenog enskog stvaralatva na teritoriji Kotora i Boke Kotorske u cjelini; Slaba vidljivost enske istorije i kulture na teritoriji optine Kotor i Boke Kotorske; Ojaavanje i irenje esto pretjerano seksualizovanog i objektificirajueg naina medijske reprezentacije ena i djevojica u tradicionalnim i komercijalnim manifestacijama (npr. plesne grupe). 18.2. CILJEVI NA POLJU AFIRMISANJA RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU Promovisati znaaj ravnopravnosti polova u kulturi i kroz kulturu; Podsticati istraivanja enske istorije Boke i bokeljskih optina i uiniti je vidljivom; Afirmisati savremene enske programe i projekte u kulturi, kao i ensko stvaralatvo; Podsticati edukaciju o rodnoj ravnopravnost kroz slobodni dio predmentnih kurikuluma u osnovnim i srednjim kolama; Podsticati ene i muskarce, djeake i djevojice da ravnopravno uestvuju u svim kulturnim aktivnostima, ukljuujui i one koje se tradicionalno smatraju enskim ili mukim; Podsticati umjetnike/ce, kao i kulturna udruenja, da promoviu kulturne aktivnosti koje osporavaju stereotipne stavove o enama i mukarcima; Podsticati biblioteke da osporavaju rodne stereotipe izborom knjiga; Podravati projekte promovisanja enskih ljudskih prava kroz kulturu. 18.3. PROJEKTI NA POLJU AFIRMISANJA RODNE RAVNOPRAVNOSTI KROZ KULTURU Usvojiti Evropsku povelju o rodnoj ravnopravnosti na lokalnom nivou (iji se lan 20 odnosi na kulturu, sport i rekreaciju); Uraditi analizu znaenja i rodnih politika u tradicionalnim manifestacijama i kreirati preporuke za umanjivanje stereotipa; Ustanoviti meunarodnu manifestaciju Festival enske kulture viegodinji program koji bi se se svake godine odravao u drugom bokeljskom gradu Kotor, Herceg Novi i Tivat; Podsticati organizatore postojeih kulturnih deavanja da u svoje programe uvrste rodno osjetljive sadraje; Podsticati i podravati istraivanja enske istorije bokeljskih optina (ene umjetnice, vjetice, enski prostori, itd); Kreirati ensku mapu Boke i obiljeiti take enske istorije u prostoru; Ukljuiti kulturnu marrutu enska istorija Boke u turistiku ponudu bokeljskih gradova; Organizovati radionice enskog pisanja;
-129-
Jedan od moguih projekata je ustanovljenje meunarodne manifestacije Festival enske kulture - viegodinji program koji bi se se svake godine odravao u drugom bokeljskom gradu Kotor, Herceg Novi i Tivat;
Kreirati ensku mapu Boke i obiljeiti take enske istorije u prostoru te ukljuiti kulturnu marrutu enska istorija Boke u turistike ponude bokeljskih gradova.
Podrati osnivanje Centra enske kreacije / enskog kreativnog centra zajednikog enskog prostora, prostora za edukaciju, razvoj i istraivanje enske kreativnosti i stvaralatva na podruju Boke; Podsticati i podravati istraivanje istorije mirovnih praksi i inicijativa u Boki Kotorskoj; Organizovatie serijal radio/TV emisija na temu rodne ravnopravnosti, u saradnji sa lokalnim medijima.
Analiza stanja u okviru Nacionalnog plana akcije za mlade (NPAM 2006-2011) ukazuje na injenicu da su sadraji prilagoeni mlaoj populaciji nedovoljno zastupljeni u kulturnoumjetnikoj ponudi Crne Gore, kao i na to da su mladi nedovoljno informisani i edukovani u oblasti kulture.
Kultura mladih prepoznata je u okviru sprovoenja omladinske politike u Crnoj Gori kao zasebna oblast koja ima svoje specifinosti i razlikuje se od kulturnog konteksta ire zajednice. Analiza stanja u okviru Nacionalnog plana akcije za mlade (NPAM 2006-2011) ukazuje na injenicu da su sadraji prilagoeni mlaoj populaciji nedovoljno zastupljeni u kulturno-umjetnikoj ponudi Crne Gore, kao i na to da su mladi nedovoljno informisani i edukovani u oblasti kulture. Ukljuenost mladih u kreiranje kulturnih sadraja takoe je veoma niska, kako na lokalnom, tako i na dravnom nivou. NPAM navodi i da su problemi nedostatka specijalizovanih institucija koje se bave kulturom mladih i njihovog odrivog finansiranja, veoma izraeni u Crnoj Gori, kao i problem nedostatka strukturisanih sadraja za provoenje slobodnog vremena mladih. U vezi sa tim, ukljuenost mladih u volonterske aktivnosti je takoe veoma niska.
19 MJERE KOJE STIMULIU KULTURU MLADIH
Nacionalni program razvoja kulture, usvojen 2011. od strane Ministarstva kulture, sporta i medija, u okviru poglavlja 7.3. tretira temu kulture mladih i definie je kao poseban segment kojem treba posvetiti vie panje: Postojee institucije kulture se ne bave na sistematian nain istraivanjem kulturnih potreba mladih, osmiljavanjem kulturnih sadraja namijenjenih mladima i podizanjem svijesti mladih o znaaju kulture. Takoe, ne postoji ustanovljen nain na koji bi se blagovremeno prepoznavali mladi umjetniki talenti i usmjeravao njihov dalji razvoj, obrazovanje i profesionalni put. Dokument dalje istie da je u cilju unapreivanja aktivnog uestvovanja mladih u kulturnom ivotu Crne Gore, potrebno: Promovisati kulturu u kolama, kroz zajednike projekte Ministarstva kulture i Ministarstva prosvjete i sporta; jaati partnerstvo kola i institucija kulture; lokalne kulturne sadraje prilagoditi nacionalnim i meunarodnim trendovima; poboljati kulturnu ponudu u svim gradovima; omoguiti mladima da sami osmiljavaju i realizuju kulturne sadraje. U dokumentu se takoe navodi i preporuka da se kultura mladih nae u Lokalnim programima razvoja kulture: Unapreivanje i razvoj kulture u optinama bie predmet pojedinanih programa razvoja kulture sa godinjim akcionim planovima, koje e crnogorske optine donositi u skladu sa Zakonom o kulturi. Optinski programi razvoja kulture, prema ovom programu, treba da, kao jednu od mjera za obezbjeivanje efikasnijeg sprovoenja programa, sadre mjere koje stimuliu nezavisnu kulturnu scenu i kulturu mladih.
-130-
Neophodnost zadovoljavanja kulturnih potreba mladih na organizovan i koordinisan nain prepoznata je kao prioritet i na optinskom nivou. Lokalni plan akcije za mlade (LPAM), usvojen od strane Optine Kotor u februaru 2010, prepoznaje potrebu obezbjeivanja uslova i opremanja prostora za kulturne aktivnosti mladih ljudi, kao i potrebe unapreivanja informisanja mladih o oblastima koje ih se tiu i njihovu ukljuenost u kreiranje informativnih sadraja kao prioritetne. Rezultati istraivanja na lokalnom nivou pokazuju i da je oblast kulture mladih esto marginalizovana i neprepoznata od strane donosilaca odluka, ali i samih mladih i organizacija koje rade sa mladima: potrebe mladih nisu dovoljno definisane, koncept kulture mladih nije jasan, a broj kulturnih sadraja ogranien. Mladi uglavnom kulturu povezuju sa elitizmom i elitama, i smatraju da je razvoj kulture odgovornost drave ili lokalne samouprave. Pojam kulture mladi razumiju na razliite naine: od optih vrijednosti kao to su vaspitanje, obrazovanje sloboda, kreativnost, smisao drutva i izraz linog razvoja, pa sve do specifinih aktivnosti kao to su odlazak u pozorite, izlobe, koncerte. Pod kulturom se podrazumijevaju i aktivnosti koje su dio svakodnevnog ivota, oblaenje, ponaanje na ulici, govor, briga o ivotnoj sredini i o istoi svoga grada/sela, sluanje muzike sa prijateljima. Veina mladih takoe smatra da kultura nije adekvatno tretirana u kontekstu obrazovanja, posebno lokalna kultura. Smatra se da se kultura u kolama ne obrauje na nain blizak i prijemiv mladima. 19.1. MJERE ZA UNAPREDJIVANJE KULTURE MLADIH 1) Unapreivanje svijesti o znaaju kulture mladih na lokalnom nivou, kroz: Organizovanje okruglih stolova, tribina i diskusije svih relevantnih aktera na lokalnom nivou (institucija i mladih) na temu kultura mladih; Unapreivanje informisanja o kulturnim sadrajima na nain prilagoen mladima (u kolama preko razglasa, preko socijalnih mrea i korienjem savremenih tehnologija, organizovanjem dogaaji za mlade uz njihovo uee i sl). Unapreivanje dostupnosti kulturnih sadraja mladima (posebno iz prigradskih sredina), i definisati mjere za ukljuivanje mladih sa problemima sluha, govora, vida ili sa oteanim/onemoguenim kretanjem; Animiranje mladih da se ukljue u kulturne manifestacije lokalnog karaktera (amaterska drutva, bendove, folklorne ansamble i nevladine organizacije), i promovisanje pozitivnih primjera ukljuivanja mladih u tradicionalne kulturne manifestacije; Podsticanje volonterizam mladih u kulturi; Podsticanje umreavanja i saradnje, te kvalitetnijeg informisanja izmeu tri bokeljska grada (Kotora, Tivata i Herceg Novog). 2) Ukljuivanje kulturnih sadraja u obrazovni proces kroz: Osmiljavanje i realizacija programa uea umjetnika/ca u obrazovnim programima u osnovnim i srednjim kolama;
-131-
Uslovi za zadovoljavanje kulturnih potreba mladih mogu se poboljati kroz: Definisanje strategije za privlaenje mlae publike unutar kulturnih institucija; obezbjeenje bolje povezanost kulturnih institucija sa mladima (preko organizovanih programa i popusta za kole, i sl.); stavljanje na raspolaganje prostora za kulturna deavanja akterima sa nezavisne kulturne scene u optini Kotor (Dom kulture kaljari, zgrada Elektrodistribucije); kreiranje raznovrsne kulturne ponude prilagoene uzrastu i potrebama mlae populacije.
Organizovanje vannastavnih umjetnikih sekcija u kolama; Organizovane posjete aka muzejima, galerijama, pozoritima i drugim kulturnim ustanovama u Boki; Zastupljenost lokalne istorije i kulture u obrazovnim programima u osnovnim i srednjim kolama; Podrka savremeno osmiljenim prezentacijama kulturnih dobara koji ukljuuju uee mladih (radionice sa mladima razliitih uzrasta); Osmiljavanje i realizacija programa posjete kulturnim institucijama i kulturnim spomenicima Boka za djecu. 3) Poboljanje uslova za zadovoljavanje kulturnih potreba mladih, kroz: Definisanje strategije za privlaenje mlae publike unutar kulturnih institucija; Obezbjeenje bolje povezanost kulturnih institucija sa mladima (preko organizovanih programa i popusta za kole, i sl.); Stavljanje na raspolaganje prostora za kulturna deavanja akterima nezavisne kulturne scene u optini Kotor (Dom kulture kaljari, zgrada Elektrodistribucije); Kreiranje raznovrsne kulturne ponude prilagoene uzrastu i potrebama mlae populacije; Poveanje broja kulturnih deavanja prilagoenih uzrastu i interesovanjima mladih (naroito van ljetnje sezone); Kreiranje mogunosti mladima da sami stvaraju kulturne sadraje (organizuju knjievne ili poetske veeri, pokrenu asopis, sami naprave scenarije i da sami budu autori/ke predstava, i sl.); Promovisanje ideje o osnivanju mediateke za mlade (mjesta, gdje bi se nudili mediji bliski mladima - beletristika, CD-i, muzika, asopisi).
19.2. INKLUZIJA DJECE I MLADIH SA SMETNJAMA U RAZVOJU U PROJEKTE KULTURE Uee u kulturnim aktivnostima od velikog je znaaja za djecu. Ove aktivnosti odlina su prilika za mnotvo socijalnih interakcija, upoznavanje druge djece i razvijanje prijateljstava. Osim toga, uestvovanje u raznim umjetnikim projektima podstie razvoj djece. Mnogobrojna istraivanja pokazala su da pravovremeno upoznavanje djece sa glumom i muzikom moe da ubrza razvoj govora, pospjei talenat za matematiku i prirodne nauke, unaprijedi koordinaciju, pobolja vjetine pamenja i itanja, a naroito kod djece sa smetnjama u razvoju. Sline efekte na razvoj djece ima njihovo bavljenje drugim umjetnostima slikarstvom, plesom, itd. Kroz kreiranje odgovarajucih politika, strategija i projekata potrebno je umjetniki proces uiniti dostupnim djeci i mladima sa smetnjama u razvoju i stvoriti uslove za partnerske odnose sa profesionalnim umjetnicima/cama i institucijama iz oblasti pozorine, plesne i vizuelne umjetnosti.
-132-
Projekti u oblasti inkluzije djece i mladih sa smetnjama u razvoju u projekte kulture: Podsticati umjetnike/ce da sami kreiraju inicijative i projekte za ukljuivanje djece sa smetnjama u razvoju u kulturno-umjetnike aktivnosti; Unapreivati meuoptinsku, regionalnu i meunarodnu saradnju profesionalaca koji rade u oblasti inkluzije djece i mladih sa smetnjama u razvoju u oblasti kulture (razmjena ideja i informacija, obuka naih kadrova da sprovode sline programe, itd.); Uklanjati fizicke barijere u institucijama kulture;
20 MJERE KOJE KULTURNE SADRAJE INE DOSTUPNIJIM OSOBAMA SA INVALIDITETOM
U Crnoj Gori je ve nekoliko godina na snazi Pravilnik o bliim uslovima i nainu prilagoavanja objekata za pristup i kretanje lica smanjene pokretljivosti (Sl. list Crne Gore, br. 10/09 od 10. 02. 2009). Ovim pravilnikom se propisuju uslovi i nain obezbjeivanja nesmetanog pristupa, kretanja, boravka i rada licima smanjene pokretljivosti (u daljem tekstu: pristupanost) objektima koji su u javnoj upotrebi, stambenim i stambeno-poslovnim objektima i uslovi i nain jednostavnog prilagoavanja pristupanosti stambenim i stambenoposlovnim objektima.
lan 44 ovog pravilnika nabraja objekte kulture u javnoj upotrebi koji se moraju projektovati i biti izvedeni tako da, zavisno od svoje namjene, sadre elemente pristupanosti. Ti objekti kulturne namjene su centralna biblioteka, gradska biblioteka, univerzitetska biblioteka, kulturni centar, kongresni centar, muzej, galerija, izlobeni prostor povrine 300 m i vie, bioskop, pozorite i koncertna dvorana, i sl. Izuzetno odstupanje od propisanih elemenata pristupanosti prema lanu 52 odnosi se na rekonstrukciju objekata. On kae: Ako se pri rekonstrukciji objekata iz lana 5 ovog pravilnika, koji su upisani u Centralni registar spomenika kulture na teritoriji Crne Gore, ne mogu obezbijediti propisani elementi pristupanosti, a da se ne narui utvreno svojstvo spomenika kulture, doputeno je izuzetno odstupiti od propisanih elemenata pristupanosti, uz uslov da se za odstupanje pribavi prethodna dozvola Regionalnog zavoda za zatitu spomenika kulture. Problem pristupanosti objektima je predvien LPAI (Lokalnim planom akcija u oblasti invalidnosti), koji je kao dokumant usvojen u Optinskom parlamentu Kotora i on se djelimino sprovodi. U Zakonu o graevinarstvu predvien je rok od pet godina u kojem svi objekti od interesa za ovu populaciju moraju biti prilagoeni njihovim potrebama. Od institucija kulture u optini Kotor, Pomorski muzej Crne Gore je uinio dostupnim jedan dio svoje zbirke (u prizemlju) osobama sa invaliditetom,
Od institucija kulture u optini Kotor, Pomorski muzej Crne Gore je uinio dostupnim jedan dio svoje zbirke (u prizemlju) osobama sa invaliditetom, a postavljen je i video bim pomou koga je mogue pogledati projekciju o zbirkama koje se nalaze na njegovim viim spratovima. U sluaju Kino Boka, dvorane u crkvi Svetog Duha, Gradskoj biblioteci i Centru za kulturu trebalo bi to prije ove prostore uiniti dostupnim osobama sa invaliditetom makar kroz mobilne, pokretne drvene ili metalne rampe za invalidska kolica.
-133-
a postavljen je i video bim pomou koga je mogue pogledati projekciju o zbirkama koje se nalaze na njegovim spratovima. U sluaju Kina Boka, dvorane u crkvi Svetog Duha, Gradske biblioteke i Centra za kulturu trebalo bi to prije ove prostore uiniti dostupnim osobama sa invaliditetom, makar kroz mobilne, pokretne drvene ili metalne rampe za invalidska kolica. Dugorona rjeanja bila bi sjedita-liftovi koji se mogu montirati du stepenita zgrada i koja na taj nain mogu pomoi ne samo osobama sa invaliditetom, nego i starijim osobama da se popnu na vie spratove. Treba pomenuti i da katedrala Sv. Tripuna ima dva stepenika na ulazu, koji je ine nedostupnom osobama sa invaliditetom. Kao i to da, poto se riznica i muzej katedrale nalaze na spratu, ove izvanredne zbirke ostaju nedostupni i domaem stanovnitvu koje ima problema sa kretanjem, ali i turistima sa istim problemom koji nekada prelaze hiljade kilomentara da bi vidjeli to blago. S obzirom na vjerski karakter objekta i njegovu ogromnu kulturnu vrijednost, pitanje je u kojoj su mjeri arhitektonski zahvati mogui (poput npr. stepelinog lifta), ali bi video projekcija sadraja mogla bar djelimino da ublai ovaj problem. S obzirom na to, da pored osoba sa smanjenom pokretiljivou, u optini Kotor ima i osoba sa oteenjem sluha i govora, slabovidih i slijepih osoba, Optina bi trebalo da predvidi i mjere koje bi njima uinila kulturne sadraje dostupnijim. Za slijepe i slabovide to bi bilo prije svega tampanje materijala na brajevom pismu, kao i primjena posebnih softvera koji tekst pretvaraju u govor. Slijepe osoba mogu pratiti manifestacije muzikog i govornog karaktera (pored koncerata i razne tribine, knjievne veeri i sl.). Za manifestacije koje posjeuju osobe sa oteenim sluhom i govorom trebalo bi obezbijediti i gestovnog tumaa. Trebalo bi, gdje je to mogue, ukljuiti i osobe sa invaliditetom u organizovanje manifestacija njima prilagoenih. Tokom pripreme ovog dokumenta ukazano nam je da grupa osoba sa oteenim sluhom i govorom arolija tiine ve ima iskustva sa pripremanjem posebnih manisfestacija, koje su podesne za praenje i za ostale grupe OSI, osim za slabovide i slijepe.
-134-
Monitoring predstavlja sistematsko i kontinuirano prikupljanje podataka, njihovu analizu i upotrebu radi donoenja odluka zasnovanih na poznavanju situacije. Aktivnosti monitoringa su te koje obezbjeuju identifikaciju uspjeha i problema u realizaciji stratekih planova, pravovremeno odluivanje zasnovano na poznavanju injenica, obavjetavanje i ukljuivanje zainteresovanih aktera, evaluaciju rezultata i reviziju aktivnosti i finansija.
21 MONITORING I EVALUACIJA
Principi dobre prakse u oblasti monitoringa podrazumjevaju da se prilikom pravljenja sistema monitoringa ima u vidu KOME su potrebne KOJE informacije, KAKO e biti prikupljane i u KOM OBIMU. Potrebe za informacijama svake od zainteresovanih strana se razlikuju, pa ako unaprijed nemamo u vidu KOME su potrebne koje informacije, rezultat aktivnosti monitoringa moe biti groblje podataka - obilje podataka koji nikome nijesu potrebni. Odreivanje KOJE su informacije potrebne utvruje se kroz analizu projektovanih ciljeva, interesa i kapaciteta zainteresovanih strana, institucionalnih struktura i struktura menadmenta, te odgovornosti za donoenje odluka. Direktno povezano sa ovim pitanjem je i pitanje KAKO e se informacije prikupljati, analizirati i upotrebljavati. Takoe bi se trebalo, to se OBIMA INFORMACIJA tie, ograniiti samo na prikupljanje i analizu najneophodnijih podataka za donoenje pravovremenih odluka. Vie informacija ne znai nuno i bolju informisanost. Ali, istovremeno, principi dobrog monitoringa ukazuju na potrebu da se, gdje god je to mogue, i u granicama prihvatljivih trokova, kvalitet i pouzdanost informacija podignu na vii nivo kroz prikupljanje informacija iz vie od jednog izvora i upotrebu vie od jednog metoda. To se u argonu naziva metodom triangulacije (triangulation). etiri domena posmatranja jesu: 1. Monitoring rezultata 2. Monitoring procesa 3. Monitoring uticaja i 4. Monitoring konteksta Uporeivanje onoga to jeste i onoga to bi trebalo da bude ostvareno na nivou upotrebe sredstava, sprovoenja aktivnosti i ostvarenja ciljeva je kljuni zadatak u menadmentu programa i projekata. U okviru monitoringa rezultata prva stvar koju treba pratiti jeste odnos planiranih i ostvarenih rezultata. Ovo ujedno omoguava procjenu da li su ciljevi bili realistini ili suvie ambiciozni. Prilikom poreenja planiranih rezultata sa ostvarenim rezultatima procjenjuje se efektivnost djelovanja. Drugi metod u monitoringu rezultata jeste uporeivanje uloenih sredstava (rada, materijala, vremena, opreme) sa ostvarenim rezultatima djelovanja, tzv. input output poreenja. Poreenje planiranih i stvarno korienih sredstava za realizaciju aktivnosti omoguava ocjenu efikasnosti djelovanja. Efikasnost se ogleda u tome da se, uz upotrebu to je mogue manje sredstava ljudi, opreme, finansijskih sredstava (input) i u to kraem vremenskom roku, ostvare to bolji rezultate u pogledu
-135-
njihovog kvantiteta i kvaliteta (output). Trei, vrlo esto korieni metod u monitoringu rezultata jeste benchmarking. U procesu benmarkinga vri se uporeivanje vlastitih djelatnosti i rezultata sa izuzetnim projektima i programima koji predstavljaju modele za uzor, primjere dobre prakse, a realizuju se u slinim okolnostima, koriste slina sredstva i imaju sline ciljeve. Drugi domen u kojem se vri monitoring jeste monitoring procesa. U monitoringu procesa akcenat je na tome kako se ostvaruju rezultati. Procesi na koje posebno treba obratiti panju jesu podjela zadataka unutar tima koji realizuje aktivnosti i njihovo prilagoavanje promijenjenim okolnostima u okruenju, definisanje i razjanjenje uloga lanova/ca tima, razliiti oblici saradnje meu organizacijama i promjenljivost, dinamizam ovih odnosa, kao i suoavanje sa promjenama i otpor prema promjenama. Monitoring uticaja posmatra dugorone socio-ekonomske i ekoloke efekte programa i projekata. Oni esto prevazilaze ciljeve i rezultate ka kojima se teilo i mogu biti eljeni i neeljeni. Ovi efekti se mogu pojaviti tokom trajanja projekta, ali esto postaju vidljivi tek nakon to se realizacija programa ili projekta zavrila. Upravo iz tog razloga se sa monitoringom uticaja nastavlja i nakon to je program ili projekat zvanino okonan. Procedure i instrumenti monitoringa uticaja su slini kao za monitoring rezultata, ali se poetak monitoringa uticaja veoma razlikuje. Prvi korak u ovom procesu se sastoji od izbora hipoteza uticaja. Kako je broj vidljivih i nevidljivih efekata programa i projekata ogroman, postavljanjem hipoteza uticaja ograniava se polje posmatranja koje periodino ispitujemo koristei odreene indikatore. Najjednostavnija vrsta monitoringa uticaja sastoji se u provjeravanju malog broja hipoteza tokom dueg perioda i prezentaciji podataka u odreenim vremenskim sekvencama. etvrti domen iji se monitoring organizuje jeste monitoring okruenja ili konteksta. Pod monitoringom okruenja podrazumjeva se posmatranje i ispitivanje svih pozitivnih i negativnih faktora koji mogu uticati na uspjeh programa ili projekta, a ne nalaze se pod direktnom kontrolom menadmenta programa. Kao i u sluaju monitoringa uticaja prvi korak sastoji se u izboru i ogranienju polja posmatranja, a potom se okruenje definie kao integrisani sistem u kojem se u duem periodu prate trendovi (ekonomskog rasta, politike stabilnosti, socijalne jednakosti/nejednakosti, institucionalnog razvoja, upotrebe prirodnih resursa, sigurnosti i kontrole konflikata, i dr.) i posmatraju njihovi meusobni odnosi i uticaj na aktivnosti projekta i programa. S druge strane, svrha evaluacije je da se izvri sistematska i koliko je to mogue objektivna ocjena tekueg ili zavrenog projekta, programa ili politike, njihovog dizajna, implementacije i rezultata. Namjera je da se odredi relevantnost i ostvarenje ciljeva, razvojna efikasnost, efektivnost, uticaj i odrivost. Evaluacija bi trebalo da obezbijedi informacije koje su pouzdane i korisne, omoguavaju ukljuivanje nauenih lekcija u proces donoenja odluka i recipijenata i donatora. esto se govori da postoje dva osnovna tipa evaluacije: formativna evaluacija (formative evaluation) koja se odvija tokom pripreme programa ili projekta i za vrijeme njihove implementacije i sumirajua evalucija (summative evaluation) koja se vri po okonanju programa. U okviru formativne evaluacije razlikujemo prethodnu (ex-ante) evaluaciju
-136-
i evaluaciju tokom (mid-term) realizacije programa/projekta, a u okviru sumirajue evaluacije zavrnu (final) evaluaciju i naknadnu (ex-post) evaluaciju. Ono to se u evaluacijama tokom programa/projekta, finalnoj evaluaciji i naknadnoj evaluaciji procjenjuje jeste relevantnost, efikasnost, efektivnost, uticaj i odrivost projekta. Relevantnost se prvenstveno odnosi na dizajn programa ili projekta i tie se obima u kojem postavljeni ciljevi odgovaraju identifikovanim problemima ili realnim potrebama i to u dva trenutka u vremenu: prilikom dizajniranja programa i u vrijeme evaluacije. Efikasnost se prvenstveno odnosi na aktivnosti u toku programa ili projekta i ona se procjenjuje po tome da li su inputi (ljudstvo, oprema, finansijska sredstva) obezbijeeni i da li se njima dobro rukovodilo, da li su aktivnosti bile organizovane na prikladan nain i da li je sve ovo tako uraeno da se sa najmanjim trokovima ostvare oekivani rezultati. Efektivnost se tie nivoa ostvarenja rezultata programa ili projekta i pita se o stepenu u kojem su oni proizveli oekivane rezultate, ostvareni rezultati doveli do realizacije njihovih ciljeva, a realizacija ciljeva doprinijela ostvarenju vizije. Dok se efektivnost odnosi na rezultate programa ili projekta, njihov uticaj se odnosi na planirane i neplanirane konsekvence projekta na nivou cilja programa i dugoronoih ciljeva. Odrivost se odnosi na to da li e pozitivni efekti programa na nivou rezultata i ciljeva nastaviti da postoje nakon to se sa finansiranjem aktivnosti prekine, kao i da li e se odrati dugoroni uticaj na nivou sektora, regiona ili itave zemlje. U sluaju Programa razvoja kulture Optine Kotor za period 2012-2016. trebalo bi pratiti zbivanja u sva etiri domena monitoringa, ali bi posebnu panju trebalo posvetiti monitoringu rezultata i monitoringu procesa. U monitoringu konteksta trebalo bi pratiti kako ekonomski inioci i oekivano pogoranje ekonomske krize utiu na ostvarenje planiranih ciljeva i rezultata. S druge strane, u monitoringu uticaja, trebalo bi se koncentrisati na to u kojoj mjeri ostvarenje rezultata ove stategije (u oblasti kulture) doprinosi ekonomskom i socijalnom oporavku Optine Kotor ili bar njenoj poveanoj otpornosti na udare krize. U monitoringu rezultata trebalo bi se fokusirati na odnos planiranog i ostvarenog. Trebalo bi i ovdje pomenuti da se ne oekuje da e sve predloene aktivnosti finansirati lokalna samouprava, niti da bi sve rezultate trebalo ostvariti u koordiniranoj akciji gradskih institucija. Skup ideja koji je generisan tokom procesa stratekog planiranja i predloene aktivnosti treba tretirati kao vlasnitvo svih aktera koji se bave kulturom u ovom gradu i van njega. Vjerovatnoa da e planirani ciljevi biti ostvareni ili da e kretanje putem identifikovanih stratekih pravaca dovesti do unapreenja kulture u gradu, proporcionalno je ukljuivanju svih sektora koji se bave kulturom u njihovu realizaciju; povezivanju sa drugim resorima u gradu i izvan njega (turizam, saobraaj, obrazovanje, mediji, zanatstvo...) i finansiranju ovih aktivnosti sa razliitih nivoa (meunarodnog, nacionalnog i lokalnog). Meutim, da se ovo eljeno bogatstvo aktera i njihovog djelovanja ne bi pretvorilo u zbrku, trebalo bi paljivo pratiti aktivnosti i rezultate vezane za ciljeve predviene ovom strategijom. Kao to bi trebalo pratiti i proces ostvarivanja rezultata i ciljeva i
-137-
meusobne odnose aktera u ovom poslu. Kljunu ulogu u ovom procesu trebalo bi da ima Uprava za kulturu i kulturno nasljee koja bi neprekidno pratila djelovanje kulturnih institucija i vaninstitucionalnih aktera u gradu, kao i drugih aktera, iz drugih gradova ili iz drugih zemalja, koji se ukljuuju u ovaj proces. Sa rezultatima analiza, na osnovu prikupljenih informacija, Sekretarijat za kulturu i zatitu prirodnog i kulturnog nasljea trebalo bi da permanentno upoznaje organe lokalne samouprave, kulturne institucije i druge kulturne aktere u gradu; Ministarstvo kulture; kao i meunarodne donatore, ukoliko ih bude bilo. Svrha ovih aktivnosti bila bi da se, na osnovu uoenih problema ili novih mogunosti, uvode korektivne akcije ili revizije ovog plana. S druge strane, evaluacija bi trebalo da se odvija na najmanje dva nivoa. Na prvom nivou, trebalo bi uvesti redovnu evaluaciju programa i projekata kulturnih institucija i vaninstitucionalnih aktera na godinjem nivou. Nju bi trebalo da vre Sekretarijat za kulturu i zatitu kulturnog i prirodnog nasljea (posebno njihovih kvantitativnih i finansijskih aspekata praenje efektivnosti i efikasnosti programa i projekata) i Savjet za kulturu gradonaelnice - koji bi ocjenjivao kvalitativne aspekte postignutog. Utoliko bi trebalo obezbijediti da se u Savjetu za kulturu nau strunjaci/kinje koji su sposobni da odgovore ovim zadacima. Na drugom nivou - evaluacije ostvarenja stratekih ciljeva i rezultata - trebalo bi organizovati temeljnu evaluaciju postignutog u bar dva vremenska odsjeka na poetku 2014. godine i po okonanju planskog ciklusa (u prva tri mjeseca 2017. godine). Imajui u vidu i nacionalne i meunarodne ambicije Optine Kotor zabiljeene u ovom stratekom planu, dobro bi bilo da za evaluaciju u sredini projekta (mid-term) i za zavrnu evaluaciju budu angaovani po jedan strunjak iz zemlje (u koordinaciji sa Ministarstvom kulture) i iz inostranstva (u koordinaciji sa potencijalnim donatorima projekata koji u ovom periodu budu obezbijeeni). Ovako organizovani sistemi monitoringa i evaluacije, omoguili bi i da se tokom planskog perioda unaprijedi realizacija planiranih aktivnosti, uvedu korektivne mjere i prilagoavanja ciljeva i rezultata. A posebno bi predstavljali dobru osnovu za naredni ciklus stratekog planiranja.
Kotor, mart 2012.
Dodatni prilozi
U narednom poglavlju proitajte dijelove iz intervjua sa akterima i akterkama kulture na teritoriji optine Kotor
IDENTITETI
Kulturni identitet grada ini, prije svega, starost spomenikog nasljea (jo od mlaeg kamenog doba, pa ilirskog doba u kontinuitetu sve do dananjeg dana) koje nije ouvano samo u okviru urbanog jezgra grada, nego i u njegovom okruenju. Identitet ini, takoe, raznolikost kulturnih slojeva koja je nastala kao posljedica mijeanja naroda i kultura, posebno nakon razdvajanja Crkve na istonu i zapadnu. Tu je zatim uvanje tradicije. Za to su zasluni pojedine organizacije, kao to je na primjer Bokeljska mornarica, i obiaji poput perake Fainade i Gaanja kokota. Tu su svakako zanati i pomorstvo, zatim rijetkost i univerzalnost dijelova materijalne i nematerijalne kulture, kao i specifinost kulturnog pejzaa, zbog kojeg je ovo podruje i preporueno za upis u UNESCO-vu batinu. (Profesor dr Milenko Pasinovi) === Identitet Kotora se formirao davno. Dok postoje zidine, dok u zidinama postoje ljudi sa svojim nainom ivota, pogledom na svijet oni iskazuju identitet. To je vrlo kompleksno pitanje, staro 2000 godina... (Profesorica dr Gracijela uli, lanica Savjeta za kulturu Optine Kotor) === Kotor posjeduje vrlo izraen identitet tako da se moe govoriti o gradu-linosti. Njegove najznaajnije identitetske karakteristike proizilaze iz geografskog poloaja, topografije terena i graditeljske batine. Njegov vizuelni identitet ine iskonska priroda i arhitektonsko nasljee. Poznato je takoe da graditeljstvo Kotora u svim svojim oblicima i manifestacijama pokazuje visoke domete i to ne samo u regionu, ve su kulturni uticaji prepleteni s arhitekturom i likovnom umjetnou ireg mediteranskog prostora. (Zorica ubrovi, Regionalni zavod za zatitu spomenika 1) === Identitet Kotora ini na prvom mjestu kulturna batina, ona fizika, opipljiva, ali i nematerijalna obiaji, nain ivota... (Stevan Kordi, fotograf, lan Savjeta za kulturu Optine Kotor) === U kulturolokom, ali i svakom drugom smislu, osnov identiteta ovog grada jeste osobeni kulturni pejza sinteza koju tvore ne samo vrijedni sakralni i profani objekti, ve i atmosfera koju stvara iva i nematerijalna kultura, i sve to zajedno u jedinstvenom pejzau koji Kotor ini gradom sui generis. Dakle, kultura grada je i materijalno i nematerijalno, i prolo i sadanje, i tradicionalno i moderno. Upravo
1 Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture je transformisan u organizacione jedinice: Odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara i Odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore.
-141-
Kotor posjeduje vrlo izraen identitet tako da se moe govoriti o gradu-linosti.

Zorica ubrovi, Regionalni zavod za zatitu spomenika
Identitet Kotora ini na prvom mjestu kulturna batina, ona fizika, opipljiva, ali i nematerijalna obiaji, nain ivota...
Stevan Kordi, lan Savjeta za kulturu Optine Kotor
Identitet Kotora su i ljudi koji u njemu ive i koji vjekovima daju duu ovom gradu, kamenu, zidinama.
Saa Miloevi, direktor Centra za kulturu u Kotoru
kulturna specifinost Kotora potencijal je njegovog ukupnog razvoja, ali je nedovoljno shvaena i iskoriena, posebno s aspekta turistikog razvoja. Zato njeno unapreenje treba da predstavlja ozbiljan i trajan zadatak za gradsku upravu, kulturne i turistike organizacije. Treba da postoje metode i instrumenti realizovanja dogovorene kulturne politike. (Tatjana Vulekovi, autorka knjige Kultura i turizam, kultura ili turizam?) === Identiteti Kotora su brojni: legende o gradu, njegov geografski poloaj, istorija, stare palate, zidine... To je zatim njegova arhitektura mjeavina umjetnikih renesansnih i baroknih stilova. To je vjekovna ljubav prema knjizi od kotorskih skriptarija pod luminima do dananjih biblioteka. Identitet Kotora su i ljudi koji u njemu ive i koji vjekovima daju duu ovom gradu, kamenu, zidinama. Kotor je uvijek imao veoma kreativne ljude koji su spremni da od malo naprave puno na planu kulture. Identitet Starog grada Kotora jesu njegove ulice i uliice koje se ne sijeku pod pravim uglom. To je katedrala Svetog Tripuna koja se odlikuje izuzetnom romanskom elegancijom. Da ne pominjem ostalo blago koje grad ima, a koje su razne civilizacije i kulture ostavile ovdje. I pored svega, mi se ne ponaamo domainski i ne valorizujemo grad u mjeri u kojoj bi trebalo. (Saa Miloevi, direktor Centra za kulturu u Kotoru) === Kotor doivljavam kao grad umjetnosti i kulture, a voljela bih da to ostane i u budunosti uprkos krizi i promjenama koje su nastale. Kulturno nasljee Kotora i njegovo spomeniko blago smatram glavnim identitetom grada, a izdvajam Stari grad kao ambijentalnu cjelinu neprocjenjive vrijednosti koja govori o isprepletenosti razliitih kultura u milenijumski dugoj tradiciji. Identitet grada jesu takoe tradicionalna obiljeja i navike vezane za mjesta i gradove u Boki. Deava se, meutim, da na pojedinim tradicionalnim manifestacijama vie ima turista nego domaih posjetilaca, pa se postavlja pitanje kako planirati kulturni ivot grada ako takve dogaaje ve sada zanemarujemo. Nivo kulturne svijesti naih graana/ki je takoe jedan od identiteta grada, ali jako ga je teko odrati jer je pored sklonosti i afiniteta, kao i tradicije, potrebno i znanje. Obino se usvaja ono to se nudi u najveoj mjeri. Bilo da se radi o muzikoj ponudi ili o manifestacijama, uglavnom se usvaja laka zabava. (Marina Dulovi, direktorka kole za osnovno i srednje muziko obrazovanje) === Kotorsko staro jezgro je istorijski spomenik. Mnoge kulture i istorijski periodi su davali svoj peat ovome gradu. Mi sada, naravno, ne moemo napraviti srednjovjekovni spomenik, niti nam je to ambicija, ali zato moemo napraviti spomenik kulture 21. vijeka. Moj prijedlog je da taj spomenik kulture budu kamene skulpture jer Kotor je kameni grad. Smatram da bi se one najadekvatnije uklopile u grad. Svi slojevi grada ine ono to zovemo spomenikim biem. Bilo koji segment, dio prolosti, ako se izvue iz tog spomenikog bia, unizie ga na svaki nain. U najmanju ruku je nemoralno da naa generacija ne daje nikakav doprinos razvoju tog spomenikog bia. Stari grad ne
-142-
bismo smjeli tretirati kao konzervu iji pokolopac nikako ne treba otvarati. I ostali u svijetu tite svoje spomenike, ali ipak moe da se napravi i savremeni objekat koji e se uklopiti uz zdanje iz 13. vijeka. Kod nas se radije puta trava da izraste oko spomenika, nego da se on uredi. Novo ili promjena su, dakle, kod nas uvijek sinonimi za devastaciju, to nije dobro... (Tatjana Krijetorac, galeristkinja Gradske galerije) === elim da podsjetim da identitet Kotora, izmeu ostalog, ine njegove izuzetno bogate prirodne i kulturne vrijednosti. Zbog toga je na grad i upisan na UNESCO-vu listu svjetske batine. Dio nasljea su pokretna kulturna dobra i to veliki broj arheolokih predmeta naen na kopnu i pod vodom od praistorije do srednjeg vijeka. Oni nam omoguuju da pratimo civilizacijski kontinuitet. Tu je i veliki broj likovnih dijela slika na drvetu, platnu i papiru. Ne treba zaboraviti ni bokokotorsku ikonopisaku kolu koja je ostavila stotinak ikonostasa i oko 1000 ikona. Tu su, zatim, italokritske ikone, zatim oltarne pale, kao i 64 ulja na platnu poznatog slikara Tripa Kokolje u crkvi na ostrvu Gospa od krpjela. Posjedujemo i brojna vajarska dijela, kamenu plastiku, skulpture i drvene skulpture. Iz oblasti primijenjene umjetnosti tu su veliki broj keramikih i metalnih predmeta, papir, tekstil, mnoga djela umjetnikih zanata kao to su relikvije okovane u srebro i zlato koje se uvaju u relikvijaru kotorske katedrale... Tu je takoe veliki broj starih rukopisa, inkunabula, koji se uvaju u Franjevakoj biblioteci, Biskupskom ordinarijatu, Biblioteci pravoslavne crkve... Tu su filatelistiki i numizmatiki predmeti, graa kotorskog arhiva iz 14. vijeka i sl. Svakako ne smijemo zaboraviti nematerijalna kulturna dobra: tradicionalne sveanosti poput Fainade i Tripundanskih sveanosti, te umjetnike zanate i vjetine, obiaje, obrede, jezik... ( Jasminka Grgurevi, slikarkakonzervatorka, Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture) === Kulturni identitet je zapravo identitet Kotora. Mislim da je to njegov osnovni identitet. Kada to kaem, mislim prije svega na njegovu zaostavtinu, arhitektonsku, urbanu... Stari grad, ali ne samo ue gradsko jezgro, ve i Dobrota, Pranj, tj. sve ono to sainjava to nasljee, impozantna je zaostavtina. S druge strane, vaan je prirodni kontekst sam zaliv, planine... To je nama ispred nosa i podrazumijeva se da je tu. Ja sam roen u Kotoru i ivim u njemu povremeno u posljednjih 40 godina, ali vjerujte svaki put se zapanjim kada doem. Imao sam puno prilika da budem s ljudima koji dolaze prvi put u Kotor i svi su fascinirani sudarom prirode, poloaja grada i arhitektonskog kulturnog nasljea... To je jedinstveno svakako i u evropskim prostorima, a takoe i toliko specifino da nadilazi nae kapacitete. Ispriau jedan detalj moj ede je 1949. godine doao s porodicom da ivi u Kotoru. Sa zavrenom osnovnom kolom, pun energije i elana proveo je tu cijeli svoj vijek. Imao je obiaj da kae: Doe mi da ljubim svaku plou u Starome gradu jer su mi srene noge to gaze tuda. Ako nemamo tu vrstu osjeaja koliko je sve bitno svaki korak u ovom prostoru koji nam je dat i ako ne shvatamo da imamo privilegiju da tu ivimo i stvaramo, teko da emo neto uraditi... (Petar Pejakovi, pozorini reditelj i predsjednik Fondacije Kotorski festival pozorita za djecu)
Kulturni identitet je zapravo identitet Kotora. Mislim da je to njegov osnovni identitet.

Petar Pejakovi, pozorini reditelj
-143-
===
Govoriu o Gradskoj muzici jer smatram da ona jeste kulturni identitet Kotora, s obzirom na to da postoji od 1842. godine i da na taj nain uspjeno prezentuje kulturu i tradiciju ovog grada.
Vladimir Begovi, Gradska muzika, Kotor
Govoriu o Gradskoj muzici jer smatram da ona jeste kulturni identitet Kotora, s obzirom na to da postoji od 1842. godine i da na taj nain uspjeno prezentuje kulturu i tradiciju ovog grada. To je gradski/graanski orkestar koji uestvuje na svakom vanijem dogaaju u gradu, bilo da je u pitanju sveanost ili sahrana. Takoe, sve poznate linosti koje dolaze u grad, mi doekujemo kao uesnici zvaninog programa. Mi pripadamo graanima, te stoga smatram da zasluujemo pozitivniji tretman. Smatram i da bi uprava grada morala da nam obezbijedi bolje uslove za rad. Grad ibenik je npr. rijeio problem svoje gradske muzike tako to je orkestru poklonio kuu na tri sprata. Prizemlje te kue se rentira kao komercijalni prostor, ime se obezbjeuju dvije hiljade eura. S 24 hiljade eura godinje ibenska gradska muzika ima uslova za rad. Znak potovanja grada prema onome to rade, vidim i po tome to se jedna gradska ulica zove po njima. to se tie identiteta Kotora, istakao bih gradske bedeme koji su najvee bogatstvo, a zaputeni su i neiskorieni. Istina je da svi stari gradovi u Evropi imaju svoje bedeme, ali 4,5 km na ovakvoj konfiguraciji terena nema niko. (Vladimir Begovi, Gradska muzika, Kotor) === Identitet Kotora bi trebalo da ini i Gradska biblioteka. Ona bi morala da bude srce svoje lokalne zajednice. Nosioci kulturnog identiteta u ovoj oblasti su i kotorski renesansni i barokni pjesnici: oro Bizanti, Andrija Zmajevi i dr. Mi smo prije dvije godine zapoeli podsjeanje na njih. Njihovu poeziju smo obradili na kvalitetan i struan nain. Ne smijemo zaboraviti Andriju Paltaia, uvenog kotorskog tampara koji je jo krajem 15. vijeka, nakon Gutenbergovog otkria, u Mlecima tampao 41 inkunabulu. Jedan od identiteta trebalo bi da budu i crkvene biblioteke koje imaju nemjerljivo znaajan i sjajan knjiki fond. To je prije svega franjevaka biblioteka Crkve Svete Klare, osnovana krajem 13. vjeka, koja ima 20 hiljada svezaka ili oko 50 inkunabula, zatim biskupska biblioteka koja u svom fondu izmeu ostalog ima rukopis epa Osman Ivana Gundulia, potom biblioteke pravoslavnih crkava koje imaju stare liturgijske rijetke knjige. ( Jasmina Bajo, bibliotekarka Gradske biblioteke) === Kada govorimo o identitetu, moda bi bilo bolje izraz koristiti u mnoini jer Kotor ima dosta identiteta. Prije svega, ima veoma bogatu kulturnu batinu koja je najvidljivija pri prvom kontaktu s gradom. Kulturni predio spoj prirodnog i stvorenog takoe je snaan nosilac identiteta. Kotor je pomorski, ali i univerzitetski grad. On je takoe i mediteranski grad. (Biljana Gligori, arhitektica, NVO Expeditio)
-144-
PROBLEMI
O crnogorskoj kulturi postoje razliita miljenja, postoje mnogi njeni materijalni i duhovni tragovi, ali nema dovoljno analitikih promiljanja koja odreuju ulogu kulture u samom drutvu kao i razumijevanja viestrukih funkcija kulturne politike u savremenom svijetu. Kulturna politika bi trebalo da spaja i usklauje raznovrsne legitimne interese: globalne i nacionalno specifine, tradicionalne i inovativne, veinske i manjinske, centralne i decentralizujue, dravne i interese civilnog drutva, interese nacionalne kulture i multikulturalizma, profesionalizma i amaterizma. Slina je situacija kada govorimo o problemima na lokalnom nivou, preciznije, na teritoriji Optine Kotor. esto moemo da ujemo da se preko 60% kulturnog blaga Crne Gore nalazi u Kotoru. Upravo ova injenica nam ukazuje na potrebu odreivanja znaaja kulture za lokalnu zajednicu. U ovom momentu mogu da apostrofiram upravo nedostatak lokalnog programa razvoja kulture Optine Kotor koji treba da ima znaaj stratekog dokumenta. Zatim, tu je nedovoljna i neadekvatna meusektorska saradnja kulture i obrazovanja, turizma, urbanizma, zatite ivotne sredine, kao i meunarodna saradnja. Dodatno je prepoznata potreba za modernizacijom rada javnih ustanova kulture. Uoavam kao probleme i neadekvatno i nedovoljno edukovan kadar, nedovoljno angaovanje i participaciju civilnog sektora u sveukupnoj kulturnoj politici, i ad hoc kulturne programe. ivimo u vremenu koje ima karakter prelaznog perioda, ali problemi u Optini Kotor umnogome su slini problemima s kojima se susrijeu brojne kulturne institucije i lokalne uprave u mnogim razvijenijim drutvima. Ako se usmjerimo na Sekretarijat za kulturu i drutvene djelatnosti kao odgovorno tijelo, na prvom mjestu bih istakla kompleksnu organizacionu strukturu Sekretarijata. Smatram da, s obzirom na znaaj kulture za Kotor, brojno kulturnoistorijsko nasljee, savremene manifestacije, ustanove kao i institucije i organizacije koje se bave kulturom, treba da budu organizaciono odvojeni od drutvenih aktivnosti koje su integrisane u ovaj Sekretarijat. (Mi se pored kulture bavimo i sportom, omladinskom politikom, nevladinim sektorom, socijalnom politikom, gerontolokim programima, programima koji se odnose na raseljena lica, zatim pitanjima osoba s invaliditetom, prevencijom narkomanije...) Sljedei problem je kvalifikaciona struktura slubenika u Sekretarijatu kao i u javnim ustanovama nedovoljna brojnost i strunost kadra. Problem je zatim finansiranje struktura trokova ne toliko koliina koliko raspodjela jer su materijalni trokovi i bruto zarade angaovanih u organizaciji kulturnih programa znatno vei od sredstava za programske aktivnosti. Treba izdvojiti i nedostatak finansijskih sredstava za odreene programe, dinamiku kulturnih programa, opremljenost javnih ustanova, nedostatak investicija. Na kraju, tu je iz godine u godinu isti problem podnoenje ad hoc zahtjeva za organizovanje kulturnih manifestacija. (Ljiljana Jovovi, sekretarka za kulturu i drutvene djelatnosti Optine Kotor2) === Kljuni kulturni problemi grada su proizvod sistemskih, organizacionih, statusnih i finansijskih problema koji su u Kotoru odavno prisutni. Kotor je poeo da gubi status
2 Tokom jeseni 2011. na mjesto sekretara Sekretarijata postavljen je Nenad Radulovi.
-145-
U ovom momentu mogu da apostrofiram upravo nedostatak lokalnog programa razvoja kulture Optine Kotor koji treba da ima znaaj stratekog dokumenta. Zatim, tu je nedovoljna i neadekvatna meusektorska saradnja kulture i obrazovanja, turizma, urbanizma, zatite ivotne sredine, kao i meunarodna saradnja. Dodatno je prepoznata potreba za modernizacijom rada javnih ustanova kulture. Uoavam kao probleme i neadekvatno i nedovoljno edukovan kadar, nedovoljno angaovanje i participaciju civilnog sektora u sveukupnoj kulturnoj politici, i ad hoc kulturne programe.
Ljiljana Jovovi, sekretarka za kulturu i drutvene djelatnosti Optine Kotor
Zato ovoliki broj kruzera dolazi u Kotor nego zbog njegove kulture? Smatram da suvie uproeno gledamo na ponudu za turiste osim razgledanja Starog grada i obilaska bedema, teko da se moe jo neto pronai. A to zapravo tek otvara vrata za nove vidove kulturne ponude koji se mogu staviti u funkciju turistike ponude
Profesor dr Milenko Pasinovi
kulturnog centra ne samo zbog republike nekada, ve i zbog regije. Da vidimo ta je to Kotor ranije imao, a bez ega je ostao! Jo pedesetih godina prolog vijeka ostao je, recimo, bez pozorita i simfonijskog orkestra, a to gubljenje statusnih simbola se i dalje nastavlja. Uzmimo primjer Istorijskog arhiva nekom reorganizacijom devedesetih godina kotorski Arhiv je dobio nii status, iako uva dokumente iz 1309. godine, tj. s poetka XIV vijeka. Tako se desilo da su izjednaeni kotorski Arhiv, koji dokumente u kontinuitetu uva ve sedam vijekova, i arhivi iji su najstariji dokumenti iz 1950. godine. Dalje, mi i danas u Kotoru nemamo Galeriju solidarnosti3, a bili smo obavezni prema solidarnosti bive Jugoslavije koja je priskoila u svakom smislu, naroito finansijskom, da nam pomogne nakon zemljotresa 1979. Moram rei da smo se izuzetno borili da u Kotoru dobijemo zbirku savremenih djela i jednu novu instituciju savremene umjetnosti. Projektom smo ak bili predvidjeli da galerija bude na mjestu sadanjeg hotela Catarro. Dalje, Kotor nema svoj gradski muzej. Pomorski muzej koji imamo, jedna je cjelina, ali gradski muzej bi predstavljao potpuno drugu cjelinu. S druge strane, Muzej sakralne umjetnosti imamo u galeriji Katedrale, umjesto u nekom, za to vie prilagoenom, prostoru. Koliko je identitet grada do sada bio iskorien u turistikoj ponudi grada, drugo je pitanje. Smatram da do sada nije bio iskorien jer mi kulturni turizam najee vezujemo za razgledanje spomenika, pa se on tu i zavrava. Meutim, kulturni turizam obuhvata itav niz segmenata ponude koji su u uskoj vezi i s turizmom i s kulturom. Recimo, vjerski turizam je usko povezan s kulturnom ponudom jer je vjera dio kulturnog identiteta. Dalje, manifestacioni turizam je takoe usko vezan za kulturu, a imamo ga kroz festivale i razne priredbe. U kulturni turizam spadaju i institucije kulture koje uvaju uglavnom pokretno kulturno nasljee. Zato ovoliki broj kruzera dolazi u Kotor nego zbog njegove kulture? Smatram da suvie uproeno gledamo na ponudu za turiste osim razgledanja Starog grada i obilaska bedema, teko da se moe jo neto pronai. A to zapravo tek otvara vrata za nove vidove kulturne ponude koji se mogu staviti u funkciju turistike ponude (Profesor dr Milenko Pasinovi) === Smatram da je najvei problem ugroenost kulturne batine. Poto je batina raznolik pojam i obuhvata puno toga, ugroena je na razliite naine. Mi smo izloeni velikom graditeljskom zamahu koji je poprilino naruio izgled Zaliva. Treba podsjetiti da su kotorski i risanski dio Zaliva na UNESCO-voj listi, ali da je velikom i neprimjerenom gradnjom uveliko naruen prepoznatljivi spoj arhitekture i prirode. S druge strane, kada je u pitanju pokretna kulturna batina, kao na primjer arhivi (dravni ili privatni), ona takoe nije adekvatno zatiena. Isto to se odnosi i na ostale segmente nasljea, ne samo u Kotoru ve i izvan njega. Oni se nalaze u dosta loem fizikom stanju i bilo bi potrebno mnogo vie izdvajati za njihovu zatitu. Takvih primjera sam puno vidio. Nedavno sam imao priliku da fotografiem slike iz nove upne crkve na Pranju. To je znaajna likovna zbirka, kako vjerskog tako i pomorskog slikarstva. Jedan dio te batine je stvarno u jako loem stanju. Naveu jo jedan primjer freske Svetog Nikole na Apeninskoj rudini u Grblju ve cijeli niz godina propadaju, naroito s june strane. Taj ivotopis je jako vaan. Radi se o koli Rafailovi s poetka 18. vijeka i bilo
3 U vrijeme kada je obavljen intervju, nije jo bila otvorena Galerija solidarnosti. Ona je otvorena krajem novembra 2011.
-146-
bi teta to izgubiti. Kada su u pitanju obiaji i nain ivota, ue nas nekim novima, koji su navodno tradicionalni, ali kada pogledamo dublje, vidimo da ne moe sve da se podvede pod tradicionalno i da ima dosta improvizacije... (Stevan Kordi, fotograf, lan Savjeta za kulturu Optine Kotor) === Neki od problema koje ja prepoznajem su sljedei: nedovoljno aktuelizovanje nagomilanih problema u kulturi, nedostatak kulturnog dijaloga, nepostojanje sistema razvoja i planiranja, kao i neravnomjerno rasporeivanje finansijskih sredstava (kojih ionako nema dovoljno). Kulturna politika je krucijalna osovina svakog savremenog drutva pa i ovog naeg, i najodgovornija je za sve sistemske, organizacione, kadrovske, institucionalne i materijalne uslove razvoja kulture. Koliko je vano imati tano odreeni sistem planiranja kulture, toliko je bitno i vriti stalnu evaluaciju djelovanja na tom polju. Osim o prolim, potrebno je brinuti i o aktuelnim deavanjima i potrebama sredine ali i voditi rauna o pravim vrijednostima i vlastitom identitetu. (Marina Dulovi, direktorka kole za osnovno i srednje muziko obrazovanje) === Prvo pitanje je ta s batinom? To nije moja oblast i ne znam tano nain valorizovanja i uvanja, ali mislim da je arhitektonsko nasljee, na primjer bedemi, potpuno ostavljeno po strani. Prije svega, nisu iskorieni potencijali. Moda bi trebalo dovesti svjetske eksperte da to postave na nivo koji zasluuje? Drugo pitanje je iva umjetnost. Koliko ja imam uvida malo toga se deava u vlastitoj produkciji, muzikoj, pozorinoj i filmskoj. A za to je Kotor bogom dan. U smislu ive kulture, ivotari se. Nije to specifino samo za Kotor, slino je i u drugim sredinama u okruenju. Kvalitetan (znai savremeni) artefakt vie je stvar incidenta, sluaja i neijeg pojedinanog hira, nego sistemskog promiljanja i djelovanja. Kada je u pitanju razvoj savremene produkcije, problem je to nema ni dovoljno resursa, ni sluha, a ni volje. Takoe, ne pruamo mladima dovoljno prostora da se edukuju. Mislim da treba uzeti u obzir i globalne procese promjena koje pratim sticajem okolnosti zbog svojih interesovanja... Nove tehnologije i razvoj ekonomije diktiraju potpuno drugu percepciju komunikacije onih koji konzumiraju kulturu, i onih koji je prave. Svijet se u tom smislu okrenuo za 180 stepeni u posljednjih 25 godina... a mi opet, kao u svemu, kaskamo nekih 50 godina... (Petar Pejakovi, pozorini reditelj i predsjednik Fondacije Kotorski festival pozorita za djecu) === Neophodno je da se to prije uradi planska dokumentacija za Centar za kulturu, za sanaciju ljetnje pozornice i valorizaciju dijela bedema koji se nalazi van upotrebe. Ima manifestacija koje se tu odravaju, ali su uslovi loi. Neophodno je potpuno rekonstruisati pozorinu salu, od rasvjete i ozvuenja preko scenske opreme do klimatizacije i sjedita za publiku. Ta sredstva nisu velika. Generalno gledano, ulaganje u kulturu je troak koji se uvijek vraa. Uglavnom to nije i ne moe biti kroz materijalno, ali se vraa kroz druge segmente: obrazovne, duhovne i sl. Sve su ovo stvari koje ne bi trebalo finalizovati u jednogodinjem periodu, tj. to prije, jer su prioritetne. Svjestan sam ekonomske krize,
-147-
Neki od problema koje ja prepoznajem su sljedei: nedovoljno aktuelizovanje nagomilanih problema u kulturi, nedostatak kulturnog dijaloga, nepostojanje sistema razvoja i planiranja, kao i neravnomjerno rasporeivanje finansijskih sredstava (kojih ionako nema dovoljno).
Marina Dulovi, direktorka kole za osnovno i srednje muziko obrazovanje
ali stati ne smijemo. Pokazatelj da se tako i ponaamo, jeste prola godina kada smo s minimalnim finansijskim sredstvima uradili veliki broj programskih aktivnosti one ni po broju ni po kvalitetu nisu zaostajale za aktivnostima u godinama kada se budetom odvajalo mnogo vie sredstava, pa i 200 hiljada eura. Realizovane aktivnosti, dakle, nisu bile ni bolje niti brojnije, nisu zaostajale ni kvantitetom ni kvalitetom. Mimo programa tokom ljetnje sezone (Djeijeg pozorinog festivala, Kotor Arta, Don Brankovih dana muzike) napravili smo 20 pozorinih predstava, 32 izlobe, 6 koncerata, isto toliko knjievnih veeri i nekoliko djeijih manifestacija. Pojavili smo se i kao suorganizatori Djejeg festivala, Klarinet festa... (Saa Miloevi, direktor Centra za kulturu, Kotor) === Najvei problemi kulturnog ivota Kotora su nedostatak finansijskih sredstava i razvojnih planova, kao i loa kadrovska rjeenja. Lini animoziteti proizali iz provincijskog duha odreuju kulturna zbivanja i uslovljavaju razvoj pojedinih segmenata kulture, to ne prilii gradu kakav je Kotor. Neophodna je kvalitetna animacija djece i edukacija mladih na planu likovnih umjetnosti, ali kada likovni pedagozi grada ne posjeuju izlobe, ne moemo oekivati ni da njihovi uenici imaju bilo kakav odnos prema likovnim manifestacijama. Zatvaranje Galerije bi moralo ostati u djelu istorije koji nam se ne smije ponoviti. (Tatjana Krijetorac, galeristkinja Gradske galerije) === Pokretna kulturna dobra Kotora participiraju u ukupnom broju kulturnih dobara na nacionalnom nivou od 40 do 60 %. Pokretna kulturna dobra Kotora nisu popisana, a podaci o njima nisu dokumentovani, i to je prvi od kljunih problema. Nedostaje i evidencija o radovima izvedenim na njima. Kljuni problem je i to to Kotor nema jaku gradsku ustanovu iji bi zadatak bio da titi, uva i izlae pokretna kulturna dobra. Pojanjenja radi, Pomorski muzej je specijalizovana ustanova koja ve brine o predmetima vezanim za pomorsku istoriju i tradiciju. Meutim, Javna ustanova ( JU) Muzeji, koja bi to isto trebalo da radi u Optini Kotor, nema onu snagu koju bi trebalo da ima. Veliki broj dijela je izloen u zbirkama kao to su zbirka Gospe od krpjela, riznica Crkve Sveti Nikola u Perastu, riznica kotorske Katedrale i riznica Pravoslavne crkvene optine, ali nedostaje institucija koja bi promovisala zatitu ovih dobara. Nedostatak sredstava u ovoj oblasti je posljedica nedostatka svijesti o znaaju pokretnih kulturnih dobara i o potrebi jaanja infrastrukture (npr. postojee Ustanove Muzeji). Postoji potreba da se osnuje arheoloki muzej segment postoji u kotorskom Lapidarijumu, kao i ustanova za konzervaciju. Zato je neophodno raditi na osiguranju prihoda i to kroz samofinansiranje, turistike takse, suvenire, poslovne prostore, zapravo uzimanjem procenta od naplate za upotrebu pokretnih kulturnih dobara. Potrebno je i kontinuirano raditi na edukaciji kadra od predkolskih do visokokolskih ustanova. Trebalo bi razmisliti o otvaranju adekvatne katedre za zatitu kulturnih dobara na Fakultetu za turizam i hotelijerstvo u Kotoru, a takoe raditi i na ouvanju postojeeg kadra. ( Jasminka Grgurevi, slikarka-konzervatorka, Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture)
Pokretna kulturna dobra Kotora nisu popisana, a podaci o njima nisu dokumentovani, i to je prvi od kljunih problema. Nedostaje i evidencija o radovima izvedenim na njima. Kljuni problem je i to to Kotor nema jaku gradsku ustanovu iji bi zadatak bio da titi, uva i izlae pokretna kulturna dobra.
Jasminka Grgurevi, slikarkakonzervatorka
-148-
=== Da bi grad zadovoljio kulturne parametre, on mora da se lii stvari koje ga godinama nagrizaju. Ne moemo se vraati u prolost, pa onda planirati neke puke sveanosti jer danas i tim sveanostima unitavamo grad. Zato? Zato to imamo novu tehnologiju koja je vrlo opasna za grad: na novim pozornicama montiraju se prejaka ozvuenja koja ostavljaju tragove. U Veneciji se ne grade podijumi i pozornice, a ona isto ima Stari grad sa krhkom strukturom, ve se postojee lokacije minimalno prilagoavaju nameni. Umjesto mjetana Kotora, koji inae ostaju u svojim kuama i iza zatvorenih prozora, Starim gradom nou lutaju, da ih tako nazovem, horde polupijane omladine. Samo buka i guva. A kada zovete komunalne slube ili miliciju, oni rijetko ili uopte ne reaguju. To ne mogu da razumijem. Ni u jednom kafiu nemate osjeaj da ste u Starom gradu u Kotoru, svi su preslikani kao preko indiga. Nedostaju kafii sa ivom muzikom i sadrajima koji upuuju na to da se nalazite u jednom gradu kao to je Kotor. Kotoru nedostaje i pravi kulturni centar odnosno centar koji bi trebalo da bude stjecite svih kulturnih deavanja u gradu. (Profesorica dr Gracijela uli, lanica Savjeta za kulturu Optine Kotor) === Podruje Kotora je integralno dobro prirodnih i naslijeenih vrijednosti u kojem je arhitektonska batina proeta prirodom i neodvojiva od nje. Postignuti sklad izmeu graditeljstva i prirodnog okruenja rezultat je duge tradicije u mnogostrukim oblicima ljudske djelatnosti, razvijanih s panjom i prenoenih trudom mnogih generacija. Jedan od kljunih problema u ouvanju ovih vrijednosti na podruju Kotora odraava se u odnosu prema tim vrijednostima. Naime, jo uvijek ne postoji jasna svijest da zatieni prostor obuhvata tri istorijska grada Kotor, Perast i Risan i vie naselja du zaliva. S jedne strane, granice zatienog podruja obuhvataju Dobrotu, Orahovac, Drain Vrt, Strp, Lipce i Kostanjicu, a s druge strane, kaljare, Muo, Pranj i Stoliv. Granice se prostiru do vrhova brda i zahvataju pripadajui akvatorijum. Najee se smatra da je zatien samo Stari grad Kotor. Naalost, iz takvog stava se ostali prostor uzima za novogradnju. Time se ini dvostruka teta jer, da bi se izgradila savremena zgrada, unitava se dio prostora koji treba unaprijediti. To je naslijeeni prostor sa svojim talozima i kulturnim slojevima, bilo da su izgraeni ili ne. Jedna je teta to se uniti i ne unaprijedi, a druga to ga posebno naruava novogradnja svojim oblicima i veliinom. (Zorica ubrovi, Regionalni zavod za zatitu spomenika) === U knjizi koju sam napisala i izdala 2009. godine pod nazivom Kultura i turizam, kultura ili turizam?, nainila sam SWOT analizu kotorskih kulturnih prilika, u kojima govorim o prednostima, nedostacima, mogunostima i opasnostima u ovom segmentu. Za ovu priliku izdvajam ono to ocjenjujem kao problematino. Dakle, osnovni problemi u kulturnoj slici Kotora su: - ne postoji definisana obuhvatna dugorona strategija kulturne politike; -mnogo je vie deklarativnih iskaza nego stvarnih pomaka u praksi; - oni koji odluuju, shvataju kulturu kao neto marginalno;
-149-
Mislimo li da nemamo potencijale u naem gradu? Koliko novca preostaje za njegovanje lokalnog potencijala? Pogledajte koliko se kolovanih mladih ljudi vratilo u svoj grad, ini se vie nego ikad a koliko smo ih iskoristili!?
Tatjana Vulekovi, autorka knjige Kultura i turizam, kultura ili turizam?
- slaba je meusektorska saradnja (posebno: kultura, turizam, privreda); - nije dovoljna meusektorska saradnja ni u planiranju ni u realizaciji; - ne sagledaju se mogunosti privrednog razvoja na bazi kulture kao proizvoda (kulturni turizam); - ne postoje institucije koje bi podstakle planski razvoj i iskoriavanje ovog potencijala; - nije (dovoljno) iskoriena potpora privrednog sektora,prvenstveno turizma; - finansijska sredstva su slaba; - prevazien je i neodriv model finansiranja kulture bez primjene objektivnih kriterijuma i posredovanja strunih tijela; - budetski novac se troi na nedovoljno kvalitetne kulturne programe; - ne raspisuju se konkursi; - nosea optinska institucija u kulturi (Kulturni centar) ima velike nasljeene probleme (prostor, kadar i organizacija,kadrovska i tehnika neosposobljenost i, uz sve to, evidentan nedostatak sredstava za programe); - rukovodioci se zapoljavaju po politikoj osnovi(podsjetiu da je na Kulturni centar tokom 20 godina, otkad je postao javna ustanova, promijenio petnaestak direktora); -broj zaposlenih u kulturi je veliki u odnosu na realan rezultat rada; zaposleni nisu dovoljno struni i motivisani, ne preuzimaju inicijativu; - nema dovoljno kompetencije; upravni odbori institucija kulture su ispolitizovani; -ne koriste se dovoljno mogunosti kojesepruajunevladinomsektoruu sufinansiranjukulturnihprojekataiji su nosioci; suvie se oslanja na budet optine; - menaderski kadar na svim nivoima nije obuen;nedostaju menaderi u kulturi; - nedostaju sadraji tokom godine, a ima ih previe u turistikoj sezoni; - nerazvijena je ili neadekvatnasavremena umjetnika produkcija; - slaba je veza prosvjete i kulture, nema dovoljno kulturnih i edukativnih programa namijenjenih mladima i djeci; - nema dovoljno strunih ljudi u kreiranju kulturne ponude, malo je graana, a pogotovo mladih; - nedostaju strune evaluacije kulturnih programa. Analizu sam radila jo 2007. godine, a vi sami prosudite koliko se toga i da li se promijenilo. Duna sam i da se osvrnem na nove tendencije u gradskom kulturnom programu, na Kotor Art koji unazad nekoliko godina egzistira kao velika, dobro organizovana manifestacija i budetski podran konglomerat sastavljen od raznovrsnih kulturnih izraza visokog kvaliteta, s velikim brojem programa. Iako je Kotor Art preuzimajui stare doneo i neke nove programe i savremeni pozorini izraz, on ipak drastino iscrpljuje kulturne fondove ovog grada, gomilajui programe u ljetnjem periodu, i ostavljajui najvei dio godine bez ikakvih ili bar bez znaajnijih zbivanja. Lokalni kulturni akteri, a prije svega Kulturni centar, batrgaju se s preostalim, neozbiljno niskim sredstvima, koja uz to veinom odlaze na preivjelu i neiskoristljivu organizacionu i kadrovsku strukturu. Gdje je knjievno, poetsko, pozorino, filmsko, muziko, tradicionalno i novo stvaralatvo, gdje je kultura mladih? Mislimo li da
-150-
nemamo potencijale u naem gradu? Koliko novca preostaje za njegovanje lokalnog potencijala? Pogledajte koliko se kolovanih mladih ljudi vratilo u svoj grad, ini se vie nego ikad a koliko smo ih iskoristili!? Uz prostor kakvim raspolae Kulturni centar i uz njegovo restrukturiranje stratekim planiranjem, pametnim usmjeravanjem sredstava, mi bismo mogli postati vodei grad u kulturi Crne Gore. Novo je to je Kotor Art prerastao u jedinstvenu manifestaciju, veliku i znaajnu, koju smiljaju ljudi van ove sredine,a zasnovana je na principima strune i savremene realizacije. Zato Kotor Art nije kompletno rjeenje. On je nekako izmjestio onu glavnu i skupu, vrijednu kulturu iz ruku ovog grada, zajedno s viestruko uveanim sredstvima koja su mu pripala. Kotorani ga, ini mi se, ne prepoznaju kao svoju manifestaciju niti uestvuju u donoenju odluka i organizaciji, osim kao sporedni akteri i puki izvrioci, a i karte za pojedine manifestacije su nekad obinim ljudima nedostupne, a upravo su oni poreski obveznici ija sredstva stvaraju i budete za kulturu. Ne elei da umanjim znaaj pojedinih visoko vrijednih programa Kotor Arta, mislim da kotorska kultura nije za stavljanje pod starateljstvo, ili da makar ne bi smijela to biti. Kulturna politika mora biti proizvod naih elja i potreba, usklaena i osavremenjena strunim znanjem edukovanih aktera u njenom nastanku i organizovanju. (Tatjana Vulekovi, autorka knjige Kultura i turizam, kultura ili turizam?) === Na grad, naalost, ima samo jednu aktivnu galeriju, Gradsku galeriju po kojoj je prepoznatljiv. Postoji i druga galerija u zgradi Kulturnog centra, koja slui za odravanje ad hoc izlobi. Smatram da bi Kotor morao da ima bar 23 specijalizovane galerije kako bi ponovo ponio epitet grada kulture, kakav je ranije nosio. Takoe bi morao da ima stalnu galeriju kotorskih likovnih umjetnina jer sada ima tridesetak kvalitetnih akademskih umjetnika, od kojih su desetak izvanredni. Crna Gora bi trebalo da se podii njima, no za poetak to mora da uradi sam grad. Kotor, zatim, treba da promijeni odnos prema svojim umjetnicima. Mi se u Gradskoj galeriji svake godine maksimalno trudimo da ih promoviemo i to na nekoliko naina organizujui samostalne izlobe, zatim organizujui godinje izlobe takmiarskog karaktera, i konano, trudei se da im olakamo organizovanje izlobi van Kotora. Ovi likovni umjetnici, meutim, nemaju finansijsku podrku grada ak ni za tampanje kataloga za izlobu, pa sve trokove snose sami. Smatram da treba finansijski pomoi makar njihove samostalne izlobe. Da bi se to dogodilo, na mjestima odluivanja treba da sjede ljudi od struke, profesionalci iz svijeta kulture i umjetnosti. Ovako su posljedice neprofesionalizma veoma vidljive postoji samo jedna galerija, a umjetnicima se ne pomae. Umjetnik nema uslova da svoju umjetnost uini dostupnom iroj javnosti. Grad nema razumijevanja za bilo kakve vee ili drugaije projekte. Planirali smo grupno bavljenje lend artom na Vrmcu, ali smo odustali. Ba kao i od projekta postavke vajarskih djela na otvorenim prostorima Starog grada. Tim povodom smo se, recimo, obratili Zavodu za zatitu spomenika kulture i zamolili ih da odrede lokacije za vajarska djela s buduih umjetnikih kolonija. Poslije est mjeseci ekanja, dobili smo odgovor da on nije nadlean. Onda smo se obratili Sekretarijatu za kulturu, a oni Savjetu za kulturu gradonaelnice. Konano smo dobili usmeni odgovor da se po Starom gradu ne mogu postavljati skulpture jer e one uguiti Kotor. To je jedini odgovor nakon vie mjeseci telefoniranja, pozivanja i ekanja. Stari grad predstavlja zatienu istorijsku i kulturnu batinu, pa za umjetnost
-151-
na otvorenom treba niz dozvola. To je u redu i treba da se potuje, ali nedavanje bilo kakvih dozvola govori vie o nepoznavanju prilika i iskustava razvijenog svijeta u toj oblasti. Smatram da je prvo potrebno znanje, a potom i volja i razumijevanje nadlenih. (Tatjana Krijetorac, istoriarka umjetnosti, Gradska galerija Kotor) ===
Urbanizacija ugroava kulturnu batinu koja je, sa svom svojom slojevitou i dubinom, osnovni nosilac identiteta Kotora.
Biljana Gligori, arhitektica, NVO Expeditio
Urbanizacija ugroava kulturnu batinu koja je, sa svom svojom slojevitou i dubinom, osnovni nosilac identiteta Kotora. Taj problem se nadovezuje na problem sporog sistema prostornog planiranja, gdje se s planovima kasni dok realnost odmie. Takoe, odreeni broj projekata kontrolie drava, te Kotor nema uticaja na sopstveni prostorni razvoj. Nije dovoljno iskorien javni prostor grada. Nedostaju i prostori za kulturna deavanja. Osim nepokretnog kulturnog nasljea, koje nam je svima pred oima, drugi oblici kulturne batine nisu toliko vidljivi u prostoru, ali i u ivotu grada. (Biljana Gligori, arhitektica, NVO Expeditio) === Osnovni problem Kotora je monotonija. Nekoliko manifestacija koje se godinama odravaju, ne mogu zadovoljiti potrebe postojeih interesenata niti privui nove. U domenu muzike mislim da je Kotor Art donio osvjeenje, razvija se svake godine, stasava u sve ozbiljniju manifestaciju koja zbog repertoara, obima i gostovanja domaih kao i stranih umjetnika ini znaajan punkt na kulturnoj mapi grada. Sve druge vrste umjetnosti su sasvim na margini. Osim Festivala pozorita za djecu, to je premalo za istinske ljubitelje pozorita, ili one koji to tek treba da postanu, Kotor nema drugi dobar pozorini festival. Ne moe se pohvaliti da je bio domain iole ozbiljnije predstave, a kamoli da je to praksa tokom cijele godine. Filmski program je sveden na uobiajeni bioskopski repertoar bez ozbiljne namjere da se neki festival dokumentarnog, animiranog, angaovanog filma, filma kratkog metra ili ma kojeg drugog (a kojih ima zaista dosta i u samom regionu) prenese i postane dio kulturnog kalendara Kotora. A to da se ne otpone sa sasvim novim festivalom! ak i kada bi se odravao svake druge godine a na organizaciji se radilo zaista ozbiljno, mogao bi biti poznat i prepoznat po ovom gradu. Likovne umjetnosti, slikarstvo, vajarstvo, grafika i fotografija zastupljeni su u najklasinijoj formi izlaganja bez imalo kreativnog odmaka. Da li zbog novca, prostora ili pak zbog skuenog pogleda onih koji biraju i odluuju ta e biti pokazano, i nepoznavanja trenda koji vlada u svijetu? U samom gradu i okolini vrvi od spomenikog blaga koje je premalo ili nikako eksploatisano. Kad kaem premalo, mislim da je bilo nekoliko manje-vie uspjenih izlobi, ali bez veeg odjeka van lokalnih okvira s rijetkim gostovanjima u regiji ili unutar same Crne Gore. (Marina Kneevi, grafiarka i slikarka, Kotor) === Kao profesor srpskog jezika i knjievnosti uestvujem u kulturnom ivotu Kotora. Suoena sam s razliitim vrstama problema kada je u pitanju realizacija planiranih projekata, a to su najee knjievne veeri ili predavanja iz oblasti jezika, knjievnosti i kulturne istorije, kao i odreene kulturne aktivnosti u koli u kojoj radim. Osnovni
-152-
problem je nedostatak materijalnih sredstava za gostovanje odreenog knjievnog stvaraoca ili predavaa. Iako su to najee samo putni trokovi i trokovi smjetaja, malo koja kulturna institucija je u mogunosti da ih obezbjedi. Tako planirani projekat mora biti vezan za dobru volju sponzora, a to su najee firme koje dobro posluju, a nemaju direktne veze s kulturnim deavanjima u gradu. Zahvaljujui pojedincima zaposlenim u takvim preduzeima a zainteresovanim za kulturna deavanja, projekti se ipak realizuju. Problem nemogunosti realizacije zamiljenog je i neinformisanost odreenih kulturnih djelatnika o vanim dogaajima u regionu, tako da se esto ponueni projekat odbije iz neznanja, iako se radi o nekom aktuelnom, znaajnom dobitniku javnog priznanja, ije djelo utie na kreiranje kulturne svijesti drutva. Nemogunost boljeg, kvalitetnijeg, primamljivijeg naina oglaavanja dogaaja (opet u vezi s potrebnim novanim sredstvima za pravljenje plakata ili reklama na radio stanicama) utie na njegovu posjeenost, tako da se mnogi sugraani iznenade kada uju da je neto bilo organizovano, a oni nisu znali za to. Radovi uenika, stvaralaca, kao i kolske predstave ostaju u okvirima kole. Odrade se projekti za odreene sveanosti (dan kole, literarni konkursi...) i iako su kvalitetni, ne doive prezentaciju u gradu zbog slabe saradnje lokalnih, kulturnih institucija i kole. Takoe, esto se desi da u Kotoru danima nema nikakvog kulturnog programa, a onda se u jednom danu, u isto vrijeme, organizuju koncerti, izlobe, predstave... (Ljiljana olan, profesorica srpskog jezika i knjievnosti, Gimnazija, Kotor) === Nesinhronizacija aktivnosti institucija koje se bave kulturom grada, veoma je prisutna i esto se deava situacija koja graane veoma iritira. Tokom jesenjih, zimskih i proljenih mjeseci, naime kada je kulturnih programa malo, desi se da u jednom danu ima i po nekoliko dogaaja. Mi dobro saraujemo sa svim gradskim institucijama, ali mislim da nam je potreban kalendar deavanja kako se ne bi ovo ponavljalo. Jedan od kljunih problema Biblioteke je to graani generalno ne znaju ta je njena osnovna djelatnost. Djelatnost biblioteke nije organizovanje knjievnih veeri jednom mjeseno, ve je to nabavka, skupljanje, obraivanje, uvanje i pozajmljivanje bibliotekog fonda, zatim obraivanje i uvanje referalne zbirke, zaviajne zbirke, rad s djecom, rad s mladima, popularizacija knjige i itanja itd. Dakle, promocije knjiga i knjievne veeri jesu u opisu naeg rada, ali za takve aktivnosti nedostaju mnogi resursi i brojniji tim zaposlenih. Drugi problem nam je prostor za kvalitetno obavljanje biblioteke djelatnosti. Na prostor ne odgovara potrebnim standardima, nije dostupan osobama s invaliditetom, itaonica (iako dobro oprijemljena) nema odgovarajui prilaz ( Jasmina Bajo, bibliotekarka Gradske biblioteke) === Govoriu o problemima Gradske muzike, udruenja koje se nalazi meu nosiocima identiteta grada. Osnovni problem je nedostatak kadra, odnosno kolovanih muziara. S obzirom da Kotor ima muziku kolu, ne bi trebalo da imamo ovaj problem, ali uglavnom je prisutan animozitet prema amaterskom bavljenju muzikom. Smatram da muzika kola stoga ne animira mlade za lanstvo u naem orkestru, i nama je tako taj posao otean. Veoma je problematina sveukupna kulturna klima u gradu i nedostaje
-153-
Nesinhronizacija aktivnosti institucija koje se bave kulturom grada, veoma je prisutna i esto se deava situacija koja graane veoma iritira. Tokom jesenjih, zimskih i proljenih mjeseci, naime kada je kulturnih programa malo, desi se da u jednom danu ima i po nekoliko dogaaja.
Jasmina Bajo, bibliotekarka Gradske biblioteke
bilo kakva kulturna strategija. S druge strane, politika je postala dio kulture i diktira njene pravce razvoja. Nisam vie predsjednik Gradske muzike jer sam apolitian zato je izabran novi odbor iji su svi lanovi ujedno i lanovi vladajueg DPS-a. Iako imamo ogromne trokove u radu, to nikog posebno ne zabrinjava pa se bojim da nas ne zadesi sudbina simfonijskoj orkestra ili gradskog hora (koji vie ne postoje). Ulae se znaajno u neke manifestacije kao to su karnevali i maskenbali, a to su samo segmenti kulture. Imamo i sluaj preseljenja festivala Miris Mediterana u Budvu ovo je bio na prvi festival zabavne muzike i potekao je iz Kotora. U Budvu je preseljena i znaajna teatarska produkcija koju je Kotor imao. Finansije su nam veliki problem, a sve je manje sredstava, kako na lokalnom tako i na republikom nivou. Sljedee godine Gradska muzika koja broji 35 stalnih lanova, slavi 170 godina postojanja na duvaki okestar je, inae, najstariji na Balkanu. Redovno odravamo koncerte u Kotoru veliki ljetnji koncert kome prisustvuje i do dvije hiljade ljudi, kao i veliki novogodinji i Boini koncert. Imamo oko 50 nastupa i koncerata godinje, kao i 170 proba tokom godine. Na orkestar je ivo bie i trebalo bi da radi kontinuirano i da ima stalno zaposlene lanove. Zbog toga je potrebno da smo na optinskom budetu, a ne da na rad zavisi od sredstava koja periodino dobijamo, od projekta do projekta. (Vladimir Begovi, Gradska muzika, Kotor)
-154-
CILJEVI, PRIORITETI, PRIJEDLOZI

Strategija kulturne politike u Kotoru, koja bi bila u funkciji svih raspoloivih resursa: od finansijskih do naunih i umjetnikih, postavlja se kao prioritetni zadatak s ciljem razvoja kulturnog kapitala radi postizanja glavnog dugoronog cilja, a to je odrivi kulturni razvoj. Ona bi markirala i zastupala ciljeve i instrumente razvoja kulture u Kotoru za dugorono razdoblje. Definisala bi ta su kultura u irem i uem smislu, institucije kulture, umjetnosti i kulturnih industrija, zatim kulturno nasljee, kulturni odnosi, te meusektorska djelovanja. Kao takva, ona bi bila dio razvojne politike naeg grada koji e razmjenu i plasman proizvoda kulture i kulturne industrije prepoznati i kao podruje interesantno za ulaganje i za vlastiti razvoj. Potrebno je prije svega razvijati svijest o kulturi, podsticati nove inicijative u institucionalnoj i subinstitucionalnoj sferi, intenzivirati meunarodna partnerstva spajanjem ciljeva i sredstava, kao i razvijati interes za kvalitetne vrijednosti i proizvode u institucionalnoj i subinstitucionalnoj kulturi. Zatim, dati podsticaj razvoju, vrijednosti i ouvanju kulturnog nasljea, te afirmisati zajedniki karakter vrijednosti, ali istovremeno uvati i odravati multikulturalnu raznolikost Kotora i Boke. Pored kulturnih institucija, potrebno je podsticati i udruenja graana kao i kulturna drutva nacionalnih manjina. Uspjean institucionalni menadment u oblasti kulture u Optini Kotor bazira se na izgradnji upravo vrlo specifinog, po identitetu prepoznatljivog modela saradnje lokalnih, dravnih i meunarodnih kulturnih institucija i pojedinaca, koji e djelovati u organizovanju i stvaranju stimulativnog ambijenta u cilju pruanja to kvalitetnijih usluga radi postizanja vieg nivoa svijesti drutva. Razvoj kulture je od ivotnog znaaja za napedak bilo kog drutva i zbog toga veliku panju zavrijeuje stvaranje sistema unutar kulturnih institucija koji e ih podravati. Transverzalne studije Savjeta Evrope o kulturnoj politici i kulturnoj raznolikosti ukljuile su i Crnu Goru. U sreditu istraivanja nalaze se i specifini oblici raznolikosti u strukturi stanovanja, pravni i zakonodavni okvir, aktuelno stanje, te prioriteti kulturne politike u evropskim zemljama. Posebno je naglaeno interesovanje za opis stanovnitva i statistike podatke o njemu kako bi se dolo do demografskog profila zemalja. Trae informacije o promjenama populacije, ustavnom i zakonodavnom okviru upravljanja, administativnoj strukturi, i napokon o kljunim pitanjima strategije kulturne politike zemlje. Nakon usvajanja Nacionalnog programa razvoja kulture za period 20112015, definitivno su stvoreni uslovi za unapreenje i razvoj kulture i stvaralatva, za realizaciju kulturnih manifestacija, za saradnju s javnim optinskim slubama iz oblasti kulture, zatim za razvoj i realizaciju usvojenih programa rada, saradnju s dravnim javnim slubama kulture koje obavljaju djelatnost na podruju Optine i za podsticanje razvoja i saradnje s nevladinim organizacijama u ovoj oblasti. Kolektivni identiteti su neophodni za politike sisteme i novi politiki entiteti moraju da tee formiranju kolektivnog identiteta svojih graana. Bilo da su u pitanju vee unije koje su konstituisane od nekada nezavisnih drava, kao to je EU, ili manje zajednice drava koje nastaju od bivih veih politikih entiteta. Meutim, injenica da su identiteti neophodni, ne znai da su oni sami po sebi dobra stvar. Naprotiv, oni ponekad mogu da budu vrlo opasni, mogu da vode ka odreenoj agresiji ili odreenom stepenu agresije. Definiui ko smo i ko nam pripada, automatski definiemo ko nam ne pripada, ko je
-155-
iskljuen, ili u ekstremnim sluajevima, odreujemo one koje smijemo ili smo u obavezi da negiramo. Postavlja se pitanje ta se moe uiniti povodom ovog vieznanog koncepta kolektivnog identiteta, koji se ne moe zanemariti zbog svoje neophodnosti i koji nije poeljan zbog opasnosti koje moe da proizvede. Kolektivni identitet ne bi trebalo da bude zasnovan na pretpostavljenoj zajednikoj kulturi ve na zajednikom demokratskom razumijevanju drutva. Strategija kulturne politike u Kotoru mora da ima u vidu ovu karakteristiku i mora da je ugradi u temelje svog postojanja. Ouvanje tog idioma istovremeno je apel za ouvanje i reafirmisanje multikulturalizma koji je tokom istorije dobio posebnu znaenjsku dimenziju. Pri tom ni sam pojam multikulturalizma, koji je osnov kulturnog identiteta u Boki, ne treba uzimati jednoznano. On ne pokriva uvijek isti semantiki sadraj u razliitom istorijskom i geografskom kontekstu, kao i stepenu demokratizacije drutvenih odnosa. Njegov semantiki i radni sadraj je kontekstualan. U etnocentrinim dravnim zajednicama, na primjer, multikulturalizam se svodi na manjinsko pitanje u ijem rjeavanju se i ogleda lice demokratije. Istorijski pa i geografski kontekst govori da je multikulturalizam u Boki, odnosno Kotoru, imao svoje kulturne forme koje su, pored ostalog, imale i svoje zajednike institucije koje nisu njegovanjem kulturne razlike generalisale separaciju, izolaciju, zatvorenost, nego upravo otvorenost, komunikaciju, zajednitvo. One su podupirale integrativne, a ne dezintegrativne procese. Kultura u Kotoru se nije zasnivala na nacionalnom principu niti se ispoljavala u formi nacionalnog multikulturalizma koji se moe svesti na samo jednu naciju ili nacionalne manjine. Na kraju, prioritet je definitivno uvoenje u skuptinsku proceduru programa akcionog plana razvoja kulture za period od sljedeih pet godina. (Ljiljana Jovovi, sekretarka za kulturu i drutvene djelatnosti Optine Kotor4) === Prioritet je poboljanje postojee infrastrukture najprije ljetnje pozornice... Evidentan je nedostatak adekvatnog izlobenog prostora Gradska galerija postoji, ali nije za velike formate, dok se galerija u Centru za kulturu mora urediti (zbog loeg osvijetljenja i sl). Potrebna nam je reprezentativnija izlobena sala, bilo za vee formate ili uopte za vee izlobe. Takoe bi trebalo obezbijediti namjenski fond za poboljanje infrastrukture kroz manifestacije koje ve postoje u gradu, kao to je Kotor Art (koji finansira i Optina i drava). Prolih godina smo nabavili klavir upravo od takvih sredstava, pa bismo u tom pravcu mogli nastaviti i dalje. U Savjetu za kulturu grada sam upravo dao prijedlog da ostane i fiziki dokaz svih tih manifestacija, tj. da se dio sredstava uloi i u gradsku infrastrukturu u oblasti kulture. Nain finansiranja manifestacija kulture bi trebalo da je jasniji kako bismo postigli situaciju s manje stresa u ovim kriznim vremenima je to lake rei nego uraditi, ali taj dio svakako treba poboljati. Takoe treba raditi na razvoju kadra jer nema razvoja kulture bez kvalitetnog i strunog kadra. (Stevan Kordi, fotograf, lan Savjeta za kulturu Optine Kotor) === Na prvom mjestu trebalo bi zatititi od propadanja kotorske zidine, tj. gradske bedeme. Uao bih u javno partnerstvo s nekim ko bi uradio sanaciju, a potom bedeme stavio u funkciju. To je prostor koji moe biti jako profitabilan, ali prvo treba donijeti niz
4 U jesen 2011. godine je imenovan Nenad Radunovi.
-156-
zakonskih i podzakonskih akata koji e to regulisati. Potrebna je, naime, veoma jaka spona izmeu onoga ko ulae i osnivaa drave ili grada, kako se ne bi desilo da hoemo da napravimo neto starije i bolje od onog starog i dobrog koje ve imamo. U tom partnerstvu je, naravno, potrebno osigurati i nadzor kako se ne bi naruila ideja o valorizaciji. Drugo, kada nas je UNESCO svrstao na listu svjetske prirodne i kulturne batine, malo je udno da u dravnoj strategiji za razvoj kulture Kotor nije naao bolje mjesto i da nije proglaen gradom kulture. Proglasili ga ili ne, tj. bio on to na papiru ili ne, Kotor je bio i bie grad kulture tako ga osjeaju njegovi graani, kao i oni koji dolaze. Ipak, ovakav status bi doprinio da bolje valorizujemo kulturne, istorijske i civilizacijske vrijednosti Kotora. Imajui u vidu ekonomske i profitabilne faktore kulture, trebalo bi da se na savremen nain stvore mogunosti za ulaganja privatnih preduzetnika. Kroz razne vidove saradnje moglo bi mnogo vie da se uradi na valorizaciji kulturnih dobara Kotora. Svaki metar plonika Starog grada trebalo bi da ima svoju vrijednost pogotovo ako se koristi za sticanje profita. Kroz spregu izmeu turizma i kulture, koja je neraskidiva, morao bi se nai model kako da ugostitelji daju svoj doprinos razvoju kulture. Oni, naime, imaju najveu korist od velikog broja turista koji svakodnevno kruzerima dolaze u luku. Zbog toga bi trebalo da i ugostitelji, ali i Luka Kotor, dio profita odvajaju za kulturu. Dugo sam putovao po svijetu i znam da svaka razglednica ili suvenir imaju svoj serijski broj, kao i da se dio sredstava od njihove prodaje ulae u kulturu. Mi, meutim, nekontrolisano prodajemo suvenire i nijedan nije zatien kao originalni suvenir grada. Pomenuo bih i 12 vjekova staru kotorsku instituciju Bokeljsku mornaricu. Neshvatljivo je da takva institucija mora da se registruje kao nevladina organizacija, umjesto da je institucija od posebnog znaaja iji rad kompletno treba adekvatno zatititi i njenu uniformu, i njeno kolo, i datum koji slavi. Bokeljska mornarica treba da bude institucija od dravnog znaaja i to bogatstvo treba sistemski uvati, a ne samo oekivati od ljudi ukljuenih u njen rad (od kojih niko nema profesionalni status) da reprezentuju Kotor i njegovu tradiciju, a samim tim i dravu, kada god to ustreba. Postoji deavanje u Kotoru koje nisam ranije pomenuo a koje je od dravnog interesa to je Bokeljska no. Radi se o veoma specifinoj manifestaciji pozornici s okienim barkama u akvatorijumu kakva, recimo, postoji i u Veneciji, i zbog toga smo je prvo i zvali Venecijanskom noi. Odrava se krajem avgusta kao kruna svih ljetnjih dogaanja u Crnoj Gori, ali je finansiraju samo naa optina i jedan dio sponzora, iako je prisutno gotovo 40 hiljada ljudi. Puni trgovi, puni kafii, dozvoljeno je da se radi do ujutro. Kafii, iako profitiraju, ne odvajaju ni cent za tu manifestaciju. Centar za kulturu je i prole i pretprole godine organizovao Bokeljsku no budet je iznosio 45 hiljada eura, od ega smo 27 hiljada uspjeli da obezbijedimo od sponzora. (Saa Miloevi, direktor Centra za kulturu, Kotor) === Kotor je posljednjih godina postao atraktivan za veliki broj turista, naroito kruzera koji svakodnevno pristaju u nau luku. Mislim da je zato potrebno staviti jai akcenat na vezu kulture i turizma, povezati ih, i kao takve ponuditi u promociji grada i drave. Smatram da je prolo vrijeme suhoparnog ljetovanja u kojem se nudi udoban smjetaj, atraktivna plaa i zabave za iroke narodne mase. Turisti sve vie ele da se upoznaju s kulturnim vrijednostima i tradicijom, obiajima, umjetnikim stvaralatvom... Kulturna ponuda treba da bude jo sadrajnija, prilagoena turistima, ali da vodi
-157-
rauna o vlastitom identitetu i vrijednostima, kao i osobenostima sredine. Kultura bi dobrim dijelom i mogla da se finansira kroz turistiku ponudu. Posebno bi u narednom periodu trebalo dati ansu mladim stvaraocima muziarima, slikarima i glumcima da se na otvorenom predstave. Danas se, meutim, prepoznaju: balkanizacija ukusa, atmosfera kia, jeftine suvenirske i ugostiteljske ponude, kao, naalost, i zvuk turbo folka iz ugostitetljiskih objekata. Strpljivo treba raditi na implementaciji visokokvalitetnih i sadranijih programa i kulturne ponude. To je dugotrajan proces koji se ne deava preko noi. Sutina svakog kulturnog razvoja je zapravo civilizovan odnos prema kulturi, profilisana ponuda i elja ka uzvienom i naprednom. Pored festivala Kotor Art, koji je proglaen festivalom od posebnog znaaja a kojem po pojedinim sadrajima, ali ne svim, to mjesto i pripada, i koji se po finansiranju posebno tretira, vano mjesto imaju i ostali festivali kao to su Festival gudaa ili Klarinet fest. Koncept ovih festivala je vezan za edukaciju mladih muziara koji uz svoje redovno obrazovanje nisu u mogunosti da rade u orkestrima, a znamo da je orkestarska praksa neophodna za razvoj muziara. Takoe treba tokom cijele godine pruati veu podrku, ne samo finansijsku, institucijama kulture, a ne samo u ljetnjem periodu. Kotoru nedostaje vei broj pozorinih deavanja, mada u posljednje vrijeme Centar za kulturu radi na tome, ali to nije dovoljno. Kotor je izvrsna pozornica na otvorenom... Nedostaje i iva muzika, klasina ili bilo koja druga, ali primjerena ambijentu Starog grada. (Marina Dulovi, direktorka kole za osnovno i srednje muziko obrazovanje) ===
Kapitalna investicija bi bilo ureenje gradskih zidina....

Profesor dr Milenko Pasinovi
Kapitalna investicija bi bilo ureenje gradskih zidina, ne iskljuivo u konzervacijskom smislu. Bedemi bi mogli biti odravani od turistikih posjeta, kao to je to sluaj u Dubrovniku gdje je godinje prihod izmeu 7 i 10 miliona eura. Sljedei korak je izgradnja saobraajnice zaobilaznice oko Kotora prvenstveno radi zatite bedema od vibracija jer se saobraaj odvija tik uz bedeme. Ovo je projekat ne samo od dravnog, ve i od meunarodnog interesa jer se ulae u spasavanje spomenikog fonda. Isto tako gledam i na spasavanje Tvrave St. ovani trebalo bi da se razmisli o jo nekom rjeenju osim onog koje je usvojeno. Takoe bi trebalo razmisliti i o postavljanju uspinjae koja bi mimoila grad i ne bi naruila gradski kulturni pejza. Mora se razmisliti o jo jednoj stvari koja nije vezana za materijalna sredstva o definisanju Kotora kao kulturnog centra. Kotor mora da bude svjestan da je najvei resurs njegove egzistencije kulturno nasljee. Nekada je imao Jugooceaniju, Jugopetrol, trgovine, a svega toga danas vie nema. Danas ima jedino prolost grada koju moramo valorizovati. Moramo imati valjane programe razvoja kulture. Pomalo sam razoaran nekim sastancima na kojima rukovodioci sagledavaju kulturu jedino kroz prizmu insitutucija u kojima rade, kao da je kulturno nasljee svedeno na domen njihove djelatnosti. Mi moramo voditi brigu o vaninstitucionalnom kulturnom nasljeu i ne ugroavati ga vie nego to jeste ugroeno, npr. nekontrolisanom gradnjom. Moramo razgovarati o organizaciji kulture na nivou Optine jer nisam siguran da imamo dobru organizaciju ni u lokalnoj upravi ni van nje. Sada je prilika za bolji menadment koji e omoguiti bolju prodaju kulture na tritu. (Profesor dr Milenko Pasinovi)
-158-
=== Kotorska kulturna batina je stvarana vjekovima, i mnoge generacije su dale doprinos spomenikom biu koje mi sada poznajemo. Kad bi bilo koji segment iz bilo kog trenutka prolosti bio izuzet iz tog spomenikog bia, kompletna ravnotea, sklad i ljepota bili bi poremeeni. Zbog ega naa generacija ne bi dala doprinos toj izvanrednoj kulturnoj batini? Naravno, neemo stvoriti ni srednjovjekovnu crkvu ni baroknu palatu ivimo u 21. vijeku. Na doprinos bi mogla biti npr. savremena skulptura kao sastavni dio ovog izvanrednog spomenikog bia. Nadam se da e ljudi koji odluuju, makar razmisliti o ulozi svih nas u ovom istorijskom trenutku. Ne treba zaboraviti da je Kotor postao grad brojnih akademskih likovnih umjetnika. Trebalo bi razmisliti o organizaciji otvorenih ateljea kotorskih umjetnika, koji mogu biti i prepoznatljiva turistika atrakcija. Pogodnom za tu namjenu smatram ulicu u kojoj se nalazi Gradska galerija. Nadam se takoe da e organizacija vajarske kolonije u budunosti postati jedna od tradicija grada, uprkos brojnim protivnicima ove ideje. U budunosti se moramo izboriti i za otvaranje novih galerijskih prostora. (Tatjana Krijetorac, galeristkinja Gradske galerije) === U povezivanju inilaca kulture, obrazovanja i ugostiteljstva vidim prioritet kulturnog razvoja grada... Na grad je sam po sebi muzej u graditeljskom smislu. Put do institucija koje se bave kulturom, mora biti jasno oznaen, pa bi bilo dobro da postoje u gradu oznake, moda s nekom propratnom priom... Trebalo bi pomoi kolovanje mladih koji ele da se bave kulturom, i omoguiti im da svoj praktini rad ili pripravniki sta odrauju u gradskim ustanovama kulture... Potrebno je uvrstiti veze najprije izmeu ustanova koje se bave kulturom. Potrebno je svima nama koji se bavimo kulturom, omoguiti redovne sastanke na kojima bismo se dogovarali kako dalje.... Posebnu panju je potrebno posvetiti i Centru za kulturu i njegovim aktivnostima. Koji su naini zaposlenja? Kako se isplati kultura?... Vano je i da se ugostitelji dobro pripreme za turistiku valorizaciju. Na njihovim terasama, na stolovima, trebalo bi da stoje promotivni materijali o tome ta Kotor nudi i kako do tamo doi Pomorski muzej se nalazi u Kotoru pored mora i batini sve to je vezano za more, morski puinu i ljepotu ivljenja, a to su nam nai preci ostavili na uvanje. Mislim da svi muzeji moraju na mnogo bolji nain da valorizuju ono to imaju, a njihovi direktori moraju da budu dobri menaderi. Kako? Treba poeti od ulaznica i mi smo upravo to uradili. Svaka naa ulaznica je istovremeno i kartolina koja moe da se poalje potom u bilo koji dio svijeta. Ona ujedno predstavlja i svojevrsnog ambasadora grada iji se identitet ne dovodi u pitanje. Moderni pristup poslu je evidentan i kroz audio vodia, uz iju pomo turista neoptereeno moe da prati ono to eli, u ritmu koji eli, razgledajui dio istorije o kome audio vodi govori. Dakle, svoju istoriju moemo valorizovati i na ovaj nain. Mi u Muzeju posjedujemo audio vodi na 6 svjetskih jezika. Kustosi opet treba da su na usluzi svakom turisti. Muzeji kao institucije moraju da prilagode turistima sve ono to nude kao sadraj. Takoe, moramo da prilagodimo prostor i osobama s invaliditetom, to smo i uinili, opremajui u prizemlju odjeljenje namjenjeno njima. Ono sadri najinteresantnije eksponate. O eksponatima na viim spratovima mogu saznati preko video-bima. (Mileva Pejakovi-Vujoevi, direktorica Pomorskog muzeja Crne Gore )
-159-
Zbog ega naa generacija ne bi dala doprinos toj izvanrednoj kulturnoj batini?
Tatjana Krijetorac, galeristkinja Gradske galerije
U povezivanju inilaca kulture, obrazovanja i ugostiteljstva vidim prioritet kulturnog razvoja grada...
Mileva Pejakovi-Vujoevi, direktorica Pomorskog muzeja Crne Gore
=== Prioriteti su svakako popis i evidencija, opis stanja, zatite i prezentacije pokretnih kulturnih dobara, jaanje institucionalne brige o ovim dobrima kroz jaanje ustanove Muzeji grada Kotora, osnivanje arheolokog muzeja i centra za konzervaciju. Isto tako prioritet je raditi na osmiljavanju zajednikih projekata koji bi na adekvatan nain favorizovali sve slojeve ovog podruja, kao to su zatita Bokokotorske slikarske kole ikona, zatita kotorskog zlatarstva, aktiviranje kotorskog zanatstva i favorizovanje onog dijela zanatstva po kojem je Kotor poznat. ( Jasminka Grgurevi, slikarka-konzervatorka, Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture) ===
Centar za kulturu treba da se renovira, oivi, osvijetli, osvjei nekim novim bojama kako bi privukao publiku jer graani vie nemaju naviku da idu tamo.
Profesorica dr Gracijela uli, lanica Savjeta za kulturu Optine Kotor
Prioritet je postii kulturni nivo UNESCO-vog grada. Treba stvoriti uslove da se kultura vrati u grad, i ne samo u grad ve i u njegovu okolinu. To je jako teak posao. Isto tako, treba angaovati mlade ljude jer su veliki i neiskorien potencijal. Mi ih zapostavljamo pa se oni samo povremeno angauju zahvaljujui nevladinim organizacijama. Trebalo bi ozakoniti dva brenda (a ima ih jo) kao nematerijalno kulturno dobro: Bokeljsku mornaricu i Fainadu. Drugo bi moglo saekati. Takoe, u Kotoru ima mjesta za samo dvije manifestacije: Kotor Art (akcenat je na muzikim dogaajima) i Djeiji pozorini festival. Sve ostale manifestacije koriste i ometaju ove dvije. Ako se ne obnovi ljetnja pozornica, kao i kamerna pozornica pored nje, ovo nee biti mogue. Ova dva elementa su presudna. Velikih sala Kotor nema, ali imae jednog dana. Centar za kulturu treba da se renovira, oivi, osvijetli, osvjei nekim novim bojama kako bi privukao publiku jer graani vie nemaju naviku da idu tamo. Televizija nudi atraktivno upakovane sadraje i reklame koje svi gledaju ma koliko da su glupe. Ljudi radije ostaju pored ekrana nego to dolaze u Centar za kulturu i gledaju Beketa npr. Tamo nije ni jednostavno doi, niti se tamo osjeaju ugodno i komforno, niti mogu doivjeti kakav umjetniki spektakl onako kako treba Centar im jednostavno nije privlaan... (Profesorica dr Gracijela uli, lanica Savjeta za kulturu Optine Kotor) === Mi smo se dogovorili s Ministarstvom prosvjete da napravimo edukativnu uionicu u kojoj bi mladi uili o pomorstvu. Inae smo zapoeli i s organizovanjem manifestacije namijenjene mladima Muzej mladost muzika, gdje smo spojili sve potrebne elemente: mlade vodie, muziare, atraktivan video-materijal o naim eksponatima... Iako smo dravna institucija, u veinu projekata ukljuujemo i lokalne institucije, pa emo to i nastaviti... Meunarodni projekti su takoe prilika da se zbliavaju institucije i gradovi pa se trudimo da uvijek dobro iskoristimo te mogunosti. Imamo zajednike projekte s Rijekom, Beogradom, Venecijom... Gdje god da idemo, 30% sredstava obezbjeujemo iz sopstvenih izvora, 20% dobijamo od grada ili drave, a 50% nam sljeduje iz projekata. (Mileva Pejakovi-Vujoevi, direktorica Pomorskog muzeja Crne Gore)
-160-
=== Kada su u pitanju strateki ciljevi, oni moraju biti usmjereni na zatitu i ouvanje najznaajnijih vrijednosti prostora. U sluaju Kotora to je vrijedno arhitektonsko nasljee i prvorazredni kulturni pejza. U pogledu arhitektonskog nasljea, ini se da nesporazum oko vrijednosti nasljea i naina njegove zatite ne postoji. Naprotiv, Kotor ima visoko razvijenu svijest o vrijednostima svoje batine, bilo da se radi o kuama, palatama, crkvama ili fortifikacijama. Metodologija po kojoj treba obnoviti nasljee, ve je postala zajednika svojina zajednice. U strateke ciljeve, meutim, treba uvrstiti obnovu starih puteva, vrtova, mostova, vodotokova, obradivih imanja i svih drugih oblika kulturnog pejzaa, tj. svih tvorevina nastalih tokom duge prolosti u sadejstvu ljudskog rada i prirode. Prioritet u narednom periodu mora biti donoenje menadment plana Kotora, stratekog dokumenta kojim e se regulisati najznaajnija pitanja zatite njegovih univerzalnih vrijednosti. U pogledu zatite pojedinanih arhitektonskih kulturnih dobara, smatram da bi trebalo pristupiti obnovi palate Iveli u Risnu, palate Dabinovi u Dobroti (Kokotova kula) i palate Mazarovi u Perastu. U znaajne projekte treba uvrstiti i obnovu i revitalizaciju kotorskih bedema. (Zorica ubrovi, Regionalni zavod za zatitu spomenika) === Stratekih ciljeva bi zaista moralo biti mnogo, ali u ovom trenutku mi se ine veoma vanim sljedei: 1. Jaanje veze turizma i kulture jer je turizam najvea ekonomska ansa kulture, a kulturni turizam je najprihvatljiviji nain za ekonomizaciju kulture. Dakle, potreban je definisan, institucionalizovan odnos kroz zajednika tijela i zajednike projektejer je i materijalna i nematerijalna batina u Kotoru osnov turistike djelatnosti. Bilo bi neodgovorno ovu prirodnu i loginu vezu ne iskoristiti za potrebe kulture. Turizam se mora vraati svojim osnovnim resursima, fiskalnim mjerama i grantovima, osnovima obostrane odrivosti; 2. Jaanje kadrovskih kapacitetai zamjena postojeeg a neadekvatnog kadra kolovanim ljudima, kaoi depolitizacija kulture; 3. Jaanje pravneinfrastrukturena nivou Optine,stabilizacijaizvora prihoda i oslanjanje na sve potencijalne izvore, uz najznaajnije uee budeta Optine, ali i drave u djelu koji predstavlja nacionalni interes, uz uvoenje konkursnog principa u raspodjelu budetskih sredstava; 4. Valorizacijaspomenika kulture, gradskih trgova i drugih prostora za potrebe kulture; 5. Edukacija iz kulturnog menadmenta za upravljae, kao i za kulturne poslenike, lanove UO institucija, medije, ali i za civilno drutvo, posebno mlade, jer ako elimo da participiraju u kulturi grada i osjete je kao svoju, moraju biti edukovani da shvate njen znaaj. Takoe, potrebno je podizanje nivoa edukacije o znaaju kulture u najiroj populaciji, znaaju kulturnog turizma za na grad, tj. najprihvatljivijeg naina upotrebe kulture u ekonomske svrhe.
-161-
Za mene su prioriteti: - realizovanje projekata povezivanja kulturnih i turistikih resursa kroz zajednike organe, programe, organizaciju i finansije, i razmatranje mogunosti formiranja institucije ili tijela, koji bi obavljali funkciju razvojnoistraivakog centra kulturnog turizma i koji bi bili dio postojeih javnih institucija, Turistikog saveza ili Kulturnog centra pri njegovoj reorganizaciji; - s tim u vezi, ali i kao opti preduslov cijele reforme u kulturi, strateko planiranje u Kulturnom centru uz reorganizaciju, osavremenjavanje i definisanje novih nadlenosti i ciljeva; - izrada i usvajanje Povelje kulturnih prava i odgovornosti u Optini, koja se oslanja na Univerzalnu deklaraciju o ljudskim pravima i dravna i meunarodna akta iz oblasti planiranja kulture u gradovima, njeno odobravanje na skuptinskom zasijedanju i uspostavljanje mehanizama kojima bi se garantovalo njeno ispunjenje.(Tatjana Vulekovi, autorka knjige Kultura i turizam, kultura ili turizam?) === Jo uvijek u Starom gradu ima praznog prostora za ateljee likovnih umjetnika. Najvie imamo slikara, zatim grafiara, i nekoliko vajara. Umjetnici bi bili u obavezi da atelje otvore za javnost to bi bila izvanredna turistika atrakcija i Kotoru bi mogla da donese imid grada umjetnika, a omoguila bi umjetnicima da zarade. Naveu primjer za dvije lokacije. Postoji prostor na Gurdiu, na bedemima, koji je jednom i posluio kao izlobeni prostor djela Jova Abramovia i Zorana i Milice Ujbegovi. Poslije toga nikada vie nije korien, a sada je prazan. Takoe, prostor stare Elektrodistribucije, gore u kurdi, bio bi izvanredan za tu namjenu i zadovoljio bi potrebe svih gradskih umjetnika. Projekat otvorenih ateljea likovnih umjetnika znatno bi doprinio kulturnoj ponudi grada, a rjeio bi problem prostora za rad jer niko od umjetnika nema svoj atelje. Naputeni industrijski prostori u svijetu postaju kultna kulturna mjesta pa se nadam da je vrijeme da i Kotor jedan dio gradskih prostora, umjesto za tende i bate restorana, ostavi za kulturu i izlobe. Svaka vlast Gradsku galeriju istjeruje s jednog mjesta na drugo, pa bi bilo dobro da ova vlast prvo otvori jo jednu galeriju i na svakom gradskom trgu postavi jo jedan izlobeni prostor. Nije toliko nuna finansijska pomo umjetnicima, koliko je potrebno obezbijediti im elementarne uslove za rad. Gradska galerija im prua ono to moe sa svojim skromnim mogunostima, a njen budet je nula. Biografije autora i fotografije radova aljemo na sve konkurse galerija iz okruenja. A kada se izlobe odobre, ostaje samo da estitamo i ponudimo linu pomo jer izostaje bilo kakva institucionalna. Skoro svaki trg moe da poslui kao otvorena pozornica: najprije Pjaca od kina koja se naslanja na Gradsku galeriju jer ova jednim vratima izlazi tamo, zatim dvorite same Galerije kao i ulica ispred nje. Tu bi trebalo da zaivi likovna manifestacija koja bi trajala mjesec dana ili nekoliko mjeseci, ili samo tokom ljeta, svejedno. To bi bio otvoreni prostor za likovna deavanja koji bi privukao umjetnike, domau publiku, turiste i postao znaajna taka na crnogorskoj mapi ovakvih deavanja. Nije potrebno ulagati ogroman novac u uspjene kulturne manifestacije ovo je jedna u kojoj bi umjetnici sami kupili platna i materijal i to uloili. Potrebna nam je saglasnost Optine i garancija da e Gradska istoa ovaj dio preko noi da oisti kako bi se umjetnici ujutro ponovo stacionirali. Umjetnici bi tu
-162-
sjedeli na svojim stolicama, ispred svojih tafelaja i slikali, izlagali i prodavali svoja djela, a Optina bi procjenila koliko procenata od prodatog pripada njoj da bi sve bilo regularno. I svi bi bili sreni i zadovoljni. Rovinj u Hrvatskoj je otvoreni grad slikara tokom cijelog ljeta slikari mogu da slikaju i izlau na ulici. Oni privlae veliki broj turista, a s druge strane zarauju, to je i najvanije slikari imaju jako teak i trnovit ivot, pun odricanja. Tim ljudima koji stvaraju kulturu,treba pomoi. Zato, ako se ve diimo da jesmo grad kulture, one kojima je Bog dao dar da stvaraju, treba podrati, a ne sputavati na svakom koraku. (Tatjana Krijetorac, istoriarka umjetnosti, Gradska galerija, Kotor) === S aspekta Gradske muzike, potrebno je rjeiti status naeg orkestra. On treba da postane optinska institucija s jednim lanom koji je stalno zaposlen. Nama je za rad potrebno 1000 do 1200 eura mjeseno, ili oko 15 hiljada eura godinje. Time bismo mogli da obezbjedimo jedan mjeseni honorar, uniforme i kostime (bijele, plave, karnevalske, kao i cipele i kaieve), ispravne instrumente, kopije partitura (kada uskoro budemo morali da posjedujemo originalne, bie nam potrebna vea sredstva), prevoz. Svojevremeno smo s gradonaelnikom Konjeviem imali dobar aranman. Dobijali smo uniforme i otplaivali ih odreenim brojem nastupa za Optinu. Prostorije za rad imamo. Dobijeni prostor od 70 kvadrata smo sami uredili. Potrebna nam je bolja saradnja s muzikom kolom. kola treba da bude blagonaklona prema nama jer nam treba kadar. Uestvujem u radu NVO Klarinet fest koja ve tri godine organizuje susret klarinetista iz 7-8 zemalja i okuplja oko 70 uesnika. Svi muziari iz inostranstva imaju praksu u svojim gradskim muzikama i sa simpatijama govore o danima amaterizma koji su ih i opredijelili za tu profesiju. Potrebni su nam novi instrumenti i nove uniforme... (Vladimir Begovi, Gradska muzika, Kotor) === Ne bi smjelo da se desi da ljeti imamo koncentrisane brojne kulturne manifestacije i programe, a po zavretku kupaline da imamo i kraj kulturne sezone. Grad mora da ivi kulturu 12 mjeseci i moramo precizno da se izjasnimo i izborimo koje to oblike kulture hoemo u gradu. Ne moe se svatariti neke petparake predstave dolaze samo zato to su jeftine, a pune salu jer ne postoje drugaiji, edukativni programi ili ih ima u jako malom broju. Prirodno je da su graani slabo zainteresovani za edukativne programe to je zato to im se nude u malom obimu. To je kao u sluaju TV Pink ili reality show programa kada se ti programi nude, oni su i gledani. Tako graanima treba ponuditi drugaije programe i postepeno ih navikavati i uvoditi u sve to (Slavko Mandi, novinar Radio Skale, predsjednik Savjeta za kulturu) === Prioriteti bi bili: veoma oprezno prostorno planiranje, uvanje kulturnog nasljea (naroito u fizikom smislu), kao i urbana reciklaa to znai da bi prvo trebalo da iskoristimo naputene, nemale povrine u okviru i u blizini grada (na primjer Elektranu), aktiviramo ih, osmislimo i uvedemo nove sadraje. Tu su zatim izrada
-163-
Ne bi smjelo da se desi da ljeti imamo koncentrisane brojne kulturne manifestacije i programe, a po zavretku kupaline da imamo i kraj kulturne sezone. Grad mora da ivi kulturu 12 mjeseci...
Slavko Mandi, novinar Radio Skale, predsjednik Savjeta za kulturu
stratekog plana razvoja grada, kao i uvoenje odrivijih vidova transporta (vodeni saobraaj, biciklizam, u krajnjoj liniji i podsticanje pjeaenja). Ne treba zaboraviti popis i valorizaciju nasljea 20. vijeka i industrijskog nasljea. Tu je i aktiviranje prostora koji se nalaze van Starog grada, kao i osmiljavanje programa na teritoriji cijele optine Kotor. U aktuelnoj izradi plana razvoja kulture e biti prepoznati osnovne potrebe i ciljeve, ali je neophodno vratiti ulogu, znaaj, snagu i kapacitet Centru za kulturu kako bi ponovo bio centar kulturnih deavanja. ini mi se da su sada mnogi programi izvueni iz Centra, to dugorono moe dovesti do toga da Kotor bude samo scena za odravanje ad hoc dogaaja, a to nije dobro za grad koji ima ambiciju da mu kultura bude prioritet u razvoju. Takoe mislim da je vano i da se prepoznavanje kulture nae u stratekim dokumentima Optine jer iako radimo na strategiji razvoja kulture, ipak nemamo kvalitetan stateki plan razvoja Optine gdje bi kultura zauzela mjesto koje zasluuje. Naime, mi u praksi ne vidimo ono za ta se deklarativno zalaemo da je kultura najvanija! Ne postoje ni kvalitetni galerijski prostori, niti sistemski osmiljene aktivnosti tokom cijele godine. (Biljana Gligori, arhitektica, NVO Expeditio) ===
Smatram veoma vanim okrenuti se trendu moderne umjetnosti koja ve decenijama privlai brojnu publiku kao i kritiku na svjetskoj umjetnikoj sceni. Neophodno je pratiti trenutak i biti u toku ukoliko mislimo biti zanimljivi i aktuelni.
Marina Kneevi, grafiarka i slikarka, Kotor
Smatram veoma vanim okrenuti se trendu moderne umjetnosti koja ve decenijama privlai brojnu publiku kao i kritiku na svjetskoj umjetnikoj sceni. Neophodno je pratiti trenutak i biti u toku ukoliko mislimo biti zanimljivi i aktuelni. Ako bi se naao nain da se organizuju izlobe takvoga tipa, ne sumnjam da bi to imalo odjeka i bilo na korist ukupnom imidu grada a i same drave. Novi mediji, novi materijali, nove ideje, dio su bogatog likovnog izraavanja i zato nije dovoljno da ih zainteresovani mogu pratiti samo putem interneta ili putovanjem na neko blie ili dalje odredite. Naravno da u poetku to ne moraju biti previe ambiciozni i preskupi projekti, ali neka budu dobro promiljeni i besprekorno sprovedeni do kraja. Ako se ozbiljno i profesionalno pone, kasnije pomo dolazi sama, pojedinci i institucije se prikljuuju i ele biti dio toga. Potrebno je da se prepozna da u Kotoru postoje oni koji znaju i koji ele da ponude tako neto. Takoe je jako vano obratiti panju na reklamu kulturnih deavanja. Obino je svedena na nekoliko plakata skromnog formata na neupadljivim oglasnim tablama i na nekoliko turih reenica u lokalnim medijima. Ponude za gostujue estradne zvijezde, hranu, nekretnine, markete i sl. viamo svakodnevno na prevelikim bilbordima uz put pa i tamo gdje im mjesto nije, a to bi opet bilo naruavanje ambijenta, slika nae kulture i naina razmiljanja o pejzau uopte. Ipak, poruka je vie nego jasna novac se moe uloiti u neto to e odmah donijeti jo vie novca! Ono to e donijeti neke druge vrijednosti (a nesumnjivo i novac, ali ne na kratke staze) moe da prieka neka bolja vremena. to se tie oivljavanja prostora u Kotoru, mislim da je prioritet ljetna pozornica. Treba je osavremeniti i dovesti u funkciju da bi se mogla makar 5 mjeseci tokom godine koristiti za razliite manifestacije. Mogao bi se otvoriti, iskopati i oistiti, te urediti prostor citadele na Gurdiu, savren ambijent za kulturna deavanja. Ujedno bi oivio dio grada oko junih vrata koji je izuzetno zanimljiv a sasvim deplasiran. ak i na samim bedemima, u dijelu do Crkve Gospe od zdravlja, mogao bi biti neki koncertni, pozorini ili muzejsko-galerijski prostor manjeg, kamernog tipa. Uz pravilan odnos prema okruenju, potrebama a i onome to ve imamo, samo uz napor da se privede pravoj namjeni, uinilo bi se dosta da Kotor ne bude samo grad kafia i butika. Gradski trgovi bi trebalo mnogo slikovitije da predstavljaju sam grad. Sada je sasvim
-164-
svejedno na kojem ste od njih jer svi izgledaju uniformno i ne moete primjetiti razliku od monotonog i sveprisutnog kafanskog mobilijara. Neki su ak izgubili identitet trga pa imate osjeaj da su to ulice oiviene stolovima. Ako se samo sjetimo starih naziva, koji i danas naalost stoje na bordo zastavicama: od brana... od salate... od drva..., shvatiemo koliko arma je ta raznolikost davala gradu i koliko je danas besmisleno izgovarati ta imena. Tu fale ulini svirai, koje ima svaki grad s duhom, zatim slikari i njihovi ateljei i tafelaji, zanatlije... Iskreno mislim da su nam najblie zanatlije u Kini. Svakako bi trebalo vidjeti ko su oni koji stvarno mogu doprinijeti ozbiljnoj kulturnoj slici Kotora. Ponuditi im da se ukljue i obezbjediti im prostor i sredstva da tu kulturnu politiku i sprovedu. Sve ostalo e doi vremenom samo po sebi. Dakle, najvanije je da to budu osvjedoeni profesionalci u svojoj struci, bez obzira na druge faktore. Ako je osim domaih potrebno angaovati ljude sa strane, onda tako treba i uraditi. (Marina Kneevi, grafiarka i slikarka, Kotor) === Strateki ciljevi u kulturi (oblast knjievnost) su sljedei: - oformiti timove predstavnika svih kulturnih institucija grada koji bi saraivali i dogovarali se o planovima kulturnih deavanja za odreeni period kako se ne bi podudarali dogaaji; - saraivati sa sekretarijatima za kulturu susjednih gradova (Herceg Novog, Tivta, Budve, Cetinja, Podgorice) i na taj nain smanjiti trokove gostovanja odreenih knjievnih stvaralaca, predavaa ili pozorinih ansambala (na primjer povezati gostovanje nekog knjievnika u Kotoru u vrijeme Trga od knjige u Herceg Novom ili Sajma knjiga u Podgorici...); - iskoristiti posjete gradova pobratima za dovoenje odreenih kulturnih i javnih radnika u Kotor, takoe isticati sopstvene; - uspostaviti saradnju s lokalnim knjiarama i kao vid reklame organizovati predstavljanje djela odreene izdavake kue; - u Gradskoj biblioteci organizovati razgovore vezane za nove knjige dobitnika knjievnih nagrada i sl; - uspostaviti saradnju Gradske biblioteke i kolskih biblioteka; - obavjetavati sugraane u radio-emisijama o aktuelnim knjievnim manifestacijama; - organizovati knjievne kolonije za mlade talentovane pisce, koje bi na dalji rad upuivao neki poznati knjievnik; - u ljetnjem periodu organizovati knjievne manifestacije na gradskim trgovima, svakog ljeta odabrati odreenog pisca kao uzor na primjer, na tragu Danila Kia, sve autore koji u svom djelu imaju elemente Kiove poetike; - ukazati na bogato nasljee renesansnih pisaca Kotora (povezati taj dogaaj s arhivskim dokumentima); - svakog mjeseca omoguiti djeci iz kola s podruja kotorske optine da prezentuju svoje radove u Kulturnom centru, Gradskoj galeriji i sl. (i na taj nain obavezati profesore i nastavnike da uestvuju u tome).
-165-
Mislim da bi trebalo oivjeti trgove i organizovati to vie deavanja na njima...takmienje u besjednitvu, recitatorske veeri s radnim naslovom: Poezija je otvorena vrata u ljude ili Pjesma nikad nee stii do svog posljednjeg stiha...
Ljiljana olan, profesorica srpskog jezika i knjievnosti, Gimnazija, Kotor
Organizovani odlasci uenika/ca na predstave, koncerte, izlobe jako su znaajni. Mi to u Gimnaziji i praktikujemo, kad god moemo. Najee su to odlasci na pozorine predstave, dodue, vie smo saraivali s Kulturnim centrom u Tivtu nego u Kotoru zbog raznovrsnijeg repertoara, a i popusta koje su uenici dobijali za kupljene ulaznice. U posljednje dvije godine uspjeli smo da organizujemo ak i odlazak uenika treeg razreda (po jedno odjeljenje samo) na Sajam knjiga u Beogradu. Bio je isplaniran svaki dan, bilo da se radi o posjeti manastira i drugih kulturnoistorijskih spomenika na putu do Beograda, bilo da su u pitanju deavanja na samom Sajmu. Uvee im je omogueno gledanje neke pozorine predstave, a jedan dan je bio predvien za razgledanje kulturno-istorijskih objekata (muzeja, zgrada Univerziteta, Hrama Svetog Save...) Inae, nedavno smo u koli organizovali knjievno vee Aleksandra Jerkova. Dolo je samo troje ljudi iz grada, iako smo objavili deavanje na Radio Kotoru. Niko od novinara Skala radija, Radio Kotora, listova Dan ili Vijesti nije doao da proprati dogaaj. Imali smo promociju njegovih knjiga knjievne kritike Samo/osporavanje i De/konstitucija mjesec dana prije podgorike gradske knjiare, a za prvu knjigu je dobio nagradu ore Jovanovi. U Kotoru, naalost, kao da se nita nije dogodilo... Mislim da bi trebalo oivjeti trgove i organizovati to vie deavanja na njima (takmienje u besjednitvu, recitatorske veeri s radnim naslovom: Poezija je otvorena vrata u ljude ili Pjesma nikad nee stii do svog posljednjeg stiha). Vano je naglasiti znaaj odreenih subjekata grada (na primjer, Bokeljske mornarice, Srpskog pjevakog drutva Jedinstvo, Pomorskog muzeja...) i organizovati njihovo predstavljanje u nekim zajednikim aktivnostima, moda tematski odreenim. Pokuati sauvati tradiciju Gimnazije jer se otvaranjem gimnazija u susjednim gradovima smanjuje broj djece koja pohaaju ovu ustanovu, a godine koje se vezuju za njeno postojanje (npr. 1285, 1818, 1864) ukazuju na znaaj institucije, kao i na veliki kulturni gubitak ukoliko bi se ona pretvorila u tip srednje strune kole (bez potcjenjivanja konobara, kuvara, trgovaca...) (Ljiljana olan, profesorica srpskog jezika i knjievnosti, Gimnazija, Kotor) === Kao prvo i osnovno, trebalo bi izmjeniti odnos grada prema Gradskoj biblioteci. Mi smo 40 godina funkcionisali u potpuno loim uslovima jer nemamo struno obraen fond (a mislim da smo jedna od rijetkih biblioteka koja jo uvijek nema ni katalog). Dodue, kada smo 2007. postali deo biblioteko-informacionog sistema COBISS Crne Gore, poeli smo sa strunom obradom fonda i do sada smo obradili skoro 40 hiljada jedinica. Dakle, na osnovni cilj je obrada bibliotekog materijala prema meunarodnim standardima. Preporueno je da biblioteka uestvuje u socijalnoj inkluziji lica s posebnim potrebama, siromane ili problematine omladine. Bilo bi potrebno napraviti adekvatan prilaz zgradi za osobe s invaliditetom i formirati djeje odjeljenje (koje zbog nedostatka prostora nije odvojeno, iako tako nalau meunarodni standardi). Organizovaemo i rad s mladima. Na naem veb sajtu, koji smo pokrenuli ove godine, moi e da dobiju potrebne informacije o radu biblioteke, najitanijim knjigama, da pitaju bibliotekara i sl. To bio na drugi cilj. Trei je promocija zaviajne zbirke, kao i pokretanje izdavake djelatnosti koja nije postojala do sada. U okviru
-166-
izdavatva najavila bih da emo ove godine objaviti tri zbornika crnogorsko-hrvatske proze i drame... ( Jasmina Bajo, bibliotekarka Gradske biblioteke) === Pogreno je uvjerenje da novca za kulturu nema ima ga, samo ga treba nabaviti. Npr. dio turistike i izletnike takse treba usmjeriti u fond za kulturu. Ukoliko bi se napravio ugovor s Crnogorskim nacionalnim pozoritem (teatar na budetu drave koji dobija znaajna sredstva) da igra 23 puta mjeseno u Kotoru, onda bi i cijena predstave bila jeftinija a mi bismo imali punu dvoranu. Marketing moe mnogo toga uraditi i u tom sluaju predstave bi stalno igrale. I drugi vidovi kulturnog stvaralatva zahtjevaju kontinuitet. Nama su potrebni mali kulturni programi. U gradu koji je sam po sebi pozornica, treba tokom itave godine da se organizuju knjievne, pjesnike, muzike ili likovne veeri koje ne kotaju mnogo, a Kotor je ranije po njima bio prepoznatljiv. Kotor Art je nosilac nekih veoma skupih kulturnih produkcija u toku ljeta, i takve programe Kotor svakako zasluuje. To je neosporna injenica. Meutim, to je program koji moe da vidi samo mali broj ljudi neke predstave su koncipirane za svega 50 gledalaca. Graani su nezadovoljni zbog takve kulturne politike i esto pitaju da li je to neophodno Kotoru u ovom vremenu. Kotoru je potreban elitizam jer je jedan od rijetkih gradova u Crnoj Gori koji zasluuju takav tretman, ali takve predstave treba da budu dostupne veem broju ljudi. Ako se ve iz budeta izdvajaju pozamana sredstva (u periodu krize), onda treba da vodimo rauna da te predstave budu besplatne za graanstvo jer su ve jednom naplaene budetskim sredstvima. Inae, tek kada se poblie upoznate s procesom rada na ovakvim dogaajima, moete vidjeti koliko ih je teko realizovati zato se moramo zapitati jesmo li danas uopte spremni da izdrimo toliki finansijski teret, neophodan za pravljenje programa u kojima se pojavljuju najvea svjetska imena kakvo je npr. Pogoreli. Kada poslije Pogorelia napravite duu pauzu, onda, ini mi se, imate kontraefekat. Zato mora da bude kontinuiteta... Bilo bi veoma vano da uveemo obrazovni sistem i kulturne manifestacije. Svjedoci smo da na brojnim knjievnim veerima nema gotovo niti jednog profesora ili nastavnika, aka ili studenta. To je nedopustivo.U bivoj Jugoslaviji bi na promocije knjiga ili likovne izlobe dolazila itava odjeljenja aka sa svojim nastavnicima kako bi sjutra o tome raspravljala na asovima. Naa je krivica to ne uspjevamo da zainteresujemo ljude. Treba napraviti dogovor sa svima, poevi od direktora kola, i vjerujem da bi bilo rezultata. (Slavko Mandi, novinar, predsjednik Savjeta za kulturu) === Kotor treba da bude kulturno arite, ne samo u Crnoj Gori ve i u dijelu Jugoistone Evrope. Za to ima potencijala Sve bi moralo da se rjeava krupnim potezima. Pitanje je koliko tu volje zaista postoji, ali nije neizvodljivo. Kotor ima dva pravca. Jedan je kako da se paljivije osmisli i profilie imid grada feti ono to zovemo puka kultura. To bi trebalo da se koncipira za cijelu godinu i da svi koji vode pojedine segmente, zajedniki djeluju i da se tome isto da ira podrka. Takoe bi amatersko stvaralatvo (etno-muzika, karnevali) trebalo da ima svoju posebnu strategiju razvoja. Elitnija umjetnost (klasina muzika) trebalo bi da ide u pravcu u kojem ve donekle ide. U likovnoj umjetnosti bi trebalo otvoriti neki novi segment Kada dou priznati slikari
-167-
Nama su potrebni mali kulturni programi. U gradu koji je sam po sebi pozornica, treba tokom itave godine da se organizuju knjievne, pjesnike, muzike ili likovne veeri koje ne kotaju mnogo, a Kotor je ranije po njima bio prepoznatljiv...
Slavko Mandi, novinar, predsjednik Savjeta za kulturu
Ii vajari, oni obino kau: Ostavite me ovdje 6 mjeseci da radim. Trebalo bi im zato omoguiti, ba kao i piscima npr, da povremeno borave u Kotoru, obezbjediti im stanove Kotor bi ih inspirisao nevjerovatno lako i to je jedan od moguih buduih projekata, da u Kotor dolaze da stvaraju afirmisani umjetnici iz razliitih oblasti i iz cijelog svijeta. Moda bismo mogli da dovodimo i pozorine i muzike profesionalce, kojim bismo se prezentovali internacionalno. Da budemo prepoznatljivi u irim okvirima a ne samo lokalno. (Petar Pejakovi, pozorini reditelj i predsjednik Fondacije Kotorski festival pozorita za djecu) === Kako se pomalo bavim i turizmom, postao sam svjestan nekih posebnosti Dobrote kao to su dobrotska nonja, dobrotska torta, dobrotska ipka, dobrotsko kolo. Neprestano priajui o tome turistima koji dolaze u moju kuu, doao sam na ideju da tampam male broure i to na vie stranih jezika, to se pokazalo kao odlian potez. Zato to ne bi mogla da radi Turistika organizacija kad to ve rade sline organizacije irom svijeta? I zato u ponudi suvenira ove organizacije ne bi mogle da se nau i minijature od dobrotske ipke kakve izrauje naa Dobroanka Nada Radovi? U Dobroti je, dakle, potrebno sauvati i zatititi, valorizovati i prezentirati na pravi nain nonju, ipku, tortu i kolo. U Kotoru treba zatititi instituciju Bokeljske mornarice, kao i sve druge vidove nematerijalnog kulturnog blaga kakav je, recimo, bokeki govor... Takoe je potrebno objaviti rodoslove starih kotorskih porodica (kako je to uradio Dubrovnik) i tako sauvati istoriju, pored ostalog i zbog toga to se u prii o palatama ovoga kraja esto falsifikuje istorija, odnosno uju pogreni podaci o pravim vlasnicima, tj. onima koji su te palate gradili. Deava se esto da palate mijenjaju imena po svojim novim vlasnicima, a to nikako ne odgovara istini. Nigdje u svijetu palate ne nose nazive po aktuelnim vlasnicima, ve po graditeljima, odnosno porodici koja je u njima stanovala dui vremenski period, te dala i neke znaajne istorijske linosti. Potomak sam poznate dobrotske, starosjedilake porodice Radimir koja ima znaajnu prolost i istoriju. Ekonomista sam u penziji ali i vlasnik etnoloke zbirke, koju bih, uz pomo Grada, elio da uinim dostupnom iroj javnosti. Najvei dio predmeta ini porodino nasljee, odnosno predmeti koji su vremenom izali iz upotrebe, ali nisu odbaeni ili uniteni ve su zahvaljujui prostranim kuama s konobama i ufitima ostali sauvani. Od brojnih roaka ali i prijatelja koji su renovirali ili prodavali svoje stare kue, uspio sam da nabavim odreeni broj predmeta koji u tom momentu i nisu imali neku posebnu vrijednost. Kako je grupa predmeta, u meuvremenu, prerasla u veliku zbirku, ona ima ne samo materijalnu ve, to je vanije, i znaajnu kulturoloku i muzejsku vrijednost. Zbirka je nastala u posljednjih nekoliko godina. lan sam Kolekcionarskog drutva iz Kotora i moram rei da je skupljanje potanskih markica, starog novca ili medalja neto sasvim drugo u odnosu na pravljenje etnoloke zbirke. U ukupnoj porodinoj istorijskoj zbirci je dosta predmeta porijeklom iz Italije, Francuske, Engleske, Japana i drugih zemalja, koji su ovdje u Boki imali veliku upotrebnu vrijednost, ali se zbog mjesta nastanka ipak ne mogu nazvati etnografskim predmetima. U etno-zbirci je ipak najvie onih koji su nastali i bili u upotrebi u Dobroti i Boki. Koristio sam instrukcije Zakona o muzejima, gdje je tano navedeno kako zbirke treba da budu popisane i sortirane. Zbirka ima oko 400 predmeta;
-168-
Potomak sam poznate dobrotske, starosjedilake porodice Radimir koja ima znaajnu prolost i istoriju... vlasnik sam etnoloke zbirke, koju bih, uz pomo Grada, elio da uinim dostupnom iroj javnosti.
Zoran Radimir, vlasnik privatne etnoloke zbirke, Dobrota
podijelio sam ih u nekoliko cjelina: narodna nonja Dobrote (muka, enska, djeija), graansko odijelo, tekstil, odjevni predmeti, ukrasni predmeti, dobrotska ipka, bijeli vez, suncobrani i tapovi, stari alati, muzikalije (instrumenti, note, radio-aparati, stare gramofonske ploe), posue, navigacijski instrumenti, mjerni instrumenti, oruje itd. Prije 2 godine prvi put sam prikazao dio zbirke u Pomorskom muzeju u Kotoru. Od Pomorskog muzeja Crne Gore sam dobio i dobijam veliku podrku u radu (struna pomo, tampanje kataloga, prostor i sl) i veoma sam zahvalan na tome. Tom prilikom sam obeao da u gradu pokloniti dio zbirke tj. one eksponate koji imaju etnografski znaaj. Predsjednica Optine mi je tada obeala da e se pronai neki prostor, ali izgleda da grad jo uvijek nema dovoljno senzibiliteta za to. Moja je elja da se to sve to prije, pa makar i privremeno, negdje izloi. Danas svako malo mjesto u okruenju ima svoju etnografsku zbirku pa mi je teko prihvatljivo da je Kotor nema. Svako mjesto, inae, ima svoje specifinosti, a one su najvidljivije na ovaj nain... Obilazak postavke bi trebalo da postane obavezan za sve turiste koji izletnikim autobusima ili kruzerima dolaze u Kotor (ima ih na stotine svakog dana), pa bi zbirka mogla da prihoduje znaajna sredstva. Recimo Dubrovnik je turistima ponudio (pored obilaska arhitektonskog i spomenikog blaga koje ima, i koje mi imamo!) i nekoliko lokacija na kojima je vidljiv kulturni ivot grada u prolosti. To su palata Sponza, Kneev dvor, Pomorski muzej, Akvarijum, Apoteka male brae... Postavka zbirke je isplativa ne samo zbog prodatih ulaznica, ve i zbog prodaje suvenira: replika koje mogu da se rade po uzoru na originalne eksponate, razlednica s fotografijama eksponata itd. Etnoloku zbirku, dakle, elim da poklonim gradu, ali je prostor za postavku najvei problem. U stvari, prostora u gradu ima, ali ne i do kraja volje da se on pronae i ustupi za ovu namjenu. Mislim da bi mogue rjeenje bilo da se zbirka negdje postavi u tzv. probnom periodu kako bi se vidjelo privlai li dovoljan broj posjetilaca i da li je to sve isplativo, odnosno da li je isplativije od npr. izdavanja prostora za kafi s terasom (to je lokalnoj samoupravi osnovni reper za ekonomsku isplativost). Osim prostora, potrebna je i struna podrka kako bi cijeli posao bio profesionalno realizovan. Konano, potrebna je finansijska podrka grada muzeji su ipak dotirane institucije. Odavno se u gradu razmilja o otvaranju Istorijskog muzeja. Zato ne objediniti sve to? Siguran sam da bi to bila atraktivna destinacija za sve posjetioce. Uporeujui ovu kolekciju s onim iz okruenja, mislim da bi se mogla napraviti bogata postavka. Osim toga, pojedini graani su na izlobi u Pomorskom muzeju izrazili elju da ustupe poneki predmet iz svoje kue. Zato bi ovo trebalo da bude inicijalna postavka koja bi se vremenom dopunjavala i obogaivala novim eksponatima. (Zoran Radimir, vlasnik privatne etnoloke zbirke, Dobrota) === Kotor i njegov poseban status u kulturi Crne Gore Ne bismo eljeli da ponavljamo optepoznate injenice o istoriji i kulturi Kotora, istorijskim mijenama, neprocjenjivom umjetnikom blagu, ve elimo da ovaj na prijedlog ne ostane samo na nivou lijepih elja i volonterizma. Dobro prouivi postojee pozitivno-pravne propise iz oblasti lokalne samouprave, miljenja smo da bi trebalo pokrenuti odgovarajuu inicijativu, u skladu sa zakonskim propisima, da Kotor dobije status grada. Bez obezbjeenja institucionalnih pretpostavki Kotor grad kulture sveo bi se na domen volunteristikog i otuenog arbitriranja daleko od institucija iz oblasti kulture i javnosti. Vae ankete sprovedene u
-169-
okviru izrade ovog projekta govore u prilog ovom miljenju, tako da bi politika volja i volja graana bila harmonizovana. Demokratska drutva, kojima i mi teimo, razumiju da su te dvije volje dvije strane istog odraza u ogledalu. Sticanjem statusa grada obezbjedile bi se sve ekonomske, socijalne pretpostavke, kao i pretpostavka zdrave ivotne sredine. Kotor i mediteranski kulturni krug Osmiljavanjem kreativnih projekata u oblasti naune i kulturne saradnje s vladinim i nevladinim sektorom i stvaranjem partnerskih odnosa povezali bismo javne organe vlasti, javne kulturne ustanove, nezavisne kulturne organizacije, medije i privatni sektor u usaglaavanju zajednikih ili razliitih gledita iz oblasti kulturnog ivota. Turizam i kultura Kotor sa svojim pjacama i pjacetama predstavlja veliku scenu na otvorenom. Svjedoci smo da na njoj dominira gotovo iskljuivo ugostiteljski sadraj. Ugostiteljski objekti vjerovatno nenamjerno u mnogim prilikama raznim imobilijarom potpuno obesmiljavaju arhitekturu Starog grada, a ne nude nita osim standardne ponude. Ideja bi bila da se uradi projekat i promijeni prije svega kuturna i turistikougostiteljska ponuda (npr. da se ukljue slikari, arhitekti, muziari, glumci, studenti Fakulteta dramskih i lijepih umjetnosti, plesne grupe i autori iz oblasti primjenjenih umjetnosti). Pri tome, ugostiteljski objekti bi, prije svega po nalogu Optine, morali pokazati elju i volju za saradnjom. Ljetnja pozornica arhitektonsko i funkcionalno oblikovanje Kao to je poznato, projektna dokumentacija a samim tim i idejno rjeenje za oblikovanje ljetnje pozorinice u Kotoru davno su napravljeni, ali nikada se nije prilo izvoenju radova, najee iz objektivnih razloga zbog nedostatka finansijskih sredstava. Imajui u vidu znaaj Kotora u kulturnoim ivotu zemlje i regiona, ovo rjeenje zahtjeva koordinirani rad svih nadlenih institucija iz oblasti kulture i Optine Kotor jer je u pitanju kulturni objekat od znaaja ne samo za grad i lokalnu samoupravu, nego i ire. Na taj nain bi grad dobio kulturni objekat s jasno osmiljenom funkcijom i upravljao bi njime. (Predlozi J. U. Kulturni centar Nikola urkovi, upueni i-mejlom)
-170-
BOKA KOTORSKA
Pitanje da li bi Boku trebalo tretrati kao jedinstven kulturni region ili planirati sve gradove posebno, smatram izuzetno vanim. elim da podsjetim na evropski model kulture koji potencira jedinstvo raznolikosti. Takav koncept podstie programe razliitosti, ali u isto vrijeme promovie zajednike evropske vrijednosti. Region Boke je pravi predstavnik takvih principa u praksi i trebalo bi ga sauvati. Boku treba markirati kao kulturni region i njen kulturni razvoj treba planirati upravo po njenim posebnostima. ( Jasminka Grgurevi, slikarka-konzervatorka, Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture) === Pobornik sam ideje po kojoj je Boka jedinstvena prirodna cjelina a znamo da je kao takva proglaena jednim od 25 najljepih zaliva svijeta. Kada su u pitanju organizacija, korienje i planiranje prostora, a veliki dio kulture jeste dio tog prostora, ne mogu se parcijalno donositi lokalni planovi razvoja s granicama na Verigama ili negdje drugo. Postoji nekoliko stvari koje su zajednike za cijelu Boku i ne mogu se odvojeno posmatrati. Kako sada govorimo o Optini Kotor, mislim da se nalazimo u prelomnom trenutku planiranja kulturnog razvoja. Prelomnom utoliko to Kotor ima jednu lou naviku - kada god govori o kulturi, on se odmah vraa u prolost. Hajde da prolost ne pretvaramo u muzejsku vrijednost, u beivotni eksponat, ve da nasljeu udahnemo ivot savremenosti i da nam to bude izvor prihoda. I u turizmu je prisutna moda pa se i trendovi raaju i umiru, ali siguran sam da je najstariji turizam bio povezan s kulturom i da je u tome njegova budunost. (Profesor dr Milenko Pasinovi) === Nisam siguran za Crnu Goru, ali znam, recimo, da je Hrvatska stavila (nekim aktom) dvije oblasti kao strateke ciljeve razvoja: turizam i kulturu. Smatram da Crna Gora nije mnogo razliita u tom smislu moda bi kultura mogla da bude dravni prioritet. Sigurno bi takvi ciljevi morali da se definiu i za Boku. To nije samo stvar lokalne uprave, ve i drave. Dravnom odlukom bi Kotor ili Bokokotorski zaliv trebalo da bude mjesto od posebnog kulturnog znaaja i da na taj nain bude prioritet. Dakle, Kotor bi trebalo proglasiti gradom kulture a to bi povuklo za sobom turizam, ekonomski razvoj i prosperitet. Kako to ne vidjeti kada se spustite s Njegua? Zaliv bi mogao da bude jezgo od kojeg sve zavisi: saobraaj, ekonomski razvoj, izgradnja, urbanizam Pitanje Boke za sobom povlai mnogo drugih pitanja. Svaki od gradova u Boki ima svoje specifinosti i treba ih gajiti kao specifinosti. Kulturna saradnja meu njima je na slabim granama. Boka treba da nastupa kao jedan prostor Kako zajedniki napraviti npr. regionalno primorsko pozorite u tri grada gdje bi se predstave igrale naizmjenino? Ili npr. kada ve dou ruski umjetnici i preu hiljade kilometara do Kotora, zato ne bi igrali u Budvi i Tivtu? Postoji veliki potencijal da se prvo zajedno naemo pa da onda vidimo kako da nastupimo kao jedinstveni prostor, i geografski i
-171-
istorijski, stilski ako hoete... (Petar Pejakovi, pozorini reditelj i predsjednik Fondacije Kotorski festival pozorita za djecu) === Mislim da Boka mora da bude jedan kulturni region. Boka se nikada nije dijelila ona je geografski pojam, ba kao i antropoloki, socioloki. Ne smije tu biti separatizma: mi emo ovo, vi ete ono, kod nas e biti ovo, kod vas ono... Svojevremeno je u kotorskoj Gimnaziji postojala dramska sekcija koja je sasvim pristojno radila i imala turneju po mnogim mjestima Boke. Isto tako i bilo koja pozorina predstava moe igrati u svim pozoritima u Boki, a ako za to nema uslova, treba ih stvoriti. Festival klapa u Perastu, recimo, tokom kojeg se nemate gdje parkirati pa moete doi jedino padobranom ili paraglajderom, mogao bi se reprizirati i u drugim gradovima. Mnogo ima nedovrenih pria, ali sve se one odvijaju unutar Boke koja je cjelina... (Profesorica dr Gracijela uli, lanica Savjeta za kulturu Optine Kotor) === Ve sam govorila o znaaju interregionalnosti. Nikako u procesu tranzicije ne smijemo da izgubimo svoj identitet i one lokalne vrijednosti koje su prepoznatljive. Na kraju krajeva, mi znamo da mi nismo privredno razvijena Optina, niti da smo prepoznatljivi po nekim velikim industrijama, niti smo velika turistika destinacija. Kotor treba definitivno da ulae u kulturu i kulturni turizam jer ljudi koji dolaze u Kotor, upravo dolaze zbog kulturnog nasljea, kulturnog identiteta Kotora. (Ljiljana Jovovi, sekretarka za kulturu i drutvene djelatnosti Optine Kotor) === Boka je veliki kulturni potencijal i moe se valorizovati i kao regija, a i po segmentima. Logino je da ipak bude posmatrana kao cjelina jer povezanost manjih cjelina ini dobro kulturi. I ne samo povezanost optina u Boki, ve i u cijeloj Crnoj Gori treba povezati i jug i sjever i kulturna razmjena bi pokazala sjajne rezultate: mnoge su civilizacije na naem tlu krile sebi put i zanimljivo je sve to vidjeti. (Mileva Pejakovi-Vujoevi, direktorica Pomorskog muzeja Crne Gore) === Boka Kotorska predstavlja nedjeljivi region, jedinstvenu cjelinu sa zajednikom istorijom, tradicijom i ukupnom zajednikom batinom. Privredna pitanja, infrastrukturna rjeenja, prije svega saobraaj, ekoloka pitanja, pitanja zatite prirodne i kulturne batine treba da se rjeavaju na nivou ove cjeline. Poseban znaaj u tom smislu treba da ima obnova brodskog saobraaja koji predstavlja najprirodniji oblik komunikacije u zalivu i jednu od najbitnijih istorijskih kategorija Boke. (Zorica ubrovi, Regionalni zavod za zatitu spomenika)
-172-
=== Mislim da treba pronai neku sredinu u odnosu na ove odvojene iskaze... Naravno da treba tititi sve lokalne osobenosti i prvo postaviti sopstvene strategijske ciljeve,ali nismo toliko drukiji i toliko bogati da svoju kulturnu atraktivnost ne povezujemo s kulturnim bogatstvom okruenja, posebno najblieg. U Boki, naalost samo ljeti, postojiobilje razliitih dogaanja, od vrhunskih umjetnikihdo zabavnih, popularnih i tradicionalnih, kakvo rijetko gdje egzistira na ovako malom prostoru, povrine moda prosjenog evropskog grada. Zato mislim da se podruje mora podstai na saradnju, razmjenu i zajedniki nastup kako na kulturnom prostoru posebno internacionalnom koji podstie regionalizam, tako i na turistikom tritu s obzirom na identina razvojna opredjeljenja. Za posjetioca bokeljskih mjesta granice izmeu optina ne postoje, odnosno irelevantne su. Mislim da je preveliki luksuz razmiljati iskljuivo lokalno, mi se moramo dopunjavati i zajednikim planovima initi sliku cijelog podruja kompletiranom. Znai, potrebno je stvoriti takve optinske strategije koje su, uvajui specifinosti, otvorene i komuniciraju ponajprije sa sopstvenim regionom koji ne predstavlja samo geografsku celinu, ve kompatibilni kulturni prostor. Dakle, sama strategija koja je i po zakonu optinski akt, mora sadrati element te saradnje kao obavezujui. A mi danas ak nemamo ni pouzdane informacije jedni o drugima, a kamoli korisnu i isplativu kulturnu saradnju. (Tatjana Vulekovi, autorka knjige Kultura i turizam, kultura ili turizam?) === Smatram da je Boka jedinstveni kulturni region i da razvoj kulture treba zajedno planirati i usklaivati, ali potujui specifinosti i zahtjeve svakog bokeljskog grada pojedinano. (Marina Dulovi, direktorka kole za osnovno i srednje muziko obrazovanje) === Kulturu Kotora posmatram u okviru kulture Boke jer Boka ima svoj istorijski i svaki drugi identitet pa se ne moe priati o kulturi Kotora bez prie o kulturi Tivta, Budve, Herceg Novog. Oko toga je bilo rasprava na radionicama u okviru procesa izrade kulturnih strategija. Osnovna zamjerka bila je da ne postoji institucija koja bi se brinula o regionalnom aspektu kulture u Boki. Optine moraju da planiraju svoj kulturni razvoj upravo posjedujui svijest da same moraju da njeguju regionalizam, i da on treba da bude dio kulturnih politika koje vode. (Stevan Kordi, fotograf, lan Savjeta za kulturu Optine Kotor) === Vano je imati u vidu i nivo Boke i nivo Optine, jer to su razliiti nivoi. Ja bih tu dodala i trei crnogorski, i etvrti evropski nivo. Na kraju, Kotor je dio svjetske kulturne batine. Te meuslojeve moramo popuniti i zbog nas samih koji ovdje ivimo. (Biljana Gligori, arhitektica, NVO Expeditio)
-173-
=== to se bibliotekarstva tie, bilo bi sjajno kada bi Boka funkcionisala kao jedinstven kulturni region. Hercegnovska biblioteka je u januaru ove godine primila priznanje za najbolju gradsku biblioteku u Crnoj Gori. Poto ima veoma dugu tradiciju kvalitetnog rada, mislim da bilo odlino da se na neki nain povee s Tivtom i Kotorom. Tada bismo mogli zajedno da koordiniramo potrebne aktivnosti, da se poslovi ne dupliraju. Poto Novi ima veliku zaviajnu zbirku, koja je i digitalizovana, on bi mogao da radi na zajednikoj regionalnoj zaviajnoj zbirci Boke, a Kotor i Tivat neto drugo. Ako bismo radili zajedno, mislim da bi biblioteka aktivnost u Boki bila mnogo kvalitetnija. ( Jasmina Bajo, bibliotekarka Gradske biblioteke)
OSTALE TEME
Sekretar sam Udruenja paraplegiara u Kotoru, koje je lan Koalicije organizacija osoba s invaliditetom, i predsjednik sam Optinskog savjeta za brigu o osobama s invaliditetom, tako da sam upoznat s problemom (ne)dostupnosti objekata kulture. Rei u ta smo preduzeli unutar rada Savjeta. Donesen je Zakon o graevinarstvu kojim je predvien rok od 5 godina u kojem svi objekti od javnog znaaja treba da budu prilagoeni osobama s invaliditetom. Mi smo svim institucijama na podruju nae optine poslali dopise o obavezama i rokovima. Takoe smo ih upozorili na sankcije ukoliko ne postupe po Zakonu. Ostaje da saekamo da u datom roku izvre potrebne radove. Neke su to do sada ve uradile ali mnoge jo uvijek nisu. Promjene su vidljive u kolama, Domu zdravlja, nekim apotekama, ali i u mnogim zgradama. Kotorski bioskop i Centar za kulturu, naalost, nemaju dostupne objekte. Tivatski centar za kulturu je npr. stavio rampu. Katedrala Svetog Tripuna ima dva stepenika na ulazu koja su nama u kolicima nepremostiva prepreka. Kako se i riznica i muzej Katedrale nalaze na spratu, oni nam, naalost, ostaju nedostupni. Jedino rjeenje je izgradnja stepeninog lifta. Ona ne zahteva veliko ulaganje. U prizemlju zgrade Pomorskog muzeja je, recimo, postavljen video-bim za potrebe lica s invaliditetom pa je mogue pogledati film o zbirkama koje se nalaze na viim spratovima. Ipak, postoji jo jedno rjeenje. Sjedita-liftovi (kotaju oko 10 hiljada eura) mogu se montirati du stepenita zgrada (spiralna ili klasina) i na taj nain pomoi i starijim osobama da se popnu na sprat. Mislim da to dugujemo i turistima koji dolaze s destinacija udaljenih i po nekoliko hiljada kilometara. Javni toalet u Kotoru je takoe nedostupan, a to je nedopustivo s obzirom na veliki broj turista. (Zoran Radimir, vlasnik privatne etnoloke zbirke, Dobrota)
-174-
=== Najvie bi me obradovalo kada bi na kulturne programe poeli da dolaze ljudi iz interesovanja prema samim programima, a ne da bi bili vieni na tim manifestacijama ili da bi prisustvovali koktelu. Ja mislim da to vie nigdje nema - da na pozivnici pie da je poslije manifestacije planiran koktel, i to samo da bi privukao publiku vie od same knjievne veeri npr... Takodje bi me uinilo srenim da uveemo obrazovni sistem i kulturne manifestacije i programe. Svjedoci smo da na brojnim knjievnim veerima nema niti jednog profesora ili nastavnika, aka ili studenta, ili ih ima jedno ili dvoje. To je nedopustivo. U bivoj Jugoslaviji bi na promocije knjiga ili likovne izlobe dolazila itava odjeljenja aka sa svojim nastavnicima kako bi sutra o tome raspravljali na asovima. Naa je krivica to ne upjevamo da zainteresujemo ljude. Treba napraviti dogovor sa svima, poevi od direktora kola, i vjerujem da bi bilo rezultata. (Slavko Mandi, novinar, predsjednik Savjeta za kulturu)
Intervjui realizovani tokom proljea/ ljeta 2011.
-175-
Zahvaljujemo se...
Zahvaljujemo se svim uesnicima/ama radionica i fokus grupa, kao i svima vama koji/e ste izdvojili/e vrijeme i energiju da biste sa nama individualno razgovarali ili nam dostavljali pismene predloge. Vjerujui u participativni pristup pri kreiranju stratekih dokumenata, trudili smo se da, u to veoj mjeri, integriemo materijal prikupljen tokom procesa konsultacija u publikaciju koju drite u rukama.
PREZENTACIJA SA DISKUSIJOM: ISTRAIVANJE KULTURNE POTREBE MLADIH U BOKI KOTORSKOJ 30. mart 2010. Ilija Janovi, Optina Tivat; Marija Ramljak, Optina Tivat; Milena Koki, Weld Budva; Ana Komarova, Weld Budva; Jelena Vukasovi, Radio Kotor; Marjan anti, P.K. Vjeverica; Dragan Jovanovi, P.K. Vjeverica; Branka Boinovi, Radio Dux; Miodrag Savi, CIP Kosovska Mitrovica; Iva elanovi, Forum MNE; Sneana Stevovi, Kancelarija za prevenciju narkomanije Kotor; Branka Kosi, NVO Nada Herceg Novi; Venera Ljuti, NVO Kompas; Vladimir Stijovi, NVO Vertigo; Nikola Doni, Hrvatski dom 1893; Nikola Perovi, Galerija Ankora; Milenko Pasinovi, Fakultet za turizam Bar; Tripo Schubert, Hrvatsko graansko drutvo Crne Gore; Dubravka Jovanovi, Skala Radio; Ljupka Kovaevi, NVO Anima; Jelena Vuli, studentkinja; Jelena Avramovi, Zavod za kolovanje i rehabilitaciju lica sa poremeajima sluha i govora; Katica Brkanovi, Sekretarijat za kulturu i drutvene djelatnosti Optina Kotor; Marija Vievi, Sekretarijat za kulturu i drutvene djelatnosti Optina Kotor; Maruka Drakovi, NVO Anima; RADIONICA KOJOM JE OTPOEO PROCES IZRADE LOKALNIH PROGRAMA RAZVOJA KULTURE KOTORA, TIVTA I HERCEG NOVOG 17. mart 2011. Jasminka Grgurevi, Podruno odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore (bivi Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor); Milica Nikoli, Ministarstvo kulture Crne Gore; Marina Brainovi, Drutvo prijatelja Perasta; Stevan Kordi, Drutvo za obnovu manastira Podlastva, Grbalj; Uro Mihailovi, Kotorski festival pozorita za djecu; Vesna Lekovi, Expeditio Kotor; Aleksandra Mari, Media centar mladih - Herceg Novi; Iva G. elanovi, Forum MNE (mladi i neformalna edukacija); Milena Radojevi, Centar za kulturu Tivat; Petar Krek, Optina Kotor; Tijana Dragojevi, NVO KOMPAS Kotor; Dajna Marinkovi, NVO Kompas Kotor; Tomislav egura, NVO Kompas, Kotor; Nikola Klakor, Centar za kulturu Tivat; Neven Stanii, Centar za kulturu Tivat; Boris Lanceroti, NVO Glazbeno prosvjetno drutvo Tivat; Marija Mihaliek, JU Muzeji Kotor Muzej grada Perasta; Gordana Franovi, Podruno odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara Crne Gore (bivi Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor); Dragan Starovi, Kulturni centar Kotor; Katica Brkanovi, Optina Kotor; Sneana Pejovi, Dravni arhiv Istorijski arhiv Kotor, NVO Notar Kotor; Nataa Gobovi, Pomorska biblioteka Kotor; Bosiljka Radonji, Optina Tivat; Lazar Boovi, NVO KUD Boka Tivat; Antonija urovi Novoselac, Kulturnosportski centar DiANO; Branka Grubor Boovi, Optina Herceg Novi; Slaana Vuievi, NVO Udruenje ena Bijela; Dragan Lakovi, Centar za kulturu Tivat; Marijana Mii kanata, Evropski dom Tivat; Tatjana Raji, Expeditio Kotor; OKRUGLI STO: KULTURNO NASLJEDJE I PREDIO NA TERITORIJI OPTINE KOTOR (GRADITELJSKO, POKRETNO, DOKUMENTACIONO, MUZEJSKO, NEMATERIJALNO) 5. april 2011. Tvrtko Crepulja, Optina Kotor; Milenko Pasinovi, Fakultet za pomorstvo Bar; Mileva Pejakovi Vujoevi, Pomorski muzej Crne Gore; Ilija Laloevi, Arhitektonski fakultet; Maja Proroi, Kotor Inenjering; Sneana Pejovi, Dravni arhiv Istorijski arhiv Kotor / NVO Notar Kotor; Rua Danilovi, Pomorska biblioteka Kotor / NVO Notar; Ilija Radovi, Bokeljska mornarica - Podrunica Kotor; Biljana Gligori, Expeditio; Aleksandra Kapetanovi, Expeditio; Tatjana Raji, Expeditio; OKRUGLI STO: ARHITEKTURA I PROSTORNO PLANIRANJE NA TERITORIJI OPTINE KOTOR 5. april 2011. u 19.00 Radojka Mijanovi, NVO Zatita prostora Budva; Milena Beir, NVO Zatita prostora Budva; Zorana Miloevi, MonteCep Kotor;Aleksandra Kapetanovi, Expeditio; Biljana Gligori, Expeditio; Maja Proroi, arhitektica, Kotor; Tatjana Raji, Expeditio;
LANOVI/CE RADNOG TIMA ZA KOORDINACIJU PROCESA: - Katica Brkanovi, Optina Kotor, Sekretarijat za kulturu, sport i drutvene djelatnosti - Jasminka Grgurevi, Podruno odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore (bivi Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor) - Stevan Kordi, lan Savjeta za kulturu Optine Kotor Saradnici/e na prikupljanju i obradi materijala: Tatjana Raji, Aleksandra Kapetanovi, Vesna Lekovi, Martina ekovi, Biljana Gligori, Sandra Lali, Aleksandra Mari, Marijana Davidovi, Tomislav egura, Slaana Petkovi, Olga Vukmirovi, Vedrana Adi, Iva elanovi, Lidija Tomaevi, Uro Mihailovi RADIONICA: STRATEKO PLANIRANJE KULTURE NA LOKALNOM NIVOU /Trening organizovan za predstavnike/ce optina Kotor, Tivat i Herceg Novi/ 02. jul 2010. Dragan Lakovi, Centar za kulturu Tivat; Marijana Mii kanata, Evropski dom Tivat; Jasmina Bajo, Gradska biblioteka i itaonica Kotor; Rua Danilovi, Pomorska biblioteka Kotor/ NVO Notar Kotor; Vesna Lekovi, Expeditio; Milenko Pasinovi, Univerzitet Mediteran, Fakultet za turizam Bar; Boris Pean, Optina Tivat; Saa Miloevi, JU Kulturni centar Nikola urkovi Kotor; Ljiljana Jovovi, Optina Kotor; Tatjana Raji, Expedito; Mirta Grani, Optina Herceg Novi; Vojislav Kilibarda, JUK Herceg Fest, Herceg Fest; Milka Paskovi, Optina Kotor; Jelena Vukovi, Optina Kotor; Zoran Dragovi, Optina Kotor; FOKUS GRUPE U OKVIRU ISTRAIVANJA KULTURNE POTREBE MLADIH U BOKI KOTORSKOJ proljee 2010. Tatjana Krijetorac, Gradska galerija Kotor; Marija Starevi, Gradska biblioteka i itaonica Kotor; Marijana Mii kanata, Radio Tivat/ Evropski dom Tivat; Rua Danilovi, Biblioteka Pomorskog fakulteta Kotor; Lidija Begovi, Gimnazija Kotor; Tihana ulafi, Kulturni centar Nikola urkovi Kotor; Branka Kosi, NVO Nada, Herceg Novi; Branka Boovi Grubor, Optina Herceg Novi; Marija Vievi, Sekretarijat za kulturu i drutvene djelatnosti, Optina Kotor; Madalena Jovanovi, Sekretarijat za kulturu i drutvene djelatnosti, Optina Kotor; Sneana Stevovi, Kancelarija za prevenciju narkomanije Kotor; Iva Gopevi elanovi, NVO Forum MNE, Kotor; Nemanja Radonji, volonter u NVO Forum MNE; edo Novovi, Organizacija slijepih osoba Budve, Heceg Novog, Tivta i Kotora; Vojislav Kilibarda,JUK Herceg Fest, Herceg Novi; Nada Arnaut, NVO Omladinski centar, Herceg Novi; Mirjana Vukasovi, JU Muzeji Kotor, Muzej grada Perasta; Ilija Radovi, Bokeljska mornarica, Podrunica Kotor; Izabela Mato, Kreativni studio Isart, Herceg Novi; Jelena Vukasovi, Radio Kotor i producent Kotorskog festivala za djecu;
-176-
OKRUGLI STO: LIKOVNE UMJETNOSTI, FILM, VIDEO, NOVI MEDIJI I FOTOGRAFIJA NA TERITORIJI OPTINE KOTOR 8. april 2011. Nada Radovi, Ivana Lazarevi, Uro Mihailovi, Kotorski festival pozorita za djecu; Eleonora Apollonio, slobodna slikarka; Aleksandra Mari, Media centar mladih; Jasminka Grgurevi, Podruno odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore (bivi Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor); Milenko Premovi, slikar; Katica Brkanovi, Optina Kotor - Sekretarijat za kulturu OKRUGLI STO: MUZIKA I KNIEVNOST NA TERITORIJI OPTINE KOTOR 04. april 2011. Vesna Lekovi, NVO Expeditio; Andro Saulai, NVO Karampana; Marija Mihaliek, JU Muzeji Kotor Muzej grada Perasta; Gojko Andrijaevi, JU Muzeji Kotor; Dragan Starovi,Kulturni centar Kotor; Petar Pejakovi, Kotorski festival pozorita za djecu; Stevan Kordi,NVO Expeditio; Katica Brkanovi, Optina Kotor; Tatjana Raji, Expeditio; Romeo Mihovi, Kamelija Stoliv; Jasmina Bajo, Gradska biblioteka i itaonica Kotor; Ivana Roganovi, Gradska biblioteka i itaonica Kotor; RADIONICA: SWOT ANALIZA I STRATEKI PRAVCI RAZVOJA KULTURE U OPTINI KOTOR 29. april 2011. Slavko Mandi, Savjet za kulturu Optine Kotor - Skala radio; Katica Brkanovi, Optina Kotor; Marija Mihaliek, JU Muzeji Kotor; Marina Dulovi, OSMO Vida Matjan; Vladimir Begovi, Gradska muzika Kotor; Tatjana Krijetorac, Gradska galerija; Stevan Kordi, Expeditio; Biljana Gligori, Expeditio; Milenko Pasinovi, Jovan Martinovi, Tatjana Raji, Expeditio;Aleksandra Kapetanovi, Expeditio OKRUGLI STO: NEVLADINE ORGANIZACIJE SA TERITORIJE OPTINA KOTOR, TIVAT I HERCEG NOVI 29. april 2011. Ilija Mlinarevi, Savjet za mlade Optine Kotor; Rafela Lazarevi, HGD Hrvatsko graansko drutvo Crne Gore; Katica Brkanovi, Optina Kotor; Milena Proroi Tomi, NVO Otvori srce; Branko Proroi, KDK; Rua Danilovi, Pomorska biblioteka / NVO Notar Kotor; Pina Bubanja, NVO Ars Praesentia Boke Kotorske; Romeo Mihovi, NVO Kamelija Stoliv; Tijana Petrovi, Optina Kotor; Dinko Miloevi, Bokeljska mornarica Podrunica Kotor; ore Trajevski, Pravi put; Vesna ukanovi, Pravi put; Vedrana Petkovi, Pravi put; Anita Kovaevi, NVO Anima; Paula Petrievi, NVO Anima; Ervina Dabiinovi, NVO Anima; Duan Vulekovi, nezavisni akter; Tatjana Raji, Expeditio; RADIONICA: DEFINISANJE PRIRITETNIH PROJEKATA ZA NACRT LOKALNOG PROGRAMA RAZVOJA KULTURE 2012-16. 26. oktobar 2011. Slavko Mandi, Skala radio (Savjet za kulturu): Dragan Starovi, Kulturni centar Kotor; Zoran ivkovi, TO Kotor; Marija Mihaliek, JU Muzeji Kotor; Katica Brkanovi, Optina Kotor; Stavan Kordi, Expeditio, Fakultet za pomorstvo Kotor; Jasminka Grgurevi, Centar za konzervaciju i arhitekturu Crne Gore; Aleksandra Kapetanovi, Expeditio; Tatjana Raji, Expeditio; Aleksandra Lazovi, OSMO Vida Matjan; Vesna Lekovi, Expeditio; INTERVJUI SA AKTERIMA KULTURE NA TERITORIJI OPTINE KOTOR Saa Miloevi, Centar za kulturu Kotor; Tatjana Krijetorac, Gradska galerija Kotor; Vladimir Begovi, Gradska muzika Kotor, Zoran Radimir, vlasnik private etno-zbirke; Slavko Mandi, Savjet za kulturu Optine Kotor/ Skala radio; Ljiljana olan, profesorica, Gimnazija Kotor; Marina Kneevi, grafoarka i slikarka; Zorica ubrovi, Podruno odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara Crne Gore (bivi Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor); Jasmina Bajo, Gradska biblioteka Kotor; Tatjana Vulekovi, autorka knjige Kultura i turzam ili kultura ili turizam; Mr Mileva Pejakovi Vujoevi, Pomorski muzej Crne Gore; Prof. dr Milenko -177-
Pasinovi, turizmolog, univerzitetski professor; Mr Aleksandra Mirkovi, etnolog i antropolog; Dubravka Jovanovi, pjesnokinja, glavna i odgovorna urednica Skala radija; Nada Radovi, profesorica u penziji, promoterka i vezilja Dobrotske ipke; Marina Brainovi, Udruenje prijatelja Perasta; Vasilije Bajrovi, NVO Fete; Luka Knezovi, kapo Kotorskog karnevala; Romeo Mihovi, NVO Kamelija; Zoran Brgujan, NVO Bope, organizator karnevala u Pranju;Tomislav egura, NVO Kompas, Centar za informisanje i savjetovanje mladih; Jasmina Mri, predsjednica MZ Risan; Zoran Duni, autor strunog rada na temu gradskih bedema u Kotoru; Dragan uri, Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo; Gracijela uli, Savjet za kulturu Optine Kotor; Dubravka Jovanovi, Skala Radio; Predrag Jankovi, Galerija Ticijan Kotor; Ivan Krivokapi, Sea Rock festival; 20 mladih koji su intervjuisani u sklopu istraivanja Kulturne potrebe mladih u Boki INSTITUCIJE KULTURE KOJE SU DOSTAVILE PODATKE U OKVIRU ISTRAIVANJA KAPACITETA KULTURNIH INSTITUCIJA U BOKI KOTORSKOJ J. U. Kulturni centar Nikola urkovi Kotor; OJU Muzeji Kotor; Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture Kotor (sadanje Podruno odjeljenje Uprave za zatitu kulturnih dobara Crne Gore i Podruno odjeljenje Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore); Dravni arhiv Istorijski arhiv Kotor; J.U. Kulturni centar Nikola urkovi -Gradska biblioteka i itaonica; Pomorska biblioteka Fakulteta za pomorstvo Kotor; KULTURNI AKTERI/NEVLADINE ORGANIZACIJE/UDRUENJA KOJE SU DOSTAVILE PODATKE ZA DIO VANINSTITUCIONALNI AKTERI KULTURNE POLITIKE NVO Klarinet fest Kotor; Mrea za nasljee Jugoistone Evrope / SEE Heritage mrea; Folklorni ansambl Nikola urkovi Kotor; Srpsko pjevako drutvo Jedinstvo Kotor; Galerija Solidarnosti Kotor; NVO KotorArt Kotor; NVO SEAROCK Kotor; NVO Gradska muzika Kotor; Hrvatsko graansko drutvo Crne Gore Kotor; NVO Expeditio Kotor; INTREVJUE SA KULTURNIM AKTERIMA VODILA Aleksandra Mari, NVO Medija centar mladih KONSULTACIJE I PRIJEDLOZI Tatjana Vulekovi, autorka knjige Kultura i/ili turizam MAPIRANJE JAVNIH PROSTORA Martina ekovi, Sandra Lali, Lidija Tomaevi, Iva elanovi, Marija Nikoli POMO PRI FORMULISANJU PRILOGA ZA POJEDINANE SEGMENTE NACRTA PROGRAMA RAZVOJA KULTURE - Petar Pejakovi, oblast Pozoritna umjetnost; - Slaana Petkovi, oblast Mjere koje stimuliu kulturu mladih; - Zorica ubrovi, oblast Kulturna batina; - Ljupka Kovaevi, Ervina Dabiinovi, Anita Kovaevi i Paula Petrievi iz NVO Anima, oblast Mjere koje afirmiu princip rodne ravnopravnosti kroz kulturu; - Zoran Radimir, oblast Mjere koje kulturne sadraje ine dostupnijim osobama sa invaliditetom; Zahvaljujemo se lokalnim medijima, Radio Kotor i Skala radio, na praenju procesa izrade nacrta dokumenta i aktivnom ukljuivanju. Posebnu zahvalnost dugujemo novinarki Radio Kotora, Jeleni Vukasovi, na intervjuisanju 14 aktera/ki kulturnog ivota Kotora. Materijal prikupljen putem radio-intervjua uticao je na sadraj ove publikacije. Zahvaljujemo se Dragani Popovi Drakovi na ustupljenoj fotografiji koja se nalazi na koricama publikacije. Ostale fotografije su preuzete sa zvaninih sajtova kulturnih aktera/ institucija ili su dio foto-arhive Expeditio.
-180-

Prilozi Za Program Razvoja Kulture Opštine Kotor 2012-2016.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prilozi Za Program Razvoja Kulture Opštine Kotor 2012-2016.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016.

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016.

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016.

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

2 TRENDOVI U SAVREMENOJ LOKALNOJ KULTURNOJ POLITICI

2.1. PARADIGMA URBANE REGENERACIJE/ KREATIVNIH GRADOVA

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

2.2. PARADIGMA KULTURNIH PRAVA I KULTURNE RAZNOLIKOSTI

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

3 PROCES IZRADE PROGRAMA RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-2016.

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

Radionica: Strateko planiranje kulture na lokalnom nivou, juli 2010.

4. Formiranje radnog tima

6. okretanje veb stranice P www.strategija.bokabay.info

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

Radionica za definisanje vizije, ciljeva i prioriteta, april 2011.

15. straivanje kulturnih praksi I graana/ki sa teritorije optine Kotor

18. zrada Nacrta programa I kulturnog razvoja Optine Kotor 20122016.

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

4 METODOLOGIJA IZRADE PROGRAMA RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

5 OSNOVNI PODACI O OPTINI KOTOR

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

67118 56808 60040 60039 54887

Grafikon 2 - Broj noenja u Kotoru (2005-2009)

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

753.914 234.895 2007

1.104.151 412.298 2008

966.616 328.867 2009

649.260 309.446 2010

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

181601 74579 43251 2006 2007

84843 58116 2007

39930 44139 34032 37451

48656 46902 38311 26781 19982

27282 23441 20800 13323 14010

16583 13334 10197 6650 13332

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

7 AKTERI NA POLJU KULTURE U OPTINI KOTOR

7.1. OPTINSKI ORGANI

7.2. OPTINSKE USTANOVE KULTURE

Ulaz u Kulturni centarNikola urkovi

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

Gradska biblioteka Kotor

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

Crkva Sv. Mihaila - Lapidarijum

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

7.3. RAVNE INSTITUCIJE KULTURE D

Pomorski muzej Crne Gore

Dravni arhiv Crne GoreIstorijski arhiv Kotor

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

7.4. OBRAZOVNE INSTITUCIJE

kola za osnovno i srednje muziko obrazovanje Vida Matjan

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

7.5. RELIGIJSKE ORGANIZACIJE

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16

Crkva Sv. KlareBiblioteka Franjevakog samostana

7.6. VANINSTITUCIONALNI AKTERI KULTURNE POLITIKE

PRILOZI ZA PROGRAM RAZVOJA KULTURE OPTINE KOTOR 2012-16