_____________________________________________________________ BOSANSKI JEZIK

( 5 asova nedjeljno - 185 asova godinje ) ________________________________________________________________________

UVOD
Uenje maternjeg jezika ima poseban znaaj, jer se putem jezika ostvaruju i prenose osnovna znaenja i poruke, u njemu je klju razumijevanja samoga sebe i svijeta. Maternji jezik prua osnovne mogunosti meusobnog sporazumijevanja i komunikacije. Zadatak ovog predmeta je da razvija i usavrava govornu kulturu i pismenost, odnosno da osposobljava uenike za jasnost, logiku povezanost i saetost misli i sadraja u govoru i pisanju standardnim knjievnim jezikom i pravopisom. Bosanski jezik nije samo nastavni predmet, ve i nastavni jezik. Stoga, svaki nastavni predmet mora biti dobro i precizno jeziki oblikovan, jer je u svojoj oblasti suodgovoran za uenikovo jeziko formiranje. Od znanja bosanskog jezika zavisi i kvalitet znanja u svakoj nastavnoj oblasti. Nastava maternjeg jezika po vanosti daleko prevazilazi granice samoga predmeta, ali osnovna uloga ostaje - trajno i precizno razvijanje uenikovog linog govora i njegova dobra i upotrebljiva primjena. Jezike vjetine sluanje i govor, itanje i pisanje podjednako su znaajne. Zato se podrazumijeva da e se one preplitatii u nastavnim procesima u kojima je teite na samo jednoj od njih : uenje jedne pomagae razvoj drugih. Krajnji cilj nastave jezika je opismenjavanje u smislu to boljeg i praktinijeg stvaralakog ovladavanja sve etiri aktivnosti, kao i upoznavanja jezike strukture. U razvoju jezike kulture knjievnost ima kljunu ulogu. Knjievna djela pokazuju mo i domete jezika, pruaju uzor i ideje za jeziku produkciju i podstiu emocionalni, intelektualni, socijalni i moralni razvoj pojedinca. Kroz nastavu knjievnosti uenici upoznaju umjetnike tekstove, ukljuuju se u kulturne, etike, duhovne i druge funkcije umjetnosti rijei kao jedne od najuniverzalnijih civilizacijskih tekovina. Izuavanje bosanskog jezika osposobljava uenike za samoobrazovanje, razvijanje stvarlake mate i podsticanje za samostalan rad.

CILJ Cilj nastave maternjeg jezika jeste dalji razvoj jezikih i komunikativnih kompetencija proirivanjem znanja o jeziku, knjievnosti i kulturi, kao i podsticanje upotrebe steenih znanja i umenja za razvijanje individualnih potencijala, linog izraza i socijalnih sposobnosti.

OPTI OBJEKTIVI uenik razvija jezike sposobnosti da komunicira u najeim formama diskursa drutvene zajednice u kojoj se odreeni jezik govori; uenik stie pozitivno miljenja o ulozi i znaaju bosanskog jezika kao njegovog maternjeg jezika, ali i saznaje da se na Kosovu govore i drugi jezici; uenik podstie razvoj miljenja i ovladava sopstvenim misaonim procesima; uenik stvara kritiki stav prema stvarnosti; uenik bogati matu i razvija kreativnost linog izraza. uenik razvija svijest o sopstvenoj kulturi i tradiciji, kao i o postojanju drugih kultura prema kojima izraava toleranciju i potovanje;

POSEBNI OBJEKTIVI uenik koristi receptivne jezike vjetine (sluanje, itanje) u razliitim komunikativnim situacijama; uenik koristi vjetine jezike produkcije (govorenje, pisanje) u razliitim komunikativnim situacijama; uenik uoava, interpretira i produbljuje umjetnike tekstove; uenik stie osnovne jezike pojmove kroz reenicu koju ralanjuje i razvija mogunost logikog miljenja; uenik ita i razumije tekstove iz nacionalne i opte knjievnosti i kulturne batine; uenik prepoznaje vrijednosti knjievnih djela i razvija sopstveni italaki ukus; uenik posjeduje funkcionalna znanja o jeziku, jezikoj strukturi, funkcijama i normi;

uenik pie neliterarne, poluliterarne i literarne tekstove; uenik razvija sposobnost gledanja, razumijevanja i vrednovanja drame; uenik se upoznaje sa osnovnim pojmovima iz filmske umjetnosti; uenik prati i koristi medijske tekstove koji odgovaraju njegovom uzrastu; uenik tumai medijske stavove i zauzima stav o njima;

PLANIRANI SADRAJI Struktura programskih sadraja Kategorije JEZIK KNJIEVNOST KULTURA IZRAAVANJA MEDIJSKA KULTURA Svega Broj asova 65 65 45 10 % 35.20 35.20 24.30 5.30 100

1. JEZIK (oko 65 asova)

1.1. Uenici stiu osnovne jezike pojmove ( prije svega kroz njihovu upotrebu ). 1.1. Analizom reenice uenici upoznaju slijedee jezike pojmove i izraze: - shvataju da je reenica osnovno sredstvo sporazumijevanja (komunikacije), - razlikuju osnovne djelove reenice (subjekat, predikat, objekat, glagolske dodatke), - razlikuju samoglasnike i suglasnike; saznaju ulogu govornih organa u formiranju glasova,

1.2 Uenici upoznaju osnovne vrste rijei, a naroito : - znaenje, oblik i funkciju rijei, - tvorbu rijei osnovne informacije o tvorbi rijei izvoenjem (derivacijom), - pojam promjenljivosti i nepromjenljivosti rijei, - rije u knjievnom i neknjievnom jeziku, - jednoznanost i vieznanost rijei (rije u osnovnom i prenesenom znaenju), - samostalne i nesamostalne rijei.

1.3. Uenici saznaju osnovna znaenja kao: rod, broj i vrste imenica: zbirne, gradivne. 1.4. Uoavaju i prepoznaju line zamjenice (rod i broj). 1.5. Uenici razlikuju prisvojne, opisne i gradivne pridjeve . 1.6. Uenici se upoznaju sa : - osnovnim znaenjem glagola, - slubom glagola u reenici, - osnovnim glagolskim oblicima (sadanje, budue i prolo vrijeme). 1.7. Upravni i neupravni govor prva varijanta i uoavanje naina na koji se obiljeava.

1.2. Vjebaju tea mjesta u pravopisu na primjer :

veliko poetno slovo u pisanju naziva organizacija i njihovih tijela, naseljenih mjesta, drava, kontinenata (svaka rije velikim slovom osim veznika) i geografskih pojmova - okeana, mora, jezera, planina, ostrva, polja (samo prva poetna rije velikim slovom), naslove knjiga, asopisa, filmova, - piu pridjeve izvedene od imenica u ijoj se osnovi nalazi j (armijski, hemijski), - piu prisvojne pridjeve izvedene od vlastitih imenica sa nastavcima na: -ski, ki, -ki, -ov, -ev, - in), - piu rjecu naj u superlativu, naroito sa udvojenim suglasnikom j (najjai, najjednostavniji), - upotrebljavaju pravopisne znakove: taku, nekoliko taaka, dvotaku, upitnik, uzvinik, zarez, - piu zamjenice Vi i Va u linom obraanju.

1.3.

Uenici upoznaju ulogu i znaaj bosanskog jezika i njegovo jeziko okruenje

- razgovaraju o bosanskom knjievnom (standardnom jeziku), kao i o narodnom jeziku, - saznaju koji se jo jezici govore na Kosovu, - navode razlike koje postoje u govoru koji koriste kod kue od jezika koji sluaju na radiju i drugim medijima, - uenici koji govore neko drugo narjeje predstavljaju ga svojim drugovima u razredu, zajedniki uoavaju slinosti i razlike, a posebno se interesuju za govore upe i Gore. U toku kolske godine obavezno uraditi dva zadatka objektivnog tipa iz gramatike i dva pravopisna diktata.

1. KNJIEVNOST (oko 65 asova) 2.1. Uenici razvijaju sposobnost itanja, razumijevanja i vrednovanja umjetnikih tekstova Prijedlog teksova za ostvarenje ciljeva :

1. Ahmet Hromadi: Pria rugalica 2. Edmondo de Amiis: kola 3. Narodna pjesma: Pue puka 4. Rizo Dafi: Strah 5. Vefik Hadismajlovi: aci pjeaci 6. Aleksa anti: Neretva 7. an Lafonten: Opklada ta je najbolje 8. Narodna pipovijetka: U cara Trojana kozije ui 9. Narodna pria: Nasrudin hoda i kadija 10. Goranska narodna pjesma: Vrbice, vrbo zelena 11. Salih Ali: Golub 12. Bajram Ibrahim: Prizren 13. Hamid Isljami: Paket za djecu 14. Goranska narodna pria: Vuk i lisica 15. Ivan Cankar: Desetica 16. Romska narodna pjesma: Uspavanka 17. Narodna pria iz upe: Muke oeke (Kauanje) 18. Advan Hozi: apta 19. Goranska narodna pjema: Digni me, nano, rano porano 20. Vlado Dijak: Selma 21. Faiz Softi: Subota 22. Bajka naroda istone Afrike: Neri 23. Kemal Mahmutefendi: Sve moje cipele 24. Branko opi: U krai 25. Fahreta Bajini: Najljepe je uvijek tamo 26. Albanska narodna pria: Jare sa velikim uima 27. Tevfik Fikret: Ribari 28. Nikola op: Bakine naoari 29. Nasiha Kapidi-Hadi: Vrbas 30. Alija Musi: Buldoer pred jabukom 31. Narodna pripovijetka: ovjek i ena 32. Leopold Staff: Majka 33. Kosta Racin: Lenka 34. Husein Dervievi: Prodavac osmeha 35. Mark Tven : Moler(Bojadija) 36. Rifat Kukaj: Kosovo 37. Hans Kristijan Andersen: Kamilica 38. Rahman Dedaj: Duga 39. Johan V. Gete: umsko cvijee 40. Bajka Maja i Asteka: Patuljkova kua 41. Arapska narodna pripovijetka: Pogodba je pogodba

2.2.

Domaa lektira

1. Mato Lovrak: Vlak u snijegu

2. Bisera Alikadi: Pjesme 3. Nusret Idrizovi: Mrav i adaha 4. Narodne pjesme iz Gore i upe 5. Boana Njemcova: Zlatokosa djevojka 6. Rizo Dafi: Tajne beskrajne 7. Rifat Kukaj: Pripovijetke 8. Alija Musi: Poljana kod este vodenice 9. Vidoe Podgorec. Bijelo cigane (prvi dio) 10. Ramadan Redeplari: ekmede 11. Donatan Svift: Guliverova putovanja 12. Mirsad Beirbai: Kako ja elim, kako ja hou

Obraditi osam djela u toku kolske godine. Uenicima preporuiti da i ostala djela samostalno proitaju.

2.3.

Uenici usvajaju i interpretiraju umjetnike tekstove

2.3.1. Knjievni rodovi i vrste 2. 3.2. Lirsko djelo - uenici se osposobljavaju da iskau emocionalni doivljaj pjesme, da odrede osnovna osjeanja, motive, prepoznaju pjesnike slike, uoavaju vizuelne i zvukovne elemente, njihovu ulogu i povezanost sa osnovnim ugoajem (atmosferom), - upoznaju vrste stihova (prema broju slogova), - rimovanje - podudaranje slogova na kraju retka; vezani i slobodni stih, - razlikuju ritam pjesme (brz, spor, umjeren) kao i usklaenost osnovnog osjeanja i ritma pjesme, - upoznaju osobine pjesnikog jezika (slikovitost, emocionalnost, muzikalnost), - uoavaju slinosti i razlike izmeu narodne i umjetnike poezije i upoznaju se sa osnovnim vrstama lirskih pjesama (pjesme o radu, rodoljubive, opisne), upoznaju stilska sredstva: epitet, poreenje, onomatopeju, hiperbolu, personifikaciju.

2.3.3. Epsko djelo - uenici doivljavaju pripovijedna djela i uoavaju temu (ivotne pojave predmet prianja u djelu) i ideju (piev stav prema toj pojavi), - uoavaju razlike izmeu fabule i sadraja,

- upoznaju kompoziciju radnje : uvod, poetak radnje, zaplet, vrhunac i rasplet, - razlikuju pripovijedanje u prvom i treem licu, - razlikuju hronoloki i retrospektivni red kazivanja , - upoznaju pojam kominog i traginog u epskom djelu, - shvataju funkciju opisa (opis linosti, enterijera, eksterijera, atmosfere, situacije), - odreuju glavne i sporedne linosti u djelu kao i njihove postupke, dijaloge, stavove,. - razlikuju epsko djelo u stihu i u prozi. - upoznaju pojam epske narodne pjesme, narodne pripovijetke, basne, anegdote, kao i pojam umjetnike pripovijetke, crtice i romana. 2.2.4. Dramsko djelo - uenici saznaju da je dijalog pokreta radnje, - upoznaju se sa tokom radnje u dramskom djelu i povezuju je sa kompozicijom epskog djela, - vre dramatizaciju epskog teksta.

3. KULTURA IZRAAVANJA (oko 45 asova)

3.1. Prianje - prepriavanje po samostalnom planu (uvod, zaplet, vrhunac, rasplet), - prianje stvarnog doivljaja u 1.licu, - prianje dogaaja u 3.licu. - prianje izmiljenog dogaaja na osnovu date teme po samostalnom planu sainjenom uz konsultaciju sa nastavnikom.

3.2.

Opisivanje

- posmatranje, - uoavanje karakteristinih pojedinosti (seoski i gradski pejza; proljetnji, ljetnji, jesenji i zimski pejza), - redoslijed opisa, - pravljenje plana opisa (kao uzorke koristiti opise likova iz odreenih knjievnih tekstova), - opis enterijera (djeija soba, uionica, kolski hol, biblioteka, kuhinja), - opis eksterijera (kolsko dvorite, ulica, grad, selo, baa, put od kue do kole, pijaca, igralite).

3.3.

Razgovor

- spontani, telefonski, polemika, recitovanje, - dijalozi i monolozi, - dramatizacija epskog teksta. 3.4. Sluanje

- razvijanje kulture sluanja, - sluanje knjievno-umjetnikih, informativnih i novinskih tekstova. Godinje uraditi osam domaih pismenih zadataka i analizirati ih na asu. etiri kolska pismena zadatka (jedan as za izradu i dva asa za ispravak zadatka).

4.

MEDIJSKA KULTURA (oko 10 asova)

4.1. Uenici stiu osnovna znanja o filmskoj umjetnosti i razgovaraju o gledanim filmovima, a posebno o tome : - ta je film i filmsko stvaralatvo, - otkrie i razvoj filma, - crno- bijeli film, film u boji, igrani film, 4.2. Uenici razvijaju sposobnost za doivljavanje i vrednovanje pozorine predstave. Osim toga upoznaju : - ta je pozorite i ta se deava na pozornici i iza nje, - koja je uloga reisera i glumaca, 4.3. U kolskoj biblioteci uenici naue : raspored knjiga , kako pronai eljenu knjigu (katalog), najvanije podatke o knjizi. da razlikuju kolsku i gradsku biblioteku, kako voditi biljeke o proitanoj knjizi. Uenici se upuuju na praenje djeijih novina i asopisa. Posebno se upoznaju se pojmom izvjetavanja, a naroito: vijest (stvarna ili izmiljena), pitanja na koja se trai odgovor u vijestima: ko, ta, kada, gdje, kako i zato

4.4. -

======================================================

Kategorije

Potkaegorije

Sluanje

Oekivani rezultati Po zavretku V razreda uenik: prati i razumije tekstove razliitih vrsta (izlaganja, saoptenja,obavejtenja, knjievne tekstove) na standardnom jeziku, prikupljajui informacije i bogatei rjenik razlikuje standardni jezik od nestandardnih varijeteta prepoznaje i razumije implicitno u govoru

Jezika recepcija ita razliite vrste tekstova u razliite svrhe (prikupljanje informacija, bogaenje znanja i rjenika, razvijanje iskustva i mate) koristei odgovarajue strategije itanja koristi podatke iz teksta u procesu zakljuivanja otkriva znaenja nepoznatih rijei na osnovu konteksta i/ili pomou rjenika

itanje

Jezika produkcija

Govor

jasno izraava misli, ideje, osjeanja, stavove i matu, koristei strategije za organizaciju govora i prilagoavajui jeziki izraz temi i komunikativnoj situaciji koristi razliite forme usmenog diskursa deskripcija, naracija napamet govori krae tekstove (recituje, govori po ulogama)

Pisanje

umije jasno i koherentno da izrazi misli, ideje, osjeanja, stavove i matu, koristei razliite strategije pisanja pie tekstove razliitih formi i namjena, potujui pravopis oslanja se na razliite izvore informacija, kao i na sopstvena znanja i iskustva prilikom pisanja navodi/citira izvore informacija pregleda i rediguje sopstveni tekst koristi nelinearne elemente teksta ( npr. ilustracija, tabela, jednostavan dijagram) da bi tekst uinio jasnijim za itaoca

Interakcija

umije da zapone, podri, vodi i okona razgovor drei se teme i koristei jezika sredstva primjerena komunikativnoj situaciji uvaava sagovornika, prepoznaje, razumije i potuje specifinosti drugog i drugih daje svoj doprinos u diskusiji iznosei relevantne argumente koristi razliite forme pisane komunikacije

Medijacija

prepriava, saima i rezimira sadraj interakcije/teksta izdvaja kljune rijei iz teksta

Interpretacija /interakcija sa tekstom/

razumije i moe da objasni kako se razvijaju radnja, kompozicija i motivi razumije figurativnu upotrebu jezika u knjievnom i neknjievnom tekstu razumije i moe da objasni razliku izmeu autora i lika, pjesnika i lirskog subjekta prepoznaje razliite uglove gledanja, miljenja i stavove u tekstu zauzima stav o tekstu i obrazlae ga pozivajui se na sam tekst, kao i na druga iskustva i znanja

Znanja o jeziku

prepoznaje i razlikuje vrste rijei prepoznaje i razlikuje tipine reenine konstituente poznaje tipine morfoloke paradigme (flektivne i derivacione) posjeduje aktivan i pasivan rjenik koji odgovara

njegovom uzrastu prepoznaje i razlikuje proste i sloene glagolske oblike zna ulogu pmonih glagola jesam, biti i htjeti pronalazi i ispravlja pravopisne greke u tekstu (pisanje rjece ne, pisanje suglasnika h i j, izgovor i pisanje rijei u kojima su izvrene glasovne promjene) razlikuje tri osnovna knjievna roda (lirika, epika, drama) razlikuje osnovne epske vrste (roman, pripovijetka, basna, bajka, epska pjesma), lirske vrste (opisna, pjesmao radu, rodoljubiva pjesma, itd.), neke dramske vrste (komedija, drama za djecu, radio-drama, itd.) razlikuje narodnu (usmenu) i autorsku (pisanu) knjievnost prepoznaje osnovna stilska sredstva

Znanja o knjievnosti

Medijska pismenost

selektivno koristi medije za informisanje, obrazovanje i zabavu izraava i obrazlae stav o medijskim sadrajima iz domena svog interesovanja izraava stavove, ideje, sopstvena iskustva i matu kroz grupno i samostalno oblikovanje jednostavnijih medijskih tekstova razlikuje dokumentarni od igranog filma prepoznaje osnovna izraajna sredstva filmske i pozorine umjetnosti

METODOLOKA UPUTSTVA Nastava bosanskog jezika i knjievnosti moe se uspjeno realizovati upotrebom (primjenom) vie nastavnih metoda u procesu obrazovanja. Radna praksa je pokazala da su dobri rezultati i dostignua postizani primjenom razliitih nastavnih metoda, gdje svaka ima svoju specifinu funkciju i kreativnu vrijednost. Tokom nastavnog procesa uenicima treba prezentirati one sadrajne jeziko-literarne vrijednosti koje e im biti potrebne za dalje nivoe kolovanja, za sticanje opte kulture i znanja u ivotu. Kao posebna metodoloka aktivnost nastavnika je da uenike motivie da sami rasuuju i donose zakljuke pri obradi nastavnih jedinica u kontekstu irih programskih sadraja.

Nastavnik treba da upozna i uvaava pedagoko-psiholoke sposobnosti uenika i da u radnom procesu upotrebljava odgovarajue didaktiko-metodike principe. Osobito je znaajna didaktika formula da je uenik uvijek u centru obrazovno-radne kreacije, koju nastavnici i ostali pedagoki radnici uspostavljaju primjenjujui afirmisane metodoloke standarde. Tok jeziko- literarne didaktike komunikacije treba da ima metodiki smjer: nastavnik tekst uenik ili uenik tekst nastavnik. U metodiko-kreativnom kontekstu je i individualna komunikacija: uenik tekst. Takoe je produktivna i posredna i neposredna komunikacija: izvor, prenosilac, kanal, primalac cilj. Sem optih metoda, savremena nastava jezika i knjievnosti ima i svoje posebne metode. Od mnogih metoda koje se mogu primjenjivati u nastavi bosanskog jezika i knjievnosti, primjenljive su sljedee: - metoda itanja i rada na tekstu (tekst metoda); - metoda razgovora (dijaloka); - metoda izlaganja i objanjavanja (monoloka); - metoda praktinog rada (metoda naunog istraivanja: oblast jezika // dijalektologija, prozodijskih osobina lokalnih govora, sakupljanje raznih oblika usmene knjievnosti, rad na sredstvima medijske tehnologije spiker, reporter, urednik, lektor, koreograf, glumac, recitator, organizator kulturnih sveanosti); - metoda interaktivnog uenja (simultani kompjuterski CD-programi, internet, auditivna i vizuelna tehnologija, film, pozorite); - metoda individualniog rada uenika (uenje, istraivanje, prezentiranje individualne poetsko-jezike kreacije); - metoda rada u grupama (uenje, timsko istraivanje, timsko prezentiranje istraivakih rezultata, kultura diskusije i dijaloga); - kombinovana metoda (itanje teksta, razgovor o tekstu, objanjenje i pokazivanje). Resurs nastavnih metoda u savrenmenim pedagoko-obrazovnim standardima prua mogunosti za iri izbor i primjenu novijih i savremenijih metodolokih varijanata. U realizaciji operativnih sadraja, nastavnik e primjenjivati najproduktivnije metode kojima se stvaraju uslovi za postizanje dostignua najvieg stepena.

Oblici (forme) rada Sem ovdje izloenih metoda, u nastavi bosanskog jezika i knjievnosti mogu se primjenjivati i razni oblici rada, kao to su: - individualni rad uenika (formiranje navika za samostalni rad); - rad u grupama (timski rad) i saradnja meu grupama (rad na iroj temi ili knjievno-jezikom projektu); - rad u parovima i saradnja meu parovima (tandem rad); - rad sa svim uenicima (itanje, sluanje, govor, pisanje); - diferencirani rad (dopunski i dodatni); - specijalni rad sa uenicima posebnih potreba (manja oteenja vida, sluha, manje govorne smetnje);

- medijske forme rada (TV i radio spiker, konferansije, fotoreporter, izvjetavadopisnik, sportski izvjeta, telefonski razgovor, itanje internet-tekstova); - uenje putem raznih igara (kviz, recitali kao kolektivne igre, vjetine glume kroz igru, imitacije i komine scenske sekvence, uenje na izletima skupljanje bionimske leksike, sportske igre). Svaka didaktika inovacija i inicijativa u nastavnom procesu su korisne, osvjeavajue i privlane za uenike, koje nastavnik treba da upuuje na kontinuitet i aktivnosti u uionici, koli i van kole da itaju, zapisuju, prikupljaju i sistematizuju leksiku, da opaaju i upoznaju sredinu u kojoj ive, da misle na nezavisan nain i da argumentovano afirmiu svoja miljenja. Poznati didaktiki principi moraju biti cilj svakog oblika nastavne prakse i postizanja dostignua predvienih ovim planom i programom. Radna i nastavna sredstva Sem tradicionalnih nastavnih izvora (udbenici iz oblasti jezika i knjievnosti, djela pisaca koja se obrauju ili njihovi fragmenti), u nastavi na bosanskom jeziku i knjievnosti, za uspjenu realizaciju programskih sadraja, kao nastavno sredstvo primjenjuje se i druga odgovarajua literatura (eseji, recenzije, bibliografski podaci, razni tipovi rjenika, antologije, razni knjievno-jeziki asopisi, i dr.). Uenike treba navikavati da se slue odgovarajuim knjigama i literaturom u kolskim bibliotekama i itaonicama, kao i u onim vankolskim, gdje su im na raspolaganju razna literarno-jezika sredstva. Kompjuteri, komunikatori (direktna veza uenik ureaj), specijalni elektronski komunikativni ureaji, elektronske uionice, invativna kombinacija grafoskopa i respondera, kao i sva druga (savremena) sredstva, kojima kola raspolae, mogu se koristiti u nastavi bosanskog jezika i knjievnosti. U okviru nastave bosanskog jezika i knjievnosti potrebno je formirati odgovarajue nauno- literarne sekcije, kao to su: nauno- istraivaka (oblast jezika, oblast usmene knjievnosti i drugih oblika knjievno-jezikog folklora), literarna, dramska, recitatorska, novinarska, i sl.). Rad u ovim sekcijama uenicima prua mogunost da se koriste odgovarajuim sredstvima i da produbljuju i proiruju svoja znanja i vjetine koje ele da ostvaruju u daljem ivotu (bavljenje glumom, reijom, urnalistikom, medijskom komunikacijom, nauno- istraivakim radom, pjesnitvom, prevodilatvom, menadmentom u oblasti kulture, filmskom kulturom i tehnologijom). Lektira, kao nastavno sredstvo, moe se realizovati i proirivati na vannastavnom nivou, u okviru literarno-jezikih i nauno- istraivakih sekcija relevantnih za kvalitetno i kompletno izuavanje jezika i knjievnosti. Knjiga, kao lektira i pomona literatura, primarno je nastavno sredstvo. Preporuuje se da nastavnik upotrebljava vie dinamikih sredstava koja omoguavaju razumijevanje i usvajanje nastavnih sadraja. Orijentacija za samostalni rad

Kroz sve oblike nastave uenike treba usmjeravati i osposobljavati za samostalan rad, koji se moe odvijati u svim formama izvoenja nastave jezika i knjievnosti, primjenom razliitih nastavnih metoda i upotrebom relevantnih nastavnih sredstava. Samostalni rad uenika moe se izvoditi u grupama, u parovima i individualno. Nastavnik e upotrijebiti onaj oblik koji je najproduktivniji u realizaciji odreene nastavne jedinice. Razvijanje stalnih navika za temeljit samostalan rad jedan je od glavnih ciljeva obrazovno-vaspitnog procesa nastave bosanskog jezika i knjievnosti za profesionalnu orijentaciju uenika, za razvijanje njihove imaginacije i radne kreativnosti, za razvijanje sposobnosti za planiranje i organizaciju rada, za uspjeno rjeavanje radnih zadataka, za razvijanje etikih vrijednosti za samovrednovanje, kao i za sticanje kreativne radne sociokulture i postizanje dostignua najvieg stepena usvojenosti. Nastavnik bosanskog jezika i knjievnosti, u okvirima realizacije nastavnih sadraja, spontano i sukcesivno ostvaruje dinamike standarde za samostalan rad uenika. Usmjeravanje uenika za samostalan rad doprinosi razvoju svestrane uenikove linosti. VREDNOVANJE REZULTATA Ciljevi vrednovanja Vrednovanje napredovanja uenika u sticanju znanja vaan je dio nastave bosanskog jezika i knjievnosti. Vrednovanje stepena uspjeha uenika podstie njihovu kreativnost u procesu obrazovanja i afirmie njihove etike inicijative. Pravilno vrednovanje uspjeha uenika u funkciji je dobre nastave i afirmacije demokratskih principa. Ono ima za cilj da kod uenika razvija smisao i volju za samoradnju i napredovanje, za proirivanje znanja i sticanje trajnih radnih navika u daljem procesu obrazovanja. Takoe, cilj vrednovanja je u funkciji nastavnikovih saznanja o stepenu uspjeha uenika (koliko su uenici razumjeli i usvojili nastavne sadraje, koliko su osposobljeni da u praksi primjenjuju steena znanja, do kojeg stepena su formirali kritiko-kreativno miljenje i misaone sposobnosti. Cilj vrednovanja je i dijagnostifikacija stepena napredovanja uenika, prporuka nastavnicima da pravilno planiraju programske sadraje, motivisanost uenika za kreativnu strategiju uenja i postizanje standarda dostignua.

Vrste vrednovanja Test uenikovih sposobnosti na poetku kolske godine; Klasifikaciono vrednovanje (putem upitnika, kontrolnih listia, dosijea, pisanih izvjetaja i drugih instrumenata vrednovanja); Dijagnostiko vrednovanje identifikacija potekoa sa kojima se suoavaju uenici i nastavnikovo posredovanje u njihovom prevazilaenju; Vrednovanje (test) na bazi kriterijuma i ciljeva;

Spoljanje vrednovanje identifikacija pozitivnih i (ili) negativnih strana uenika, vrednovanje steenog znanja i napredovanja uenika; Formalno vrednovanje omoguava uenicima da sami identifikuju svoje pozitivne i negativne strane, kao i da se angauju u popravljanju eventualnih negativnih strana; Vrednovanje pismenosti uenika na bazi pisanih i domaih zadataka; Vrednovanje usmeno-knjievne recepcije sluanje, itanje; Praktino vrednovanje na primjeru praktinog rada, realizacije projekta, istraivanja na terenu; Vrednovanje medijske informisanosti i strunosti recepcije informacija i sadraja medijske kulture. Kriteriji vrednovanja U toku vrednovanja nastavnik treba da ima u vidu sadraje programa i dostignua predviena programom. Za pravino i uspjeno vrednovanje uenikih dostignua potrebna je strunost nastavnika, radna inicijativa, etinost, instrumenti vrednovanja. Osnovni elementi vrednovanja su: stepen shvatanja nastavnih sadraja od strane uenika; stepen posjedovanja radnih vjetina uenika tokom edukativnog procesa; stepen socijalne i etike kulture uenika; stepen razvijenosti uenikovih sposobnosti; interesovanje uenika za sticanje znanja i za njihovo proirivanje; interesovanje uenika za samostalan rad; fleksibilno praenje relevantne literature; ispoljavanje naunosti i literarno-jezike kreacije; individualna radna kultura uenika; stepen usvojenosti nastavnih sadraja. Uenikova linost i njegovo znanje uvijek su u centru ciljeva obrazovnih (edukativnih) dostignua. Ono to uenik ne moe da savlada ili ne razumije, nastavnik treba da mu pomogne i da mu omogui da probleme, koji eventualno mogu da nastanu, samoinicijativno rjeava. Instrumenti vrednovanja Pri svakom vrednovanju, nastavnici i kola koriste se razliitim sredstvima i instrumentima vrednovanja. Za pravilno i uspjeno vrednovanje nastavnici treba da izaberu i primjenjuju odgovarajue instrumente i sredstva mjerenja, kao to su: - kontinuirano posmatranje (praenje) rada uenika; - forme pismenog i usmenog izraavanja uenika; - samovrednovanje uenika na primjerima (ili projektima) samostalnog rada; - upitnici i kontrolni listii; - radni dosije o stepenima usvojenosti nastavnih sadraja; - testovi dostignua na bazi alternativnih pitanja i odgovora (odgovori sa vie alternacija);

- finalni instrument na kraju nastavnog procesa kojim se utvruju standardi i kriteriji stepena dostignua. Stepeni usvojenosti nastavnih sadraja Na kraju nastavnog procesa (kolske godine), dostignua svakog uenika treba da budu vrednovana (izmjerena) utvrenim stepenom usvojenosti nastavnih sadraja, i to: - odlian (stepen najvie usvojenosti 90%); - vrlo dobar (stepen vie usvojenosti 80%); - dobar (stepen srednje usvojenosti 60%); - dovoljan (stepen dovoljne usvojenosti 40%); - nedovoljan (stepen nedovoljne usvojenosti). Oblici testiranja Za svoja dostignua u nastavnom procesu (za svoj uspjeh znanje)uenik treba da dobije realnu ocjenu da bude svestrano ocijenjen. Nastavnik treba da objektivno verifikuje uenikovo znanje, primjenjujui sve oblike vrednovanja (ocjenjivanja, a u ovom kontekstu i odgovarajue oblike testova, kao to su: - testovi sa alternativnim odgovorima; - testovi sa kombinacijama (alternativna pitanja i odgovori); - testovi sa vie alternativa; - testovi sa kratkim odgovorima i dopunama; - testovi tipa kay words (odreivanje kljunih rijei teksta); - testovi tipa summary (pisanje saetaka nekog teksta ili djela).

MEUPREDMETNI I MEUPROGRAMSKI PRISTUPI Nastavni sadraji predmeta Bosanski jezik i knjievnost za V razred, kao u prethodnim razredima, povezuje se sa programskim sadrajima drugih predmeta, prvenstveno sa onima koji su mu srodni po tematici i ciljevima (vrste umjetnosti, drutvene nauke, oblici medijske kulture i informatike, kao i sve druge naune oblasti kojima je jezik izraajno sredstvo). Ova korelacija je od osobitog znaaja za aspekt produbljivanja i proirivanja uenikih znanja sticanih na asovima jezika i knjievnosti i vannastavnim procesima tokom ivota. Osobito su ove korelacije znaajne za usavravanje vjetina i tipova itanja i govorenja (izraajno itanje, itanje umjetnikih tekstova, vidovi govora i govorni tempo), zatim za afirmaciju kulture pisanja i sluanja, kao i za druge oblike pisane, govorne i tehnoloke (informatike) komunikacije. Meupredmetne i meuprogramske veze mogu biti uspostavljene izmeu nastavnih sadraja predmeta Bosanski jezik i knjievnost i nastavnih sadraja ostalih predmeta, i to: Matematika: - Prevod svakodnevnog jezika na jezik matematike i obrnuto. Muzika kultura: - uoavanje vokalnih osobina u pjesmama i razvijanje govornih sposobnosti uenika.

Graansko vaspitanje: - usvajanje osnovnih pojmova o demokratiji i graanskoj kulturi. Korelativni odnosi se uspostavljaju izmeu jezika i knjievnosti i sredstava medijske kulture (televizija, radio, internet, pozorite, film, medijska periodika). Nastavnici jezika i knjievnosti i nastavnici drugih predmeta treba da uspostavljaju korelaciju meu nastavnim sadrajima koji su predvieni operativnim ciljevima, kao i sve druge oblike meuprogramske saradnje tokom cijele kolske godine. IZVORI I NASTAVNA SREDSTVA Udbenici i druga uila predviena su da bi olakali proces nastave i uenja. Tradicionalno, udbenici su smatrani najvanijim sredstvom za uenje. U praksi udbenike treba koristiti za : - pruanje podrke uenicima za vrijednim i tanim informacijama, - buenje radoznalosti i podsticanje motivacije, - obezbjeenje materijala za samostalan rad uenika, - stimulisanje inicijative uenika i obezbeivanje hrane za nove ideje, - obezbjeenje vjebi i aktivnosti primjene steenih znanja i vjetina, - pomo uenicima da stvore predstavu o informacijama i da ih oraganizuju na sistematski nain i - obezbjeenje aktivnosti interdisciplinarnog i meukurikularnog karaktera. Uenike treba upuivati i na druge izvore znanja. Preporuiti im da iz biblioteke koriste Pravopis bosanskoga jezika Senaida Halilovia. Obavezno preporuiti antologiju bonjake poezije Bijel behar Alije Dogovia, kao i knjige narodnih pjesama i pripovijedaka Goranske narodne pesme Haruna Hasanija, Goranski narodni pesni i Iz goranske narodne proze Nazifa Dokljea, Poanje i Kauanje Miftara Ademija, Moe li biti to bit' ne moe Huseina Baia i dr. Uenicima preporuiti da se pretplate na djeji list ulistan. One uenike koji imaju pristup internetu upuivati na nove izvore znanja iz oblasti bosanskog jezika i knjievnosti.