----------------------- Page 1----------------------Zbirka rijeenih zadataka iz matematike Barakovic Elvis ----------------------- Page 2----------------------Sadrzaj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Elementi matematicke logike Skupovi.

. Relacije Jednacine i nejednacine sa apsolutnim vrijednostima Binomni obrazac Matematicka indukcija Kompleksni brojevi Determinante Matrice. Operacije sa matricama. Sistemi linearnih jednacina 2 5 9 23 35 45 57 62 82 102 113 130 152 153 168

10 Limes funkcije 11 Izvod funkcije 12 Ispitivanje osobina i crtanje graka funkcije 13 Neodreeni i odreeni integrali. Primjena odreenog integrala. 14 Parcijalni izvodi. Ekstremi funkcije dvije promjenljive. 15 Diferencijalne jednacine ----------------------- Page 3----------------------Barakovic Elvis ematika 1 Elementi matematicke logike

Mat

Svaka izjavna recenica nekog jezika koja ima smisla i koja ima osobinu da je

tacna ili netacna naziva se iskaz (sud). Svaki iskaz mozemo obiljeziti nekim slovom (najcece slovom latinice), brojem ili nekim drugim simbolom. Takve simbole nazivamo iskazna slova. Cinjenicu da je iskaz p = 1; a tacan oznacavacemo sa (p ) = > ili (p )

cinjenicu da je netacan sa (p ) = ? ili (p ) = 0: Od dva ili vie iskaza mozemo sastaviti novi, slozeni iskaz. Sa iskazima, kao elementima skupa iskaza, uvodimo sljedece operacije: 1. NEGACIJA iskaza p je novi iskaz ep koji ima suprotnu istinitosn u vrijednost od istinitosne vrijednosti iskaza p . 2. KONJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p ^ q koji je tacan ako su iskazi p i q istovremeno tacni a netacan u ostalim slucajevima. 3. DISJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p _ q koji je netacan ako su iskazi p i q istvremeno netacni a tacan u ostalim slucajevima. 4. IMPLIKACIJA iskaza p i q je novi iskaz p je netacan =) q koji

ako je iskaz p tacan a iskaz q netacan a tacan u ostalim slucajevima. 5. EKVIVALENCIJA iskaza p i q je novi iskaz p je tacan () q koji

ako su iskazi p i q istvremeno iste istinitosne vrijednosti, a netacan u ostalim slucajevima. Operacije sa iskazima mozemo predstaviti u obliku tabele. (p ) q) 1 1 0 (q) 1 0 1 (ep ) 0 0 1 (p ^ q) 1 0 0 (p _ q) 1 1 1 (p =) 1 0 1 q) (p () 1 0 0

Zadatak 1.1 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija F : e (p () | {z L q) () } (p () eq): | {z } D

Rjeenje: 3 ----------------------- Page 4----------------------Barakovic Elvis Posmatrajmo tablicu (p ) 1 1 0 0 (q) 1 0 1 0 (p () 1 0 0 1 q) (L) 0 1 1 0 (eq) 0 1 0 1 (D) 0 1 1 0 (F ) 1 1 1 1 Matematika

Formula je tautologija. Zadatak 1.2 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija F : e (p () | {z L q) () } (p ^eq) _ (ep ^ q): | {z } D

Rjeenje: Posmatrajmo tablicu (p ) (D) 1 0 1 1 0 1 0 0 (q) (p (F ) 1 1 0 1 1 1 0 1 () 1 0 0 1 q) (L) 0 1 1 0 (ep ) 0 0 1 1 (eq) 0 1 0 1 (p ^eq) 0 1 0 0 (ep ^ q) 0 0 1 0

Formula je tautologija. Zadatak 1.3 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija F : p ^ (q _ r) () | {z } L (p ^ q) _ (p ^ r): | {z } D

Rjeenje: Posmatrajmo tablicu (p ) ) 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 (q) (r) (q _ r) (L) (p ^ q) (p ^ r) (D) (F

Formula je tautologija. 4 ----------------------- Page 5----------------------Barakovic Elvis tika Zadatak 1.4 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija F : (p =) (q _ r)) =) | {z } L (p ^ q) _ (p ^ r): | {z } D Matema

Rjeenje: Posmatrajmo tablicu (p ) (F ) 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 (q) 1 1 0 0 1 1 0 0 (r) 1 0 1 0 1 0 1 0 (q _ r) 1 1 1 0 1 1 1 0 (L) 1 1 1 0 1 1 1 1 (p ^ q) 1 1 0 0 0 0 0 0 (p ^ r) 1 0 1 0 0 0 0 0 (D) 1 1 1 0 0 0 0 0

Formula nije tautologija Zadatak 1.5 Bez upotrebe tablice dokazati da je sljedeca formula tautologija F : ((p =) q) ^eq) =) | {z } ep : |{z}

D Tada po D) = 0: To

Rjeenje: Pretpostavimo suprotno, tj da je formula nije tautologija. stoje istinitosne vrijednosti iskaza p i q za koje vrijedi (L =) ce se desiti samo onda ako je iskaz L tacan a iskaz D netacan. bi

Meutim, da

iskaz D bio netacan onda iskaz p mora biti tacan. Da bi iskaz P bio tacan, onda moraju biti tacni iskazi p iskaz q mora biti netacan. az p =) =) q i eq a odavdje vidimo da

Ali kako je iskaz p tacan a iskaz q netacan tada je isk

q netacan a nama se zahtijeva da bude tacan.

Kontradikcija sa pretpostavkom. Dakle, iskaz je tautologija. Zadaci za samostalan rad Ispitati da li su sljedece iskazne formule tautologije 1. p _ (q ^ r) () 2. (p =) (p _ q) ^ (p _ r)

q) () ep _ q 5

----------------------- Page 6----------------------Barakovic Elvis 3. (p () 4. ((p =) 5. ((p =) q) () (p ^ q) _ (ep ^eq) r)) =) (p =) (ep =) 6 ----------------------- Page 7----------------------Barakovic Elvis 2 Skupovi i relacije Matematika r) r) Matematika

q) ^ (q =)

q) ^ (q^er)) =)

Pojam skupa je osnovni pojam u matematici pa se zato i ne denie. Ovaj pojam objanjavamo navodeci primjer nekog skupa i ukazujuci na pravila njegove upotrebe u matematici.

Skupove oznacavamo velikim slovima latinice A; B; C; :::; X; Y; ::: a elemente nekog skupa malim slovima latinice a; b; c; :::; x; y; :::. Za skupove A i B kazemo da su jednaki ako su sastavljeni od istih elemenata. Za skup A kazemo da je podskup skupa b ako svaki element iz skupa A istovremeno pripada i skupu B . To oznacavamo sa A B: Operacije sa skupovima deniemo sa: A \ B A [ B AnB AB A B Zadatak 2.1 Dokazati: (A [ B)C Rjeenje: x 2 () () () () () () Zadatak 2.2 Dokazati: AnB = A \ BC : Rjeenje: x 2 () () () AnB x 2 A ^ x 2= B x 2 A ^ x 2 BC x 2 A \ BC : 7 ----------------------- Page 8----------------------Barakovic Elvis Zadatak 2.3 Dokazati (A \ B) [ C = (A [ C) \ (B [ C) : Rjeenje: x 2 () () () () () (A \ B) [ C x 2 A \ B _ x 2 x 2 A ^ x 2 B _ x 2 A _ x 2 C ^ (x 2 A _ x 2 C) x 2 A [ C ^ x 2 C x x ^ B Matematika (A [ B)C x e e x x x 2= A (x 2 (x 2 2= A 2 AC 2 AC [ A A ^ B [ B) _ x 2 B) x 2= B ^ x 2 BC \ BC : = AC \ BC : = = = = = fx : x 2 A ^ x 2 Bg fx : x 2 A _ x 2 Bg fx : x 2 A ^ x 2= Bg (AnB) [ (BnA) f(a; b) : a 2 A ^ b 2 Bg

2 C 2 B _ x 2 C (x 2 B _ x 2 C) [ C

() Zadatak 2.4 Dokazati:

x 2 (A [ C) \ (B [ C) :

(A \ B) nC = (AnC) \ (BnC) : Rjeenje: x 2 () () () () () () (A \ B) nC x 2 A \ B ^ x 2= C x 2 A ^ x 2 B ^ x 2= C x 2 A ^ x 2= C ^ x 2 B ^ x 2= C (x 2 A ^ x 2= C) ^ (x 2 B ^ x 2= C) x 2 AnC ^ x 2 BnC x 2 (AnC) \ (BnC) :

Zadatak 2.5 Dokazati: (AnB) \ (CnD) = (A \ C) n (B [ C) : Rjeenje: x () () () () () () 2 (AnB) \ (CnD) x 2 AnB ^ x 2 CnD x 2 A ^ x 2= B ^ x 2 C ^ x 2= D x 2 A ^ x 2 C ^ x 2= B ^ x 2= D (x 2 A ^ x 2 C) ^ (x 2= B ^ x 2= D) x 2 A \ C ^ x 2= B [ D x 2 (A \ C) n (B [ C) : 8 ----------------------- Page 9----------------------Barakovic Elvis ka Zadatak 2.6 Dokazati: (A \ B) (C \ D) = (A C) \ (B D) : Rjeenje: (x; y) 2 () () () () () () (A \ B) (C \ D) x 2 A \ B ^ y 2 C \ D x 2 A ^ x 2 B ^ y 2 C ^ y 2 D x 2 A ^ y 2 C ^ x 2 B ^ y 2 D (x 2 A ^ y 2 C) ^ (x 2 B ^ y 2 D) (x; y) 2 A C ^ (x; y) 2 B D (x; y) 2 (A C) \ (B D) : f1; = = = 2; 3; 4g : Napisati (x; y) 2 X 2 : x (x; y) 2 X 2 : x (x; y) 2 X 2 : x relacije denisane sa < y y > y : Matemati

Zadatak 2.7 Dat je skup X = 1 2 3 Rjeenje: Kako je

X 2 = X 3) ; (2; 4) ; )g 1 2

X = f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 1) ; (2; 2) ; (2;

(3; 1) ; (3; 2) ; (3; 3) ; (3; 4) ; (4; 1) ; (4; 2) ; (4; 3) ; (4; 4 tada je = (x; y) 2 X 2 : x < y = = = f(1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 3) ; (2; 4) ; (3; 4)g : (x; y) 2 X 2 : x y =

= f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (2; 4) ; (3; 3) ; (3; 4) ; (4; 4)g : 3 = (x; y) 2 X 2 : x > y = = f(2; 1) ; (3; 1) ; (3; 2) ; (4; 1) ; (4; 2) ; (4; 3)g :

Zadatak 2.8 Neka jeX = f1; 2; 3g : Napisati elemente relacije denisane sa = (x; y; z) 2 X3 : x + y z : 9 ----------------------- Page 10----------------------Barakovic Elvis matika Rjeenje: Kako je X3 2; 2) ; 2) ; (2; 1; 3) ; (2; 2; 1) ; (2; 2; 2) ; (2; 2; 3) ; (2; 3; 1) ; (2; 3 ; 2) ; (2; 3; 3) (3; 1; 1) ; (3; 1; 2) ; (3; 1; 3) ; (3; 2; 1) ; (3; 2; 2) ; (3; 2; 3) ; (3; 3; 1) ; (3; 3; 2) ; (3; 3; 3)g pa je = = Zadatak 2.9 (x; y; z) 2 X3 : x + y z f(1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 3)g : = X X X = f(1; 1; 1) ; (1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 1) ; (1; Mate

(1; 2; 3) ; (1; 3; 1) ; (1; 3; 2) ; (1; 3; 3) (2; 1; 1) ; (2; 1;

U skupu N denisana je relacija = (x; y) 2 N2 : x + 5y = 25:

Napisati elemente relacije : Rjeenje: Iz x + 5y x x = = = 25 25 5y 5 (5 y)

vidimo da y n broj. Sada

2 f1; 2; 3; 4g ; jer u protivnom x ne bi bio priroda

y y y y pa je = =

= = = =

1 2 3 4

=) =) =) =)

x x x x

= = = =

20 15 10 5

(x; y) 2 N2

: x + 5y = 25=

f(20; 1) ; (15; 2) ; (10; 5) ; (5; 4)g : 10

----------------------- Page 11----------------------Barakovic Elvis 3 Jednacine i nejednacine sa apsolutnim vrijednostima Zadatak 3.1 Rijeiti jednacinu jx 1j jx + 2j = 1: Rjeenje: x 1 = x + 2 = Posmatrajmo tablicu 1 x : x 1 x + 2 Imamo tri slucaja: 1) x 2 (1; 2] Sada je jx 1j = jx + 2j = pa jednacina ima oblik (x 1) ( (x + 2)) 1 x + x + 2 pa jednacina nema rjeenja. 2) x 2 (2; 1] = = 3 = 1 1 1 (x 1) = 1 x (x + 2) = x 2 2 + 1 + + +1 0 =) 0 =) x = 1 x = 2 Matematika

Sada je jx 1j = jx + 2j = pa jednacina ima oblik (x 1) (x + 2) 1 x x 2 2x 1 2x x 11 ----------------------- Page 12----------------------Barakovic Elvis pa je rjeenje jednacine x = 1. 3) x 2 (1; +1) Sada je jx 1j = jx + 2j = pa jednacina ima oblik x 1 (x + 2) x 1 x 2 3 pa jednacina nema rjeenja. Dakle, jednacina ima samo jedno rjeenje x = 1: Zadatak 3.2 Rijeiti jednacinu 2 2 x + x 2 + x Rjeenje: x2 + x 2 x2 x 2 Posmatrajmo tablicu 1 x : x2 + x 2 x2 x 2 Imamo pet slucajeva: 2 + + + 1 1 + 2 + + +1 = 0 =) = 0 =) x1 = 2; x2 = 1 x1 = 1; x2 = 2 x 2 = 2: = = = 1 1 1 x 1 x + 2 Matematika = = = = = 1 1 1 2 1 2 (2; 1] (x 1) = 1 x x + 2

1) x 2 (1; 2] Sada je 2 x + x 2 = 2 x pa jednacina ima oblik 2 2 2 2 6 x1 = p3 2= (1; 2] p 3 =) x2 = 12 ----------------------- Page 13----------------------Barakovic Elvis Jednacina u ovom slucaju nema rjeenja. 2) x 2 (2; 1] Sada je x2 + x 2 = 2 x x 2 = x Matematika 3 2= (1; 2] : x 2 = 2 x + x 2 2 x x 2

x + x 2 + x x 2 = x2 + x 2 + x2 x 2 = 2x2 = 2 x =

x2 + x 2 = x2 2 x 2

x + 2

pa jednacina ima oblik 2 2 x 2 x 2 2x = = = x = 2 2 2 1 2 (2; 1]

x + x 2 + x x2 x + 2 + x2

U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 1. 3) x 2 (1; 1] Sada je x2 + x 2 = x2 x 2 = pa jednacina ima oblik 2 2 x + x 2 + x x 2 = x2 x + 2 x2 + x + 2 2x2 2 2 2

x2 + x 2 = x2 x + 2 x2 x 2 = x2 + x + 2

= =

2 x = 1 =)

x1 = 1 2= (1; 1] x2 = 1 2 (1; 1] :

U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 1. 4) x 2 (1; 2] Sada je 2 x + x 2 = x2 x 2 = pa jednacina ima oblik 2 2 = = = = 2 2 2 1 2= (1; 2] :

2 x + x 2 x2 x 2 = x2 + x + 2

x + x 2 + x x 2 x2 + x 2 x2 + x + 2 2x x 13

----------------------- Page 14----------------------Barakovic Elvis Jednacina u ovom slucaju nema rjeenja. 5) x 2 (2; +1] Sada je 2 x + x 2 = 2 x pa jednacina ima oblik 2 2 2 2 6 x1 = p3 2= (2; +1] p 3 =) x2 = Jednacina u ovom slucaju nema rjeenja. Dakle, rjeenja jednacine su x = 1 i x = 1. Zadatak 3.3 Rijeiti jednacinu 2 jx 1j + x + 3x 4 = 5: 3 2= (2; +1] : x 2 = 2 x + x 2 2 x x 2 Matematika

x + x 2 + x x 2 = x2 + x 2 + x2 x 2 = 2x2 = 2 x =

Rjeenje: x 1 x2 + 3x 4 Posmatrajmo tablicu 1 x : x 1 x2 + 3x 4 Imamo tri slucaja: 1) x 2 (1; 4] Sada je jx 1j 2 x + 3x 4 = pa jednacina ima oblik 1 x + x2 + 3x 4 2 x + 2x 8 = 5 x1 = 4 2 (1; 4] = 0 =) x2 = 2 2= (1; 4] : 14 ----------------------- Page 15----------------------Barakovic Elvis U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 4. 2) x 2 (4; 1] Sada je jx 1j = x2 + 3x 4 = pa jednacina ima oblik 1 x x2 3x + 4 2 x 4x = 0 =) x2 = 0 2 (4; 1] : U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 0. 3) x 2 (1; +1) Sada je jx 1j = x 1 = 5 x1 = 4 2= (4; 1] (x 1) = 1 x x2 + 3x 4 = x2 3x + 4 Matematika = (x 1) = 1 x 2 x + 3x 4 + + + 4 1 +1 = = 0 =) 0 =) x = 1 x = 1 _ x = 4:

2 x pa jednacina ima oblik x 1 + x2 + 3x 4 2 x + 4x 10 = = 5 + 3x 4 =

2 x + 3x 4

x1 = 2 p11 2= (1; +1) p 0 =) 11 2 (1; +1) :

x2 = 2 + U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 2 + p11. Dakle, rjeenja jednacine su: x = 4; x 1 Zadatak 3.4 Rijeiti nejednacinu 2 x Rjeenje: x2 + 2x 3 = 0 Posmatrajmo tablicu 1 x : x2 + 2x 3 Imamo tri slucaja 1) x 2 (1; 3] 15 ----------------------- Page 16----------------------Barakovic Elvis Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 + 2x 3 x2 + x 6 Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 nacine je R = (3; 2) : Rjeenje pocetne nejednacine je < < 3x + 3 0 + 2x 3 = x 2 + 2x 3 3 + 1 + =) + 2x 3 < 3x + 3: 2

= 0; x = 2 + p11: 3

x1 = 3; x2 = 1

+1

Matematika

= 2 i x2 = 3 pa rjeenje nejed-

R1 R1

= =

(1: 3] \ (3; 2) ?:

2) x 2 (3; 1] Sada je x2 + 2x 3 = x2 + 2x 3 = x2 pa nejednacina ima oblik x2 Nule kvadratnog trinoma x2 nacine je R = (1; 5) [ (0; +1) Rjeenje pocetne nejednacine je R2 R2 3) x 2 (1; +1) Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 + 2x 3 x2 + x 6 16 < < + 2x 3 = x 2 = = 2x + 3 x2 5x 5x su x1 < <

2x + 3

3x + 3 0 = 5 i x2 = 0 pa rjeenje nejed-

((1; 5) [ (0; +1)) \ (3; 1] (0; 1] :

+ 2x 3

3x + 3 0

----------------------- Page 17----------------------Barakovic Elvis Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 nacine je R = (3; 2) : Rjeenje pocetne nejednacine je R3 R3 = = (1; +1) \ (3; 2) (1; 2) : Matematika = 2 i x2 = 3 pa rjeenje nejed-

Konacno rjeenje nejednacine je

R R

= =

R1 [ R2 [ R3 (0; 2) :

Zadatak 3.5 Rijeiti nejednacinu 2 x Rjeenje: x2 2x 3 x 4 Posmatrajmo tablicu 1 x : x2 2x 3 x 4 Imamo cetiri slucaja: 1) x 2 (1; 1] Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 2x 3 + 2 2x 3x x 3 17 ----------------------- Page 18----------------------Barakovic Elvis pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 5 : 3 Rjeenje pocetne nejednacine u ovom slucaju je R1 = (1; 1] \ 1; 5: 3 Dakle, R1 = 1; 5: Matematika 4 x + x2 5 5 = : (3) 2x 3 x 4 = = 2 x 2x 3 (x 4) = 4 x 1 + 3 + 4 + + +1 = = 0 =) 0 =) x1 = 1; x2 = 3 x = 4: 2x 3 + 2 2x jx 4 j + x : 2

3 2) x 2 (1; 3] Sada je x2 2x 3 = x 4 pa nejednacina ima oblik x2 + 2x + 3 + 2 2x 2x2 + x + 1 pa je rjeenje kvadratne nejednacine x 2 1 ; 1: 2 Rjeenje pocetne nejednacine u ovom slucaju je 1 ; 1: R2 = (1; 3] \ 2 Dakle, 1 R2 = 2 3) x 2 (3; 4] Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 2x 3 + 2 2x 3x x 3 pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 5 : 3 18 ----------------------- Page 19----------------------Barakovic Elvis Rjeenje pocetne nejednacine u ovom slucaju je R3 = (3; 4] \ 1; 5: Matematika 4 x + x2 5 5 = : (3) 2x 3 x 4 = = 2 x 2x 3 (x 4) = 4 x ; 1 : 4 x + x2 0 =

x2

2x 3 = x2 + 2x + 3

(x 4) = 4 x

3 Dakle, R3 = ?: 4) x 2 (4; +1) Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 2x 3 + 2 2x 5x x 5 pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 3 : 5 Rjeenje pocetne nejednacine u ovom slucaju je R4 = (4; +1) \ 1; 3: 5 Dakle, R4 = ?: Konacno rjeenje nejednacine je R R = = R1 [ R2 [ R3 [ R4 5 1 1; [ ; 1 : 3 2 x 4 + x2 3 3 = : (5) 2x 3 x 4 = = 2 x 2x 3 x 4

Zadatak 3.6 Rijeiti nejednacinu 2 x Rjeenje: x2 4x x 5 = = 0 =) 0 =) 19 ----------------------- Page 20----------------------Barakovic Elvis Posmatrajmo tablicu Matematika x1 = 0; x2 = 4 x = 5: 4x + 3 x 2 + jx 5j :

1 x : x2 4x x 5 Imamo cetiri slucaja: 1) x 2 (1; 0] Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 4x jx 5j +

4 +

5 + +

+1

2 = x 4x = (x 5) = 5 x

4x + 3 3x x

x2 + 5 x 2 2 3 = : (3)

pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 2 : 3 Rjeenje pocetne nejednacine je R1 R1 = = (1; 0] \ 1; 2 3 1; 2: 3 2) x 2 (0; 4] Sada je x2

4x = jx 5j =

x2

4x = x2 + 4x

(x 5) = 5 x

pa nejednacina ima oblik x2 + 4x + 3 2x2 + 5x 2 pa je rjeenje kvadratne nejednacine x 2 Rjeenje pocetne nejednacine je 1 R2 = (0; 4] \ 2 1 R2 = 2 ; 2 : ; 2 x2 + 5 x 0 1 ; 2 : 2

20 ----------------------- Page 21----------------------Barakovic Elvis 3) x 2 (4; 5] Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 4x + 3 3x x 3 pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 2 : 3 Rjeenje pocetne nejednacine je R3 R3 4) x 2 (5; +1) Sada je 2 x pa nejednacina ima oblik x2 4x + 3 5x x 5 pa je rjeenje kvadratne nejednacine x 2 1; 8 : 5 Rjeenje pocetne nejednacine je R4 R4 = = 1; 8 \ (5; +1) 5 ?: x2 + x 5 8 8 = : (8) 4x jx 5j = = 2 x 4x x 5 = (4; 5] \ 1; 2 3 = ?: x2 + 5 x 2 2 = : (3) 4x jx 5j 2 = x 4x = (x 5) = 5 x Matematika

Konacno rjeenje nejednacine je R R = = R1 [ R2 [ R3 [ R4 2 1; 3 21 ----------------------- Page 22----------------------Barakovic Elvis Zadatak 3.7 Rijeiti nejednacinu 2 x Rjeenje: x2 8x + 12 x 7 Posmatrajmo tablicu 1 x : x2 8x + 12 x 7 Imamo cetiri slucaja: 1) x 2 (1; 2] Sada je 2 x 8x + 12 = jx 7j = pa nejednacina ima oblik x2 8x + 12 + 4x 1 3x x 3 pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 4 : 3 Rjeenje pocetne nejednacine je R1 = (1; 2] \ 1; 4 x2 + 7 x 4 4 = : (4) x 2 8x + 12 (x 7) = 7 x 2 + 6 + 7 + + +1 = 0 =) = 0 =) x1 = 2; x2 = 6 x = 7: 8x + 12 + 4x 1 x 2 + jx 7j : Matematika [ 2 1 ; 2 :

3 R1 = 1; 4 : 3 2) x 2 (2; 6] Sada je x2 8x + 12 = jx 7j =

x2

8x + 12 = x2 + 8x 12

(x 7) = 7 x 22

----------------------- Page 23----------------------Barakovic Elvis pa nejednacina ima oblik x2 + 8x 12 + 4x 1 2x2 + 13x 20 pa je rjeenje nejednacine x 2 5 ; 4: 2 Rjeenje pocetne nejednacine je 5 R2 = (2; 6] \ 2 5 R2 3) x 2 (6; 7] Sada je 2 x 8x + 12 = jx 7j = pa nejednacina ima oblik x2 8x + 12 + 4x 1 3x x 3 pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 4 : 3 Rjeenje pocetne nejednacine je R3 = (6; 7] \ 1; 4 x2 + 7 x 4 4 = : (4) x 2 8x + 12 (x 7) = 7 x = 2 ; 4 : ; 4 x2 + 7 x 0 Matematika

3 R3 4) x 2 (7; +1) Sada je 2 x 8x + 12 = jx 7j pa nejednacina ima oblik x2 8x + 12 + 4x 1 5x x 5 23 ----------------------- Page 24----------------------Barakovic Elvis pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 18 : 5 Rjeenje pocetne nejednacine je R4 R4 = = (7; +1) \ 1; 18 5 ?: Konacno rjeenje nejednacine je R R = = R1 [ R2 [ R3 [ R4 4 5 1; [ ; 4 : 3 2 24 ----------------------- Page 25----------------------Barakovic Elvis 4 Binomni obrazac n (a + b)n = X n k k=0 ank bk Matematika Matematika x2 + x 7 18 18 = : (5) = x x 7 2 8x + 12 = ?:

n Tk+1 = k n! = 1 2 3 ::: n n = k k!(n k)! n! = 1 2 3 ::: k n (n 1) ::: (n k + 1) ank bk

Zadatak 4.1 Naci trinaesti clan u razvoju binoma p p 15 3 2 + 3 : Rjeenje: Buduci da trazimo trinaesti clan u razvoju binoma, onda uzimamo da je k=12 i uvrtavajuci u formulu za opci clan razvoja binoma, dobijamo: 1512 15 T13 = 12 p 15 = 12 Zadatak 4.2 Odrediti koecijent uz x8 u razvoju binoma (x + 3)12 : 2 2 34 = 73710 p 2 p 3 3 p 2: = 12 2 3 3 = 12 15 p 3 1 12

Rjeenje: Opci clan razvoja binoma (x + 3)12 je 12 Tk+1 = k 8 pa je jasno da mora biti 12 k = 8 jer trazimo koecijent uz x , odakle je k = 4. Trazeni koecijent je 12 11 10 9 12 34 = 4 1 2 3 4 25 ----------------------- Page 26----------------------Barakovic Elvis Matematika 81 = 40095: x12k 3k

Zadatak 4.3

U razvoju binoma 2 + 3x15 x

7 odrediti koecijent uz x : Rjeenje: Opci clan razvoja binoma je n Tk+1 = = a k 15 2x115k k 15 = k 7 Buduci da trazimo koecijent uz x ; onda mora biti 15 + 2k = 7 odakle je k = 11, pa je trazeni koecijent uz x7 15 215k 3k = 15 21511 311 = 15 24 311 : 4 u razvoju binoma p 12 x : 215k 3k x15+2k nk k b = k 15k 15 2 k (3x) = 15+k x k k 3 x =

x k k 15 15k 3 x = 2 k

k 11 Zadatak 4.4 Naci clan koji sadrzi x7 p 3 2 x Rjeenje: Opci clan razvoja binoma je p Tk+1 = n ank bk = k 2 12k 12 x 3 k 12 = k Sada je jasno da mora biti 48 k (1) k 12 k 1 k x 2

12k p 3 x2 242k 12 x 3 k 12 (1) k k x 6 : x k = k k (1) 48k x 2 =

242k k + x 3 2 =

= 7 6 odakle je k = 6: p Dakle, sedmi clan razvoja binoma 26 ----------------------- Page 27----------------------Barakovic Elvis Zadatak 4.5 U razvoju binoma 16 p 1 p x + 3 x 3 naci clan koji sadrzi x : Rjeenje: Opci clan razvoja binoma je k p n Tk+1 = k 1 16k 16 = k 16k 16 = k Sada je jasno da mora biti 48 5k = 3 6 odakle je k = 6: p Dakle, sedmi clan razvoja binoma 1 16 3 x + p sadrzi x . 3 x Zadatak 4.6 Odrediti onaj clan razvoja binoma x 2 x 2 k 3 = k a nk k b = k k 1 x 3 485k 16 x 6 : = k 16k 16 x 2 16 x 3 x k x 3 = 16k p = 1 Matematika 3 2 x p 12 x 7 sadrzi x .

p 3 2 1 x x koji ne sadrzi x: Rjeenje: Opci clan razvoja binoma je n Tk+1 = k 15k 15 = k 15 = k 2 a nk k b = k p 15 15k 3 2 x k k

15

1 x

k =

302k 15 k k x 3 (1) x = x 3 (1) x = k 302k 305k k k 15 k (1) x 3 = (1) x 3 : k

Buduci da trazimo clan koji ne sadrzi x, onda mora biti 30 5k = 0 3 odakle je k = 6. p Dakle, sedmi clan razvoja binoma 27 ----------------------- Page 28----------------------Barakovic Elvis Zadatak 4.7 Odrediti onaj clan razvoja binoma 8 p 3 p x x koji ne sadrzi x: Rjeenje: Opci clan razvoja binoma je p n nk k 8 Matematika 3 x2 x1 15 ne sadrzi x.

k 8k p 3

Tk+1

= k 8k 8 = k 8 = k

a 1 x 2

b = k 1 3x 8k k k

x x k 8 2 8 x 2 2 = k (3) = k 82k k x 2 8k

= k (3) 8 x 2 = k (3) k x 2 = k x 4k :

(3)

Buduci da trazimo clan koji ne sadrzi x, onda mora biti 4 k = 0 odakle je k = 4. p Dakle, peti clan razvoja binoma x p x Zadatak 4.8 Naci srednji clan u razvoju binoma 2 px16 : x Rjeenje: Razvoj binoma 2 px16 ima 17 clanova pa je srednji clan deveti clan, = 8. Tako imamo 8 = 8 (1) 4 x = 3 8 ne sadrzi x.

x pa cemu u formulu za opci clan razvoja binoma uvrstiti k 168 p n nk k 16 2 Tk+1 = a b = x k 8 x 8 1 8 16 2 16 8 8 = x 2 = 2 x 8 x 8 16 = 8 Zadatak 4.9 Odrediti peti clan u razvoju binoma p 2x x 28 ----------------------- Page 29----------------------Barakovic Elvis Rjeenje: p 8 3 x : 28 x4 = 3294720x4 :

Matematika

Buduci da trazimo peti clan u razvoju binoma, onda cemo u formulu za opci clan razvoja binoma uvrstiti k = 4 i tako dobijamo p p n nk k 8 84 3 4 Tk+1 = a b = 2x x x = k 4 4 8 = 4 4 8 = 4 Zadatak 4.10 Naci trinaesti clan u razvoju binoma p1 n 9x 3x ako je binomni koeciet treceg clana jednak 105. Rjeenje: Binomni koecijent treceg clana je n pa iz uslova zadatka imamo 2 n (n 1) n = 2 =) =) 105 =) 1 2 n (n 1) = 210 =) n2 n 210 = 0: = 105 n2 =) n = 210 4 6+ 2 x 3 = 1120x 3 : 22 3 2x 2 1 x 3 = 4 4 8 4 6 4 4 2 x (1) x 3 =

Rjeenja ove kvadratne jednacine su n = 15; n = 14 pa uzimamo samo 1 2

prvo rjeenje a drugo odbacujemo jer je negativno. Sada binom ima oblik p1 15 9x : 3x Buduci da trazimo trinaesti clan razvoja binoma, u formulu za opci cl an razvoja binoma uvrstit cemo k = 12, i tako dobijamo 1 12 15 1512 p T13 = (9x) = 12 3x

1 15 = 12 15 = 3 6 3 6 6 3 x 3 x = (9x) 3 3

1 12 15 = 12 15 3 x 3 29 = 455x 3 : 3 3 12 6 6 9 x (1) 3 x =

2 x 2

----------------------- Page 30----------------------Barakovic Elvis Zadatak 4.11 Naci redni broj onog clana razvoja binoma r a s b !21 3 p + 3 b koji sadrzi a i b na isti eksponent. Rjeenje: Opci clan razvoja binoma je s ! k n nk k 3 p Tk+1 = k 1 21 = k 21k 21 = k a 3 a 3 b 6 k k 21k = k b 2 a 6 = k 423k 21 a 6 4k21 b 6 : 1 21k a b = k 1 b 1 k 21k 21 a 3 b 3 a 21k 6 k k p = r 21k 21 a b a p Matematika

b 2 a 6 =

6 b 2 6

Buduci da zahtijevamo da a i b budu na isti eksponent, tada mora biti 42 3k = 6 6 4k 21

odakle dobijamo da je k = 9: Dakle, deseti clan razvoja binoma sadrzi a i b na isti eksponent. Zadatak 4.12 Naci vrijednost x u izrazu p 1 p 6 x log x+1 + 12 x ciji je cetvrti clan razvoja binoma jednak 200. Rjeenje: Prvo, odredimo deniciono podrucje. Jano je da mora biti x > 0 i log x + 1 =6 0; tj. x =6 101 pa je 1 D = 0; 10 1 [ 10 ; +1 :

Ako u formulu za opci clan razvoja binoma uvrstimo k = 3, dobicemo da je cetvrti clan razvoja binoma je p 6 T4 = 3 3 1 6 = x 1 63 log x+1 p 12 x 3 = 3 1 6 1 3 1 log x+1 x 2 3 1 x 12 =

3 6 + x 2(log x+1) x 4 = x 2(log x+1) 4 3 3 30

----------------------- Page 31----------------------Barakovic Elvis ka pa po uslovu zadatka imamo 6 3 1 + 20x 2(log x+1) 4 = 1 + x 2(log x+1) 4 = Logaritmiranjem ovog izraza, dobijamo 1 + log x 2(log x+1) 4 = log 10 3 3 3 1 + x 2(log x+1) 4 = 3 200 Matemati

200

10:

tj. 3 + 1log x = 1 2 (log x + 1) 4 6 + log x + 1 log x = 4 (log x + 1) 7 + log x 4 (log (7 7 log2 x log x = x + 1) + log x) log x = log x + log2 x = + 3 log x 4 = 1 4 (log x + 1) 4 log x + 4 0: 1

Uvodeci smjenu log x = t; dobijamo kvadratnu jednacinu t2 + 3t 4 = 0 cija su rjeenja t1 = 4 i t2 = 1: Sada imamo dva slucaja: t1 t1 = = 4 1 =) =) log x = 4 log x = 1 =) =) x = 104 = 0; 001 2 D

x = 10 2 D:

Zadatak 4.13 Izracunati clan razvoja binoma p 3 p x 4 5 x + 2 p koji sadrzi x2 5 x4 ako je zbir prva tri binomna koecijenta jednak 56. Rjeenje: Iz uslova zadatka imamo n + 0 1 31 ----------------------- Page 32----------------------Barakovic Elvis odakle je n(n 1) 1 + n + 2 2 + 2n + n(n 1) n2 + n 110 Rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n = 112 = 0: = 10 i n = 11 od kojih u = 56 Matematika n + 2 n = 56 n

1 obzir dolazi samo prvo rjeenje jer je drugo negativno. Binom sada ima oblik p 10 3 p x 4 5 x + : 2 Opci clan razvoja binoma je p

k 3 p n Tk+1 = k 10 10k = k 10k 10 10k = k 30+2k 10 10k = k p 4 4 14 2 5 4 2 2+ Kako je x x = x x 5 = x 5 = x 5 ; onda je jasno da mora biti 30 + 2k = 15 5 odakle je k = 6. Dakle, sedmi clan razvoja binoma ima trazenu osobinu. Zadatak 4.14 Naci za koju vrijednost x u razvoju binoma n p 1 x p 2 + 2x1 14 4 2 k x 15 : 4 x 5 k 2 x 3 = k k 10 10k 4 2 k x 5 + 3 = 10k k 4 x 5 10k 1 nk k a b = 10 k k 1 1 2 x 3 = 5 10k 4 x 2 x =

zbir treceg i petog clana iznosi 135, ako je zbir binomnih koecijenata tri posljednja clana jednak 22. Rjeenje: 32 ----------------------- Page 33----------------------Barakovic Elvis Matematika

Binomni koecijenti tri posljednja clana jednaki su binomnim koecijentima prva tri clana. Po uslovu zadatka imamo n + 0 odakle je n(n 1) 1 + n + 2 2 + 2n + n(n 1) n2 + n 42 Rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n 1 dolazi samo prvo rjeenje jer je drugo negativno. Binom sada ima oblik 6 p 1 x p : 2 + 2x1 Treci clan (k = 2) razvoja binoma je p 6 x p T3 = 2 x 6 = 2 x1 2 4 2 2 2 2 = 2 2 2x1 6 2x 2 2 1x = = 62 1 2 = = 44 0: = 6 i n = 7 od kojih u obzir 2 = 22 1 n + 2 n = 22

6 = 2 a peti clan (k = 4) razvoja binoma je p 6 x p T5 = 4 x 6 = 4 6 = 4 33 ----------------------- Page 34----------------------Barakovic Elvis Sada je, po uslovu zadatka, 6 21+x + 6 = = = = 135 135 9 9 22x 2 4 15 21+x + 15 22x 21+x + 22x 4 2 2x + 2x x 2 x 2 (2 ) 9 2 4 Matematika 22x : x1 4 2 2 2 2 2 = 4 2 2x1 6 x 2 2 22x = = 64 1 4 21+x

0:

x Uvedimo smjenu t = 2 ; dobijamo kvadratnu jednacinu 2t2 cija su rjeenja t = 1 i t = 4: 1 Sad imamo 1 t1 = 2 =) 2x = 2 1 = 21 =) x = 1 2 2 9t 4 = 0

t1 = Zadatak 4.15

4 =)

2x = 4 = 22

=)

x = 2:

Odrediti za koju vrijednost x cetvrti clan razvoja binoma n p 1 x1 p 2 + 3 2x

je dvadeset pet puta ve ci od eksponenta binoma ako je binomni koecije nt cetvrtog clana pet puta veci od binomnog koecijenta drugog clana. Rjeenje: Prema uslovu zadatka imamo n = 5 3 odakle je n (n 1) (n 2) = 1 2 3 n (n 1) (n 2) = 6 (n 1) (n 2) n2 3n 28 34 ----------------------- Page 35----------------------Barakovic Elvis Matematika = = 30n 0: 5n 5n 1 n

Rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n = 7 i n = 4 pa u obzir 1 2

dolazi samo prvo rjeenje a drugo odbacujemo jer je negativno. Binom sada izgleda 7 p 1 x1 p : 2 + 3 2x

Cetvrti clan (k = 3) razvoja ovog binoma je p 7 x1 p T4 = = 3 35 22x2 2 3 2x 2x = 35 2x2 3 = 2 2 = 73 1 3 7 2 3 x1 4 x 3

Prema uslovu zadatka imamo 35 2x2 2x2 2x2 x 2 pa je x = 4: Zadatak 4.16 Odnos koefcijenata petog i treceg clana u razvoju binoma p s 1 !n 1 x x 2 x je 14:3. Odrediti sedmi clan razvoja. Rjeenje: Opci clan razvoja binoma je s p n nk Tk+1 = k n = k nk n = k 1 nk n 1 k n nk k 1 x 2 p k 5 5 x 2 = k k 1 nk xx 2 a k b = k r k 5 1 = 1 2 2 x x nk n 1 x 2 k x 1 k 5 5 x 2 = n 1 nk x 2 5 1 = 5 2 x x x2 x r k n 1 5 p = nk 1 ! k x 5 p = = = = 2 140 4 22

= k n = k

x 2 nk k (1) x 2

x k

2 n 2 = k

= k

x 2 (1) n2k k (1) 35 x 2 :

x 2 =

----------------------- Page 36----------------------Barakovic Elvis Koecijent treceg clana (k = 2) je n (1) k Koecijent petog clana (k = 4) je n (1) k Po uslovu zadatka imamo n : 4 pa je n 3 4 n (n 1) (n 2) (n 3) 3 1 2 3 4 (n 2) (n 3) = 14 4 (n 2) (n 3) n2 5n 50 = 56 = 0 = 14 1 2 = 4 = 14 2 n (n 1) n 2 n = 14 : 3 k = 4 n (1) 4 = 4 n : k = 2 n (1) 2 = 2 n : Matematika

a rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n = 5 i n = 10: U obzir 1 dolazi samo pozitivno rjeenje pa binom sada izgleda p 1 x x 2 s 1 5 p : !10 2

Na osnovu pokazanog, opci clan razvoja ovog binoma je n2k n k Tk+1 = (1) x 2 k pa ako u ovu formulu uvrstimo da je n = 10 i k = 6, dobicemo da je sedmi clan razvoja ovog binoma 1012 10 T7 = 6 36 ----------------------- Page 37----------------------Barakovic Elvis ka 5 Matematicka indukcija Matemati (1) 6 x 2 = 6 10 x 1 :

Zadatak 5.1 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi 2 1 + 3 + 5 + + (2n 1) = n : Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: L 2 1 1 = 2 1 = 1 D 12 = 1 Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 2 1 + 3 + 5 + 3) + (2k 1) = k : Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 1 + 3 + 5 + Dokaz 1 + 3 + 5 + : Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Napomena : Jednakost krace mozemo zapisati + (2k 1) + (2 (k + 1) 1) = = k2 + (2 (k + 1) 1) = k2 + 2k + 1 = (k + 1)2 + (2 (k + 1) 1) = (k + 1)2 :

n X (2k 1) = n : k=1 Zadatak 5.2 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi 13 + 23 + 33 + + n3 = n (n + 1)2 : 2 Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: L 13 = 1 D 1(1+1) 2 = 12 = 1 2 Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 37 ----------------------- Page 38----------------------Barakovic Elvis 2) Matematika 2

Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 13 + 23 + 33 + + k3 = k (k + 1)2 : 2

3)

Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 13 + 23 + 33 + + (k + 1)3 = (k + 1) ((k + 1) + 1)2 2

Dokaz: 13 + 23 + 33 +

+ k3 + (k + 1)3 = k (k + 1)2 + (k + 1)3 2 k2 (k + 1)2 = = = = = + (k + 1) 3

= 4 k2 (k + 1)2 + 4 (k + 1)3 = 4 (k + 1)2 (k2 + 4 (k + 1)) = 4 (k + 1)2 (k2 + 4k + 4) = 4 (k + 1)2 (k + 2)2 = 4

= =

(k + 1) (k + 2)2

2 (k + 1) ((k + 1) + 1)2 : 2

Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Napomena : Jednakost krace mozemo zapisati n 2 Xk3 = n (n + 1) : 2 k=1 Zadatak 5.3 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi 1 + 1 3 3 5 1 + + (2n 1) (2n + 1) 38 ----------------------- Page 39----------------------Barakovic Elvis Matematika 1 = 2n + 1 n :

Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: L 1 = 1 13 3 D 1 = 1 21+1 3 Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 1 + 1 3 3) 1 + 1 3 Dokaz: 1 + 1 3 = 2k + 1 3 5 k + (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) 1 + + (2k 1) (2k + 1) 1 = 1 + (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) 1 = 3 5 3 5 1 + + (2k 1) (2k + 1) 1 = 2k + 1 k :

Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 1 + + (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) 1 = 2 (k + 1) + 1 (k + 1) :

k = = : (2k + 1) (2k + 3) +

1 =

k (2k + 3) + 1 (k + 1) 2 (k + 1) + 1

= 2k + 1 (2k + 1) (2k + 3) (2k + 1) (2k + 3) 2k2 + 3k + 1 (2k + 1) (k + 1) (k + 1) = = = (2k + 1) (2k + 3) (2k + 3)

Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. Rjeenja kvadratne jednacine 2k2 + 3k + 1 = 0 su brojevi k 1 k2 = 1; pa je 2k2 + 3k + 1 = 2 k + 1 (k + 1) = (2k + 1) (k + 1) :

= 1 2

2 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Napomena : Jednakost krace mozemo zapisati n X 1 = (2k 1) (2k + 1) k=1 Zadatak 5.4 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi 12 + 1 3 3 5 22 + + (2n 1) (2n + 1) 39 ----------------------- Page 40----------------------Barakovic Elvis ka Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: L 12 = 1 13 3 D 1(1+1) = 1 2(21+1) 3 Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 12 + 1 3 3) 12 3 5 22 + + (2k 1) (2k + 1) k2 = 2 (2k + 1) k (k + 1) : Matemati n2 = 2 (2n + 1) n (n + 1) : 2n + 1 n :

Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 22 (k + 1)2 (k + 1) ((k + 1) +

1) + : 1 3 3 5 + + (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) = 2 (2 (k + 1) + 1)

Dokaz: 12 + = 1 3 = = = = 2 (2k + 1) (2k + 3) (k + 1) (2k2 + 3k + 2k + 2) = = : 2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 3) 2 (2 (k + 1) + 1) = 1 2 k2 = 2; pa je 2k2 + 5k + 1 = 2 k + 1 (k + 2) = (2k + 1) (k + 2) : 2 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Napomena : Jednakost krace mozemo zapisati n X k = (2k 1) (2k + 1) k=1 40 ----------------------- Page 41----------------------Barakovic Elvis Zadatak 5.5 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi Matematika 2 (2n + 1) n (n + 1) : 2 1 Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. Rjeenja kvadratne jednacine 2k2 + 5k + 1 = 0 su brojevi k i 2 (2k + 1) (2k + 3) (k + 1) (2k2 + 5k + 2) = = 2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 1) (2k + 3) (k + 1) (k + 2) (2k + 1) (k + 1) (k + 2) (k + 1) ((k + 1) + 1) = = 3 5 k (k + 1) + 2 (2k + 1) k (k + 1) 22 + + (2k 1) (2k + 1) (k + 1)2 k2 + (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) (k + 1)2

= (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) (k + 1)2 + = 2 (2k + 1) (2k + 1) (2k + 3) k (k + 1) (2k + 3) + 2 (k + 1)2 (k + 1) (k (2k + 3) + 2 (k + 1)) =

3 + 4

5 + 36 +

2n + 1 = 1 n2 (n + 1)2

1 : (n + 1)2

Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: L 21+1 2 = 3 12 (1+1) 4 D 1 1 2 = 1 1 = 3 : (1+1) 4 4 Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 3 + 4 3) 3 + 4 Dokaz: 3 + 4 = 1 (k + 1)2 1 = = = 1 1 1 + (k + 1)2 (k + 2)2 36 1 + (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2 2k + 3 5 + + k2 (k + 1)2 2k + 1 + (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2 = 2 (k + 1) + 1 2 (k + 1) + 1 = 36 36 5 + + k2 (k + 1)2 2k + 1 = 1 (k + 1)2 1 :

Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 5 + + (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2 2 (k + 1) + 1 = 1 ((k + 1) + 1)2 1 :

= (k + 1)2 (k + 2)2 (2k + 3) k2 + 4k + 4 2k 3 = 1 (k + 1)2 (k + 2)2 (k + 1)2 (k + 2)2 k2 + 2k + 1 (k + 1)2 = 1 = (k + 1)2 (k + 2)2 (k + 1)2 (k + 2)2 1 1 = 1 (k + 2)2 ((k + 1) + 1)2 :

Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Napomena : Jednakost krace mozemo zapisati n X 2k + 1 = 1 k=1 k2 (k + 1)2 (n + 1)2 1 :

41 ----------------------- Page 42----------------------Barakovic Elvis Zadatak 5.6 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi 5 + 1 2 2 3 12 + + n (n + 1) 2n2 + 2n + 1 = n + 1 n (2n + 3) : Matematika

Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: L 5 = 5 12 2 D 1(21+3) = 5 1+1 2 Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 5 + 1 2 3) 5 + 1 2 Dokaz: 5 + 1 2 2 3 12 + + k (k + 1) 42 ----------------------- Page 43----------------------Barakovic Elvis k (2k + 3) = k + 1 k (2k + 3) = k + 1 2k2 + 3k = k + 1 2k2 + 3k = + (k + 1) (k + 2) 2k2 + 6k + 5 + = k + 1 (k + 1) (k + 2) (2k2 + 3k) (k + 2) + 2k2 + 6k + 5 + (k + 1) (k + 2) 2k2 + 4k + 2 + 2k + 2 + 1 = + 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1 = (k + 1) ((k + 1) + 1) 2 (k2 + 2k + 1) + 2 (k + 1) + 1 = Matematika 2k2 + 2k + 1 + (k + 1) ((k + 1) + 1) 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1 = 2 3 2 3 12 + + k (k + 1) 2k2 + 2k + 1 = k + 1 k (2k + 3) :

Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 12 + + (k + 1) ((k + 1) + 1) 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1 = (k + 1) + 1 (k + 1) (2 (k + 1) + 3)

= = = = = = =

= (k + 1) (k + 2) 2k3 + 4k2 + 3k2 + 6k + 2k2 + 6k + 5 = (k + 1) (k + 2) 2k3 + 9k2 + 12k + 5 2k3 + 2k2 + 7k2 + 7k + 5k + 5 = = (k + 1) (k + 2) (k + 1) (k + 2) 2k2 (k + 1) + 7k (k + 1) + 5 (k + 1) = (k + 1) (k + 2) (2k2 + 7k + 5) (k + 1) 2k2 + 7k + 5 = = (k + 1) (k + 2) k + 2 2k2 + 2k + 5k + 5 (k + 1) (2k + 5) = = k + 2 k + 2 (k + 1) (2 (k + 1) + 3) (k + 1) + 1

Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Napomena : Jednakost krace mozemo zapisati n X2k k=1 Zadatak 5.7 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi 17 j 5n+3 + 113n+1 : Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: 51+3 + 1131+1 = 54 + 114 = 625 + 14641 = 15266 = 17 898 43 ----------------------- Page 44----------------------Barakovic Elvis Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 17 j 5k+3 + 113k+1 =) 3) 5k+3 + 113k+1 = 17A: Matematika 2 + 2k + 1 = n (2n + 3) : k (k + 1) n + 1

Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 17 j 5(k+1)+3 + 113(k+1)+1

Dokaz:

5(k+1)+3 + 113(k+1)+1 = = = = = = = gdje je B = 5 A + 113k+1

5k+4 + 113k+4 = 5k+3 5 + 113k+1 113 = 5k+3 5 + 113k+1 1331 = 5k+3 5 + 113k+1 (1326 + 5) = 5k+3 5 + 113k+1 5 + 113k+1 1326 = 5 5k+3 + 113k+1+ 113k+1 1326 = 5 17A + 113k+1 17 78 = 17 5 A + 113k+1 78 = 17B: 78:

Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Zadatak 5.8 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi 19 j 7 52n + 12 6n : Rjeenje: 1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1: 7 521 + 12 61 = 7 25 + 12 6 = 175 + 72 = 247 = 19 13: Dakle, jednakost vrijedi za n = 1. 2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi 19 j 7 52n + 12 6n =) 3) 7 52n + 12 6n = 19A:

Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi 19 j 7 52(n+1) + 12 6(n+1) 44

----------------------- Page 45----------------------Barakovic Elvis ematika Dokaz: 7 52(n+1) + 12 6(n+1) 6 = = = = = = gdje je B = 7 52n + 6A: Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Zadatak 5.9 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi sin2 nx sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2n 1) x = : 7 52n+2 + 12 6n+1 7 7 7 7 52n 52n 52n 52n = 7 52n 25 + 12 6n Mat

(19 + 6) + 12 6n 6 = 19 + 7 52n 6 + 12 6n 6 = 19 + 6 7 52n + 12 6n = 19 + 6 19A = 19 7 52n + 6A = 19B:

sin x Rjeenje: 1) Provjerimo da li L sin x sin2 x D = sin x Dakle, jednakost vrijedi 2) Pretpostavimo da jednakost vrijedi za n = 1: sin x za n = 1. tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi sin2 kx sin x + sin 3x + sin 5x + 3) + sin (2k 1) x = sin x Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi sin2 (k + 1) x sin x + sin 3x + sin 5x + Dokaz: sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2k 1) x + sin (2 (k + 1) 1) x = 45 ----------------------- Page 46----------------------Barakovic Elvis ka sin2 kx = + sin (2k + 1) x = sin x sin2 kx + 1 [cos 2kx cos (2kx + 2x)] 2 = sin x sin2 kx + sin x sin (2k + 1) x = Matemati + sin (2 (k + 1) 1) x = sin x :

= sin x 2 sin2 kx+cos 2kxcos(2kx+2x) 2 2 2 sin kx + cos 2kx cos 2 (k + 1) x = sin x 2 sin x 2 sin2 kx + cos2 kx sin2 kx cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x

= 2 sin x sin2 kx + cos2 kx cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x = 2 sin x 1 cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x x = = = 2 sin x 2 sin2 (k + 1) x sin2 (k + 1) x = : 2 sin x = =

sin2 (k + 1) x + sin2 (k + 1)

2 sin x

sin x

Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1. 4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n. Napomena : Jednakost krace mozemo zapisati n X sin nx sin (2k 1) x = sin x k=1 46 ----------------------- Page 47----------------------Barakovic Elvis 6 Kompleksni brojevi Matematika : 2

Zadatak 6.1 Kompleksni broj z = 3 zapisati u trigonometrijskom obliku. Rjeenje: Vrijedi z = 3 = 3 + 0 i pa je Re(z) = 3 > 0 i Im(z) = 0; pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio na realnoj osi. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = tg' = Re(z) Zato je z = 3 (cos 0 + i sin 0) : Zadatak 6.2 Kompleksni broj z = p2 i p2 zapisati u trigonometrijskom obliku. Rjeenje: Vrijedi z = p2 i p2 pa je Re(z) = p2 > 0 i Im(z) = p2 < 0; pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nal azio u cetvrtom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = jz j = rp22 + p22 p2 p tg' Zato je = 2 = 1 =) ' = 4 ili ' = 4 = p2 + 2 = p4 = 2 7 jz j = q(Re(z))2 + (Im(z))2 = p32 + 02 = 3 Im(z) = 3 0 = 0 =) ' = 0:

z = 2 ili z = 2

cos 4 7 cos 4

+ i sin 4 7 + i sin 4 :

Zadatak 6.3 Kompleksni broj z = 1 + i zapisati u trigonometrijskom obliku. 47 ----------------------- Page 48----------------------Barakovic Elvis Matematika

Rjeenje: Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z) = 1 < 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = tg' Zato je p z = 3 2 cos 4 3 + i sin 4 : = 1 jz j = q(1)2 + 12 = p1 + 1 = p2 1 = 1 =) ' = 4 3 :

Zadatak 6.4 Naci realni i imaginarni dio kompleksnog broja 1 3i z = 1 + i Rjeenje: Kako je 1 3i 1 + i i = 2 + i = = = = 12 (3i)2 6 24i 18 2 + i + 2i + 2 6i 4i2 2 = 2 + 3i + i2 2 6 6i 6 6i = 1 + 3i 1 + 3i (6 6i) (1 3i) i2 6i + 4 = + 3i 1 1 3i = 1 3i 6 18i 6i + 18i2 = 1 9i2 12 24i 12 24 (1 + i) (2 + i) 2 + i 6i 3i2 i i2 = (1 3i) (2 + i) i (1 + i) = 2 + i i :

= 1 + 9 6 12 = 5 tada je 5 i

= 10

= 10 10

i =

6 Re(z) Im(z) = 5 12 = 5 48 ----------------------- Page 49----------------------Barakovic Elvis Zadatak 6.5 Ako je z 1 = p2 i p2 i z 2 = 1 + i, izracunati z Matematika z i z1 : 1 2 z2 Rjeenje: Kompleksne brojeve z1 i z2 zapiimo u tigonometrijskom obliku. Vrijedi z = p2 i p2 pa je Re(z ) = p2 > 0 i Im(z ) = p2 < 0; pa 1 1 1 ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u cetvrtom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = r 2 jz j = p2 1 p2 p tg' Zato je z1 = 2 cos 4 + i sin 4 : = 2 = 1 =) ' = 4 : 2 + p2 = p2 + 2 = p4 = 2 :

Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z ) = 1 < 0 i Im(z ) = 1 > 0; pa ako bismo 2 2 2 ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = jz j = q(1)2 + 12 = p1 + 1 = p2 2

1 tg' Zato je p z2 = Sada je p 2 3 cos 4 = 1 = 1 =) ' =

3 : 4 3 : + i sin 4 3 3 + i sin 4 3 = + 4 p = 2 2 + i sin 4 4 = 3 3 + i sin 4 4 3 4 3 = 4 4 4 p 2 (0 + i 1) = 2 2i: 4 =

z1

z2 = = =

2 cos 4 2p 2 cos

+ i sin 4 3 + i sin + 4 + i sin 2

cos

2p 2 cos

i z1 = z2 2 p = cos + i sin 2 4 4 = p2 (cos () + i sin ()) = = p2 (1 + i 0) = p2: 49 ----------------------- Page 50----------------------Barakovic Elvis Zadatak 6.6 Izracunati p3 + i17 : Rjeenje: Kompleksni broj z = p3 + i zapiimo u trigonometrijskom obliku. Vrijedi z = p3 + i pa je Re(z) = p3 > 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: r 2 = jz j = 1 p tg' = 3 = 3 =) ' = 6 : p3 p3 + 12 = p3 + 1 = p4 = 2 Matematika 2 cos 2 cos p

Zato je : z = 2 cos 6 Sada je 17 z = = = 2 17 2 17 = = 2 217 2 cos 6 17 5 + 12 cos 6 5 cos 6 5 cos + i sin 6 5 17 = 2 6 p3 + i ! = 216 p3 + i: 2 Zadatak 6.7 Izracunati p7 + 24i: Rjeenje: Buduci da je korijen kompleksnog broja kompleksan broj, tada vrijedi p7 + 24i = x + iy: 50 ----------------------- Page 51----------------------Barakovic Elvis Odredimo x i y . Kvadriranjem dobijamo 7 + 24i 7 + 24i 7 + 24i 7 + 24i a odavdje je x2 y2 = 7 : 2xy = 24 Rijeimo ovaj sistem. Iz druge jednacine je y = 12 ; pa ako to uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo x x2 122 x 144 = 7 = = = = (x + iy)2 2 2 2 x + 2xyi + i y x2 + 2xyi y2 x2 y2 + 2xyi Matematika 5 + 2 + i sin 6 p3 + 2 2 1 ! i = + 2 = + i sin 6 5 + 12 + i sin 6 = 17 = 2 17 cos 17 6 + i sin 17 6 = + i sin 6

x2 x4 x4 + 7x2

2 x 144 144

= = =

7 7x2 0:

= x2

2 Uvodeci smjenu t = x ; dobijamo kvadratnu jednacinu t

2 + 7t 144 = 0; cija = 9

su rjeenja t1 = 16 i t2 = 9; ali u obzir dolazi samo drugo rjeenje t2 jer zbog smjene t = x2 > 0: Znaci, x = 3 ili x = 3:

1 2 Ako je x1 = 3; tada je y1 = 12 = 4: 3 Ako je x2 = 3; tada je y1 = 12 = 4: 3 Dakle, p7 + 24i = 3 4i ili p7 + 24i = 3 + 4i: Zadatak 6.8 Izracunati q 4 8 + 8 3i: Rjeenje: Kompleksni broj z = 8 + 8p3i zapiimo u trigonometrijskom obliku. Vrijedi z = 8 + 8p3i pa je Re(z) = 8 < 0 i Im(z) = 8p3 > 0; pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: r = jz j = (8) p p 8 3 tg' = 8 = 3 =) ' = 3 51 ----------------------- Page 52----------------------Barakovic Elvis Zato je z = 16 Sada je q 4 p p 4 2 3 + 2k 2 + 2k 3 2 + i sin 2 : cos 3 3 Matematika 2 : 2 + p 2 8 3 = p 64 + 64 3 = p 64 + 192 = p 256 = 16 p

!k =

8 + 8

3i =

16

cos 4

+ i sin 4

gdje je k = 0; 1; 2; 3: Za k = 0, dobijamo p 2 + 0 2 + 0 !0 = 4 16 cos 3 + i sin 3 4 4 Za k = 1, dobijamo p 2 + 2 ! 1 = 4 16 cos 3 4 Za k = 2, dobijamo p 2 + 4 ! 1 = 4 16 cos 3 4 Za k = 3, dobijamo p 2 + 6 4 3 ! 1 = 16 cos 4 2 + 2 + i sin 3 4 2 + 4 + i sin 3 4 2 + 6 3 + i sin 4

= 2 cos 6 2 = 2 cos 3 7 = 2 cos 6 5 = 2 cos 3

+ i sin 6 2 + i sin 3 7 + i sin 6 5 + i sin 3

Zadatak 6.9 Rijeiti jednacinu z5 Rjeenje: Jasno je da vrijedi z5 1 i = z5 = z = 0 1 + i p 5 1 + i: 1 i = 0:

Kompleksni broj z = 1 + i zapiimo u trigonometrijskom obliku. 52 ----------------------- Page 53----------------------Barakovic Elvis Matematika

Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z) = 1 > 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = tg' = 1 Zato je p jz j = p12 + 12 = p1 + 1 = p2 1 = 1 =) ' = 4 :

z = Rjeenje jednacine je rp 5 2 cos 4

2 cos 4

+ i sin 4

+ i sin 4

p r = 10 2 5 cos 4

+ i sin 4 + 2k

a to su kompleksni brojevi p + 2k !k = 10 2 cos 4 5 gdje je k = 0; 1; 2; 3; 4. Za k = 0, dobijamo p + 0 + 0 !0 = 10 2 cos 4 + i sin 4 5 5 Za k = 1, dobijamo p + 2 ! 1 = 10 2 cos 4 5 Za k = 2, dobijamo p + 4 !2 = 10 2 cos 4 5 Za k = 3, dobijamo p + 6 !3 = 10 2 cos 4 5 p 5 10 = 2 cos 4 Za k = 4, dobijamo p + 8 !4 = 10 2 cos 4 5 + i sin 4 + 8 + i sin 4 5 53 : + 2 + i sin 4 5 + 4 + i sin 4 5 + 6 + i sin 4 5 5

+ i sin 4 5

p = 10 2 cos 20 p 9 = 10 2 cos 20 p 17 = 10 2 cos 20 p 25 = 10 2 cos 20

+ i sin 20 9 + i sin 20 17 + i sin 20 25 + i sin 20

p 33 = 10 2 cos 20

33 + i sin 20 :

----------------------- Page 54----------------------Barakovic Elvis Zadatak 6.10 Rijeiti jednacinu 2z3 Rjeenje: 2z3 p3 + i 2z3 = 0 = p3 i 3 p3 1 p3 + i = 0: Matematika

= 2 sp3 3 z = 2

i 1

Kompleksni broj z = p3

i: 2 2 1 i zapiimo u trigonometrijskom obliku.

2 2 Vrijedi z = p3 1 i pa je Re(z) = p3 > 0 i Im(z) = 1 < 0; pa ak o 2 2 2 2 bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nal azio u cetvrtom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: v up u 3 jz j = t 2 1 2 p tg' = 3 2 Zato je z = cos 6 Rjeenje jednacine je r 3 cos 6 a to su kompleksni brojevi + 2k !k = gdje je k = 0; 1; 2. Za k = 0, dobijamo + 0 6 !0 = cos 3 + i sin 3 54 6 = cos 18 + i sin 18 : + 0 cos 6 3 + i sin 6 3 + 2k + i sin 6 + i sin 6 : = 3 p = 3 =) ' = 6 : 1 !2 + p3 2 2 1 = r 3 1 4 + 4 = 1

----------------------- Page 55----------------------Barakovic Elvis ka Za k = 1, dobijamo + 2 ! 1 = cos Za k = 2, dobijamo + 4 !2 = Zadatak 6.11 cos 6 3 + i sin 6 3 + 4 = cos 18 23 + i sin 18 23 : 6 3 + i sin 6 3 + 2 = cos 18 11 + i sin 18 11 : Matemati

Odrediti skup tacaka koji zadovoljava jednacinu jz 3i j = 2:

Rjeenje: Neka je z = x + iy: jx + iy 3i j = jx + (y 3) i j = qx2 + (y 3)2 = x2 + (y 3)2 a jednacina x2 + (y 3)2 ) i poluprecnikom 2. Zadatak 6.12 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava nejednacine 3 jz + i j 5: 55 ----------------------- Page 56----------------------Barakovic Elvis ematika Rjeenje: Neka je z = x + iy: Posmatrajmo prvo nejednakost jz + i j 3: Sada je jz + i j jx + iy + i j jx + (y + 1) i j qx2 + (y + 1)2 2 x + (y + 1) 2 3 3 3 3 2 3 : Mat = 2 2 2 22

= 22 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 3

Jednacina x2 +(y + 1)2 )

= 32 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 1 32 zadovoljavaju sv

i poluprecnikom 3, a nejednakost x2 + (y + 1)2 e tacke

van te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici (jer je znak ). Posmatrajmo sada drugu nejednakost jz + i j jx + iy + i j jx + (y + 1) i j qx2 + (y + 1)2 2 x Jednacina x2 +(y + 1)2 ) + (y + 1) 2 5 5 5 5 2 5 :

= 52 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 1 52 zadovoljavaju sv

i poluprecnikom 5, a nejednakost x2 + (y + 1)2 e tacke

unutar te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici (jer je znak ). Skup tacaka koji zadovoljava nejednacine 3 jz + i j 5 ce biti sve tacke van te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici x2 + (y + 1)2 sve tacke 2 unutar te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici x ; tj. tacke koje pripadaju kruznom prstenu. 56 ----------------------- Page 57----------------------Barakovic Elvis atika Zadatak 6.13 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava nejednacine 5 1 jz j < 5 Rjeenje: Neka je z = x + iy: i 4 < ' 4 : Matem +(y + 1) = 32 i 2 = 5 2

Posmatrajmo nejednakost jz j 1: jz j px2 + y2 2 2 x + y Jednacina x2 (0; 0) i + y2 = 1 1 2 1 :

12 je jednacina kruznice sa centrom u tacki

poluprecnikom 1, pa datu nejednacinu zadovoljavaju sve tacke van kruznice ali ukljucujuci i tacke na kruznici. Posmatrajmo nejednakost jz j < 5: px2 + y2 jz j < < < 5 5 2 5 :

2 2 x + y Jednacina x2 (0; 0) i + y2 =

52 je jednacina kruznice sa centrom u tacki

poluprecnikom 5, pa datu nejednacinu zadovoljavaju sve tacke unutar kruznice ali ne ukljucujuci i tacke na kruznici. 57 ----------------------- Page 58----------------------Barakovic Elvis ematika Tacke koje zadovoljavaju uvjet zmeu 4 pravih odreenih jednacinama x = ravoj 4 x = na dijelu kruznog prstena omeenog dvjema pravima, ali ukljucujuci tacke na vecoj kruznici i tacke na pravoj x = : 4 58 i x = 5 4 < ' 5 4 ali ukljucujuci i tacke na p : 4 Znaci, skup tacaka koje zadovoljavaju postavljene uvjete cine tacke Mat

su tacke koje se nalaze i

----------------------- Page 59----------------------Barakovic Elvis 7 Determinante Matematika

Determinante drugog reda racunamo po formuli a c = a d b c: b d Zadatak 7.1 Izracunati

1 3 Rjeenje: 1 1

1 : 4

= 1 4 3 1 = 4 3 = 1: 3 4 Zadatak 7.2 Izracunati

2 3 Rjeenje: 2 3 1

1 : 4

= 2 4 3 (1) = 8 + 3 = 5: 4

Determinante treceg reda racunamo na dva nacina: Sarusovim pravilom ili LaPlasovim razvojem determinante po odabranoj vrsti ili koloni (prilikom LaPlasovog razvoja determinante veoma je povoljno odabrati vrstu ili kolonu koja ima nule i po njoj izvriti razvoj). Zadatak 7.3 Izracunati

1 2 4 2 Rjeenje: Prvi nacin - Sarusovo pravilo 1 2 6

3 : 1

1 2 4 2 1 2 6

3 = 1

1 4

2 1 2

1 2 4 1 =

2 6 1 2 6 = (1 + 8 + 72) (6 12 8) = 95: 59

----------------------- Page 60----------------------Barakovic Elvis Drugi nacin - LaPlasov razvoj (npr. po prvoj vrsti) Matematika

1 2

3 1 2 (2) 6 1 2 1 4 2 + 3 2 6 4 1 =

1 2

1 = = 1 (1 + 12) + 2 (4 + 4) + 3 (24 2) = 13 + 16 + 66 = 95:

Determinante cetvrtog i veceg reda racunamo LaPlasovim razvojem de terminante po odabranoj vrsti ili koloni, i time red determinante smanjujemo za jedan. Zadatak 7.4 Izracunati

4 2

2 3 0 5

0 3

: 1 3 2 4 1 1 1 2

Rjeenje: Izvrimo LaPlasov razvoj ove determinante po prvoj vrsti 4 2 3 0 0 5 2 0 5 3 = 1 2 4 2 1 1 3 1 1 1 2 +3 1 2 0 3 2 0 1 2 2 0 5 4 1 3 1 1 4 2 4 2 2 1 4 2 + 3 2 5 3

3 1 1 3 1 1 4 (18) 2 (26) + 3 15 0 = 25

Zadatak 7.5 Izracunati determinantu

a b a b a a b a b a Rjeenje: 60

b a b : a b a

----------------------- Page 61----------------------Barakovic Elvis Koristeci osobine determinanti, dobijamo Matematika

 a b a b b a a b = a b a a b a b a a b b a a a b (a b) = a b (a b) a 1 b 2 1 = (a b) 1 b 1 1 2 1 = (a b) 1 1 1 3 = (a b) 1 1 1 0 1 0 a a 1 0 1 (a b) 0 1 b Razvoj 1 b po drugoj koloni 1 0 a a a 1 0 a b 0 a a 1 1 b Iz druge kolone izvlacimo b faktor (a b) : a b 0 (a b) 1 b Od druge kolone oduzmimo 1 b cetvrtu: a faktor a (a b) : a b 0 b a b a Drugu i cetvrtu a a b a b b Iz prve i trece kolone b izvlacimo zajednicki kolonu prepisali: a b b a a b a b a b b Od prve kolone oduzeli drugu: b Od trece kolone oduzeli cetvrtu:

3 0 1 @ = (a b) 1

1 0 a

b +

1 1

1 b 1 A 1 b

= =

1 1 a 1 1 a (a b)3 (a b + a a + a + b b + b + a + b) = (a b)3 (a + b) :

Zadatak 7.6 Izracunati determinantu 2 1 a a 2 1 b 1 c Rjeenje: 61 ----------------------- Page 62----------------------Barakovic Elvis Koristeci osobine determinanti, dobijamo 2 2 1 a 1 1 a 2 b b 2 c c 0 c a 2 b a = c a b a = c a (c a) (c + a) 1 = (b a) (b c) 1 c + a (b a) = (b a) (b c) (c a): Zadatak 7.7 Dokazati 2 2 2 b + a Izvlacimo faktore (b a) i c b 2 a a 2 Razvoj po prvoj koloni c 2 = 0 b a b 2 a 1 a 2 a 2 Od trece vrste oduzmimo prvu a 2 Od druge vrste oduzmimo prvu Matematika b 2 c :

(b a) (b + a)

a 2 b 2 c

(a + 1) 2 (b + 1) 2 (c + 1)

(a + 2) 2 (b + 2) = 4 (a b) (b c) (a c) : 2 (c + 2)

Rjeenje: Mnozenjem elemenata prve kolone sa 1 i dodavanjem drugoj i trecoj koloni, dobijamo 2 2 2 2 a (a + 1) (a + 2) a 2a + 1 4a + 4 2 2 2 2 b (b + 1) (b + 2) = b 2b + 1 4b + 4 = 2 2 2 2 c (c + 1) (c + 2) c 2c + 1 4c + 4 2 a 2a + 1 a + 1 2 = 4 b 2b + 1 b + 1 = 2 c 2c + 1 c + 1 2 a a a + 1 2 = 4 b b b + 1 = 2 c c c + 1 62 ----------------------- Page 63----------------------Barakovic Elvis 2 a 2 = 4 2 c 2 a 2 = 4 b 2 c a 2 a 2 a = 4 (b a) (b + a) a b a 1 0 = c a 0 2 b a 0 = a 1 c 1 b a 1 b 1 = Matematika

(b c) (b + c) 2 a =

c a

0 a 1 1 0 = 1 0 1 = 1

4 (b a) (b c) b + a b + c b + a

= =

4 (b a) (b c) b + c 4 (a b) (b c) (a c) : 63

----------------------- Page 64----------------------Barakovic Elvis 8 Matrice. Operacije sa matricama. 21 4 i B = 3 5 0 4 2 10 1 6 3 5 : Matematika

Zadatak 8.1 Date su matrice 22 4 5 3 4 A = 3 2 6 1 1 7 5

Izracunati matrice A + B; A B; A B: Rjeenje: Matrice A i B su formata 3 3 pa su moguce trazene operacije nad njima. 22 4 5 3 21 1 6 3 23 3 11 3 4 A + B = 22 4 A B = 22 4 A B = 3 1 2 6 1 7 3 1 3 1 5 4 5 4 5 2 6 + 3 0 4 = 6 2 10 1 7 5 2 10 6 3 17 4 5 3 21 1 6 3 2 1 5 1 3 5 4 5 4 5 2 6 3 0 4 = 0 2 2 1 7 5 2 10 4 1 3 4 5 3 21 1 6 3 239 8 78 3 5 4 3 5 A = 1 3 1 Izracunati P (A) = 3A2 5A 2E; gdje je E jedini cna matrica. 0 4 2 10 2 5 = 4 39 9 86 39 13 80 5 :

Zadatak 8.2 Data je matrica

Rjeenje: P (A) = = = 3A2 1 3 5A 2E = 2 1 3 5 1 5 15 64 ----------------------- Page 65----------------------Barakovic Elvis Zadatak 8.3 Dat je polinom P (x) = 2x x2 3 i matrica 24 1 2 3 4 A = Izracunati P (A). Rjeenje: Jasno je da vrijedi P (A) = 2A A2 0 1 0 0 3 2 5 Matematika 2 5 1 2 3 1 10 5 2 2 1 3 1 0 = 0 1 0 = 18 21 0 2 3 14 14 2 : 1 2 2 0 1 1 0 =

3 1 3 7 4 21 6 7 12

3E , gdje je E jedninicna matrica.

Prvo cemo izracunati inverznu matricu matrice A po formuli 1 A1 = adjA: det A Imamo 4 1 det A = 0 1 0 Kofaktori matrice A su: 0 2 2 3 = 4 0 0 1 1 0 2 3 2 4 0 0 1 1 0 = 8:

1 A11 =

3 = 2 0 2 A12 =

0 3 = 0 0 2 A13 =

0 1 = 0 0 0

1 A21 = 0 1 A31 = 1 3 2

2 = 2 2 A22 =

4 2 = 8 0 2 4 2 = 5 A32 = 0 2 3 5 3 5 0 8 12 0 0 4 2 5 3 5 0 8 12 8 0 0 4 0 0 = 21 4 4 4 0 1 2 1 2 1 4 5 4 0 1 0 2 1 16 4 3 16 1 4 0 0 4 65 1 3 3 32 3 5 0 : 0 2 1 2 0 1 0 2 0 1 2 5 3 4 8 3 5 = : = 12 A33 = 0 A23 =

4 1 = 0 0 4 1 = 4 1 0

pa je adjungovana matrica matrice A 22 4 adjA = Sada je 22 1 1 A =

1 4

5 3 8 3 5

i 21 4 2 A = A 1 A 1 4 = 1 4 8 3 5 3 21

----------------------- Page 66----------------------Barakovic Elvis Konacno, imamo da je Matematika

P (A) =

2A A2 3E = 24 1 2 3 2 1

3 16 16

3 3 32 3 5

21

0 0 3

4 = 2 0 1 0 28 2 0 3 2

5 4 0 0 3 16 16 1 0 4 1 4

4 3 0 1 0 0 0 1 0 0 3

5 =

4 3 2 1

3 3 23 32 3 5 4

4 = 0 2 0 279 16 4 = 0 0 6 0 0 35 16 6 4

5 4 0 0 1 0 4 1 4

5 0 3 0 0 0 3 =

131 3 32 27 5 : 4 3 4 i matrica

Zadatak 8.4 Dat je polinom P (x) = 2 + 3x + x2 21 4 A = Izracunati P (A). 0 0 2 1 0 3 1 2 3 5

Rjeenje: Jasno je da vrijedi P (A) = 2E +3A +A2 , gdje je E jedninicna matrica. Prvo cemo izracunati inverznu matricu matrice A po formuli 1 A1 = det A Imamo 1 1 det A = 0 2 2 1 = 1 1 0 2 2 1 1 1 0 2 = 6: adjA:

0 3

0 3

Kofaktori matrice A su:

2 A11 = 0 3 1 A21 = 0 1 A31 = 2

1 = 6 A12 =

1 = 0 A13 =

0 2 = 0 0 0 1 1 = 3 A23 = 0 1 1 = 1 A33 = 0 2 = 2 0 = 0

0 3 2 = 3 3 2 = 3 1 66 A32 = 0 1 A22 = 0 3 1 2 1 2

----------------------- Page 67----------------------Barakovic Elvis pa je adjungovana matrica matrice A 26 4 adjA = Sada je 26 1 1 4 A = 6 0 i 21 2 A = A 1 A 1 4 = 0 2 6 0 0 1 1 1 2 1 2 1 5 4 0 2 0 0 1 6 3 21 1 1 2 1 2 1 5 = 3 0 2 0 0 3 1 5 = 4 0 2 6 0 1 3 3 3 3 21 1 1 3 2 2 1 1 5 0 3 0 0 1 2 3 3 3 5 : Matematika

3 21 3 4 1 4 = 0 4 0 0 Konacno, imamo da je P (A) = 2E + 3A + A2 21 0 0 3 = 21 1 2 3 21 36 1 9 1 4 1 5 : 3

3 4 1

1 4 1

4 = 2 0 0 22 1 0 0 1 0

5 + 3

4 0 0 2 0 3 3 1

5 4 +

5 0 4 0 0 36 1 9 3 1 4 1 4 1 5 0 0 4 0 36 1 9 = 3 =

0 3 23

6 3 21

4 = 0 2 0 22 9 4 17 4 = 0 0 4 0 36 98 9 0 25 4 109 5 2 3 0

5 4 +

0 0

6 0 9

5 4 +

Zadatak 8.5 Dokazati da za matricu A (x) = cos x sin x vrijedi A(t) A(r) = A(t + r); t; r 2 R: Rjeenje: 67

sin x cos x

----------------------- Page 68----------------------Barakovic Elvis Kako je Matematika

A (t) = cos t sin t tada je cos t A(t) A(r) = = = =

sin t cos t sin t

A (x) = cos r sin r

sin r cos r

cos r

sin r = cos r cos t sin r sin t cos r = =

sin t cos t sin r cos t cos r sin t sin r

sin t cos r + cos t sin r sin t sin r + cos t cos r cos t cos r sin t sin r (cos t sin r + sin t cos r) sin t cos r + cos t sin r cos t cos r sin t sin r cos (t + r) sin (t + r) = A(t + r): sin (t + r) cos (t + r) 1 3 5 4 3 1 1 2 1 i B = 20 4 4 2 3 1 0 1 1 1 3 5 :

Zadatak 8.6 Date su matrice 22 0 4 A =

Izracunati matrice P = AB1 + A2 + 2E i Q = 2A 3B1 + A1B; gdje je E jedinicna matrica. Rjeenje: Izracunajmo inverznu matricu matrice A po formuli 1 A1 = det A Imamo 2 0 det A = 4 3 1 2 = 2 0 4 3 1 2 2 0 4 3 = adjA:

1 1 1 1 1 1 1 1 = (6 + 0 4) (3 + 4 + 0) = 2 1 = 1: Kofaktori matrice A su 3 2 A11 = 1 1 = 1 A12 = 1 1 4 2 = 2 A13 = 1 1 4 3 = 1

0 1 A21 = 1 0 1 A31 = 3 2 = 3 A32 = 1 = 1 A22 =

1 = 3 1 1 2 1 = 8 4 68 2 A33 = 4 2 A23 =

2 0 = 2 1 1 0 = 6 3

----------------------- Page 69----------------------Barakovic Elvis pa je adjungovana matrica 2 1 4 adjA = Inverzna matrica matrice A je 1 1 2 1 1 4 A = 1 1 2 6 1 2 6 Izracunajmo inverznu matricu matrice B po formuli 1 B1 = det B Imamo 0 1 det B = 4 2 1 3 = 0 1 4 2 1 3 0 1 4 2 = adjB: 2 3 8 2 1 2 3 3 5 = 2 1 4 2 3 8 3 8 6 1 3 3 5 : 1 3 3 5 Matematika

= Kofaktori matrice B su 2 B11 = 3 = 2

1 0 1 1 0 1 1 0 (0 + 3 + 0) (2 + 0 4) = 3 + 2 = 5:

4 B12 =

3 = 7 B13 =

4 2 = 2

0 1 1 B21 = 0 1 1 1 B31 = 2 3 pa je adjungovana matrica 22 4 adjB = 2 = 1 B32 = 1 = 1 B22 = 0

1 1 1 = 1 1 1 0 1 = 4 4 3 1 7 1 1 4 1 5 1 5 1 5 1 3 5 4 B33 = B23 =

1 0 0 1 = 1 1 0 1 = 4 4 2 0

Inverzna matrica matrice B je 22 1 1 3 22 1 5 1 7 4 5 4 B = 7 1 4 = 5 5 2 1 4 2 5 69 ----------------------- Page 70----------------------Barakovic Elvis Izracunajmo matricu A2 2 A = A 2 6 4 = Sada je P = AB1 + A2 + 2E = 22 0 1 3 22 5 1 5 1 3 2 6 5 16 11 27 19 78 55 1 A 1 = 10 2 1 4 2 1 2 29 3 5 : 3 8 6 1 3 3 2 1 5 4 2

1 3 5 4 5 : 5 4 5

Matematika

1 3 8 1 2

3 3 5 = 6

10

29 3

7 4 = 4 3 1 1 22 4 + 2 38 5 71 4 = 5 58 5 i Q = 2A 3B1 + A1B = 22 0 1 3 22 5 94 5 5 286 5 0 2 0 0 49 5 148 0 2 151 3 5 382 5 2 5 1 0 0 3 5 2 5 5 4

4 5 4 + 5 16 11 19 27 78 55 +

5 5 1 4 5 5

1 5 7 5 1 5 1

1 3 5 4 5 + 5 4

4 = 2 4 3 1 1 2 1 4 + 24 2 0 3 1 2 1

5 3

4 5 2 3 3 20 5 4 5 1 4

5 5 1 3

1 2 6 2 3 26 5 21

5 2 3 1 0 1 3 3 3 21 5 3 5 12 5 4 +

5 3

4 = 8 6 2 2 221 5 39 4 5 6 5 8 5 53 5 8 5 4 2

5 4 5 6 5 38 3 5 83 5 5: 33 5 5 5 3 12 5 5

5 4 2 3 4 11 15 =

Zadatak 8.7 Rijeiti matricnu jednacinu

X (A + E) = 2A E 70 ----------------------- Page 71----------------------Barakovic Elvis gdje je 21 4 A = i E jedini cna matrica. Rjeenje: Neka je 21 4 P = A + E = 0 0 22 4 Q = 2A E = 0 0 4 2 0 6 2 0 2 1 1 2 3 21 5 4 + 0 0 3 22 4 0 0 21 4 = 0 0 3 2 0 7 3 1 0 2 2 4 3 5 : 1 2 3 5 5 0 1 0 = 3 0 0 1 4 3 21 0 0 3 5 4 0 1 0 0 0 1 5 0 0 2 1 0 3 1 2 3 5 Matematika

Sada matricna jednacina ima oblik XP = Q koja se rjeava na sljedeci nacin XP XP P 1 XE = Q = P 1 = QP 1 = QP 1

pa je rjeenje matrica X = QP 1 : Izracunajmo matricu P 1 po formuli 1 P 1 = det P Determinanta matrice P je 2 1 det P = 0 3 2 1 = 12 adjP

0 a kofaktori matrice P su 3 P11 = 0 1 P21 = 0 2 1 P31 = 3 1 2 = 7 P32 = 2 2 = 2 P22 = 2 1 = 6 P12 =

0 2

1 = 0 P13 =

0 3 = 0 0 0 2 11 = 4 P23 = 0 0 = 0

0 2

0 2 2 2 = 2 0 1 71 P33 = 0

2 1 = 6 3

----------------------- Page 72----------------------Barakovic Elvis pa je 26 4 adjP = Dakle, 26 1 1 4 P = 12 0 0 6 0 4 2 5 = 4 0 3 6 0 0 1 2 2 7 3 21 1 2 6 1 7 3 12 1 5 : 0 4 2 0 0 6 2 7 3 5 : Matematika

Rjeenje matricne jednacine je matrica 21 1 4 X = QP = 0 0 3 2 0 7 5 4 0 0 3 6 0 1 2 4 3 21 2 1 6 1 7 3 12 1 5 =

2 21 2 4 = 0 0 1 0 2 7 2 1 2 7 4 1 5 : 3

Zadatak 8.8 Rijeiti matricnu jednacinu X (2A 3E) = 2E A gdje je 21 4 A = i E jedini cna matrica. Neka je 22 4 P = 2A 3E = 22 4 Q = 2E A = 0 2 0 0 0 2 0 0 2 4 3 23 0 0 3 21 0 0 1 2 4 3 5 1 2 0 9 2 3 5 0 0 1 0 0 5 : 5 4 5 4 4 2 0 3 0 = 0 6 0 0 3 0 0 3 21 1 2 3 21 5 4 0 0 2 1 0 3 5 = 4 0 0 2 1 0 3 1 2 3 5

Sada matricna jednacina ima oblik XP = Q 72 ----------------------- Page 73----------------------Barakovic Elvis koja se rjeava na sljedeci nacin XP XP P 1 XE = Q = P 1 = QP 1 = QP 1 Matematika

pa je rjeenje matrica X = QP 1 : Izracunajmo matricu P 1 po formuli

1 P 1 = det P Determinanta matrice P je 1 det P = 0 0 a kofaktori matrice P su 1 P11 = 0 9 2 P21 = 0 9 2 P31 = 1 pa je 29 4 adjP = Dakle, 1 1 29 4 P = 9 0 0 1 0 0 1 9 Rjeenje matricne jednacine je matrica 1 21 1 2 3 21 2 0 3 0 9 2 18 0 3 5 = 21 4 0 1 9 2 0 3 2 5 : 0 0 9 2 0 1 18 0 3 5 : 2 4 = 0 P32 = 0 2 4 = 18 P22 = 0 9 1 4 = 2 P33 = 0 1 1 1 2 = 9 P12 = 0 9 4 = 9 P23 = 0 2 = 1 0 0 2 = 0 P13 = 0 0 1 2 = 0 0 1 = 0 2 1 0 9 4 2 = 9 adjP

2 4 X = QP 21 4 = 0 0 0 9 0 5 9 73 ----------------------- Page 74----------------------Barakovic Elvis Zadatak 8.9 Rijeiti matricnu jednacinu (A 2B) X = 2A B + E ako je 21 4 A = i E jedini cna matrica. Rjeenje: Neka je 21 4 P = A 2B = 21 4 = 0 0 2 0 1 3 21 4 Q = 2A B + E = 2 22 4 = 0 0 4 0 2 6 2 4 3 22 5 4 0 0 2 1 0 3 0 0 1 0 0 1 2 3 2 2 3 22 4 0 0 23 2 1 0 3 1 1 3 5 = 1 4 3 5 0 2 1 0 0 9 1 1 3 21 0 0 2 1 0 3 0 0 3 5 0 1 0 0 0 1 = 5 4 + 21 4 0 0 3 1 0 8 0 0 5 2 1 0 3 2 3 24 2 5 4 0 0 0 0 2 1 0 3 1 2 3 5 i B = 22 4 0 0 2 1 0 3 1 1 3 5 Matematika = 1 0 0 1 0 0 5 0 3 1 5 : 5 4 0 0 1 9 0 1 9 5 =

5 4 4 2 = 0 6 1 2 3 22 5 4 2 1 0 3 1 1 3 21 5 4 +

0 0 3 5 1 0 = 0 1 1 5 3 5 :

Sada matricna jednacina ima oblik

P X = Q koja se rjeava na sljedeci nacin P 1 = P X P P 1X EX = = = Q = P 1 P 1Q P 1Q

pa je rjeenje matrica X = P 1Q: Izracunajmo matricu P 1 po formuli 1 P 1 = det P 74 ----------------------- Page 75----------------------Barakovic Elvis Determinanta matrice P je 3 det P = 0 2 0 a kofaktori matrice P su 2 P11 = 0 9 1 4 P21 = 0 1 4 P31 = 2 1 = 9 P32 = 0 1 9 = 9 P22 = 0 9 3 4 = 3 P33 = 0 2 3 3 1 = 18 P12 = 0 4 = 27 P23 = 0 0 1 = 6 9 0 1 = 0 P13 = 0 3 0 1 = 0 0 2 = 0 1 4 1 0 9 = 54 Matematika adjP

pa je 218 4 adjP = Dakle, 218 1 1 4 P = 54 0 0 6 0 0 0 27 3 5 = 4 0 2 1 9 Rjeenje matricne jednacine je matrica 21 3 1 4 X = P 21 3 4 = 0 0 2 0 54 8 9 Q = 1 6 3 0 2 18 0 0 1 9 1 3 6 51 5 : 1 6 1 1 3 21 6 1 5 4 0 0 3 1 0 8 5 = 1 5 3 18 9 9 3 21 3 1 6 1 1 5 : 1 3 6 0 0 27 3 0 6 9 9 3 5 :

Zadatak 8.10 Rijeiti matricnu jednacinu AX 1 = A X 1 ako je A = 2 1 Rjeenje: Matricna jednacina AX 1 = A X 1 75 ----------------------- Page 76----------------------Barakovic Elvis je ekvivalentna jednacini Matematika 1 : 2

AX = A + E jer AX 1 AX 1 + X 1 (A + E) X 1 (A + E) X 1X A + E Neka je 2 B = A + E = 1 Sada matrica jednacina ima oblik AX = B koja se rjeava na sljedeci nacin A1 = AX A1AX X Inverzna matrica matrice A je matrica 1 1 2 1 A = 3 1 2 3 pa je rjeenje matricne jednacine matrica 1 X = A B = 1 3 Zadatak 8.11 Matricu 23 4 A = 4 1 3 2 0 4 2 1 3 5 2 3 1 1 3 2 3 1 = 1 3 1 1 3 3 1 5 3 3 : 3 = = = 2 = 3 1 B A1B A1B: 1 3 2 2 1 + 0 1 1 0 1 = 1 1 : 3 = = = = = A X 1 A A = X AX AX:

predstaviti kao zbir jedne simetri cne i jedne antisimetricne matrice. 76 ----------------------- Page 77----------------------Barakovic Elvis Matematika

Rjeenje: Kvadratna matrica je simetricna ako su joj elementi simetricni u odnosu na glavnu dijagonalu, tj. ako je aij = aji i vrijedi 1 A + AT : 2 Kvadratna matrica je antisimetricna ako je jednaka svojoj negativnoj transponovanoj matrici i vrijedi 1 AK = 2 Kako je T A = onda je 1 AS = 2 1 Ak = 2 Zadatak 8.12 A A T = 2 1 0 Odrediti rang matrice 2 4 3 4 A = Rjeenje: 2 4 4 A = 2 1 2 1 4 2 4 21 4 0 3 1 3 0 7 2 7 3 1 1 1 2 3 1 1 2 3 V1 prepisana 5 2 V1 + V2 4 V1 V3 3 2 1 3 5 1 3 1 1 1 2 1 1 2 3 5 2 1 1 3 1 1 1 2 4 2 1 2 4 1 3 5 : 0 1 0 A + A T = 2 1 023 @4 4 3 2 1 0 4 1 2 4 2 1 3 23 4 1 31 5 4 2 3 0 5A = 20 4 1 0 1 1 1 4 1 0 3 5 : 1 023 @4 4 3 2 2 1 3 23 5 4 + 4 1 31 5A 2 3 0 = 23 4 3 3 1 3 1 3 5 23 4 2 1 3 0 2 4 4 1 3 5 A AT : AS =

21 4

1 1 0 3 0 0

2 3 V1 prepisana 5 1 3 13 0 77 V2 prepisana 7 V2 3 V3

----------------------- Page 78----------------------Barakovic Elvis Dakle, rangA = 3: Zadatak 8.13 Odrediti rang matrice 2 3 2 4 A = Rjeenje: 2 3 4 A = 1 2 21 4 2 3 21 4 0 0 21 4 0 0 Dakle, rangA = 2: Zadatak 8.14 Odrediti rang matrice 2 2 1 6 1 6 A = 4 1 1 2 3 1 2 78 ----------------------- Page 79----------------------1 2 4 2 5 1 1 1 3 7 : 3 1 4 3 7 1 0 8 7 0 0 1 1 1 1 2 1 2 1 1 1 1 3 2 3 2 1 2 3 5 3 1 3 3 5 1 2 3 3 3 V1 prepisana 5 8 7 2 V1 + V2 8 7 3 V1 + V3 3 3 3 V1 prepisana 5 : V2 prepisana V2 V3 1 1 3 2 1 2 3 1 1 2 3 5 : Matematika

Barakovic Elvis Rjeenje: 2 2 6 1 6 A = 4 1 1 2 1 6 1 6 4 1 2 1 21 1 6 0 6 4 0 0 21 6 0 6 4 0 0 21 6 0 6 4 0 0 21 6 0 6 4 0 0 Dakle, rangA = 4: Zadatak 8.15 Odrediti rang matrice 2 2 3 4 1 2 3 0 0 1 1 0 4 3 4 3 2 0 1 7 5 V3 prepisana V3 V4 0 0 1 3 2 0 1 7 5 1 1 3 V1 + V3 1 3 1 V4 prepisana 1 1 3 3 V1 prepisana 7 V2 prepisana 3 0 1 3 2 0 1 7 5 1 1 2 1 3 1 1 1 3 3 V1 prepisana 7 V2 prepisana 3 3 1 0 1 3 1 7 5 2 0 1 1 1 2 1 1 3 3 7 V1 + V3 2 V1 V4 2 3 3 1 1 1 1 2 2 2 7 5 4 1 4 3 3 V1 prepisana 7 V1 V2 5 2 3 1 4 1 2 2 2 1 1 1 3 3 7 1 1 1 3 7 1 3 1 4 3 7

Matematika

6 1 1 1 6 A = 4 1 3 2 3 4 5 79 2 4 2 6 3 4

7 7 : 5

----------------------- Page 80----------------------Barakovic Elvis Rjeenje: 2 2 6 1 1 6 A = 4 3 3 4 2 1 1 6 1 6 4 2 3 3 4 21 1 60 6 4 0 0 21 6 0 4 3 6 4 0 0 0 0 Dakle, rangA = 3: Zadatak 8.16 Odrediti rang matrice 2 2 1 1 6 1 1 6 A = 4 2 3 1 1 3 5 3 1 4 7 : 3 1 3 7 5 25 0 0 30 0 5 6 7 5 V2 + 4V3 V3 V4 4 1 1 1 1 3 2 2 2 7 5 4 1 2 5 4 6 1 3 4 3 V1 prepisana 3 5 6 7 7 V1 + V2 1 5 2 2 2 5 4 6 1 3 4 3 7 1 3 4 7 3 4 1 2 3 7 Matematika

5 2 5 6 2V1 V3 2 5 6 3V1 V4 3 4 3 V1 prepisana 7 V2 prepisana

3 2 80

----------------------- Page 81----------------------Barakovic Elvis Rjeenje: 2 2 6 1 1 6 A = 4 3 3 2 2 1 1 6 2 1 6 4 3 3 2 21 1 6 0 6 4 0 0 21 6 0 6 4 0 0 Dakle, rangA = 3: Zadatak 8.17 U zavisnosti od realnog parametra 2 1 1 3 4 A = Rjeenje: 2 4 A = 1 1 1 21 1 1 3 1 1 3 5 1 1 1 1 5 : odrediti rang matrice 0 18 22 40 0 0 0 0 1 5 5 9 7 5 5V2 V2 V3 V3 5 1 1 7 1 5 5 9 7 5 3 5 2V1 + V3 5 5 9 3V1 V4 3 1 4 3 V1 prepisana 7 V2 prepisana 2 1 4 1 2 3 1 3 1 7 5 3 3 1 4 3 V1 prepisana 7 2V1 V2 2 1 4 3 1 2 1 3 3 4 3 7 5 3 1 4 7 1 1 3 1 3 7 Matematika

4 1 1 81 1 1

----------------------- Page 82----------------------Barakovic Elvis 21 4 0 1 0 1 21 1 4 0 0 21 4 = Diskusija: 1. ako je = 1 tada je rangA = 1 jer je 21 1 1 3 4 A = 0 0 0 0 0 0 5 0 0 1 0 1 (1 ) (2 + ) 1 0 1 1 2 2 1 1 2 1 3 V1 prepisana 5 V2 V1 V3 V1 3 V1 prepisana 5 V2 prepisana V3 + V2 3 5 Matematika

2. ako je = 2 tada je rangA = 2 jer je 21 1 1 3 4 A = 0 3 3 0 0 0 5

3. ako je =6 1 i =6 2 tada je rangA = 3: Zadatak 8.18 U zavisnosti od realnog parametra 21 1 4 3 3 6 4 10 1 6 A = 4 7 17 3 2 4 3 82 ----------------------- Page 83----------------------1 2 5 7 : 7 odrediti rang matrice

Barakovic Elvis Rjeenje: 21 6 4 10 1 6 A = 4 7 17 3 1 2 4 3 2 21 1 4 6 0 6 6 4 0 10 25 0 2 5 21 1 4 6 0 2 6 4 0 6 15 0 10 25 21 1 4 6 0 2 5 6 4 0 0 0 0 Diskusija: 1. ako je = 0 tada je rangA = 2: 2. ako je =6 0 tada je rangA = 3. 83 ----------------------- Page 84----------------------Barakovic Elvis 9 Sistemi linearnih jednacina 0 0 0 4 7 5 V3 V4 3V2 5V2 5 4 7 5 12 20 3 3 V1 prepisana 7 V2 prepisana 20 4 3 15 12 7 5 V3 V4 3 7 7V1 2V1 5 3 3 V1 prepisana 7 V2 4V1 7 1 4 3 3 7

Matematika

Matematika

Zadatak 9.1 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem 4x 3y 2z = 1 9 2x + y + 3z = 1 = : x + y z = 2 ;

Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 2 4 3 2 3 4 A = 1 3 1 1 1 2 4 3 2 4 A p 1 Odredimo rang proirene matrice: 2 4 3 4 A p 1 2 1 4 2 4 21 4 0 0 21 4 0 0 3 0 13 1 3 7 2 1 1 1 1 3 1 1 2 3 1 1 1 1 1 2 2 3 5 = 2 1 3 1 2 1 1 1 3 5 2 = 2 1 3 1 2 5 1 3 5 :

1 2 3 V1 prepisana 5 3 2 V1 + V2

7 4 V1 V3 2 3 V1 prepisana 5 3 0 V2 prepisana 7 V2 3 V3

Odavdje vidimo da je rang (A) = 3 i rang (A ) = 3 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x + y z = 2 9 3y + z = 3 = : 13z = 0 ; Iz trece jednacine vidimo da je z = 0 i ako to uvrstimo u drugu jednacinu dobicemo

 3y + 0 = 3y = 3 3 =) 84 ----------------------- Page 85----------------------Barakovic Elvis Uvrtavajuci z = 0 i y = 1 u prvu jednacinu, dobijamo x + 1 0 x + 1 Rjeenje sistema je (x; y; z) = (1; 1; 0) : Zadatak 9.2 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem 3x 2y + z = 2 9 x + y 3z = 3 = : 2x y 2z = 1 ; Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 2 3 2 1 3 4 A = 1 3 2 1 2 2 3 2 1 4 A p 2 1 Odredimo rang proirene matrice: 2 3 2 1 4 A p 2 1 21 4 2 1 3 2 1 3 2 1 1 2 3 3 V1 prepisana 2 1 3 1 3 3 5 = 1 1 3 3 2 2 3 5 1 = 1 1 3 3 1 5 2 3 5 : = = 2 2 =) x = 2: Matematika y = 1:

21

4 0 1 8 21 4 0 0 1 8 1 3 1 8 0 0 0 7

5 2 V1 + V2 7 3 V1 + V3 3 3 V1 prepisana 7 5: V2 prepisana 0 V2 V3

Odavdje vidimo da je rang (A) = 2 i rang (A ) = 2 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x + y 3z = 3 y 8z = 7 85 ----------------------- Page 86----------------------Barakovic Elvis Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednacine. biramo proizvoljno. Neka je, recimo, z = gdje je 2 R: Ako z = uvrstimo u drugu jednacinu, dobijamo y 8 = 7 =) y = 7 + 8: Matematika Zato jednu nepoznatu :

Ako y = 7 + 8 i z = uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo x 7 + 8 3 x 7 + 5 x Rjeenje sistema je (x; y; z) = (4 + 5; 7 + 8; ) ; Zadatak 9.3 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem 2x y + 3z + t = 4 9 > > x + y + z + t = 3 = x + 2y 3z t = 4 : > > x + y + 2z 2t = 3 ; Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 2 2 1 3 1 3 6 7 2 R: = = = 3 3 4 5

=)

x = 4 + 5

1 6 A = 4

1 7 5

2 3 1 1 1 2 2 2 2 1 3 1 6 1 6 A p 4 1 1 2 3 1 86 1 2 2 = 1 1 1

4 3 7 3 7 5 4 2

----------------------- Page 87----------------------Barakovic Elvis Odredimo rang proirene matrice: 2 2 1 3 6 1 6 A p 4 1 1 2 1 6 1 6 4 1 2 3 1 4 1 2 2 2 7 5 2 3 1 1 1 2 2 1 1 4 2 3 3 7 5 = 1 1 1 3 7 1 4 3 7 Matematika

21 6

2 1 3 1 4 1 1 1 3 3 V1 prepisana 7 0 0 1 3 0 1 2 3 3 1 7 5 0 3 2 V1 + V3 2 V1 V4 V1 V2

6 4

21

0 3 1 1 1 1 1

6 0 3 2 6 4 0 3 1 1 2 0 1 5

7 7

21 6

0 0 1 3 1 1 1 0 3 2 0 1 3 1 0 1 0 4

1 3 3 V1 prepisana 7 1 7 5 3 V2 prepisana V1 + V3

6 4 0 0 1 0 0 1 1 1 0 3 2 6 4 0 0 1 0 0 3 4

21 6

1 V4 prepisana 3 3 V1 prepisana 7 1 7 5 V3 prepisana V3 V4 V2 prepisana

Odavdje vidimo da je rang (A) = 4 i rang (A ) = 4 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x + y + z + t = 3 9 > > 3y 2z = 1 = z t = 3 : > > 4t = 4 ; Iz cetvrte jednacine vidimo da je t = 1. Ako t = 1 uvrstimo u trecu jednacinu dobicemo z 1 z = = 3 2 87 ----------------------- Page 88----------------------Barakovic Elvis Ako z = 2 i t = 1 uvrstimo u drugu jednacinu, dobicemo Matematika =) z = 2:

3y 4 = 3y =

1 3 =)

y = 1:

Ako y = 1, z = 2 i t = 1 uvrstimo u prvu jednacinu, dobicemo x + 1 + 2 + 1 = 3 =) Rjeenje sistema je (x; y; z; t) = (1; 1; 2; 1) : Zadatak 9.4 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem 2x + 3y 4z + t = 2 9 x + y z + 3t = 4 x + 3y 2z + 2t = 2 3x + 4y 5z + 4t = 6 ; > > = : > > Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 2 2 3 4 1 3 6 1 1 6 A = 4 1 3 3 4 2 2 3 6 1 1 6 A p 4 1 3 3 4 88 ----------------------- Page 89----------------------Barakovic Elvis Odredimo rang proirene matrice: 2 2 3 4 6 1 1 1 6 3 4 7 1 2 3 7 Matematika 2 5 2 4 5 2 6 = 1 3 2 5 4 2 4 1 5 2 3 7 4 7 : 1 3 7 7 x = 1:

A p

= 4 1 3 2 1 6 1 6 4 2 3 21 60 6 4 0 1 0 1 1 1 0 4 3 6 4 0 0 0 0 5 25 0 0 30 0 3 4 4 5 1 1 4 3 1 4 3 5 2 5 2 6 4 3 V1 prepisana 6 7 7 5 6 V1 + V2 2V1 V3 3 2 2 2 7 5 3 2 4 5 1 1 2 4 3 2 6 4 3 7 5

21 6

2 5 6 3V1 V4 3 4 3 V1 prepisana 7 5 6 7 5 V2 + 4V3 V3 V4 V2 prepisana

Odavdje vidimo da je rang (A) = 3 i rang (A ) = 3 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x + y z + 3t = 4 4y 3z + 5t = 6 9 = : 5z + 25t = 30 ; Ovaj sistem ima cetiri nepoznate a tri jednacine. Znaci, jednu nepoznatu uzimamo proizvoljno. Neka je, npr. t = ( 2 R) : Iz trece jednacine imamo 5z + 25 z + 5 = = 30 6 =) z = 6 5:

Ako z = 6 5 i t = uvrstimo u drugu jednacinu, dobijamo

4y 3 (6 5) + 5 4y 18 + 15 + 5 4y

= = =

6 6 24 20

=)

y = 6 5:

Ako y = 6 5; z = 6 5 i t = uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo x + 6 5 6 + 5 + 3 x + 3 89 ----------------------- Page 90----------------------Barakovic Elvis Rjeenje sistema je (x; y; z; t) = (4 3; 6 5; 6 5; ) Zadatak 9.5 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem 3x 2y + 2z = 3 9 > > x + y z = 1 = 4x y + z = 4 : > > 2x 3y + 3z = 2 ; Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 23 2 2 3 6 1 6 A = 4 4 1 2 3 23 2 6 1 6 A p 4 4 1 2 3 Odredimo rang proirene matrice: 23 2 2 3 3 6 1 1 1 7 1 1 3 4 2 5 = 1 1 1 7 : 1 3 2 5 3 3 7 1 1 7 7 ( 2 R) : Matematika = = 4 4 =)

x = 4 3:

6 A p 4 4 2 21 6 3 6 4 4 2 21 6 0 6 4 0 0 21 6 0 6 4 0 0 0 0 0 0 90 5 5 5 5 1 1 5 5 5 5 1 3 1 1 1 3 2 2 1 3 1 1 1 3 =

7 5 4 2 1 3 7 3 7 5 4 2 1 3 V1 prepisana 7 0 7 5 0 V2 V3 3V1 4V1

0 V4 2V1 1 3 V1 prepisana 7 0 7 5 0 0 V2 prepisana V3 V4 V2 V2

----------------------- Page 91----------------------Barakovic Elvis Matematika

Odavdje vidimo da je rang (A) = 2 i rang (A ) = 2 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x + y z = 1 : 5y + 5z = 0 Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednacine. Znaci, jednu nepoznatu uzimamo proizvoljno. Neka je, npr. z = ( 2 R) : Iz druge jednacine imamo

5y + 5 5y

= =

0 5

=)

y = :

Ako y = i z = uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo x + y z x + Rjeenje sistema je (x; y; z) = (1; ; ) ( 2 R) : = = 1 1 =)

x = 1:

Zadatak 9.6 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem 3x 2y + z + t = 3 9 > > 2x + y 2z t = 0 = x + 2y z + t = 3 : > > 3x + 3y 3z = 3 ; Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 23 2 1 1 3 6 2 6 A = 4 1 3 23 6 2 6 A p 4 1 3 2 3 91 ----------------------- Page 92----------------------Barakovic Elvis Odredimo rang proirene matrice: 23 2 1 1 6 3 3 7 Matematika 1 3 0 1 5 3 3 = 1 2 1 2 2 3 1 3 1 1 0 1 3 3 7 0 7: 5 1 2 1 7 7

2 6 A p 4 1 3 21 6 2 6 4 3 3 21 6 0 6 4 0 0 21 6 0 6 4 0 0 =

0 7 5 3 3 3 3 7 0 7 5 3 3 3 3 V1 prepisana 7 6 7 5 6 6 1 V2 V3 2V1 3V1

2 3 2 1 2 3 2 3 8 3 2 3 0 0

1 3 1 2 1 3 1 0 4 0 1 0 12 0 3 2 3 1

1 0 1

1 0 1

V4 3V1 3 3 V1 prepisana 7 6 7 5 30 V2 prepisana 8V2 0 V2 3V3 V4

3 18 0

Odavdje vidimo da je rang (A) = 3 i rang (A ) = 3 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x + 2y z + t = 3 3y 3t = 6 12z 18t = 30 9 =() ; x + 2y z + t = 3 9 y + t = 2 = : 2z + 3t = 5 ; Ovaj sistem ima cetiri nepoznate a tri jednacine. Znaci, jednu nepoznatu uzimamo proizvoljno. Neka je, npr. t = ( 2 R) : Iz trece jednacine imamo 2z + 3 = 2z = 5 5 3 5 3 =) z = :

2 Ako z = 53 2 y + = 2 =) 92 ----------------------- Page 93----------------------Barakovic Elvis Ako y = 2 ; z = 53 2 5 3 x + 2 (2 ) 2 5 3 x + 4 2 2 8 4 5 + 3 + 2 x + 2 3 + x + 2 3 + x = Rjeenje sistema je (x; y; z; t) = 3 2 3 2 ; 2 ; 5 3 ; 2 =) x = 2 ( 2 R) : 3 : = 3 = 3 + = 3 + = 3 Matematika i t = uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo y = 2 : i t = uvrstimo u drugu jednacinu, dobijamo

Zadatak 9.7 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem 2x + 2y z + 3t = 6 9 3x + y 3z + t = 2 5x + 3y 4z + 4t = 8 x y 2z 2t = 4 ; > > = : > > Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 22 2 1 3 3 6 3 6 A = 4 5 3 4 4 5 1 3 1 7 7

1 22 6 3 6 A p 4 5 1 =

1 2 1

2 1 3

2 3 6 3 1 7 2 7 : 5 8 4

3 1 93

4 2 2

----------------------- Page 94----------------------Barakovic Elvis Odredimo rang proirene matrice: 22 2 1 3 6 3 6 A p 4 5 1 21 6 2 6 4 3 5 21 6 0 6 4 0 0 21 6 0 6 4 4 3 7 14 7 5 4 8 1 3 7 14 4 3 7 14 7 5 3V1 V3 1 3 1 3 4 2 1 4 2 2 8 4 3 V1 prepisana 7 2V1 V2 2 1 3 6 7 5 3 1 1 4 2 2 2 2 4 8 4 4 3 7 5 = 1 3 1 2 7 6 3 7 Matematika

6 14 2 2

28 5V1 3V4 4 3 V1 prepisana 7 2V1 V2

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

V2 2V2

V3 V4

Odavdje vidimo da je rang (A) = 2 i rang (A ) = 2 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x y 2z 2t = 4 4y 3z 7t = 14 Ovaj sistem ima cetiri nepoznate a dvije jednacine. Znaci, dvije nepoznate uzimamo proizvoljno. Neka je, npr. z = ; t = Iz druge jednacine imamo 4y 3 7 4y = = 14 14 3 7 14 + 3 + 7 94 ----------------------- Page 95----------------------Barakovic Elvis Ako y = 1437 ; z = ; t = 4 14 3 7 x 4 14 + 3 + 7 8 8 x + 4 14 5 x + 4 14 5 x x = 4 4 16 + 14 + 5 + = 4 Rjeenje sistema je (x; y; z; t) = 2 + 5 + ; 14 3 7 ; ; 4 4 (; 2 R) : =) x = 4 2 + 5 + : = 4 = 4 2 2 = 4 Matematika uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo =) y = 4 : (; 2 R) : :

Zadatak 9.8 Ispitati saglasnost sistema i u slucaju saglasnosti rijeiti sis-

tem matricnom metodom 2x y + z 3t = 1 9 x y + 3z + t = 4 2x 3y + z + t = 3 3x 2y + 4z 2t = 3 ; > > = : > > Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 2 2 1 1 3 3 6 1 1 6 A = 4 3 3 2 2 2 1 6 1 1 6 A p 4 2 3 3 2 95 ----------------------- Page 96----------------------Barakovic Elvis Odredimo rang proirene matrice: 2 2 1 1 3 6 1 1 6 A p 4 2 3 3 2 1 2 1 1 1 3 3 4 3 7 1 3 1 5 = 3 1 4 7 1 3 7 Matematika 1 4 2 1 3 3 5 = 3 1 4 7 : 2 1 1 4 2 1 3 5 1 3 7 3 1 7 7

2 1 6

4 2 3 1

6 4 2 3 1 1 3

7 5

21 6

3 2 4 2 3 1 3 1 4 3 V1 prepisana 0 1 5 7 3 5 3 5 0 18 0 0 5 1 5 22 0 5 7 9 7 5 5 9 2V1 V2

6 4 0 5 0 1 1 0 1 6 4 0 0

2V1 + V3 3V1 V4 4 3 V1 prepisana 7 9 7 5 40 0 5V2 V2 V3 V3 V2 prepisana

21 6

Odavdje vidimo da je rang (A) = 3 i rang (A ) = 3 pa je sistem saglasan. p Formirajmo novi sistem x y + 3z + t = 4 y + 5z + 5t = 9 9 = : 18z + 22t = 40 ; Ovaj sistem ima cetiri nepoznate a tri jednacine. Znaci, jednu nepoznatu uzimamo proizvoljno. Neka je, npr. t = ( 2 R) : Sada sistem ima oblik x y + 3z = 4 y + 5z = 9 5 9z = 20 11

9 = : ;

Ovaj sistem je ekvivalentan matricnoj jednacini AX = B gdje su 2 1 1 4 A = 0 0 1 0 5 9 3 5 ; X = 3 2 3 x 4 5 y z 96 2 4 4 ; B = 9 5 20 11 5 : 3

----------------------- Page 97----------------------Barakovic Elvis Rjeenje matricne jednacine je matrica X = A1B: Izracunajmo matricu A1 na osnovu formule 1 A1 = det A Determinanta matrice A je 1 1 det A = 0 0 Kofaktori matrice A su 1 A11 = 0 9 1 A21 = 0 9 1 A31 = 1 5 29 4 adjA = Inverzna matrica matrice A je 29 9 1 1 4 0 9 5 0 0 1 2 3 5 21 4 3 = 2 A32 = 0 5 9 2 3 5 : 3 = 9 A22 = 0 9 1 3 = 5 A33 = 0 1 5 = 9 A12 = 0 9 1 3 = 9 A23 = 0 1 1 = 1 0 0 5 = 0 A13 = 0 1 0 1 = 0 0 1 = 0 1 3 5 = 9 0 9 adjA: Matematika

pa je adjungovana matrica

1 9

2 3 5 5

= 9

0 9 0 0

5 1

0 1 9 0 0 9 1

Sada je 21 1 4 X = A B = 0 1 0 pa je 5 + 14 x = 9 19 10 y = 9 20 11 z = 9 rjeenje sistema. 97 ----------------------- Page 98----------------------Barakovic Elvis Matematika ; 2 R 9 0 1 9 1 2 3 2 4 9 5 5 4 9 5 20 11 5 = 9 2011 9 4 3 25+14 9 1910 5 3

Zadatak 9.9 Ispitati saglasnost sistema i u slucaju saglasnosti rijeiti sistem metodom determinanti 2x y + z 3t = 1 9 x y + 3z + t = 4 2x 3y + z + t = 3 3x 2y + 4z 2t = 3 > > = : > > ;

Rjeenje: Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je 2 2 1 1 3 3 6 1 1 6 A = 4 2 3 3 2 1 4 1 2 5 3 1 7 7

2 2 6

1 1 1

1 3

3 1

1 3 7 4 7 : 5

6 A p 4 2 3 3 2 Odredimo rang proirene matrice: 2 2 1 1 3 6 1 1 6 A p 4 2 3 3 2 1 2 1 6 4 2 3 1 1 3 1 1 3 3 4 3 7 1 3 1 7 5 5 = 3 1 4 7 1 4 2 1 3 7 1 3 3 =

2 1 6

4 2 3 1

21 6

3 2 4 2 3 1 3 1 4 3 V1 prepisana 0 1 5 5 7 3 7 9 7 5 5 2V1 V2

6 4 0 5 0 1 1 0 1 6 4 0 0 0 18 22 0 0 0

2V1 + V3

21 6

5 5 9 3V1 V4 3 1 4 3 V1 prepisana 7 5 5 9 7 5 40 0 5V2 V2 V3 V3 V2 prepisana

Odavdje vidimo da je rang (A) = 3 i rang (A ) = 3 pa je sistem saglasan. p

98 ----------------------- Page 99----------------------Barakovic Elvis Formirajmo novi sistem x y + 3z + t = 4 y + 5z + 5t = 9 9 = : 18z + 22t = 40 ; Ovaj sistem ima cetiri nepoznate a tri jednacine. Znaci, jednu nepoznatu uzimamo proizvoljno. Neka je, npr. t = ( 2 R) : Sada sistem ima oblik x y + 3z = 4 y + 5z = 9 5 9z = 20 11 Izracunajmo determinante D; D ; D ; D x y z : Matematika

9 = : ;

1 1 D = 0 1 0 4 Dx = 9 5 20 11 1 D y = 0 4 9 5

3 5 0 9 1 1 3 5 0 9 3 5 = 19 + 10 = 5 14 = 9

0 20 11 1 1 4

Dz

0 1 0

9 5 0 20 11

= 20 + 11

pa je Dx x = D D y y = D Dz z = D rjeenje sistema. 99 ----------------------- Page 100----------------------Barakovic Elvis Zadatak 9.10 tema U zavisnosti od realnog parametra x + y + z = 1 x + y + z = x + y + z = 2 Rjeenje: Izracunajmo determinante D; D ; D ; D x y z : 9 = : ; Matematika diskutovati rjeenja sis= 9 = 9 20 11 ; 2 R = 9 19 10 5 + 14

1 1 D = 1 1 = 1

1 1 1

1 =

= = = = = =

1 1 1 1 3 + 1 + 1 ( + + ) = 3 3 2 + 2 = 2

1 1 3 + 2 =

1 2 ( 1) =

( 1) ( + 1) 2 ( 1) = 2 ( 1) [ ( + 1) 2] = ( 1) + 2 = 2 ( 1) + 2 2 = ( 1) [ ( + 2) ( + 2)] = ( 1) ( 1) ( + 2) = ( 1)2 ( + 2) :

1 D x 2 =

1 1 1 2 1

1 =

1 2 3 + 1 = 3 2 = + 1 + 2+ ( 1) =

2 = = = = = +

3 + 2 +

2 ( 1) + ( 1) = ( 1) 1 2 = ( 1) (1 ) (1 + ) = ( 1) ( 1) ( + 1) = ( 1)2 ( + 1) : 1 1 1 1 2 1 3 + + 100 = =

D y

1 2

= =

1 3 + 1 + 2 2

2 + 1 = ( 1)2 :

----------------------- Page 101----------------------Barakovic Elvis Matematika

1 D z = 1

1 1 2

1 =

1 1 4 = = = Dakle, D Dx Dy = = = 4

1 2 2 + = =

+ + 1 + 22 + 1 = 2 12

(( 1) ( + 1))2

= ( 1)2 ( + 1)2 :

( 1)2 ( + 2) ( 1)2 ( + 1) ( 1)2

Dz Diskusija: 1. Ako je D =6 0, tj. data sa

( 1)2 ( + 1)2

=6 1 i =6 2; tada je sistem saglasan i rjeenja su 2 Dx ( 1) = D Dy ( + 1) = + 1

x y z 2. Ako je D = 0, tj.

= = =

( 1)2 ( + 2) + 2 ( 1)2 1 = 2 = D ( 1) ( + 2) + 2 Dz ( 1)2 ( + 1)2 ( + 1)2 = = : D ( 1)2 ( + 2) + 2 = 1 ili = 2; tada je sistem neodreen. = D x y = D z = 0 pa sistem ima beskonacno

* Za = 1 imamo da je D = D

mnogo rjeenja. Uvrtavajuci = 1 u pocetni sistem, dobijamo da je sistem ekviva lentan samo jednoj jednacini x + y + z = 1: Buduci da imamo jednu jednacinu a tri nepoznate, onda dvije nepoznate biramo proizvoljno . Neka su npr. y = i z = ; (; 2 R) : Tada je x = 1 rjeenje sistema (x; y; z) = (1 ; ; ) 101 ----------------------- Page 102----------------------Barakovic Elvis ** Za = 2 imamo da je D = 0 ali je Dx Zadatak 9.11 tema Matematika = 9 pa sistem nema rjeenja. (; 2 R) : ; pa je

U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati rjeenja sis(a 1) x + y z = 2a 1 9 (2a 5) x + 4y 5z = a + 2 = : (2a 3) x + y + (a 3) z = a + 1 ;

Rjeenje: Izracunajmo determinante D; D ; D ; D x y z

a 1 D = 2a 5 2a 3 2a 1 Dx = a + 2 a + 1 a 1 Dy = 2a 5 2a 3 a 1 Dz = 2a 5 2a 3 Diskusija:

1 4

1 5 = 2a(a 2)

1 a 3 1 4 1 5 = (a 2) (7a 5)

1 a 3 2a 1 a + 2 a + 1 1 2a 1 4 1 a + 2 = (a 2) (9a 5) : a + 1 1 5 a 3 = a (a 2) (3a 1)

1. Ako je D =6 0 tj 2a(a 2) =6 0 a to je slucaj kada je a =6 0 i a =6 2, ta da je sistem saglasan i rjeenja su data sa Dx x = D Dy y = D Dz z = D = 2a(a 2) = 2a(a 2) (a 2) (9a 5) = 2a = 2a(a 2) a (a 2) (3a 1) = 2 9a 5 : (a 2) (7a 5) = 2a 3a 1 7a 5

2. Ako je D = 0, tj. a = 0 ili a = 2; tada je sistem neodreen. * Za a = 2 imamo da je D = D x = D y = D z = 0 pa sistem ima beskonacno

mnogo rjeenja. Uvrtavajuci a = 2 u pocetni sistem, dobijamo da je sistem jednacina x + y z = 3 9 x + 4y 5z = 4 = : x + y z = 3 ;

102 ----------------------- Page 103----------------------Barakovic Elvis Matematika

Ispitajmo saglasnost ovog sistema: Proirena matrica sistema je 2 1 1 1 3 3 4 A = p 1 4 5 1 1 1 Odredimo njen rang: 2 1 4 A p 21 4 0 5 6 7 0 0 0 0 Formirajmo novi sistem x + y z = 3 : 5y 6z = 7 Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednacine, pa jednu nepoznatu biramo proizvoljno. Neka je, recimo z = ; jednacine imamo 7 6 5y 6 = 7 Uvrtavajuci y = 76 5 7 6 x + 5 Dakle, rjeenje sistema je (x; y; z) = 8 5 ** Za a = 0 imamo da je D = 0 ali je Dx ; 7 6 ; 5 =6 0 pa sistem nema rjeenja. = 3 =) x = 5 8 : =) y = 5 i z = u prvu jednacinu dobijamo : 2 R: Sada, iz druge 1 1 1 3 1 1 3 3 V1 prepisana 5 V1 + V2 V1 V2 = 1 4 5 4 1 1 3 3 5 4 3 5 :

103 ----------------------- Page 104----------------------Barakovic Elvis 10 Limes funkcije Matematika

Zadatak 10.1 4x2 lim x!1 2x2 3x + 1 = 2x + 3 4x2 lim x!1 2x2 4 0 + 0 = 2 0 + 0 Zadatak 10.2 x2 4 (x 2) (x + 2) lim = lim = lim (x + 2) = 4: x!2 x 2 x!2 x 2 x!2 Zadatak 10.3 x2 lim x!5 x2 Zadatak 10.4 p 2 lim x x!1 x 10x = lim x!1 x2 = lim x!1 lim x!1 x + q = lim x!1 1 + x2 10x 2 x 10 = 1 + 1 0 2 = 5: = lim x!1 1 + 7x + 10 (x 5) (x 2) = lim 9x + 20 x!5 (x 5) (x 4) x px2 1 px2 p x + p = x2 10 q = 1 10 x 10x : x = lim x!1 1 + 10 x2 10x 10x : x = lim x!1 x + 10 p = x2 10x x 10x x 2 5 2 = lim = = 3: x!5 x 4 5 4 x + px2 p x + 10x2 x2 10x = 10x x2 x2 + 10x p = x2 10x = 2: 3x + 1 : x2 = 2x + 3 : x2 4 3 + 1 lim x!1 2 2 2 x = + 3 2 x x x

10 p =

Zadatak 10.5 p 3 1 + x2 lim 2 x!0 x

1 = lim

p 3 1 + x2 2

p 1 p

2 p 3 1 + x2 + 3 1 + x2 + 1 = 2

p x!0 x 3 1 + x2 + 3 1 + x2 + 1 p 3 3 1 + x2 13 lim = p 2 p x!0 x2 3 1 + x2 + 3 1 + x2 + 1 104

----------------------- Page 105----------------------Barakovic Elvis 1 + x2 = lim p x!0 x2 3 1 + x2 2 x = lim p x!0 x2 3 1 + x2 2 x = lim p x!0 x2 = lim p x!0 3 1 + x2 + 3 1 + x2 + 1 Zadatak 10.6 p 3 x 1 6 p lim x!1 = x 1 4 x = t 5 = lim t!1 t3 = 1 2 smjena 3 2 t 1 p 2 3 1 + x2 1 = 3 2 p + 3 1 + x2 + 1 1 : = 2 p + 3 1 + x2 + 1 = 2 p + 3 1 + x2 + 1 1 = Matematika

x ! 1 =) t ! 1 (t 1) (t + 1) t + 1 2 = lim = lim = : t!1 (t 1) (t2 + t + 1) t!1 t2 + t + 1 3 Zadatak 10.7 x 3 p lim = lim p x 3 px + 1 + 2 p =

x!3

x + 1 2 =

x!3 lim x!3

x + 1 2 x + 1 + 2 (x 3) px + 1 + 2 = px + 12 22 (x 3) px + 1 + 2

lim x!3

= x + 1 4 (x 3) px + 1 + 2 =

lim x!3 x 3 = lim px + 1 + 2 = 4: x!3 Zadatak 10.8 2 px 3 lim x!7 = x2 49 = 2 px 3 lim x!7 x2 22 lim x!7 (x2 49 2 + px 3 p

= 2 + px 32 p x 3 = 49) 2 + 4 (x 3) p x 3

lim x!7 (x2 105

= 49) 2 + x 3

----------------------- Page 106----------------------Barakovic Elvis 7 x p = lim x!7 (x 7) (x + 7) 2 + (x 7) p = lim x!7 (x 7) (x + 7) 2 + 1 p lim x!7 (x + 7) 2 + x 3 1 1 = : 14 4 56 x2 p 16 = x 3 = = x 3 Matematika

= = Zadatak 10.9 x2 p 16

px + 5 + 3 p

lim x!4 x + 5 3

lim x!4 lim x!4

= x + 5 3 x + 5 + 3 (x2 16) px + 5 + 3 = px + 52 32 (x 4) (x + 4) px + 5 + 3

lim x!4

= x + 5 9 (x 4) (x + 4) px + 5 + 3

= =

lim = x!4 x 4 lim (x + 4) px + 5 + 3 = 8 6 = 48: x!4

Zadatak 10.10 x3 27 p lim x!3 12 x 3

x3 p =

33

p12 x + 3 p

lim = x!3 12 x 3 12 x + 3 3 3 p12 x + 3 (x 3 ) = lim = x!3 p12 x2 32 (x 3) (x2 + 3x + 9) p12 x + 3 = lim x!3 lim x!3 = 12 x 9 (x 3) (x2 + 3x + 9) p12 x + 3 = 3 x (x 3) (x2 + 3x + 9) p12 x + 3 =

lim x!3 (x 3) = lim x2 + 3x + 9p12 x + 3 = x!3 = 27 6 = 162: 106 ----------------------- Page 107----------------------Barakovic Elvis ka Zadatak 10.11 lim x!+1 x + 1 x x 1 = = lim 1 + x + 1 1x x!+1 x 1 lim 1 + x + 1 x + 1x =

Matemati

x!+1 = lim 1 + x!+1 2 x 1

x 1 x1 2 2 x1 x =

= Zadatak 10.12 lim x2 + 5x + 4 3x 2 x!+1 = x 3x + 7 = =

lim 2x x1 2 ex!+1 = e : lim x!+1 lim 1 + x2 + 5x + 4 13x 2 3x + 7 1 + x2 + 5x + 4 x2 + 3x 73x 2 x =

x!+1 lim x!+1

x 1 + x 2 8x 3 3x + 7

3x + 7 3x =

= =

lim x!+1

1 + x

2 8x 3 3x + 7

2 x 3x+7 8x3 8x3 x2 3x+7 3x

lim 8x3 3x x!+1 x2 3x+7 = e 9 24 lim = e

2 lim 24x 9x x!+1 x2 3x+7 =

= Zadatak 10.13 lim x2 + x + 1 2x 2 x!+1 x x + 1 = =

x 3 7 x!+1 1 + 24 x 2 e x = e : lim 1 + x2 + x + 1 12x =

2 x!+1 x x + 1 lim 1 + x2 + x + 1 x2 + x 12x 2

x!+1 lim 1 + x!+1 x

x 2 2x x + 1

x + 1 2x =

x x+1 = lim 1 + x!+1 x 2 2x x + 1 2 lim 4x x!+1 x2 x+1 = e 107 ----------------------- Page 108----------------------Barakovic Elvis Zadatak 10.14 sin 7x lim x!0 Zadatak 10.15 sin 6x 6x sin 6x 6 lim 6x = lim 6x = sin 3x sin 3x x!0 sin 3x x!0 3x x!0 3 3x 3x lim sin 6x 6 x!0 6x 6 = = = 2: lim sin 3x 3 3 3x x!0 lim = Zadatak 10.16 sin 3x p lim x!0 x + 4 2 = p sin 3x px + 4 + 2 p lim = x!0 x + 4 2 x + 4 + 2 sin 3x px + 4 + 2 lim x!0 = px + 42 22 sin 3x px + 4 + 2 = lim x!0 lim x!0 lim x!0 = x + 4 4 sin 3x px + 4 + 2 = x sin 3x px + 4 + 2 3 = 3x sin 6x x = lim x!0 sin 7x 7x sin 7x 7 = 7 lim = 7 1 = 7: x!0 7x 2x

2x x2 x+1 2x =

lim 2x 2x x!+1 x2 x+1 = e

4 = e :

Matematika

= = Zadatak 10.17 px + 1 1 lim x!0 = sin 2x =

3 lim sin 3x

lim px + 4 + 2 =

x!0 3x x!0 3 1 4 = 12: px + 1 1 lim x!0 lim x!0 px + 1 + 1 p = sin 2x x + 1 + 1 px + 1 1px + 1 + 1 p =

sin 2x x + 1 + 1 px + 12 12 p lim = x!0 sin 2x x + 1 + 1 108

----------------------- Page 109----------------------Barakovic Elvis x + 1 1 p = lim x!0 sin 2x p = lim x!0 sin 2x lim sin 2x x!0 2x 1 p = lim sin 2x x!0 2x 1 p = lim sin 2x 2 2x x!0 1 = 1 2 2 Zadatak 10.18 sin 4x p p sin 4x px + 9 + 3 p 1 = 4 1 : x + 1 + 1 = 1 2 x + 1 + 1 = 2x x + 1 + 1 = x + 1 + 1 x p = = x + 1 + 1 x Matematika

lim x!0 x + 9 3

lim = x!0 x + 9 3 x + 9 + 3 sin 4x px + 9 + 3 lim x!0 = px + 92 32 sin 4x px + 9 + 3

lim x!0 lim x!0

= x + 9 9 sin 4x px + 9 + 3 = x sin 4x px + 9 + 3

= = =

lim 4 = x!0 4x 4 lim sin 4x lim px + 9 + 3 = x!0 4x x!0 4 1 6 = 24: 109

----------------------- Page 110----------------------Barakovic Elvis tika Zadatak 10.19 sin 5x sin 3x lim x!0 sin x = = lim x!0 lim x!0 = lim x!0 x 5lim sin 5x 3lim sin 3x 5x 3x x!0 x!0 = lim sin x x!0 x 5 3 = 1 = 2 = sin 5x 5x sin 3x 3x 5x 3x = sin x x x x 5sin 5x 3sin 3x 5x 3x = sin x x x 5sin 5x 3sin 3x 5x 3x = sin x Matema

Zadatak 10.20 1 cos x lim x!0 = x2 = 2 sin2 x 2 sin x 2 = lim 2 x2 x!0 x sin x sin x 2 lim 2 2 = x x x!0 4 2 2 2 sin x sin x lim 2 lim 2 = x x 4 x!0 x!0 2 2 lim x!0 sin x 2 = x

1 1 1 = 2

1 : 2

Zadatak 10.21 1 cos x2 lim x!0 = x2 sin x2 2 sin2 x2 2 sin x2 sin x2 lim 2 = lim 2 2 = x!0 x2 sin x2 x!0 x2 x2 4 sin x2 2 2 x2 2 2 = lim 4 x!0 sin x 2 x2 2 lim x!0 sin x 2 = x2 2 lim sin x2 x2 x!0 2 1

1 = : 2 Zadatak 10.22 lim x [ln (x + 1) ln (x 1)] x!+1 = = = lim x ln x + 1 = x!+1 lim x!+1 ln lim x!+1 110 ----------------------- Page 111----------------------Barakovic Elvis = = ln lim x!+1 ln lim x!+1 1 + x + 1 1x x 1 1 + x + 1 x + 1x x 1 x1 2 = = Matematika x 1 ln x + 1 x x 1 x + 1 x x 1 = =

ln lim x!+1

1 +

2 x 1

x1 x =

= Zadatak 10.23 lim 3x x!+1 =

lim 2x x1 2 ln ex!+1 = ln e = 2 ln e = 2: 2 ln x + 5x + 4 2 ln x 3x + 7 =

lim 3x ln x2 + 5x + 4 = 2 x!+1 x 3x + 7 lim ln x2 + 5x + 4 3x x!+1 ln lim x!+1 ln lim x!+1 ln lim x!+1 2 x 3x + 7 x2 + 5x + 4 3x 2 x

3x + 7 1 + x2 + 5x + 4 x2 + 3x 73x 2 x 2 8x 3 x 3x + 7 3x + 7 3x =

1 +

ln lim x!+1

1 + x

2 8x 3 3x + 7

2 x 3x+7 8x3 8x3 x2 3x+7 3x =

2 lim 8x3 3x lim 24x 9x ln ex!+1 x2 3x+7 = ln ex!+1 x2 3x+7 = 9 24 x 3 7 x!+1 1 + 24 x 2 ln e x = ln e = 24 ln e = 24: 2 x + 5x + 6 lim

= Zadatak 10.24 lim 3x x!+1

ln (x + 1) + ln (x 4) ln 111

----------------------- Page 112-----------------------

Barakovic Elvis ka = lim 3x ln (x + 1) (x 4) = 2 x!+1 x + 5x + 6 lim 3x ln x2 3x 4 = x!+1 lim x!+1 ln lim x!+1 ln lim x!+1 ln lim x!+1 2 x + 5x + 6 3x 4 3x 2 = + 5x + 6 1 + x2 3x 4 x 13x =

Matemati

ln x2

2 x + 5x + 6 1 + x2 3x 4 x2

5x 6 3x

1 +

2 x + 5x + 6 8x 10 3x = 2 x + 5x + 6 2 x +5x+6 8x10 8x10 x2 +5x+6 3x =

ln lim x!+1

1 +

8x 10

2 x + 5x + 6

= Zadatak 10.25

2 lim 8x10 3x lim 24x 30x ln ex!+1 x2 +5x+6 = ln ex!+1 x2 +5x+6 = ln e24 = 24:

2 x +x+1 lim x!+1 x + 3 x+1 x + 2 = lim x!+1 1 + x + 3 1 x+1 x + 2

2 x +x+1 =

2 x +x+1 = lim x!+1 1 + x + 3 x 2 x+1 x + 2 2 x +x+1 x+1 = =

lim x!+1

1 +

1 x + 2

lim x!+1

1 +

1 x + 2

2 1 x +x+1 (x+2) x+2 x+1 =

2 lim 1 x +x+1 x!+1 x+2 x+1 = Zadatak 10.26 x 1 x2 4 lim x!2 2 x ! 2 =) t ! 1 1 1 2t 2 = lim x!+1 1 + 2t 112 ----------------------- Page 113----------------------Barakovic Elvis Zadatak 10.27 ax e lim x!0 x = 1 = 6 4 =) 2 6 t = e 1 =) e ax smjena ax 1 = e 2 : = t = x2 =) x = 2 + t e = e

2 lim x +x+1 x!+1 x2 +3x+2

1 = e = e:

2 1

smjena 1

3 5 = lim x!+1 1 +

1 t

= 2t

Matematika

3 7 = t + 1 1 7= 5

ax = ln (1 + t) =) x = a ln (1 + t) x ! 0 =) t ! 0 t t 1 lim = a lim = a lim = t!0 1 ln (1 + t) t!0 ln (1 + t) t!0 ln(1+t) a t 1 1 = a lim ln(1+t) t!0 t 1 lim 1 ln (1 + t) t!0 t 1 = a 1 lim ln (1 + t) t t!0 = 1 ln lim (1 + t) t t!0 = a

1 = a ln e Zadatak 10.28 Izracunati lijevi i desni limes funkcije 3x x2 f (x) = x 4 u tacki x = 4: 3x x2 L(4) = lim x!4 = x 4 2 smjena 4 x = 4 " 3 5 = lim "!0 = 4 " 4 = 3 (4 ") (4 ")2 = a:

= =

" > 0; " ! 0 12 3" 16 + 8" "2 "2 + 5" 4 lim = lim "!0 " "!0 " lim " 5 + 4 = 0 5 + lim 4 = +1: "!0 3x x2 " 2 smjena 4 = x = 4 + " "!0 " 3 5 = lim "!0 5" 4

3 (4 + ") (4 + ")2 = 4 + " 4 = "

D(4)

lim x!4+ x 4

= =

" > 0; " ! 0 12 + 3" 16 8" "2 "2 lim = lim "!0 " "!0 lim " 5 4 = 0 5 lim 4 = 1: "!0 " "!0 "

Zadatak 10.29 Izracunati lijevi i desni limes funkcije ln x2 113 ----------------------- Page 114----------------------Barakovic Elvis u tacki x = 1: 2 L(1) = = lim ln x x!1 ln lim (1 ")2 "!0 1 = ln lim x!1 2 x 1 = 2 smjena 4 x = 1 " " > 0; " ! 0 1 = 3 5 = Matematika 1

1 = ln lim 1 + 2" + "2 "!0

ln lim 2" + "2 = 1: "!0 2 2 1 = ln lim x x!1+ 1 = 2 smjena 4 x = 1 + " " > 0; " ! 0 1 = 3 5 =

D(1)

= = =

lim ln x x!1+

ln lim (1 + ")2

1 = ln lim 1 + 2" + "2 "!0

"!0 ln lim 2" + "2 = 1: "!0 114

----------------------- Page 115----------------------Barakovic Elvis 11 Izvod funkcije Matematika

Zadatak 11.1 Po deniciji naci izvod funkcije f (x) = 3x2 Rjeenje: Kako je f (x) = f (x + h) = = = tada je 0 f (x) = = = f (x + h) f (x) lim h!0 lim h!0 6xh + 3h2 lim h!0 h 2h = lim (6x + 3h 2) = 6x 2: h!0 = h 3x2 + 6xh + 3h2 2x 2h 1 3x2 + 2x + 1 = h 3x2 2x 1 3(x + h)2 2(x + h) 1 = 3 x2 + 2xh + h2 2x 2h 1 = 3x2 + 6xh + 3h2 2x 2h 1 2x 1:

Zadatak 11.2 Po deniciji naci izvod funkcije f (x) = p3x + 1: Rjeenje: Kako je f (x) = f (x + h) = p3x + 1 p3(x + h) + 1 = p3x + 3h + 1

tada je 0 f (x) = = f (x + h) f (x) lim h!0 lim h!0 lim h!0 = h p3x + 3h + 1 p3x + 1 = h p3x + 3h + 1 p3x + 1 = h 115 ----------------------- Page 116----------------------Barakovic Elvis p3x + 3h + 12 p = lim h!0 h p = lim h!0 h p = lim h!0 h p = 3x + 3h + 1 + 3 p 3x + 3h + 1 + 3x + 3h + 1 3x 1 p = 3x + 3h + 1 + 3h p = 3x + 1 3 p = 3x + 1 2 3x + 1 : 3x + 1 p3x + 12 p = 3x + 1 Matematika p3x + 3h + 1 + p3x + 1 p p = 3x + 3h + 1 + 3x + 1

lim h!0 3x + 3h + 1 +

Zadatak 11.3 Po deniciji naci izvod funkcije f (x) = e4x3 : Rjeenje: Kako je f (x) = f (x + h) = tada je 4x+4h3 0 f (x) = lim h!0 lim h!0 f (x + h) f (x) h e4x3 e4h h 1 = lim h!0 4x3 = e lim h!0 e h e4h h 1 = e = 4x3 e4x3 e4(x+h)3 = e4x+4h3

= jer je ax e lim x!0 x 1 =

e4x3 2 6

4 = 4e4x3 ax t = e 1 smjena ax =) e = t + 1 1 3 7

7= 5 =) ax = ln (1 + t) =) x = a ln (1 + t) x ! 0 =) t ! 0 t t 1 = lim = a lim = a lim = t!0 1 ln (1 + t) t!0 ln (1 + t) t!0 ln(1+t) a t 1 = a = a lim ln(1+t) t!0 t 1 = a = a 1 lim ln (1 + t) t t!0 1 = a ln e 116 = a: 1 = lim 1 ln (1 + t) t!0 t 1 = 1 ln lim (1 + t) t t!0

6 4

----------------------- Page 117----------------------Barakovic Elvis ika Zadatak 11.4 Po deniciji naci izvod funkcije f (x) = ln (7x) : Rjeenje: Kako je f (x) f (x + h) tada je 0 f (x) = = f (x + h) f (x) lim h!0 lim h!0 h ln 7x+7h 7x = lim h h!0 1 = lim h!0 ln 1 + h x h = lim h!0 h 1 ln (7x + 7h) ln (7x) = h 1 ln 1 + x h = = = ln (7x) ln (7 (x + h)) = ln (7x + 7h) Matemat

lim ln 1 + hh h!0 x

= ln lim 1 + hh h!0 x

x h 1 hh x h = ln lim h!0 1 + x

lim 1 1 1 = ln eh!0 x = ln e x = : x

Zadatak 11.5 Po deniciji naci izvod funkcije f (x) = sin (2x) : Rjeenje: Kako je f (x) f (x + h) tada je 0 f (x) = = = = sin (2x + 2h) sin (2x) = lim = h h!0 h 2 sin 2x+2h2x cos 2x+2h+2x lim 2 2 = h!0 h 2 sin h cos (2x + h) sin h lim = 2 lim lim cos (2x + h) = h!0 h h!0 h h!0 2 cos (2x) : lim h!0 117 ----------------------- Page 118----------------------Barakovic Elvis tika Zadatak 11.6 Naci izvod funkcije 3 3 y = 2 Rjeenje: 3 y0 = 2 Zadatak 11.7 Naci izvod funkcije p 4 3 5 x p 1 2 x + x x + 4: 3x2 4 1 2x 1 = 2 9 x2 2 1 x 1: x 4 x 1 2 x 5 : 6 Matema f (x + h) f (x) = = sin (2x) sin (2 (x + h)) = sin (2x + 2h)

y =

5 Rjeenje: Kako je 4 5 y = 5 tada je 4 5 2 0 y = 5 3 Zadatak 11.8 Naci izvod funkcije x 3 7 2x + 2 1 x 3

1 2 7 3 1 x 2 = 3 4

3 x + x 2 + 4

2 x 3

2 x + 7

3 1 x 2 : 2

y = x3 sin x: Rjeenje: Neka je f g = = x3 =) f0 = 3x2 sin x =) g0 = cos x

pa primjenom pravila za izvod proizvoda, dobijamo 0 0 0 2 3 2 y = f g + g f = 3x sin x + x cos x = x (3 sin x + x cos x) : Zadatak 11.9 Naci izvod funkcije x2 + 1 y = x2 1 : 118 ----------------------- Page 119----------------------Barakovic Elvis ka Rjeenje: Neka je f g = = x2 + 1 =) x2 1 =) f0 = 2x g0 = 2x Matemati

pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo 0 0 2x (x2 f g g f 2 = g 2x3 2x 2x3 2x 1) 2x (x2 + 1) 2 (x = 1) 4x : 2 =

0 y = =

(x2 Zadatak 11.10 Naci izvod funkcije

1)2

(x2

1)2

sin x cos x y = sin x + cos x Rjeenje: Neka je f g = = sin x cos x =) sin x + cos x =) f0 = cos x + sin x g0 = cos x sin x :

pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo 0 0 f g g f 2 = g (cos x + sin x) (sin x + cos x) (cos x sin x) (sin x cos x) (sin x + cos x)2 cos x sin x + cos2 x + sin2 x + sin x cos x cos x sin x = (sin x + cos x)2 cos2 x + sin2 x sin x cos x + (sin x + cos x)2 2 cos2 x + 2 sin2 x = sin2 x + 2 sin x cos x + cos2 x 2 : = 1 + sin 2x Zadatak 11.11 Naci izvod funkcije y = 1 5x210 : 119 ----------------------- Page 120----------------------Barakovic Elvis a Rjeenje: Kako je y = 1 5x210 = u = 1 5x2 tada je Matematik = sin2 x + cos2 x + 2 sin x cos x 2 cos2 x + sin2 x

0 y = =

smjena =) u0 = 10x

= u10

y0 = 10u9

u0 = 10 1 5x29

(10x) = 100x 1 5x29 :

Zadatak 11.12 Naci izvod funkcije q 3 y = Rjeenje: Kako je q 3 3 2 y = (1 + x ) = tada je 2 1 2 0 3 y = 3 u u = 3 1 + x 3x p = 3 1 + x3 1 0 2 3 3 2 2x 3 2 (1 + x ) :

2 3 3 1 + x = u = 1 + x

smjena 3 =) 0 2 u = 3x = u

2 3

Zadatak 11.13 Naci izvod funkcije 4x2 x2 y = e Rjeenje: Kako je y = e4x2 x2 :

= u = 4x

2 x 2

smjena =)

0 u = 8x 1

= eu

tada je 0 u 0 4x2 x2 y = e u = e (8x 1) : Zadatak 11.14 Naci izvod funkcije y = ln x2 + 1: 120 ----------------------- Page 121----------------------Barakovic Elvis Rjeenje: Kako je y = ln x2 + 1 = u = x tada je Matematika

2 smjena + 1 =)

0 u = 2x

= ln u

1 y0 = u

1 2x u0 = x2 + 1 2x = x2 + 1 :

Zadatak 11.15 Naci izvod funkcije x2 + 1 y = ln x2 1 : Rjeenje: Kako je y = ln x2 + 1 = " x2 tada je 1 0 y = u x2 = x2 + 1 (x2 4x = x4 1 : Zadatak 11.16 Naci prvi i drugi izvod funkcije 3x x2 y = x 4 Rjeenje: Neka je f g = 3x x2 =) f0 = 3 2x = x 4 =) g0 = 1 1)2 1 4x 0 u = x2 +1 (x2 1)2 = x2 1 1 4x = (x2 + 1) (x2 1) 4x = 1

x2 +1 smjena u = x2 1 =)

4x

# = ln u

u0 = (x2 1)2

pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo 121 ----------------------- Page 122----------------------Barakovic Elvis 0 y = 0 0 f g g f 2 g 2 (3 2x) (x 4) 1 (3x x ) = = Matematika

(x 4)2 3x 12 2x2 + 8x 3x + x2 = (x 4)2 x2 + 8x 12 = (x 4)2 Neka je f = g = x2 + 8x 12 (x 4)2 =) =) f0 = 2x + 8 g0 = 2 (x 4) =

pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo Drugi izvod funkcije je 00 y = = 2 2 (x 4) (x 4) [(2x + 8) (x 4) 2 (x2 + 8x 12)] = (x 4)4 2x2 + 8x + 8x 32 + 2x2 16x + 24 = (x 4)3 8 = (x 4)3 Zadatak 11.17 Naci prvi i drugi izvod funkcije x2 y = Rjeenje: Neka je f g = = x2 2x + 1 =) f0 = 2x 2 x2 + 1 =) g0 = 2x 122 ----------------------- Page 123----------------------Barakovic Elvis pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo 0 0 2 2 Matematika 2x + 1 x2 + 1 : = = 0 0 0 0 f g g f (y ) = 2 = g (2x + 8) (x 4)2 2 (x 4) (x2 + 8x 12) =

0 y = =

f g g f (2x 2) (x + 1) 2x (x 2 = 2 2 g (x + 1) 2x3 + 2x 2x2 2 2x3 + 4x2 2x = (x2 + 1)2 2x2 2

2x + 1) =

= (x2 + 1)2 Neka je f = g = 2x2 2 =) f0 = 4x x2 + 12 =) g0 = 2 x2 + 1 2x = 4x x2 + 1

pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo Drugi izvod funkcije je 00 y = = (x2 + 1)2 2 4x (x2 + 1)2 = (x2 + 1)4 (x2 + 1) [4x (x2 + 1) 4x (2x2 = = = (x2 + 1)3 Zadatak 11.18 Naci prvi i drugi izvod funkcije 3 x y = x2 Neka je f g = = x3 =) f0 = 3x2 x2 3 =) g0 = 2x 123 ----------------------- Page 124----------------------Barakovic Elvis Matematika 3 : 2)] = (x2 + 1)4 4x3 + 4x 8x3 + 8x 4x3 + 12x = = (x2 + 1)3 (x2 + 1)3 4x (x2 3) (2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x = 0 0 f g g f 2 = g 4x (x2 + 1)2

4x (x2 + 1) (2x2

2) =

pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo da je prvi izvod funkcije 0 0 f g g f 2 = g 3x2 (x2 3) 2x x3 = 3x4 = (x2 3)2 x4 9x2 = (x2 Neka je f g od funkcije 00 y = 0 0 f g g f 2 = g 3 2 2 2 4 2 (4x 18x) (x 3) 2 (x 3) 2x (x 9x ) = (x2 2 (x = 4x5 = (x2 6x3 + 54x = (x2 3)3 Zadatak 11.19 Naci prvi i drugi izvod funkcije y = e2x sin 3x: Rjeenje: y0 = y00 = = = = 2e2x sin 3x + e2x cos 3x 3 = 2e2x sin 3x + 3e2x cos 3x 2 2e2x sin 3x + 2 e2x cos 3x 3 + 3 2e2x cos 3x + 3e2x ( sin 3x) 3 4e2x sin 3x + 6e2x cos 3x + 6e2x cos 3x 9e2x sin 3x = 12e2x cos 3x 5e2x sin 3x = e2x (12 cos 3x 5 sin 3x) : 3)3 12x3 (x2 3)4 18x3 + 54x 4x5 + 36x3 = 3) [(4x 3 18x) (x 2 3) 4x (x 3)2 2 4 2 9x )] = = = x4 x2 9x2 =) 32 =) f0 = 4x3 18x g0 = 2 x2 3 2x dobijamo da je drugi izv 3)2 (x2 9x2 3)2 2x4 =

0 y = =

pa primjenom pravila za izvod kolicnika,

124 ----------------------- Page 125----------------------Barakovic Elvis tika Zadatak 11.20 Naci prvi i drugi izvod funkcije y = x arccos x p1 x2 Rjeenje: 1 0 p y = 1 arccos x + x 1 x2 x p = = 00 p y = 1 x2 Logaritamski izvod Zadatak 11.21 Naci izvod funkcije x y = x : Rjeenje: Logaritmovanjem lijeve i desne strane dobijamo ln y = ln xx pa je (ln y)0 = 1 y0 = y 1 y0 = y y0 = y0 = Zadatak 11.22 Naci izvod funkcije 2 y (ln x + 1) xx (ln x + 1) : ln x + 1 1 ln x + x x (x ln x)0 1 =) ln y = x ln x : arccos x 1 x2 arccos x: 1 + 1 x2 p = x 2 1 x2 p (2x) = 1 Matema

x y = x : Rjeenje: Logaritmovanjem lijeve i desne strane dobijamo 2 ln y = ln xx =) 125 ----------------------- Page 126----------------------Barakovic Elvis pa je (ln y)0 = 1 y0 = y 1 y0 = y y0 = y0 = Zadatak 11.23 Naci izvod funkcije y = y (2x ln x + x) 2 xx (2x ln x + x) : 2x ln x + x 2x ln x + x2 x x2 ln x0 1 Matematika ln y = x2 ln x

x x + 1

x :

Rjeenje: Logaritmovanjem lijeve i desne strane dobijamo ln y = ln x x =) ln y = x ln x x + 1 pa je 0 (ln y) = 1 y0 = y 1 y0 = y 1 y0 = y 1 y0 = y 0 ln x x x ln 1 ln x x + 1 + x 1 x 0 0 x + 1

x + 1

x x + 1 x+1 + x x + 1 x + 1 x (x + 1)2 1 2 (x + 1)

x + 1 x ln x + x x + 1 x + 1 ln x + x + 1 x x 1 x + 1 1

y ln x + 1 x x ln x + 1 126

+ x + 1 x + x + 1 x + 1 1 :

y0 =

----------------------- Page 127----------------------Barakovic Elvis Matematika Izvod funkcije zadane u parametarskom obliku x = x(t) 0 y = y (t) Zadatak 11.24 Naci izvod funkcije x(t) = cos t y (t) = t + sin t Rjeenje: Kako je 0 yt x0 t tada je y0 0 yx = x t Zadatak 11.25 Naci izvod funkcije t x(t) = e sin t t y (t) = e cos t Rjeenje: Kako je 0 yt 0 xt = = t t e cos t e sin t = e t t e sin t + e cos t = e t (cos t sin t) t (cos t + sin t) : t 0 = sin t 1 + cos t = sin t 1 + cos t : = = 1 + cos t sin t : =) yx = x0 t y0 t

tada je y0 et (cos t sin t) cos t sin t 0 t yx = x0 = et (cos t + sin t) = cos t + sin t : t Jednacine tangente i normale Jednacine tangente i normale na krivu y = y (x) u tacki M (x ; y ): 0 0 T : y y 0 = y (x ) (x x ) 0 0 1 N : y y 0 0 y (x ) 0 127 ----------------------- Page 128----------------------Barakovic Elvis Matematika Zadatak 11.26 3x + 2 u tacki M (2; y) Rjeenje: Prvo odredimo koordinate tacke M : y (2) = 2 4 3 2 + 2 = 8 6 + 2 = 4 pa je M (2; 4): Prvi izvod funkcije je y0 = 4x 3 i 0 y (2) = 8 3 = 5 pa jednacina tangente glasi y 4 y 4 y = = = 5(x 2) 5x 10 5x 6: Odrediti jednacinu tangente na krivu y = 2x2 = (x x ) 0

Zadatak 11.27 M (1; y)

Odrediti jednacinu tangente na krivu y = x4 x2 +3 u tacki

Rjeenje: Prvo odredimo koordinate tacke M : y (1) = 1 1 + 3 = 3 pa je M (1; 3): Prvi izvod funkcije je y0 = 4x3 i 0 y (1) = 4 2 = 2 pa jednacina tangente glasi = = y = U kojoj tacki krive y = p1 y 3 y 3 2(x 1) 2x 2 2x + 1: + x2 je njena tangenta parale 2x

Zadatak 11.28 lna 1 sa pravom y = 2 x + 1:

128 ----------------------- Page 129----------------------Barakovic Elvis Matematika

Rjeenje: Koecijent pravca prave y = 1 x +1 je 1 , a po uslovu zadatka tangenta na 2 2 krivu mora biti paralelna sa ovom pravom pa zato i njen koecijent pravca mora biti 1 : 2 Prvi izvod funkcije je 1 0 p y = 2 1 + x2 pa po uslovu zadatka, vrijedi x p = 1 + x2 =) 2 2x = p1 + x2 =2 1 2x = 1 + x2 p x

=) =) =) =)

4x2 = 1 + x2 3x2 = 1 1 2 x = 3 x1 = r1 = p3 ; 3 3

x1 = r1 = p3 : 3 3

Kako je p 3 y 3 p 3 y 3 = ! = ! v u u t1 + v u u t1 + p !2 r r p 3 1 4 2 2 3 3 = 1 + 3 = 3 = p3 = 3 p !2 r r p 3 1 4 2 2 3 3 = 1 + 3 = 3 = p3 = 3

onda su trazene tacke A p3 ; 2p3 ! i 3 3 B p3 ; 2p3 !: 3 3

LHospitalovo pravilo Zadatak 11.29 5 4 2 x 3x + 2x + x 1 lim = x!1 x7 4x + 3 4 0 0 129 ----------------------- Page 130----------------------Barakovic Elvis Zadatak 11.30 ex lim 5 x!+1 x + 4x 2 + 3 = +1 ex lim 3 x!+1 20x ex = lim 2 x!+1 60x ex = lim x!+1 120x x e +1 +1 LP = +1 = + 8 +1 +1 LP = = = +1 LP = lim 4 x!+1 5x + 8x +1 LP = = +1 ex +1 LP = = Matematika LP 5x = lim x!1 12x 7x6 3 + 4x + 1 = 4 3 2 :

lim x!+1 120

= +1:

Zadatak 11.31 ln (cos x) 0 LP 1 ( sin x) lim = = lim cos x = limtgx = 0: x!0 x 0 x!0 1 x!0 Zadatak 11.32 x e lim x!0 e x 2x = x sin x = = Zadatak 11.33 limx ln x = (0 1) = lim x!0 ln x LP 1 = lim x = limx = 0: 1 1 x!0 x!0 x!0 2 x x x x LP e + e 2 = lim 0 x!0 1 cos x x x e e 0 LP lim = = x!0 sin x 0 ex + ex lim = 2 x!0 cos x 0 = 0 LP = 0

Zadatak 11.34 1 x x lim ( x) tg x! 2 = lim 1 x! x ( x)2 = lim x! 2 x 2 cos 2 x = lim x x! cos 2 = lim x 1 x! sin 2 2 1 = lim 1 x! sin 2 x cos 2 x x x x 1 sin + cos cos 2 2 2 2 1 = 1 = 2: sin 2 1 = x 0 = tg 2 = 1 LP cos2 x 2 = lim 2 = 1 1 x! 2 ( x) 0 LP 2 ( x) (1) = 0 0 LP = = lim x x! 4 cos 2 sin 2 2 x 1 = 1

2 130

----------------------- Page 131----------------------Barakovic Elvis ematika Zadatak 11.35 lim x ln x x limx = x!0 = x!0 e0 = 1 131 ----------------------- Page 132----------------------Barakovic Elvis 12 Ispitivanje osobina i crtanje graka funkcije Matematika = lime x ln x = e x!0 = e lim ln x 1 lim x1 lim x Mat

x!0 1 x!0 2 x!0 x = e x = e

Zadatak 12.1 Ispitati osobine i nacrtati grak funkcije f (x) = x3 Rjeenje: 1. Deniciono podrucje: D = R: 2. Nule i znak: f (x) () () () () () () () () Znak: 1 x : x + 2 (x 1)2 (x + 2) (x 1)2 Dakle, + + + + + + + 2 1 +1 = 0 () x3 3x + 2 = 0 x3 4x + x + 2 = 0 x x2 4+ x + 2 = 0 x (x 2) (x + 2) + x + 2 = 0 (x + 2) [x (x 2) + 1] = 0 (x + 2) x2 2x + 1 = 0 (x + 2) (x 1)2 = 0 x1 = 2; x2 = 1: 3x + 2:

y < y > 3. Parnost: f (x) f (x)

0 za 0 za

x 2 (1; 2) x 2 (2; +1) :

= (x)3 3 (x) + 2 = x3 + 3x + 2 = = x3 3x 2 =6 f (x) = (x)3 3 (x) + 2 = x3 + 3x + 2 = = x3 3x 2 =6 f (x):

Funkcija nije ni parna ni neparna. Funkcija nije periodicna. 4. Asimptote: 132 ----------------------- Page 133----------------------Barakovic Elvis Nema vertikalnih asimptota jer je D = R: Buduci da je lim f (x) = lim x3 3x + 2 = 1 x!1 x!1 Matematika

funkcija nema horizontalnih asimptota. Buduci da je f (x) x3 3x + 2 2 k = lim = lim = lim x x!1 x x!1 x x!1 funkcija nema kosih asimptota. 5. Ekstremi i tok funkcije: Prvi izvod funkcije je y0 = 3x2 pa je y0 = () () () Iz 1 x : 3x2 y0 y zakljucujemo da 3 + + % & % 1 1 0 3x2 3 = 0 x2 1 = 0 x1 = 1; x2 = 1: 3

2 3 + x = +1

+1 + +

za x = 1 funkcija ima maksimum ymax = y (1) = (1)3 za x = 1 funkcija ima mininum ymin = y (1) = 13 6. 3 1 + 2 = 1 3 + 2 = 0: 3 (1) + 2 = 1 + 3 + 2 = 4

Konveksnost i konkavnost. Prevojne tacke. y00 = 6x

Drugi izvod funkcije je pa je y00 = () 133 ----------------------- Page 134----------------------Barakovic Elvis ka Iz 1 x : y00 y zakljucujemo da je funkcija konkavna na intervalu (1; 0) funkcija konveksna na intervalu (0; +1) : Funkcija ima prevojnu tacku P (0; 2) jer je y (0) = 2: 7. Grak funkcije: \ + [ 0 +1 Matemati 0 x = 0:

Zadatak 12.2 Ispitati osobine i nacrtati grak funkcije 3x x2 f (x) = x 4 Rjeenje: 1. Deniciono podrucje: Buduci da je racionalna funkcija, tada mora da vrijedi x 4 =6 0 =) pa je D = (1; 4) [ (4; +1) x =6 4 :

134 ----------------------- Page 135----------------------Barakovic Elvis 2. Nule i znak: f (x) () () () () Znak: 1 x : 3x x2 x 4 3xx2 + x4 Dakle, y < y > 3. Parnost: 3x x2 f (x) = x 4 2 (3x + x ) = f (x) = = (x) 4 2 3x + x =6 f (x) 3x x2 = x 4 2 3x + x = (x + 4) Funkcija nije ni parna ni neparna. Funkcija nije periodicna. 4. Asimptote: 135 ----------------------- Page 136----------------------x + 4 =6 f (x) = 3(x) (x)2 = x 4 3x x2 = 0 za 0 za x 2 (0; 3) [ (4; +1) x 2 (1; 0) [ (3; 4) : + + + 0 3 4 +1 = 0 () 3x x2 = 0 x 4 3x x2 = 0 x (3 x) = 0 x1 = 0; x2 = 3: Matematika

= (x + 4) x + 4 3x x2 3(x) (x)2 = x 4 (x) 4 2 (3x + x )

Barakovic Elvis

Matematika

Buduci da funkcija nije denisana za x = 4, ispitajmo lijevi i desni limes funkcije u toj tacki: 3x x2 L(4) = lim x!4 x 4 = 2 smjena 4 x = 4 " 0 "2 + 5" 4 lim "!0 " = +1: "!0 " 3 5 x = 4 + " = lim "!0 5" 4 = " = 4 + " 4 = " > 0; " ! 12 3" 16 + 8" "2 lim = "!0 " lim " 5 + 4 = 0 5 + lim 4 "!0 3x x2 D(4) = lim x!4+ x 4 = " 2 smjena 4 3 5 = lim "!0 = 4 " 4 3 (4 ") (4 ")2

= =

3 (4 + ") (4 + ")2

= =

" > 0; " ! 0 12 + 3" 16 8" "2 "2 lim = lim "!0 " "!0 lim " 5 4 = 0 5 lim 4 = 1: "!0 " "!0 "

Dakle, funkcija ima vertikalnu asimptotu x = 4. Buduci da je lim f (x) = x!1 lim f (x) = x!+1 3x x2 L:P = x 4 3x x2 L:P lim = x!+1 x 4 lim x!1 2x lim x!1 2x lim x!+1 = 1 1 = +1 1

funkcija nema horizontalnih asimptota. Buduci da je f (x) k = lim x!1 = = lim x x!1 3x x2 : x2 x 3xx2 x4 = lim 2 x!1 x 4x 3 1 lim = lim x = 1 2 2 4 x!1 x 4x : x x!1 1 2 x lim (f (x) kx) = lim 3x x2 + x = 2 3x x =

x!1 3x x2 + x2 = lim x!1 x 4

x!1 4x

x 4 x = lim x!1 x 4 = 1

funkcija ima kosu asimptotu y = x 1. 5. Ekstremi i tok funkcije: 136 ----------------------- Page 137----------------------Barakovic Elvis Prvi izvod funkcije je 0 y = = (x 4)2 x2 + 8x 12 = (x 4)2 pa je y0 = () (x 4)2 () () Iz 1 x : x2 + 8x 12 (x 4)2 y0 y zakljucujemo da za x = 2 funkcija ima minimum 6 4 ymin = y (2) = 2 za x = 6 funkcija ima maksimum 18 36 6. = 9 2 Konveksnost i konkavnost. Prevojne tacke. (x2 + 8x 12) 2 (x 4) ymax = y (6) = = 1 & 2 + % + + + % 4 + + + 6 + & +1 2 x + 8x 12 = 0 x1 = 2; x2 = 6: 0 x2 + 8x 12 = 0 2 (3 2x) (x 4) (3x x ) 1 2 (x 4) 3x 12 2x2 + 8x 3x + x2 = Matematika

Drugi izvod funkcije je 00 (2x + 8) (x 4)2

= 2 2 (x 4) (x 4) [(2x + 8) (x 4) 2 (x2 + 8x 12)] = (x 4)4 2x2 + 8x + 8x 32 + 2x2 16x + 24 = (x 4)3 8 = (x 4)3 137 =

----------------------- Page 138----------------------Barakovic Elvis a pa je y00 = () (x 4)3 a posljednja jednacina nema rjeenja. Iz 1 x : y00 y zakljucujemo da je funkcija konkavna na intervalu (4; +1) funkcija konveksna na intervalu (1; 4) : Funkcija nema prevojnih tacaka jer 4 2= D: 7. Grak funkcije: [ + \ 4 +1 0 8 = 0 Matematik

Zadatak 12.3 Ispitati osobine i nacrtati grak funkcije x2 f (x) = Rjeenje: 1. Deniciono podrucje: 138 ----------------------- Page 139----------------------2x + 1 x2 + 1 :

Barakovic Elvis o vrijedi za svaki realan broj x pa je D = R: 2. Nule i znak: f (x) () () () () Znak: 1 x : x2 2x + 1 x2 + 1 x2 2x+1 2 x +1 Dakle, y > 0 3. Parnost: x2 f (x) = = f (x) = = 2 2x + 1 = (x)2 2(x) + 1 2 (x) + 1 = za 8x 2 R 1 + + + + + + +1 = 0 () x2 2x + 1 = 0 x2 + 1 x2 2x + 1 = 0 (x 1)2 = 0 x = 1:

Matematika

Buduci da je racionalna funkcija, tada mora da vrijedi x2 + 1 =6 0 a t

x + 1 x2 + 2x + 1 x2 + 1 =6 f (x) x2 2 2x + 1 = (x)2

x + 1 x2 + 2x + 1 x2 + 1 =6 f (x)

2(x) + 1 2 (x) + 1

Funkcija nije ni parna ni neparna. Funkcija nije periodicna. 4. Asimptote: Buduci da je D = R funkcija nema vertikalnih asimptota. Buduci da je x2 lim f (x) = x!1 lim x!1 2x + 1 L:P 2x = lim = 1 x + 1 x!1 2x x2 2x + 1 L:P 2x 2

lim f (x) = x!+1

lim x!1

2 x + 1 139

lim x!1 2x

= 1

----------------------- Page 140----------------------Barakovic Elvis funkcija ima horizontalnu asimptotu y = 1. Buduci da je f (x) x2 2x+1 x2 x2 +1 k = lim = lim = lim x!1 = lim 2 x!1 3x + 1 x!1 6x funkcija nema kosih asimptota. 5. Ekstremi i tok funkcije: Prvi izvod funkcije je 0 (2x 2) (x2 + 1) y = 2 (x + 2x3 + 2x 2x2 2 = (x2 2x2 2 = (x2 + 1)2 pa je y0 = () () () Iz 1 x : 2x2 2 (x2 + 1)2 y0 y zakljucujemo da za x = 1 funkcija ima maksimum (1)2 ymax = y (1) = 2(1) + 1 2 = 2 + + + % + & + + + % 1 1 +1 0 2x2 2 = 0 (x2 + 1)2 2x2 2 = 0 x1 = 1; x2 = 1: x 2x 2 x!1 x x!1 L:P 2 = lim = 0 Matematika

2x + 1 L:P = 3 x + x

(x2 2

2x + 1) 2x = 2x =

1) 2x3 + 4x2 + 1)2

(1) za x = 1 funkcija ima minimum 12 ymin = y (1) = 140

+ 1

2 1 + 1 12 + 1 = 0:

----------------------- Page 141----------------------Barakovic Elvis 6. Konveksnost i konkavnost. Prevojne tacke. Matematika

Drugi izvod funkcije je 00 y = 4x (x2 + 1)2 (2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x =

(x2 + 1)2 2 4x (x2 + 1)2 = = = = (x2 + 1)3 pa je y00 = () () () Iz 1 x : 4x x2 3 (x2 + 1)3 y00 y zakljucujemo da je p funkcija konkavna na intervalu 3; 0 [ p p 3; +1 p + + + + [ + + \ + + [ + + \ p3 0 p3 +1 (x2 + 1)3 4x x2 3 = 0 x1 = 0; x2 = p3; x3 = p3 0 4x (x2 3) = 0 2) 2 (x2 + 1) 2x = (x2 + 1)4 (x2 + 1) [4x (x2 + 1) 4x (2x2 2)] = (x2 + 1)4 4x3 + 4x 8x3 + 8x 4x3 + 12x = = (x2 + 1)3 (x2 + 1)3 4x (x2 3) (2x2

funkcija konveksna na intervalu 1; 3 [ 0; 3 : Funkcija ima prevojne tacke za x = 0; x = p3; x = p3 1 141 ----------------------- Page 142----------------------Barakovic Elvis 02 y (0) = y p3 = 2 0 + 1 02 + 1 = 1 p32 2 p3+ 1 = 1 + p3 p32 + 1 y p3 = p32 2 p3+ 1 = 1 p3 p 3 2 + 1 pa su prevojne tacke P 1 7. Grak funkcije: (0; 1) ; P p3; 1 + p3 ; P 2 2 3 2 p3; 1 p3 : 2 2 Matematika 2 3

Zadatak 12.4 Ispitati osobine i nacrtati grak funkcije 3 x f (x) = x2 Rjeenje: 1. Deniciono podrucje: Buduci da je racionalna funkcija, onda mora biti x2 3 =6 0 tj x =6 p3 pa je p p p p D = 1; 3 [ 3; 3 [ 3; +1 : 142 ----------------------- Page 143----------------------Barakovic Elvis 2. Nule i znak: f (x) = 0 () 3 x () x2 3 = 0 Matematika 3 :

() () Znak: 1 x : 3 x x2 y Dakle, y < y > 3. Parnost: f (x) = 0 za 0 za x 2 x 2 1; p 3 + p3

3 x x = 0:

0 + + p

p3 + + +

+1

p 3 [ 0; 3 p 3; 0 [ 3; +1 :

(x)3 x3 2 = 2 = (x) 3 x 3

x3 2 x 3 = f (x)

Funkcija je neparna pa je grak funkcije simetrican u odnosu na koordinatni pocetak:. Funkcija nije periodicna. 4. Asimptote: 143 ----------------------- Page 144----------------------Barakovic Elvis Matematika

Funkcija nije denisana za x = p3 i x = p3: Ispitajmo lijevi i desni limes funkcije u ovim tackama: p x 4 L 3 = x! lim p 3 x2 p3 "3 = lim "!0 p3 "2 3 " > 0; " ! 0 3p3 9" 3p3" "3 p 3 = lim "!0 = 3 + 2 3" + "2 3 = x = 3 " 5 = 3 2 smjena p 3

3p3 9" 3p3" "3 p = p x 4 D 3 = x! lim p 3+ x2 p3 + "3 = lim "!0 p3 + "2 3 " > 0; " ! 0 3p3 9" + 3p3" "3 p 3 = lim "!0 = 3 2 3" + "2 3 = x = 3 + " 5 = lim "!0 = 1 2 3" + "2 3 2 smjena p 3

3p3 9" + 3p3" "3 p = lim "!0 = +1 2 3 p L 3 = lim p x! 3 x2 x 3" + "2 2 smjena p 4 = x = 3 " 3 " > 0; " ! 0 3p3 9" + 3p3" "3 p = lim "!0 p3 "2 3 = lim "!0 = 3 2 3" + "2 3 3 5 =

p3 "3

3p3 9" + 3p3" "3 p = p x 4 D 3 = lim p x! 3+ x2 = 3 " > 0; " ! 0 3p3 + 9" + 3p3" + "3 p = lim "!0 p3 + "2 3 = lim "!0 = 3 + 2 3" + "2 3 x = 3 + " 5 = lim "!0 = 1 2 3 3" + "2 2 smjena p 3

p3 + "3

3p3 + 9" + 3p3" + "3 p = lim "!0 = +1 2 3" + "2

144 ----------------------- Page 145----------------------Barakovic Elvis Buduci da je x3 L:P: 3x2 lim 2 = lim x!+1 x 3 x!+1 2x 3 2 x L:P: 3x lim f (x) = lim 2 = lim x!1 x!1 x 3 x!1 2x funkcija nema horizontalnih asimptota. Buduci da je lim f (x) = x!+1 f (x) k n = lim = lim 3 x x2 3 = lim 3 x!1 = n = x x!1 x x!1 x 3x lim (f (x) kx) = lim 2x3 x!1 x3 x3 + 3x = lim 2 = lim x!1 3x x x = L:P: 6x = lim = lim 3x = +1 x!+1 2 x!+1 L:P: 6x = lim = lim 3x = 1 x!1 2 x!1 Matematika

x3 = 1

3 L:P: 3 = lim = 0

2 x!1 x 3 x!1 x 3 x!1 2x funkcija ima kosu asimptotu y = x 5. Ekstremi i tok funkcije: Prvi izvod funkcije je 0 3x2 (x2 3) x3 2x y = 2 2 = (x 3) 3x4 9x2 2x4 = = (x2 3)2 x4 9x2 = (x2 3)2 pa je y0 = () () () () Iz 1 x : 2 3 p3 0 p3 3 +1 0 x4 9x2 = 0 (x2 3)2 x4 9x2 = 0 x2 x2 9 x1 = 0; x2 = 3; x3 = 3:

x x2 (x2 y0 y 9 3)2

+ + + + %

+ + & 145

+ + & &

+ +

+ + + + %

&

----------------------- Page 146----------------------Barakovic Elvis zakljucujemo da za x = 3 funkcija ima maksimum ymax = y (3) = za x = 3 funkcija ima mininum 33 ymin = y (3) = 32 6. 9 3 = 2 : (3)3 2 = (3) 3 9 2 Matematika

Konveksnost i konkavnost. Prevojne tacke.

Drugi izvod funkcije je 3 00 y = (x2 2 (x = 4x5 = (x2 6x3 + 54x = (x2 pa je y00 = () () () () Iz 0 6x3 + 54x = 0 (x2 3)3 6x3 + 54x = 0 6x x2 + 9 = 0 x = 0: 3)3 3)3 12x3 (x2 3)4 18x3 + 54x 4x5 + 36x3 = 3) [(4x 3 18x) (x 2 3) 4x (x 3)2 2 4 2 9x )] = (4x 18x) (x 2 3) 2 (x 4 2 2 9x ) 2 (x 3) 2x =

1 x : 6x x2 + 9 (x2 3)3 y00 y zakljucujemo da je

p3 + + \ + + [

0 + +

p3 + + + + [

+1

146 ----------------------- Page 147----------------------Barakovic Elvis p funkcija konkavna na intervalu 1; p Matematika

p 3 [ 0; 3 p funkcija konveksna na intervalu 3; 0 [ 3; +1 : Funkcija ima prevojnu tacku P (0; 0) jer je y (0) = 0: 7. Grak funkcije:

Zadatak 12.5 Ispitati osobine i nacrtati grak funkcije f (x) = 3 x2ex : Rjeenje: 1. Deniciono podrucje: D = R: 2. Nule i znak: f (x) = () () 1 x : 3 x2 ex 2 x (3 x ) e Dakle, p y y < 0 > 0 za za x 2 1; x 2 p3; p3: 147 ----------------------- Page 148----------------------Barakovic Elvis Matematika p 3 [ 3; +1 + + + + + 0 () 3 x2 = 0 x1 = p3; p3

x2 = p3: p3 +1

Znak:

3.

Parnost: f (x) = f (x) =

3 (x)2e(x) 3 (x)2e(x)

= 3 x2ex = 3 x2ex

=6 f (x) =6 f (x)

Funkcija nije ni parna ni neparna. Funkcija nije periodicna. 4. Asimptote: Nema vertikalnih asimptota jer je D = R: Buduci da je 2 2 x 3 x L:P: 2x L:P: 2 lim f (x) = lim 3 x e = lim = lim = lim = 0 x!+1 x!+1 x!+1 ex x!+1 ex x!+1 ex lim f (x) = lim 3 x2ex = (1) (+1) = 1 x!1 x!1 funkcija ima desnu horizontalnu asimptotu y = 0. Ovdje smo iskoristili da je lim ex = +1 x!+1 lim ex = x!+1 Buduci da je f (x) k = = k lim x!+1 = x 2 lim = 0 x!+1 ex + ex + xex f (x) 3x2 = lim = lim ex = = x!1 x x!1 lim 3 xex x!1 x 3 x2 lim x x x!1 = +1: xe x!1 x = lim 3 x2 ex = lim x!+1 3x2 ex = x lim x!+1 2 3 x L:P: 2x L:P: = lim = xex x!+1 ex + xex 0:

funkcija nema kosih asimptota. 5. Ekstremi i tok funkcije: Prvi izvod funkcije je y0 = 2xex + 3 x2ex = ex x2 2x 3 pa je y0 = () () 0 ex x2 x2

(1) =

2x 3 = 0

2x 3 = 0

()

x1 = 1; 148

x2 = 3:

----------------------- Page 149----------------------Barakovic Elvis Iz 1 x : x2 ex 2x 3 y0 y zakljucujemo da za x = 1 funkcija ima maksimum ymax = y (1) = (3 1) e = 2e za x = 3 funkcija ima mininum ymin = y (3) = (3 9) e3 6. = 6e3 % + + + + + + + % 1 3 +1 Matematika

&

Konveksnost i konkavnost. Prevojne tacke.

Drugi izvod funkcije je y00 = ex (1) x2 2x 3+ ex (2x 2) = = ex x2 2x 3 2x + 2 = = ex x2 4x 1 pa je y00 () () () Iz 1 x : x e x2 4x 1 y00 y zakljucujemo da je p p funkcija konkavna na intervalu 1; 2 5 [ 2 + 5; +1 funkcija konveksna na intervalu 2 p5; 2 + p5: Funkcija ima prevojne tacke + + \ [ \ + 2p5 2+p5 +1 = 0 ex x2 4x 1 = 0 x2 = 2 + p5:

x2 4x 1 = 0 x1 = 2 p5;

P (2 p5; 6 + 4p5e2+p5 ) 1 P (2 + p5; 6 4p5e2p5 ): 1 149 ----------------------- Page 150----------------------Barakovic Elvis 7. Grak funkcije: Matematika

Zadatak 12.6 Ispitati osobine i nacrtati grak funkcije f (x) = ln x2 1: Rjeenje: 1. Deniciono podrucje: Buduci da je u pitanje logaritamska funkcija, onda mora biti x2 1 > 0 () x 2 (1; 1) [ (1; +1)

pa je D = (1; 1) [ (1; +1) : 2. Nule i znak: f (x) = () () () () Znak: 1 x : ln (x2 y 1) + + 150 ----------------------- Page 151----------------------Barakovic Elvis Dakle, p y < y > 3. 0 0 za x 2 za x 2 1; 1 = ln x2 2; 1 p [ p 2 [ p 1; 2 2; +1 : Matematika p2 1 1 p2 + + +1 0 () ln x2 1 = 0

x2 1 = 1 x2 = 2 x1 = p2;

x2 = p2:

Parnost: f (x) = ln (x)2

1 = f (x)

Funkcija je parna pa je grak simetrican u odnosu na y osu. Funkcija nije periodicna. Asimptote: Buduci da je D = (1; 1) [ (1; +1) ; onda mozemo ispitati samo lijevi limes u x = 1 i desni limes u x = 1 2 L(1) = = = lim ln x x!1 ln lim (1 ")2 1 = ln lim x!1 2 x 1 = 2 smjena 4 x = 1 " " > 0; " ! 0 1 = 3 5 = 4.

1 = ln lim 1 + 2" + "2 "!0

"!0 ln lim 2" + "2 = 1: "!0 2

2 = ln lim x x!1+ 1 =

2 smjena 4 x = 1 + " " > 0; " ! 0 1 =

3 5 =

D(1)

= = =

lim ln x 1 x!1+ ln lim (1 + ")2

1 = ln lim 1 + 2" + "2 "!0

"!0 ln lim 2" + "2 = 1: "!0

Buduci da je lim f (x) = x!+1 lim f (x) = x!1

lim ln x2 x!+1 lim ln x2 x!1

1 = ln 1 = ln

lim x2 x!+1 lim x2 x!1

1 = +1 1 = +1

funkcija nema horizontalnih asimptota. Buduci da je f (x) ln (x2 1) L:P: 21 2x 2x = lim = lim = lim x 1 = lim x!1 x x!1 x x!1 1 x!1 x2 1 2 1 = lim = lim = 0 x!1 2x x!1 x 151

L:P: =

----------------------- Page 152----------------------Barakovic Elvis Matematika

 funkcija nema kosih asimptota. 5. Ekstremi i tok funkcije: Prvi izvod funkcije je 1 y0 = x2 pa je y0 = () () () x2 1 2x = 0 x = 0: 0 2x = 0 1 2x = x2 2x 1

Ali 0 2= D pa funkcija nema stacionarnih tacaka a samim tim ni ekstrema Tok funkcije 1 x : 2x x2 y0 y 6. & & % 1 + + + + + % + + + p2 1 1 p2 +1

Konveksnost i konkavnost. Prevojne tacke. 2x2 2 x2 1

Drugi izvod funkcije je 00 2 (x2 1) 2x 2x 2x2 2 4x2 y = x2 1 = x2 1 pa je y00 = () () () 0 2x2 2 = 0 x2 1 2x2 2 = 0 x2 = 1

a posljednja jednacina nema realnih rjeenje pa nema ni prevojnih tacaka Iz 1 x : 2x2 2 x2 1 00 y y \ \ 152 ----------------------- Page 153----------------------\ \ + p2 + 1 1 + p2 + +1

Barakovic Elvis zakljucujemo da je funkcija konkavna na skupu D . Funkcija nema prevojnih tacaka. 7. Grak funkcije: 153 ----------------------- Page 154----------------------Barakovic Elvis 13 Neodreeni i odreeni integrali. Primjena odreenog integrala. 154 ----------------------- Page 155----------------------Barakovic Elvis 14 Parcijalni izvodi. Ekstremi funkcije dvije promjenljive. Zadatak 14.1 Pokazati da za funkciju z = ln px2 + y2 @z y @x Rjeenje: Kako je @z = @x p = @z = @y p = tada je @z y @x x @z x y xy = y 2 2 x 2 2 = 2 2 @y x + y x + y x + y xy 2 x + y 2 = 0: p 2 20 p 1 p 2 20 ln x + y = x + y = x x2 + y2 x 1 p 2x = x2 + y2 2 x2 + y2 x2 + y2 px2 + y20 = p 1 px2 + y20 = ln y x2 + y2 y 1 p x2 + y2 2 x2 + y2 2y = x2 + y2 1 y 1 x x @y @z = 0:

Matematika

Matematika

Matematika

vrijedi

Zadatak 14.2 Naci prvi i drugi totalni diferencijal funkcije 2 z = 2x 3xy y : Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @z = @x @z = @y pa je prvi totalni diferencijal funkcije z @z dz = @x dx + @y 155 ----------------------- Page 156----------------------Barakovic Elvis ka Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su 2 @ z 2 = 4; @x 2 @ z = 3; @x@y 2 @ z 2 = 2 @y Matemati @z dy = (4x 3y) dx + (3x 2y) dy: 3x 2y 4x 3y 2

pa je drugi totalni diferencijal funkcije z 2 @ z 2 d z = @x 2 2 dx + 2 @x@y 2 @ z dxdy + @y 2 @ z 2 2 2 dy = 4dx 6dxdy 2dy : 2

Zadatak 14.3 Naci prvi i drugi totalni diferencijal funkcije z = ln x2 + y: Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @z = @x @z = @y x2 + y x2 + y 1 1 2x = x2 + y 2x

pa je prvi totalni diferencijal funkcije z @z dz = @x dx + @y @z dy = 2x 1 2 dx + 2 dy: x + y x + y

Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su 2 @ z = @x2 2 @ z = @x@y 2 @ z = @y2 (x2 + y)2 pa je drugi totalni diferencijal funkcije z 2 @ z 2 d z = = 2 2 dx + 2 2 @ z dxdy + 2 @ z 2 2 dy = 1 2 (x + y) 2 2 dy : x2 + y 1 2x 1 = (x2 + y)2 (x2 + y)2 2x 2 (x2 + y) 2x 2x = (x2 + y)2 2x2 + 2y

@x @x@y @y 2x2 + 2y 2 4x 2 2 dx 2 2 dxdy (x + y) (x + y) 156

----------------------- Page 157----------------------Barakovic Elvis Zadatak 14.4 Pokazati da za funkciju z = ln x2 + xy + y2 vrijedi @z x @x + y @y @z = 2: Matematika

Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @z = @x @z = @y 2 1 2 (2x + y) = 2 2x + y 2 x + xy + y x + xy + y 1 x + 2y 2 2 (x + 2y) = 2 2 x + xy + y x + xy + y

pa je @z x @x + y @y = = @z = 2x + y x + 2y x 2 2 + y 2 2 = x + xy + y x + xy + y 2x2 + xy xy + 2y2 + = x2 + xy + y2 x2 + xy + y2 2x2 + xy + xy + 2y2 2x2 + 2xy + 2y2 = = x2 + xy + y2 x2 + xy + y2 2 2 2x + 2xy + 2y = x2 + xy + y2 Zadatak 14.5 Pokazati da za funkciju u = (x y) (y z) (z x) vrijedi @u + @x @y @u + @z @u = 0: = x2 + xy + y2 2 2 2 (x + xy + y ) = 2:

Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @u = @x = @u = @y = @u = @z = (x y) (x + y 2z) : 157 ----------------------- Page 158----------------------Barakovic Elvis a pa je @u + @x @y @u + @z = = (x y) (x + y 2z) y2 + yz 2xy zy z2 + 2zx + z2 + zx 2zy xz x2 + 2xy + x2 + xy 2xz xy y2 + 2yz 0: @u = (y z) (y + z 2x) + (z x) (z + x 2y) + Matematik (x y) ( (z x) + y z) = (x y) (z + x + y z) = (z x) (z + x 2y) (z x) ( (y z) + x y) = (z x) (y + z + x y) = (y z) (y + z 2x) (y z) (z x (x y)) = (y z) (z x x + y) =

Zadatak 14.6 Ispitati ekstreme funkcije z = x2 + xy + y2 Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @z = @x @z = @y pa stacionarne tacke dobijamo rjeavanjem sistema jednacina 2x + y 2 = 0 : x + 2y 1 = 0 Iz prve jednacine imamo y = 2x + 2; pa uvrtavajuci u drugu jednacinu, dobijamo x + 2 (2x + 2) 1 x 4x + 4 1 3x + 3 = = = 0 0 0 =) x + 2y 1 2x + y 2 2x y:

x = 1

=)

y = 2 1 + 2 = 0

pa je stacionarna tacka funkcije M (1; 0) : Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su 2 @ z A = @x2 2 @ z B = @x@y 2 @ z C = @y2 158 ----------------------- Page 159----------------------Barakovic Elvis pa je = AC B2 Za tacku M (1; 0) imamo = 2 2 1 = 4 1 = 3: Matematika = 2 = 1 = 2

(M ) = 3 > 0 pa ekstrem funkcije postoji a kako je A (M ) = 2 > 0 to funkcija ima minimum u tacki M (1; 0) i on iznosi zmin = z (1; 0) = 1 + 0 + 0 2 0 = 1: Zadatak 14.7 Ispitati ekstreme funkcije z = x3 + y3 Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @z = @x @z = @y pa stacionarne tacke dobijamo rjeavanjem sistema jednacina 3x2 3y2 6y = 0 6x = 0 2 Iz prve jednacine imamo y = x 2 x2 2 2 4 x 2x 4 x4 x x3 Sada imamo x = x = 0 =) 2 =) 159 ----------------------- Page 160----------------------Barakovic Elvis matika Mate y = 0 y = 2 8x 8 = = = 0= 0 0 =) 4 x = 0 _ x = 2: 2x = 0 ; pa uvrtavajuci u drugu jednacinu, dobijamo () x2 y2 2y = 0 : 2x = 0 3y2 6x 3x2 6y 6xy:

pa su stacionarne tacke M (0; 0); 1 Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su 2 @ z A = @x2 2 @ z B = @x@y 2 @ z C pa je = AC B2 Za tacku M (0; 0) imamo 1 (M ) = 36 < 0 1 pa funkcija nema ekstrema u tacki M (0; 0): 1 Za tacku M 2 (M ) = 144 36 = 108 > 0 2 pa postoji ekstrem funkcije z u tacki M 2 A (M ) = 12 > 0 2 to funkcija ima minimum u tacki M 2 zmin = z (2; 2) = 23 + 23 Zadatak 14.8 Ispitati ekstreme funkcije z = x3 + 3xy2 15x 12y: 6 2 2 = 8: (2; 2) i on iznosi (2; 2) : Kako je (2; 2) imamo = 6x 6x 36 = 36x2 36: = @y2 = 6 = 6y = 6x M 2 (2; 2) :

Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @z = @x @z = @y 160 ----------------------- Page 161----------------------Barakovic Elvis pa stacionarne tacke dobijamo rjeavanjem sistema jednacina 3x2 + 3y2 15 = 0 : Matematika 6xy 12 3x2 + 3y2 15

6xy 12 = 0 Iz druge jednacine imamo 2 6xy 12 = 0 =) xy = 2 =) y = x pa uvrtavajuci u prvu jednacinu sistema, dobijamo 2 2 3x2 + 3 15 = 0 x 4 3x2 + 3 2 15 = 0 = x 3x4 15x2 + 12 = 0 x4 5x2 + 4 = 0: 2 Uvodeci smjenu t = x ; dobijamo kvadratnu jednacinu t2 Sada je t1 = 1 =) 2 x = 1 =) 2 x = 4 =) x1 = 1 x2 = 1 =) x1 = 2 x2 = 2 =) pa su stacionarne tacke =) t1 = 4 =) =) y1 = 2 y2 = 2 y1 = 1 y2 = 1 5t + 4 = 0 =) t1 = 1 i t2 = 4:

x2

M (1; 2); 1

M (1; 2); 2

M (2; 1); 3

M (2; 1): 4

Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su 2 @ z A = @x2 2 @ z B = @x@y 2 @ z C = @y2 161 ----------------------- Page 162----------------------Barakovic Elvis ematika pa je 2 = AC B Za tacku M (1; 2) imamo 1 (M ) = 36 144 = 108 < 0 1 pa ekstrem funkcije ne postoji. Za tacku M (1; 2) imamo 2 (M ) = 36 144 = 108 < 0 1 pa ekstrem funkcije ne postoji. Za tacku M (2; 1) imamo 3 (M ) = 144 36 = 108 > 0 3 pa ekstrem funkcije postoji a kako je A (M ) = 12 < 0 3 = 6x 6x 6y = 36x 2 36y : 2 Mat = 6x = 6y = 6x

to funkcija ima maksimum u tacki M (2; 1) i on iznosi 3 zmax = z (2; 1) = 8 6 + 30 + 12 = 28: Za tacku M (2; 1) imamo 4 (M ) = 144 36 = 108 > 0 4 pa ekstrem funkcije postoji a kako je A (M ) = 12 > 0 4 to funkcija ima minimum u tacki M (2; 1) i on iznosi 4 zmin = z (2; 1) = 8 + 6 30 12 = 28: Zadatak 14.9 Ispitati ekstreme funkcije 4 z = x + y 4 x 2 2xy y : 2

Rjeenje: Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su @z = @x @z = @y 162 ----------------------- Page 163----------------------Barakovic Elvis ika pa stacionarne tacke dobijamo rjeavanjem sistema jednacina 4x3 4y3 2x 2y = 0 2y 2x = 0 () 2x3 2y3 x y = 0 : y x = 0 Matemat 4y3 2y 2x 4x3 2x 2y

Oduzimanjem ovih jednacina, dobijamo x3 = y3 = 0 =) x3 = y3 =) x = y:

Vracajuci se u prvu jednacinu, dobijamo

2x3

x x 2x x3 x x x2 1 = 2x3

= = =

0 0 0 0 =)

x1 = 0;

x2 = 1;

x3 = 1:

Stacionarne tacke su M (0; 0); 1 M (1; 1); 2 M (1; 1): 3

Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su 2 @ z A = @x2 2 @ z B = @x@y 2 @ z C pa je 2 = AC B Za tacku M (0; 0) imamo 1 (M ) = 4 4 = 0 1 pa su potrebna dodatna ispitivanja za ekstrem funkcije. Za tacku M (1; 1) imamo 2 (M ) = 10 10 4 = 96 > 0 2 pa ekstrem funkcije postoji a kako je A (M ) = 10 > 0 2 163 ----------------------- Page 164----------------------Barakovic Elvis ka Matemati = 2 12x 2 2 12y 2 4: = @y2 = 12y2 2 = 2 = 12x2 2

to funkcija ima minimum u tacki M (1; 1) i on iznosi 2 zmin = (1)4 + (1)4 Za tacku M (1; 1) imamo 3 (M ) = 10 10 4 = 96 > 0 2 pa ekstrem funkcije postoji a kako je A (M ) = 10 > 0 2 to funkcija ima minimum u tacki M (1; 1) i on iznosi 3 zmin = 14 + 14 12 2 1 1 12 = 2: (1)2 2 (1) (1) (1)2 = 2:

Zadatak 14.10 Ispitati ekstreme funkcije 2 z = x uz uslov 3x + 2y = 6: Rjeenje: Lagranzeva funkcija je F (x; y; ) = x2 + y2 + (3x + 2y 6) a parcijalni izvodi prvog reda funkcije F su @F = @x @F = @y @F = @ pa stacionarne tacke i vrijednost dobijamo rjeavanjem sistema jednacina 2x + 3 = 0 2y + 2 = 0 3x + 2y 6 = 0 Odredimo stacionarne tacke 2x + 3 = 0 =) x = 3 9 = : ; 3x + 2y 6 2y + 2 2x + 3 + y 2

2 2y + 2 = 0 =) 164 ----------------------- Page 165----------------------Barakovic Elvis a pa uvrtavajui u trecu jednacinu sistema, dobijamo 3x + 2y 6 3 3 + 2 () 6 2 9 4 12 13 pa dobijamo da je x = 3 = 3 2 12 y = = 18 ; 12 : 1 13 13 Parcijalni izvodi drugog reda funkcije F su 2 @ F A = @x2 2 @ F B = @x@y 2 @ F C pa je (M ) = AC B2 1 = 4 0 = 4 > 0 = @y2 = 2: = 0 = 2 13 pa funkcija ima samo jednu stacionarnu tacku M 12 = 18 2 13 13 = = 0 12 12 =) = 13 = = 0 0 Matematik y =

pa funkcija ima ekstrem u toj tacki, a kako je A (M ) = 2 > 0 1

to funkcija ima minimum u tacki M

18 ; 12 i on iznosi 1 13 13

2 18 2 zmin = x 2 + y = 13 +

2 12 = 13

324 + 169

144 = 169

468 = 169

36 : 13

Zadatak 14.11 Ispitati ekstreme funkcije z = 6 4x 3y uz uslov x2 + y2 = 1: 165 ----------------------- Page 166----------------------Barakovic Elvis Rjeenje: Lagranzeva funkcija je F (x; y; ) = 6 4x 3y + x2 + y2 a parcijalni izvodi prvog reda funkcije F su @F = @x @F = @y @F = @ pa stacionarne tacke i vrijednost dobijamo rjeavanjem sistema jednacina 4 + 2x = 0 3 + 2y = 0 x2 + y2 1 = 0 9 = : ; Iz prve jednacine imamo x = 2 ; a iz druge y = 3 : Uvrtavajuci u trec u 2 jednacinu dobijamo 2 2 + 2 4 + 9 1 = 0= 42 2 3 1 = 0 x2 + y2 1 3 + 2y 4 + 2x 1 Matematika

42 42 + 25 2

= =

0 25 =) 4 1 = 2 5 ; 2 = 2 5 :

Sada je 5 1 2 pa su stacionarne tacke M1 4 ; 3 ; 5 5 166 ----------------------- Page 167----------------------Barakovic Elvis ka Parcijalni izvodi drugog reda funkcije F su 2 @ F A = @x2 2 @ F B = @x@y 2 @ F C pa je 2 Za tacku M 1 = AC B 4 ; 3 ; = 5 5 5 2 (M ) = 25 > 0 1 pa funkcija ima ekstrem u tacki M 1 4 ; 3 a kako je 5 5 = 2 2 0 = 4 : imamo 2 = @y2 = 2: = 0 = 2 Matemati M2 4 ; 3 : 5 5 = 2 5 = 2 =) x = 5 4 ; y = 5 =) x = 5 3 4 ; y = 5 3

A (M ) = 5 < 0

1 to funkcija ima maksimum u tacki M 1 4 zmax = z 5 Za tacku M ; 5 4 ; 3 ; = 5 imamo 2 5 5 2 (M ) = 25 > 0 2 pa funkcija ima ekstrem u tacki M 4 ; 3 a kako je 2 5 5 A (M ) = 5 > 0 2 to funkcija ima minimum u tacki M 4 ; 3 i on iznosi 2 5 5 zmin = z 4 ; 3 = 6 4 4 5 5 Zadatak 14.12 Ispitati ekstreme funkcije z = xy uz uslov x2 + y2 = 8: 167 ----------------------- Page 168----------------------Barakovic Elvis Rjeenje: Lagranzeva funkcija je F (x; y; ) = xy + x2 + y2 a parcijalni izvodi prvog reda funkcije F su @F = @x @F = x + 2y y + 2x 8 Matematika 3 3 = 6 16 9 = 1: 5 5 5 5 3 = 6 4 5 4 3 5 4 ; 3 i on iznosi 5 5 3 = 6 + 5 16 + 5 9 = 11:

@y @F = @ pa stacionarne tacke i vrijednost dobijamo rjeavanjem sistema jednacina y + 2x = 0 x + 2y = 0 x2 + y2 Odredimo stacionarne tacke y + 2x = 0 x + 2y = 0 =) =) = y 2x = x 2y pa uvrtavanjem u trecu jednacinu dobijamo x2 + y2 8 = 2x2 8 = x2 = pa su stacionarne tacke M (2; 2); 1 M (2; 2); 2 M (2; 2); 3 M (2; 2): 4 0 0 4 =) =) 2x y = 2y x =) 2 2 x = y =) x = y 8 = 0 9 = : ; x2 + y2 8

x = 2

Parcijalni izvodi drugog reda funkcije F su 2 @ F A = @x2 2 @ F B = @x@y 2 @ F C = @y2 168 ----------------------- Page 169----------------------Barakovic Elvis ematika pa je = AC B2 = 2 2 1 = 42 1: Mat = 2: = 1 = 2

Ispitajmo ekstreme funkcije preko drugog totalnog diferencijala. Drugi totalni diferencijal funkcije z je 2 @ z 2 2 d z = @x Za tacku M 1 2 2 2 d z = d z = 2dx +2dxdy +2dy < 0 pa funkcija ima maksimum u tacki M 1 zmax = z (2; 2) = 2 2 = 4: Za tacku M 2 2 2 d z = d z = 2dx ) > 0 + 2dxdy + 2dy = dx + 2dxdy + dy = (dx + dy 2 2 (2; 2) ; = 1 2 2 2 2 imamo 2 2 dx + 2 @x@y (2; 2) ; = 1 2 2 2 = dx +2dxdy dy (2; 2) i on iznosi 2 = (dx dy) imamo dxdy + @y 2 dy = 2dx + 2dxdy + 2dy : 2 2 @ z 2 @ z 2 2

pa funkcija ima minimum u tacki M 2

(2; 2) i on iznosi

zmin = z (2; 2) = 2 (2) = 4: Za tacku M (2; 2); = 1 3 2 2 d z = d z = 2dx ) > 0 + 2dxdy + 2dy = dx + 2dxdy + dy = (dx + dy 2 2 2 2 2 2 imamo

pa funkcija ima minimum u tacki M (2; 2) i on iznosi 3 zmin = z (2; 2) = 2 (2) = 4: Za tacku M (2; 2); = 1 4 2 imamo

2 2 2 d z = d z = 2dx +2dxdy +2dy < 0

2 = dx +2dxdy dy

2 = (dx dy)

pa funkcija ima maksimum u tacki M (2; 2) i on iznosi 4 zmax = z (2; 2) = (2) (2) = 4: 169 ----------------------- Page 170----------------------Barakovic Elvis 15 Diferencijalne jednacine 170 Matematika