Pitanja i odgovori za II kolokvijum 1. Navedite primjer pozitivne i negativne eksternalije.

Negativna eksternalija gasovi iz automobila Pozitivna eksternalija restaurirane istorijske zgrade, jer ljudi mogu da uzivaju u ljepoti; moj seminarski rad upload-ovan na internet u svrsi ispunjenja nekog predmetnog zadatka mogu svi drugi ljudi da pronau i iitaju radi prosirenja znanja ili ispunjenja nekog njihovog zadatka. 2. Na koji nain patentni sistem pomaze drustvu u rjesavanju problema eksternalija? Zakon o patentima titi pronalazaa, jer mu daje ekskluzivno pravo da koristi svoje pronalaske odreeno vrijeme. Za patent se kae da internalizuje eksternalije tako to preduzeu daje pravo vlasnitva nad sopstvenim pronalaskom. Ako neko drugo preduzee hoe da koristi taj izum mora da trai odobrenje i plaa tantijeme.Tako patentni sistem daje preduzeima podsticaj da se bave istraivanjima, tee ka novim tehnologijama i izumima. 3. Navedite neke naine na koji se problemi izazvani eksternalijama mogu rijesiti bez drzavne intervencije. - etikim kodeksima i drutvenim sankcijama - dobrotvorne ustanove(drutva za zatitu ivotne sredine) - sklapanje ugovora zainteresovanih strana - integracija razliitih vrsta preduzea. 4. Sta su Piguavi porezi? Zato ih ekonomisti radije koriste u odnosu na regulaciju kao nain zastite zivotne sredine od zagadjenja? Porez koji se uvodi radi korekcije negativnih eksternalija. Piguovi porezi, za razliku od regulacije, smanjuju zagaenje uz nii troak po drutvo. Regulacija diktira nivo zagaenja, a porezi daju ekonomsku stimulaciju da se zagaenje smanji. Nemaju sve fabrike iste trokove da smanje zagaenje. Piguov porez alocira zagaenje onim fabrikama iji su trokovi smanjenja zagaenja najvii. 5. Objasnite sta znai kada se kae da neko dobro ima svojstvo iskljuivosti. Iskljuivost svojstvo dobra po kojem jedna osoba moe biti sprijeena da ga koristi. 6. Objasnite sta znai kada se kae da neko dobro ima svojsktvo rivaliteta. Rivalitet svojstvo dobra po kojem njegovo koristenje od strane jedne osobe smanjuje koristenje tog dobra od strane druge osobe. 7. Definisite i navedite primjer javnog dobra. Javna dobra dobra kojima nisu svojstveni ni iskljuivost niti rivalitet. sirena koja upozorava na dolazak nato aviona (niko ne moe piti sprijeen da je cuje, sluanje sirene jednog ovjeka ne oteava sluanje drugog ovjeka), Nacionalna odbrana 8. Moe li individualno trite samostalno da obezbijedi to dobro? Objasnite. Javno dobro obezbjeuju vlade, a svoje odluke o veliini donose na osnovu analize trokova i koristi. 9. Sta je analiza trokova i koristi javnih dobara? Zato je ona vana? Analiza trokova i koristi analiza koja uporeuje trokove i koristi od nabavke javnog dobra za drustvo. Ona je vana zbog predvidjanja mogue ekonomske situacije proizala iz neke odluke proraunava troak koji ostvaruje neko javno dobro lili usluga, odnosno korist. 10. Definisite i navedite primjer zajednickog resursa. Bez drzavne intervencije, da li ce ljudi to dobro koristiti previe ili premalo? Zato? Zajedniki resursi su dobra koji imaju svojstva rivaliteta ali ne i iskljuivosti. Riba u moru je zajedniki resurs. Poto se koritenje javnog dobra ne naplauje, ljudi su skloni da ga prekomjerno troe. Zbog toga drava mora da regulie potronju javnih dobara.

11.

Kakav je odnos izmeu ukupnog prihoda, profita i ukupnog troka preduzea? 1

Ukupan prihod iznos koji preduzee stie od prodaje svoga autputa Ukupni troak trina vrijednost inputa koje preduzee koristi u proizvodnji Profit razlika izmeu ukupnog prihoda i ukupnog troka p = up - ut 12. Navedite primjer oportunitetnog troka koji raunovodja mozda nece smatrati trokom. Zato bi raunovodja zanemario taj troak? Npr. Nadnica koje se vlasnik preduzea odrie da bi radio u tom preduzeu,a ne na nekom drugom radnom mjestu. Raunovoe zanemaruju oportunisticki troak zato to se samo bave eksplicitnim trokovima (trokovi inputa koji preduzeu nameu neki novani izdatak) 13. Sta je marginalni proizvod i sta znai kada se kae da je on opadajuci? Marginalni proizvod poveanje autputa koje nastaje od jedne dodatne jedinice inputa Opadajuci marginalni proizvod svojstvo po kojem marginalni proizvod nekog inputa opada sa porastom koliine inputa 14. Definisite ukupni troak i marginalni troak. U kakvom su oni odnosu? Ukupni troak je trina vrijednost svih autputa koje preduzee koristi u proizvodnji. Prosjeni ukupni troak jeste odnos ukupnog troaka i koliine autputa. Marginalni troak jeste iznos za koji se poveava ukupni troka ako se autput povea za jednu jedinicu. Marginalni troak raste sa koliinom autputa, a prosjeni ukupni troak prvo opada sa porastom autputa, a zatim raste kada se autput dalje poveava. 15. Definisite ekonomiju obima i objasnite njen uzrok. Kada prosjeni ukupni troak na dugi rok opada sa porastom autputa, kae se da postoji ekonomija obima. Nastaje jer vei nivoi proizvodnje omoguavaju specijalizaciju radnika, koja svakom radniku omoguava da bolje obavlja dodjeljeni zadatak. 16. Definisite dezekonomiju obima i objasnite njen uzrok. Kada prosjeni ukupni troak na dugi rok raste sa porastom autputa, kae se da postoji dezekonomija obima.Moe da nastane zbog problema u koordinaciji koji su svojstveni svakoj velikoj organizaciji. 17. Sta se podrazumijeva pod konkurentnim preduzeem? Konkurentno preduzee uzima cijenu kao datu, prihod mu je proporcionalan koliini autputa koju proizvodi. Cijena dobra jednaka je i prosjenom i marginalnom prihodu preduzea. 18. Pod kojim ce uslovima preduzee privremeno obustaviti proizvodnju? Objasnite. Kada preduzee ne moe da povrati svoje fiksne trokove, odlui ce da privremeno obustavi proizvodnju ako je cijena dobra manja od prosjenog varijabilnog troka. 19. Pod kojim ce uslovima preduzee izaci sa trita? Objasnite. Kada preduzee ne moe da povrati ni fiksne ni varijabilne trokove, odluie da izae sa trita ako je cijena manja od prosjenog ukupnog troka. 20. Da li se cijena preduzea izjednacava sa marginalnim trokom na kratki rok, na dugi rok ili u oba sluaja. Objasnite. Na kratak rok porast tranje poveava cijenu i rezultira profitom, a pad tranje smanjuje cijenu i dovodi do gubitka. Ali ako preduzea mogu slobodno da ulaze na trita i da sa njega izlaze, tada se na dugi rok broj preduzea prilagoava kako bi se trite ponovo vratilo u ravnoteu sa nultim profitom. 21. Da li se cijena preduzea izjednacava sa minimalnim prosjenim ukupnim trokom na kratki rok, na dugi rok ili u oba sluaja. Objasnite. Izjednaava se na dugi rok. Cilj preduzea je da se profit svede na nulu. Odnosno da je cijena jednaka minimalnom prosjenom ukupnom troku. Kada preduzea na tritu imaju profit vei od toga, druga preduzea imaju podsticaj da uu na trite. Kada je profit manji od minimalnog ukupnog prosjenog troka neka od preduzea e izai sa trita. U oba sluaja se profit izjedanaava sa minimalnim prosjenim ukupnim trokovima. Na kratak rok je preduzeima teko da ulaze i izlaze sa trita. 2

22. Navedite primjer monopola koji je stvorila drava. Da li stvaranje monopola nuzno znai losu javnu politiku? Objasnite! Monopol je preduzee koje je jedini prodavac na svom tritu. Nastaje kada jedno preduzee posjeduje kljuni resurs, kada drava daje preduzeu ekskluzivno pravo na proizvodnju dobara ili kada je jedno preduzee u stanju da snabdije cjelokupno trite uz trokove koji su nii nego da je na tritu mnogo preduzea. 23. Definisite prirodni monopol. U kom smislu od veliine trita zavisi da li je neka grana prirodni monopol? Pod prirodnim monopolom se smatra mogunost jednog preduzee da cijelo trite snabdije dobrom ili uslugom i to uz nize trokove nego to bi to mogla da uine dva ili vie preduzea. U smislu da ta grana moe da zadovolji potrebe trita u dobrima i uslugama uz najnize trokove. 24. Zato je marginalni prihod monopoliste manji od cijene njegovog dobra? Kada on povea proizvodnju za jednu jedinicu, to izaziva pad cijene dobra, to smanjuje iznos prihoda koji se ostvaruje od svih proizvedenih jedinica. Prema tome marginalni prihod monopola uvijek je manji od cijene dobra. 25. Moe li marginalni prihod da bude negativan. Objasnite! Marginalni prihod moe da bude negativan. To se deava kada je uticaj cijene na prihod vei od uticaja autputa. U tom sluaju, kada preduzee proizvodi dodatnu jedinicu autputa, cijena opada u dovoljnoj mjeri da izazove pad ukupnog prihoda preduzea, ak i ako preduzee prodaje vie jedinica. 26. Sta drzavi daje moc da regulise spajanje preduzea? Sa stanovista blagostanja drustva, navedite dobar i lo razlog zbog kojih bi dva preduzea eljela da fuzionisu. Antimonopolski zakoni omoguavaju drzavi da na razlicite naine unapredjuje konkurenciju i dozvoljavaju joj da sprecava pripajanja. Ponekad se kompanije fuzionisu ne da bi smanjile konkurenciju ve da bi kroz efikasniju zajednicku proizvodnju smanjile svoje trokove. Koristi koje nastaju od pripajanja nazivamo sinergijer. Ako antimonopolski zakoni treba da poveaju drustveno blagostanje onda drava treba da bude sposobna da odredi koja su spajnja pozeljna, a koja nisu, tj. drava mora biti u stanju da izmjeri i uporedi drustvene koristi od sinergije sa drustvenim trokovima smanjene konkurencije. 27. Opisite dva problema koji nastaju kada regulatori naloze prirodnom monopolu da odredi cijenu koja je jednaka marginalnom troku. Prvi problem je kada prosjeni ukupni troak opada, marginalni troak je manji od prosjenog ukupnog troka. Ako regulatori treba da odrede cijenu koja je jednaka marginalnom troku, ta cijena ce biti manja od prosjenog ukupnog toska preduzea,pa ce ono biti na gubitku. Umjesto da naplacuju tako nisku cijenu, monopolsko preduzee ce napustiti industriju. Drugi problem jeste to to se na taj nain monopolisti ne daje podsticaj da smanji trokove. Svako preduzee na konkurentskom tritu pokusava da smanji trokove, jer manji trokovi znae vei profit. 28. Navedite dva primjera cjenovne diskriminacije. Za svaki primjer objasnite zato monopolista bira da sprovodi ovu poslovnu strategiju. Cjenovna diskriminacija-poslovna praksa prodaje istog dobra razliitim kupcima po razliitim cjenama. Cijena avionskih karata. Aviokompanije naplauju nie cjene za povratne karte ako e putnik prenoiti u subotu u gradu u koji je doputovao. Putnik koji putuje privatno e se radije odluiti da provede jednu no u drugom gradu zarad nie cjene karte. Na taj nain kompanije poveavaju svoj profit. Na taj nain se odvajaju poslovna od privatnih putovanja, jer je putnik koji poslovno putuje spreman da plati veu cjenu da ne bi morao da prenoi u drugom gradu. Cijena bioskopske karte. Mnogi bioskopi naplauju nie cjene djeci i starijim graanima nego ostalim gledaocima. Razlog tome je manja sposobnost djece i starijih da plate kartu. Ako bi oni morali platiti kartu po istoj cjeni kao i ostali vjerovatno bi odustali od gledanja predstave. Kako bi se predstava svejedno odrala, bez obzira na broj gledaoca, bolje je i onako prazna mjesta prodati po nioj cjeni nego da ostanu neprodata. Ovakvom cjenovnom diskriminacijom bioskopi poveavaju svoj profit. 29. Uporedite cijenu i koliinu monopola sa cijenom i koliinom oligopola. Oligopol je trina struktura u kojoj samo nekoliko prodavaca nudi islicne i identicne proizvode. 3

Cijena i koliina monopola je takva da ako se povea koliina proizvodnje cijena se mora smanjiti da bi se poveala kupovina tog proizvoda to moe dovesti i do negativnom marginalnog prihoda. Oligopolisticka preduzea tee meusobnoj saradnji i sa takvom saradnjom oni postaju monopol na tom tritu. Udruzivanje dva ili vie oligopola stvara kartel koji ima isto djelovanje kao i monopol. Znai ako se poveava proizvodnja cijena mora da opada zbog elje da se proda to vea koliina proizvedenih jedinica 30. Kako broj preduzea u oligopolu utie na ishod na nekom tritu? Ako se oligopol poveava snaga cjenovnih uticaja opada. Kada oligopol postane veoma brojan cjenovni uticaj u potpunosti nestaje i ostaje samo uticaj autputa i taj oligopol se onda ponaa kao konkurentsko trite poto konkurentsko trite uzima cijenu kao datu, ne postoji cjenovni uticaj. 31. Sta je zatvorenikova dilema i u kakvoj je vezi sa oligopolom? Zatvorenikova dilema je specifina igra izmeu dva zatvorenika koja pokazuje zato je saradnje teko ostvariva ak i kada je obostrano korisna. U vezi je sa oligopolom zbog toga to lanovi oligopola uglavnom ne postuju dogovor koji sve njih stavlja u dobar poloaj i ele da imaju vei udio na tritu i tako proizvode veu koliinu proizvoda za manju cijenu i kad svaki clan oligopola tako uradi dovodi do propadanja oligopola odnosno stavlja ih sve u veoma lo poloaj dovodei ih skoro do gubitaka. 32. Koji su oblici ponaanja zabranjeni anitimonopolskom politikom? Zabranjeni su svaki ugovor, udruenje u vidu trusta ili bilo kakvi oblici zavere u cilju ogranienja trgovine ili komercijalne aktivnosti izmeu nekoliko drava ili sa inostranim zemljama. 33. Ako je grupa prodavaca u stanju da formira kartel, koju bi cijenu i koliinu pokusali da odrede? Ako bi uspjeli formirati kartel polusali bi da odrede cijenu koja njima najvie odgovara a to je da je maksimiziraju. Znai da svi imaju to je veu moguu maksimalnu cijenu svojih proizvoda, ali poto bi onda drutvo smanjilo potranju za tim proizvodom zbog velike cijene oni ipak daju neku cijenu od koje stvaraju marginalni prihod jako dobar a ipak zadravaju vjernost kupaca odnosno kupci su jo uvijek spremni da plate tu cijenu. Znai pokusali bi odrediti najveu moguu cijenu koju su kupci spremni da plate. A to se koliine tie pokuali bi da podmire jedan vei dio trita svojim proizvodima, a da ne dodje do prezasicenja trita. 34. Zato su rudari plaseni bolje od ostalih radnika slicnog stepena obrazovanja? Rudari rade teak posao. to je posao tei to je manja ponuda rada. Shodno tome, nadnice za tee poslove su vee od nadnica za lake poslove jer je manje ljudi spremno da taj posao obavlja. Rudarima se veom nadnicom kompenezuje to to je posao prljav i opasan, kao i dugoroni zdravstveni problemi sa kojima se rudari suoavaju. 35. U kom smislu obrazovanje predstavlja vrstu kapitala? Kao i svi drugi oblici kapitala i obrazovanje predstavlja troenje resursa u odredjenoj vremenskoj taki u cilju poveavanja produktivnosti u budunosti. Ulaganje u obrazovanje je vezano za konkretnu osobu i to je ono to ga ini ljudskim kapitalom. 36. Kako obrazovanje moe da povea nadnicu radnika, a da pri tom ne povea produktivnost radnika? Preduzea su spremna da plate vie za bolje obrazovane radnike, jer takvi radnici imaju vee marginalne proizvode. Radnici su spremni da snose troak boljeg obrazovanja samo ukoliko od toga imaju neke koristi. 37. Koji su preduslovi za postojanje ekonomskih zvijezda? Da li biste ocekivali da sretnete zvijezdu meu zubarima? U muzici? Objasnite! Svaki kupac eli da nabavi dobro koje je proizveo najbolji proizvoa. To dobro proizvedeno je tehnologijom koja najbolje proizvoacu omoguava da uz niske trokove snabde svakog kupca. Kako meu glumcima tako i meu zubarima postoje zvijezde svoje profesije. Meutim posto jedan zubar koji je majstor svoje profesije ne moe istovremeno svoje usluge pruziti milionima ljudi, ve mora jedno po jedno, dok za glumce i sportiste to nije problem jer njihove filmove i sportive putem TV-a istovremeno prate milioni gledalaca.

38. Navedite tri razloga zato nadnica radnika moe da bude iznad nivoa koji izjednacava ponudu i tranju. Zakon o minimalnoj nadnici Sindikat Efikasne nadnice-sluze kao motivacija radnicima za veu produktivnost i bolje obavljanje posla 39. Koje teskoce nastaju kada se utvrdjuje da li neka grupa radnika ima nizu nadnicu usled diskriminacije? Dolazi do teskoca da se to objasni, jer postoji i stepen ljudskog kapitala koji je presudan u takvim sluajevima, jer npr. skole bijelaca su u boljim poloajima nego skole crnaca i vea vjerovatnoa je da ce bijelac dobiti diplomu nego crnac, zbog okoline u kojoj je odrastao i mentaliteta te okoline. Meutim ovo je sve stvar politike, jer ovaj tip diskriminacije nastaje jo i prije nego osoba stupi na radno mjesto iako su simptomi ekonomski. 40. Da li snage ekonomske konkurencije pojacavaju ili ublazavaju rasnu diskriminaciju? Preduzea koja ne vrse diskriminaciju imaju tendenciju da zamjene ona koja je vre. Znai ublaavaju diskriminaciju. 41. Navedite primjer kako diskriminacija moe da opstane na konkurentnom tritu. Primjeri su ako potroaci imaju diskriminatorne preferencije onda je konkurentsko trite saglasno sa diskriminatornim razlikama u cijeni. Tj. ako potroaci vie vole da ih usluzuju npr. crnokosi konobari radije nego plavokosi. Ili ako vlada propise diskriminatornu praksu tj. ako bi vlada donijela zakon u kome je dozvoljeno da plavokosi u restoranima peru sue, ali ne i da posluuju tada bi i dalje postojala razlika u nadnicama. 42. Za koje grupe je najvjerovatnije da ce zivjeti u siromastvu? Te grupe su: Rasne Starosne Strukture porodice samohrane majke e 5x vjerovatnije da zive u siromastvu nego porodice koje zasniva brani par 43. Koji su argumenti za i protiv siromastva u robi i u uslugama (a ne u novcu)? Argument za su ti to se smatra da siromasnima daje ono to im je najpotrebnije, a u siromasnim zajednicama zavisnost od droga i alkohola je najvea, pa se zato smatra da im se pomoc pruza u robi i uslugama. Argumenti protiv smatraju da je to neefikasno i ponizavajuce, te da drava ne zna koja su dobra i usluge siromasnima najpotrebnije 44. Objasnite kako programi protiv siromastva mogu da smanje podsticaj na rad kod siromasnih? Gubenjem prava na bonove za hranu , mediinsku i socijalnu pomoc i skloniste a kako porodice poinje zaraivati njena stopa porezna moe biti i via od 100% pa samim time to stvara nepovoljan uticaj na siromane koji onda ne ele da nau sebi posao. 45. Kako biste vi poveali taj podsticaj? Koje su prednosti politike koju predlazete? Poto se finansijska pomoc siromasnima od strane drzave smanjuje rastom dohotka, siromani se esto suoavaju sa efektivnim marginalnim poreskim stopama koje su veoma visoke. Te poreske stope destimulisu porodice da se samostalno izvuku iz siromatva. Drugim rijeima, esto se deava da je vea socijalna pomo od eventualne zarade siromanih. Ako bi se oni zaposlili, vlada bi im smanjila ili skroz uskratila pomo. Na taj nain se siromani esto odluuju da je bolje da ne rade i da nastave da primaju pomo.