POMORSKA KOLA KOTOR

Tehnologija materijala Obojeni metali i legure

OBOJENI METALI I LEGURE

Uobiajena podjela metala je na CRNE i OBOJENE, pa prema ovoj podjeli u crne metale se ubraja gvoe (ponekad su u toj grupi mangan i hrom), a ostali metali su obojeni. Dakle, obojeni metali su svi metali koji u sebi ne sadre gvoe (non-Ferit). Obojeni metali se dijele u nekoliko grupa, kao to su: TEKI OBOJENI METALI, gdje spadaju oni metali ija je gustina vea od 5 [kg/dm3]. Neki autori smatraju da je ta granica 3,8 [kg/dm3]. To su: Olovo (Pb), Bakar (Cu), Cink (Zn), Nikal (Ni), Kobalt (Co) i drugi; LAKI OBOJENI METALI ija je gustina manja od 5 [kg/dm3], a tu spadaju: Aluminijum (Al), Magnezijum (Mg), Berilijum (Be), Titan (Ti) i drugi; PLEMENITI METALI, u koje spadaju: Zlato (Au), Srebro (Ag), Platina (Pt); RIJETKI METALI, gdje se ubrajaju. Indijum (In), Galijum (Ga), Selen (Se), Telur (Te), Volfram (W) Vanadijum (V), Molibden (Mo), Cirkonijum (Zr), Renijum (Re), Uran (U) i drugi. Ova grupa metala moe da se podjeli na: rasijane, teko topljive, radioaktivne itd.

Osnovne karakteristike obojenih metala u odnosu na elik su: slabije mehanike karakteristike, bolja otpornost na koroziju, vea istegljivost, vea elektrina i toplotna provodljivost, nemagnetini su, niske specifine teine, posjeduju antifrikciona svojstva...

S obzirom da postoji itav niz legura obojenih metala, navedene karakteristike obojenih metala u odnosu na elik treba uzeti uslovno, jer neke legure obojenih metala mogu imati zateznu vrstou kao najkvalitetniji elici. Najvaniji obojeni metali za mainsku tehniku su: bakar, cink, nikal, aluminijum, magnezijum, titan i legure: bakra, aluminijuma i magnezijuma. BAKAR Bakar se dobija iz ruda bakra od kojig su najvanije: halkopirit (CuFeS2), halkozin (Cu2S), kovelin (CuS), kupirit (CuC). Postupak dobijanja bakra se sastoji iz sljedeih faza: priprema rude (drobljenje i preiavanje), proizvodnja bakrenca (bakarnog kamenca), proizvodnja sirovog bakra, proizvodnja istog bakra elektrolizom. 1

POMORSKA KOLA KOTOR Svojstva bakra

Tehnologija materijala Obojeni metali i legure

Bakar spada u grupu tekih obojenih metala sa gustinom od 8,94 [kg/dm3]. Svijetlo crvenkaste je boje, a taka topljenja mu je 1083 C. Bakar je dobar provodnik elemtrime struje i toplote. Ukoliko sadri neke primjese, provodljivost mu se znatno smanjuje. Veoma se dobro obrauje plastinom deformacijom, to podrazumjeva da se moe valjati u veoma tanke limove i izvlaiti u vrlo tanke ice. Dobro se spaja lemljenjem, ali relativno teko zavarivanjem zbog brze oksidacije i prenoenja toplote po dubini materijala. Otporan je na koroziju (prema vodi i vazduhu) jer se prevlai slojem karbonata (patinom) koji ga titi. Mehanika svojstva bakra nisu dobra ali se mogu poboljati. Tako liveni bakar ima zateznu vrstou 140 190 [N/mm2], toplovaljani 200 240 [N/mm2], a hladno valjani ili vueni 480 [N/mm2]. Tvrdoa bakra je svega 40 HB, a hladno deformisanog oko 100 HB. Loe se lije jer upija gasove, pa postaje porozan zbog upljina unutar materijala. Neotporan je na kiseline u gasove koji sadre sumpor. Sa organskim kiselinama stvara otrovna jedinjenja i zato se bakarni sudovi prevlae kalajem ako se sud koristi za proizvodnju hrane. Bakar je nemagnetian i ima izraeno svojstvo legiranja sa mnogim elementima. Kao tetne primjese u bakru smatraju se: olovo, telur, sumpor, selen, bizmut, kiseonik. Neki elementi kao to su fosfor, nikal, gvoe, mangan i silicijum poboljavaju mehanika svojstva bakra, ali mu smanjuju provodljivost. Primjena bakra Bakar se primjenjuje u elektrotehnici, kao provodnik. Takoe je veoma primjenjiv u mainskoj, odnosno termo-tehnikoj instalaciji za mainske elemente i ureaje gdje se zahtjeva dobra provodljivost toplote (izmjenjivai toplote, grijae, hladnjaci, termo-tehnika instalacija, cijevi...). Na tritu se nalazi u obliku: limova, cijevi, profila, ice...

CINK Cink (Zn) se dobija iz ruda cinka: SFALERIT (ZnS) i SMITSONIT (ZnCO3). Postupak dobijanja se svodi na preiavanje rude, prenje (sagorijevanje sumpora) i destilacije (isparenja), odnosno elektrolize. Cink spada u grupu tekih obojenih metala sa gustinom od 7,10 [kg/dm3]. Svjetloplaviaste je boje, a taka topljenja mu je 419 C, a isparavanja 906C. Na normalnoj temperaturi cink je KRT i ne moe se plastino deformisati. Na temperaturi od 100 150 C dobro se kuje, valja i izvlai. Na temperaturi od 200 C opet postaje krt i drobi se u prah. 2

POMORSKA KOLA KOTOR

Tehnologija materijala Obojeni metali i legure

Mehanika svojstva su mu loa. Otporan je na koroziju (voda i vazduh). Kiseline ga razaraju i sa njima grade cinskove soli. Sa organskim kiselinama gradi otrovna jedinjanja. Dobro podnosi meko lemljenje i lijepljenje, ali zavarivanje i tvrdo lemljenje loe. Upotrebljava se kao materijal za prevlaenje raznih elinih proizvoda ili predmeta od livenog gvoa, za zatitu od korozije. Takoe se upotrebljava za proizvodnju cinkovih legura.

NIKAL Nikal (Ni) se dobija iz minerala (jedinjenja nikla, bakra i kobalta). Postupak dobijanja se svodi na pripremanje sirovina, preiavanje, mrvljenje, flotaciju, prenje, pretapanje. Nikal je teko obojeni metal sa gustinom od 7,10 [kg/dm3]. Taka topljenja mu je 1452 C, otporan je na koroziju jer sa vazduhom gradi oksid (NiO). Ima magnetska svojstva. Upotrebljava se, prije svega, za legure. Takoe i za dijelove koji su izloeni koroziji. U elektronskoj industriji nalazi primjenu (akumulatori i baterije), a takoe je i dobar provodnik toplote.

ALUMINIJUM Najvanija sirovina za dobijanje aluminijuma je boksit, a najvie se dobija iz crvenih boksita. Dobijanje aluminijuma po Bajerovom postupku se izvodi u dvije faze: 1. Izolovanje istog, suvog aluminijum oksida, tzv. glinice, i 2. Elektrolitika redukcija glinice u metalni aluminijum. Aluminijum je srebrnastobijele boje sa gustinom 2,7 [kg/dm3] i temperaturom topljenja 658 C. Zatezna vrstoa livenog aluminijuma je 90 100 [MPa], istezanje 30 40%, tvrdoa oko 300 HB. Dobar je provodnik elektrine struje. Aluminijum je vrlo mek i plastian, dobro se kuje i vanja u hladnom stanju. Svojstvo livkosti je nedovoljno. Zavarivanje i lemljenje je oteano usljed stvaranja oksidne skrame. Na vazduhu aluminijum se brzo zatiuje od korozije oksidnom skramom Al2O3. Vrlo je otporan na dejstvo kiselina (osim sone), ali je slabo otporan na dejstvo baza. U morskoj vodi aluminijum se vrlo brzo razara. Aluminijum se najvie upotrebljava za proizvodnju legura (oko 63%), srazmjerno malo u istom stanju: u elektrotehnici za vodove visokog napona i dr. (oko 12%), u metalurgiji (za dezoksidaciju i dr.), zatitne premaze, ambalau, posue itd. Postrojenje za dobijanje aluminijuma u naoj zemlji nalazi se u Podgorici.

MAGNEZIJUM Magnezijum se dobija iz MgCo3), kai i iz morske vode. ruda karnalit (MgCl), magnezit (MgCo3), dolomit (CaCo3 x

POMORSKA KOLA KOTOR

Tehnologija materijala Obojeni metali i legure

Magnezijum je najlaki tehniki metal sa gustinom 1,74 [kg/dm3], takom topljenja 650 C, zateznom vrstoom 120 220 [MPa]. Na vazduhu je nepostojan usljed oksidacije, stvarajui oksidnu skramu koja je porozna i ne prestavlja zatitu magnezijuma od dalje oksidacije. Magnezijum je prema djelovanju baza dosta otporan, ali ga zato kiseline i soli lako razaraju uz razvijanje vodonika. Gori pri povienoj temperaturi (pali se na oko 700 C) oslobaajui veliku koliinu toplote. Tehniki ist magnezijum ne upotrebljava se kao konstrukcioni materijal jer su mu mehanika svojstva vrlo mala, dok obraen deformacijom ima neto bolja mehanika svojstva. Znatnu primjenu magnezijum ima u vaduhoplovstvu, metalurgiji (vatrostalni materijali...), za izradu legura i dr.

LEGURE BAKRA I ALUMINIJUMA

Legure bakra Najpoznatije legure bakra se mesing i bronza. Mesing (CuZn) je legura bakra (najmanje 50% Cu) i cinka (od 40 50% Zn). Nabolja mehanika svojstva ima mesing pri sadraju cinka oko 40%. Poveanje sadraja cinka preko 50% nema nikakvog korisnog dejstva jer vrstoa i plastinost naglo opadaju. Mesing je zlatnoute do crvenkaste boje zavisno od sadraja bakra. Prema vrsti i nainu obrade mesinge dijelimo na mesing za gnjeenje i mesing za livenje. Kovne vrste mesinga se odlikuju veom vrstoom, tvrdoom i otpornou prema hemijskim uticajima. Upotrebljava se za: armature, mainske dijelove, lim, icu, trake, za leajeve, elemente otporne na morsku vodu itd. Bronza je legura bakra sa kalajem (5 20% Sn) i drugim metalima. Prema vrsti metala koji ulazi u ovu leguru razlikuju se: kalajne, aluminijeve, olovne, silicijumove i manganske bronze. Bronze se odlikuju znatnom vrstoom, otpornou prema koroziji, dobrom livkou i znatnom tvrdoom. Upotrebljavaju se za livenje armatura, leinih posteljica, cijevi, ice itd.

Legure aluminijuma Legure aluminijuma obuhvataju vrste sa najmanje 87% aluminijuma i dodatkom lakih i tekih metala. Odlikuju se malom masom, znatnom vrstoom i tvrdoom, a pojedine vrste znatnom otpornou prema koroziji. Najpoznatije su: duraluminijum, silumin i hidronalijum. Duraluminijum je najpoznatija kovna legura aluminijuma iz grupe Al-Cu-Mg. Osim ovih elemenata, duraluminijum sadri jo i slicijum i gvoe ( 0,2 0,6%). Ne moe se zavarivati. Od korozije se titi prevlaenjem tankim slojem aluminijuma. Upotrebljava se za izradu mainskih dijelova, dijelove vagoneta, podgradnih stubaca, jako napregnutih konstrukcija i zakivke.

POMORSKA KOLA KOTOR

Tehnologija materijala Obojeni metali i legure

Silumin je karakteristina livna legura aluminijuma iz grupe Al-Si sa 5 13% silicijuma. Silumin ima odlino svojstvo livkosti. On je najotpornija aluminijumova legura na koroziju. Nedostatak im je to su porozni. Dobro se zavaruju. Upotrebljavaju se u avio i auto industriji.

Legure magnezijuma Legure magnezijuma sadre najmanje 89% magnezijuma i imaju dodatak aluminijuma, cinka, mangana i drugih elemenata. Najpoznatija legura se naziva elektron. Elektroni se ne mogu upotrebiti u konstrukcione svrhe zbog svoje male vrstoe. Veliki nedostatak elektrona je mala otpornost na koroziju. Dobro se obrauju rezanjem. Koriste se, npr. za livenje kuita runih rotacionih builica.