BOSNA I HERCEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE UNSKO-SANSKI KANTON OPINA CAZIN

STRATEKI PLAN RAZVOJA O P I N E C A Z I N

ZA PERIOD 2005. 2010. GODINE

Cazin, juni 2004.godine

S ADRAJ 1. UVOD....................................................................................................................................................... 4 1.1. Znaaj izrade Stratekog plana razvoja ......................................................................................... 4 1.2. Metodoloke osnove za izradu Stratekog plana razvoja .............................................................. 5 2. ANALIZA STANJA ............................................................................................................................... 6 2.1. GEOGRAFSKI POLOAJ I PRIRODNI RESURSI .............................................................. 6 2.1.1. Geografski poloaj .............................................................................................................. 6 2.1.2. Geoprometni poloaj .......................................................................................................... 7 2.1.3. Ope karakteristike prostora ............................................................................................... 8 2.1.4. Mineralni resursi ................................................................................................................. 9 2.1.5. Hidrografske karakteristike .............................................................................................. 10 2.1.6. umski resursi .................................................................................................................. 11 2.1.7. Posebene prirodne vrijednosti .......................................................................................... 11 2.1.8. Klimatske karakteristike ................................................................................................... 12 2.2. DEMOGRAFSKA SLIKA I TRITE RADA....................................................................... 13 2.2.1. Blia istorija demografske slike ....................................................................................... 13 2.2.2. Zanimanje stanovnitva .................................................................................................... 13 2.2.3. Popis stanovnitva ............................................................................................................ 14 2.2.4. Broj stanovnika na opini procjena ............................................................................... 14 2.2.5. Ukupan broj raseljenih lica na opini ............................................................................... 14 2.2.6. Starosna struktura stanovnitva ........................................................................................ 14 2.2.7. Polna struktura stanovnitva ............................................................................................. 14 2.2.8. Nacionalna struktura stanovnitva .................................................................................... 14 2.2.9. Demografski trendovi ....................................................................................................... 15 2.2.10. Zaposlenost i njihova struktura....................................................................................... 16 2.2.11. Mogunost prekvalifikacije ............................................................................................ 17 2.3. EKONOMSKA I BIZNIS SITUACIJA OPINE CAZIN..................................................... 18 2.3.1. Stanje privrede .................................................................................................................. 18 2.3.2. Stanje poljoprivrede.......................................................................................................... 25 2.3.3 Turizam............................................................................................................................. 31 2.4. INFRASTRUKTURA................................................................................................................ 32 2.4.1. Saobraajna infrastruktura ................................................................................................ 32 2.4.2. Stanje telekomunikacija.................................................................................................... 38 2.4.3. Elektro energetski sistem ............................................................................................... 38 2.4.4. Vodoprivredna i kanalizaciona infrastruktura .................................................................. 43 2.5. OBRAZOVANJE....................................................................................................................... 46 2.5.1. Zakonska regulativa u oblasti obrazovanja....................................................................... 46 2.5.2. Predkolsko obrazovanje .................................................................................................. 46 2.5.3. Osnovno obazovanje ........................................................................................................ 47 2.5.4. Srednje obrazovanje ........................................................................................................ 49 2.5.5. Visokokolsko obrazovanje ............................................................................................. 55 2.5.6. Biblioteke ......................................................................................................................... 55 2.6. ZDRAVSTVO I SOCIJALNA ZATITA ............................................................................... 58 2.6.1. Zdravstvo .......................................................................................................................... 58 2.6.2. Socijalna zatita ................................................................................................................ 61 2.6.3. Zdravstvena zatita socijalno ugroenih ........................................................................... 62

2.7. KULTURA I SPORT ................................................................................................................ 63 2.7.1 Kultura ............................................................................................................................... 63 2.7.2. Sport ................................................................................................................................. 64 2.8. LOKALNA UPRAVA I NJENI PARTNERI .......................................................................... 66 3. SWOT ANALIZA ................................................................................................................................. 68 3.1. Snage .......................................................................................................................................... 68 3.2. Slabosti ........................................................................................................................................ 69 3.3. Mogunosti anse ..................................................................................................................... 69 3.4. Prijetnje........................................................................................................................................ 70 4. VIZIJA ................................................................................................................................................... 71 4.1. Misija lokalne uprave .................................................................................................................. 71 5. STRATEKI CILJEVI ........................................................................................................................ 72 5.1. CILJ 1 Privreda i poduzetnitvo .................................................................................................... 73 5.2. CILJ 2 Partnerski odnosi i ljudski potencijali ............................................................................... 75 5.3. CILJ 3 Budet i finansije sa dominantnom razvojnom komponentom ......................................... 76 5.4. CILJ 4 Prostorno ureena zajednica sa naglaskom zatita ivotne sredine ................................... 77 5.5. CILJ 5 Razvoj opinske uprave na principima, zakonitosti, transparentnosti, uinkovitosti i ekonominosti, profesionalizma i politike nezavisnosti ......................... 77 5.6. CILJ 6 Kvalitetno pruanje usluga zdravstvene i psiho-socijalne zatite graana ........................ 78 5.7. CILJ 7 Razvoj sporta i kulturnih djelatnosti.................................................................................. 78 5.8. CILJ 8 ivotna sredina sa boljim kvalitetom ivljenja i standardom graana .............................. 80 6. RAZVOJNI PROGRAMI .................................................................................................................... 81 6.1. Programi izgradnje poslinih inkubatora....................................................................................... 82 6.2. Program formiranja Agencije za lokalni razvoj ........................................................................... 82 6.3. Program izgradnje poslovnog centra preko puta pote ................................................................ 83 6.4. Program uticaja na uspjeno zavrenje privatizacije i stavljanje u funkciju postojeih kapaciteta koji sada nerade ......................................................................................... 83 6.5. Program podrke izgradnji novih proizvodnih kapaciteta ........................................................... 83 6.6. Program ispitivanja i eksploatacije Liskovakog kamena ........................................................... 84 6.7. Program razvoja poljoprivrede .................................................................................................... 84 6.8. Program izgradnje bezcarinskih zona sa aspektom na regionalni znaaj .................................... 86 6.9. Program infrastrukturnog povezivanja opine............................................................................. 86 6.10. Program izgradnje zaobilaznice grada Cazina ........................................................................... 86 6.11. Program osnivanja kreditno-garantnog fonda............................................................................ 87 6.12. Program vodosnadbijevanja opine Cazin................................................................................. 88 6.13. Program zbrinjavanja otpada I otpadnih voda ........................................................................... 89 6.14. Program razvoja ljudskih potencijala ........................................................................................ 89 6.1. Program zatite ivotne sredine .................................................................................................. 90 7. IMPLEMENTACIJA I KONTROLA PROVOENJA STRATEKOG PLANA ........................ 93

8. MEDIJSKO PREDSTAVLJANJE I JAVNOST ............................................................................... 94

1. UVOD
Bosna i Hercegovina, kao i druge susjedne drave, nala se u procesu tranzicije, a to je prouzrokovalo nagli pad proizvodnje, nered na tritu, neracionalno koritenje resursa, porast nezaposlenosti, a samim tim i socijalne probleme. Ovakvih socio-ekonomskih pojava i problema nije bila poteena ni opina Cazin to je imalo za posljedicu potrebu za pronalaenje konkretnog djelovanja, tj. kvalitetnih programa koji bi rijeili ili umanjili navedene probleme. Naravno, ove aktivnosti nisu u kontekstu politikog djelovanja pojedinih osoba ili pojedinih politikih opcija, nego su usklaeni interesi i elje svih subjekata na prostoru opine Cazin i pretoene su u dokumentu koga smo nazvali Strateki plan razvoja opine Cazin za period 2005.-2010.godine. 1.1. Znaaj izrade Stratekog plana razvoja Polazei od injenice da je planiranje jedan od osnovnih oblika usklaivanja razliitih interesa i subjekata na odreenom prostoru, u sadraju ovog dokumenta ukazuje se na kljune elemente, koji su od velikog interesa za ukupan drutveno ekonomski razvoj, racionalno koritenje, organizaciju i ureenje prostora. Stoga je planiranje neprekidan proces kojim se prate politike, tehniko-tehnoloke, pravne, privredne i kulturne promjene, kao realni pokazatelji svih kljunih elemenata koji uestvuju u kreiranju drutveno-ekonomskog razvoja, odnosno procjena realne mogunosti koritenja svih raspoloivih resursa i drugih prednosti. U tom smislu osnovni znaaj ovog dokumenta jeste da je sveobuhvatnom analizom stvorio kvalitetnu osnovu za iznalaenje najracionalnijih kratkoronih i dugoronih rjeenja drutveno-ekonomskog razvoja opine Cazin, kao i da u procesu realnog planiranja usklauje razvojne protivrjenosti lokalnih i regionalnih interesa, polazei od kriterijuma racionalnog koritenja prirodnih i drugih komparativnih prednosti ove sredine. To praktino znai da se u lokalnoj zajednici moraju verifikovati kriterijumi i dati precizne injenice za: racionalno koritenje prostora i privrednih resursa, postizanje ravnomjernog razvoja cjelokupnog prostora opine, kako bi se smanjile razlike izmeu mjesnih zajednica u pogledu uslova ivljenja, utvrivanje infrastrukturne mree i usklaivanje iste sa potrebama stanovnitva i privrede, unapreivanje i ouvanje prirodne okoline, istorijskih i kulturnih vrijednosti ove opine.

Pravni osnov za donoenje ovakvog planskog dokumenta sadran je u lanu 10. taka 2. Zakona o lokalnoj samoupravi ( Slubeni glasnik USK-a, broj:5/97, 1/98,2/00 i 7/01), kojim je regulisano da opina u okviru samoupravnog djelovanja osigrurava lokane potrebe stanovnitva u oblasti obrazovanja i odgoja, radu i zapoljavanju, socijalnoj zatiti, kulturi, sportu, zatiti ivotne okoline itd. i lanu 28. taka 5. istog zakona, kojim je regulisano da Opinsko vijee donosi programe razvoja pojedinih djelatnosti, te lanu 18.stav 1. taka 1. Statuta opine Cazin (Slubeni glasnik opine Cazin broj:2/02), a kojim je takoe propisano da opina donosi razvojna planska dokumenta.

1.2. Metodoloke osnove za izradu Stratekog plana razvoja Strategija razvoja opine Cazin je rezultat rada lokalnih organa vlasti (Odbor za planiranje i razvoj opine Cazin) i predstavnika OSCE-Odjela za demokratizaciju, raznih drugih institucija i pojedinaca, te organizacija koje su pomogle u prikupljanju i analiziranju podataka. Primarni cilj ovog dokumenta je da ukae na jasan pravac i pokua identifikovati strateke smjernice za budui razvoj ove lokalne zajednice. U vezi sa ovim, Opinsko vijee opine Cazin ja na sjednici odranoj 26.07.2003.godine imenovalo 8 lanova Odbora za planiranje i razvoj ispred zakonodavne vlasti, a opinski naelnik svojim Rjeenjem imenovao je jo 7 lanova navedenog odbora, predstavnika izvrne vlasti, privrednih poduzetnika, mjesnih zajednica, udruenja i graana. Na navedenoj sjednici Zakljukom Opinskog vijea dato je zaduenje opinskom naelniku i Odboru za planiranje i razvoj da u roku od 90 dana uradi socio-ekonomsku analizu stanja opine Cazin kao polaznu osnovu za izradu Stratekog plana razvoja opine Cazin za period 2005.-2010.godine i da istu dostavi Opinskom vijeu na razmatranje i usvajanje. Odmah se pristupilo izradi socio-ekonomske analize stanja na opini Cazin sa SWOT analizom kao pretpostavkom i osnovom za izradu Stratekog plana razvoja. Kroz SWOT analizu uzimajui u obzir sve podatke o geografskom poloaju opine Cazin, demografska kretanja i stanje trita rada, ekonomije, poljoprivrede, infrastrukture, obrazovanja, socijalne i zdravstvene zatite, sporta i kulture, lokalne uprave i drugih parametara utvrene su prednosti, odnosno snage sa kojima opina raspolae, koje su slabosti, mogunosti kao i prijetnje. Na kraju, potujui osnovne kriterije za definisanje vizije i pretvarajui slabosti u snage, a prijetnje i tekoe u anse, analizirajui interne i eksterne faktore definisana je vizija razvoja opine Cazin na slijedei nain: Opina Cazin treba da postane srednje razvijena opina sa jakom malom privredom, produktivnom poljoprivredom, istom okolinom i efikasnom administracijom. Analiza stanja opine Cazin je u zadanom roku uraena i razmatrana na sjednici Opinskog vijea 29.11.2003.godine, koja je nakon due rasprave, uz manje primjedbe i sugestije koje su naknadno ugraene u dopuni Analiza jednoglasno usvojena. Na istoj sjednici Opinskog vijea dat je zadatak Odboru za planiranje i razvoj da pripremi i predloi odmah za narednu sjednicu OV Plan rada i aktivnosti OPR-a na izradi Stratekog plana. Na sjednici Opinskog vijea odranoj 27.12.2003.godine jednoglasno je usvojen ponueni Plan rada i aktivnosti, na osnovu kojeg je Odbor za planiranje i razvoj otpoeo sa narednim aktivnostima. U cilju prikupljanja podataka i ukljuivanja svih relevantnih subjekata u proces planiranja odrani su brojni sastanci sa predstavnicima mjesnih zajednica, privrednih subjekata, drutvenih djelatnosti, raznih udruenja, nevladinim organizacijama itd. Od resornih kantonalnih ministarstava, direkcija i zavoda pismenim putem traeni su Izvodi razvojnih planova koji se odnose na podruje opine Cazin kako bi se isti unijeli u razvojni plan opine Cazin. Po okonanju ove faze i prikupljanja podataka Odbor za planiranje je formirao 8 grupa po konkretnim oblastima, satavljene od lanova OPR-a i strunjaka po datim oblastima koji su uradili priloge za Strateki plan razvoja opine Cazin. Na bazi svega naprijed navedenog identifikovani su strateki ciljevi i pravci razvoja opine Cazin u periodu 2005.-2010.godine, te utvrena vizija. Nakon opseno sainjene anlize, Odbor za planiranje razvoja utvrdio je viziju, te predloio mogue razvojne programe i projekte za realizaciju stratekih ciljeva, kao i mjere i aktivnosti za implementaciju i nadziranje realiazcije ove strategije.

2. ANALIZA STANJA
2.1. GEOGRAFSKI POLOAJ I PRIRODNI RESURSI 2.1.1. Geografski poloaj Opina Cazin nalazi se na sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, odnosno Federacije Bosne i Hercegovine. Opina Cazin je konstitutivni dio Unsko-Sanskog kantona u okviru kojeg se osim Cazina nalaze i opine: Biha, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Buim, Klju, Sanski Most i Velika Kladua. Teritorija Opine Cazin zahvata 356 km2. Relativna gustina naseljenosti iznosi oko 178 stanovnika na 1 km.

2.1.2. Geoprometni poloaj Danas podruje Unsko-Sanskog kantona povezuje Savsku i Jadransku razvojnu osovinu, a u budunosti e ovim podrujem prolaziti Evropski transportni koridori u pravcu sjever-jug, te sjeverozapad-jugoistok. Kada se realiziraju ovi putni pravci, povee Panonska nizija i Jadran, a preko Unsko-Sanskog kantona i preko Bosne i Hercegovine povee Zapadna Evropa sa Bliskim Istokom, Kanton i opina Cazin e svoje razvojne ambicije moi u potpunosti da zadovolje. Blizina velikih centara u Republici Hrvatskoj, blizina nacionalnog parka "Plitvika jezera", blizina rijeke Korane, rijeke Une, termalnih voda u banji Gata su znaajne prednosti, koje omoguavaju da se podruje Cazina viestruko povee sa susjednim i irim podrujem, koristei ih u cilju intenziviranja razvoja svog podruja i adekvatnijeg koritenja resursnih potencijala lovnih podruja, kulturno-istorijskog i prirodnog naslijea. Trenutno, na podruju opine primarnu ulogu ima magistralni put M-4.2. duine 52km koji povezuje opinu Cazin preko Srbljana sa kantonalnim centrom (Biha) i drugim gradovima F BiH i RS, a preko Vel.Kladue sa podrujem susjedne Republike Hrvatske. Od ostalih saobraajnica treba izdvojiti regionalni put koji Cazin, preko Stijene i Bos.Krupe, povezuje sa podrujima RS (B.Novi,Banjaluka ). Formiranjem opine Buim putni pravac CazinBuim poprimio je regionalni znaaj jer povezuje Buim, preko Cazina, sa kantonalnim centrom.

2.1.3 Opte karakteristike prostora: Morfoloki ovo podruje pripada pojasu Dinarskih planina. Na teritoriju opine po pejzanom izgledu i hidrografskoj mrei mogue je izdvojiti junu i sjevernu morfoloku cjelinu, ija razdjelna linija ide pravcem Traka Ratela Mutnik Cazin Stijena. Juna morfoloka cjelina je nastavak Like povri i pripada tipu nepotpunog krasa. Iznad povri izdiu se usamljena uzvienja: Velika Gomila (kote 797 i 745) i dio Male Gomile. Povr je blago nagnuta prema dolini Toplice, desne pritoke rijeke Korane. Od povrinskih krakih oblika najee su vrtae (dolovi), dok su od podzemnih oblika krake erozije najei ponori. Najvei ponor nalazi se u mjestu Stijena, kod starog grada, u koji ponire Koprivska rijeka (Horljava). Manje peine evidentirane su u epiima i lijevoj strani kanjona rijeke Une. Geomorfoloka cjelina na sjeveru je vea i prelazi na teritoriju opine Velika Kladua i teritoriju susjedne Republike Hrvatske, u pojas rudnih planina Dinarskog sistema. Ovo podruje odlikuje vei broj manjih vodenih tokova bujinog karaktera. Teren se blago sputa prema sjeveru teritorije opine i dalje, na koju stranu su uglavnom orjentirani i vodeni tokovi. Sjeverni i sjeveroistoni dio karakterie nisko brdovit reljef sa nadmorskom visinom 300-400 metara, u kojem se istiu uzvienja: Japia Brdo kod Cazina (510 m), Muratovo brdo (518 m) i najvia toka na teritoriji opine Kudia brdo (522 m) u sklopu "Pekih brda" dominantnog kraja na cijeloj teritoriji.

2.1.4 Mineralni resursi:

Na podruju opine Cazin nalaze se znaajne geoloke rezerve gipsa, tufora, kvarcnog pijeska, ploastih vapnenaca i drugih minerala. Sjeveroistono od naselja Stijena, na povrini neto manjoj od 1 km otkrivene su naslage gipsa. Geoloke rezerve su relativno velike, pa se cijeni da postoje uslovi za dalja istraivanja radi utvrivanja industrijskih rezervi i njegovu primjenu u graevinarstvu. Utvreni su pojasevi i lee tufova i tufita u vertikalnoj i lateralnoj alternaciji s laporima. Najee su to kilometar dugi i 500 m iroki pojasevi. Na industrijsko testiranje slati su uzorci sa lokaliteta istono od Trca i dobiveni su pozitivni rezultati, to znai da bi se tufovi mogli upotrebljavati za proizvodnju klinkera. Juno od Cazina registriran je pojas kvarcnih pjeara. Debljina slojeva kree se od 5-20 cm. Zapadno od Cazina, uz glavnu cestu kod oralia, postoji ciglana u ijoj neposrednoj blizini se nalazi leite ciglarske gline. Postoje nalazita ciglarske gline i na drugim lokalitetima sa znatnim geolokim rezervama. Preraivanje dolomita kod oralia (Dehverua) je poznato i van granica Unsko-Sanskog kantona. Osim lokaliteta "Dehverua" sigurno postoje znaajne, dovoljno ne istraene, geoloke rezerve tih dolomita na podruju opine Cazin. Cazinski ugljeni bazen protee se od Gnjilavca na jugoistoku do turlia na sjeverozapadu, na duini od oko 20 km i prosjenoj irini oko 6 km. Ugalj ovog bazena je lignit-mrki ugalj koji ima zadovoljavajuu debljinu i kvalitet u tri odvojena lokaliteta: Pjanii, Crnaja i turli. Debljina sloja u Pjaniima je u prosjeku 2 metra, u Crnaji 3 m, a u turliu preko 4,5 metara. Prema raspoloivim podacima moe se rei da ugalj bazena Cazin-Trac pripada vrsti neto loijih mrkih ugljeva (mrko-lignitski ugljevi). Donja toplotna vrijednost uglja je 13.593 kJ (3.245 kcal), sadraj vlage je 30,75%, pepela 17,6%, a sumpora 2,90%. Prema sadraju sumpora ovaj mrkolignitski ugalj spada u kvalitetnije ugljeve. Na lokalitetima Pjania i Crnaje istraene su i obraunate bilansne rezerve A+B+C1 kategorije od 2.797.000 t, a vanbilansne C2 kategorije od oko 40.000.000 t uglja. Ograniena istraivanja izvrena na termalnim izvorima na podruju Trakih Ratela su pokazala da se radi o ne agresivnim termalnim vodama, ije su temperature uz vee izdanosti male u pliim zonama.

2.1.5 Hidrografske karakteristike: Hidrografska situacija na podruju opine Cazin karakterie razliitost u gustini rijene mree, broju izvora i bogatstvu rijenih tokova. Na podruju opine egzistiraju tri slivna podruja: - slivno podruje rijeke Une sa glavnom pritokom Dobrenicom, - slivno podruje rijeke Korane sa glavnim pritokama Toplicom, Mutnicom, Crnajom, Grahovom rijekom, te - slivno podruje rijeke Gline sa glavnim pritokama Rijekom, Mrcoljicom i Pivnicom. Osim rijeke Une, svi ostali vodotoci nisu dovoljno bogati vodom, naroito u ljetnom periodu. Pored rijeka koje cijelim tokom teku povrinski, ima izvjestan broj ponornica, koje se ponovo javljaju kao nove rijeke odnosno potoci. Najznaajnija takva ponornica je Koprivska rijeka (Horljava). Znaaj podzemnih voda je vrlo velik, jer su prostorno "razvuene", nalaze se blie korisnicima i istije su od povrinskog "prihranjivaa". Na osnovu raspoloivih podataka moe se zakljuiti da cazinski region raspolae rezervama podzemne vode koja bi mogla obezbijediti vodosnabdjevanje od 700 l/sec. One se nalaze na velikim dubinama. Najvea rijeka je Una. Prema Bihau je neto ire eroziono proirenje, dok je prema Bos.Krupi rijeka Una usjekla velianstven kanjon. Ovdje tok Une ima dosta brzaka, ada, nataloeno je dosta sedre sa mnogobrojnim opasnim virovima. Na dijelu Cazinske opine u Unu utie samo jedna kratka pritoka, rjeica Dobrenica. Duina toka je 1,5 km. Izvire ispod strme strane amfiteatralnog erozionog krakog proirenja izmeu naselja Proii i Ostroac. Okolno zemljite je prilino iroko i ravno, okrueno niskom umom i grmljem. U kanjonu Une su brojni izvori i vrela, naroito sa lijeve strane za koje se pretpostavlja da su od potoka koji poniru na krakoj povri. Najvee vrelo je kod eljeznike stanice Grmua za koje se pretpostavlja da je ponornica Koprivske rijeke (Horljava). Druga po veliini je rijeka Korana, na dijelu granice sa R Hrvatskom. Po izlasku iz kanjona kojeg je izgradila u krenjakoj povri izmeu Sadilovca i Bugara, Korana je mirna rijeka. Korito joj je plitko i iroko, tok jako meandrira i ima dosta staraa i mrtvaja. Posljedica plitkog korita je vrlo esto visok nivo podzemnih voda u priobalnim dijelovima, slaba ocjedivost terena te samim tim zamovarenje poljoprivrednog zemljita i nemogunost njegove obrade. Slina situacija je i sa poljoprivrednim povrinama uz vodotoke rijeke Mutnice i Toplice ija su korita takoe nedovoljnog kapaciteta, te ve pri pojavi svakogodinjih velikih voda priobalno zemljite biva plavljeno. Najdua rijeka na opini Cazin je rijeka Mutnica sa svojim 19,5 km dugim tokom. Nastaje od potoka i vrela kod sela Vrela i izvora Kamenica i Crnog vrela ispod sela Osredka.

10

2.1.6 umski resursi: ume na podruju opine Cazin angauju znatan dio opinske teritorije, ako se uzmu u obzir niske ume, ibljaci i goleti. Poslije poljoprivrednih povrina, ume angauju najvie povrine, oko 25% opinske teritorije. Ukupna povrina uma i umskog zemljita iznosi oko 10.090 ha (oko 52% u drutvenoj i oko 48% u privatnoj svojini). Najrasprostranjenije ume su liari, niske ume hrasta kitnjaka, niske bukove ume, te niske kestenove ume. Radi se o jako degradiranim niskim umama, niskih proizvodnih mogunosti. Visokih prirodnih uma na podruju opine Cazin skoro i nema, izuzev vjetaki podignutih nasada etinara u primjesi sa prirodnim vrstama liara. Sve ostale povrine nemaju nikakvu ekonomsku vrijednost i init e osnovu za nova poumljavanja u narednom periodu. Pored poumljavanja umskih goleti i u toku rata devastiranih uma,aktivnosti su usmjerene na podizanje i mjere njege uma,te vjetakim obnovama sa odgovarajuim vrstama, ali autohtonog porijekla. Kalemljenje i oplemenjivanje pitomog kestena sa kultivarom tipa maron. Poetkom 2001.godine iz Italije (region Firence) donesene su dvogodinje sadnice marona, osnovana plantaa,stvoren matinjak za uzimanje kalem granica, te sa kalemljenjem nastavljeno u 2002. i 2003. godini i bie nastavljeno i narednih godina. U jesen ove godine ve su vidni i prvi oekivani rezultati.Urod plodova marona je dobar,krupnoa ploda je 2-3 puta vea od ploda pitomog kestena, a i ukus je bolji.Navedene aktivnosti provodi PJ: umska uprava za uzgojCazin u okviru JPUnsko sanske ume Bos.Krupa. ume u svojini graana (privatne ume) u nadlenosti su Kantonalnog resornog ministarstva. Za podruje opine Cazin je veoma znaajna uma kestena. Najvei areal pitomog kestena u Bosni i Hercegovini nalazi se na podruju cazinske opine. Prisutna je aktivnost na popularizaciji kestena kroz drutvenu manifestaciju KESTENIJADA,koja je ove godine prerasla nivo opine, i zasigurno e doprinijeti animaciji ploda kestena ovog podruja u trinom smislu kao robe kroz najrazliitije forme. Sada se kesten nalazi u istim sastojinama, malim povrinama (cjelinama), preteno u mjeovitim umama sa hrastom kitnjakom, cerom, obinim grabom, bukvom i drugim vrstama, zauzimajui tako oko 2.000 ha. 2.1.7. Posebne prirodne vrijednosti: itavo podruje opine, a naroito dijelovi uz rijeku Unu pruaju obilje izvanrednih prirodnih pejzaa, a mjestimino i prave prirodne rijetkosti u sklopu originalnih prirodnih ambijenata. Floristiki i prirodni fenomen rijeke Une daje peat ne samo ovom podruju, nego predstavlja prirodnu vrijednost koja moe da podnese najstroije meunarodne kriterije vrednovanja prirodnim znamenitosti i ljepote. Dolina rijeke Une sa svojim atraktivnim kanjonom, svojom istom i lijepom zelenom bojom vode, sa mnotvom brzaka, virova, sedre i ada, bogatstvo ribom, dolinske strane obrasle borovom i mjeovitom umom, a mjestimino potpuno kamenite, pruaju izvanredne uslove za odmor i rekreaciju. Flora Une je tipina za vodotokove naih rijeka, gdje dominiraju razne vrste vrba. U kanjonu Une izmeu Ostroca i Bos.Krupe raste izuzetno bijela vrba (Salix alba) drvo koje u sklopu narasta do 25 i do 30 m, a od drugih vrsta vrba znaajne su: krta vrba (Salix fragilis), lovor vrba (Salix pentanika), rana vrba (Salix daphnoides vill), i dr. 11

Osim vrbe, u vegetaciji Une sudjeluju i topole, i to bijela i crna topola (Populus alba i Populus nigra). Autohtonu vegetaciju rijeke Une ini crna joha (Alnus glutinosa) do 30 m visoko drvo, dok je bijela joha (A.incana) neto nia (od 10-25 m) koja je vana kao zatita na slabo plodnim terenima uz brdske i planinske potoke. Ono to ini Unu izuzetnom rijekom je svakako prirodni fenomen sedre, sedrotvoraca i biodinamike. Ova prirodna pojava je danas veoma rijetka u svijetu to jo vie potencira vrijednost Une. Oblici sedre su razliiti i ponekad fantastini. Sedru reprodukuju serdotvorci. Da bi sedra ivjela moraju postojati prirodni uslovi: prirodno prelijevanje vode preko barijera, istoa vode, velika koliina vode, sedrotvorci ive samo u brzacima i sedra je iva samo ako je prekrivena originalnim ivim slojem sedrotvornih mahovina. Pored pejzanih ljepota koju ine autentina flora Une i fenomenalnih pojava proizilih u odnosu sedre i vode, posebnu vrijednost ini i neposredno okruenje sa bogatim relejfnim oblicima i stvorenim vrijednostima kulturno-graditeljskog naslijea (stari gradovi na visovima kanjona i proirene doline). Ljepota Une je tolika da se esto neopravdano zaboravlja na druge prostorne cjeline u opini koje posjeduju znaajne prirodne vrijednosti: rijeka Korana koja tangira opinsko podruje sa zapadne strane, zatim itav juni pojas Banje Gate do Ostroca ukljuujui i termomineralne vode Gate, te ponori kod Peigrada i Stijene, pa brdo V.Gomila i dr.

2.1.8 Klimatske karakteristike: Ovo podruje ima umjereno-kontinentalnu klimu sa dosta otrim zimama i toplim ljetima, sa znatnim uticajem lokalnih uslova. Srednja godinja temperatura zraka je 9,5 C, sa godinjom amplitudom temperature zraka od 20,6 C. Najhladniji mjeseci su: januar, zatim decembar i februar, dok su najtopliji juli, august, te juni. Prosjena godinja koliina padavina na ovom podruju je 1213 mm na 1m2. Najvie padavina ima u toku proljea (april, maj, juni: 338 mm) i tokom jeseni (oktobar, novembar i decembar sa 335 mm). Ljetnji mjeseci imaju neto manje padavina (juli, august, septembar sa 300 mm na 1m2), dok je zimski period (januar, februar i mart 242 mm na 1m2) sa najmanje padavina. Maksimalne koliine padavina zabiljeene su u mjesecu oktobru 359 mm, dok je u najkiovitijoj godini palo 1497 mm, to je za 284 mm, ili 23% vie od srednje godinje koliine padavina. Mjesec sa najvie dana sa pojavom padanja snijega je januar, kada su i temperature najnie, pa se i snjeni pokriva najdue zadrava. Decembar, februar i mart imaju podjednak srednji broj dana sa padanjem snijega. Meutim, u martu se snijeg krae zadrava, jer je i prosjena temperatura vea. U maju snijeg moe padati, ali se ne zadrava. Bez snjenih padavina su juni, juli, august i septembar. Na podruju opine Cazin najei su sjeverni vjetrovi, a najrijei jugoistoni vjetar. U prosjeku, najveu brzinu ima juni vjetar (2,4 m/sec), zatim jugozapadni (1,7 m/sec) i jugoistoni (1,5 m/sec), dok je srednja brzina ostalih vjetrova ista (1,1 m/sec). Sa bioklimatskog stanovita prosjeno je najpovoljnije vrijeme za ivot i rad u maju i prvoj polovini juna, a zatim skoro cijeli septembar, odnosno oko 75 dana godinje.

12

2.2. DEMOGRAFSKA SLIKA I TRITE RADA

2.2.1. Blia istorija demografske slike Stanovnitvo opine Cazin posmatrano u periodu 1948. do 1991. godine bilo je u kontinuiranom porastu. Stopa rasta stanovnitva opine pokazuje tendenciju poveanja do 1971. godine da bi kasnije bila u opadanju. Podruje 1948 Opina Cazin Grad Selo
30.144 4.545 25.599

Broj stanovnika 1961

35.194 5.723 29.471

1971
45.468 8.022 37.446

1981
57.110 10.552 46.558

1991
63.406 12.189 51.217

Prosjena stopa rasta u % 1948- 1961- 1971- 19811961 1971 1981 1991 1,3 2,0 1,2 2,9 4,0 2,7 2,6 2,8 2,2 1,1 1,5 1,0

19481991 2,6 3,9 2,3

Izrazito visoke stope nataliteta i umjerene stope mortaliteta u posmatranom periodu imale su za posljedicu visok prirodni prirataj a time i ukupni porast stanovnitva opine, koje se za 43 godine udvostruilo, pa opina Cazin spada u najgue naseljene u Bosni i Hercegovini. ( 178 stan./km2 ). Razvoj vitalnih komponenti pokazuje da se stanovnitvo opine nalazi u demografskoj tranziciji koju karakterie bri pad nataliteta od pada mortaliteta pa je prirodni prirataj u kontinuiranom padu. Iako je stopa prirodnog prirataja via u seoskim podrujima zbog stalne migracije stanovnitva prema gradu ukupan porast stanovnitva odvijao se sporije nego u gradu. 2.2..2. Zanimanje stanovnitva Opina Cazin spada u red najnerazvijenijih opina u B i H, mjereno prema drutvenom proizvodu po stanovniku, procentu zaposlenosti stanovnitva, strukturi privrede i drugim elementima. Poljoprivreda je sve do 1972. godine tradicionalno bila osnovna privredna djelatnost i izvor prihoda stanovnitva opine.Inae poljoprivredni potencijali opine su dosta skromni.Ukupna obradiva povrina iznosi 20.459 ha to je oko 0,3 hektara po stanovniku, a za normalnu ishranu stanovnitva je neophodno najmanje 0,4 hektara.Pedoloki sastav i kvalitet tla nije takav da bi se na njemu bez intezivne agrotehnike mogli ostvariti znaajniji prinosi.U zadnje vrijeme dolazi do znaajnijeg mehanizovanja te primjene agrotehnikih mjera u poljoprivredi pa su prinosi osjetno u porastu. Razvoj industrije opine desio se izmeu 1972. i 1980. godine kada je izgraeno nekoliko znaajnijih privrednih objekata.Tada dolazi do promjene u strukturi zaposlenih gdje industrija zauzima vodee mjesto. Meutim i pored toga opina je imala a i sada ima malu stopu zaposlenosti. Odreeni broj je zaposlen u trgovini i ugostiteljstvu te zanatskoj djelatnosti. Obzirom na veliku nezaposlenost tj. viak radne snage jedan dio radno aktivnog stanovnitva se zapoljavao u bive republike, a sadanje drave Sloveniju i Hrvatsku, a znaajan broj i u zemlje Zapadne Evrope i to preteno Austrija, Njemaka i vicarska.

13

2.2.3. Popis stanovnitva 1991 godine Muslimani 61.861 Srbi 765 Hrvati 142 Jugosloveni 411 Ostali 227 ____________________ U K U P N O : 63.406

0,22% 1,21%

0,65% 0,36%

Muslimani Srbi Hrvati Jugosloveni Ostali

97,56%

2.2.4. Broj stanovnika na opini. PROCJENA Stanje 31.12.2003 godine: 66.634

2.2.5. Ukupan broj raseljenih lica na opini Cazin. Stanje 31.12.2003 godine: 150

Izvor podataka: Knjiga slubene evidencije raseljenih lica i izbjeglica koja se vodi u opini Cazin. 2.2.6. Starosna struktura stanovnitva. PROCJENA 31.12.2003.godine

0 15 godina 16 65 godina 65 i vie

17.992 42.864 5.778

7,81%

29,35%

0 15 godina 16 65 godina 65 i vie

62,84%

2.2.7. Polna struktura. PROCJENA 31.12.2003.godine Muki ene 32.488 33.814 49 % 51 %

2.2.8. Nacionalna struktura. PROCJENA 31.12.2003.godine Bonjaci Srbi Hrvati 66.469 117 48
0,18% 0,07%
Bonjaci Srbi Hrvati

99,75%

14

2.2.9. Demografski trendovi Prirodni prirataj stanovnitva je u padu i kree se ispod 10 promila, godina 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 ivoroeni 1.096 1.171 995 1.044 831 870 789 704 umrli 373 383 387 395 404 373 404 382
900 800 700 600 788 723 608 649 497 427 385 322 Prirodni prirataj

Prirodni prirataj 723 788 608 649 427 497 385 322

1.300 1.171 1.200 1.096 1.100 995 1.044 1.000 831 870 900 789 800 704 700 600 500 373 383 387 395 404 373 404 382 400 300 200 100 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

ivoroeni umrli

500 400 300 200 100 0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Starosna struktura stanovnitva se mijenja te se smanjuje procenat mlade populacije u odnosu na ukupno stanovnitvo. Smanjuje se broj ivoroenih a broj umrlih je otprilike isti u posljednjih nekoliko godina to ima za posljedicu promjenu starosne strukture. Poveava se broj domainstava uz istovremeni pad broja lanova . popis 1991 godine; 63.406 stanovnika : 13.406 domainstava = 4,64 l/dom. 2002 godina: 66.302 stanovnika : 15.500 domainstava = 4,27 l/dom. Prisutna je migracija stanovnitva iz ruralnih prema urbanoj sredini i zonalnim centrima, (Prema Godinjem izvjetaju o zgradama graenim u individualnom vlasnitvu vidljivo je da se najvei broj objekata gradi na podruju grada odnosno prigradskim naseljima te u zonalnim centrima) Evidentan je i odlazak stanovnitva u druge zemlje zbog teke ekonomske situacije. Iako nema zvanine evidencije o ovoj pojavi ona je ope poznata i sigurno je prisutna.

15

2.2.10. Zaposlenost Godina 1999 2000 2001 2002 2003

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1999 2000 2001 2002 2003 6.630 6.160 6.607 6.150 6.656 5.165 7.110 7.343

Zaposleni 6.630 6.607 5.165 4.872 4.940

Nezaposleni 6.160 6.150 6.656 7.110 7.343

4.872

4.940

Zapos l eni Nez apos leni

Kvalifikaciona struktura zaposlenih ( stanje, mart 2003 godine) Ukupno 4.960 VSS 256 VS 4480 SSS 1.507 NSS 368 VKV 52 KV 775 PKV 336 NKV 1186

U navedenu cifru nisu ukljuena lica koja se nalaze na privremenom radu u inostranstvu jer nam ti podaci nisu dostupni. Naa je procjena da ima cca 7.000 zaposlenih u inostranstvu. (Prema popisu 1991 godine 3.353 lica su bila zaposlena u inostranstvu, a u taj broj nisu ukljuena lica koja su zaposlena u R Sloveniji i R Hrvatskoj jer su tad bili u sastavu SFRJ) Kvalifikaciona struktura nezaposlenih Godina Ukupno VSS VS SSS NSS VKV KV PKV NKV 1999 6.160 4 47 557 1 1.246 287 4.018 2000 6.150 5 61 662 5 4 1.488 296 3.629 2001 6.656 8 84 698 31 1.822 280 3.728 2002 7.110 15 111 839 31 7 2.115 285 3.707 2003 7.343 16 93 962 29 5 2.306 268 3.662 Izvor:Statistiki podaci o privrednim i drugim kretanjima, Federalni zavod za statistikiu. Kvalifikaciona struktura radno sposobnog stanovnitva Iako nema podataka o kvalifikacionoj strukturi radno aktivnog stanovnitva moe se rei da je nepovoljna. U blioj prolosti bio je visok procenat nepismenosti te je starija generacija radno aktivnog stanovnitva uglavnom nekvalifikovana radna snaga . Od ukupno prijavljenih nezaposlenih kod Zavoda za zapoljavanje uee nekvalifikovanih iznosi 52,3 %, PKV,SSS i KV radnici 45,80 % a uee VKV, VS i VSS iznosi 1,9 %.

16

Prema izvjetaju JU Sluba za zapoljavanje Biro rada Cazin ukupan broj nezaposlenih je 7.186 lica ( juni 2003 godine). Po stepenu najbrojnija zanimanja su slijedea: I STEPEN IV STEPEN - NK 3.680 - mainski tehniar 219 - ekonomski tehniar 199 - graevinski tehniar 71 II STEPEN - poljoprivredni tehniar 54 - zidar 118 - medicinski tehniar 49 - tesar 32 - maturant gimnazije 110 - daktilograf 30 VI STEPEN III STEPEN - Via ekonomska 52 - zidar 231 - Nastavnik razredne nastave 22 - automehaniar 341 - konfekcionar 188 - voza 116 - prodava 513 - bravar 131 - mainbravar 152 Oblasti zaposlenja Zaposlenost po djelatnostima ( august 2003 godine ) - umarstvo i umarske usluge .......................................................... .57 - Industrija ............................................................................................. 1.587 - Graevinarstvo .................................................................................... ...411 - Trgovina .............................................................................................. 400 - Ugostiteljstvo ...................................................................................... ..67 - Transport i veze ................................................................................... 132 - Financ. posredovanje,osiguranje,ra.djel. ........................................... ..58 Posl.nekretninama i ost.posl,djelatnosti - Javna uprava i odbrana, obv.soc. osiguranje ....................................... 208 - Obrazovanje ........................................................................................ 631 - Zdravstvena i socijalna zatita ........................................................... 212 - Komunalne djelatnosti ........................................................................ .56 - Rekreativne,kulturne i sportske djelatnosti, ........................................ .28 ostale uslune djelatnosti - Nerasporeeno po SKD ...................................................................... 1.087 (Broj zaposlenih koji nije rasporeen po SKD odnosi se na zaposlene u obrtu i slobodnim profesijama) U k u p n o : ...................................................................... 4.934 Ako se posmatra neregistrirana zaposlenost moe se konstatovati da se najvei broj radno aktivnog stanovnitva bavi poljoprivredom. 2.2.11. Mogunosti prekvalifikacije Mogunosti za prekvalifikaciju odnosno dokvalifikaciju radno sposobnog stanovnitva su mogue putem Zavoda za zapoljavanje koji organizuje kurseve za radnika zanimanja preko Centra za obrazovanje odraslih koji se nalazi u Bihau.Isto tako J.U. I i II srednja kola u Cazinu organizuju vanredno kolovanje za sticanje odreenih kvalifikacija u zanimanjima koja imaju po programu rada kola. 17

2.3 EKONOMSKA I BIZNIS SITUACIJA OPINE CAZIN

2.3.1 Stanje privrede Ekonomiju opine Cazin u prijeratnom periodu karakterizirala je usitnjenost privrednih subjekata kako po ukupnom prihodu tako i po broju zaposlenih to je rezultiralo da opina Cazin bude na dnu ljestvice kao izrazito nerazvijena opina u BiH. Izuzev RO "RAD" i javnih preduzea svi drugi privredni subjekti su bili u stvari poslovne jedinice (OUR-i ili RO) veih sistema u BiH, te isti nisu ni mogli u ovakvom statusu biti nosioci privrednog razvoja u pravom smislu. Zbog navedene situacije opina kao izrazito nerazvijena i veoma niskom stopom zaposlenosti u oblastima privrede okrenula se razvoju poljoprivrede. Iako je poljoprivreda bila najznaajniji privredni dio znaajno je spomenuti oblast graevinarstva i trgovine, ali iste djelatnosti nisu izrasle u subjekte prepoznatljive van Opine. Tokom rata privreda Cazina je pretrpila znaajne tete na svojoj imovini, a istovremeno je izgubila kompletno prijeratno trite, a neke proizvodnje kao proizvodnja papira vjerovatno nee nikada biti ni obnovljene, s tim da je industrijski napredak i standardizacija uslova proizvodnje jednostavno pregazila maltene kompletnu nau industrijsku strukturu. Prije rata u Opini Cazin je egzistiralo 12 privrednih subjekata, 3 poslovne jedinice "Agrokomerca" ("Poljoprizvod", "Prakasti proizvodi" i "Puran"), jedna "itoprerada" ("Prerada kukuruza"), poslovna jedinica "Elektrodistribucija", "Elektroprenos", "PTT - Pota", "umarija" i dr. Zavretkom rata dolazi do niza izmjena pozitivnih zakonskih propisa u oblasti privrede te se javlja niz novih manjih privrednih subjekata u privatnom ili dionikom vlasnitvu i dolazi do situacije u kojoj drutvena preduzea ne mogu parirati privatnim firmama prvenstveno zbog neefikasnog mehanizma kontrole prometa. Kada se govori o razvijenosti industrije u bivem periodu ne moe se rei da je naa opina imala znaajnu razvijenost bilo koje industrijske grane u usporedbi sa drugim DPZ-a ili prosjekom drave. Na lokalnoj razini ipak su se isticale industrija graevinarstva, proizvodnja medicinskih instrumenata, proizvodnja peradi, klanje i konfekcioniranje mesa peradi, te trgovina koja je bila apsolutni nosilac trgovinske brane na opini. Na opini Cazin su ostale jo dvije firme koje nisu privatizirane: DOO "Dubrava" (hotel Sedra) proces u toku i DOO "TKA" za koju je nadlena Federalna agencija za privatizaciju. Efekti privatizacije nisu dali ni blizu oekivane rezultate izuzev "TOP" oralii. U sadanjem vremenu samo su jo dvije firme u dravnom vlasnitvu i njihov obim poslova znaajno je opao, jedna nikako ne radi ("TKA") a drugoj iz godine u godinu otpada posao (Dubravahotel Sedra). Ogroman problem dravnih firmi predstavlja neadekvatan menadment, vlasnitvo kao i finansiranje obzirom da poslije rata nije se moglo doi do priblino kvalitetnih financijskih sredstava za pokretanje i odravanje proizvodnje, a pogotovu za obradu i stjecanje izgubljenih trita.

18

PREGLED PRIVATIZIRANIH OBJEKATA U MALOJ PRIVATIZACIJI

R/B
NAZIV OBJEKTA POET. CIJENA PROD. CIJENA INVESTICIJE
PREUZ. RADNICI

NOVA ZAPO.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.

Proizvodna hala Cazinka Skladite TOP25 Maj u Bihau MotelHorljava Stijena Fast FOOD Dubrava Cazin Sari hotel- Dubrava Auto-servis Rad Zanatske radionice Rad Stara kola I sprat Rad Stara kola II sprat Rad Transport TKA Eksterno skaldite br.2 TKA Sortirnica TKA Eksterno skladite br.1 TKA Skadini prostor br. 3 TKA Nedovreno skaldite TKA Benzinska pumpa TKA Otvoreni skladini prostor TKA Montana baraka TKA tamparija TKA Nedovrena poslovna zgrada TKA Angropreduzee, prodavnica 88 prod. Tr.Ratela prod. arija Pecara-Divhana prod. uprija prod. br. 52 prod. br. 53 prod. br. 4 prod. br. 82 prod. br. 72 prod. br. 56 prod. br. 61 prod. br. 74 prod. br. 77 prod. br. 95 prod. br. 78 prod.- knjiara U K U P N O

849.782 13.082 362.872 207.102 555.748 1.264.786 283.462 131.771 87.847 503.731 349.033 316.997 703.106 189.028 263.888 109.909 229.750 88.319 2.007.921 2.136.199 69.489 204.806 15.105 53.695 96.043 117.433 194.196 152.929 58.578 154.722 171.163 189.163 92.603 93.908 90.108 167.710 118.513 12.694.497

240.000 40.000 100.000 50.000 600.000 3.505.000 200.000 201.000 150.000 300.000 250.000 200.000 500.000 140.151 95.000 110.000 300.000 28.572 402.000 433.400 301.000 170.000 20.000 60.000 48.000 70.000 171.000 90.000 60.000 372.000 82.500 150.000 170.000 430.000 126.000 300.000 120.000 10.585.620

250.000 20.300 220.000 40.000 1.420.000 625.000 50.000 250.000 243.741 400.000 360.000 200.000 428.566 176.280 55.000 305.000 80.000 49.845 100.000 600.000 41.200 145.000 3.100 5.400 50.500 12.000 66.000 48.127 44.500 150.000 214.000 63.000 53.928 47.000 50.000 100.000 44.998 8.812.485

130 2 11 7 10 24 13 2 2 13 5 7 8 3 4 4 8 2 39 10 3 2 1 2 1 2 4 3 1 3 2 3 3 3 4 4 2 361

0 2 0 0 15 28 13 0 0 8 0 0 20 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 1 2 1 14 0 0 0 2 0 0 0 94

PREGLED PREDUZEA PRIVATIZIRANIH U VELIKOJ PRIVATUZACIJI PUTEM TENDERA

R/B NAZIV PRDUZEA DRAVNI KAPITAL GOTOVIN. CERTIFIK. UKUPNO PREUZ. RAD. NOVA ZAPOS. INVEST. PREUZETE OBAVEZE

1. 2. 3. 4.

TOP 25 MAJ DOO BOSNA DD RAD DD MEDIC UKUPN O

4.917.133 3.496.057 13.581.471 1.867.628 23.862.289

491.713 100.000 2.760.000 50.000 3.401.713

7.879.451 279.685 11.040.000 19.199.136

8.371.164 379.685 13.800.000 50.000 22.600.849

146 44 321 59 570

25 43 99 60 233

4.525.000 2.000.000 8.100.000 2.074.517 16.699.517

506.549 1.428.705 4.504.544 3.309.419 9.749.217

19

Tenderskim nainom prodaje privatizirane su 4 firme sa ukupno ponuenim kapitalom za prodaju u iznosu od 23.862.289 KM a iste su prodate za 22.600,849 KM odnosno 95% od ponuene prodajne vrijednosti. U strukturi prodajne vrijednosti gotovina uestvuje sa 3.401,289 KM ili 15% a plaanje u certifikatima iznosi 85% odnosno 19.199,136 KM. Predviena investiciona ulaganja od 16.699,517 KM to ini 74% u odnosu na prodajnu vrijednost, meutim ista uglavnom nisu ispotovana izuzev TOP 25 MAJ koji je izvrio svoje obaveze. Obaveze preuzimanja 570 radnika nije realizirao DD Medic koji ne obavlja trenutno djelatnost dok su druga tri subjekta to izvrila. Dodatno zapoljavanje nije do sada realizirano u DD Medic i RO Rad. Pored iznosa za koji su prodate navedene firme preuzete su i obaveze u iznosu 9.749,217 KM to ini 43% prodajne vrijednosti, a u istom uestvuju uglavnom radnika potraivanja po osnovu linih primanja radnika bilo da su radno angairani ili su u skladu sa zakonom dobili otkaz. PREGLED PREDUZEA KOJA SU PRIVATZIRANA JAVNIM UPISOM DIONICA
DRAVNI KAPITAL % DR. KAPITAL DR.KAP. ZA PROD.

R/B

NAZIV PREDUZEA

UKUPAN KAPITAL

PRIVT. KAPITAL

UPISANI IZNOS

% UPISA

1. 2. 3. 4.

DD PREVOZ ANGROPRED. CAZINKA TP CAZIN UKUPNO

2.646.911 7.760.107 854.462 8.291.837 19.553.317

1.131.989 6.688.880 854.462 8.277.721 16.953.052

42,80 86,20 100,00 99,20 86,70

1.514.922 1.071.227 14.116 2.600.265

1.131.989 6.688.880 854.462 8.277.721 16.953.052

4.020.998 32.029.322 1.768.357 13.236.604 51.055.281

3,55 4,79 2,07 1,60 3,01

Izvor podataka iz izvjetaja Agencije za ptivatizaciju USK-a. Javnim upisom dionica obuhvaene su ukupno 4 firme sa 16.953,052 KM to ini 86,7% dravnog kapitala koji je bio predmet prodaje. Isti je prodat za vrijednost 51.055,281 KM u certifikatima odnosno za tri puta vei iznos od ponuenog na javnom upisu to govori o velikom interesu ne samo radnika dotinih firmi ve i ostalih imaoca certifikata. U privatnom sektoru uglavnom preovladavaju mali biznisi sa rjetkim izuzetcima. Razvojem privatnog biznisa uglavnom se kretalo sa trgovinom, ugostiteljstvom odnosno uslunim djelatnostima uz rjee long poslove. Velik broj firmi se bavi sa vie djelatnosti od onih koje su specijalizirane, pa se ne moe precizno dati broj zaposlenih po oblastima privreivanja kao i iz razloga znaajnog rada na crno. Od 2000.-te godine firme ne biljee znaajan rast po bilo kom osnovu, a jedan od razloga je preveliki broj firmi koje se bave istom djelatnou kao i samostalnih radnji. Na naoj opini nije dolo do gaenja niti jedne drutvene firme iako neke apsolutno ne obavljaju svoju osnovnu registriranu djelatnost kao npr."TKA", "Medic", "Angropreduzee" i "TP" iz raznih razloga. Preduzea ne dobivaju pomo od lokalne zajednice obzirom da naa opina nema formirano odjeljenje za ekonomski razvoj niti postoje konsultantske firme, a ni NVO koje se bave poslovima pomoi preduzeima. Opinska pomo se uglavnom svodi na administrativno pravnu pomo u odjeljenju za privredu prilikom otvaranja i registracije poslovnih jedinica. Generalno gledajui svim firmama je neophodna pomo u izradi programa uvoenja nove tehnologije i proizvodnje, izrada programa za dobijanje financijskih sredstava po povoljnim uslovima

20

za privreivanje u svijetu, pomo za osvajanje nekadanjih i novih trita te pomo u kvalitetnoj organizaciji firmi. Dostupnost kapitala na lokalnom nivou nije apsolutno zadovoljavajua, realizacija sredstava je mukotrpna i spora, visoka je cijena kapitala kao i nepovoljni rokovi vraanja odnosno nema sredstava za razvojne potrebe ve se sve svodi na izriito komercijalnoj osnovi odnosno za potrebe obrtnih sredstava. Firme koje prevazilaze lokalne okvire uglavnom svoju robu plasiraju na teritoriju BiH, te izvoze u drave: Hrvatsku, Sloveniju, Italiju i Austriju. Na podruju opine ima ne prijavljenih poslovnih jedinica to znai da ima sive ekonomije, a ista iz razloga ne sprovedbe zakonske regulative od strane Financijske policije, Uprave prihoda i inspekcijskih slubi. Pregled poslovnih objekata (period 31.12.1999. 31.12.2003.godine)
Red. br. 1. 2. 3. STANJE NA DAN 31.12. 31.12. 31.12. 31.12. 31.12. 1999.g. 2000.g. 2001.g. 2002.g. 2003.g. 556 571 581 578 597 213 483 1252 217 495 1283 220 519 1320 216 544 1338 225 577 1399

DJELATNOST TRGOVINA UGOSTITELJSTVO ZANATSKO-USLUNE DJELATNOSTI UKUPNO

700 600 500 400 300 200 100

06 .2 00 3 19 99 20 00 20 01 20 02
TRGOVINA ZANAT. USL. DJELAT. UGOSTITELJSTVO

Iz navedene tabele je vidljivo da oblast trgovine ima blagi rast u promatranom periodu 31.12.1999. 31.12.2003. (vrijeme od 4 godine) od 7,4%. Oblast ugostiteljstva ima etverogodinjem periodu svega 5,6%. najstabilniji trend promjena (porasta) u navedenom

Najznaajniji porast biljee zanatsko-uslune djelatnosti 19,5 % to je povoljan trend kretanja te doprinosi ukupnom zbirnom poveanju sve tri djelatnosti u iznosu od 10,6%.

do

21

Znaajno je napomenuti da zanatsko-uslune djelatnosti iz godine u godinu biljee rast i to u svakoj narednoj godini vei nego u predhodnoj (2000.god. za 12 2001. god. za 24, 2002.god. za 25 i 6 mjeseci 2003.god. za 33 poslovne jedinice), to se moe smatrati pozitivnim trendom. Promatrano ukupno sve tri djelatnosti biljeimo poveanje u 2000.g. za 31, 2001.g. za 37, 2002.g. za 18 i 2003.g. za 61 poslovnu jedinicu. PREGLED TRGOVAKIH RADNJI PO VRSTAMA OBJEKTA NA DAN 30.06.2003.GODINE R/B 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Vrsta objekta Klasina prodavnica Kiosk Specijalizirana prodavnica Butik Skl.-stov. za trg. na veliko Skl.-stov. za trg. na malo Skl.-stov. graevinskog mat. Benzinska pumpna stanica Poljoprivredna apoteka Diskontna prodavnica Supermarket Autopijaca Predstavnitvo Minimarket Trnica na malo (pijaca) Otkupna stanica Robna kua Trgovina na veliko u tranzitu Pumpna stanica za lo ulje UKUPNO: Privredna drutva 163 70 95 11 28 5 28 9 6 4 6 2 1 3 3 1 1 1 1 439 Fizika lica 80 54 12 9 3 158 Ukupno 243 124 107 20 28 5 28 9 6 4 6 2 1 6 3 1 1 1 1 597

PREGLED UGOSTITELJSKIH RADNJI PO VRSTAMA OBJEKTA NA DAN 30.06.2003.GODINE R/B 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Vrsta objekta Kafe-bar Restoran Bife Pokretni objekti Gostionica evabdinica Gril Bistro Pizzeria Ostalo UKUPNO: Privredna drutva 36 4 2 6 1 1 12 2 2 66 Fizika lica osnovno dopunsko 39 31 10 3 8 3 9 2 5 6 3 3 7 3 1 2 14 7 103 56 Ukupno fizika lica 70 13 12 11 5 8 6 10 3 21 159 Ukupno 106 17 14 17 6 9 6 22 5 23 225

22

PREGLED SAMOSTALNIH ZANATSKIH RADNJI I DRUGIH DJELATNOSTI /na dan 30.06.2003.godine/ R/B 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. Vrsat djelatnosti Zidarska Krojaka Mesarska Frizerska Stolarska Mlinarska Auto kole Poslastiarska Limarska Elektro-instalaterska Vodo-instalaterska Agencije Pekarska Elektro mehaniarska Salon zabavnih igara Kovaka Izrada projektne dokumentacije Molersko-farbarska Izrada betonskih elemenata Auto mehaniarska Auto limarska Staklo rezaka Voenje poslovnih knjiga Rovokopaka Utovarivaka Vulkanizerska Videoteke Fotografske Tesarske Pilana Zlatarske Biuterije Main bravarska Krovo pokrivaka Auto otpad Auto elektriarska Izvlaenje drva Parketarska Pravna pomo Proizvodnja krofni Peenje kokica Izrada etiketa, reklama Sahadijske Prikupljanje sekundarnih sirovina Izrada peata Geodetski poslovi Tapetarska Kameno rezaka Krznarska Osnovna 51 22 21 27 15 19 5 7 5 1 1 11 3 3 6 2 4 4 7 3 6 2 6 2 2 1 3 1 2 2 3 2 1 1 1 1 1 1 Dopunska 3 8 5 8 6 23 1 9 4 4 6 1 6 1 1 2 1 10 8 1 2 9 2 1 2 2 1 1 1 1 2 1 2 2 2 1 Ukupno 54 30 26 35 21 23 19 5 8 14 1 5 11 7 9 7 8 5 5 9 1 3 16 8 3 8 9 4 2 1 4 2 3 2 2 3 2 2 2 2 1 2 12 2 2 2 2 1 1

23

50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68 69. 70. 71. 72. 73. 74.

Obuarska Metalo brusaka Optiarska Izrada plastike Knjigovezaka ivinarska farma ienja (fasada, prostora i dr.) Postavljanje roletni Uzgoj ampinjona Izrada cerada Araniranje Proizvodnja soda vode Valionica pilia Atelje Proizvodnja hemijskih sredstava Izrada ortopedskih pomagala Izrada ila Pakovanje zrnastih proizvoda Cvijearnica Pogrebna Iznajmljivanje aparata Proizvodnja tjestenine Poljoprivredna Prionica kahve Izol. Podnih obloga U K U P N O

1 3 1 1 1 1 1 1

1 5 1 273

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 151

1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 7 1 1 424

PREGLED ZANATSKIH RADNJIH I DRUGIH DJELATNOSTI U SASTAVU PREDUZEA /na dan 31.12.2003. godine/ R/B 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. VRSTA DJELATNOSTI Pekarska Vulkanizerska Automehaniarska i vulkanizerska Prionica kahve Fotografske radnje Krojaka Mesarska Frizerska Limarska Instalacione (elektro. Vodo, gas i dr.) Izrada projektne dokumentacije Voenje poslovnih knjiga Izrada betonskih elemenata Graevinarstvo-visokogradnja Graevinarstvo-niskogradnja Graevinarstvo-zavrni graevinski radovi Stolarska Osiguravajua drutva Banke BROJ 9 8 14 5 1 1 5 2 4 10 6 5 1 2 1 7 1 4 4

24

20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45.

Zlatarske radnje Proizvodnja tekstilne konfekcije Reciklaa metalnih i nemetalnih ostataka Sjea i izvlaenje drva Proizvodnja stiropora tamparska i usluna djelatnost Proizvodnja platine stolarije Igre na sreu i zabavu, sportske kladionice Proizvodnja prakastih proizvoda Sjeenje i obrada kamena Autobusna stanica Pakirnica Mljevenje eera Proizvodnja mlinskih proizvoda Proizvodnja metalne konstrukcije Proizvodnja smokija Autopraone Pogrebna djelatnost Obrada metala Badiranje i servisiranje tahografa Proizvodnja nesastavljene grae za patosanje Izrada elemenata od metala, gume i plastike Proizvodnja bezalkoholnih pia Punionica soka tamparska usluna djelatnost Ostalo U K U P N O

1 5 1 1 1 1 3 6 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 2 24 153

2.3.2. Stanje poljoprivrede Posebno mjesto u poljoprivredi zauzima stoarstvo, a u okviru toga proizvodnja sirovog kravljeg mlijeka na prvom mjestu, zatim proizvodnja mesa, a onda i uzgoj priplodnih junica. Dominira tip simentalske pasmine kao rezultat viedecenijske aktivnosti poljoprivredne i veterinarske struke podrane budetom zajednice. Provoenje mjera vjetakog osjemenjavanja i zootehnikih mjera licenciranja goveda, doprinijelo je oplemenjivanju pasminskog sastava, to je postignuto sinhroniziranom akcijom opine Cazin i Veterinarske stanice Cazin. Vano je naglasiti da su do rata ove aktivnosti sufinancirane i to u znaajnoj mjeri. Zahvaljujui prednje navedenim okolnostima i entuzijazmu, opina Cazin prednjaila je u Regiji Biha, i po broju vjetaki osjemenjenih plotkinja nala se na treem mjestu u R BiH. Poboljanjem pasminskog sastava goveda na podruju opine poveala se i proizvodnja mlijeka i mesa po grlu, a poveao se i kvalitet proizvedenog sirovog kravljeg mlijeka i mesa. Poto su stoarska i ratarska proizvodnja uzajamno povezane, znaajno se razvila i ova proizvodnja posebno proizvodnja i prerada krmnog bilja.

25

Struktura poljoprivrednog zemljita na opini Cazin, - Obradivo zemljite ............................................. 21.331 Ha - Oranice (bate).................................................... 16.985 Ha - Vonjaci ............................................................. 396 Ha - Livade ................................................................ 3.950 Ha - Neobradivo-neplodno(panjaci) ........................ 2.440 Ha ______________________________________________________ Dakle ukupna povrina poljoprivrednog zemljita je 23.771 Ha, to je u osnovi zbir povrina obradivog i neobradivog zamljita iz prednje navedenih struktura.

8,76% 0,88%

5,41% 47,30%

Obradivo zemljite Oranice (bate) Vonjaci Livade

37,66%

Panjaci (neobradivo) neplodno

Najvei dio obradivih povrina je u privatnom vlasnitvu cca 94%. Omjer poljoprivrednog, obradivog i oraninog zemljita po stanovniku.
OPINA CAZIN BROJ STANOVNIKA POLJOP. PO STAN. (ha) OBRADIVO PO STAN. (ha) ORANINO PO STAN. (ha)

63.406

0,40

0,36

0,28

Na podruju opine Cazin ima 19 dipl.ininjera poljoprivrene struke od ega su 4 stekli zvanje magistra i jedan doktor poljoprivrednih zbnanosti. Dva dipl.ing poljoprivrede vode se kao nezaposlene osobe na birou rada stim to jedno od njih radi u obrazovanju na odreeno vrijeme a jedno je na sluenju vojnog roka. Poljoprivrednih tehniara ima ukupno 61 od ega 7 radi u struci 22 radi u drugim zanimanjima dok su ostali na birou rada. Trogodinje obrazovanje poljoprivredne stuke ima ukupno 35 osoba od ega preraivaa ita i brana, preraivaa mesa i mlijeka 15, stoara 2 i ratara 12 i svi su na birou rada. Doktora veterinarske medicine ima ukupno 7 i 9 veterinarskih tehniara-bolniara , dok se tri veterinarska tehniara naleze na biro rada. Prednje navedeni podaci ukazuju na injenicu da to se tie obrazovne strukture u ovoj privrednoj grani ista je vie nego dovoljna spram veliine i razmjera aktivnosti. Ilustracija stanja u poljoprivredi nae opine prikazana je tabelarnim pregledima obuhvatajui proizvodnu aktivnost posljednih pet godina, ukljuujui i devetomjeseni period tekue godine gdje je to bilo mogue. Takoer je prikazano kretanje mjeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede na opini to predstavlja pravi indikator i realnu vrijednosnu sliku svega to se deavalo u agraru.

26

PREGLED BROJNOG STANJA STOKE

VRSTE STOKE OVCE KONJI 8.400 915 8.400 600 14.000 600 10.233 138 10.233 138 19.618 266

GODINE 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.

GOVEDA 9.200 (6.100) 9.200 (7.360) 8.800 (7.030) 7.275 (6.296) 8.000 (6.400) 7.492 (6337)

KOZE 340 340 720 427 427 628

Napomena: U zagradi je naveden broj plotkinja (krave i junice) u koloni goveda

21000 20000 19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.

GOVEDA OVCE KONJI KOZE

IZVOR: Podaci u zadnjem redu tabele rezultat su izvrenog popisa u zadnjih mjesec dana ove godine a ostali podaci su iz statistikih obrazaca Obrauna mjeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede opine Cazin. Iz priloenih podataka vidljivo je da ovce i koze biljee porast broja grla,konji pad, goveda u masi pad dok je prisutan blagi porast broja plotkinja. PREGLED PROIZVEDENIH I OTKUPLJENIH KOLIINA MLIJEKA -u litrimaKOLIINE MLIJEKA OTKUPLJENO/PRODANO PROIZVEDENO NA PIJACI 17.600.000 20.000.000 6.000.000 /1.000.000 18.000.000 3.000.000 /1.000.000 16.056.000 6.000.000 /1.000.000 17.280.000 5.000.000 15.968.400 7.500.000

GODINE 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.

27

IZVOR:U zadnjem redu otkupljene koliine mlijeka predstavljaju egzaktne podatke dobivene od mljekare D.o.o.Meggle Biha,a ostali podaci potiu iz statistikih obrazaca Obrauna mjeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede opine Cazin. Evidentan je blagi pad proizvedenih koliina mlijeka.

PREGLED OSTVARENE PROIZVODNJE ITARICA -u tonamaVRSTE USJEVA GODINE 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Penica 6.200 6.270 5.700 6.120 8.910 4.200 Ra 100 100 360 820 1.740 624 jeam 102 136 195 600 2.280 1.328 Zob 540 3.060 1.920 2.976 2.470 1.100 Kukuruz -zrno8.640 10.640 5.752 10.000 12.915 6.650

IZVOR:statistiki obrasci iz Obrauna mijeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede opine Cazin Zajedniko obiljeje svih kultura navedenih u prethodnoj tabeli je nizak prosjeni prinos kao rezultat ekstenzivnog gospodarenja a uz velik uticaj vanjskih faktora/klimatske prilike/ .

PREGLED OSTVARENE PROIZVODNJE POVRA VRSTE POVRA Krompir grah ostalo povre 1998. 3.496 110 3.290 1999. 4.400 600 3.645 2000. 2.575 135 1.939 2001. 3.150 670 1.726 2002. 5.400 225 2.614 2003. 2.420 280 81 IZVOR:statistiki obrasci Obrauna mijeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede opine Cazin Gajenje povra poluintenzivnog je karaktera, a od ove godine poelo je uvoenje savremenijih metoda i tehnologija u proizvodnji ,irenjem plastenike proizvodnje uz povoljna ulaganja na kreditnoj osnovi Svjetskog luteranskog saveza i proizvoaa uz aktivnu ulogu opinske poljoprivredne strune slube.Ova aktivnost omoguena je podrkom Naelnika opine nakon to je potpisao Sporazum o saradnji sa Svjetskim luteranskim savezom. GODINE

28

PREGLED OSTVARENE PROIZVODNJE VOA GODINE 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Jabuke 1.048 629 1.046 381 382 272 Kruke 532 319 532 162 162 135 VRSTE Dunje 7 3 11 2 2 2 VOA ljive Breskve 7.380 45 1.968 18 1.976 30 747 9 9 1.992 18

Orasi 436 436 660 360 180

IZVOR: statistiki obrasci Obrauna mijeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede opine Cazin Proizvodnju voa ekstenzivnog je karaktera. PREGLED OSTVARENE PROIZVODNJE IZ PELARSTVA P ROIZVODI PELA Med Vosak 1998. 24.500 4.900 1999. 26.000 1.300 2000. 16.000 1.000 2001. 16.000 1.000 2002. 25.000 1.250 2003. 31.250 1.250 IZVOR:statistiki obrasci Obrauna mijeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede opine Cazin Danas na opini djeluje udruenje pelara KESTEN Cazin koje okuplja oko 80 pelara,a ukupno ima izmeu 150-200 pelara od kojih pet/est njih ima 100-200 konica pela i profesionalno se bave ovom proizvodnjom. Zbog sve slabije kupovne moi domicilnog stanovnitva i izraeno nepovoljnih klimatskih uslova (1999. i 2002.godina kao najkiovitijih u prolom stoljeu , te 2003.godine kao najsunije u zadnjih sto i vie godina) opada zainteresiranost za bavljenjem pelarstvom profesionalno. Med ovog podruja postao je prepoznatljiv svojim kvalitetom na tritu Kantona Sarajevo, gdje je dosta traen. GODINE PREGLED OSTVARENE VRIJEDNOSTI PROIZVODNJE, BRUTO DODANE VRIJEDNOSTI I MJEOVITOG DOHOTKA (NETO DODANE VRIJEDNOSTI)
VRIJEDNOST PROIZVODNJE TROKOVI UKUPNO BRUTO DODANA VRIJEDNOS T AMORTIZACIJA/ 7 % od bruto dod.vrij./ MJEOVITI DOHODAK /neto dod.vrijed./

GODINE

1998. 55.723.100 22.874.905 32.848.195 2.299.374 30.548.821 1999. 53.080.200 25.777.200 27.303.000 1.911.210 25.391.790 2000. 43.429.517 19.362.821 24.066.696 1.684.669 22.382.027 2001. 39.083.818 19.448.656 19.635.162 1.374.461 18.260.701 2002. 38.218.705 21.102.032 17.116.673 1.198.167 15.918.506 2003. 50.614.772 35.551.160 15.063.612 1.054.453 14.009.159 IZVOR:Statistiki obrasci obrauna mijeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede

29

PREGLED POLJOPRIVREDNIH DOMAINSTAVA Ukupno (cca.) 6000 poljoprivrednih domainstava: 188 poljoprivrednih domainstava ivi od poljoprivrede (farme-stoari) 143 ostala poljoprivredna domainstva (specijalizirane i komplementarne djelatnostiorganizirani kroz zadruge, udruge i udruenja - 3500 poljoprivrednih domainstava (proizvoai mlijeka) - 2169 poljoprivrednih domainstava koja imaju i druge stalne prihode od drugih izvora. Izvor:Prednji podaci iskristalisani su nakon izvrenog anketiranja poljoprivredni resursa opine Cazin u oktobru i novembru 2003. godine i kao takvi vode se u poljoprivrednoj slubi. PREGLED INVESTICIONIH ULAGANJA U POLJOPRIVREDNU PROIZVODNJU, PRERADU I DR. A. Tehnika struktura investicionih ulaganja NAZIV /vrsta investicionih ulaganja /
GOD.
1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003 Staje za krupnu stoku Staje za sitnu stoku Poljopriv redne maine,i oprema Vonjac i Goveda Ovce, koze ivina Ostala inv. ulaganja u poljop.

UKUPNO -KM397.200 360.000 263.150 895.000 947.000 1.884.000

59.200 72.000 600.000 450.000 540.000

80.000 80.000 -

134.000 50.000 40.000 185.000 300.000 320.000

3.150 6.000

204.000 182.600 100.000

1.000.000

180.000 -

55.400 40.000 7.000 8.000

30.000 10.000 10.000

B. Izvori finansiranja
GODINE IZVORI FINANSIRANJA

Vlastita sredstva 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 59.200 177.400 263.150 895.000 662.900 880.000

Krediti 338.000 182.600 284.100 1.000.000

Ulaganja humanit. org. 4.000

UKUPNO -KM-

397.200 360.000 263.150 895.000 947.000 1.884.000

C.Investicije po karakteru izgradnje

Ostvarene investicije po karakteru izgradnje Izgradnja novih Rekonstrukcija Odravanje nivoa kapaciteta modernizacija i postojeih dogradnja kapaciteta UKUPNO -KM-

GODINE

1998. 338.000 59.200 397.200 1999. 310.000 50.000 360.000 2000. 223.150 40.000 263.150 2001. 680.000 143.000 72.000 895.000 2002. 637.000 300.000 10.000 947.000 2003. 1.554.000 320.000 20.000 1.884.000 IZVOR/tabele A-C/:statistiki obrasci Obrauna mijeanog dohotka individualnog sektora poljoprivrede opine Cazin

30

Na poljoprivrednu proizvodnju utie vie faktora i zbog toga je ona na neki nain specifina: 1.Biotiki faktori a)ovjek,zemljite stanite mikroorganizama,glista i dr. 2.Abiotiki: a)zemljite kao pedoloki supstrat b)klima sa svojim elementima 3.Ekonomski uticaji i okruenja 4.Socijalni ambijent Razvoj poljoprivrede kroz navedene proizvodnje i preraivako-prehrambene industrije moe se rei da je naznaajniji dio privredne djelatnosti koja je imala i najveu direktnu kao i indirektnu uposlenost sa perspektivom daljeg razvoja posebno u oblasti peradarstva i mesne odnosno klaonike industrije.

2.3.3 Turizam

Po pitanju prirodnih resursa, a posebno uma, u ratnom periodu silom prilika su posjeene iako naa opina ne raspolae visokim umama odnosno beznaajne su u povrinskom smislu ali isto tako se ne moe rei da se kvalitetno revitaliziraju. Turizam u prijeratnom periodu je uglavnom vezan za hotel Sedru koja je imala ugovorene aranmane za redovne posjete turista iz Holandije za vrijeme proljea, ljeta i dijela jeseni. Kroz ove aranmane prezentiran je Cazinski sajam, dio vjerskih objekata i gasto ponuda, a poseban segment u aranmanu je uvezanost sa Plitvikim jezerima. U poslije ratnom periodu nije dolo do znaajne posjete turista opini odnosno Sedri uglavnom se svodi na kongresni turizam kroz organizaciju raznih seminara, savjetovanja, naunih skupova i sl. Novost je organizacija EKO sajma na prostorima Sedre koji je prvi put odran na terenima kompleksa Sedra. Prezentaciju turizma vre Turistike zajednice, meutim opina Cazin nije imala osnovanu Turistiku zajednicu prije rata niti poslije, te se Cazin u tom smislu nije mogao posebno niti predstaviti turistikoj klijenteli. Ako ovome dodamo da u Cazinu imamo samo jednu Turistiku agenciju onda je jasno zato turizam u Cazinu ne zauzima mjesto koje moe. Pored svega vano je napomenuti i estu izmjenu propisa koji reguliu finansiranje turistike zajednice i veoma mala sredstva koja se za ovu namjenu izdvajaju. Hote Sedra raspolae sa 56 soba i 25 soba u bunglovima ukupno 81 soba u upotrebi sa 196 leaja ukupno to je manje za 10 soba i cca 25 leaja od predratnog perioda, a hotel u Cazinu je totalno van upotrebe poslije rata.

Pregled noenja turista po godinama: 2000.godina 10149 2001. godine 9829 2002. godine 9365

31

2.4. INFRASTRUKTURA 2.4.1 Saobraajna infrastruktura Drumski saobraaj: Opina Cazin ima dosta nepovoljan saobraajnogeografski poloaj, to se negativno odraava na saobraajne uslove, te moguu izgradnju velikog broja puteva. Grad Cazin lociran je kotlini, okolo je brdovit teren, okolo Cazina su locirane mjesne zajednice odnosno naselja (zvjezdani tip). Svi putevi vode ka centru. Cazin ima veliku mreu lokalnih I nekategorisanih puteva. Ipak, svi ti putevi povezani su sa vanijim asvaltnim pravcima, magistralnim, regionalnim, a najee sa lokalnim putevima. Podruje opine Cazin nalazi se na pravcu budueg transportnog koridora X (KarlovacV.Kladua-Cazin-Biha-S.Most-Jajce-Travnik-Sarajevo-Gorade-Skoplje), koji prolazi smjerom Sjeverozapad-Jugoistok. Najznaajniji putni pravac koji prolazi podrujem opine Cazin je magistralni put M 4.2.-1 (V.Kladua-Biha), koji predstavlja glavnu osovinu razvoja opine. Na podruju opine Cazin egzistiraju slijedei regionalni putni pravci: 1. 2. 3. 4. 5. 6. R-400 R-401B R-402 R-403 R-403A R-403B Skokovi (veza sa M 4-2) Todorovo (granica opine Koprivna (granica opine) Gnjilavac Cazin Cazin Stijena - granica opine prema Bos. Krupi oralii Tr-Ratela granica opine prema R Hrvatskoj Tr.Ratela Gata (granica opine) Tr.Ratela Crnaja turli granica opine prema R Hrvatskoj

U slijedeoj tabeli prikazano je stanje magistralnih i regionalnih puteva (stanje kolovoza) : Stanje kolovoza (m) Broj puta M 4.2.-1 R 400 R 401B R 402 R 403 R 403A R 403B Ukupno: Ukupna duina 32.780 4.900 11.700 10.000 10.840 7.300 11.400 88.920 Asfalt 32.780 700 11.700 10.000 10.840 7.300 11.400 84.720 Tucanik 0 4.200 0 0 0 0 4.200
Neizgraeno

0 4.200 0 0 0 0 0 4.200

32

Stanje lokalnih puteva na podruju opine Cazin:

R/B Lokalni putni pravac irina kolovoza Ukupna Duina (m)

Opis stanja 70% asfaltirano, 30% neasfaltirano, dio u dobrom stanju, na dionici postoji klizite, nema signalizacije, povezuje dvije MZ-e Asfaltirano, evidentirano 5-6 klizita velikog omjera, nema signalizacije, povezuje opinu sa R Hrvatskom preko malograninog prelaza H.Potok. 60% asfaltirano, 40% neasfaltirano, mostrekonstrukcija, sanacija udarnih rupa, nema signalizacije, povezuje tri MZ-e 55% asfaltirano, 45% neasfaltirano, sanacija udarnih rupa, nema signalizacije, povezuje dvije opine 70% asfaltirano, 30% neasfaltirano, u dobrom stanju, nema signalizacije, povezuje tri MZ-e. Poslije agresije asfaltirano 6.800 m (dio jo u fazi asfaltiranja) Asfaltiran, u dobrom stanju, nema signalizacije, povezuje naseljena mjesta MZ-e Asfaltiran, u dobrom stanju, nema signalizacije, povezuje naselja u MZ-i 60% asfaltiran, 40% neasfaltiran, u dobrom stanju, nema signalizacije, povezuje etiri MZ-e. Poslije agresije asfaltirano 5.700,00 metara puta Makadam, povezuje dvije MZ-e Makadam, povezuje dvije opine Asfaltirano, nema signalizacije, povezuje dvije MZ-e Asfaltirano, nema signalizacije, povezuje dvije MZ-e Asfaltirano, evidentno veliki broj udarnih rupa, nema signalizacije, povezuje dvije MZ-e i dvije opine. Poslije agresije asfaltirano 1.800 m puta 40% asfaltirano, 60% neasfaltirano, nema signalizacije, povezuje naselja MZ-e Makadam, povezuje dvije MZ-e Makadam, povezuje dvije MZ-e

1. 2.

Rajak-Krivaja.Platnica-Lipa turli-Hadin Potok

5,00 5,00

10.000,00 4.000,00

3.

4. 5.

Beg.KafaneKovaevii-ajiiLiskovac-MujakiiRoiii-Peigrad Mihaljevac-OsredakVrelo-granica opine Stijena-MiostrahMajetii-OstroacProii-granica opine Stijena-Podgredina Stijena-Vilenjaa (do kole) Cazin-Slatinaizmii-HaiiPrkos-TrstovacMarin Most-Rujnica Liskovac-krgiiturlika Platnica Kula-Dubravagranica opine Beg.Kafane-MutnikTrstovac Donja KoprivnaGornja Koprivna Bae-G.Koprivnaehiti-Ljubijankii ehiti-PonjeviiLiani Gornja KoprivnaSkokovi Kliii-Vignjevii

5,00 4,00

15.000,00

5,00 4,00 5,00

6.800,00 16.000,00

6. 7. 8.

5,00 5,00 5,00 4,00

3.000,00 2.500,00 15.000,00

9. 10. 11. 12. 13.

4,00 4,00 5,00 5,00 5,00

3.000,00 4.600,00 3.500,00 4.000,00 12.500,00

14 15 16.

5,00 4,00 4,00 4,50

4.500,00 4.500,00 2.000,00

33

Iz naprijed navedenog vidi se da je ukupna duina: Magistralnih puteva 32,78 km stepen modernizovanosti 100% Regionalnih puteva 56,14 km stepen modernizovanosti 78,7% Lokalnih puteva 108,00 km stepen modernizovanosti 66,2% Pored kategorisanih na podruju opine dosta je razvijena i mrea nekategorisanih puteva kojih ima cca 230 km. Gustina kategorisane putne mree je neto vea od gustine kategorisane putne mree BiH koja iznosi 40,8 km/100km2. Gustina modernizovane putne mree Opine je znatno vea od prosjeka BiH koji iznosi 21,5 km/100km2. Gustina kategorisane putne mree USK iznosi 28,9 km/100km2, a procenat modernizovanosti 53%. Ovi pokazatelji pokazuju da je putna mrea Opine Cazin iznad prosjeka Kantona po kvantitetu i kvalitetu:

Procenat modernizovanosti putne mree % 74,7

Procenat modernizovanosti lokalne mree % 66,2

Gustina kategorisane putne mree Km/100km2 55,89

Gustina modernizovanosti putne mree Km/100km2 41,74

Ukoliko se uzmu u obzir ostali pokazatelji kvaliteta putne mree kao to su: irina puta, kvalitet kolovoza, usponi i padovi, minimalni radijusi, obilasci naselja i slino, kvalitet putne mree Opine je relativno nepovoljan. Kada je u pitanju upravljanje i odravanje putne mree treba istai da su u skladu sa Zakonom o putevima: magistralni putevi u nadlenosti Fedralne Direkcije za ceste regionalni putevi u nadlenosti Kantonalne direkcije za ceste lokalni i nekategorisani putevi i gradske ulice u nadlenosti Komunalno-stambenog fonda opine Cazin

U poslijeratnom periodu u sanaciju putne mree na podruju opine Cazin uloena su znatna materijalna sredstva, a to se moe vidjeti iz slijedee tabele:
Tekue Odravane (KM) Asfaltiranje novih putnih pravaca (KM) Ukupna vrijednost investicije (KM) Izvori financiranja Opina Kanton Graani / donacije

1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.

53.031,50 20.578,20 49.468,40 25.842,50 53.968,50 31.113,80

252.187,87 320.179,46 79.862,83 433.089,39

301.656,27 346.021,96 233.831,33 464.203,19

30% 30% i 1/3 30% 30%

1/3 -

70% 70% i 1/3 70% 70%

34

Trenutno su u pripremi odnosno ekaju na rekonstrukciju/asfaltiranje slijedei putni pravci: KATEGORIJA PUTA Lokalni put Lokalni put Lokalni put Lokalni put Lokalni put Lokalni put DUINA PUTA (m) G.Koprivna-Skokovi 4.500,00 Miostrah-Stijena 3.700,00 Krivaja-.Platnica 2.000,00 Liskovac-arii 1.897,00 Ponjevia kri-kola 2.000,00 Ponjevia kri-Liani 2.300,00 PUTNI PRAVAC ZNAAJ PUTA Povezuje dvije MZ Povezuje dvije MZ Povezuje dvije MZ Povezuje dvije opine Put u MZ Povezuje dvije MZ

(Koriteni podaci dobiveni od opinskog Komunalno-stambenog fonda i podaci sadrani u Nacrtu Prostornog plana Opine Cazin od septembra 2002.g.) Kolika je optereenost i frekvencija saobraaja na svim putevima govore i podaci PU Cazin o broju registrovanih vozila samo na podruju opine Cazin.

STAROST VOZILA

PUTNIKA TERETNA AUTOBUSI MOTOCIKL 30 46 184 621 2545 5876 9302 14 9 26 149 300 596 1094 0 0 0 2 10 86 98 1 0 4 15 29 23 72

OSTALO 5 14 48 139 380 944 1530

UKUPNO 50 69 262 926 3264 7525 12096

Do 1 god. 1-2 god. 3-5 god. 6-10 god. 11-15 god. Preko 15 g.

UKUPNO

eljezniki saobraaj: Dolinom rijeke Une prolazi eljeznika pruga iz pravca Zagreb-Bos.Novi-Biha. Neposredni kontakt sa eljeznikom prugom opina Cazin ima preko eljeznike stanice Cazin-Srbljani koja se nalazi na podruju Opine Biha. Veza sa Gradom je preko dionice magistralnog pravca koji ima jednu izuzetno teku dionicu na potezu od mosta na Uni do Ostroca. Moe se konstatovati da poloaj stanice, s obzirom na prostorne distance i visinske zapreke, nema posebno znaajnu ulogu u prevozu putnika sa podruja Opine. Meutim, u prevozu roba na veoj distanci upotreba eljeznikog prevoza sa kombinacijom drumskog saobraaja je prihvatljiva. S obzirom na znatne prednosti eljeznikog saobraaja, naroito za masovni prevoz, eljeznika pruga B.Novi-Biha za razvoj Opine Cazin e imati veliki znaaj.

35

Javni saobraaj: Nivo javnog saobraaja je jedan od najznaajnijih pokazatelja dostupnosti pojedinih funkcija stanovnitvu. U slijedeoj tabeli dati su osnovni pokazatelji javnog saobraaja na podruju Opine za unutranji saobraaj (povezanost opinskog podruja).
RED. BR. PRAVAC BROJ LINIJA ODLASCI BROJ LINIJA POVRATCI UKUPNO

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.

turli-Tr.Ratela-Cazin Tr.Ratela-Cazin turli-Krivaja-Cazin Krivaja-Cazin krgii-Liskovac-Cazin arii-Liskocav-Cazin Liskovac-Cazin Tromea (Podgredina)-Stijena-Cazin Vilenjaa-Bajrii-Stijena-Cazin Bajrii-Cazin Sivii-Bajrii-Stijena-Cazin Cazin-Stijena Cazin-Bajrii Cazin-D.Koprivna-Ljubijankii Bajramovii-Pivnice-Cazin Ponjevii-G.Koprivna-Cazin ehiti-Cazin Ljubijankii-G.Koprivna-D.Koprivna-Cazin Stijena-Miostrah-Selimovii-Cazin Miostrah-Ostroac-Proii-Cazin Cazin-Proii Cazin-Miostrah-Handanagii Cazin-Polje Stijena-atakovii Miostrah-Ostroac-Osredak-Cazin Cazin-Slatina-Trstovac Trstovac-B.Kafane-Cazin D.Luka-Peigrd-oralii-Cazin

5+5 2 4 2 7 6 1 4 2 3 2 2 0 2 2 5 1 3 4 2 3 1 1 4 3 2 6 88

5+5 2 4 2 7 8 1 4 2 2 2 1 1 2 2 5 1 4 3 1 3 1 1 4 3 3 6 80

20 4 8 4 14 14 2 8 4 5 4 3 1 4 4 10 2 7 7 3 6 2 2 8 6 5 12 168

Lokalni javni saobraaj ima relativno dobru pokrivenost podruja. Prema ukupnom broju dnevno prevezenih putnika unutar opine (5.040) mogue je konstatovati da se obavi prosjeno dnevno oko 0,083 vonji po stanovniku. U zemljama Zapada ovaj pokazatelj iznosi 0,3 pa ak do 0,5 voni po stanovniku, to ukazuje da u narednom periodu Opina Cazin treba znatno vie panje posvetiti razvoju javnog saobraaja u odnosu na individualni. Do sada su na formiranje javnog saobraaja i pokazatelje njegovog kvaliteta u najveoj mjeri uticali prevoznici i njihovi interesi, a ne interesi i potrebe stanovnitva. Ono to je pozitivno u razvoju javnog saobraaja na USK i Opini Cazin jest razvoj i opsluivanje javnim prevozom cjelokupnog podruja, ime se obezbjeuje integrisane opina Kantona i naselja opine u jedinstvenu cjelinu, poboljanje uslova ivota i omoguuje svakodnevni kontakt sa kantonalnim centrom.

36

U slijedeoj tabeli dati su osnovni pokazatelji javnog saobraaja kantonalnog centra (Bihaa) sa irom okolinom (unutardravne i meunarodne linije). MEUNARODNE LINIJE Zagreb Ljubljana Frankfurt Karlsruhe Zurich (Cirih) Roterdam Oberhausen Wien (Be) Bregenz LINIJE UNUTAR DRAVE BIH Tuzla Zenica Sarajevo Banja Luka BROJ POLAZAK 7 2 2 2 2 3 1 1 1 BROJ POLAZAKA 2 2 3 2 REIM SAOBRAAJA Dnevno Dnevno sedmino sedmino sedmino sedmino sedmino sedmino sedmino REIM SAOBRAAJA dnevno dnevno dnevno dnevno

Kantonalni centar i kantonalno podruje, stanovnici i privredne organizacije su putem javnog saobraaja povezani sa irokim okruenjem, to objektivno stvara prednosti za ivljenje, komuniciranje i privreivanje ovog podruja sa susjednim i drugim evropskim zemljama. Prostorno ureenje Razvojni planovi za podruje opine Cazin (Prostorni plan opine i Urbanistiki plan grada Cazina) doneseni su u periodu 1984-86 godine. U poslijeratnom periodu izmjenjene su brojne pretpostavke na kojima su temeljena opredjeljenja data u Prostornom i Urbanistikom planu, pa je stoga opina Cazin pokrenula aktivnosti na reviziji ovih planova. Prostorni plan bi u najskorije vrijeme trebao biti dostavljen Opinskom vijeu Cazin, u formi Nacrta plana, na razmatranje i usvajanje. Revizija urbanistikog plan grada Cazina je takoe u toku; obzirom da mora biti usklaen sa planom vieg reda prostornim planom, njegovo donoenje uslovljeno je donoenjem prostornog plana Opine. Problem bespravne gradnje je prisutan kao u ostalom i u cijeloj dravi, pa je i to bio jedan od razloga zato se pristupilo reviziji postojee prostorno-planske dokumentacije. Kroz ovaj proces za one graevine i radove u prostoru koji ne budu u suprotnosti sa osnovnim opredjeljenjima i postavkama plana dala bi se mogunost legalizacije istih. Cijenei da u skorije vrijeme Opina Cazin nee biti u mogunosti da isfinancira sve neophodne planove nieg reda (provedbene planove), prostornim planom e biti definisati namjena povrina sa jasno odreenim zonama (poljoiprivredno, graevinsko, industrijsko zemljite i sl). Upravljanje opinskom imovinom Opinskom imovinom raspolae i upravlja Opinsko vijee. Popis zemljita i zgrada koje posjeduje opina trebalo bi da vodi Odjeljenje za imovinsko-pravne poslove, meutim takav popis sa potrebnim podacima o nekretninama (stanju i sl) trenutno ne postoji.

37

2.4.2 Stanje telekomunikacija

PTT saobraaj na podruju opine Cazin do 80-tih godina odvijao se preko krajnje telefonske centrale Cazin koja je preko vorne A.T.(automatske-telefonske ) centrale Biha bila ukljuena u meumjesni i meunarodni komunikacioni sistem. Posljednjih godina injeni su znaajni napori i uloena velika financijska sredstva u PTT sistem. Preko podruja opine Cazin danas prolazi magistralni optiki put na relaciji Biha-CazinBuim-Velika Kladua kao i spojni put istog znaaja: Cazin-Stijena-Bosanska Krupa, te jedan optiki spojni put regionalnog znaaja Cazin-oralii-Peigrad-Velika Kladua sa ogrankom oraliiPjanii. Fiksnom telefonijom pokriveno je gradsko jezgro, kao i veina mjesnih zjednica na podruju opine, izuzev MZ-e Liskovac, turli, Vrelo i Ljubijankii sa ponjeviima i Huskiima, koja su djelomino ili sva pokrivena GSM mreom. U toku 2004.godine planira se rekonstrukcija postojee gradske mree, kao i u narednom periodu, realizacija iste na cijelom podruju opine. BH Telikom ja na podruju opine Cazin do sada (1999.-2003.godine) u telefonsku infrastrukturu uloio oko 19.400.000 KM. U toku 2004.godine planira uloiti oko 6.580.000 KM U toku 2005.godine planira uloiti oko 5.200.000KM, kao i planirana ulaganja iz 2004.godine koja iz objektivnih razloga mogu biti ne zavrena i prenesena. Srednjoronim Planom BH Telekoma, planirano je da se do 2006.godine stvori mogunost da svako domainstvo ima mogunost prikljuenja na fiksnu telefonsku mreu, to bi na podruju opine Cazin bilo omogueno realizacijom navedenih ulaganja. Prema sadanjem i planiranom stanju razvoja telekomunikacijske infrastrukture, moe se procjeniti da e i poslije zadovoljenja trenutnih potreba za fiksnim prikljucima i pokrivanjem GSM signalom svih podruja, biti neophodna ulaganja u proirenja rekonstrukcije i modernizaciju sa godinjim iznosom od 1,5 do 2 miliona KM.

2.4.3 Elektro-energetski sistem Elektro mrea /nisko i visoko naponska/ pokriva sam grad i sve mjesne zajednice Opine.Napajanje elektrinom energijom potroaa na naem podruju se u predratnom periodu vrilo iz elektroenergetskog sistema BiH preko 110 kV prenosne mree i mjesne trafostanice 110/35/10 kV Cazin.S obzirom da je prenosna 110 kV mrea na podruju opine Cazin radijalna, napajanja potroaa elektrinom energijom je mnogo nepouzdanije u odnosu na opine koje imaju dvostrano napajanje, odnosno zastoji u isporuci elektrine energije su dui. Srednjenaponska distributivna mrea izgraena je kao 10 kV u doba ope elektrifikacije sa vrlo malim prenosnim kapacitetima i vrlo velikim duinama.Trafostanice locirane po pojedinim naseljima napajaju potroae preko vrlo dugih niskonaponskih mrea, tako da su mogunosti koritenja elektrine energije ograniene, odnosno, kvalitet isporuene elektrine enegrije je sasvim nezadovoljavajui i neomoguava napajanje kvalitetnijih elektrinih ureaja. Elektroenergetske mre visokog napona mogu se podijeliti prema mjestu gradnje na dvije grupe: a/ nadzemne mree visokog napona-dalekovodi (DV) b/ podzemne mree visokog napona-kablova Elektroenergetska postrojenja visokog napona obuhvataju dvije vrste, najee integrisanih postrojenja, a to su: -Transformatorske stanice (TS) -Razvodna postrojenja (RP) 38

U analizi stanja elektroenergetskih mrea i postrojenja visokog napona obuhvaeni su svi navedeni dijelovi elektroenergetskih mrea i postrojenja. Radijalnim vodovima dobavljena energija usmjerava se u konzumna podruja opina Cazin i Velika Kladua. Prijenos elektrine energije do potroaa vri se VN mreom nivoa 35/10 KV i NN mreom nivoa 0,4 KV. Transformacija se vri u 35 KV i 10 KV transformatorskim stanicama. VN mrea 35 KV - ukupna duina 23 km, - broj TS 35 KV - 2 VN mrea 10 KV - ukupna duina 260 km (zrani vodovodi) i 13 (kablovski) - broj TS 10/04 KV-293 (u funkciji 260) NN mrea - ukupna duina zrane mree 661,269 km, - ukupna duina kablovske mree 61,465 km. Rasvjeta - zrana 4,300 km - kablovska 11,130 km. Dalekovodi 35 KV preteno su graeni prije 30 godina, pa samim tim su dotrajali.Svi su pod naponom, a u pogon osim DV 35 KV HE UNA Bosanska Krupa koji je van pogona vie godina. Transformatroske stanice 35 KV su u dobrom stanju.Graene su u novije vrijeme ili je izvrena rekonstrukcija (zamjenjena rasklopna oprema i ugraena sekudarna zatita). Vodovi DV 10 KV-zrani s obzirom to su preteno na drvenim stubovima, a graeni su preteno u eri tzv. Elektrifikacije i 60-tih godina u loijem su stanju i stvaraju vie potekoa u odravanju, naroito u seoskim podrujima (zona uma, velika duina, radijalna izvedba i dr.).Obzirom na udaljenost od sredita, esto se deava da se kvar na udaljenom podruju ne stigne otkloniti, te podruje ostaje cijelu no bez elektrine energije. Kablovski vodovi 10 KV instalirani su uglavnom u uem gradskom podruju i u novim stambenim objektima i samim tim daju dobru sigurnost u snabdijevanju potroaa elektrinom energijom. Transformatorske stanice 10 KV svih tipova su pouzdane, ali potekoe u odravanju predstavljaju arolikost u vrsti odabrane rasklopne opreme. Niskonaponska mrea je dio elektroenergetskih objekata koji u radu ove djelatnosti ini najvie potekoa (velika duina, dotrajalost stubova i vodia, razdvojenost u seoskim sredinama, mali presjeci vodia, preoptereenost i dr.) su osnovne karakteristike mree. Kablovska NN mrea u uoj zoni grada je prilino pouzdana iako je i tu evidentna preoptereenost, naroito u zimskom periodu. Opina Cazin trenutno ima najslabiju srednjenaponsku i niskonaponsku mreu u Federaciji Bosne i Hercegovine, a sa druge strane prisutna je velika inicijativa u razvoju malog i srednjeg poduzetnitva, koje se realno ne moe razvijati na pretpostavkama ovako slabe elektrine mree, te je neophodno znaajno investirati u izgradnju i rekonstrukciju elektromree, na podruju opine Cazin, kako bi se navedeni problemi ublaili.

39

40

41

42

2.4.4 Vodoprivredna infrastuktura Snabdjevanje vodom vri se preko vodovodnog sistema opine Cazin kojim je pokriveno prostora Opine, a to je cca. 45.000 stanovnika, odnosno oko 1.500 km cjevovoda. Ovaj vodovodni sistem sastoji se od 5 izvorita rasporeenih po cijeloj Opini, uvezanih u jedan vodovodni sistem, a to su: 1. Vignjevii 100 lit/sec 2. Mutnik 65 lit/sec 3. Tahirovii 45 lit/sec 4. Stovrela 10 lit/sec 5. Pajia Potok 10 lit/sec SISTEMI VODOSNABDIJEVANJA OPINE CAZIN

7
Legenda vodovodnih sistema 1. Vignjevii 2. Mutnik 3. Tahirovii 4. Ljubijankii-faza realizacije 5. Stovrela 6. Pajia potok 7. Zona Peigradvodovod V. Kladua

Ukupna izdanost:

230 lit/sec

Od ukupne max.izdanosti koja iznosi 230 lit/sec trenutno se zahvta cca 200 lit/sec. Vodovodni sistem se sastoji od cjevovoda razliitih profila i razliitih materijala, kao i velikog broja pumpnih i prepumpnih stanica: - 5 pumpnih stanica (glavna crpilita) - 13 prepumpnih stanica,te 27 rezervoara razliitih zapremina, od 50 m3 do 3000 m3. Ukupan rezervoarski prostor iznosi cca. 15.000 m3. Ukupni fiziki gubici na vodovodnom sistemu kreu se oko 45%. Potronja vode Prije 1992.godine Trenutna potronja Stanovnitvo 70 lit/sec 180 lit/sec Privreda 100 lit/sec 20 lit/sec

43

Ukupno: 170 lit/sec 200 lit/sec Na osnovu pokazatelja iz prethodne tabele vidi se da bi pokretanje industrijskih kapaciteta (koji su prije agresije bili i najvei potroai vode) dovelo do toga da koliine vode, pogotovo u podsistemima Mutnik i Tahirovii, ne bi zadovoljavale potrebe, a to bi zahtijevalo zahvatanje novih koliina vode, a koje su evidentirane na slijedeim lokalitetima: Ljubijankii 70 lit/sec Mlakulja 30 lit/sec Vrelo 50 lit/sec Napomena: Zahvatanje izvorita Vrelo dovelo bi do isuenja vodotoka rijeke Mutnice. U proteklih nekliko godina (nakon 1995.g.) u vodosnabdijevanje na Opini Cazin je uloeno cca. 12.000.000 KM. Od toga Opina Cazin je obezbijedila 5.500.000 KM (Kuvajtski kredit), a stanovnitvo Opine oko 6.500.000 KM (uz manje uee Opine koja se gledala u pripremi projektne dokumentacije i sl).

PREGLED BROJA KORISNIKA PRIKLJUENIH NA VODOVODNI SISTEM CAZIN PO GODINAMA

BROJ KORISNIKA FIZIKA PRAVNA LICA LICA
12000 10745 10000 8000 6000 4000 2000 201 212 259 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 266 302 408 444 532 7132 7631 7636 7936 8323 8325 FIZIKA LICA PRAVNA LICA 9008

GODINA

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

7132 7631 7636 7936 8323 8325 9008 10745

201 212 259 266 302 408 444 532

U cilju obezbijeivanja uslova da svako domainstvo na opini dobije pitku vodu iz vodovodnog sistema izvrene su vodoistrane radnje na podruju MZ Ljubijankii gdje su pronaene znaajne koliine pitke vode (70 lit/sec) koje su dovoljne za naredni period od 30 godina. Uvezivanjem ovog izvorita u vodovodni sistem Cazin obezbijedilo bi se kvalitetno snabdijevanje pitkom vodom i za preostalo podruje opine (Stijena, Donja Koprivna, Gornja Koprivna, Ljubijankii, Skokovi) koje se trenutno snabdijeva vodom sa vie manjih lokalnih izvorita koja nisu pod nadzorom sa aspekta ispitivanja kvaliteta vode za pie, a situacija se pogorava naroito u ljetnim mjesecima kad neka od ovih izvorita presue. Trenutna situacija kada je u pitanju vodovodni sistem kojim upravlja JKP Vodovod Cazin zadovoljava standarde o kvalitetu vode za pie, a to se potvruje redovnim kontrolama kvaliteta vode od strane ovlatenih institucija. Poto se sve zalihe vode na podruju Opine Cazin nalaze u podzemlju, te imajui u vidu da se radi o preteno krakim predjelima velike vodopropusnosti, naroitu panju potrebno je posvetiti zatiti izvorita. U tom pogledu preduzeti su poetni koraci, tako da se ove godine pristupilo izradi Elaborata o utvrivanju zaitnih zona za izvorita Vignjevii, Mutnik i Tahirovii, nakon ega bi uslijedila i Odluka kojom bi se utvrdile zone i reimi zatite.

44

Kada je u pitanju zatita zaliha voda koje su evidentirane u podzemlju, u prvom redu treba istai problem nepostojanja kanalizacionog sistema, kako za Opinu tako i za sam grad Cazin, kao i veliki broj neodgovarajuih septikih jama. Naime, trenutno se gotovo sve fekalne vode iz domainstava, kao i otpadne vode privrednih subjekata isputaju bez prethodnog tretmana u vodotokove jer ne postoji niti glavni kanalizacioni kolektor a da ne govorimo o ureaju za preiavanje otpadnih voda (trenutno je ajin Potok u funkciji glavnog gradskog kolektora). (svi koriteni podaci dobiveni od JKP Vodovod Cazin) Za obavljanje javnih komunalnih usluga odlukom Opinskog vijea formirano je JKPISTOA, koja za sada obavlja sve poslove vezane za ienje grada i odvonju smea. Opina Cazin kao i mnoge druge opine suoava se sa problemom odlaganja smea na deponije, jer opina nema svoju deponiju, a nije odreena niti izgraena kantonalna deponija kako je predvieno po zakonskoj regulativi. Broj korisnika komunalnih usluga iz godine u godinu je vei, to je vidljivo iz donje tabele, a nastojanja ovog preduzea su da obuhvati to vei broj domainstava kao korisnika komunalnih usluga.

GODINA BROJ KORISNIKA PRAVNA FIZIKA LICA LICA 1996. 280 2317 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 310 459 501 601 601 621 630 2404 2810 3885 4077 4757 4800 4847

6000 5000 4000 3000 2317 2000 1000 0

19 96 . 19 97 . 19 98 . 19 99 . 20 00 . 20 01 . 20 02 . 20 03 .

4757 4800 4847 3885 2810 2404 4077 PRAVNA LICA FIZIKA LICA

601 601 621 630 280 310 459 501

45

2.5. OBRAZOVANJE
2.5.1 Zakonska regulativa u oblasti obrazovanja: U oblasti obrazovanja postoji odgovarajua zakonska regulativa. Propisi koje je donijela Skuptina kantona, a koji se odnose na ovu oblast su: Zakon o predkolstvu, Zakon o osnovnoj koli, Zakon o srednjoj koli i Zakon odgojno obrazovnoj i nastavno-naunoj inspekciji. Preklapanja nadlenosti u ovoj oblasti nema, jer iskljuivu nadlenost nad ovom oblasti ima Kanton. U odgojno obrazovnim institucijama se potuju principi multietinosti. 2.5.2 Predkolsko obrazovanje Na podruju opine Cazin postoji jedno djeije obdanite koje ima kapacitet od 117 dijece.Obdanite trenutno pohaa 164 djece u 4 odgojno obrazovne grupe. JU Djeije obdanite Hasnija Omanovi Cazin je kombinovana predkolska ustanova namjenjena za smjetaj, njegu, odgoj i obrazovanje djece od 1 7 godina starosti. Odgojno obrazovni rad se odvija na osnovu Osnova programa odgojno obrazovnog rada s djecom predkolskog uzrasta koji je donijela Skuptina kantona. Rad obdanita se odvija u dvije povezane zgrade koje imaju sve pratee prostorije potrebne za odvijanje djelatnosti (kuhinja, prostorije za boravak djece, djeije garderobe, djeija kupatila, veeraj, magacin, dvije trepezarije, izolacija, soba za odgajatelje, kancelarije i hodnici ukupne povrine 837 m2). Obdanite posjeduje i dvorite za igru djece povrine 5000 m2. Objekat je u prilino dobrom stanju. U JU Djeije obdanite zaposleno je 19 radnika i to: direktor, 8 odgajatelja, 2 njegovateljce, sekretar blagajnik, kuharica, 2 servirke, 3 spremaice i domar. Struna zastupljenost je 100% i potreba za upoljavanjem nema. Materijalno tehnika opremljenost je zadovoljavajua. Postojei namjetaj je star 27 godina, te ga je potrebno zamjeniti novim, funkcionalnim tj. prilagodljivijim djeci. Opremljenost didaktikim sredstvima je zadovoljavajua, s tim da postojea oprema u potpunosti ne udovoljava potrebama, jer je nema u dovoljnim koliinama.
Upisani polaznici po kolskim godinama
200

kolska godina 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

Broj upisanih polaznika 125 147 164 161 153 164

50 100 150 125 147

164

161

153

164

Broj upisanih polaznika

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

NAPOMENA: Gore navedeni podaci o broju upisane djece po godinama odnose se na broj upisane djece na poetku kolske godine, brojnost je promjenljiva tokom cijele godine.

46

2.5.3. Osnovno obrazovanje

Prije rata je na podruju opine Cazin postojalo ll centralnih i 26 podrunih kola. Broj uenika je bio cca 11.200, to u procentu iznosi cca 36% vie nego u kolskoj 2002/03. godini. Smanjenje ukupnog broja uenika je posljedica pada nataliteta. Ovaj pad je od 1981. godine konstantan, pa je konstantan i pad broja uenika. Danas takoer, postoji 11 centralnih kola, te 19 podrunih kola u kojima se izvodi nastava. Sedam podrunih kola nije u funkciji, tako da se nastava za djecu sa ovih podruja izvodi u centralnim kolama ( Gnjilavac, Crnaja, H. Potok, D. Koprivna ), te privtnim kuama i drugim objektima ( Mutnik, Glogovac, Miostrah i Krivaja ). Podrune kole u Crnaji i H. Potoku su u ratu devastirane, a njihova rekonstrukcija je upitna zbog drastinog smanjenja broja uenika. Osnovne kole trenutno pohaa 7031 uenik rasporeenih u 281 odjeljenje, dok 40 kolskih obveznika ne pohaa nastavu. U njima je zaposleno 479 radnika, od ega u procesu nastave 327. Struna zastupljenost je kod razredne nastave 100% u svim kolama, dok je kod predmetne nastave izraen nedostatak strunog kadra i to najvie za predmete: bosanski jezik i knjievnost, strani jezici (njemaki i engleski), informatiku, biologiju, historiju, geografiju, kulturu ivljenja, tjelesni odgoj i likovnu kulturu. Takoer, veina kola nema kolskog pedagoga, tako da je izraena potreba i za ovom vrstom kadra. Veina kolskih objekata je izgraena 70-tih godina, a neki i mnogo ranije, tako da njihovo stanje uglavnom nije na zadovoljavajuem nivou. Sve kole imaju izraen problem dotrajalosti kotlovnica za centralno grijanje. U ranijem periodu su vreni sitniji popravci kotlovnica, ali oni nisu dovoljni za normalno funkcionisanje centralnog grijanja. Takoer, u veini kola je potrebno zamijeniti prozore i vrata, te izvriti sanaciju sanitarnih vorova i rekonstrukciju krova. Centralne kole u Peigradu i turliu nemaju ureena sportska igralita, a isti je sluaj i sa veinom podrunih kola. Trenutno su u fazi izgradnje podrune kole u Mutniku, D. Koprivni, Gjilavcu, Krivaji, Glogovcu, Zmajevcu i Miostrahu. Pristupni putevi do nekih podrunih kola jo uvijek nisu asfaltirani (Zmajevac, Glogovac, Miostrah, Osredak, Ponjevii), to oteava redovno pohaanje nastave, posebno u zimskom periodu. Materijalno tehnika opremljenost niti u jednoj koli nije na zadovoljavajuem nivou. kolski namjetaj je star i dotrajao, a postoji i nedostatak nastavne opreme i uila. Kabineti su veoma loe opremljeni, pa je u svim kolama izraena potreba za opremanje kabineta za fiziku, hemiju, biologiju i informatiku, te fonolaboratorija. Postojee kolske biblioteke s postojeim knjinim fondom nemogu zadovoljiti potrebe uenika i nastavnika zbog nedostatka potrebnih naslova za kolske lektire i strunih knjiga za nastavno osoblje, koje su predvieni novim nastavnim planom i programom.

47

Broj upisanih i uenika od I-VIII razreda i broj uenika koji su zavrili VIII razred po osnovnim kolama
JU O '' G. Koprivna ''
kolska godina Broj upisanih uenika od I-VIII Broj uenika koji su zavrili VIIIr. kolska godina

JU O '' Stijena ''

Broj upisanih uenika od I-VIII Broj uenika koji su zavrili VIIIr.

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

743 711 671 647 649 707 JU O '' Ostroac ''

97 96 76 70 64

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

1121 1055 952 924 886 956

147 149 133 115 121

JU O '' Cazin I ''

Broj uenika koji su zavrili VIIIr. kolska godina Broj upisanih uenika od I-VIII Broj uenika koji su zavrili VIIIr.

kolska godina

Broj upisanih uenika od I-VIII

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

655 617 589 562 557 570 JU O Cazin II

89 86 80 76 86

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

1259 1239 1184 1126 1066 1087

133 168 145 133 149

JU O oralii
Broj uenika koji su zavrili VIIIr. kolska godina Broj upisanih uenika od I-VIII Broj uenika koji su zavrili VIIIr.

kolska godina

Broj upisanih Uenika od I-VIII

1998/99 922 1999/00 905 2000/01 861 2001/02 853 2002/03 873 2003/04 880 JU O T. Ratela
kolska godina Broj upisanih uenika od I-VIII

122 124 126 88 109

1998/99 941 1999/00 935 2000/01 921 2001/02 875 2002/03 795 2003/04 717 JU O turli
kolska godina Broj upisanih uenika od I-VIII

139 129 106 128 142

Broj uenika koji su zavrili VIIIr.

Broj uenika koji su zavrili VIIIr.

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

681 712 672 609 562 588 JU O '' Liskovac ''

94 103 62 53 48

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

586 497 519 455 444 447

73 74 71 55 55

JU O '' Skokovi ''

Broj uenika koji su zavrili VIIIr. kolska godina Broj upisanih uenika od I-VIII Broj uenika koji su zavrili VIIIr.

kolska godina

Broj upisanih uenika od I-VIII

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

497 461 433 401 377 383

50 61 54 38 49

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

424 415 383 349 319 303

45 41 47 45 59

48

JU O '' Peigrad ''

kolska godina Broj upisanih Uenika od I-VIII Broj uenika koji su zavrili VIIIr.

1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04

581 542 501 431 421 393

82 74 86 55 81

2.5.4 Srednje obrazovanje Na podruju opine Cazin postoje etiri srednje kole u kojima je upisano 2610 uenika u 89 odjeljenja. To su: Gimnazija, Medresa, te I i II srednja kola Cazin. U okviru Gimnazije obrazuju se uenici opeg smjera od I IV razreda.
kolska godina 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 Broj upisanih uenika II III IV Ukupno: 145 127 131 541 125 127 126 497 102 109 125 476 138 95 98 460 111 130 95 430 87 107 130 451 Broj uenika koji su zavrili razred I II III IV Ukupno: 128 126 121 114 489 107 111 125 126 469 136 92 98 123 449 116 130 95 98 439 88 108 130 95 421

I 138 119 140 129 94 127

U okviru Medrese obrazuju se dvije grupe uenika ( muka i enska ) od I IV razreda u zvanje mualima i mualime
Broj mukih uenika koska Broj upisanih uenika godina I II III IV Ukupno: 1998/99 24 23 15 23 85 1999/00 26 18 19 15 78 2000/01 27 28 18 17 90 2001/02 26 29 21 17 93 2002/03 30 26 29 17 102 2003/04 27 26 22 23 98 Broj enskih uenika kolska Broj upisanih uenika godina I II III IV Ukupno: 1998/99 24 23 14 20 81 1999/00 24 20 20 14 78 2000/01 27 24 21 18 90 2001/02 25 26 21 20 92 2002/03 28 26 22 22 98 2003/04 20 31 22 20 93 Broj uenika koji su zavrili razred I II III IV Ukupno: 17 19 15 23 74 26 17 17 15 75 22 22 17 17 78 25 26 17 17 85 27 24 27 16 94

Broj uenika koji su zavrili razred I II III IV Ukupno: 19 18 14 20 71 24 20 18 13 75 24 21 21 18 84 23 22 21 20 86 24 23 20 20 87

49

U okviru I srednje kole postoje slijedee tehnike i strune kole: 1. Mainska kola U okviru ove kole postoje slijedei obrazovni profili: - mainski tehniar, - automehaniar, - mainbravar, - autolimar, - instalater centralnog grijanja i - plinski i vodoinstalater.
Mainskotehnika kola mainski tehniar kolska Broj upisanih uenika godina I II III IV Ukupno: 1998/99 56 60 51 43 210 1999/00 76 52 52 50 230 2000/01 69 62 46 42 219 2001/02 107 54 58 42 261 2002/03 68 93 50 56 267 2003/04 97 62 74 42 275

Broj uenika koji su zavrili razred I II III IV Ukupno: 52 60 50 43 205 56 39 42 50 187 59 58 43 41 201 93 51 56 33 233 49 69 42 56 216

Mainska struna kola metalostrugar kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 1999/00 18 18 2000/01 18 18 2001/02 2002/03 2003/04 -

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 18 18 18 18 -

Mainsko struna kola automehaniar kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 73 68 69 210 1999/00 102 66 77 245 2000/01 69 80 63 212 2001/02 34 59 74 167 2002/03 60 35 42 137 2003/04 32 44 30 106

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 54 59 69 182 78 64 65 207 54 74 66 194 30 43 74 147 39 48 42 129

Mainsko struna kola mainbravar kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 34 44 46 124 1999/00 53 36 37 126 2000/01 69 48 23 140 2001/02 36 20 44 100 2002/03 49 21 16 86 2003/04 27 20 17 64

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 25 36 46 107 33 25 35 93 20 33 43 96 18 33 43 94 19 16 15 50

50

Mainsko struna kola autolimar koska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 34 50 34 118 1999/00 52 31 40 123 2000/01 31 20 28 79 2001/02 36 20 19 75 2002/03 20 17 37 2003/04 16 16

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 24 41 34 99 41 25 35 101 20 17 23 60 16 33 17 66 20 17 37

Mainsko struna kola instalater centralnog grijanja kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 32 32

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: -

Mainsko struna kola plinski i vodoinstalater kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 29 29

Broj uenika koji su zaveili razred II III Ukupno: -

2. Elektrotehnika kola, u okviru koje postoje slijedei obrazovni profili: - elektrotehniar raunarske tehnike i automatike, - elektrotehniar elektronike, - elektromehaniar, - elektroinstalater.
Elektrotehnika elektrotehniar raunarske tehnike i automatike kolska Broj upisanih uenika Broj uenika koji su zavrili razred godina I II III IV Ukupno: I II III IV Ukupno: 1998/99 66 66 66 66 1999/00 36 73 36 73 109 109 2000/01 75 38 71 75 38 71 184 184 2001/02 74 76 38 72 74 74 38 71 260 257 2002/03 64 77 74 39 69 76 75 37 254 257 2003/04 35 72 77 75 259 Elektrotehnika elektrotehniar elektronike kolska Broj upisanih uenika godina I II III IV Ukupno: 1998/99 47 47 1999/00 38 50 88 2000/01 39 49 88 2001/02 39 49 88 2002/03 38 38 2003/04 -

Broj uenika koji su zavrili razred I II III IV Ukupno: 47 47 36 51 87 38 50 88 39 49 88 39 39

51

Elektrotehnika struna kola elektromehaniar kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 1999/00 2000/01 36 36 2001/02 29 29 2002/03 28 28 2003/04 33 33

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 31 31 28 28 28 28

Elektrotehnika struna kola elektroinstalater kolska Broj upisanih uenika Broj uenika koji su zavrili razred godina I II III Ukupno: I II III Ukupno: 1998/99 1999/00 2000/01 34 31 34 31 2001/02 34 34 34 34 2002/03 33 32 33 32 2003/04 33 33

3.Tekstilna strna kola, u okviru koje postoji jedan obrazovni profil i to: - konfekcionar tekstila kroja
Tekstilna struna kola konfekcionar tekstila - kroja kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 38 38 76 1999/00 38 38 2000/01 38 37 75 2001/02 36 32 68 2002/03 21 38 26 87 2003/04 28 21 38 87 Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 35 38 73 38 38 33 37 70 32 25 57 23 38 25 86

U okviru II srednje kole postoje: 1.Ekonomska kola - ekonomski tehniar

Ekonomska kola ekonomski tehniar koska Broj upisanih uenika godina I II III IV Ukupno: 1998/99 99 107 76 282 1999/00 74 98 107 76 355 2000/01 76 74 90 106 346 2001/02 75 76 74 87 312 2002/03 95 74 75 73 317 2003/04 72 94 69 72 307

I 98 74 74 74 94

Broj uenika koji su zavrili razred II III IV Ukupno: 107 76 281 95 100 76 345 74 87 106 341 76 73 86 309 71 73 73 311

52

2. Trgovinska struna kola, u okviru koje postoji jedan obrazovni profil i to: - prodava
Trgovinska struna kola prodava kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 97 103 114 314 1999/00 142 94 100 336 2000/01 116 146 95 357 2001/02 39 115 139 293 2002/03 91 38 115 244 2003/04 113 79 38 230 Broj uenika kojisu zavrili razred I II III Ukupnp: 91 100 114 305 142 91 100 333 114 139 95 348 38 115 139 292 81 38 114 233

3. Graevinska kola - graevinski tehniar, - zidar- fasader- izolater

Graevinska tehnika kola graevinski tehniar kolska Broj upisanih uenika Godina I II III IV Ukupno: 1998/99 35 35 1999/00 35 35 2000/01 39 34 73 2001/02 35 37 33 105 2002/03 61 35 36 132 2003/04 36 57 35 35 163 Graevinska struna kola zidar-fasader-izolater kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 64 65 129 1999/00 29 64 93 2000/01 36 29 65 2001/02 36 36 29 101 2002/03 33 41 31 105 2003/04 38 30 33 101 I 35 37 35 58 Broj uenika koji su zavrili razred II III IV Ukupno: 35 34 34 34 71 36 33 104 35 36 129

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 64 65 129 29 64 93 36 29 65 36 31 29 96 27 33 31 91

4. Ugostiteljska struna kola: - konobar, - kuhar

Ugostiteljska struna kola konobar kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 28 28 1999/00 34 27 61 2000/01 31 34 24 89 2001/02 37 29 34 100 2002/03 30 36 29 95 2003/04 37 27 34 98 Ugostiteljska struna kola kuhar kolska Broj upisanih uenika godina I II III Ukupno: 1998/99 30 30 1999/00 36 29 65 2000/01 32 34 30 96 2001/02 69 31 33 133 2002/03 33 63 30 126 2003/04 36 34 58 128 Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 27 27 33 26 59 27 33 24 84 36 29 34 99 25 34 26 85

Broj uenika koji su zavrili razred I II III Ukupno: 28 28 35 28 63 31 33 30 94 64 30 33 127 33 59 30 122

53

kolski objekti koje koriste srednje kole uglavnom ne zadovoljavaju njihove potrebe. I srednja kola koristi sprat i dio prizemlja zgrade biveg Srednjokolskog centra. Raspoloivi prostor nije u potpunosti uslovan i funkcionalan, niti je dovoljan za normalno odvijanje nastavno- obrazovnog procesa. U ovoj kolskoj godini kolu pohaa 941 uenik rasporeen u 32 odjeljenja, a kola raspolae sa 13 uionica, 5 kabineta i 3 prostorije za izvoenje praktine nastave. II srednja kola svoju redovnu djelatnost obavlja u prostorijama dvaju odvojenih objekata: dio prizemlja zgrade biveg Srednjokolskog centra, te prostor u montanoj zgradi u neposrednoj blizini ovog objekta. Ukupan raspoloivi prostor je daleko ispod neophodnog minimuma, posebno po svojoj veliini, ali i po kvalitetu. U ovoj kolskoj godini kolu pohaa 1027 uenika, rasporeenih u 31 odjeljenje, a kola raspolae sa svega 13, uglavnom neuslovnih objekata. Osim toga, neophodne su znaajnije popravke i opremanje ovih prostora za normalno izvoenje nastave. Gimnazija raspolae sa jednim objektom. Zgrada je izgraena prije II svjetskog rata i u prilino je loem stanju, te bi bilo potrebno izvriti njenu radikalnu sanaciju ili rekonstrukciju. kola nema niti jedan kabinet, osim kabineta informatike koji takoer ne zadovoljava potrebe. kolu trenutno pohaa 451 uenik u 18 odjeljenja, a kola raspolae sa 13 uionica. Medresa Demaludin ef. auevi nastavu izvodi u staroj zgradi medrese (enska medresa), dok je muka medresa izmjetena u Biha. I ovdje se radi o veoma staroj zgradi koja ne moe zadovoljiti svim zahtjevima u pogledu izvoenja nastavnog procesa i koju bi trebalo renovirati. Trenutno je u fazi izgradnje nova zgrada Medrese, tako da je za oekivati da e u narednom periodu ova kola rijeiti problem prostora. Medresu trenutno pohaa 191 uenik u 8 odjeljenja (4 enska i 4 muka odjeljenja). Posebno treba istai da niti jedna srednja kola nema fiskulturnu salu. Gimnazija izvodi nastavu iz tjelesnog odgoja na sportskom igralitu Alinac. Ovo predstavlja velik problem obzirom na udaljenost ovog igralita od kole, a poseban problem je izvoenje nastave u zimskom periodu jer se radi o igralitu otvorenog tipa. I i II srednja kola nastavu iz tjelasnog odgoja izvode u sportskoj dvorani, te plaaju koritenje iste. Materijalno tehnika opremljenost nije ni u jednoj koli u zadovoljavajuem nivo. To se, prije svega, odnosi na lou opremljenost kabineta, nedostatak i zastarjelost nastavnih uila i opreme, te loe stanje kolskog namjetaja. Najvee potrebe u ovom pogledu su opremanje kabineta za fiziku, hemiju, biologiju, informatiku, te kabineta za izvoenje praktine nastave u tehnikim i strunim kolama. Stanje knjinog fonda u kolskim bibliotekama je na relativno zadovoljavajuem nivou. Biblioteke raspolau sa minimalnim fondom knjiga za kolsku lektiru, pa postoji potreba za nabavkom dodatnih naslova, kako iz oblasti kolske, tako i stune literature. Gimnazija i Medresa posjeduju vlastite kolske bibloteke, dok I i II srednja kola koriste zajedniku bibloteku. U srednjim kolama je zaposleno 157 radnika, a od toga u procesu nastave 114 radnika. U Gimnaziji je zaposlen 31 radnik i 6 vanjskih sardnika. Od toga u procesu nastave uestvuje 22 radnika i 6 saradnika. Struna zastupljenost je, naelno, na zadovoljavajuem nivou. Nestruno zastupljeni su predmeti: latinski jezik u potpunosti, te djelimino fizika, biologija, informatika i matematika. U I srednjoj koli je zaposleno 54 radnika, od ega u procesu nastave 44 radnika. Nestruno zastupljeni su: u potpunosti njemaki jezik i vjeronauka, te djelomino matematika, fizika, geografija, 54

biologija, informatika, ekonomika i organizacija poslovanja i strunih predmeti elektro struke. Od ukupno 44 nastavnika 13 ih nema poloen struni ispit. U II srednjoj koli je zaposleno 46 radnika i 8 vanjskih saradnika. U procesu nastave uestvuje 36 nastavnika i 8 saradnika. Nestruno zastupljeni su: bosanski jezik i knjievnost, matematika, njemaki jezik, informatika, vjeronauka, demokratija i ljudska prava, privredno pravo, te djelomino struni predmeti graevinske struke. 16 nastavnika i 3 vanjska saradnika nemaju poloen struni ispit. Medresa ima 25 zaposlenih radnika, od toga 12 profesora sa visokom strunom spremom. Nastavni planovi i programi su djelomino osavremenjavani u odosu na prije ratni period. Pitanje planiranja razvoja srednjeg obrazovanja je djelomino usklaeno sa potrebama lokalonog trita rada. Zbog ope poznatog stanja u privredi, svake godine je sve izraeniji suficit svih zanimanja.

2.5.5. Visokokolsko obrazovanje Na podruju opine Cazin nema niti jedna visokokolska ustanova.

2.5.6 Biblioteke -Na opini Cazin postoji samo jedna Gradska biblioteka koja radi u sastavu Doma kulture u Cazinu sa ukupno 13.185 primjeraka knjiga, dakle postojeim fondom knjiga nezadovoljava zakonski minimum od 1 knjiga na jednog stanovnika.

55

56

57

2.6. ZDRAVSTVO I SOCIJALNA ZATITA

2.6.1. Zdravstvo Na podruju opine Cazin od zdravstvenih institucija egzistira Dom zdravlja Cazin sa podrunim ambulantama i nekoliko zdravstvenih ordinacija u privatnom vlasnitvu. ZU Dom zdravlja Cazin je ustanova u dravnoj svojini koja za potrebe korisnika zdravstvene zatite prua zdravstvene usluge primarne i dijela sekundarne zadravstvene zatite. Prostorni kapacitet zdravstvene zatite i organizacija postojeih kapaciteta je nezadovoljavajua. U nekoliko navrata smo od nadlenih institucija traili odobrenje za gradnju antituberkuloznog dispanzera i Centra za urgentnu medicinu, jer imamo projekte za izgradnju, ali ni u jednom sluaju nismo dobili potvrdan odgovor. To nam je veliki nedostatak, jer je velika potreba za pruanjem zdravstvenih usluga ovog karaktera. Tehnika opremljenost i stanje objekta zdravstvene ustanove je u veoma loem stanju, jer je zgrada izgraena jo 1959.godine i svake godine iziskuje velika sredstva za renoviranje, a izdvajanje tih sredstava je jako oteano. Materijalna osnova zdravstvene ustanove nezadovoljava, jer u zadnje dvije godine priliv sredstava od Zavoda zdravstvenog osiguranja je neobjektivan u odnosu na stvarne potrebe, kao i nain obrauna tih sredstava. Osniva ZU Dom zdravlja Cazin po osnovu dravnog kapitala je USK Vlada USK-a. U skladu sa Zakonom i Statutom Dom zdravlja Cazin obuhvata slijedee djelatnosti: - opu medicinu - zdravstvenu zatitu ena i djece - kolsku medicinu - zdravstvenu zatitu nespecifinih i specifinih plunih oboljenja - higijensko epidemioloku djelatnost - hitnu medicinsku pomo - laboratorijsku, radioloku i dr.dijagnostiku - specijalistiko-konsultativnu djelatnost - porodilite - centar za fizikalnu rehabilitaciju - centar za mentalnu rehabilitaciju - protetiki centar - zdravstvenu zatitu usta i zuba - specifinu zdravstvenu zatitu zaposlenika. U vrenju djelatnosti ZU Dom zdravlja Cazin prua korisnicima neprekidnu (kontinuiranu) zdravstvenu zatitu.: - u hitnoj medicinskoj pomoi neprekidno 24 sata - organizovanjem rada u jednoj ili dvije smjene, dvokratnim radnim vremenom, pomicanjem radnog vremena - organizovanjem stalnog deurstva - organizovanjem stalne pripravnosti - obezbjeenje da zdravstveni radnik ne neputa radno mjesto (smjenu, deurtvo, pripravnost) bez obzira na istek radnog vremena, dok ne dobije zamjenu, ako bi bilo dovedeno u pitanje sigurnost pruanje zdravstvene zatite graaninu.

58

ZU Dom zdravlja Cazin u radnom odnosu ima 187 zaposlenika, od toga zdravstvenih radnika 120 i zdravstvenih saradnika 67.

Pregled zaposlenih po kvalifikacionoj strukturi VSS 38, od toga magistri nauka 1 poasno priznanje primarijus 8

VS 7 SSS 97 KV 20 NK 25 _____________________________ UKUPNO 187 Pregled zaposlenih po strunoj osposobljenosti Ljekari specijalisti Ljekari specijalizanti Ljekari ope prakse Doktori stomatologije-specijalisti Zdravstveni saradnici VSS Dipl.def.-logoped, dipl.psiholog, dipl.pravnik i dipl.ekonomista Vii medicinski tehniar Medicinska sestra-tehniar-opi smjer Ginekoloko akuerske sestre-tehniari Ekonomista Ininjer obuarske tehnologije Nemedicinsko osoblje Kvalifikovani zaposlenici Nekvalifikovani zaposlenici UKUPNO 17 3 8 2 4 4 68 14 1 1 15 20 25 187

ZU Dom zdravlja Cazin svoju djelatnost provodi kroz slube, podrune ambulante i administraciju. U ZU Domu zdravlja Cazin su organizirane slijedee slube: 1. Sluba za opu zdravstvenu zatitu 2. Sluba za zdravstvenu zatitu predkolske, kolske djece i omladine 3. Sluba za zdravstvenu zatitu ena sa porodilitem 4. Sluba za zdravstvenu zatitu zaposlenika 5. Sluba za pneumofizioloku zdravstvenu zatitu i radioloku dijagnostiku 6. Sluba za hitnu medicinsku pomo 7. Sluba za higijensko-epidemioloku zdravstvenu zatitu i patronanu djelatnost 8. Sluba za laboratorijsku djelatnost 9. Sluba za zdravstvenu zatitu usta i zuba 10. Sluba za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju 11. Centar za mentalnu rehabilitaciju 12. Ortopedsko protetiki centar

59

13. Sluba za zajednike poslove: - Sluba za ope, pravne i kadrovske poslove - Sluba za finansijsko-raunovodstvene poslove - Vozni park - Tehnika sluba Podrune ambulante su sastavni dijelovi ZU Doma zdravlja Cazin u kojima se provode mjere zdravstvene zatite, vri ambulantno lijeenje, vri dijagnostika u ambulantama gdje ordinira ljekar (ambulanta Stijena, Peigrad, Skokovi, Krivaja, Liskovac i turli), a takoer se provodi terapija na nivou djelatnosti i vodi propisana evidencija i dokumentacija. U sastavu ZU Dom zdravlja Cazin djeluju i rade 14 slijedeih podrunih ambulanti: Ambulanta Peigrad, Stijena, Traka Ratela, Ostroac, Majetii, Donja Koprivna, Gornja Koprivna, oralii, Krivaja, turli, Liskovac, Skokovi, Osredak i Ljubijankii. Jednom ili dva puta mjeseno ljekar ordinira u ambulantama Traka Ratela, turli, Krivaja, Skokovi i Liskovac, a svakodnevno radi medicinska sestra-tehniar (pruanje usluga previjanja, ukazivanja prve pomoi, davanje injekcija i savjetovanje). Vozni park prua usluge prijevoza pacijentima 24 sata dnevno, svakodnevno vozi pacijente na dijalizu, a na odobrenje komisije vozi pacijente van Kantona u klinike centre, Sarajevo, Tuzla i Fojnica. U kunom lijeenju medicinska sestra-tehniar sa obezbjeenim vozilom prua usluge pacijentima oboljelim od malignih bolesti. Pregled strukture doktora specijalista u ZU Dom zdravlja Cazin: - specijalista interne medicine 3+1 na kraju specijalizacije - specijalista radio dijagnostike 2 - specijalista pedijatar 2 - specijalista kolske medicine 1 - specijalista penumoftiziolog 1 - specijalista ginekologije 2+1 pri kraju specijalizacije - specijalista medicine rada 1 - specijalista fizikalne med. i rehb. 1 - specijalista socijalne medicine sa ekonomikom i organizacijom zdravstvene zatite 1 - specijalista epidemiolog 1 - specijalista higijene-zdravstvene ekologije 1 - specijalista oftamolog 1 - specijalista ope medicine 1 Plan razvoja zdravstva i organizovanja rada u BiH do 2010.godine predvia uvoenje rada specijalista porodine medicine. Projekat se ve implementira u pojedinim kantonima i zdravstvenim ustanovama. U narednom periodu ZU Dom zdravlja Cazin e upuivati ljekare na specijalizaciju iz porodine medicine, a doobuku za ljekare porodine medicine proi e svi ljekari i specijalisti. U narednom periodu oekujemo dolazak novih ljekara koji su pri zavretku studija. Centar za mentalno zdravlje e prerasti u dnevnu bolnicu bolnicu otvorenog tipa (po uzoru na zemlje EU) gdje bi se svakodnevno brinulo o mentalnom zdravlju populacije. Prioritet bi se dao prevenciji narkomanije i drugih ovisnosti (projekat u fazi realizacije). Na podruju opine Cazin rade dvije specijalitike ordinacije, dvije laboratorijske, te vei broj stomatolokih ordinacija u privatnom sektoru. Broj osiguranih lica na opini Cazin je nedovoljan, zapoljavanjem i animiranjem sada neosiguranih lica da se osiguraju provoenjem veeg inspekcijskog nadzora, jer vei broj zaposlenih nije prijavljen Zavodu zdravstvenog osiguranja i ne plaa obaveze. 60

Administracija ZU Dom zdravlja Cazin obezbjeuje neophodnu strunu i operativnu podrku za funkcioniranje Ustanove kao jedinstvenog sistema. to se tie tanog podatka o broju korisnika zdravstvenog osiguranja, moemo rei da, iako je u vie navrata traeno od Zavoda zdravstvenog osiguranja navedene podatke, iste nismo u mogunosti dostaviti, ali cijenimo da ima preko 20.000 graana koji nisu obuhvaeni ni sa jednim vidom osiguranja. Planovi razvoja sistema zdravstva na podruju opine Cazin postoje, te su uveliko usmjereni na uvoenje i implementaciju porodinog ljekara u sistemu unapreivanja pruanja primarne zdravstvene zatite.

2.6.2 Socijalna zatita U ostvarivanju socijalne politike u opini Cazin, socijalna zatita, kao njen specifian vid, ima poseban znaaj, naroito u rjeavanju raznih socijalnih pitanja. Ta socijalna pitanja su veoma razliita, a veina ih se nametnula drutvenoj zajednici nakon rata, jer su nastala prvenstveno kao posljedica agresije na BiH, kao na primjer velik broj djece bez roditeljskog staranja, izbjeglih i raseljenih lica, nezaposlenih i materijalno neobezbjeenih lica, te velik broj civilnih rtava rata. JU Centar za socijalni rad Cazin je ustanova preko koje drutvena zajednica pokuava rjeiti ove probleme. Ovo je ustanova koja je osnovana 1976. godine i koja od tada pa sve do 1998. godine egzistira kao JU Centar za socijalni rad. U 1998. godini transformisana je u Slubu socijalne zatite, odnosno u Kantonalni Centar za socijalni rad. 01.01.2001. godine ponovo se transformisao u javnu ustanovu, ija je osnovna djelatnost zadovoljavanje potreba ljudi i graana iz oblasti socijalne i djeije zatite, te drugih poslova koji su utvreni zakonom i drugim propisima. Zakoni koji se primjenjuju u radu ove Ustanove su prije svega Zakon o socijalnoj zatiti, zatiti CR-a i zatiti porodice sa djecom, kako Federalni tako i Kantonalni zakon, zatim Zakon o upravnom postupku i sl. JU Centar za socijalni rad Cazin bavi se prvenstveno primarnom ali i sekundarnom zatitom. U primarnu socijalnu zatitu spada rjeavanje nastalih socijalnih problema i saniranje posljedica koje ti problemi izazivaju, dok u sekundarnu zatitu spada saniranje uzroka koji dovode do pojave socijalnih problema. Na podruju opine Cazin, a po naim evidencijama, postoji oko 1000 stanovnika koji se mogu svrstati u kategoriju socijalno ugroenih. Od ovog broja, samo 209 lica ostvaruje neki vid pomoi u naoj Ustanovi i to 115 lica ostvaruje stalnu novanu pomo, 88 lica ostvaruje naknadu za pomo i njegu druge osobe, a 6 lica ostvaruje naknadu za vrijeme ekanja na zaposlenje. Korisnici koji su evidentirani u naem Centru su uglavnom domicilno stanovnitvo. Strukturu socijalno ugroenih lica uglavnom ine djeca bez roditeljskog staranja, stari i iznemogli, nezaposlena lica, te invalidi. Najnia osnovna novana pomo iznosi 50,00 KM. Novana naknada za pomo i njegu druge osobe iznosi takoer 50,00 KM. Na naoj opini evidentirano je 23 djeteta koja se nalaze na specijalnom osnovnom, odnosno srednjem kolovanju. 19 lica se nalazi na porodinom smjetaju i od toga je 15-oro djece, a odraslih lica je etvoro. U razne domove irom BiH smjeteno je 19 naih korisnika. Od ovog broja 13 lica su odrasli, a ostalih 6 ine djeca.

61

Na naoj opini nalazi se ukupno 54-oro djece bez roditeljskog staranja, a napominjemo da se na podruju naeg Kantona nalazi samo jedan dom za ovu djecu (Dom za nezbrinutu djecu Duga Kulen Vakuf) u koji se smjetaju djeca od 0-7 godina starosti i za koju se nakon navrenih 7 godina starosti mora pronai drugi smjetaj. Na podruju USK-a djeluju i Socijalno-pedagoke ivotne zajednice, ali njihov kapacitet je premalen (za svaku opinu obezbjeene su samo dvije kue, a u svakoj kui moe se smjestiti maksimalno 6-oro djece). U provoenju pomenutih sistema socijalne zatite zaposlenici ove Ustanove nailaze na mnogobrojne probleme i to prije svega u provoenju primarne socijalne zatite. Naime, Centar za socijalni rad finansira se iz dva izvora. Kantonalno ministarstvo zdravstva i socijalne politike obezbjeuje materijalna sredstva za sve vidove socijalnih davanja, osim za jednokratne novane pomoi, koje se obezbjeuju iz budeta Opine Cazin. Ova sredstva su nedovoljna i neredovna da bi se njima mogle ublaiti posljedice nastalih socijalnih problema (veina socijalnih davanja u protekle etiri godine nije isplaena za 38 mjeseci, pa su korisnici bili prinueni da utue Centar za socijalni rad Cazin, a usljed toga Centar je utuio Kantonalno ministarstvo zbog neizmirenih obaveza). Problemi se takoer javljaju i zbog toga to na podruju opine Cazin ne postoji nikakvo prihvatilite za djecu. Kao to je ve navedeno, na naoj opini postoje samo socijalno pedagoke ivotne zajednice u koju moemo smjestiti djecu koju je neophodno izolovati od bioloke porodice, ali procedura oko smjetaja u ove Zajednice je veoma komplikovana i dugotrajna, pa se uglavnom, kada je to potrebno, odluujemo takvu djecu smjestiti u drugu porodicu. Danas na ovaj nain saraujemo sa oko dvije-tri porodice u koju moemo smjestiti djecu. JU Centar za socijalni rad nalazi se na adresi 505. viteke 38/a u Cazinu. Zauzima povrinu cca 312 m, od ega na devet radnih prostorija otpada oko 130 m, koje su neuslovne za rad, a ostalo ine garaa, arhiva, kuhinja, mokri vor i hodnici. U JU Centru za socijalni rad zaposleno je 9 (devet) radnika, i to: 1. direktor Centra 2. 3 (tri) socijalna radnika 3. upravni pravnik 4. ef raunovodstva 5. blagajnik-likvidator 6. administrativni radnik 7. ista, kurir, voza. U Centru jo uvijek nije kompletiran struni tim, jer nemamo uslova, a ni kadra da zaposlimo psihologa. Ipak, nadamo se da emo i ovaj problem rijeiti u sljedeih pet godina. 2.6.3 Zdravstvena zatita socijalno ugroenih Na podruju opine Cazin egzistira ZU Dom zdravlja Cazin u sklopu kojeg djeluje Centar za mentalno zdravlje Cazin. U ovoj ustanovi se provodi primarna struktura zdravstvene zatite. Pravo na zdravstvenu zatitu u JU Centru za socijalni rad Cazin u prosjeku je ostvarilo 200 nosioca zdravstvenog osiguranja, a to su korisnici raznih vidova socijalne i djeije zatite koji navedeno pravo nisu mogli ostvariti po nekom drugom osnovu (korisnici stalne novane pomoi, dodatka za pomo i njegu druge osobe, starateljstvo, CR-a, porodini smjetaj, lica smjetena u Ustanove). Svakodnevno nam se obraaju lica koja nemaju zdravstveno osiguranje, a mahom su to osobe bez zaposlenja ili osobe koje po godinama starosti ne mogu da ostvare pravo na neki od vidova socijalne zatite, odnosno ne ispunjavaju uslove predviene zakonom, te smatramo da to nije problem samo Centra za socijalni rad Cazin, ve problem ire drutvene zajednice, odnosno cijele drave.

62

2.7. KULTURA I SPORT

2.7.1 Kultura Opina Cazin je u 2001. godini osnovala Javnu ustanovu Dom kulture u ijem sastavu je i Narodna biblioteka Skender Kulenovi. Ove institucije su u ranijem periodu djelovale u sastavu Centra za informisanje i kulturu. Formiranjem javne ustanove za oblast kulture informativna djelatnost radio i televizija osnovane su kao javno preduzee i djeluju samostalno. Dom kulture djeluje u praktino dva dosta neuslovna prostora (zgrada Doma kulture i zgrada Narodne biblioteke). Trenutno javna ustanova zapoljava 9 (devet) radnika koji realiziraju programe u kontinuitetu iz ove oblasti. Postoje inicijative i projekti za stvaranje boljih uslova za oblast kulturne djelatnosti u naoj opini, ali nedostatak financijskih sredstava je limitirajui faktor. U posebnoj (dosta tronoj i neuslovnoj zgradi) smjetena je biblioteka koja raspolae sa oko 14000 knjiga to i izdaleka ne zadovoljava minimalne norme jer opina Cazin ima preko 60000 stanovnika i preko 13000 uenika u 11 osnovnih kola i 4 srednje kole. Zgrada doma kulture raspolae sa jednom veom prostorijom 26 m x 9 m koja je univerzalna sa oko 300 sjedita slui za prikazivanje filmova, pozorinih i drugih predstava, te kao sala za sastanke kao i druge namjene. U predprostoru smjetena je galerija doma kulture koja slui za organizaciju likovno galerijskih manifestacija. Dom kulture posjeduje i rukovodi internacionalnom Kolonijom skulptora koja raspolae specifinom galerijom (galerija pod vedrim nebom) fundus ove galerije je preko stotinu monumentalnih skulptura park skulptura u starom gradu Ostroac, te mali park skulptura u prostoru TRC Sedra. Treba napomenuti takoe specifinu galeriju koja djeluje pri Domu zdravlja Cazin koja raspolae sa preko 150 umjetnikih djela kao i privatna galerija umjetnikih slika. Pri javnoj ustanovi Dom kulture Cazin djeluje kulturno umjetniko drutvo koje kroz sekcije folklorna, muzika, dramska i recitatorska i dr. promovira i uva, putem kulturno umjetnikog amaterizma, tradiciju i kulturu ovog kraja. Naime, jedno kulturno umjetniko drutvo uz Cazinske tamburae nije dovoljno pogotovu ako se zna da je u prijeratnom periodu djelovalo jedanaest kulturno umjetnikih drutava.

63

2.7.2. Sport Sportski savez opine Cazin kao krovna institucija u oblasti sporta poetkom godine preregistriran je prema novim zakonskim propisima, a odrana je i izborna skuptina na kojoj su izabrani organi saveza. Na podruju opine djeluju slijedei klubovi odnosno sportske organizacije: 1. FK Krajina Cazin 2. NK Gomila Stijena 3. NK Mladost Polje 4. NK Mutnica Pjanii 5. NK Ostroac - Ostroac 6. NK Korana Trac 7. Koarkaki klub Cazin 8. MRK Krajina Cazin 9. RK Krajina Cazin 10. STK Stens 73 - Cazin 11. Bokserski klub Cazin 12. Karate klub Krajina Cazin 13. Klub borilakih sportova Cazin 14. Klub borilakih vjetina ISAK - oralii 15. Udruenje borilakih vjetina Cazin 16. TDK Tigar Stijena 17. TDK Bosna-emo Cazin 18. ahovski klub Cazin 19. Atletski klub Maratonac Cazin 20. AMK EXTRA sport Cazin 21. Streljako drutvo NOVA KRAJINA Cazin 22. Karate klub otokan oralii 23. Auto moto klub Cazin Na skuptini sportskog saveza uee je uzelo 20 klubova a dva kluba borikakih sportova registrirani su u drugoj polovini godine. Savez ne raspolae sa podacima o aktivnosti konjikog kluba u Cazinu, dok se udruenje sportskih ribolovaca nije ukljuilo u sportski savez. Navedeni klubovi takmie se na razliitim nivoima od premier lige, druge lige, kantonalne lige te povremenih turnirskih i revijalnih takmienja. Zbog nepovoljnih uslova u pogledu nedostatka kvalitetnih sportskih objekata te financijskih sredstava neophodnih za bolju organiziranost klubovi u zadnje dvije godine stagniraju ili ak nazaduju rezultatski. Fudbalski klub Krajina te MRK Krajina su do unazad 3-4 godine uestvovali u najveem rangu takmienja sa promjenljivim rezultatima, ali zbog nedostatka financijskih sredstava, neuslovnosti sportskih objekata te nedovoljne organiziranosti i kvaliteta igrakog i strunog kadra morali su preseliti u nie rangove. U tim klubovima se ipak zadrao kontinuitet u radu sa mlaim takmiarskim kategorijama a posebno su znaajni rezultati kadetske i juniorske ekipe FK Krajina. Koarkaki klub se unato izraenim problemima takmii u prvoj A1 ligi dok je za najvii rang potrebno ipak mnogo vie. Rezultatski najuspjeniji klub u zadnjih nekoliko godina je STK TOPSTENS 73 koji je i jedini u Cazin donio titule dravnog prvaka u svim takmiarskim kategorijama, a ove godine jedini se takmii u premier ligi BiH. Dobri rezultati postignuti su i u nekim pojedinanim sportovima. Ostali klubovi su uglavnom zadrali kontinuitet u pogledu nivoa takmienja. Postoji prisutan problem u velikom broju klubova borilakih sportova, to sasvim sigurno ne odgovara stvarnim potrebama i traenom kvalitetu 64

Neki klubovi su prestali sa radom i njihovo reaktiviranje zavisi prije svega od entuzijazma pojedinaca i potrebnih minimalnih uslova za rad. Na podruju opine Cazin postoji 6 ureenih nogometnih terena, 11 fiskulturnih dvorana u O., oko 15 otvorenih kolskih igralita te polivalentna gradska sportska dvorana. Nogometne terene odravaju klubovi vlastitim sredstvima, tako da isti zahvaljujui entuzijazmu zadovoljavaju minimalne uslove za takmienje. Stadion nogometnog kluba u oraliima ve nekoliko godina se ne odrava a u potpunosti se ugasio i tamonji klub. Gradska sportska dvorana za treninge i takmienja moe se, koristiti faktiki, svega 6 mjeseci zbog neizgraenog grijno ventilacionog sistema. U okviru dvorane postoji anex-manja dvorana za stoni tenis i neke borilake sportove, a istu je adaptirao i doveo u funkciju STK Stens 73 vlastitim sredstvima. Iste aktivnosti su odraene i na izgradnji i odravanju svih nogometnih terena na podruju mjesnih zajednica, a posebno treba istai NK Gomila iz Stijene. Otvoreni sportski centar Alinac je nakon nekoliko godina zaputenosti ureen i stvoreni su neophoni uslovi za upotrebu. U pogledu kolskog sporta izraen je problem nedostatka kolskih sportskih dvorana u svim srednjim kolama, tako da I i II srednja kola moraju koristiti neuslovnu gradsku dvoranu uz posebnu naknadu a Gimnazija uglavnom nastavu tjelesnog odgoja i vaspitanja izvodi na otvorenom centru Alinac. Na podruju opine nema ureenih objekata za bazine sportove (Atletika, gimnastika, plivanje) to je preduslov za masovnije bavljenje sportom kako takmiarskim tako i rekreativnim. Procjena je da se sportom organizovano u klubovima bavi oko 1000 graana, a u razne sportske aktivnosti kroz aktivno povremeno i rekreativno bavljenje sportom ukljuenoje oko 3000 graana. Budetska izdvajanja za sport od 1996. godine variraju, tako da se grant za sportski savez kretao od preko 200.000.- KM, unazad nekoliko godina do 40.000.- odnosno 72.000.- za 2003. godinu. Osim granta za sportski savez postoje i grantovi za invalidnisport te odravanje kulturnih i sportskih manifestacija sa manjim iznosom sredstava. Od prole godine uveden je poseban grant za izmirenje trokova treninga klubova u gradskoj sportskoj dvorani u iznosu od 35.000 KM. Od Kantonalnog SS u 2003. godini planirana sredstva iznose oko 15.000.- KM. Obzirom na broj stanovnika broj klubova i udruenja te postojee sportske objekte na podruju opine Cazin neophodna sredstva za sport bila bi oko 250.000.- KM, to bi omoguilo samo opstanak klubova i osnovu za stvaranje uslova za masovnije bavljenje sportom aktivno i rekreativno, a stvarne potrebe su daleko vee. Poseban problem predstavlja nepostojanje kancelarije sportskog saveza to je jedan od prioriteta u narednom periodu. Sportski rezultati su od 1996. do 2000. godine bili izuzetno dobri sa veim brojem klubova i udruenja, to je najveim dijelom rezultat entuzijazma nakon nekoliko godina stagniranja u ratnom periodu. Meutim, unazad 3 godine, sport ni iz bliza ne prati potrebe stanovnitva, zbog loeg ekonomskog stanja, ne ulaganja u sport, drastinog poskupljenja takmiarskog sporta, nedovoljnog educiranja u struci i niza drugih okolnosti. Sportski savez krajem 2003. i poetkom 2004. godine e pripremiti cjelovitu analizu u stanju sporta za prijedlogom mjera i aktivnosti u cilju unapreenja i stvaranju neophodnih uslova prije svega za masovno bavljenje sportom. Sportski savez je stava da se tek potpunijom analizom i pripremljenom strategijom razvoja sporta moe utvrditi plan razvoja opine Cazin u ovoj oblasti.

65

2.8. LOKALNA UPRAVA I NJENI PARTNERI:

Opinsko vijee Cazin je usvojilo i potpisalo Sporazum o meusobnoj saradnji nae opine sa Savezom opina i gradova u Federaciji BiH u cilju to bolje meuopinske saradnje i prezentacije nae opine prema drugima u FBiH, to je rezultiralo Osnivakom skuptinom Saveza i izborom njegovih organa i tijela u kojima se nalo mjesta i za predstavnika nae opine, kao lanice saveza. U cilju unapreenja meuopinske saradnje opina USK-a formiran je Kolegij opinskih naelnika i predsjedavajuih Opinskih vijea opina USK. Saradnja opinske uprave sa Savezom opina i gradova u FBiH se odvija kroz redovne sastanke predstavnika opina u organima i tijelima Saveza, a sa Kolegijom opina USK redovnim sastancima, jedanput mjeseno u jednoj od opina, koju ostvaruje Opinski naelnik i predsjedavajui Opinskog vijea Cazin razmjenom informacija, iskustava i definisanjem zajednikih stavova i nastupa u rjeavanju problema od zajednikog interesa. Na podruju opine Cazin postoje i djeluju vie nevladinih organizacija i to: Ekoloko drutvo EKO ZELENI HORLJAVA; Dobrotvorno drutvo MERHAMET i CRVENI KRI, te nekoliko omadinskih, sportskih, kulturnih i drugih interesnih udruenja. Eko-zeleni Horljava okupljaju stanovnitvo svih dobi i uzrasta u cilju ouvanja prirode i okolia, to provode akcijama uklanjanja divljih deponija, ienjem korita vodotoka i poumljavanja goleti i djelova umskih podruja gdje se mora obaviti sjea oboljelog rastinja. Fenix okuplja omladinu u cilju druenja, razmjene iskustava i sticanja novih saznanja iz oblasti kulture, sporta, drutvenih nauka, pristupa Internetu i slino. Merhamet i Crveni kri putem svog lanstva prvenstveno se bave pruanjem pomoi starom, iznemoglom i socijalno ugroenom stanovnitvu provoenjem akcija izvoenja radova i akcija darivanja paketa sa hranom i odjeom za ovakva lica. Crveni kri opine Cazin pored ovih aktivnosti provodi Edukaciju kolske omaldine u pruanju Prve pomoi kao i Akcije dobrovoljnog darivanja krvi. O svim pomenutim aktivnostima nevladinih organizacija upoznata je lokalna samouprava, koja iste prati u granicama financijskih mogunosti i izdaje konkretna zaduenja subjektima lokalne samouprave u realizaciji planiranih akcija. Opinska administracija u cjelini je osposobljena da unutar zakonom propisanog roka procesuira svaki predmet, ali se mora istai da se u njenim nekim djelovima mora neto poduzeti na planu poveanja brzine pruanja usluga (neispunjavanje dnevne norme zbog estih naputanja radnog mjesta i odlaganje rjeavanja predmeta za naredni dan, ostavljanje stranke da eka radnog kolegu da se vrati na radno mjesto i zaprimi istu, iako je sam slubenik mogao procesirati predmet i poslije ga ustupiti radnom kolegi, a to sve dovodi do gomilanja nerjeenih predmeta u pojedinim slubama za upravu i nezadovoljstva stranaka prema cjelokupnoj administraciji). Opinska administracija je fokusirana na korisnike usluga. Izjava o misiji cjelokupne lokalne zajednice je u fazi dorade i bie u najskorije vrijeme dostupna javnosti. Stanje informativne tehnologije u opinskoj administraciji nije zadovoljavajue, jer i pored posjedovanja PC (koji ni izbliza nemogu zadovoljiti potrebe lokalne uprave) isti nisu umreeni i nepostoji komunikacija e-mailom izmeu slubenika, slubi i odjeljenja, pristup Internet-u nezadovoljava, a nedovoljna je obuenost slubenika za rad sa informativnom tehnlogijom, zbog ega postojei PC ne rijetko slue kao pisae maine. 66

Dosadanja nastojanja opinske uprave da se uvee u cjelokupan Informacioni sistem nisu realizirana zbog nedostatka financijskih sredstava, ali se mora raditi na daljoj edukaciji slubenika za rad sa informativnom tehnologijom u cilju iskoritavanja mogunosti koje ona prua. Odluka o organizovanju rada opinske uprave i slubi za upravu propisuje vrijeme i nain rada uposlenih u opinskom organu uprave, sa utvrenim terminom dnevne pauze i rada sa strankama. Pravilnikom o unutranjoj organizaciji i sistematizaciji utvren je opis poslova svakog uposlenika, koji u cjelini ima odreene manjkavosti u vezi sa obimom poslova i radnih zadataka, jer su pojedini referenti neiskoriteni, dok su drugi preoptereeni. Ne postoji Pravilnik o kunom redu u organu opinske uprave, tako da se pojedina pitanja iz ove oblasti rjeena u hodu (obiljeavanje ulaza i prostorija, prijem stranaka, prijem i optremanje pote, odravanje prostorija i izgleda zgrade, parkiranje i garairanje motornih vozila i vrenje ugostiteljskih usluga u zgradi) dok nisu utvrene dunosti radnika u : odravanju kunog reda, reda i mira, upotrebe prostorija i opreme, nainu odjevanja i ponaanja, ime je uopeno iskrivljen izgled dravnog slubenika). Miljenja sugraana, osoba iz privatnog i nevladinog sektora o opinskoj administraciji su u cjelini zadovoljavajua, ali podjeljena, jer su jedni u globalu zadovoljni istom, ali bi eljeli da se urade manje korekcije u pogedu sastava administracije i brzine pruanja usluga, dok jedan manji broj naih sugraana koji ima averziju prema dravnim slubama i njenim slubenicima, nije zadovoljan niim u cjelokupnom sistemu uprave od dravnog nivoa pa nie i miljenja smo da e njihov stav i ubudue ostati takav, a to nije od presudnog znaaja za funkcionisanje opinske administracije. Graani su u cjelosti ukljueni u proces donoenja odluka, jer je rad opinske uprave transparentan i javan. Prije upuivanja u proceduru donoenja i usvajanja odluka koje su od znaaja za graane odravaju se Javne rasprave po istoj, a vrlo esto slubenici opinskog organa uprave u saradnji sa RTV Cazin organizuju okrugle stolove uivo, kada je omogueno graanima da putem telefona javno istaknu svoje miljenje i zatrae odgovor na postavljeno pitanje. Graanima je omogueno praenje sjednica Opinskog vijea putem medija (RTV Cazin), a omogueno je i lino prisutvo zainteresiranih, na samoj sjednici. Sve odluke, pravilnici, preporuke, rjeenja, zakljuci i slino blagovremeno budu istaknuti na Oglasnoj tabli Opinskog organa uprave i objavljeni u Slubenom glasilu opine Cazin. Graanima je omoguen pristup informacija u skladu Zakona o slobodi pristupa informacijama te postoji Index-registar informacija u posjedu opine, kao i Vodi za podnosioca zahtjeva, kako koristiti ovaj zakon to je dostupno samim graanima i na ovim poslovima za potrebe graana radi slubenik odgovarajueg strunog znanja, koji pored ovog posla, a za potrebe graana vri besplatne usluge pruanja pravne pomoi u pogledu usmenog informisanja graana, kao i sastavljanja svih pismenih podnesaka (zahtjevi, prijedlozi, albe, tube i slino.) koje usluge je za 8 mjeseci tekue godine zatrailo 110 graana .

67

3.

SWOT ANALIZA

Analizirajui naprijed navedene podatke i injenice o geografskom poloaju, klimatskim uslovima, socio-ekonomskom stanju, privrede i njenim resursima, stanju infrastrukture, a u vezi sa ocjenom stanja i tekoa, te iznalaenju odgovarajuih rjeenja, radi stvaranja povoljnijih uslova za cjelokupan razvoj opine Cazin, a time i poboljanje ivotnog standarda graana, naglaava se da potencijali opine Cazin i njihove razvojne mogunosti u mnogome zavise od niza internih i eksternih faktora: - Interni faktori su: resursi (prirodni, ljudski potencijali, radna snaga, oprema i tehnologija, nepokretna imovina itd), finacijski izvori, poslovna klima, urbano okruenje i infrastruktura. - Eksterni faktori su: geografska i geoekonomska lokacija, poslovno okruenje u BiH i susjedstvu, kretanja u ekonomskom i politikom sistemu. Analiza ovih faktora omoguila nam je da identifikujemo glavne probleme i tekoe koje stoje na putu konsolidacije i razvoja opine Cazin. Iz analiziranog stanja po svim naprijed navedenim sektorima ivota i rada na podruju opine Cazin prepoznatljive su snage (S), slabosti( W), mogunosti (O), i ptijetnje (T) koje opredjeljuju definisanje vizije, usmjeravaju planske razvojne aktivnosti i koje trebaju posluiti kao predpostavka za odrivanje stratekih ciljeva kao i razvojnih planova opine Cazin u narednom periodu. 3.1. SANGE (S) - Strateki geografski poloaj - Raskrsnica vanih puteva koji povezuju Savsku i Jadransku razvojnu osovinu i koji vode lukim kapacitetima - Blizina veih centara u R Hrvatskoj i EU - Trite za domae proizvode - Struni kadar, mlada, prilagodljiva, operativna i relativno jeftina i struna radna snaga - Dovoljan broj visoko obrazovanih kadrova skoro u svim oblastima - Dugogodinja tradicija u poljoprvrednoj proizvodnji posebno u proizvodnji mlijeka - Kapaciteti zemljinih i vodnih resursa - Kapaciteti mesne i mlinske industrije - Znaajan broj farmerskih objekata - Razvijena svijst u proizvodnji hrane i prihvatanje novih tehnologija (plastenika proiz.) - Inovativnost poljoprivrednih proizvoaa - Zadovoljavajua epizootioloka situacija - Kvalitetne poljoprivredne i veterinarske strune slube - ivotna dob proizvoaa - Mogunost brojanog poveanja grla po gazdinstvu - Zaposlenost u inostranstvu - Izraen interes zaposlenih u inostranstvu za ulaganje u privredu opine Cazin - Znaajni prirodni mineralni resursi koji su interesantni za strane i domae ulagae - Znaajni poljoprivredni resursi (sa malim ulaganjima obezbjeenje radnih mjesta) - Povoljna klima i hidropotencijal - Strateka partnerstva sa ino-investitorima - Postojei preraivaki kapaciteti Agrokomerca - Ouvana ivotna sredina (nema zagaivaa) koja prua mogunost novog naina proizvodnje organski zdrave hrane - Prirodni, istorijski i kulturni sadraji ineresantni za razvoj turizma - Mnogoljudnost i veliki broj sportskih klubova i udruenja koje treba pratiti - Relativno dobra infrastruktura (putna, vodosnabdijevanje i PTT) i dalja ulaganja u istu 68

3.2. SLABOSTI Nedovoljna koordinacija lokalne, kantonalne, federalne i dravne vlasti Nepostojanje jedinstvenog BiH trita Nedovoljno efikasna dravna uprava na svim nivoima sa nejasno utvrenim nadlenostima Nerazvijena svijest graana o kupovini domaih proizvoda Nedovoljna informatika pa i jezika pismenost Nepovoljna struktura privatnog sektora (jo uvijek dominantne trg. i uslune djelatnosti) Neorganizovanost privatnog sektora kroz udruenja Loe provedena i nedovrena privatizacija Nelojalna konkurencija, niska poslovna etika Znatno smanjena industrijska proizvodnja Prisustvo sive ekonomije i rada na crno Izrazito velika nezaposlenost Nedovoljna financijska sposobnost, nedostatak financijskog kapitala i povoljnih kreditnih linija Loe stanje kolskih objekata, a posebno loa opremljenost Loe stanje i opremljenost objekata, kao i materijalna osnova za pruanje zdravstvenih usluga Neusklaenost ponude i potranje radne snage uslovljena loim obrazovnim sistemom Nedovoljno modernizovana putna mrea Loa snabdjevenost elektrinom energijom Neorganizovan rad proizvoaa i distribucija poljoprivrednih proizvoda Kontinuirano smanjenje obradivog poljoprivrednog zemljita i usitnjenost posjeda, Loe organiziran sistem kontrole poljoprivrednog repromaterijala Nizak stepen tehnike opremljenosti Neprofitabilna i neproduktivna poljoprivredna proizvodnja Nepostojanje jedinstvene baze podataka poljoprivrednih proizvoda i nerazvijeno trite poljoprivrednih proizvoda, Nedovoljna informiranost lanova udruenja, Nepostojanje mogunosti certificiranja poljoprivrednih proizvoda Lo odnos prema prirodnim resursima i nizak stepen svijesti za ouvanje prirodne okoline Nedovoljan broj drutvenih i kulturnih objekata po MZ-a, koji bi sluili za kulturno djelovanje prije svega mladih, Nedostatak strunih kadrova koji bi bili nosioci sportskih aktivnosti 3.3. MOGUNOSTI-ANSE Ispunjenje preuzetih obaveza iz procesa privatizacije dravnog sektora Ekonomske reforme Donoenje novog prostornog plana Kapital, znanje i iskustvo naih graana zaposlenih u inostranstvu Izraen interes zaposlenih u inostranstvu za ulaganje u privredu opine Cazin Formiranje agencije za lokalni ekonomski razvoj Ukljuivanje opine Cazin, koja je jedan od suosnivaa Regionalne razvojne agencije SZBiH - Uspostavljanje vrih partnerskih odnosa lokalna zajednica-privatni sektor - Decentralizacija federalne vlasti i vee nadlenosti lokalne vlasti - Permanentno obrazovanje i mogunost prekvalifikacije kadrova u lokalnoj zajednici 69

Izraen interes za razvoj malih preduzea i obrtnitva Izraen interes za razvoj poljoprivrede (posebno proizvodnja mlijeka) Strateka partnerstva sa ino-investitorima Neiskoriteni postojei preraivaki kapaciteti agrokomerca Neiskoritenost zemljinih i vodnih resursa Neposredna blizina Univerziteta Biha sa vie fakulteta (tehniki, bio-tehniki, poljoprivredni, ekonomski) koji su kadrovski popunjeni i tehnoloki opremljeni da mogu raditi studije, analize, programe, laboratorijska ispitivanja kvalitete proizvoda i pruati strunu pomo

3.4. PRIJETNJE Politika nestabilnost Pravna i ekonomska nesigurnost (este izmjene i neusklaenost propisa) Loa vanjsko trgovinska politika drave Nelojalna konkurencija Nedovoljna primjena zakona o zatiti i stimulaciji domaih proizvoda Komplikovane i sloene procedure izvoza domaih proizvoda Neuvezanost i loa koordinacija proizvodnje i prerade Teka socijalna situacija (nezaposlenost, penzioneri, ratne kategorije) Visoke cijene repromaterijala za primjenu visokih tehnologija Nepostojanje zatitnih cijena kod tova stoke Nepostojanje centralne laboratorje za kontrolu kvaliteta Odlazak mladih uglavnom strunih ljudi u inostranstvo Nekontrolisani uvoz roba i guenje domae proizvodnje Krajnje loa elektro infrastruktura Neprilagoenost obrazovnih profila potrebnih lokalnoj zajednici Nedovoljna efikasnost lokalnih organa uprave Centralizacija prikupljanja prihoda i neravnomjerna raspodjela istih

70

4.
1. 2. 3. 4.

VIZIJA
Pri definisanju vizije moraju se imati na umu njene slijedee karakteristike: Da je orjentisana ka budunosti. Da identifikuje sutinu kompetentnosti lokalne samouprave i uprave i lokalne zajednice. Da uvaava prioritete i interese graana, privrede, mjesnih zajednica i lokalne uprave. Da je stimulativna za one koji je provode, odnosno da pozitivno djeluje na menadment u lokalnoj upravi i privredi 5. Da se moraju odraavati specifinosti opine 6. Da vizija postane trajna elja, ali i fleksibilna zbog moguih uticaja pozitivnih trendova

Potujui osnovne kriterije za definisanje vizije i pretvarajui slabosti u snage, a prijetnje i tekoe u anse, vizija opine Cazin moe se definisati na slijedei nain:

Opine Cazin treba da postane srednje razvijena opina, sa razvijenom privredom, produktivnom poljoprivredom, istom okolinom i efikasnom administracijom. Dakle opina Cazin treba da postane poduzetnika zajednica zasnovana na povjerenju i potovanju partnerskih odnosa graana, privrede i lokalne uprave.
4.1 Misija lokalne uprave opine Cazin Lokalna uprava mora biti odgovorna i efikasna u stvaranju atmosfere da opina postane poduzetnika zajednica sa akcentom na znaajno zapoljavanje lokalnog stanovnitva i stvaranje opeg povoljnog ambijenta za ulaganje u razvojne programe opine. Ona mora biti servis graana, privrede i drugih korisnika usluga koji e raspoloivi ljudski i financijski potencijal staviti u funkciju razvoja lokalne zajednice i opine Cazin u cjelini. U stalnim promjenama u irem i uem okruenju lokalna uprava mora da vri promjene u svojoj organizaciji i svoj odnos prema korisnicima usluga, da bi za sredstva koja daju za usluge korisnici dobili vie usluga. Lokalna uprava i samouprava mora postati inicijator i modifikator razvoja lokalne zajednice na osnovu partnerskih odnosa privredom i graanima koji e biti izraz meusobnog povjerenja i potivanja. To zahtjeva da se preispita kvalitet i nain pruanja usluga koje e korisnicima biti vie od usluge jer samo interaktivnim odnosom sa korisnicima usluga i inovativnim i poduzetnikim ponaanjem e se odvijati eljeni razvoj i ii ka realizaciji vizije. Razlog i svrha postojanja lokalne uprave su usluge koje treba pruiti graanima kao najiroj potroakoj populaciji, ali i drugim organizacijama, vladinim i nevladinim, privrednim subjektima i raznim asocijacijama gdje graani konano u razliitim ulogama dobivaju eljene usluge. Da bi se razvoj opine Cazin realizovao u skaldu sa vizijom potrebni su hrabrost i odgovornost svih zbog ope ekonomske nesigurnosti i brzih globalnih promjena u okruenju. Zbog toga se u budetu opine Cazin mora svake budetske godine za razvoj obezbjediti 10 % utvrenih budetskih sredstava zbog kontinuiteta realizacije razvojnih ciljeva, misije i vizije, ime bi se sutinski odrao mobilizirajui i motivacioni ciklus uesnika drutvenog ivota.

71

Ljudski resursi kao osnovni faktor za ostvarivanje vizije, misije i ciljeva lokalne zajednice moraju biti odgovorni, hrabri, moralni i iskreni, tako da nae ponaanje na ova 4 etika naela omoguuje da gradimo povjerenje i partnerske odnose. Tako emo dobijati inicijative od graana, privrednih subjekata i drugih organizacija, zaposlenih u lokalnoj upravi, a i lokalna uprava e razvijati inovativni pristup. To bi trebalo rezultirati jaanjem timskog rada, shvatanjem da svi imaju jednaku ansu za razvoj i napredovanje, jer novi pristupi zahtjevaju menadere koji su vizionari. Mora se sa sigurnou potvrditi da svako pokazuje sposobnost da sagleda dugorone posljedice sadanjeg trenutka, spremnost da se rtvuje kratkoroni brzi razvoj u korist dugoronog planskog razvoja korak po korak, sposobnost predvianja promjena i kreativnog prilagoavanja promjenama u potrebama korisnika usluga i okruenja. Prema zaposlenima u lokalnoj upravi i nosiocima lakalne samouprave misija se artikulie putem: sistema vrijednosti i poslovne kulture, organizacije, afirmacijom znaaja lokalne uprave i samouprave putem internih saopenja da bi se uticalo na poslovnu etiku, izbor aktivnosti i stepen angaovanja i odgovornosti zaposlenih u lokalnoj upravi. Prema ekstrenim faktorima misija se predstavlja preko javnih saopenja, imenom i sloganima da se doprinese pozitivnim procesima u okviru lokalne zajednice. Razvojni ciljevi produbljuju definisanu misiju ogranizacije i njenim kljunim oblastima upravljanja rastom i razvojem. Velika sloenost sredine i okruenja ciljevima daju znaaj odluke prema kojima se vri usmjeravanje i koordinacija aktivnosti, a sa svojim obiljejima vremenske i prostorne dimenzioniranosti, koji su uslovljeni internim faktorima sredine organizacije (snage i slabosti) i stanjem i pretpostavkama o eksternim faktorima (anse i prijetnje), bitno su laki za kontrolu i praenje realizacije.

5. STRATEKI CILJEVI
Strateki ciljevi (ciljevi razvoja opine) definiu se po odreenim kriterijumima, ali bez obzira na te kriterije oni moraju biti racionalni da bi bili vodi za sve i imaju slijedee karakteristike: 1. Izazovnost motivaciono djelovanje na rad i da doprinesu razvoju i jaanju vjetina i sposobnosti svih. 2. Ostvarljivost podrazumijeva realnost u prostoru i vremenu sa raspoloivim resursima uz odgovarajue napore menadmenta i svih drugih uesnika. 3. Specifinost i mjerljivost podrazumijeva da ciljevi budu jasni, mjerljivi i razumljivi onima koji ih realizuju. 4. Vremenska definisanost podrazumijeva da ciljevi budu precizno vremenski definisani, tj. kada rezultati treba da budu dostignuti. 5. Vanost ciljeva za ostvarenje organizacione vizije, misije i ukupnih ciljeva i u tom smislu utvrivanje okvira za pojedinane odgovornosti.

72

Na osnovu naprijed definisane vizije, misije, a u skladu sa socio-ekonomskom i SWOT analizom uvaavajui karakteristike ciljeva koje oni moraju ispuniti, moglo bi se rei da vizija definie 2010.godinu, a da se stratekim ciljevima definie neki blii period do 2010.godine. Radi ostvarenja utvrene vizije definiu se slijedei strateki ciljevi: 1. PRIVREDA I PODUZETNITVO ZASNOVANA NA POLICENTRINOM RAZVOJU SA VEOM ZAPOSLENOU 2. PARTNERSKI ODNOSI I LJUDSKI POTENCIJALI 3. BUDET I FINANSIJE SA DOMINANTNOM RAZVOJNOM KOMPONENTOM 4. PROSTORNO UREENA ZAJEDNICA SA NAGLASKOM NA ZATITU OKOLIA 5. RAZVOJ OPINSKE UPRAVE NA PRINCIPIMA ZAKONITOSTI, TRANSPARENTNOSTI, UINKOVITOSTI I EKONOMINOSTI, PROFESIONALIZMA I POLITIKE NEZAVISNOSTI 6. KVALITETNO PRUANJE USLUGA ZDRAVSTVENE I PSIHO-SOCIJALNE ZATITE GRAANA 7. RAZVOJ SPORTA I KULTURNE DJELATNOSTI 8. IVOTNA SREDINA SA BOLJIM KVALITETOM IVLJENJA I STANDARDOM GRAANA U okviru ovako definisanih stratekih ciljeva koji bi trebali biti realizovani do 2010. godine, dalje se utvruju taktiki ciljevi za pojedine od stratekih ciljeva. Najvaniji taktiki ciljevi za pojedine strateke ciljeve su: 5.1. CILJ 1: Privreda i poduzetnitvo zasnovana na policentrinom razvoju sa veom zaposlenou: - planiranje zona male privrede i poslovno-trgovakog centra - definiranje olakica i stvaranje povoljnosti za ulaganje privrednika kako domaih tako i ino u privredne zone (izgradnja infrastrukture zonalnih centara) - stvaranje uslova i definiranje naina samozapoljavanja sa akcentom na zapoljavanje u sklopu domainstava, (poljoprivreda i zanatstvo) - planiranje centralne industrijske zone, - razvoj malih i srednjih preduzea posebno onih grana privrede u kojima su steena iskustva( izrada graevinskih materijala na bazi gline, kamena, betona, eljeza,tekstilne trikotae, drvne galanterije, mesne i prehrambene preraivake industrije, proizvodnja medicinskih instrumenata i metalne galanterije) - razvoj turizma, zdravstvenog, sportsko-rekreativnog i seoskog, - definiranje graevinsko-stambenih urbanih zona za komercijalnu gradnju. Najvaniji cilj u oblasti privrede i poduzetnitva je poveanje broja zaposlenih kroz stvaranje poslovne klime i utvrivanje jasnih pravila za sve uesnike trine utakmice. 73

Istovremeno, s obzirom na krajnje loe stanje elektro mree pa i putne infrastrukture nuan je preduslov saobraajno povezivanje zanalnog centra sa gradom zbog ukupnih trokova poslovanja i stimulisanja ulaganja u zonalnim centrima, a to je modrnizacija lokalne putne mree do zonalnih centara, kao i rekonstrukcija i modrenizacija elektro sistema i mree. Policentrinim ulaganjima definisali bi se opi uslovi, olakica ulaganja i otvaranja radnih mjesta kroz izradu projekata, dodjela graevinskog zemljita, kreditni odnosi u plaanju ostalih obaveza opini (takse, naknade, renta itd) uz stimulisanje nedostajuih usluga na podruju zonalnih centara (vetrinarske usluge, zdravstvene usluge, odravanje poljoprivredne mehanizacije itd). Lokalna uprava kao servis graana mora uiniti neophodne korake u slijedeem: - pojednostavljivanju procedura za sve vrste odobrenja za rad iz svoje nadlenosti, - definisanje trokovnika za mala i srednja preduzea i obrtnitvo sa stimulativnim mjerama za ulaganja u zonalne centre, - promocija i podrka inovativnim poduzetnicima uz definisanje nagrada za najuspjenije poslovne poduhvate, - markentika podrka svim uspjenim poduzetnicima, - posredovanje u kontaktima sa financijskim institucijama u smislu davanja garancija za povoljne kreditne aranmane za proizvodna preduzea prema utvrenim kriterijima, - obezbjeivanje pravne pomoi, - organizovanje strunih seminara iz oblasti menadmenta poslovne organizovanosti sa ciljem osposobljavanja poduzetnika za samostalan rad. Poljoprivreda predstavlja stalno obnovljivi resurs ne samo za proizvodnju hrane,nego predstavlja sirovinsku bazu hemijskoj industriji, farmaceutskoj industriji, proizvodnji energije, prehrambenoj industriji i mnogim drugim, to u situaciji troenja neobnovljivih resursa ( ugalj, nafta, rude i dr.) ostaje gotovo jedini resurs na stalnom koritenju i obnavljanju. S toga se intenzivna poljoprivredna proizvodnja mora zasnivati na racionalnom iskoritavanju postojeih proizvodnih kapaciteta uz primjenu najnovijih dostignua nauke i tehnike. Iz analiziranog stanja poljoprivrede opine Cazin za proteklih pet godina,utvreno je da postoje veliki neiskoriteni i nedovoljno razvijeni potencijali u oblasti stoarstva, kao i svih ostalih potencijala i resursa, koji su u interakciji sa ovom granom poljoprivrede. Pored toga utvreno je prisustvo niskih prosjenih prinosa i proizvodnje po jedinici kapaciteta u povrtlarskoj, voarskoj, te komplementarnim djelatnostima ( pelarstvu, ljekovitom bilju, gljivarstvu... i sl.). Prisutna nedovoljna organiziranost, naroito u pogledu otkupa poljoprivrednih proizvoda, umskih plodina, te ostalih trino interesantnih proizvoda kao npr. pueva, glista i sl. Poljoprivreda ostaje i dalje podruje u kojoj je najlake i najbre samozapoljavanje. Najvanija odluka koju trebaju donijeti poljoprivredni proizvoai je izbor vrste poljoprivredne proizvodnje, ali im lokalna uprava moe pomoi u opredjeljivanju da bi se izbjeglo gomilanje jednog i nedostatak drugih proizvoda. Da bi se to moglo ostvariti mora se odustati od kancelarijskog naina prikupljanja informacija o kulturama, pa se stoga slube iz oblasti poljoprivrede moraju nalaziti na terenu i biti od pomoi proizvoaima. Naravno, moraju se istovremeno nuditi odreena rjeenja, kao to su: - Kako pomoi onima koji se bave proizvodnjom sirovog kravljeg mlijeka u ishrani, dranju i uzgoju ivotinja, radi odranja standarda kvaliteta; - Kako pomoi proizvoaima konzumnih jaja, uzgajivaima pilia, tova junadi i sl.jer postaju jedni drugima konkurencija i prijeti opasnost od propadanja; - Kako smanjiti broj posrednika od proizvoaa do potroaa; 74

- Stimulisati udruivanje proizvoaa kako bi se lake pruali ovi oblici pomoi, a naroito pravne, strune i ekonomske prirode; - Strune slube moraju obezbijediti neophodne informacije o visokorodnim sortama ratarskih, povrtlarskih, voarskih, cvjearskih i drugih kultura i osposobljavati zainteresirane proizvoae uz angaovanje strunih institucija; - Proizvodnju zdrave hrane, odnosno organska poljoprivreda kao ekoloki sistem je ansa koju treba iskoristiti. U tom smislu neophodno je obezbijediti sve vrste pomoi od legalizacije organskih proizvoda, upravljanje kvalitetom proizvoda i drugu strunu pomo, a prije svega: inicirati posredovanje u pregovorima poljoprivrednih proizvoaa sa zainteresiranim potencijalnim kupcima, te samozapoljavanje kao nain zapoljavanja u okviru zonalnih centara u gradu Cazinu razvijati i organizovati uslune djelatnosti, zanatske radionice, poljoprivredne proizvodnje, agencijske usluge i sl.

5.2 CILJ 2: Partnerski odnosi i ljudski potencijali: - efikasna organizacija administracije koja u najkraem roku moe pruiti usluge i opsluiti privredu - podrka formiranju udruenja privrednika i ekonomsko socijalnog vijea, - insistirati na dovretku procesa privatizacije i ispunjenja preuzetih obaveza investicionog ulaganja i zapoljavanja, - insistirati na sprovedbi zakona o koncesijama, - zalagati se za povrat dijela nadlenosti opinama koja su im oduzeta (dijela privredne nadlenosti i inspekcijski nadzor) - marketinki nuditi povoljnosti ulaganja u nau opinu u zemlji i inostrastvu, - stimulisati uvoenje savremenih tehnologija i deficitarnih proizvodnji, - uvoenje posebnih olakica za deficitarne djelatnosti, - podrka prekvalifikaciji i dokvalifikaciji za deficitarna zanimanja. Promjene u poslovnoj kulturi i u svim sferama djelovanja lokalne zajednice i privrednim aktivnostima, od prijeke su potrebe. U tom smislu bez ljudskog potencijala, tehnoloka i druga dostignua i standardi ostaju neiskoriteni. Kroz slogan mi smo organizacija koja ui, lokalna uprava treba da proe kroz slijedee faze: lino usavravanje, izgradnja zajednike vizije, timsko uenje odreenih vjetina, sistemsko razmiljanje, modeliranje organizacije.

Paralelno sa lokalnom upravom moraju se za potrebe poduzetnika, a u cilju samozapoljavanja i zapoljavanja, te usklaivanja ponude i potranje radne snage na tritu rada organizovati i stimulisati edukativni sadraj za nezaposlene, a istovremeno insistirati na stalnom obrazovanju zaposlenih i pomagati njihovo osposobljavanje i upoznavanje sa najnovijim dostignuima iz odreenih oblasti. 75

Posebnu panju treba posvetiti mladim ljudima kojima e se kroz stipendiranje najtalentovanijih srednjokolaca i onih koji zavravaju fakultete obezbjediti da se ukljue u privredni i drutveni razvoj lokalne zajednice. Osposobljavanjem mladih kadrova stvorie se preduslovi za razvijeno poslovno okruenje koje e razumjeti nastale promjene i provoditi ih u svakodnevnom ivotu. Da bi se razvoj lokalne zajednice pravilno i dinamino odvijao, neophodno je formirati agenciju ili odjeljenje za lokalni razvoj kao jedan od implementatora Stratekog plana, ali i servisa za formiranje interesnih udruenja kao to su biznis klubovi, udruenja obrtnika, udruenja poljoprivrednih proizvoaa itd, a sa ciljem podrke malim i srednjim preduzeima i poduzetnitvu uope.

5.3. CILJ 3: Budet i finansije sa dominantnom razvojnom komponentom: stabilizacija opinskog budeta, poveanje budetskih sredstava, planiranje razvojnog budeta, osnivanje revolviranog fonda za podrku obrtnitvu, malim i srednjim preduzeima (od 10 % budeta izdvajati za ove namjene) participacija dijela trokova kod zapoljavanja obrazovanih pripravnika u privredi, sa viih nivoa traiti ulaganja sredstava u privredu opina koje su nerazvijene ili zaostaju u razvoju kao to je opina Cazin. vea kontrola zakonodavne vlasti nad troenjem budetskih sredstava kroz donoenje odluka o izvravnju budeta restriktivno troenje budetskih sredstava u smislu smanjenja javne potronje ( posebno smanjenje finansiranje udruenja graana) i vea izdvajanja budetskih sredstava za kapitalne projekte orjentacija na ubiranju izvornih-neporeskih prihoda opine koji bi uz uvoenje PDV u fiskalni sistem BiH omoguili izdane prihode za kreiranje razvojnih budeta.

Porast budetskih sredstava opine Cazin ne podrazumijeva nava optereenja za graane, nego da se inicira disperzija budetskih sredstava, novi odnosi u raspodijeli, vea kontrola trita rada, vea kontrola u oblasti individualne stambene izgradnje i legalizacija nelegalne izgradnje, vea kontrola prometa i efikasnija i redovnija naplata tzv. neporeskih prihoda, Da bi se ciljevi razvoja iz ovog Stratekog plana realizovali neophodno je da budet opine Cazin za razvoj privredi planira 10 % budetskih sredstava sa ciljem da se u slijedeem periodu planira i poveanje ovog procenta. Pored ovoga u realizaciji stratekog plana neophodno je prikupiti i odreena sredstva graana opine Cazin, graana zaposlenih u inostranstvu, privrednih subjekata sa podruja opine, kao i sredstva sa viih nivoa za nerazvijene i sredstva za posticajno zapoljavanje.

76

5.4. CILJ 4: Prostorno ureena zajednica sa naglaskom na zatitu ivotne sredine: - Usvojiti nova prostorno planska dokumenta opine Cazin i racionalno upravljati graevinskim i poljoprivrednim zemljitem. - Stvarati milje ekoloki zdrave sredine i utvrivati zone u smislu potpune zatite ivotne okoline (eko zona) - Vriti standardizaciju mjera i aktivnosti na zatiti ivotne okoline sa EU - Definisati i urediti saobraajne koridore lokalnog tipa za koje e se vezivati lokalna putna mrea - Rijeiti probleme kanalizacije otpadnih voda i vodosnadbijevanja kompletnog podruja opine Cazin. - Plin kao najeftiniji energent u svijetu znaajno utie na razvoj proizvodnje i ivotni standard openito to namee potrebu da se istrai mogunost plinifikacije grada i urbanih naselja opine Cazin. Geografski poloaj opine Cazin daje niz prednosti, pa kreiranje policentrinog razvoja opine trai izradu nove prostorno planske dokumentacije u cilju planskog razmjetaja neophodnih sadraja za normalno funcionisanje privrednih subjekata i stambenih jedinica. Stoga se ve radi Prostorni plan opine Cazin do 2020.godine urbanistiki plan, a slijede i planovi nieg reda, kroz koje se definie: - raspored proizvodnih, uslunih, stambenih i drugih podruja, - neophodna infrastruktura za zaivljavanje ovih projekata, - ureenje saobraajnih koridora za koje e se vezivati lokalna putna mrea, - pitanje vodosnabdijevanja za preostali dio opine (sjevero istoni), - ekoloke zone i zatita vodotoka i izvora za vodosnabdijevanje, prirodnih podruja i kulturno istorijskog naslijea, - naini i mogunosti izgradnje kanalizacione mree u gradu i tretman otpadnih voda, - tretman vrstog komunalnog otpada (izgradnja pretovarnih stanica i kantonalne deponije) Jedno od vanih pitanja je iznalaenje novih rjeenja u upravljanju poljoprivrednim zemljitem kao resursom za stimulisanje razvoja poljoprivrede kroz razliite oblike koritenja. 5.5. CILJ 5: Razvoj opinske uprave na principima zakonitosti, transparentnosti, uinkovitosti i ekonominosti, profesionalizma i politike neovisnosti - donoenje nove Odluke o osnivanju i organizaciji uprave, - donoenje Odluke o usvajanju pravilnika o unutranjoj administrativnoj kontroli od strane Opinskog vijea, - donoenje novog Pravilnika o organizaciji rada i sistematizaciji radnih mjesta, - donoenje Pravilnika o ocjenjivanju rada opinskih slubenika, - donoenje Plana nabavke kompjuterske opreme i obuka slubenika, U lokalnoj upravi treba to bre prevazilaziti svaki birokratski odnos i monopolski poloaj u pruanju usluga. Glavni zadatak lokalne uprave je stvaranje partnerskih odnosa izmeu uprave kao servisa i graana, koji e poivati na povjerenju i potovanju. Iskustvo iz ranijeg perioda i trenutno stanje i zapoete reforme su garancija da je to mogue, a za takav pristup poduzimat e se slijedee: - razvijati kulturu rada u kojoj e zaposleni u upravi biti servis graanima lino ili preko njihovih uloga u drutvu kao poduzetnika, direktora i sl. - u okviru asocijacije kolegija naelnika opina Unsko-sanskog kantona, Saveza gradova i opina BiH predlagati i biti inicijator izmjena zakonskih propisa koji su prepreka stvaranju efikasne uprave i poduzetnike zajednice, a sa ciljem da se ovakvi problemi nau na dnevnom redu zakonodavne i izvrne vlasti na kantonalnom, federalnom i dravnom nivou, 77

5.6. CILJ 6: Kvalitetno pruanje usluga zdravstvene i pshio-socijalne zatite graana projekat rada specijalista porodine medicine projekat dnevne bolnice otvorenog tipa (prevencija narkomanije i drugih ovisnosti projekat izgradnje ATD opremanje postojeih ambulanti po mjesnim zajednicama kao jezgra porodine medicine opremanje postojeih kapaciteta kvalitetnom opremom i formiranje dijagnostikih centara za potrebe rane dijagnostike provoenje preventivne djelatnosti i pruanje pshio-socijalne pomoi otvaranje i opremanje savjetovalita u okviru Cantra za socijalni rad

Da bi pratili evropske i svjetske standarde u pruanju primarne zdravstvene zatite ZU Dom zadravlja Cazin ve razmilja i priprema uvoenje projekta rada specijalista porodine medicine, a doobuku za ljekare porodine medicine proi e svi ljekari i specijalisti. Novim opremanjem postojeih ambulanti po mjesnim zajednicama projekat porodine medicine e bre otpoeti i lake se realizirati. Sadanji Centar za mentalno zdravlje sa jo nekoliko novih specijalista e vrlo brzo prerasti u dnevnu bolnicu-bolnicu otvorenog tipa (po uzoru na zemlje EU) gdje bi se svakodnevno brinulo o mentalnom zdravlju odreene populacije. Prioritet e se dati prevenciji narkomanije i drugih ovisnosti. Ovaj projekat je ve u fazi realizacije. Izmjenama zakonskih propisa, od koji su neki u toku izmjena i popunom nedostajuih strunih kadrova (pedagoga-psihologa) kao i kvalitetnijim nainom finansiranja Centra za socijalni rad Cazin stvaraju se uslovi za kvalitetnije pruanje socijalne zatite. Otvaranje savjetovalita koje bi djelovalo u okviru Centra za socijalni rad ima viestruki znaaj, prije svega jer se radi o zatiti i saniranju problema koji su ne samo problemi Centra, ve problem naeg cjelokupnog drutva, samim tim to su u pitanju problemi porodice i njenih pojedinih lanova, a kao to znamo porodica je osnovna elija svakog drutva i u njoj se vri oblikovanje pojedinaca, koji bi trebao da bude koristan lan jedne drutvene zajednice.

5.7. CILJ 7: Razvoj sporta i kulturnih djelatnosti Ulaganje u sport u kontekstu razvoja drutva ne moe se tumaiti kao potronja, ve kroz investiciona ulaganja teiti stvaranju trajne vrijednosti kao nadgradnje. Da bi se ostvarile aktivnosti i sportski rezultati neophodno je u Planu razvoja opine ozbiljno tretirati ovu problematiku, a posebno u smislu odreivanja cijene sporta kroz budetsko finansiranje, odnosno sufinansiranje. Strateki ciljevi u okviru javnih potreba sporta moraju biti podreeni stalnom odravanju sportskog sistema. Sport i sportska kultura moraju postati sastavni dio sredine u kojoj egzistiraju, pri emu treba da uestvuju u razvoju te sredine, prije svega kroz vrhunski i masovni sport. Sportski savez opine kao krovna institucija, te strukovni savezi, kao i sportska udruenja i klubovi, mogu promovirati sport od kolskog preko masovnog, do vrhunskog, samo kao sastavni dio koncepta planskog razvoja opine. Koliko sport kao ljudska tekovina pozitivno djeluje na razvoj drutva suvino je govoriti, a da bi to ire mase bile ukljuene u sportske aktivnosti (posebno djeca i omladina) potrebno je sistematsko praenje ove djelatnosti u okviru dostupnih financijskih mogunosti.

78

Prioritetne aktivnosti koje bi unaprijedile stanje u sportu sadrane su u slijedeem - Stvoriti pretpostavke za vea ulaganja u sport kroz budetsko finansiranje. - Poveati svijest graana o sluaju sporta, prije svega kroz organizaciju masovnih sportskih dogaaja. - Kroz kapitalna ulaganja u sportske objekte stvoriti uslove za masovno bavljenje sportom. - Sportski centar Alinac-adaptacija igralita i pomonog nogometnog stadiona,te izgradnja trim i skijake staze. Izgradnja bazena za viestruke zamjene (sportske i rekreativne). Stvoriti uslove u svim kolama za nesmetano izvoenje nastave tjelesnog odgoja (izgradnja ili adaptacija, te opremanje kolskih igralita i sportskih dvorana).

Obezbjediti i pomagati odravanje manifestacija od znaaja za opinu i praenje struno-razvojnih aktivnosti.

Kultura i kulturne djelatnosti Plan razvoja kulture i kulturnih dijelatnosti prije svega se odnosi na probleme koji su smetnja brem razvoju. Problemi se prije svega odnose na mala financijska ulaganja u ovu oblast i njene potencijale. Pojam kulture na podruju opine Cazin vezuje se prije svega za JU Dom kulture koji sa svojih 9 stalno i 3 povremeno zaposleno radnika, nose najvei teret u organizovanju kulturnih dogaaja. Na stvaranje boljih kulturnih prilika u opini obavezuje nas prije svega ljudski potenicjal tj. veliki broj mladih u naoj opini. Radi poboljanja stanja u kulturi trebalo bi prije svega poraditi na stvaranju povoljnijih uslova za kulturno djelovanje (infrastruktura). -Sanacija i dogradnja Doma kulture kao prostora u kojem se odrava najvei broj kulturnih dogaaja. -Rjeavanje problema smjetaja gradske biblioteke sa itaonicom i drugim sadrajima potrebnim za ovu oblast. -U svakom zonalnom centru ili veoj MZ predvidjeti i podsticati izgradnju objekata za potrebe kulturnog djelovanja. -Kulturno-historijsko naslijee mora zauzeti znaajnije mjesto u drutvu, prije svega na polju revitalizacije ovih objekata: stari gradovi (Cazin, Ostroac, Stijena, Peigrad, Trac, Kula Radetina, Mutnik, turli) objekti autentine bosanske arhitekture (kue Nurije Pozderca, Ibre Adilagia i dr.), vjerski objekti (medrese, damije).

79

Pored infrastrukturnih, treba poraditi i na drugim stvarima, a u cilju dizanja kulture na jedan vii nivo: -Nastaviti trend razvoja kulturno-umjetnikog anaterizma. -Oivljavati rad kulturno-umjetnikih drutava, u MZ-a, kako bi se u dogledno vrijeme dostigao nivo predratnog djelovanja, kada je u opini Cazin aktivno radilo 12 kulturno-umj. drutava. -Oplemenjivati i sauvati tradicionalne kulturne manifestacije (kolonija skulptura, likovnopoetski susreti, knjievne manifestacije, pozorine predstavke, a kulturna manifestacija. Kulturno ljeto Cazinske krajine treba da postane tradicionalno. Nedovoljnim ulaganjem u rad kulturnih institucija, udruenja, kao i kulturno-historijsko naslijee, u pitanju se dovodi opstanak tj. nestanak jedne civilizacijske tekovine na prostoru opine Cazin.

5.8. CILJ 8: ivotna sredina sa boljim kvalitetom ivljenja i standardom graana kvalitetno rijeiti deponovanje krutog komunalnog otpada zatita vodotoka i drugih prirodnih vrijednosti rjeavanje kanalizacione infrastrukture u prvoj fazi u urbanom dijelu a zatim i na drugim dijelovima opine.

U cilju podizanja kvaliteta i standarda za ivot graana u lokalnoj zajednici, neophodno je pristupiti razrjeavanju i slijedeih infrastrukturnih, sportskih, kulturnih i drugih sadraja: - izgradnja kvalitetne standardizirane pretovarne stanice sa recklaom komunalnog otpada - izgradnja kvalitetne kanalizacione mree - regulacija ajina potoka - izgradnja novih parkovskih povrina i zanavljane nasada i zelenila u postojeim - izgradnja novog standardiziranog poslovnog centra - asvaltiranje 50% preostalih neasvaltiranih lokalnih puteva po utvrenom prioritetu i dijela nekategorisanih puteva, zavisno od ueea graana - modernizacija regionalnih puteva - presvlaenje i modernizacija gradskih ulica - zavretak gradske rasvjete i projektovanje i gradnja rasvjete u centrima mjesnih zajednica u kojim ista nije rijeena - izgradnja vie parking mjesta i ugradnja parkomata na parkinzima - potpuna rekonstrukcija elektro sistema i niskonaponske mree - opremanje i dovoenje u potpunu funkciju sportske dvorane - izgradnja sportskih terena (olipijski bazen, trim staze) - zatita ili eventualna rekonstrukcija i sanacija starih kulturno-istorijskih gradova na podruju opine.

80

6. RAZVOJNI PROGRAMI Ovaj Strateki plan bie osnova za dalju razradu zacrtanih ciljeva na nain da e se predvieni ciljevi detaljno planski razraditi, u posebnim razvojnim programima koje e donositi Opinsko vijee opine Cazin. Pri tome se mora imati na umu da je strateko planiranje proces i da nije statika kategorija, ve je proces koji trai kontinuirani pristup praenja i implementacije, odnosno korigovanja odreenih rjeenja po potrebi. Svi programi moraju biti meusobno usklaeni i inie jednu cjelinu. Obzirom da su u prethodnim poglavljima definisani strateki ciljevi i prioriteti ovdje ih uobliavamo u programe razvoja pripadajuim projektima, konkretnim zadacima i pravcima djelovanja. Pri tome svaki projekat je povezan sa odreenim ciljem s jedne strane i oekivanim efektima sa druge strane. Odreivanjem okvirnih oekivanih efekata pojedinih projekata, odnosno njihovog uticaja na unapreivanje ukupne situacije, eli se ubrzati i olakati implementacija Stratekog plana razvoja opine Cazin. S obzirom da se razvojni projekti i zadaci nemogu u potpunosti definisati u ovom dokumentu barem ne na dui vremenski period, zbog toga su sada samo definisani projekti i aktivnosti koje je neophodno obaviti, ili barem zapoeti, u prvim godinama implementacije Stratekog plana. Inoviranje i kontinuiran rad na prilagoavanju Stratekog plana buduim prilikama, prihvaen je kao princip kojim se rukovodilo prilikom izrade ovog dokumenta. Da bi se mogli definirati prioriteti u kadidiranim projektima neophodno je bilo utvrditi odreene kriterije po kojima su vrednovani navedeni projekti ili po kojima e implementatori ovog dokumenta utvrivati prioritete u sluaju novih operativnih projekata. Imlementatori (Odbor za planiranje, Agencija za lokalni razvoj ili komisija) mogu konkretnije razraditi bodovni sistem dole navedenih kriterija. 1. Organizovanost i spremnost graana da sopstvenim sredstvima i zalaganjem dijelom uestvuju u realizaciji projekta: 2. Procenat ili broj graana opine koji e osjetiti poboljanje realizacijom kandidiranog projekta 3. Teritorijalna irina i korist (pojedina ciljne grupe, podruja, mjesne zajednice ili cijelo podruje opine) 4. Stepen ulaganja opine u prethodnom periodu (prednost podrujima i MZ koja u skorije vrijeme nisu bila obuhvaena veim kapitalnim ulaganjim 5. Postojanje mogunosti za dobijanje donacije kao podrke projektu (van opine) 6. Dugoronost projekta-znaaj njegove realizacije za budunost 7. Uticaj na zapoljavanje i dugorona samoodrivost projekta-prednost imaju proizvodne inicijative (realizacija omoguava razvoj neke privredne grane, zapoljavanje i profit ) 8. Ekoloki uticaj

81

Da bi se osigurala konzistentnost Stratekog plana, utvreni su programi koji su meusobno povezani u slijedee cjeline: 1. program izgradnje poslovnih inkubatora, 2. program formiranja Agencije za lokalni razvoj, 3. program izgradnje poslovno-trnog centra preko puta pote (sadanje kuice i parkiralite i strana ispod ulice Nurije Pozdreca) 4. program uticaja na uspjeno dovrenje privatizacije i stavljanje u funkciju postojeih kapaciteta koji sada ne rade, 5. program podrke izgradnji novih proizvodnih kapaciteta, 6. program ispitivanja i eksploatacije Liskovakog kamena, 7. program razvoja poljoprivrede 8. program izgradnja bezcarinskih zona sa aspektom na regionalni znaaj 9. program plinifikacije grada i urbanih naselja izgradnja toplane 10. program infrastrukturnog povezivanja opine 11. program izgradnje zaobilaznice grada Cazina, 12. program osnivanja kreditnog-garantnog fonda 13. program vodosnabdijevanja opine Cazin 14. program zbrinjavanja otpada i otpadnih voda 15. program razvoja ljudskih potencijala 16. program zatite ivotne okoline Svi pobrojani programi sadre po nekoliko projekata koji e se dalje razraivati.

6.1. Program izgradnje poslovnih inkubatora U opini Cazin u zadnjih nekoliko godina bre se razvija sektor zanatstva i obrtnitva nego trgovine i druge uslune djelatnosti, a posebno se poveana individualna poljoprivredna proizvodnja i ve se pokazuje potreba za poslovnim inkubatorima iz oblasti zanata koji nedostaju ili poljoprivredne proizvodnje organski zdrave hrane, meda, mlijeka, proizvodnje u staklenikim uslovima itd. Od postojeih rascjepkanih poslova ili razvijanjem ideje za nove poslove u cilju smanivanja trokova mogue je i neophodno organizovati poslovni inkubator, da bi se putem istog smanjili trokovi poslovnog prostora, raunovodstva, administrativni poslovi kancelarijskog poslovanja i drugi trokovi.

6.2 Program formiranja Agencije za lokalni razvoj Realizaciju zacrtanih stratekih ciljeva moi emo obezbijediti kroz Agenciju za lokalni razvoj, koju treba formirati i popuniti sa strunjacima razliitih profila, a sa ciljem da bude servis lokalne zajednice, razliitih interesnih organizacija i samostalnih poduzetnika. Osnovni zadaci Agencije za lokalni razvoj su: - Implementacija i praenje realizacije stratekog plana razvoja, - Pomo poduzetnicima u poinjanju biznisa kroz biznis planove, pravnu pomo, strune savjete i sl. - Organizacija poslovnih inkubatora, - Prikupljanje obrada i distribucija informacija. Agencija e u poetnoj fazi biti finansirana iz Budeta opine, a kasnije e veinu prihoda obezbjeivati svojim radom po principima trinog poslovanjanja.

82

6.3 Program izgradnje poslovno-trnog centra preko puta pote Znaajna potreba poslovnog centra u opini Cazin se moe idealno rijeiti na lokaciji parkiralita i kuica preko puta pote. Velika neiskoritena povrina bi se mogla privesti funkcionalnoj namjeni izgradnjom poslovnih zgrada u kojima bi se moglo koncentrirati prostori za banke koje nemaju vlastite prostore, osiguravajua drutva, advokatske kancelarije, razne agencije, ugostiteljski prostori, trni prostori, sjedita raznih udruenja, te zatvoreni viespratni garani prostor sa izlazom na ulicu Nurije Pozderca. Izgradnja bi se mogla organizirati privatnim kapitalom bez uea drutvenog kapitala uz kvalitetnu urbanizaciju postojeeg neurbanog prostora ime bi Cazin kao skuena prometno i reljefno organizirana cjelina dobio jedan prostorani centar sa vie prilaza, blizinom lokalne administracije, pote, policijske uprave, opine, PIO, socijalnog osiguranja i sl. Ostvarivost projekta je mogua prodajom zemljita, dodjelom na koritenje ili davanjem koncesije, a posebni efekti bi se odrazili na budet opine po osnovu zapoljavanja, izgradnjom, plaanjem naknada i taksa za gradnju, te zapoljavanja nakon izgradnje u izgraenim prostorima. Istovremeno u jednom kompleksu bi se mogle zadovoljiti mnoge potrebe graana. 6.4. Program uticaja na uspjeno dovrenje privatizacije i stavljanje u funkciju postojeih kapaciteta koji sada ne rade Neefikasan sistem privatizacije unitio je vei dio proizvodnje u opini Cazin. Iako opina nije bila nadlena za privatizaciju, ista mora biti zainteresirana za izlaz iz ovakvog stanja privrednih subjekata stalnim vrenjem pritisaka na Kantonalnu agenciju za privatizaciju USK-a, Vladu kantona, Federalnu agenciju za privatizaciju i Vladu Federacije BiH da se dovri zapoeti proces privatizacije. Istovremeno treba potencirati stavljanje u funkciju postojeih kapaciteta i pruati podrku svim naprednim snagama koje bi se direktno angairale na ovom polju, kao i traenje od kupaca pokretanje pogona, a od KAP-u permanentnu kontrolu i realizaciju sklopljenih ugovora, te ponaanje KAP-a u smislu dobrog biznismena. Ovim programom bi se popravila socijalna slika stanovnitva, a opinski budet bi znaajno bio potpomognut prihodima to bi se odrazilo na ukupni standard stanovnitva opine i opu stabilnost.

6.5. Program podrke izgradnji novih proizvodnih kapaciteta Otvaranje novih proizvodnih kapaciteta zbog prezasienosti ne proizvodnih djelatnosti (trgovine i ugostiteljstvo) i kvalitetnog zapoljavanja treba podrati. Podrku treba ostvariti stimulacijom pri izgradnji oslobaanjem ne poreznih prihoda i taksa, pomoi u izgradnji infrastrukture do objekata, davanjem povoljnosti i prednosti pri kupovini zamljita za gradnju, ustupanjem zemljita, markentikom promocijom i sl. Na ovaj nain bi se privukle investicije, inostrane i domae, rjeavalo socijalno stanje, jaala materijalna osnova opine, poveali budetski prihodi, uradile nove tehnologije i sticala nova proizvodno radna saznanja.

83

6.6. Program ispitivanja i eksploatacije Liskovakog kamena Na lokalitetu MZ Liskovac eksploatira se kamen u pojedinanim sluajevima od davnina kao i sada. Predpostavka je da na tom lokalitetu postoje ogromne koliine kamena koji se pokazao kao interesantan i atraktivan u oblasti graevinarstva posebno ukrasnog karaktera. Na osnovu stogodinjeg iskustva moe se konstatirati da je ovaj kamen veoma kvalitetan i postojan na atmosferske promjene. Izgradnjom adekvatne studije i davanjem koncesija za eksploataciju mogao bi se razviti unosan posao za odreni broj privrednika to bi uslovilo i razvoj kamenorezake djelatnosti, djelatnosti izrade kamenih ploa koje imaju viestruku primjenu za dvorita, ograde, enterijere, spomenike suvenire i sl. Kako se radi o domaem resursu, a projekat je mogue ostvariti domaim snagama, supstituirala bi se nabavka slinog proizvoda iz drugih podruja, zaposlila domaa radna snaga obogatila proizvodna ponuda opine i doprinijelo jaanju materijalne osnove.

6.7. Program razvoja poljoprivrede Opina Cazin sa svojim geografskim poloajem, ekspozicijom terena, nadmorskom visinom (200-400 m), umjerenom kontinentalnom klimom sa 1.200 mm padavina godinje, ljudskim potencijalom, hidropotencijalom, te povoljnom pedolokom strukturom zemljita, ima objektivne mogunosti za razvoj intenzivne poljoprivredne proizvodnje sa prinosima prblinim u Europi. Obzirom da se u biljnoj proizvodnji u znaajnijoj mjeri ne koriste zatitna sredstva agrokemikalije, anse su velike i u proizvodnji organske hrane koja certificirana na tritu ima posebnu cijenu i veliku potranju. Poto poljoprivredne povrine ne moemo poveavati, naalost, svakodnevno opadaju (smanjuju se) zbog razvoja infrastrukture, izgradnje naselja i dr., jedina je mogunost poveanje prinosa u proizvodnji sa to manjim gubicima i uz minimalne trokove, dakle uz primjenu savremenih nauno-tehnikih dostignua, dobre organizacije proizvodnje, u emu su nam velike anse. anse u razvoju intenzivnije poljoprivredne proizvodnje prua takoer postojanje preraivakih kapaciteta Agrokomerca, te raspoloiva struna radna snaga s prisustvom Biotehnikog fakulteta u Bihau . Imajui u vidu sve naprijed izneseno, realne su mogunosti da opina Cazin 2010.godine raspolae sa: 10.000 grla krava i steonih junica; 8.500 grla junadi u tovu; 19.618 grla ovaca tj.da zadri postojei broj; 628 grla koza /hobi proizvodnja/; 266 grla konja 30.000 koka nosilja; 7.000 pelinjih drutava /konica/; 300.000 razliitih vonih stabala/rodnih/; 4.000 stoarskih objekata /adaptiranih i novih/; 2.000 prateih objekata /spremita,nastrenica/; 10.000 m2 plastenikog zatvorenog proizvodnog prostora; 84

1.700 dvoosovinskih traktora sa prikljunim mainama; 20 itnih kombajna/samohodnih; 2 krmna kombajna/ ; 500 silokombajna/ovjeni krmni kombajni-vueni; 1 savremeno opremljena klaonica ; 1 savremena laboratorija za ispitivanje kvaliteta mlijeka,krmiva,te ostalih proizvoda animalnog porijekla...

Na 580 govedarskih farmi za proizvodnju mlijeka bit e ukljueno 5.800 muznih krava ili 10 grla po farmi. Na 10 govedarskih farmi za proizvodnju mlijeka bit e ukljueno 170 muznih krava ili 17 grla po farmi. Na 400 farmi za proizvodnju mlijeka bit e ukljueno 2.000 muznih grla. Na ostalih 1.015 govedarskih farmi biti e 2.030 muznih grla ili 2 grla po gazdinstvu, te e ovoj grupi farmi (od 1.015 gazdinstava) proizvodnja mlijeka biti sporedna djelatnost. Prethodne analize su pokazale da je poljoprivreda jedan od znaajnih resursa u razvoju opine Cazin,kako u pogledu poljoprivredne proizvodnje,tako i mogueg zapoljavanja veeg broja stanovnika opine Cazin.Iz tog razloga u okviru programa razvoja poljoprivrede neophodno je obezbijediti: - praenje i ispitivanje kvaliteta zemljita, - osposobljavanje stanovnika zainteresovanih za poljoprivrednu proizvodnju, - pomo pri organizovanju interesnih udruenja poljoprivrednih proizvoaa, - obnavljanje mini farmi za proizvodnju, - obnovu i podrku uzgajivaima stoke,proizvoaima povra,voa,te podrku programima zdrave hrane. Projicirani proizvodni nivo iz agraara smatramo da e biti dosegnut na slijedei nain: - Implementacijom najavljenog PIU-SESER socijalnog projekta za zapoljavanje u poljoprivredi, a izvodit e se preko Zavoda za zapoljavanje; - Nastavak projekta Luteranskog svjetskog saveza; - Aktivnou mikrokreditnih banaka; - Sredstava podsticaja primarne poljoprivredne proizvodnje kantonalnog i federalnog budeta; - Koritenjem sredstava Razvojne banke (ranije FIB); - Ulaganjima uteevina naih zaposlenih u inostranstvu radi otvaranja radnih mjesta u poljoprivredi lanovima svojih obitelji; - Vlastitim ulaganjima; - Kreditima razvojnih i mikrokreditnih banaka; - Sredstvima zadruga; - Sredstvima iz lanarine poljoprivrednih udruenja i solidarnom pomoi unutar udruenja; - Sdredstvima ostvarenim u privatizaciji; - Donacije; - Kreditima USAID-a amerike banke za obnovu i razvoj; - Fond lanova udruenja za zajedniki razvoj; - Podsticaji i subvencioniranje iz opinskog budeta. U okviru programa razvoja poljoprivrede neophodno je voditi rauna o racionalnom koritenju i uvanju prirodnih resursa iz ove oblasti (u pogledu zemljita,vode i ume), da 85

proizvodnja hrane bude organizovana po zahtjevima unutranjeg i vanjskog trita, da se promocija zapoljavanja seoskog stanovnitva odvija po programu smanjenja siromatva,da jaanje poljoprivrednih gazdinstava bude usklaena sa resursima za preradu poljoprivrednih proizvoda,da se jaa konkurentska i profitabilna sposobnost ovih poljoprivrednih proizvoaa , te da se radi na jaanju poljoprivrednih institucija na lokalnom nivou. U okviru ovog programa neophodno je sagledati promoviranje sajamskih manifestacija,ekoturizma,i slino. 6.8. Program izgradnje bezcarinskih zona sa aspektom na regionalni znaaj Zbog neiskoritenosti postojeih prostora dravnih firmi idealna mogunost bi bila organizacije bezcarinske zone npr. prostor dijela TP-a novi pogon ulaganjem vlastitih sredstava drutvenog karaktera opina USK-a, USK-a, koncesijom od strane domae privrede ili privrede iz vana. Na ovaj nain bi se izbjegla ogromna procedura posebno kod tzv. Long poslova: prerada, dorada, kompletiranje, uvoza roba, a poseban efekat bi bio zapoljavanje radne snage obzirom na godine starosti, kroz rad obrazovanje radnika, primjena savremenih tehnologija, novih naprednih saznanja i sl. Za ostvarivanje ovog programa neophodna je angairanost ire drutvene zajednice: opina, kantona, federacije i BiH. 6.9.Program infrastrukturnog povezivanja opine Policentrini razvoj podrazumijeva razvijenu infrastrukturu, prvenstveno saobraajnu kako bi se smanjili trokovi proizvodnje i nabavke roba, te pruanja usluga. Zbog toga je neophodno definisati saobraajne koridore USK-a i BIH koji e dalje vezivati lokalnu putnu mreu i stvoriti preduslove za ulaganje u grad i zonalne centre. Za sada je sigurna izgradnja brze ceste koja ide od Mihaljevca prema dravnom graninom prijelazu Izai, a u prostorno planskoj dokumentaciji i opine i USK-a planirana je takoe brza cesta od Velike Kladue preko Cazina Bihaa, Sanskog Mosta i dalje. Istovremeno e se nastojati asvaltirati 50% neasvaltiranih lokalnih puteva po prioritetima koje e odreivati Opinsko vijee savke godine, a po prijedlogu Komunalno-stambenog fonda i dio nekategorisanih puteva koji povezuju zonalne centre, kao i ostalih infrastrukturni objekti i komunalne usluge u sklopu razvoja grada i zonalnih centara.

6. 10. Program izgradnje zaobilaznice grada Cazina Osjea se velika potreba izgradnje zaobilaznice na putnom pravcu Biha-Velika Kladua zbog sve veeg naseljavanja uz postojei magistralni put Mihaljevac oralii koji je nemogue proiriti i osposobiti za normalan protok saobraaja u tranzitu, kao i u lokalnim okvirima. Postojea trasa magistralnog puta bi se mogla pretvoriti u poslovnu zonu male privrede i trgovine s obzirom na ve postojei veliki broj poslovnih i poslovno-stambenih objekata. Izgradnjom nove zaobilaznice otvaraju se nove mogunosti brzog protoka saobraaja, smanjenja guvi na postojeem putu, lociranje i izgradnja industrijske zone i zone male privrede kao i izmjetanje postojee proizvodne privrede iz urbanog podruja uz ovu zaobilaznicu.

86

Ovim projektom se otvaraju mogunosti angamana domaih kamenoloma, asvaltne baze, prevoznika i graevinske operative to bi rezultiralo novim zapoljavanjem. Magistralne puteve finansira Federalna direkcija za ceste i opina Cazin u ovaj projekat nebi morala ulagati vlastita novana sredstva, ali bi mogla pomoi brem ostvarenju ovog projekta blagovremenim administrativnim opsluivanjem projekta.

6.11. Program osnivanja kreditno-garantnog fonda Poetnici u biznisu kao i brojna mala i srednja preduzea susreu se sa specifinim barijerama, koje se ogledaju u oteanom pristupu kapitala za finansiranje potreba razvoja njihovih biznisa. Najee koriteni izvori dodatnih finansijskih sredstava su jo uvjek banke, koje obino pri odobravanju kredita za poslovanje koriste dva osnovna kriterija: finansijsku sigurnost ulaganja i sposobnost traioca da obezbjedi zalog / hipoteku. Sama prezentirana finansijska sigurnost ulaganja nije dovoljna. Te trailac kredita mora obezbjediti kvalitetan zalog / hipoteku zadovoljavajue vrijednosti. esto poetnici i mala i srednja preduzea nisu u mogunosti da zadovolje zahtjeve banaka u obezbjeivanju adekvatnih zaloga, te zbog toga ne mogu dobiti potrebna finansijska sredstva. Kreditno garantni fondovi se javljaju kao instrumenti za smanjenje barijera u pristupu finansijskim sredstvima koje nude banke. Mehanizam njihovog funkcionisanja je uvijek isti. Ako poetnici ili mala i srednja preduzea ne mogu obezbjediti adekvatne zaloge, zalog se obezbjeuje garancijom od Kreditno-garantnog fonda. Kreditno garantni fondovi mogu biti formirani kao razliite pravne strukture. Mogu biti formirani i kao dio postojeeg pravnog lica i voeni od strane: fondacija, udruenja, ekonomske organizacije bazirane na principu lanstva, drutva sa ogranienom odgovornou ili akcionarskog drutva. Meutim, u svakom od navedenih sluaja Fond mora raspolagati sa likvidnim kapitalom, na kojem e se bazirati izdavanje garancija za poduzetnike kod finansijskih institucija, kako bi zadovoljili traene uslove zaloga za odobravanje kredita. Sam kreditno-garantni fond, kao organizacija, uspostavlja saradnju sa bankama, sa kojima dogovara najpovoljnije uslove za prihvatanje garancije kao zaloga za kredit, to se odnosi na: multiplikator kapitala fonda, maksimalnu pokrivenost obaveza traioca, maksimalnu vrijednost kredita za koju se moe garantovati, period otplate, kamatnu stopu kredita, iznos provizije i procedure procjene zahtjeva. Kako kreditno garantni fondovi smanjuju rizik otplate kredita, kamatna stopa moe biti dogovorena sa bankama na niim nivou od postojee stope. Uspostavljanje kreditno-garantnih fondova uvijek prua slijedee pogodnosti: Laki pristup vanjskim izvorima kroz bankarske sheme za poetnike u biznisu mala i srednja preduzea, to omoguava ubrzanje srednjoronih i dugoronih investiciono orijentiranih projekata. Smanjenje bankarskog rizika i kreiranje uslova za izdavanje veeg broja srednjoronih i dugoronih kredita. Smanjenje trokova otplate, zahvaljujui smanjenju nivoa rizika kreditiranja:

87

Razvoj sektora malih i srednjih preduzea (pokretanje novih preduzea, jaanje finansijske pozicije postojeih preduzea, kreiranje novih radnih mjesta, stimulisanje izvoza i dr.). Kada se lokalni ili regionalnio kreditno-garantni fond jednom uspostavi i dokae operativnim i efikasnim, moe se realno oekivati dodatna podrka od strane vlade ili donatora kroz razliite programe pomoi. 6.12. Program vodosnabdijevanja opine Cazin Osnovni preduslov za zdravlje graana je kvalitetan sistem vodosnabdijevanja sa kvalitetnom vodom. I ako je vei dio opine Cazin kvalitetno rijeen snabdijevanjem vodom ipak je ostao sjevroistoni dio opine koji je rijeen sa lokalnim vodovodima malog kapaciteta i sumnjive kvalitete vode, i sveobuhvatnom analizom stanja u oblasti vodosnabdijevanja dolo se do slijedeeg: - okonanjem zapoetih aktivnosti na realizaciji projekta vodosnabdijevanja sjeveroistonog dijela opine Cazin obezbijedit e se funkcioniranje jedinstvenog vodovodnog sistema na cijelokupnom podruju opine Cazin. Stanovnitvo koje je pitku vodu dobivalo iz lokalnih vodovoda, na ovaj nain imati e redovno snabdijevanje dovoljnim koliinama vode za pie zadovoljavajueg kvaliteta. Da bi se okonao zapoeti proces potrebo je obezbijediti dovretak izrade investicionotehnike dokumentacije i implementaciju projekta. - Izrada projektne i ostale dokumentacije za budue investicije u vodosnabdijevanju. - Izvorita Vrelo: Zahvatanje izvorita sa kojeg bi se voda pumpala do rezervoara Mihaljevac. - Izvorite Mlakulja: Zahvatanje vode i pumpanje u rezervoar koji bi bio lociran na Skularevom brdu i iz kojeg bi gravitaciono voda trebala da se povee u ehiima sa vodovodom Mutnik (koji je sada preoptereen, a naroiti problemi u vodosnabdijevanju nastupili bi pokretanjem privrede kompleksa purana), i ovo je poslije Ljubijankia najprioritetnija investicija u vodosnabdijevanju opine Cazin. Smanjenje gubitaka

Fiziki gubici: U cilju poduzimanja odgovarajuih mjera za smanjenje fizikih gubitaka na vodovodnoj mrei i obezbjeivanje kvalitetnijeg napajanja potroaa pitkom vodom sa postojee mree, neophodno je snimiti stanje odnosno izvriti identificiranje problema (uska grla i nedostaci na postojeem vodovodnom sistemu). To bi bio osnov za izradu konkretnih projekata rekonstrukcije i utvrivanje prioriteta.

Administrativni gubici: - Zamjeniti sve neispravne vodomjere, kao i vodomjere starije od 5 godina. Uteda el.energije: Uspostavljanje III faze telemetrijskog sustava, ime se moe uticati na smanjenje utroka el.energije i bolje praenje sistema, te ugradnja kompenzatora za reaktivnu energiju i strujne udare. Obezbijediti punu zatitu postojeih vodnih resursa. 88

Poznato je da su raspoloive koliine vode iz podzemlja ograniene i treba ih zatititi i rezervirati za zadovoljavanje potreba za vodom za pie. Da bi ostvarila kvalitetna zatita raspoloivih rezervi pitke vode potrebno je: - Izraditi projekte zatite izvorita (Dovriti izradu Projekata zatite izvorita Mutnik, Vignjevii i Tahirovii, te Ljubijankii; Izraditi Projekte zatite za preostala izvorita: Stovrela, Pajia Potok, Vrelo, i Mlakulja.) - Donoenje Odluka o zatiti od strane nadlenog zakonodavnog organa (Opinsko vijee Skuptina kantona). - Implementacija projekata zatite koja predstavlja niz koordiniranih postupaka koje provode: Sluba urbanizma, inspekcijske slube, JKP Vodovod. - Zapoinjanje aktivnosti na izradi kanalizacionog sistema na opini Cazin. - Edukacija o znaaju vode, npr. kao presudnog faktora ekonomskog razvoja lokalne zajednice. Izrada kanalizacionog sustava opine Cazin I faza (sliv ajin Potok Mutnica) Pitanje odvodnje otpadnih voda predstavlja jedan od najznaajnijih problema sa kojima e se opina Cazin suoavati u budunosti, te je u cilju rjeavanja istog neophodno u planskom periodu uraditi slijedee: Izrada projektne dokumentacije Rjeavanje imovinsko-pravnih odnosa Zapoinjanje izgradnje glavnog kolektora sa postrojenjem za preiavanje otpadnih voda.

6.13. Program zbrinjavanja otpada i otpadnih voda Zbrinjavanje otpada u svijetu je trenutno najvanija stvar za cjelokupno graanstvo. Projektom zbrinjavanja otpada treba planirati ekonomsku upotrebu otpada koja bi donijela, pored rjeenja problema otpada, nova zapoljavanja kroz skupljanje, razvrstavanje, reciklau, proizvodnju sirovina od otpada i dobivanja novih proizvoda za potrebe opine i ireg regiona. Na ovakav nain bi se zatitila ivotna okolina, posebno pitka voda, pojeftinilo zbrinjavanje otpada i razvila kultura odnosa prema otpadu, a samim tim i prirodi. Ostvarenje ovog projekta je mogue ueem graana opine, privatnim kapitalom, te kreditnim zaduenjem opine.

6.14. Program razvoja ljudskih potencijala Nove okolnosti i globalizacija trae i novi pristup razvijanju ljudskih potencijala koji se moraju odvijati u vie pravaca, a najvaniji su : obrazovanje mladih na obrazovnim institucijama, prilagodljivost obrazovnih institucija potrebama i pravcima razvoja, te stalno osposobljavanje zaposlenih i nezaposlenih, naroito mladih ljudi. U ovoj oblasti treba da se usvoje informacione tehnologije i uskladi ponuda i potranja radne snage.

89

Jedan od najvanijih projekata je razvijanje menadment vjetina kod mladih ljudi sa stanovita novih naina planiranja, organizovanja, implementacije i kontrole sa naglaskom na timski rad i jaanje liderskih sposobnosti. 6.15. Program zatite ivotne sredine Ovaj program spada meu najznaajnije programe, jer savremeni trendovi zahtjevaju novi pristup u ovoj oblasti. Predpostavka za ovaj zadatak je set zakona iz oblasti zatite ivotne okoline po kojima moramo otpoeti sa obrazovno-promotivnim sadrajima kako bi to vie razvili svijest graana o potrebi provoenja preventivnih i sanitarnih mjera na zatiti ivotne okoline. U svakom planu odreuju se ope i posebne mjere zatite okolia opim mjerama obezbjeuju se opi uslovi za zatitu i unapreenje svih ili pojedinih vrijednosti sredine putem: Adekvatnog prostornog razmjetaja: - osnovnih funkcija (stanovanja,rada i odmora), - infrastrukturnih sistema, - djelatnosti koje ugroavaju okoli, - zelenih povrina. Posebnim mjerama obezbjeuju se specifine zatite pojedinih vrijednosti sredine u zavisnosti od naina i stepena njihove ugroenosti, zatiuju se: - voda, zrak i tlo, - vrijedna prirodna podruja i spomenici kulture. ZATITA VODA Mjere zatite vode utvruju se po odredbama Zakona o vodoma i Zakona o zatiti voda i pripisa donesenih na osnovu tih zakona. Zatita vodotokova Zatitne zone du vodotoka proteu se sa obje strane vodotoka u odreenoj irini, raunajui od obale i to uz cijeli vodotok na teritoriji Opine. Pregled zatitnih zona du vodotoka: - vodotok Une, Dobrenice, Korane i Mutnice u irini od 100 m, - vodotok Radetine, ajinog ptoka, Krivaje, Semania potoka, Graenice, Platnice, Toplice, Crnaje, Horljave, Pivnice i turlave u irini od 50 m. Radi zatite navedenih vodotoka potrebno je: 1. Izvriti regulaciju istih sa prioritetima - regulacija vodotoka ajinog potoka od Trga branilaca do Havina mosta, a do poetka tih radova potrebno je izvriti ienje i regulaciju dijela vodotoka pored naselja Slatina kao potencijalnog izvora zaraznih bolesti i ugroavanja zdravlja i ivota stanovnitva, - regulacija vodotoka rijeke Mutnice od Rajaka do ua u rijeku Koranu, - gornji tok rijeke Mutnice od Trstovakog mosta proglasiti zonom rekreacije i sporta, kao i jezera u Trcu. 2. Sankcionisati direktno ulijevanje bez tretmana komunalnih i industrijskih otpadnih voda. 90

3. Izvriti fiziko - hemijsku i mikrobioloku analizu vode, a uzorke uzimati na izvoru ili na ulazu u podruje opine, srednjem toku i uu ili na izlazu sa podruja opine; uzorke uzimati dva puta godinje. Zatitne zone izvorita Potrebno je donijeti odluke o irini zatitnih zona za sva izvorita na podruju opine, te reime zatite. Da bi se ostvarila zatita vodotoka, izvorita pitke vode i cjelokupne ivotne sredine u narednom periodu potrebno je to je prije mogue realizovati projekat kanalizacione mree sa sistemom za preiavanje. ZATITA ZRAKA Mjere zatite zraka provode se po odredbama Zakona o zatiti zraka i propisima donesenim na osnovu tih zakona. U narednom periodu potrebno je izvriti identifikaciju stvarnih i potencijalnih zagaivaa zraka te: - izvriti ograniavanje tetnih emisija ugradnjom filtera, regulacijom visine dimnjaka, izbora goriva itd., - podizati zatitne zone i pojaseve zelenila u naseljima, uz saobraajnice i oko industrijskih objekata koji isputaju tetne materije u zrak, - sankcionisati spaljivanje otpada. Radi zatite sredine od negativnih uticaja saobraaja treba obrazovati zelene zatitne pojaseve sa svake strane raunajui od spoljne ivice putnog pravca u irini od: - 60 m uz magistralne puteve, - 40 m uz regionalne puteve, - 20 m uz lokalne puteve, - 10 m uz nekategorisane puteve. Zatitu od praine, od buke, vibracija i radijacije provoditi po odredbama Zakona o zatiti okolia. ZATITA TLA Zatita uma Obzirom na polivalentnu ulogu uma, potrebno je upravljati umama na nain da se ouvaju autohtone umske zajednice u skladu sa vaeim zakonima i propisima. U cilju unapreenja uma i umskog zemljita potrebno je: - poveati povrine pod umama, poumljavanjem goleti, istina, degradiranih uma, - zaustaviti dalju degredaciju uma eliminisanjem faktora degredacija (erozije, nekontrolisane sjee, poari, bolesti drvea itd), - poveati udio etinarskih uma, posebno u blizini naselja i industrijskih pogona, - ouvati postojee i podizati nove komplekse uma pitomog kestena, - ureivati i istiti umsko zemljite u skladu sa umsko - privrednim osnovama.

91

Zatita zemljita Osim zatite uma, potrebno je zatititi i poljoprivredno zemljite. - smanjenjem agrotehnikih sredstava koja oneiuju tlo (pesticidi, umjetno gnojivo i sl), - poboljati kvalitet poljoprivrednog zemljita, - sprijeiti nelegalnu gradnju na poljoprivrednom zemljitu, - obezbjediti zatitu zemljita od nekontrolisanog iskoritavanja mineralnih sirovina itd. U cilju zatite okoline: vode, zraka i tla, posebnu panju treba obratiti na sve vee koliine komunalnih (kunih, ugostiteljskih) i industrijskih otpadaka koji se odlau najee na divljim deponijama ime postaju opasnosti za ovjeka i okolinu. Obzirom da je u narednom periodu u planu izgradnja deponije otpada na nivou Kantona, na podruju nae opine potrebno je izgraditi pretovarnu stanicu sa reciklaom, te osposobiti komunalno preduzee da ukljui to vei broj stanovnika kao korisnike komunalnih usluga. ZATITA PRIRODNIH PODRUJA I SPOMENIKA KULTURE Kao vrijedna prirodna podruja treba zatititi: - rijeku Unu sa obalom du cijelog toka na teritoriji opine, - rijeku Koranu sa obalom du cijelog toka na teritoriji opine, - rijeku Mutnicu sa obalom du cijelog toka na teritoriji opine, - sliv potoka Dobrenice od izvora do ua, - rijeicu Pivnicu, - da se ponor Horljave proglasi ekolokom zonom sa reimom zatite, - Dubrave (etinarska uma). Zatititi i po mogunosti izvriti sanaciju spomenika kulture po odredbama vaeih zakona iz ove oblasti.

92

7. IMPLEMENTACIJA I KONTROLA PROVOENJA STRATEKOG PLANA Prihvatanjem vizije, njene misije i stratekih ciljeva proizlazi da mora doi do promjena u organizacionoj strukturi lokalne uprave, u sistemu komunikacija i naina ponaanja, kadrovskog osposobljavanja i primjene novih vjetina kako bi se stvorila zajednika vrijednosna kultura svih uesnika drutvenog ivota u cilju realizacije stratekih ciljeva. Za realizaciju Stratekog plana odgovorni su: Naelnik opine Cazin za cjelokupan Strateki plan, efovi slubi opinske uprave za dijelove Stratekog plana koji se odnosi na njihove resore, Agencija za razvoj opine Cazin Odbor za planiranje i razvoj opine kojeg je imenovalo opinsko vijee.

Pored ovoga naelnik opine Cazin donijee uputstvo i procedure, rokove i nain informisanja, prikupljanja informacija i njihove distribucije kao i naine na koji e Strateki plan njegova primjena i kontrola provoenja biti prezentovana javnosti. Neophodno je formirati strune timove za pojedine oblasti koji e doprinijeti implementaciji Stratekog plana. U tom smislu potrebno je ukljuiti sve subjekte drutvenog ivota, nevladine organizacije i druga udruenja graana. U svrhu praenja, odnosno kontrole realizacije Stratekog plana primjenjivat e se slijedei oblici kontrole: - kontrola tekue realizacije, - kontrola promjena u lokalonoj upravi i u drugim subjektima koji uestvuju u implemantaciji. Pri izradi kontrolnih mehanizama treba utvrditi jasne vidove kontrole provoenja po nivoima odgovornosti za implementaciju kroz utvrivanje odgovornosti. Potrebno je istovremeno obezbjediti prikupljanje i selekciju informacija, njihovu obradu, identifikaciju, a posebno selekciju kljunih faktora koji su dominantni za uspjenu implementaciju ili za uporeivanje prijedloga za korektivne aktivnosti. U procesu implementacije mora se jasno definisati razuman rok, naroito u oblasti investicija da bismo izbjegli varljiva mjerila u kontroli i negativne posljedice. Svakodnevnu kontrolu vrit e implementatori, a naelnik opine e redovno vriiti ocjenu realizacije i o tome jednom godinje izvjetavati Opinsko vijee opine Cazin. Naravno najvei kontrolor e biti graani u razliitim ulogama u okvirima lokalne zajednice.

93

8. MEDIJSKO PREDSTAVLJANJE I JAVNOST U cilju podrke realizaciji Stratekog plana razvoja neophodno je sainiti plan medijskog predstavljanja Stratekog plana i njegove vanosti za ukupan razvoj opine Cazin. Time e se obezbjediti i javnost rada u provoenju stratekog plana. U fazi usvajanja Stratekog plana neophodno je putem javnih rasprava i sredstava javnog informisanja omoguiti uee graana u upoznavanju sa Stratekim planom. U fazi implementacije stalno obavijetavati javnost o nainu realizacije Stratekog plana. Strateki plan predstaviti na opinskoj web stranici, sa ciljem da svi zainteresirani mogu davati svoje prijedloge, miljenja i sugestije. Po mogunosti izvriti i prijevod Stratekog plana na engleski jezik. O svakom realizovanom programu i projektu iz Stratekog plana razvoja, obavijetavati graane opine Cazin o toku realizacije i eventualnim tekoama. Da bi se to uspjenije sproveo Strateki plan razvoja, neophodno je pronai naine za motivisanje graana opine Cazin u procesu provoenja istog u prvom redu kroz programe popularizacije koji znae vidljive pomake u stvaranju sredine kvalitetnog, sigurnog i podsticajnog ivotnog okruenja. Da bi se ubrzala implementacija ovog plana i njegovo medijsko predstavljanje neophodno je: - izvjetavati o aktuelnim dogaajima i isticati pozitivne primjere, - promovisati potrebu razvoja privatnog poduzetnitva u okviru lokalne zajednice. Prilozi i emisije u medijima moraju biti aktuelni i dinamini, sistematini i raznovrsni. U tom smislu, priloge treba ureivati tako to bi se aktuelni dogaaji komentarisali, pokretale akcije, traila rjeenja za pojedine probleme, inicirale rasprave o razvoju i povezala dimenzija sadanjosti i budunosti.

Cazin 27.05.2004.godine

ODBOR ZA PLANIRANJE I RAZVOJ OPINE CAZIN

94