Univerzitet Sarajevo Prirodno-matemati ki fakultet Odsjek za biologiju

kolska 2009/2010.god

SEMINARSKI RAD
iz hemije

TEMA : Nafta

Radile : Hodzi Eldina Husanovi Erna

Sarajevo, juni 2010.

1

SADR AJ:
UVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. NASTANAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 SASTAV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 PRONALAZAK I DOBIJANJE NAFTE . . . . . . . . . . . 6 SIROVA NAFTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 UPOTREBA I REZERVE NAFTE. . . . . . . . . . . . . . . 10 ZAKLJU AK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

UVOD
Nafta se danas u svijetu esto naziva i crnim zlatom. Jo od davnina, ljudi su uvidjeli korist od same nafte, te mo emo re i da se dana njica ne mo e zamisliti bez nekog oblika iskori tavanja same nafte. No, da bi se podrobnije upoznali sa samim pojmom nafte i svim to ona predstavlja u dana njem svijetu, te saznali ne to vi e o njenom hemijskom sastavu, bilo je potrebno da uradimo seminarski rad na temu same nafte. Zanimljivosti o nafti i njen hemijski zna aj bit e detaljnije obja njen u na em radu.

1. NASTANAK
Danas preovladava mi ljenje da je nafta nastala od masnih i vo tanih supstanci razli itih sitnih ivotinjskih i biljnih morskih organizama - planktona. Pod povoljnim uslovima, koji su vladali u dalekim geolo kim dobima, ivjele su i razmno avale se u toplim morskim zalivima velike koli ine tih organizama, me utim kad bi uginule talo ile bi se na morsko dno. U sredini siroma noj kisikom po elo je, zbog djelovanja anaerobnih bakterija, razaranje bjelan evina i drugih lako raspadljivih organskih materija. Otpornije masne i vo tane supstance gomilale su se onda u obliku mulja, odnosno sapropela. Taj osnovni materijal morao je poslije, nanosom rije nog mulja, biti pokriven za titnim slojem. Pod pritiskom zemljinih slojeva, i pomalo povi ene temperature, mast se pretvarala najprije u prabitumen, a onda u naftu. Prisustvo komplikovanih visokomolekulskih spojeva (holesterola, hormona, hlorofila i dr.) koji nisu mogli nastati jednostavnom sintezom, te opti ka aktivnost nafte dokazuju njeno organsko porijeklo. I sastav slane vode, koja prati naftu, svjedo i o njenom morskom porijeklu. S druge strane postoji mi ljenje da nafta poti e iz neispitanih i nedovoljno poznatih dubina Zemlje. Tome u prilog govore nalazi nafte u vulkanskim podru jima (na Kam atki), nagomilavanje nafte u velikim dubinama u mineralima kristalastog porijekla (Venecuela) i nalazi nafte u pukotinama litosfere u dnu Indijskog okeana.

2. SASTAV
Po svom hemijskom sastavu nafta predstavlja mje avinu velikog broja razli itih ugljovodika i malih koli ina jedinjenja sumpora, kisika i ugljika (oko 7%). U njoj su zastupljeni ugljovodici s jednom do 50 i vi e ugljikovih atoma u molekuli, i to prete no parafinskog (metanovog) niza (npr. pensilvanijska nafta) ili naftnog niza (npr. neke sovjetske nafte). U hemijskom sastavu po procentu mase dominira ugljik, zatim vodik, i kisik,te sumpor i azot kojih ima relativno malo. U zavisnosti od sastava i nastanka, to je mrko- uta ili zelena do crna viskozna te nost gustine manje od vode. Redovni pratilac nafte u njenim nalazi tima je zemni, odnosno prirodni gas. Postoje tri osnovne komponente koje ine sastav nafte: 1. Alkani 2. Cikloalkani 3. Aromatski ugljovodici Alkani su najjednostavnija organska jedinjenja, te grupa ugljovodika sa jednostrukim vezama izme u C- atoma.

Op ta formula alkana je: CnH(2n+2) n predstavlja broj ugljikovih atoma. Cikloalkani su takodjer ugljikovodici kod kojih su sp3 hibridizovane orbitale vezane u
5

zatvorenom nizu ili prstenu. Njihova op ta formula je: CnH2n n je broj ugljikovih atoma. Aromati ni ugljovodonici pripadaju grupi organskih molekula u ijem sastavu je zastupljena karakteristi na struktura est ugljenikovih atoma vezanih u prsten. Najpoznatiji aromati ni ugljovodonik je benzen. Po fizi kim osobinama nafta je uljana te nost mrke boje. U njoj se nalaze gasoviti, te ni i vrsti ugljikovodici. Gasoviti ugljovodici izbijaju iz zemlje i oni ustvari predstavljaju prirodni gas.

3. PRONALAZAK I DOBIJANJE NAFTE

Primjetno je da najvi e nafte ima na najosun anijim dijelovima planete (oko ekvatora). to je nafta dublje u zemlji, ve i je pritisak, tako da pri bu enju mo e do i do naglog izbijanja nafte i gasa. Dubina slojeva nafte mo e biti razli ita i kre e se od nekoliko metara do preko 5 km. U po etku su bu enja ra ena nasumice, ali su se kasnije po ela sprovoditi istra ivanja sastava tla to je rezultiralo prili no ta nim otkri ima naftnih le i ta. Geolo ka i geofizi ka istra ivanja pomo u dubinske sonde prvo daju potrebne informacije o geolo koj strukturi podzemnih slojeva, pa se tek na osnovu dobijenih rezultata odre uju daljnji postupci. Ona je najva niji izvor organskih jedinjenja u prirodi i na njoj se zasnivaju razne grane hemijske industrije. Najdublja do sada postignuta istra na bu otina od 9169 metara nalazi se u Oklahomi (SAD). Velike koli ine nafte dobijaju se danas u svijetu iz dubljih slojeva zemlje izlivanjem (eruptiranjem) iz bu otina na principu arte kih bunara. Kad bu otina dopre do naftonosnog sloja, nafta i plin naviru u bu otinu tjerani prirodnim pritiskom, koji, ako je dovoljno velik, mo e izbaciti naftu na povr inu zemlje. Kod vrlo visokih pritisaka nastaju sna ne "erupcije", pri emu se mlaz nafte di e desetak metara iznad povr ine zemlje. Ovakve divlje erupcije nekad su esto izazivale katastrofalne po are, koje je vrlo te ko ugasiti. Danas se to sprije ava posebnim ure ajima koji zatvaraju sondu i reguli u pritisak pri izlazu nafte. Kod nedovoljnih pritisaka nafta se mora crpiti pomo u posuda ili crpki. Naftonosni sloj se nikada ne mo e potpuno iscrpiti. Kad se tenzija nafte naftonosnog sloja u susjednom podru ju izjedna i s pritiskom u bu otini, nafta prestaje priticati. Velike koli ine nafte koje, uprkos svim

savremenim metodama va enja, ostaju u zemlji (vi e od 50%), mogle bi se izvaditi samo na rudarski na in.

NAFTNA PUMPA

to se ti e prerade nafte, jedan od najva nijih na ina je frakciona destilacija. Benzinska frakcija je te ni destilat sa ta kom klju anja od 150 stepeni Celzijevih. Iz nje se dobijaju razne vrste benzina koje se koriste kao goriva za motore i kao organski rastvara i. Pored ovog na ina prerade, benzin se mo e dobiti i postupkom koji se naziva kreking. Kreking se zasniva na principu cijepanja te kih molekula ugljovodonika sa visokim ta kama klju anja, na lak e molekule ugljovodika sa ni im ta kama klju anja. Sirova nafta je smjesa razli itih ugljovodika, prete no parafinskih,odnosno vi ih lanova tog niza, zatim naftenskih ugljovodika - cikloalkana, aromatskih ugljovodika i drugih organskih jedinjenja. Olefinskih ugljovodika prakti no i nema u sirovoj nafti, ali su zato prisutni u produktima njene prerade. Prema ovim grupama koje sadr e, nafte se dijele na : y y parafinske, naftenske (Najva niji predstavnici : U sirovoj nafti se nalaze i derivati ciklopentana i cikloheksana sa jednom alkil-grupom ili vi e alkil-grupa u bo nom nizu. Osim njih zastupljene su i slo enije molekulske strukture sa dva naftalenska prstena i vi e vi e naftalenskih prstena u molekulu.)

mije ane nafte (u nju su uklju eni ostaci benzenovih prstenova, peto lanih i esto lanih naftalenskih prstenova i alkil-ostaci. Kombinacija ovih ostataka u molekulu ugljovodika mo e da bude razli ita, a broj izomera ogroman).

Kao gorivo, naftu mo emo smatrati prirodnim te nim gorivom.

4. SIROVA NAFTA
Sirova nafta je kompleksna i nehomogena smjesa. Sastoji se od vi e blisko vezanih nizova slo enih hidrokarbonatnih jedinjenja od benzina do te kih kristalnih jedinjenja. Razne komponente koje ine sirovu naftu mogu se razdvojiti destilacijom pri povi enoj temperaturi. Tako se u rafinerijama dobijaju naftni derivati : y y y y y y Benzin Kerozin Ulje Mazivo Parafin Bitumen i mnoge druge komponente.

U zavisnosti od izvora iz kojeg dolazi, sirova nafta se razlikuje u svom hemijskom sastavu. Njen hemijski sadr aj ipak se mo e grubo podijeliti na hidrokarbonate i nehidrokarbonate. Svi hidrokarbonati izgra eni su samo od dva elementa, ugljika i vodika, ali oni grade irok spektar kompleksnih i me usobno sasvim razli itih jedinjenja. Smatra se da u sirovoj nafti ima od 82 do 87 % ugljenika i 12 do 15 % vodika, to zavisi od vrste nafte viskoznije komponente, kao to je bitumen, u proseku sadr e 8085 % ugljika i 811 % vodika. Nehidrokarbonatni sadr aj javlja se u izuzetno malim iznosima, ali je va an za ukupne osobine sirove nafte. ini ga sumpor (0,052 %), kisik (ispod 2 %), azot (oko 0,1 %), metali vanadijum i nikl (u tragovima), a povremeno se pojavljuju i male koli ine supstanci organskog porijekla, kao to su skeletni fragmenti, drvo, spore, ugalj i sli no. Sa injena od nekoliko hiljada hidrokarbonatnih komponenti i primjesa, sirova nafta mo e se grupisati u tri osnovna hemijska niza: y y y parafini, nafteni i aromatici.

Me utim, sirova nafta uglavnom je mje avina ova tri niza, sa varijacijama i naizgled beskona nim brojem uzajamnih proporcija. Geolozi esto ka u da na svijetu ne postoje dva naftonosna polja sa istovjetnom naftom. Osnovne karakteristike sirove nafte: Sirova nafta lak a je od vode i ne rastvara se u njoj. Za mjerenje specifi ne te ine naj e e se koristi skala Ameri kog instituta za petrolej (API), u kojoj je istoj vodi dodjeljena vrijednost 10 API, dok te nosti lak e od vode, kao nafta, u ovoj skali imaju ve e vrijednosti. y y y Za vrednosti ispod 20 API sirova nafta se smatra te kom od 20 do 25 API sirova nafta se smatra srednjom a preko 25 API sirova afta se smatra laganom.

Generalno, prema specifi noj te ini i relativnoj mobilnosti, razne vrste sirove nafte klasifikuju se na:     vrste katrane, te ka ulja, srednja i lagana ulja.

Za razliku od katrana, ulja su dovoljno pokretna i mogu su nesmetano izvla iti iz svojih le i ta. Specifi na te ina i mobilnost klju ne su osobine sirove nafte one uslovljavaju na in njenog izvla enja, vrstu transporta, tehnologiju obrade i cijenu po barelu.

Kada su u pitanju druge karakteristike nafte, zbog slo enosti sastava, te ko ih je procijeniti ak i okvirno. Srednju ta ku klju anja sirove nafte prakti no je nemogu e odrediti. Pojedina ne vrednosti za ta ku klju anja kod njenih brojnih komponenti mnogo variraju, a neke su toliko visoke da se ne mogu izmjeriti. S druge strane, pojedine komponente nafte imaju toliko nisku ta ku klju anja da isparavaju na normalnim temperaturama ove lako isparljive komponente stalno oti u u atmosferu, ako se ne konfiniraju. Tako er, nemogu e je odrediti srednju ta ku mr njenja, po to razli ite komponente o vr avaju na razli itim temperaturama. Me utim, kod sirove nafte uvijek se mjeri takozvana ta ka te enja ispod ove temperature nafta postaje plasti na i prestaje da te e, pa je njeno poznavanje izuzetno va no za izvla enje i transport. Vrednost ta ke te enja kre e se od 57oC do 32oC, u zavisnosti od naftonosnog izvora.

5. UPOTREBA I REZERVE NAFTE

Ve pet milenijuma, nafta je poznata ljudima. Prvi stanovnici Mesopotamije su naftu iskori tavali smatraju i ju ljekovitom.Kasnije, tokom historije, ovje anstvo je lagano otkrivalo korisne strane nafte, prije svega njenu zapaljivost i upotrebljivost za pravljenje raznih vatrenih oru ja. U me uvremenu, interesovanje za naftu je znatno poraslo na svjetskom tr i tu. Kitovo ulje, do tada kori teno za uljane lampe, postalo je preskupo i rijetko se nalazi zbog istrebljenja kitova, pa je ubrzo zamjenjeno mnogo jeftinijom naftom. Zbog gasova koji se osloba aju sagorijevanjem nafte (ali i drugih fosilnih goriva), ozbiljno je ugro ena klima na Zemlji, kao i ukupna ekolo ka slika svijeta. Zabrinutost zbog ovakve situacije i razli iti oblici ekolo kog aktivizma za sada su u maloj mjeri uticali na stalan razvoj naftne industrije i potro nju ovog energenta. Nafta i su posebno ponosni na svoje projekte kakav je pokret recikla e ulja. U sakuplja kim centrima ve kori teno ulje koristi se za proizvodnju energije i dobija svoj drugi ivot deset litara ovakvog ulja mo e da napravi dovoljno energije za spremanje 48 obroka u mikrotalasnoj pe nici, 216 su enja kose, 15 mjeseci rada usisiva a i 24 sata ivota jednog doma instva. Neravnomjerno raspore ena, nafta se danas nalazi u vi e sedimentnih basena, koji se me u sobom razlikuju po veli ini. Najve im se smatra Arapsko-iranski basen na kome se nalaze i dva najve a svjetska izvori ta nafte: y El D avar u Saudijskoj Arabiji, sa 80 milijardi barela i
10

El Burqan u Kuvajtu, sa 75 milijardi sirove nafte.

Najve i proizvo a i nafte su: 1. 2. 3. 4. 5. Saudijska Arabija Rusija Sjedinjene Ameri ke Dr ave Iran Meksiko

Smatra se da e sa sada njim tempom potro nje, koli ina sirove nafte zna ajno opasti ve polovinom ovog vijeka. To bi moglo izazvati ukupno smanjenje proizvodnje i debakl svjetske ekonomije, ali se svijet ve polako priprema za nestanak nafte. Unato svom zna aju, nafta ipak nije nezamenjiva postoji pregr t alternativa koje bi mogle zameniti ovaj resurs.

11

6. ZAKLJU AK
NAFTA kao stil ivota!
Ve ina industrijskih proizvoda koje koristimo u svakodnevnom ivotu, u cjelini ili djelimi no, proizvodi se od nafte i njenih derivata. Djeluje nevjerovatno, ali se od petroleja prave i neke sasvim obi ne stvari baloni, flomasteri, ukrasne svije e, mastilo, boje, najlonska u ad, klavirske dirke, lijepak, digitalni satovi, kontaktna so iva, nao ale za sunce, papu e, loptice za golf, pricevi, vitaminske kapsule, odje a, razna elektronika (od audiokaseta i plo a do telefona, kamera, CD plejera i ra unarske opreme), kozmeti ki proizvodi (karmini, parfemi, dezodoransi, amponi, kupke, kreme za brijanje, zubne paste...), brojni lijekovi (aspirini, antihistamini i antiseptici), hirur ka pomagala, pejsmejkeri, pa ak i vje ta ka srca. To se ne prime uje, ali bi jedan dan takozvanog modernog oveka bio nezamisliv bez nafte, po ev i od bu enja digitalnim satom do uspavljivanja pilulama za spavanje. Zato danas na svijetu ne postoji nijedna zemlja koja je ravnodu na kad je re o nafti njenom posjedovanju i eksploataciji, transportu i industrijskoj obradi. No, da e nafte ubrzo nestati svjesni su mnogi, te se ve poku avaju naviknuti na derivate koji mijenjaju naftu.

12

7. LITERATURA
Knjige:
 Knjiga o nafti i plinu; eljko Mati a; 2007.; Zagreb.  Organska kemija; S.H.Pine; 1994.; Zagreb  Organic chemistry; T.W. Graham Solomons and Craig B. Fryhle; 2008.; USA

13