i

i i
B
B R
R
1
m
f
x f
x
i
i i

b m a b
f
d f
a x
i
i i
1
+ +

i
i i
N
x N
x

i
i
i
R
A
A
R

i
i
i
x
f
f
H

i
x
N
H
1
( )

i
i i
f
x x f
3
3

( )

i
i i
f
x x f
4
4

,
'

i
r
i i
r
i
r
f
d f
N
d
m

i
r
i i
r
i
r
f
d f
N
d
m

i
r
i i
r
R
x R
m

i
r
i i
r
R
d R
m
'
b
a x
d
i
i

'
a x d
i i

Nominalni niz
Relativni brojevi
( raunaju se za nominalne nizove)
Vagana sredina relativnih brojeva
Aritmetika Harmonijska
Ri = niz relativnih brojeva
Harmonijska sredina
Numeriki niz
Aritmetika sredina
1
m
n
x
x
i

N
d
a x
i
+
Mod
( ) ( )
i
c b a b
a b
L M
O

+

+
1
=>
sa f
k
Medijan
i
f
f
N
L M
med
i
e

,
_

+

'
1
2
Varijanca

i
i i
i
f
x x f
N
x x
2
2
2
2
2
) (
) (

Standardna devijacija
2

Pearsonov koeficijent asimetrije
(pomou moda)
[ ] 3,3 -

Mo x
S
k

Pearsonov koeficijent asimetrije

(pomou medijana)
[ ] 3,3 -
) ( 3

Me x
S
k

Bowleyev koeficijent asimetrije

[ ] 1,1 -
2
1 3
1 3
Q Q
Me Q Q
S
q k

Koeficijent varijacije
% 100
x
V

Interkvartil
1 3
Q Q IQ
Koeficijent kvartilne devijacije
[ ] 0,1
1 3
1 3
Q Q
Q Q
VQ
+

Donji kvartil
i
f
f
N
L Q
razr t k

+

. . var
1
1 1
4
Gornji kvartil
i
f
f
N
L Q
razr t k

+

. . var
1
1 3
4
3
Aritmetika sredina aritmetike
sredina
N
x
x
i

Raspon varijacije
min max
X X R
x

Momenti oko 0

i
r
i i
r
i
r
f
x f
N
x
m
Momenti oko a
a x d
i i


Momenti oko a i b
b
a x
d
i
i

'

Momenti oko sredine (pomou
momenata oko 0)
2
1 2 2
m m
3
1 2 1 3 3
2 3 m m m m +
4
1 2
2
1 3 1 4 4
3 6 4 m m m m m m +
Momenti oko sredine (pomou
momenata oko a)
2
'
1
'
2 2
m m
3
'
1
'
2
'
1
'
3 3
2 3 m m m m +
3
'
1
'
2
2
'
1
'
3
'
1
'
4 4
3 6 4 m m m m m m +
Momenti oko sredine (pomou
momenata oko a i b)
( )
2
' '
1
' '
2
2
2
m m b
( )
3
' '
1
' '
2
' '
1
' '
3
3
3
2 3 m m m m b +
( )
4
' '
1
' '
2
2
' '
1
' '
3
' '
1
' '
4
4
4
3 6 4 m m m m m m b +
Momenti za relativne brojeve (oko 0,
oko a i oko a i b)
Standardizirano obiljeje

x x
Z
i
i

Mjere asimetrije (3)

3
3
3

Mjere zaobljenosti (4)
4
4
4

Neke pomone formule

,
_

,
_

1
100
1
100
100
2
2
2
2 2
2
2
2
2 2
2
2
2
2
2
2
1 2
2
V
m
x
m
V
x
x m
x V
x m
m m

2 2
1 2
+ m m
3
1 2 1 3 3
2 3 m m m m +
'
1
m a x +
b
a x
m

' '
1
2
2
' '
1
2
2 ' '
2
b
m b
m
+

2
2

1
m x
V J E R O J A T N O S T
( )
n
m
D P
P(D) vjerojatnost dogaaja
m broj povoljnih ishoda
n broj moguih ishoda
P(D)+Q(D) = 1
P(D) vjerojatnost dogaaja
Q(D) suprotna vjerojatnost dogaaja
T O T A L N A V J E R O J A T N O S T
P(D) = P(D1)+P(D2)+P(D3)....... vjerojatnost da e se realizirati ili dogaaj D1 ili dogaaj D2..........
S L O E N A V J E R O J A T N O S T
P(D) = P(D1)*P(D2)*P(D3)......... - vjerojatnost da e se realizirati i dogaaj D1 i dogaaj D2..........
....koliko treba puta izvriti neki pokus da se s vjerojatnou P moe oekivati da e se dogaaj, koji ima
vjerojatnost p, dogoditi bar jedanput....
) 1 log(
) 1 log(
p
P
n

R E L A T I V N A V J E R O J A T N O S T
P(B/A) = P(AB)/P(A) - vjerojatnost da e se dogoditi dogaaj B ako se dogodi dogaaj A
P(A/B) = P(AB)/P(B) - da e se dogoditi dogaaj A ako se dogodi dogaaj B
P(A+B) = P(A)+P(B)-P(AB) - vjerojatnost da e se dogoditi barem jedan od dva dogaaja jednaka je zbroju
vjerojatnosti svakog pojedinog dogaaja umanjenom za vjerojatnosti da e se oba dogaaja dogoditi
istodobno.
B A Y E S O V A F O R M U L A V J E R O J A T N O S T I
( )
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ) / ( ) ( ) / ( ) ( ) / ( /
/
/
4 4 3 3 2 2 1 1
1 1
1
B A P B P B A P B P B A P B P B A P B P
B A P B P
A B P
+ + +

1
1
k
k
y
y
G
Vremenski niz
Individualni indeksi
a) stalne baze
100
b
k
k
Y
Y
I
b) promjenjiva baza (lanani indeksi)
100 *
1
1 /

n
n
n n
Y
Y
I 100
1 /
1

n n
n
n
I
Y
Y
Izraunavanje lanova vremenskog niza
temeljem indeksa stalne baze :
k
k
b
I
Y
Y
100

100
k b
k
I Y
Y

Izraunavanje lanova vremenskog niza

temeljem lananih indeksa :
unatrag
I
Y
Y
k
k
k

+
+
1
1
100
unaprijed
I Y
Y
k k
k

100
1
Preraunavanje indeksa stalne baze u
indekse nove stalne baze :
b
k
n
I
I
I
100

In = novi indeks godine n

Ik = stari indeks godine In
Ib = indeks nove bazne godine
Srednje vrijednosti vremenskih nizova
a) Statike vrijednosti
Aritmetika sredina
N
Y
Y
i

- intervalni vremenski niz

Kronoloka sredina

i
i i
V
Y V
KS - trenutani vremenski niz
Geometrijska sredina ako: pozitivna
ekstremna vrijednost
k
k
Y Y Y G ...
2 1

Geometrijska sredina lananih indeksa

1
1 / 2 / 3 1 / 2
...

k
k k
I I I G
Prosjena godinja stopa (rasta ili pada)
100 100 G s
Predvianja
1

k
i k
G y y
- ubraja se i ishodina god. i god. za koju se
predvia
Oekivanje
rast
G
x
log
,% 1 log
pad
G
x

log
,%) 0 1 log(
b) Dinamike vrijednosti
- trendovi
Linearan trend


} ishodite na sredini (neparan broj
lanova niza ili jednak razmak izmeu
lanova) ishodite je godina uz koju stoji
lan xi=1, ako paran broj : ishodite 6. mj.
a y - kod ishodine godine
Pretvaranje godinje jednadbe u mjesenu kod intervalnog niza:
x
b a
y
t
144 12
+
Pretvaranje godinje jednadbe u mjesenu kod trenutanog niza:
x
b
a y
t
12
+
Mjere reprezentativnosti
1. Apsolutne
Varijanca
N
Y Y
t i
k

2
2
) (

Standardna devijacija
2
k k

2. Relativne
Koeficijent varijacije 100 *
Y
V
k

Krivolinijski trend (b-stopa promjene trenda, a trend

veliina u ishoditu trenda)
2
cx bx a y
t
+ +
Koeficijenti kad je ishodite u sredini vremenskog niza
Eksponencijalni trend
Ishodite na poetku
ishodite na
sredini (neparan
br. lanova ili
jednak razmak)
log B =x
B = 10
x
b - pokazuje koliko se puta promijeni veliina pojave ako se vrijeme
promijeni za jedinicu mjere, tj. sadri informaciju o prosjenoj stopi
promjene trend vrijednosti (sB = (B-1)*100)
a pokazuje trend veliinu u ishoditu trenda
y a
x
y x
b
i
i i

2
b x y a
x x x
y x y x
b
bx a y
i i
i i i
t
*
2

k
i
i
k
i
i i
x
y x
b
1
2
1
N
x
x
i

N
y
y
i

k
i
k
i
k
i
i i i
k
i
k
i
k
i
i i i i
x x x k
y x x y k
c
1 1 1
2 2 4
1 1 1
2 2

k
i
k
i
k
i
i i i
k
i
k
i
k
i
k
i
i i i i i
x x x k
x y x x y
a
1 1 1
2 2 4
1 1 1 1
2 2 4

N
y
a A
x
y x
b B
i
i
i i
l o g
l o g
l o g
l o g
2

B x
N
y
a A
x x x
y x y x
b B
AB y
i
i i
i i i
x
t
log
log
log
log log
log
2
Mjere reprezentativnosti s log
standardna
devijacija i varijanca
(na kvadrat) (jed. za
y)
100 *
log
log
Y
V
k

- varijanca
Ukupno kvadratno odstupanje org. lanova od trenda
u
2
) log (log

t i
y y u
Oekivanje (pad ili rast, npr. za koliko godina e
se.smanjiti za 15%.)
G
rast
pad
x
log
) ,%( 1
) %( 1
log

godina (x+poetna godina)

Regresija i korelacija
Jednostavna linearna regresija
b x y a
x k x
y x k y x
b
bx a y
i
i i
r

2
2

Odstupanja = individualna + rezidualna

+ +
2 2 2
) ( ) ( ) ( y y y y y y SR SP ST
i r i T
2
2
2
2
2
y k y ST
y k y x b y a y SR
y x b y a y SP
i
i i i i
i i i i

Rezidualna odstupanja
r i i
y y u
Relativna RO
100
,

i
r i
rel i
y
y y
u
Standardizirana RO
SR
r i
s i
y y
u

tan ,
k
y y
r i
SR
2
2
) (

Koeficijent determinacije
> <

1 , 0
) (
) (
2
2
2
y y
y y
r
i
r

) 1 (
2
1
1
) (
) (
1
2
2
2
2
2
r
k
k
r
y y
y y
r
i
r i

Multipla linearna regresija

k k r
x b x b x b a y + + + + ...
2 2 1 1
Ispitivanje reprezentativnosti koeficijent multiple
determinacije


K br. nezavisnih varijabli
Jednostavna linearna korelacija
b x y a
x k x
y x k y x
b
bx a y
i
i i
r

2
2

' '
'
' '
2
2
b y x a
y k y
y x k y x
b
y b a x
i
i i
r

Pearsonov koeficijent korelacije

) 1 ( ' *
) 1 (
1 , 0
) (
) (
2
2
2
2
t
t
> <

b b r
r r
y y
y y
r
i
r
Multipla linearna korelacija
k k r
k k r
y b y b y b a x
x b x b x b a y
'
2
'
2 1
'
1
'
2 2 1 1
...
...
+ + + +
+ + + +
Korelacija ranga
i
d
= razlika rangova
parova (u nizu najmanji
= 1, najvei = n)

N
Y Y
t i
k
2
log
) log (log

> <

) 1 (
) 1 (
1
1
1 , 0
) (
) (
1
) (
) (
2 2
2
2
2
2
2
2
R
K k
k
R
y y
y y
R
y y
y y
R
i
r i
i
r

) 1 (
* 6
1
3
2
'
k k
d
r
i
k
r
r
i

Procjene nepoznatih karakteristika osnovnog skupa

( ) ( ) x se z x x x se z x u u + < < - interval pouzdanosti
2
'
1
]
1

a
G
z
n

- opseg uzorka
f
n
N
n
n
n
+

1
'
'
1
'
- opseg uzorka ukoliko je f>0,05 ili 5%
( )
n
x se

- ako je frakcija 05 , 0 f
1
2 2

n
n
s
u

( )
n
s
x se ukoliko se radi o uzorku manjem od 30 elemenata
( ) ( ) x se t x x x se t x u u + < <
( )
1
2

N
n N
n
x se
u

- standardna pogreka => za frakcija > 5%

N
n
f
'
- frakcija odabiranja
n
x
x
u
u

- aritmetika sredina iz totala skupa

Procjena totala osnovnog skupa
u x N x

' - total s grekom

( ) ( ) x se N x se

- standardna greka procjene totala

( ) ( )

+ < < x se z x x x se z x ' ' - interval pouzdanosti
2
'
1
]
1

a
G
z
N n

- opseg uzorka
Procjena proporcije osnovnog skupa
2
'
1
1
]
1

a
G
PQ z
n - opseg uzorka
n
M
P
u
u
- proporcija elementa u uzorku s odreenim modalitetom
u
u
u
P
n
M n
Q

1 - proporcija elementa u uzorku s promatranim modalitetom

( )
1

n
Q P
p se
u u
- kada je 05 , 0 < f
( )
1 1

N
n N
n
Q P
p se
u u
- kada je 05 , 0 f
( ) ( ) p se z P P p se z P
u u
+ < < - interval pouzdanosti
Testiranje hipoteze o nepoznatim karakteristikama osnovnog skupa
200 .. ..........
0
x H ili 0 200 .. ..........
0
x H - naa pretpostavka.....
ukoliko naa pretpostavka nije istinita, postavlja se alternativna pretpostavka:
200 .. ..........
1
x H ili 0 200 .. ..........
1
x H - alternativna pretpostavka
( ) ( ) x se z x x x se z x u u + < < - interval pouzdanosti
( ) x se
x x
z
u
i
0
- donoenje odluke o prihvaanju nul-hipoteze
Testiranje hipoteze o razlici aritmetikih sredina osnovnih skupova
0 .. .......... 2 1
0
x x H ili 2 1
0
.. .......... x x H - nul-hipoteza
0 .. .......... 2 1
1
x x H ili
2 1
1
.. .......... x x H - alternativna hipoteza
2
2 1
2
2
2 1
2
1
+
+

n n
n n
s
u u


( )
2 1
2 1
2 1
n n
n n
s x x se

+

( )
2
2
2
1
1
2
2 1
n n
x x se
u u

+
- standardna pogreka ukoliko je 30 > n elemenata
( ) 2 1 0 x x se t t
- interval prihvaanja nul-hipoteze kada je 30 n elemenata
( ) 2 1 0 x x se z t
- interval prihvaanja nul-hipoteze kada je 30 > n elemenata
( ) 2 1
2 1
x x se
x x
t
u u
i

+
- ako je 30 n elemenata
( ) 2 1
2 1
x x se
x x
z
u u
i

- ako je 30 > n elemenata

Testiranje hipoteze o nepoznatoj proporciji skupa
0 .. ..........
0 0
P P H ili
0 0
.. .......... P P H - nul-hipoteza
0 .. ..........
0 1
P P H ili
0 1
.. .......... P P H - alternativna hipoteza
( ) p se z P t
0
interval prihvaanja nul-hipoteze za velike uzorke
( ) p se z P
u
t
( ) p se
P P
z
u
i
0

- donoenje odluke o prihvaanju hipoteze...

( )
1

N
n N
n
PQ
p se - standardna pogreka
- ukoliko je 30 n elemenata
( )
2 1
2 1
p p se
P P
z
u u
i

- donoenje odluke o prihvaanju hipoteze

( )
2 1
2 2 2
2 1
1 1 1
2 1
2 n n
P n
n n
P n
p p se
u u u u

+
+
+


- standardna pogreka proporcije dvaju skupova
Testiranje hipoteze da distribucija osnovnog skupa ima odreeni oblik - H
i

kvadrat
( )

i
i i u
e
e M
2
2

- izraunavanje Hi kvadrata
i u
M - opaene frekvencije df=k-1 - stupanj slobode
i
e - oekivane frekvencije
Testiranje hipoteze o razlici proporcija triju ili vie osnovnih skupova
k
P P P P H ... ... ..........
3 2 1 0
- nul-hipoteza
k
P P P P H ... ... ..........
3 2 1 1
- nul-hipoteza

n
M
P
u
' - opa proporcija osnovnog skupa
' P n e
i i
- izraunavanje oekivanih proporcija