Neolit na podrucju BiH

(skripta)

Uvod:
Dva neolitska kompleksa u Evropi:
I-

II-

mediteranski kompleks-u koji ubrajamo evropska poluostrva i nesto prostora u njihovoj pozadini.On je okarakterisan tzv.impresso,odnosno cardium impresso keramikom ( ukrasenom utiskivanjem prstom,rubom skoljke ili nekim odgovarajucim predmetom ), zatim bojenom i monohromnom keramikom.On obiluje jos i bogatstvom plasticnih figura,pretezno zenskih figura raznih domacih zivotinja. -Starcevo-Vinca Srbija,Danilo-Hvar na Jadranu i dr. srednjovjekovni kompleks-u koji,pored srednje Evrope spada i dio zapadnog Podunavlja.Ovaj kompleks okarakterisan je poluloptastim koricnim,biokoricnim i kruskolikim vazama,dok u ornamentici dominiraju linije,trake i ubodi.

Izmedju ova dva glavna evropska kompleksa prostire se i jedan dosta sirok prelazni pojas,u kojem dolazi do mijesanja neolitskih kulturnih elemenata. BiH pripada sjeverozapadnom Balkanu.Pri tome,Hercegovina ulazi u cjelini u mediteranski,dok Bosna pripada prelaznoj zoni,jer se u Bosni tokom neolitskog doba susretali i mijesali kulturni elementi iz obje velike evropske zone,tzv.mijesani stilovi na bosanskom tlu. Tri faze istrazivanja neolita: 1) austrougarski period-Butmir kod sarajeva 1893/96. god. 2) pripada staroj Jugoslaviji-neolitsko naselje Donje Mahale 1924.,kod Kaknja 1933. usce Zgoscanskog potoka u rijeku Bosnu,Turbe kod Travnika 3) poslije oslobadjanja zemlje-Nebo u dolini Bile kod Travnika (neolitska grupa),Lisicici kod Konjica (1952-1954.god. jadransko neolitska kultura),Zelena pecina na izvoru Bune kod Mostara 1955.,Gornja Tuzla (starcevacka neolitska grupa),Arnautici kod Visokog,Obre kod Kaknja,Mostre kod Visokog itd. Dvije neolitske oblasti u BiH: -prvu sacinjava Bosna,sa svojim vise centralnobalkanskim i kontinentalnim kulturnim elementima (ali i mijesanim stilovima) -drugu Hercegovina ciji neolit ima potpuno mediteranski karakter

Stariji neolit
Njemu pripadaju donji stratumi u Gornjoj Tuzli,Obrima I,Zelenoj pecini,Ravlica pecina,Zukovackoj pecini,Cairu kod Stoca i na Vukovim njivama. Naselja u Gornjoj Tuzli i Obri I nalaze se u Bosni,a dok Zelena pecina i Ravlica pecina u Hercegovini.

Kasno Starcevo 5750.god.pr .e. . Starceva grupa (Gornja Tuzla)-naselja su uglavnom bila locirana na malom uzvisenju pored velikih ili malih rijeka. Kuce iz ovih perioda bile su cetvrtaste i izgradjene na povrsini zemlje.Posebno interesovanje izazivaju ostaci poda od jedne ovakve kuce.Taj pod je bio izgradjen od manjih kamenih ploca,a iznad njega su bili komadi crvene pecene ilovace od zidne konstrukcije i nesto izgorjelog drveta. Naselje Obre I-obuhvatalo je povrsinu od 500 kvadratnih metara,gdje su gradjene neke slabije nastambe.U zivotnim uslovima nam pruzaju jedino ostaci od tri ognnjista ( izgradjeni od kamenih ploca,oblutaka i premoza ilovace i od nekoliko zvrnjista) Zelena iRakovicka pecina-stanovnici ove dbije pecine koristili su razne pecinske zaklone U hercegovackim naseljima glavna karakteristika predstavlja tzv.impresso keramika. Svojstva keramike iz Gornje Tuzle (STARCEVACKI KERAMICKI ELEMENTI) a) tri osnovne vrste keramickih posuda:gruba,monohromna polirana i slikana kermaika. b) na posudama dominiraju oblici:polukuglaste,kuglaste posude sa jacom profiliranom obradom i kuglaste posude sa kracim cilindricnim vratom. c) na gruboj keramici vanjska povrsina je najcesce ukrasena otiscima nastalim od povlacenja prstom-BARBOTINE TEHNIKA ili utiscima prsta i nokta (impresso tehnika) d) bojena keramika ima obicno crvenkast ili sivosmedj premaz,dok su cisto geometrijski ukrasi (okomite ili cikcak linije,meandri i sl) izvedeni tamnom ili rjedje-sasvim crnom bojom. *Iskljuciva upotreba pravolinijskih bojenih ornamenata izvedenih u tamnoj bojiodredjuje pripadnost ove keramicke robe u okviru starcevacke grupe. Naselje Obre I Pripada takodjer starcevackoj neolitskoj grupi.Keramicki elementi ovdje su prilicno naglaseni i kombinovani sa nekim elementima jadranske cardium-impresso kulture. Postoje 3 osnovna keramicka izraza: a) barbotinska i druga gruba keramika b) bojena keramika (pehari,zdjele na prstenastoj nozi itd) c) monohramna keramika (konicne i poluloptaste solje,biokonicne zdjele) JADRANSKI KERAMICKI ELEMENTI-posude sa mnogo manjim stijerkama,a povrsina im je tamne i tamnosmedje boje. Zelena pecinaNema posuda sa slikanim ornamentima (razlika u odnosu starcevacke grupe). Dvije vrste keramickih izradjevina:

gruba monohramne,polirane posude Ovdje razlikujemo tri vrste motiva: a) utisci prsta i nokta-circummediteranskim motivima b) motivi,klasa i tzv.motivi stipanja c) motivi koji se upotrebljavaju ugl.u zapadnom mediteranskom prostoru,a to su: motivi koji oponasaju pletene kosare ili su izvedeni jednom posebnom vrstom skoljke,gusto zigosani polukrugovi i dr.motivi Pavlica pecina-dominira gruba keramika sa utscima prstiju ili nokta,skoljke ili neki zasiljeni predmet,ali nije nepoznata keramika sa dobro uglacanom povrsinom i zigosanim ukrasima. Kult mrtvih-stariji neolit Obri I- u stratumima otkriveno je osam grobnih cjelina.Ugl. kosti su pripadali djeci.Cetiri groba su sadrzavala kompaktnije dijelove djecijih kostura (dojencadi) u zgrcenom polozaju,a ostala 4 slucaja-rasute djecije kosti sa zivotinjskim kostima i nekim predmetima zajedno.Tako se dobio najstariji tumulus u BiH.Sa uspravnim plocama zatecena su jos dva uredjaja:uz prvi je stajao nakit od morske skoljke,a uz drugu-3 kamene sjekire i 1 ukopana posuda. Zelena pecina-uz istocnu stijenu potpecinskog prostora nadjene su kosti lubanje i udova jedne ljudske individue.Prema antropoloskim nalazima rado se o djetetu od 5 godina.Najvjerovatnije je da se u Obrima I i Zelenoj pecini radio o kultnom zatrovanju djece,radi prospenteta?(ne kontam Edinu ovdje xD) buduceg naselja.

Srednji neolit
U srednjem neolitu,svoj zivot pocinju kakanjska i vincarska grupa,a kasnije i butmirska grupa (zapocinje u srednjem neolitu,a svoj vrhunac dozivljava u mladjem neolitu). Najznacajnija nalazista kakanjske neolitske grupe su: Obre I,Kakanj i Arnautovic. *U Obrima I ( III i IV stratum)otkriveni su ostaci od 5 stambenih objekata.Bili su to cetvrtaste kuce na povrisni zemlje,a jedna od njih je imala dvije prostorije (od oko 60 kvadratnih metara).Podnice kuca bile su od nabijene ilovace ili od tanjih kamenih ploca ili od oba materijala.Kucni temelji su bili izgradjeni od kamena,na uglovima su

ustanovljene jame od stubova,a zidovi su bili izgradjeni od drveta ili ilovace.Svaka kuca je imala svoje unutarnje ognjiste. *Stanovnici naselja u Kaknju gradili su velike zamunicke nastambe.Jedna kuca je bila dugacka oko 50 m,a siroka 5 m.Ukopane blizu 1 m u zemlju zdravicu.Drveni pleter i lijep od ilovace sluzili su za izgradnju zidnih konstrukcija.Nesto dalje od dugacke kuce otkriven je citav niz malih,ljevkastih jama,koje su sluzile kao ostave. *Naselje u Arnautovicima-nisu gradjene zemunicke kuce kao u Kaknju,nego kuca na povrsini zemlje,cije su uglove nosili masivni stubovi ukopane u duboke jame.Bile su velikih dimenzija. Ova neolitska grupa ima dosta originalan stil keramickih izradjevina,sto cini jedinstven primjer u Bosni.Ti elementi su:
a) nesto uprostena barbotinska i impersso,gruba keramika( starijafaza),dok u

srednjoj fazi ovaj keramicki tip ustupa mjesto obicnoj gruboj keramici (trbusasti lonci sa cilindricnim vratom,obicni zaobljeni lonci i konicne zdjele). b) Monohramna keramika-uglacane povrsine,sivkastosmedje,smedje,tamnosive boje;oblici:polukuglaste solje,razne vrste tanjira i zdjela,tzv. Vaze tulipanskog oblika i vaze na visim,zvonolikim nogama;zadnja faza: crnoglacana keramika c) Kultne posude na cetiri zadebljane noge,sa sirokim kosim otvorom i velikom drskom iznad ovog otvora.Unutarnji dio obojene su crveno,nanesena poslije pecenja posude(Rinearni motivi? ) d) U ornamentalnom pogledu smjenjuju se plasticni i urezani motivi (izvedeni dosta plitkim urezima) u obliku stratigranih traka,trouglova i rombova na nogama ritona (kultnih posuda) urezani motivi bodljikave zice. Kulturnu nepoznanicu predstavljaju ritoni na cetiri noge.Ove posude su karakteristicne za jadransko podrucje ( daniltska grupa ). U materijalnoj kulturi kaknjske grupe veliku ulogu su igrala kostana orudja,posebno sila i spatule (jedna vrsta kasika). Najbrojnija neolitska grupa u Bosni bila je vincarska grupa.Jama Vinca smjestena na Dunavu juzno od Beograda,sve do danas ostala je glavno nalaziste ove neolitske skupine.U hronoloskom smislu ona je zaprema vjerovatno srednje i kasno neolitsko doba. Vincarska grupa u Bosni zaposjedala je prostor izmedju rijeke Drine-Save-Bosne i Usore-podrucje sjeveroistocne Bosne.U pocetku je bilo tek nekoliko naselja ( Gornja Tuzla,Varos kod Kaknja),ali tek kasnije dolazi do formiranja mreze naselja.U Bosni se razlikuje nekoliko tipova naselja vincanske grupe: 1) naselja u obliku tzv. telova-ravnicarski predjeli sjeveroistocne Bosne 2) sojenicka naselja u Tuzli 3) naselja na istaknutim brezuljcima-na brezuljcima uz rijeku Bosnu i Usoru

*Prvom tipu naselja pripadaju : Varos kod Koraja,Grbaca kod Slatine(Bosanski Samac),Matic kod Tolise (Donja Mahala) i dr.Najstarije i najdugotrajnije tel naselje je ono u Varosi.Ono je bilo nastanjeno tokom citavog srednjeg i mladjeg neolita.Naselje u Maticu osnovano je krajem srednjeg i mladjeg neolita,a ono u Gubaci pripada iskljucivo kasnom periodu vincanske grupe.Pokazalo se da su kuce u Varosi bile gradjene u polukrug,uz rubni dio tela,da je srediste tela bilo dosta slobodno. *U okviru jednog dijela grada Tuzle,leze ostaci sojenickog naselja,koje pripada vincanskoj grupi.Prilikom istrazivanja u temeljima za izgradnju jedne velike kuce,izradjeni su ostaci debelih drvenih stubova,koji su nosili platformu za izgradnju kuce.Zemljiste na kojem je bilo sojenicko naselje bilo je mocvarno( tu su velika lezista podzemne slane vode- II tip). *Trecem tipu naselja pripadaju: Vinogradine i Sije u dolini Bosne,Debelo brdo i Malo brdo u dolini Usore,nesto dalje Visoko brdo u Ljupljanici. Zajednicka osobina im je to da su smjesteni na nizim ili istaknutim brezuljcima,koji dominiraju nad okolnim terenom i imaju veliku preglednost nad dolinama ovih rijeka.Polozaj ovih naselja jasno osvjetljava namjere njihovih osnivaca,sigurnost od bilo kakvih iznenadjenja.Izuzetak cini jedino Malo brdo kod Kalosevica;nije neko brdo nego terasasti teren koji se spusta prema Usori.Na ovom lokalitetu je tanak sloj i koji je pun okresanih orudja,kao i otpadaka od njihovih kresanja.Dobiva se pri tom utisak da je ovo bio jedan radionicki centar razne neolitske zajednice. Kuce u ovim naseljima ( u dolini Bosne i Usore) ugl. Su gradjene na povrsini zemlje,na uobicajen tehnicki nacin.Vincanska kultura je vrlo poznata po svojim itradjevinama od plastike ljudskih i zivotinjskih figura.Poseban umjetnicki stil:ljudske glave posebno stilizovane,sa jako naglasenim ocima,sa nizom rupica na tjemenu,ruke izgledaju samo kao horizontalni patrljci sa rupicama i sl. U Bosni do sada su poznate svega tri cijele ljudske figure iz pomenutih lokaliteta: dvije od njih su lezale pod podnom konstrukcijom jedne kuce u Varosi,bile su prelomljene i relativno grubo izradjene u odnosu na figure iz Vince ili sa Kosova. Treca figura je iz Luga kod Gorazda;potpuno pljosnata ljudska statua sa podbocnim rukama i veoma kratkim nogama sa naglasenim gluteima i jako shematicnom glavommnogo bolje radjena i originalna. Srednje neolitsko doba u Bosni oznacava opcenito period porasta neolitske populacije.

Mladji neolit
Najznacajnija kulturna grupa iz mladjeg neolita je svakako butmirska grupa. Zbog njene veze i sa srednjim neolitom stavljena je u prvi plan. Dobila je naziv prema nalazistu Butmir kod Sarajeva. U okvir Burmirske grupe spadaju naselja : u Kraljevinama kod Novog Sehera, u Obrima I kod Kaknja,Nebu kod Travnika,Crkvini

kod Turbeta,Okolistu u Donjim Mostrama kod Visokog i na Brdu u Kiseljaku. Butmirska grupa zauzima ugl. Prjecje rijeke Bosne,a jedini izuzetak je naselje Kraljevine kod Novog Sehera,jer ona pripada srednjem porjecju rijeke Bosne. Naselja butmirske grupe bila su pretezno podignuta uz samu obalu rijeke ili u neposrednoj blizini.Tako je npr. naselje u Butmiru bilo locirano uz rijeku Zeljeznicu,naselje u Obrima II na obali Bosnine pritoke Trstionice,Nebo u dolini Bile ( koja se ulijeva u Lasvu) itd.

Tipovi kuca: U samo 2 naselja butmirske grupe ustanovljen je zamunicki tip kuca: Butmir i Nebo,ali to je bilo konstantovano samo u pocetnoj fazi zivota u tim naseljima. Sa iskopavanja u Butmiru otkriveno je oko 90 jama,koje mnoge pripadaju zemunicama.U naselju Nebo otkopana je samo jedna velika zemunicka nastamba koja se sastojala od 2 prostrane jame,iznad kojih se pruzao zajednicki dvoslivni krov. Izvana je gradjevina bila cetvrtasta,a unutra se satojala od 2 zemunicke jame. Smatra se i to da je ovo neolitsko naselje bilo kruznog tipa.Nacin gradjenja svih zemunica bio je istovjetan. Gornji zemunicki zid bio je izgradjen od drvenog pletera i onda obljepljen debelim slojem ilovace. Isto tako,zemunicka jama mogla je biti natkrivena samo nekim slozastim krovom,mogla je imati niske vanjske zidove i slicno. U izvjesnom broju zamunickih jama u Butmiru bilo je konstantovano unutarnje kucno ognjiste,a nekad i vanjsko ognjiste. Pripadnici butmirske grupe gradili su i kuce na povrsini zemlje. Ostatke ovakvog tipa kuca imamo u Nebu i u Obrima II. Podnica jedne ovakve kuce,iz naselja Nebo,bila je izgradjivana od debele naslage ilovace i ovalnog je oblika. Najznacajnije podatke o nadzemnim kucama dala su istrazivanja u naselju Obre II. Na ovom lokalitetu zateceni su ostaci 3 razvojne faze,sa po nekoliko stambenih horizonata. Prva faza se sastojala od dva stambena horizonta,sa po 4 kuce-dva stambena horizonta sa 5 ili 4 stambena objekta.

Karakteristike tih kuca: 1) sve kuce su cetvrtastog oblika 2) konstrukcija: glavni nosaci-drveni stubovi bili su ukopani u dosta duboke jame i ucvrsceni kamenim oblicima.Zidovi horizontalnog i vertiklanog prepleta;debljina od 15 do 40 cm. Krov je bio izgradjen od debelog slamnog pokrova. 3) dvodjelne kuce odrzavaju dosta visoku stambenu kulturu. Glavna prostorija imala je veliku kalotnu pec za kuhanje,pecenje i grijanje;pored patosa za sjednje i spavanje. Oko patosa bile su poredane posude za vodu i hranu i sl. 4) kuce su bile podignute u redovima,sa prolazima od 2 do 3 m izmedju njih; te trg za zajednicke potrebe

Naselje u Kraljevinama-ovo naselje se pruza na ogromnoj povrsini. Posto se na ovom prostoru naselja proteze veoma plitak kulturni sloj ( od 20 do 40 cm) i posto nisu pronadjeni odnosno zapazeni ostaci kucnog lijepa,izgorjele gradje i sl.,zakljucuje se da su na ovom naselju gradjene trosne gradjevine, zbog velikog nalazista okresanih kamenih sjekira,svjedoce mozda o najpoznatijem radionickom centru neolitskog naselja u Bosni. Naselje Nebo-koonstantovano je je u drugom stratumu nekoliko radionica kamenog orudja. To su bila mjesta medju kucama na kojima je zateceno vece kamenje ( postolja za rad),alatke za kresanje ili glacanje i velika mada otpadaka. U Obrima II ova slika je znatno dopunjena. Tako su u prvoj fazi,pored 7 vanjskih ognjista,otkrivena i 4 zrvnjista za satiranje zitarica i 5 radionica kamenog orudja. Na nekim radionickim jestima vrsilo se primarno okresivanje kamenih sjekira,a na drugim njihovo glacanje. Jedna od vodecih formi butmirske kulture je bikonicna zdjela,tamne i dobro glacane povrsine,ukrasena ponekad kanelurama u gornjem dijelu posude ili nizom dugmeta na ostrom ramenu. Ovaj tip vaza najzastupljeniji je u Obrima II i u Kaknju. U butmirskoj keramografiji najazapazeniji oblici vaza jesu tzv.krusolike posude i loptaste vaze sa malom prstenastom nogom,veoma mali i sasvim nenaglaseni gornj otvori. Njima se jos pridruzuju : solje,bikonicni sudovi,razne druge bikonicne forme,minijaturne vaze,zrtvenici na nogama,veliki lonci i tome sl. Ukrasi na butmirskoj keramickoj robi svjedoce o jednom posebnom i izuzetnom keramickom stilu. Taj stil se ocituje gotovo iskljucivo u razlicitim geometrijskim motivima. Najznacajniju komponentu duhovne kulture butmirske grupe cine plasticne izradjevine od pecene zemlje. Medju figuralnim izradjevinama razlikujemo ljudske i zivotinjske figure. Ljudske figure najcesce su prikazane u stojecem stavu ( Nebo). Neolitski umjetnici iz butmirkse grupe pridavali su pspbitu paznju obradi glave na svojim zemljanim figurama. U tom pogledu oni su se razvili u prave neolisticke umjetnike,pa na mnogim glavama iz Butmira mozemo da prepoznamo neke izrazito rasne osobine. Ostalim dijelovima tijela butmirski majstori nisu poklanjali toliku paznju. Samo se u jednom slucaju uocavaju napori da se prikaze obuca na nogama ( vjerovatno kozna),a na jednoj drugoj figuri izvedena su zadebljana na ledjnim rebrima. Noge su inace predstavljene shematicno. Na vecini butmirskih figura predstavljene su neke karakteristicne osobine zenskog tijela. Prikazani su dakle zenski likovi,jer je i u neolitu,kao i paleolitu zena imala glavnu ulogu. Figure adoranta smatraju se likovima za neke kultne radnje (ucesnici),ali i dalje ostaju nejasni. Likovi zivotinja-figure u obliku govedja. Ove zivotinjske statue samo potvrdjuju da su se stanovnici Butmira bavili i stocarstvom.

U naseljima Obre II i Nebo sakupljen je ogroman broj kostiju od zivotinja. Preko 80 % tih kostiju pripada,u Obrima I, domacim zivotinjama,a u naselju Nebo veci procenat kostiju je od divljih zivotinja. Dok u Butmiru nema kostanog orudja. Zanimljiv nalaz predstavlja i jedan pljosnati kolut od peene zemlje u Obrima II. Na njegovim rubovima probusene su 4 rupice-svakako za vjesanje ovog predmeta,a na prednjoj strani je izvedena ukrasna figura od 4 medjusobno povezana romba. Ovaj predmet oznacen je kao suncev kolut. Sto se tice duhovne kulture u okviru butmirske gurpe,neophodno je spomenuti i kult mrtvih;naselje Obre II gdje je otkriveno 11 grobnih cjelina. Osam sa samom dnu kultnog sloja,a dok su tri groba lezala za jednu nijansu na visem nivou. Svi otkriveni kosturi pripadali su sasvim maloj djeci,pa cak i dojencadi. Vecina djece je bila polozena na lijevi bok,a dva djeteta su bila stavljena na ledja,pa su kosturi zateceno sa rasirenim nogama. Samtra se da su ova djeca i dojencad zrtvovana u fazi formiranja naselja,kako bi se osigurao napredak naselja i zastiti stanovnistvo od pretpostavljenih opasnosti. Posavska neolitska grupa u sjevernoj Bosni Ova grupa je sastavni dio sremsko-slavonske,odnosno bapsko-lengijelske ili sopotske skupine-koja ima odredjenih kulturnih veza sa vincenskom grupom. Njena naselja Donji Klakar kod Bosanskog Broda i Donja Mahala kod Orasja,smjesteni su na samoj obali rijeke Save. Ova naselja bila su ribarska,a prema nalazima kostiju izgleda da su se tamosnji stanovnici bavili i lovom. U Donjen Klokaru nastambe su bile ugl. Zemunickog tipa, te su bila opkoljena jarkom za odvodjenje vode. S obzirom na to da je zemljiste na kojem je bilo podignuto naselje u Klokaru,nisko i izlozeno cescem plavljenju rijeke,ovakvi jarci bili su dobra odbrana od vlage. Nosioci nase posavske grupe bili su Panonci. Lisicicka neolitska grupa Nazvana po naselju Lisicici kod Konjica. Naselje u Lisicicima bilo je smjesteno na blagoj terasi pored obale Neretve,koje je danas potopljeno Jablanickim jezerom. Ovo naselje je lezalo u sirokoj i plodnoj dolini,okruzeno nizim i visim brdima,koja su u neolitsko doba bila pokrivena sumom i puna lovne divljaci. Lisicicko naselje nije bilo narocito veliko-otprilike 150x100 m. Postojale su tri gradjevinske faze koje svjedoce o trajnijem prebivalistu na ovom mjestu,a to su: prva faza-u njoj su gradjene zemunicke nastambe,a u drugoj dvije cetvrtaste kuce na povrsini zemlje. Oko jednog slobodnog prostora (trg) redale su se u krugu kuce i zatvarale sa svih strana i sam trg.

U donjem stratumu (zemunickom) zateceno je jedno,ali monumentalno ognjiste,izgradjeno od vecih rijecnih oblutaka,a citava brda zivotinjskih kostiju oko njega su ostaci zajednickih gozbi-odnosno o kolektivnoj ishrani. Pored ognjista u donje zemunickom stratumu bilo je nekoliko zajednickih objekata. Medju 15 otkrivenih zamunickih jama,jedna je bila malih dimenzija,a kose rupe na njenim rubovima ukazuje na posebno gradjen,piramidalan ili stozast krug. Citava gradjevina daje utisak spremista za hranu,tzv. trapa. Zajednicko ognjiste na trgu,kruzni raspored nastambi,zajednicke loncarske peci i spremnica hrane,sastavni su dijelovi jedne komunalne koncepcije. Zemunicke nastambe su gradjene na isti nacin kao i u onim bosanskim naseljima. Zidovi su bili nacinjeni od pletera i premaza ilovace. Jedina razlika je u podu,dobro sacuvan pod,napravljen od manjih kamenih oblutaka (jedna vrsta kamene kaldrme). Oblici keramickih posuda i njihovi ukrasi bitno se razlikuju od butmirske robe. Bikonicne zdjele,sa ostrim prelazima i kratkim vratom,osnovna su forma posuda u ovom nalazistu. Potom dolazi oblik solje u velikom broju varijanti,pa tek onda loptasti sudovi,poseban tip vaze na nozi i razni lonci. Specificnu kulturnu pojavu u ovom nalazistu i u citavoj lisicickoj grupi predstavljaju ukrasi na keramickoj robi. Ovdje su se upotrebljavali urezani i bojeni ornamenti,a pored toga je koristena i crvena konstrukcija. Motivi na keramici iz Lisicica: a) cisto geometrijski motivi u koje spadaju trake,polukrugovi,trouglovi,rijetke spirale i sl. Ovi motivi su samostalno komponovani ili dolaze u medjusobnim kombinacijama. b) Simbolicni znacim,kao sto su znaci polumjeseca,sunca ili zvijezda i sl. c) Realisticne predstave,od kojih mozemo spomenuti lov,predstavu kuce,sume,jata ptica i sl. Svi ovi motivi su najcesce rasporedjeni na gornjem dijelu zdjele ili solje, osobito su karakteristicne bojene i druge trake uz rubove zdijela. S obzirom na predstave polumjeseca i sunca na keramickoj robi u Lisicicima,odmah se doslo do zakljucka da su ovdje bili razvijeni astralni,odnosno solarno-lunarni kultovi. Zbog toga se ne treba cuditi nedostatku ljudskih i zivotinjskih statueta,posto se radi o sasvim drugacijem karakteru kulta. Treba spomenuti i to da je pored jednog ognjista u jednoj zamunickoj nastambi nadjena u pepelu vilica odrasle ljudske individue. Nalaz je dvostruko zanimljiviji: prvo vilica je nadjena unutar nastambe i drugo lezala je pored ognjista. Iz toga onda mozemo zakljuciti da su stanovnici Lisicica njegovali kult lobanje odraslih predaka. Na osnovu cjelokupne kulturne fizionomije Lisicica,a posebno ornamentalnog sistema na keramici,lisicicka grupa pripada jednom sirem kompleksu mladjeg neolita na Jadranu i zapadnom Mediteranu. Ovo potvrdjuje kulturna srodnost sa nalazima na

ostrvu Hvar,Korculi i Lastovu. Na osnovu ove srodnosti stvoren je i pojam hrvatskolisicicka kultura mladjeg neolita na Jadranu. Hvarskoj kulturnoj grupi danas mozemo pripisati samo II. Fazu Ravlica pecine nad izvorom rijeke Tihaljire. Oblici fine keramike: solje i zdjele sa zaobljenim profilom zdjele i solje sa manje ili vise naglasenim obodom,bikonicne zdjele.