Kreiranje particija I formatiranje HDD(hard disk)

Kako kreirati particije na HDD iz DOS-a pomou FDISK naredbe? Kako formatirati HDD (C particiju) iz DOS-a pomou FORMAT C: naredbe ? Kako kreirati particiju iz Windows Setupa ? Kako kreirati particiju iz PQ Magica ? Kako izvriti Resize particije u PQ Magic ? 1. UVOD Ovaj clanak se bavi problematikom dijeljenja hard diskova na jednu ili vise particija. Zasto je potrebno particionisati(podjeliti) hard disk? Nepartitionisan disk je naupotrebljiv. Da bi hard disk sadrzao operativni sistem poput Microsoft Windows, on mora biti partitionisan na neki nacin. Donekle postoji prednost imati vise particija, jer je moguce maniuplisati podacima tako da u slucaju pada sistema, podaci i dlaje mogu biti sacuvani; ili psootji zelja isntalacije vise operativnih sistema na jednom racunaru. Moguce je jedan hard disk podjeliti na vise parcija. Svaka particija ce biti prikazana kao nezavini disk u Windowsu, kao na slici 1.

Slika 1.1 Particije prikazane kao hard diskovi Na ovoj slici mozemo vidjeti da je jedan hard disk podjeljen na 3 particije, C:, D:, i E:. Takodjer i CD-ROM, ili DVD-Rom uredjaji nose imena particija (F: na slici 1.1). Dakle, visesturke particije omogucavaju: Premejestanje licnih i bitnih podataka sa sistemske particije. U slucaju pada

sistema, podaci ce biti spaseni jer nisu dio sistemske particije Instaliranje vise operativnih sistema na jedan hard disk. Na svaku particiju je moguce instalirati dodatni operativni sistem. Posto ce svaka particija imati drugi disk drive, preglednost je ostvarena. 2. DEFINICIJE Da bi se razumjele particije, potrebno je razumjeti sledece pojmove. 2.1 Hard Disk Hard disk je elektronsko-mehanicki uredjaj koji sluzi za zapis i covanje podataka na racunaru. Princip rada je jednostavan, mehanicka glava diska zapisuje podatke na namagnetisane diskove ispod nje. Sami magnetisani diskovi sadrze veci broj traka koje su podljenjeni na sektore, obicno 512 njih. 2.2 Particija Particija je logicki i fizicki dio hard diska. To znaci da je ona jedinstvena cjelina kao i sami hard disk, i prakticno nezavisna od ostalih particija, dekle hard disk u malom. Posto particija sadrzi kontinuirani broj traka hard diska, ona je i fizicki odredjena. Tacno se zna pocetak i kraj particije, i sledeca se nastavlja gdje prethodna zavrsi. 2.3 Sistemska particija Je particija koja sadrzi operativni sistem, tj. datoteke operativnog sistema. Lako se prepoznaje po prisustvu \Windows ili \Winnt direktorijuma. 2.4 Boot particija Je particija sa koje omogucuje da podignemo sistem sa hard diska. Obicno isto sto i sistemska particija, ali, kao sto se vidi iz daljeg teksta, ne mora biti. 2.5 Boot sektor i MBR MBR (Master Boot sector) je obicno prvi sektor na disku koji sadrzi informaciju o particijama, kao i program koji je sposoban pokrenuti aktivnu particiju uz pomoc boot sektora te particije. Svaka particija obicno ima svoj boot sektor, dok je MBR redovno smjesten na samom pocetku hard diska. 2.6 Aktivna particija Je particija koju ce MBR upotrijebiti za podizanje sistema. Na jednom hard disku,

samo jedna particija moze biti aktivna. Ako ni jedna particija nije aktivna, onda sistem nece biti moguce podignuti sa hard diska, jer BIOS nece moci proslediti dizanje sistema aktivnoj particiji. 2.7 Vrste particija Postoje tri glvane vrste particija. Primarna particija (primary partition) je particija koja je nastala prva, i obicno operativni sistem je na njoj. Moguce je imati do 4 primarne particije. Ako imate prostora za preko 4 particije, ili koristite stariji operativni sistem kao Windows 98 koji dopusta samo jednu primarnu particiju, onda je extended particija logicki dio od kraja zadnje primarne particije do kraja hard diska. Sama extended particija mora da sadrzi logicke particije, i nije upotrebljiva za smjesdtanje podataka. Dakle, njena svrha je da stavi pod jedan krov sve logicke diskove. Logical drive (logicka particija) je particija sa podacima, koja je dio extended particije. Moguce je imati do 4 takve particije u extended particiji.

Slika 2.1 Primarna, prosirena i logicka particija Na slici 2.1 mogu se prepoznati primarnu, prosirenu i logicke particije. Primarna particija, na pocetku diska, je tamno plava. Extended particija, kao sto je receno, obuhvata sve lopicke particije unutar sebe, i obiljezena je zelenom bojom. Na

kraju 4 logicke particije su obiljezene svijetlo plavom bojom. 2.8 Vrsta fajl sistema i formatiranje particije Da bi koristili particiju, ona mora biti formatrirana u nekom od posotjecih fajl sistema. To znaci da particija mora biti uredjena po pravilima koje operativni sistem raspoznaje. Windows koristi dvije vrste fajl sistema: FAT (File Allocation Table) je starija vrsta koja je koristena na floppy diskovima (FAT12), DOS-u i Windowsima 95 (FAT16) i Windowsima 95OSR2/98/ME (FAT32). Sa danasnjeg gledista je prevazidjena, mada performanse su i dalje odlicne za manje hard diskove (do 40GB). Noviji Windows operativni sistemi i dalje mogu da koriste FAT32 particije. FAT fajl sistemi dopustaju samo 8 slova za ima fajla i 3 slova za njihov atribut. NTFS (New Technology File System) je fajl sistem koji omogucava sigurnost i vecu robustnost u radu. Dalje prednosti su bolji rad sa vecim diskovima, do 255 karaktera za ime i atribut fajla, kao i manja fragmentacija diska. Prvo se je pojavila sa Windows NT, a dalje je koriste svi noviji Windowsi, kao sto su Windows 2000 i XP. Djelimicna mana NTFS particija je da nisu vidljive iz DOS-a tako da boot disk ih obicno ne vidi, a FDISK ih vidi ograniceno. Unix familija operativnih sistema obicno koristi sledece fajl sisteme: EXT2, EXT3, ReiserFS. EXT3 i ReiserFS su moderna rjesenja, i njihove prednosti i mane nisu svrha ovog clanka. Citalac moze saznati vise o navedenim fajl sistemima na sledecoj adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_file_systems 2.9 BIOS BIOS je dio racunara koji mu omogucava upravljanje svim uredjajima na niskom nivou, tj. Bez operativnog sistema. Kada se racunar prvo upali, BIOS ce da testira komponente i omoguci podizanje sistema tako sto sa hard diska (ili drugog uredjaja) ucita sledeci program za podizanje sistema, koji se nalazi u MBR. 3. PARTITIONISANJE UZ POMOC FDISK KOMANDE Najosnovniji nacin kreiranja particija na novom hard disku, ili modifikovanje istih se obavlja uz pomoc FDISK komande. Ovo je ujedino i jedno od najstarijih rjesenja, koje se pojavilo sa DOS-om. FDISK komanda je prisutna na Windows 95/98/ME operativnim sistemima ili na boot disketama istih. Preporucijem da koristite boot diskete za rad sa FDISK-om. Same diskete se mogu preuzeti sa web sajta www.bootdisk.com, kao i CD boot verzije sa http://www.allbootdisks.com/.

Da bi pokrenuli FDISK program, potrebno je ukucati fdisk u DOS prompt kao na slici 3.1

Slika 3.1 Pokretanje FDISK-a Ako kucanje FDISK dovodi do greske, onda boot disketa ne sadrzi FDISK program. U tom slucaju nabavite drugi boot izvor od drugog izvora. Glavni FDISK meni izgleda ovako izgleda kao na slici 3.2.

Slika 3.2 Glavni FDISK meni Kao sto mozete vidjeti, moguce je obavati 4 razlicite operacije uz pomoc FDISKa. Ukratko cemo se osvrnuti na svaku od ovih opcija. Opcija broj jedan omogucava da napravite nove particije na disku, naravno ako vec potpuno zauzet particijama (slika 3.3)

Slika 3.3 Opcija za dodavanje particija Ako je disk nov-novcattj. Nije vec particionisan, onda je moguce dodati primarnu particiju. FDISK ce vam ponuditi da upotrijebi sav prostor i napravi particiju aktivnom (Slika 3.4).

Slika 3.4 Pravljenje nove primarne particije U slucaju da ne zelite da sav prostor na disku da ode na jednu particiju, moguce je izabrati procenat, ili unijeti velicinu particije u MB, kao sto je to uradjeno na slici 3.5. Vazno je napomenuti da u ovom slucaju FDISK nece napraviti particiju aktivnom, nego ce to biti neophodno uraditi rucno.

Slika 3.5 Nova primarna particija koja zauzima 50% disk prostora Pored primarnih, moguce je napraviti i extendend i logicke particije. U slucaju da nemamo prosirenih (extended) particija, potrebno je prvo napraviti takvu da bi smo mogli napraviti logicke diskove. Ona se pravi slicno kao primarna, birajuci opciju 1 iz FDISK glavnog menija (slika 3.6)

Slika 3.6 Pravljenje extended particije Poslije toga, FDISK ce automatski ponuditi da napravite logicke diskove:

Slika 3.6 FDISK nudi automatski da napravite logucku particiju poslije prosirene.

Na kraju, kada ste dodali sve primarne, prosirenu i logicke particije, trebate postaviti aktivnu particiju. U protivnom racunar nece biti moguce startovati sa tog hard diska. To se postize birajuci opciju 2, kao na slici 3.7.

Slika 3.7 Biranje aktivne particije. Neophodno je izabrati aktivnu particiju da bi BIOS mogao da startuje OS sa hard diska. Opcija 4. FDISK programa omogucije da vidite informacije koje particije postoje i koliko prostora zauzimaju, kao i njihov tip.

Slika 3.8 FDISK daje informacije o svim particijama. Pored kreiranja, moguce je i brisati particije. Treba imati u vidu da brisanje particije dovodi to gubitka svih podataka na particiji, tako da treba to ciniti samo ako ste potpuno sigurni da ne zelite vise tu particiju, niti podatke sadrzae na istoj. Samo brisanje je opcija 3 glavnog FDISK menija. Moguce je obrisati sve vrse particija, uz neka ogranicenja: Ne mozete obrisati extended particiju dok ne obrisete sve logicke sadrzane u istoj. Moguce je obrisati i particije koje DOS ne vidi, kao npr. NTFS. Medjutim, FDISK ima gresku ako pukusate obrisati logicku NTFS particiju, sto ce rezultovati u ne mogucnosti brisanja extended particije. Moguce je bez problema obrisati NTFS particiju ako je primarna.

Slika 3.9 meni za brisanje particije Na primjer, ako zelimo obrisati logicki disk D:

Slika 3.10 brisanje logicke particije.

3.1 Koristenje naredbe FORMAT Poslije kreiranja FAT particija, moguce je iste formatrirati, dakle odstraniti sadrzaj uz pomoc FORMAT particije. Na slici 3.11 prikazano je formatriranje C: particije. Moguce je formatrirati bilo koju FAT particiju koristeci ovu naredbu; ali ne i NTFS particije.

Slika 3.11 formariranje C: particije Poslije

Slika 3.12 Tok formatriranja 4. PARTICIONISANJE UZ POMOC WINDOWS SETUP Moguce je izvrsiti partitionisanje diska pri pocetku instalacije Windows-a 2000 ili XP, slicno kao sa FDISK naredbom; doduse uz gubitak podataka na modifikovanim particijama, ako su ispunjena dva uslova: Posjedujete originalni Windows 2000, XP ili noviji operativni sistem CD-ROM Vas racunar moze podici sistem i sa CD-ROM-a, pored hard diska. Prethodno je potrebno podesiti vas BIOS (ako vec nije) da startuje sistem sa CDROM-a, umjesto hard diska, odnosno promjeniti redosled tako da BIOS potrazuje CD-ROM prije hard diska. Konkretno ulazenje u BIOS zavisi od proizvodjaca racunara, najcecse je tipka DEL pri ukljucenju racunara, cesto koristene su F2, F10 i F12 . Postavka U BIOS-u koju treba promjeniti se zove Boot Order. Poslije izvesnog vremena i citanja sa CD-ROM-a, kompjuter ce doci do sledeceg ekrana kao na slici 4.1

Slika 4.1 Pocetak Windows instalacije sa CD-ROM-a Posle pritiska tipke Enter, Windows setup ce poslije izvjesnog vremena ponuditi particiju gdje da isntalira novi operativni sistem, ili da particionise novi hard disk, kao na slici 4.2. U nasem slucaju ne postoje particije na disku, te Windows Setup nudi da kreira novu particiju. Vas slucaj moze biti drugaciji.

Slika 4.2 Particionisanje Pritiskom na dugme C, dobiti ce te ekran kao na slici 4.3, gdje vam Windows Setup nudi da izaberete velicinu nove particije.

Slika 4.3 Poslije odabira C=Create Partition Sledeci ekran ce vam ponuditi da formatrirate particiju koristeci FAT ili NTFS file system, kao na Slici 4.4. Razlike izmedju ova dva sistema su objasnjene u poglavlju 2.8.

Slika 4.4 Sledeci ekran pri particionisanju. To je ujedino i zadnji ekran za particionisanje. Ako postoji jos slobodnog prostora na disku, tj. ako niste izabrali 100% slobodnog prostora, moguce je ponoviti cijeli postupak i dodati jos particija.

Slika 4.5 Formatriranje novo-kreirane particije Posle toga, mozete nastaviti sa instalacijom, ili je prekinuti pritiskom na F3 tipku. Windows setup ce napraviti jednu aktivnu i ostale particije ce smjestiti u prosirenu particiju. 5. KORISTENJE PROGRAMA PARTITION MAGIC Partition Magic je najjednostavniji nacin modifikovanja particija bez gubljenja podataka iz Windows okruzenja. Medjutim, program nije besplatan. On omogucava sledece stvari: - Kreiranje particija, ako imate slobodnog neupotrebeljenog prostora na disku - Brisanje particija - Povecanje/smanjenje particija (Resize), na racun praznog prostora na disku ili na racun druge particije ( dodatni primjer OVDJE ) - Konvertovanje particije iz jednog fajl sistema u drugi - Djelenje particije na dvije ili vise - Formatriranje particije (brisanje sadrzaja), kao i - Udruzivanje vise particija u jednu. 5.1 Upozorenje Proeporucujemo da budete obazirivi pri radom na particije gdje je smjesten

operativni sistem. Preporucujemo da jedino radnje povecanja/smanjenja budu obavljene na ovoj particiji. 5.2 Kreiranje particije Da bi kreirali particiju na praznom prostoru, potrebno je kliknuti na prazni prostor na predstavljenom hard disku (Disk 1 na slici 5.1), i sa Partition menija izabrati Create...

Slika 5.1 Kreiranje particije Kao sto vidite, moguce je birati izmedju vise opcija. Ako vam nije jasno sta one znace, preskocili ste poglavlje 2. Create as: da li ce biti primarna ili logicka particija Partition Type: Vrsta fajl sistema. Partition magic podrzava glavne Windows i Unix fajl sisteme. Label: Ime particije Size: velicina particije, ogranicena presotalim slobodnim prostorom na disku. Drive Letter: Oznaka u windows-u za novu particiju. Ostale dvije opcije nisu toliko bitne, i obicno je pametno ostaviti ih kako jesu. Uvijek je potrebnno pritisnuti ikonu apply da bi Partition Magic izvrsio promjene.

5.3 Brisanje particija Operacija brisanja se vrsi jednostavno, sa Partition menija izabere se Delete partition. Autor ovog clanka preporucuje da ne brisete sledece particije na ovaj nacin: Aktivnu particiju na prvom disku i particiju gdje je smjesten operativni sistem sa kojeg prokrecete Partition Magic. 5.4 Povecanje/Smanjenje particija Partition Magic moze da mijenja velicine particija bez gubljenja podataka na istim. Ovo je jedna od najvecih prednsoti P.M. u odnosu na druge programe razmotrene u ovom clanku. Kao sto smo i radili do sada, klikom na samu particiju pa zatim klikom na Partition meni (ili ako kliknete desnim dugmetom na izabranu particiju), mozete izabrati Resize/move partition, kao na slici 5.2

Slika 5.2 Smanjenje velicine particije Da bi povecali particiju, potrebno je osloboditi prostor na disku tako da imamo slobodnog prostora na disku prije ili poslije same particije. Dakle mozemo smanjiti neku drugu particiju (samanjena je particija D: na slici 5.2). Zatim, kada oslobodnimo nesto prostora, sledeca particija moze biti prosirena kao na slici 5.3 (E

Slika 5.3 Povecanje velicine particije Poslije toga, naravno, treba pritisnuti Apply ikonu da bi se izvrsile promjene. 5.5 Konvertovanje jednog fajl sistema u drugi Obicno se vrse promjene iz FAT32 i NTFS i obrnuto. Ne preporucujemo da se takve operacije vrse uz pomoc Partition Magic iz vise razloga. Poznato je da ovaj program nece uspjesno promjeniti sistemsku particiju sa NTFS na FAT, i da je to prakticvno nemoguce uraditi na bilo koji nacin. Konverzija u drugom pravcu, FAT u NTFS, se lako vrsi uz pomoc alatke koja dodje uz Windowse 2000/XP i novije. Svesot je potrebno uraditi je u command promptu (start, run, ukucate cmd i pritisnite Enter) ukucati sledece: convert <ime_particije>:/FS:NTFS 5.6 Ostale mogucnosti Partition Magic programa Citaoc moze jednostvano shvatiti ostale mogucnosti, koje se nalaze na Partition meniju, na osnovu vec objasnjenih principa.Sami Partition Magic paket sadrzi par korisnih programa koji vam mogu dati informacije o vasim particijama, provjeriti greske na njima kao i formatrirati iste. 5.7 Partition magic za DOS Na pocetku instalacije, Partition Magic program ce vam ponuditi opciju da napravite Rescue diskete, kao i Partition Magic for DOS. Dakle, moguce je pristupiti programu iz DOS-a, u slucaju da vam operativni sistem ne radi ili nije jos instalisan. Partition Magic zas DOS se pokrece uz pomoc komande PQMAGIC.EXE. Dakle, dovoljno je imati pristup direktorijumu sa ovim fajlom da mozete pristupiti P.M.-u iz DOS-a, i uraditi sve navedene operacije, doduse znatno sporije. Sami PQMAGIC.EXE staje na jednu disketu, te je preporucljivo imati istu. 6. KORISTENJE DISK MANAGEMENT ALATKE

Disk management alatka dolazi kao uz Windows NT, 2000 i XP porodice operativnih sistema. Pristupiti ovoj alatki mozete iz vise nacina: Kucajuci diskmgmt.msc u Run... meniju Iz Administrative Tools otvoriti Computer Management. Na prvi pogled, ova sistemska alatka izgleda slicno kao Partition Magic. Medjutim, za razliku od Partition Magic-a mjenjanje particija ovim programom rezultuje gubitkom podataka na istim. Uz pomoc ovog programa moguce je uraditi slecece operacije: Pobrisati ili formatrirati postojece particije Napraviti prosirene i logicke particije na slobodnom prostoru hard diska Projemeniti slovo i naziv particija nekih particija Medjutim, ovaj program nije u stanju da uradi sledece stvari: Mjenjati boot i system particiju na ikoji nacin Smanjiti/povecati particije. Moguce je samo pobrisati cijelu particiju sa gubitkom podataka. 6.1 Brisanje particija uz pomoc Disk Management-a Jednostavno, posle odabira particije lijevim dugmentom misa, pritiskom desnog dogmenta se dobije meni koji imedju ostalog nudi Delete Partition ili Delete Logical Drive, zavisno od toga da li je u pitanju primarna particija ili logicka. Promjene stupaju na snagu odmah, za razliku od Partition Magic ovdje nema dugmeta Apply.

Slika 6.1 Disk Management alatka 6.2 Pravljenje primarne, prosirene (extended) particije i logickih diskova U slucaju da postoji vec slobodni prostor na disku, moguce je napraviti jos 3 primarne particije kao i jednu prosirenu (extended). Sama extended particija moze u sebi sadrzati jos 4 logicka particije/diska. Ako ste uz pomoc FDISK-a ili Windows setup-a napravili prvu primarnu particiju, gdje je smjesten operativni sistem, i niste upotrijebili cijeli hard disk za nju, ili ako imate vise hard diskova u sistemu, onda mozete uraditi navedene operacije. Dakle, u slucaju da imate samo jedan hard disk i jednu particiju koja zauzima cijeli prostor hard diska, ovaj program je beskorisan za vas. Samo pravljenje particija je jednostavno, odaberete prazni prostor na disku, i izaberete new partition. Disk management ima vodic koji ce vas pitati da li zelite da nova particija bude primarna, ili extended. U slucaju da vec imate exdended particiju, i prazni prostor je u okviru nje, vodic ce vam ponuditi da nova particija bude logicki disk. Dalje, ako je particija manja od 32GB, imati cete opciju da izaberete FAT ili NTFS fajl sistem. Ostale opcije su da uradite brzi format, obicni ili da ne formatrirate disk uopste. Dakle, jos jednom, extended particija je oznacena zelenom bojom i sadrzi sve logicke diskove. Na hard disku sa slike 6.1 prisutna je jedna primarna particija (C: ), kao i 4 logicke( D:, E:, i dvije particije koje nisu Windows kompatibilne)

Na kraju, ovaj program ce se pokazati veoma korisnim ako na pocetku instalacije Window-sa ostavite slobodan prostor na disku za buduce particije. 7. OSTALI NACINI PARTICIONISANJA Iako ovaj clanak sadrzi razlicite metode particionisanja, prisutno je barem jost toliko nacina koji nisu objasnjeni. Obicno proizvodjaci diskova (puput Maxtor, Western Digital, Seagate) nude jednostavne programe koji formatriraju diskove i prave particije veoma efikasno i jednostavno. Sami progrmai se mogu preduzeti na sledecim adresama (koje moguy biti promjenute u trenutku citanja): MaxBlast http://www.maxtor.com Software Downloads Data Lifeguard Tools http://support.wdc.com/download/index.asp Operativni sistemi iz Linux porodice redovno sadrize besplatne programe koji modifikuju particije na nacine slicne Partition Magic i Disk management alatkama. 8. CESTO POSTAVLJANA PITANJA Pitanje 1. Hocu da formatriram disk i reisntaliram Windows. Kako da najlakse to uradim? Najlakse ce te to uraditi ako imate originalni windows 2000 ili XP CD-ROM. Sa takvih CD-ROM-ova moguce je pokrenuti instalaciju Windowsa sa CD-ROM-a. Prethodno je potrebno podesiti vas BIOS (ako vec nije) da startuje sistem sa CDROM-a, umjesto hard diska, odnosno promjeniti redosled tako da BIOS potrazuje CD-ROM prije hard diska. Konkretno ulazenje u BIOS zavisi od proizvodjaca racunara, najcecse je tipka DEL pri ukljucenju racunara, cesto koristene su F2, F10 i F12 . Postavka U BIOS-u koju treba promjeniti se zove Boot Order. Procitajte poglavlje 4 za vise detalja. U slucaju da ne mozete podignuti sistem sa Windows CD-ROM-om, sledece rjesenje po tezini je upotreba alatki proizvodjaca hard diska. Za vise detalja, pogledajte Poglavlje 7. Pitanje 2. Hocu da podjelim disk na dvije particije i imam Windows vec instaliran. Kako to da najlakse uradim a da ne izgubim podatke? Najlaksi nacin je upotreba Partition Magic programa.