MIRJANA G R A A N

IZDANCI IVA HRANA

Alternativna kuharica

Zagreb, 1987.

PREDGOVOR
Tko se stidi jesti, taj se stidi ivjeti-kae f r a n c u s k a p o s l o v i c a , n a r o d a p o z n a t o g po d o b r o j kuhinji. A da bi se d o b r o j e l o , i o t o m e t r e b a razmisliti k a o i o s v e m u d r u g o m e to je u i v o t u v a n o . D o b r o jesti z n a i , u z u v a n j e tradicije, biti o t v o r e n n o v o s t i m a i k u l i n a r s k i m i z n a n s t v e n i m . . . a naj bolje s u novosti e s t o s t a r a tradicija d r u g i h n a r o d a . Konzervativizam prehrambenih navika siguran je znak n a z a d n j a k i h s t a v o v a i na d r u g i m p o d r u j i m a , pa kako je n a a p r e h r a m b e n a tradicija o d u v i j e k bila da od s u s j e d a ili s d a l e k i h p u t o v a n j a , pa ak i od z a v o j e v a a , p r i h v a a m o o n o to n a m s e inilo n a j b o l j i m , t u o t v o r e n o s t n a i h p r e d a k a m o r a m o njegovati i o v o n a e v r i j e m e . Ali bez slijepog p o v o enja za m o d o m ! Umjesto da pokleknemo pred m e u n a r o d n i m p o h o d o m a m e r i k e fast food kuhinje s k r v a v i m bifte c i m a , m l j e v e n i m o d r e s c i m a i piliima u industrijski proizve d e n i m u m a c i m a , p o s l u a j m o radije to g o v o r e pripadnici p o k r e t a koji su s v e glasniji iako ih ne p o d u p i r u p r e b o g a t i m e u n a r o d n i p r o i z v o a i industrijske h r a n e . P o g a a t e , m i s l i m na zelene, koji se b o r e za istiji i n e z a g a e n i j i ljudski o k o l i , a t i m e i za z d r a v i j e n a m i r n i c e . U j e d n o n u d e i n o v e prehrambene navike . .. P r e h r a m b e n e n a v i k e toliko s u v a a n dio kulture s v a k o d n e v n o g ivljenja da su i religije i ideologije od p a m t i v i j e k a i p r o p i s i m a o p r e h r a n i nastojale upravljati l j u d i m a . T e k pro-

d o r o m z n a n o s t i nauili s m o o hrani razmiljati u k a t e g o r i j a m a tetnosti za z d r a v l j e , a ne o m o g u i m p o s l j e d i c a m a za duu ako je ukaljamo zabranjenom namirnicom. Sklonost k r a j n o s t i m a v o d i d o l u d o v a n j a z a v i t a m i n i m a ili d o brojenja kalorija, a s r e d i n a n a s n u k a da r a z u m n o b i r a m o n a m i r n i c e ili da i s a m i p o k u a m o proizvesti n e t o z d r a v o . a k i bez vrta, bez z e m l j e ! N o v o ? I nije, jer s m o posljednjih d e s e t l j e a nauili da n o v o ne m o r a uvijek biti d o b r o , a ni s t a r o loe, te da ne valja - da s p o m e n e m i n a u p o s l o v i c u - s p r l j a v o m v o d o m iz korita izbaciti i dijete, n e g o u s t a r i m p r e h r a m b e n i m n a v i k a m a nai o n o to daje o d g o v o r i na pitanja m o d e r n e pre h r a n e . T a k v e o d g o v o r e p o n u d i l a je i d a l e k o i s t o n a kuhinja, d o s a d najpoznatija, p o i s t a n a n i m j e l i m a . Ali t i s u u g o d i n j a tradicija p r e h r a n e m n o g o l j u d n i h z e m a l j a u v a b l a g a , m e d u k o j i m a su i izdanci (klice). Ta k o d k u e u z g o j e n a , n e z a g a e n a i i v a h r a n a o s v a j a svijet. Kao to to biva u kriznim raz d o b l j i m a , s i s t o n j a k o m k u h i n j o m u m n o g e su se z e m l j e prokrijumarili i neki n a z o v i f i l o z o f s k i , a z a p r a v o religiozni p o g l e d i , pa je i p r e h r a n a i z d a n c i m a d o l a na n e o p r a v d a n o s u m n j i v glas. Ali taj - ni prvi ni posljednji - p o k u a j da se kroz p r e h r a m b e n e n a v i k e n a m e u i p o g l e d i na svijet, u p r a v o j e s m i j e a n s v a k o m r a z u m n o m o v j e k u , kojeg e n e k o l i k o a r g u m e n a t a i prvo i s k u s t v o uvjeriti da i z d a n k e v a l j a prihvatiti o t v o r e n a d u h a i unijeti ih u s v o j u k u h i n j u . O v a v a m knjiga nudi p r a k t i n e u p u t e o u z g o j u i z d a n a k a k o d k u e , izbor r e c e p a t a i t e m e l j n e s p o z n a j e o s v i m p r e d n o s t i m a tih n a m i r n i c a . O n a j e prije s v e g a poticaj s l o b o d n o m smiljanju naeg zdravijeg i ukusnijeg jelovnika. Vinja Ogrizovi

1. Izdanci - hrana i lijek

Izdanci su i z u z e t n o v a n a i v e n a n a m i r n i c a koja postaje i sve z n a a j n i j a . O n i su izvor p o t r e b n i h m i n e r a l a i v i t a m i n a t m o g u posluiti u borbi protiv razliitih p o r e m e a j a , a da pri t o m n e i z a z o v u n i k a k v e z d r a v s t v e n e n u s p o s l j e d i c e . Nem i v e n e n a m i r n i c e koja je toliko b o g a t a u r a v n o t e e n i m i vri j e d n i m h r a n j i v i m s a s t o j c i m a a da i s t o v r e m e n o sadri vrle m a l e n p o s t o t a k kalorija k a o i z d a n c i . Ljekovita s v o j s t v a i z d a n a k a razliitih s j e m e n k i p o z n a v a l su stari Kinezi v e prije 5 0 0 0 g o d i n a . I z d a n c i m a su se kori stili u lijeenju razliitih bolesti, i z m e u ostalih i konih o b o ljenja, p r o b a v n i h s m e t n j i , m i i n i h o b o l j e n j a , itd. H r a n j i v a i ljekovita s v o j s t v a i z d a n a k a nisu p o z n a t a same u Kini v e i u d r u g i m k r a j e v i m a svijeta. U Africi se od davnin koristi proklijalo p r o s o k a o o s n o v a za afriko pivo, b a kac to s e k o d n a s izdanci j e m a koriste kao n a d o m j e s t a k kavi. H u n z e , n a r o d koji ivi na s j e v e r u Indije, a p o z n a t je p( d o b r o m z d r a v l j u i d u g o v j e n o s t i , najvie j e d u j e l a od prokli j a l o g ita. I j e d n a v e l i k a e v r o p s k a nacija koristila se p r e d n o s t i m a proklijalog s j e m e n a . P o z n a t o je iz novije povijesti d su e n g l e s k i m o r e p l o v c i na d u g i m i z a m o r n i m putovanjim uzimali razliite i z d a n k e u p r e v e n t i v n e s v r h e protiv skor buta. U v e t e r i n a r s t v u se t a k o e r koriste izdanci da bi ivotinje bile izdrljivije i da ne bi o b o l j e v a l e . Z n a se da arapski r o m s k i konjanici h r a n e svoje r a s n e konje proklijalim i t o m , da se i n e p l o d n o s t k o d ivotinja rjeava p o j a a n o m is h r a n o m o d proklijalih itarica, naroito z o b i .

U A m e r i k u su i z d a n k e donijeli d o s e l j e n i c i iz K i n e . P r a v o je z a n i m a n j e , m e u t i m , z a i z d a n k e t a m o p o e l o prije d v a d e s e t a k g o d i n a . Taj s e uzlazni t r e n d n e z a u s t a v l j a . P o d u z e t a su i j o se uvijek p o d u z i m a j u m n o g a istraivanja ne s a m o hranjivih v e i ljekovitih s v o j s t a v a razliitih i z d a n a k a . O t k r i v e n i su m e h a n i z m i k o j i m a se u i z d a n c i m a p o v e a v a njihova hranjivost. Z n a se da se u s j e m e n u klijanjem p o v e a v a koli i n a v i t a m i n a , da se stvaraju korisni e n c i m i i o b o g a u j u pojedini m i n e r a l n i sastojci. O s i m t o g a , u t v r e n o j e d a s u izdanci i z u z e t n o p r o b a v l j i v a n a m i r n i c a . P r e m a istraivanjima p r o v e d e n i m u S A D - u , ustanovilo se da se izdanci m o g u primjeniti u borbi protiv bolesti civiliza cije, k a o to s u rak, a r t e r i o s k l e r o z a , d i j a b e t e s , s r a n a o b o ljenja i p o r e m e a j i k r v o t o k a . S t o g a bi t r e b a l o s v a k o d n e v n o imati n a stolu izvjesnu koliinu i z d a n a k a . U z o s t a l o , p r o u a v a n j e m s e u s t a n o v i l o d a tijelo m n o g o bolje p r i m a v i t a m i n e i m i n e r a l e iz i z d a n a k a n e g o iz razliitih v i t a m i n s k i h t a b l e t a i p r a a k a . Izdanci se p o s e b n o p r e p o r u uju starijim o s o b a m a jer tako d o b i v a j u u o r g a n i z a m e n c i m e p o t r e b n e z a pravilan m e t a b o l i z a m koji s e s t a r e n j e m r e m e t i . O p e je poznato da su encimi izuzetno vani za sve ivotne, vitalne p r o c e s e .

2. Biokemija klijanja

10

K a d a m i r u j u , s j e m e n k e su t v r d a i s u h a z r n a k r o b a u s r e ditu kojeg s u s i u n e klice, lako i m j e m e t a b o l i z a m toliko spor da je g o t o v o nemjerljiv, o n e su ipak i v e . I d i s a n j e im je g o t o v o z a n e m a r i v o . S j e m e m o e ostati g o d i n a m a u t a k v o m stanju a da i dalje b u d e s p o s o b n o za ivot. N e k i m se t e s t o v i m a s g r a h o r i c a m a utvrdilo da o n e m o g u proklijati i 2 0 0 g o d i n a kasnije a k o s u bile d o b r o p o h r a n j e n e . Na pitanje to ih je o d r a l o u i v o t u toliko d u g o , j e d n a k o je t e k o odgovoriti k a o i na pitanje z a t o nisu proklijale kroz s v e te g o d i n e i stoljea. M i r o v a n j e je j e d n a k a z a g o n e t k a s u v r e m e n i m b i o k e m i a r i m a k a o t o je i s a m ivot. Je li to r a z d o b l j e n e p o k r e t n o s t i i m i r a koje m o r a protei prije n e g o to e o d l u u j u i t r e n u t a k prekinuti s a n ? Ili postoji n e k a istinska p r e p r e k a rastu koju t r e b a ukloniti da bi ivotni p r o cesi m o g l i p o e t i ? Ostavimo li dinamiku postrani, tada je, sa stanovita evo lucije, lako objasniti latentnost s j e m e n a . L a t e n t n o s t j e t a d a n a i n na koji se s j e m e o s i g u r a v a u o e k i v a n j u uvjeta koji e biti dobri z a rast m l a d e biljke. T o s e e k a n j e m o e p r o t e g n u t i n a n e k o l i k o s e z o n a , s v e d o k v r i j e m e nije p o v o l j n o , ili, k a o u sluaju p u s t i n j s k i h biljki, na m n o g o g o d i n a , s v e d o k ne p a d n e d o v o l j n o kie d a i z d a n k u o s i g u r a n j e g o v rast. M n o g e vrste, k a o npr. r a n e l u k o v i c e , trebaju r a z d o b l j e h l a d n o g v r e m e n a da bi p o n o v o p o e l e rasti, a u n e k i m s l u a j e v i m a t r e b a im i m r a z da bi p r o b i o s j e m e n k i n tvrdi o k l o p . 13

T a k o e npr. s j e m e n k e j a b u k e rijetko proklijati u j a b u c i , ustvari g o t o v o n i k a d . Ali k a d j a b u k a istruli ili je p o j e d e n e k a ivotinja a p o t o m izbaci s j e m e n k e , o n e su s p r e m n e za kli janje.

biljice. T e e p r o m j e n e trajati s v e d o k s e n e p o j a v e prvi listii, to se d o g a a u t o k u e t v r t o g ili p e t o g d a n a klijanja. V o d a u kojoj s e n a m a k a l o s j e m e o b o g a e n a j e a m i n o k i s e l i n a m a , p r i r o d n i m e e r i m a i velikim b r o j e m a n o r g a n s k i h e l e m e n a t a . Te su tvari iscurile iz s j e m e n a u v o d u . U pri r o d n i m bi u v j e t i m a o n e otile u tlo o k o s j e m e n k e n a k o n to bi pala kia ili n a k o n to bi ih v l a g a i z v u k l a iz s j e m e n k e u tlo. O p t i m a l n a t e m p e r a t u r a z r a k a za brzo klijanje i rast je i z m e u 25 i 35C. Ako se temperatura smanjuje, usporava se i klijanje. I z d a n c i s j e m e n a koje klija pri niim t e m p e r a t u r a m a , k a o npr. o z i m a p e n i c a , bogatiji su v i t a m i n o m C od o n i h koji klijaju na v i i m t e m p e r a t u r a m a (jara p e n i c a ) . V r s t e otpornije n a m r a z s a d r e jo v e u koliinu v i t a m i n a C . U o v j e k o v o m tijelu v i t a m i n C p o m a e u s p r e a v a n j u p u c a n j a k a p i l a r a (sitne k r v n e ile). P r e t p o s t a v l j a s e d a slino d j e l o v a n j e u m l a d o j biljci m o e toj biljci dati o t p o r n o s t na irenje i s k u p l j a n j e t k i v a uslijed s m r z a v a n j a i t o p l j e n j a . Izdanci e nastaviti rast i u loim uvjetima. P r i l a g o a v a j u se lako p r o m j e n a m a koliine v l a g e , z r a k a i t e m p e r a t u r e , te r a z n i m d r u g i m s i t u a c i j a m a . Pa ipak se u n j i m a i dalje nor m a l n o o d v i j a j u k o m p l i c i r a n e k e m i j s k e p r o m j e n e koje prate klijanje a to su karakteristini i m e u s o b n o p o v e z a n i m e taboliki p r o c e s i . P o h r a n j e n e b j e l a n e v i n e s e hidroliziraju (daju b l a g u kiselinu ili b l a g u luinu ili o b o j e ) , tj. rastavljaju se n a s a s t a v n e a m i n o k i s e l i n e , sintetiziraju s e m n o g i v i t a m i n i , p o s e b n o u vodi topljivi B - k o m p l e k s i v i t a m i n C. M a s n o e i ugljikohidrati r a s p a d a j u se na j e d n o s t a v n e e e r e , a n e t o e n e r g i j e iz s j e m e n k e se j e d n o s t a v n o g u b i u o b l i k u kalorija.

Nuni encimi
V e i n a n a m a p o z n a t i h s j e m e n k i su vrtne ili ratarske kulture koje e lako proklijati. Ali v e i n a s j e m e n k i iz divljine koristit e se n e k i m e l e g a n t n i m i k o m p l e k s n i m m e h a n i z m o m da bi o s i g u r a l e p o e t a k i v o t a k a o biljke u najboljim m o g u i m uvjetima. S j e m e n k e koje p u t a m o da klijaju za j e l o i h r a n u , potjeu u g l a v n o m iz dviju i z u z e t n o kultiviranih obitelji: Leguminoseae ( m a h u n a r k e ) i Gramineae (trave). Predstavnici prve su npr. g r a h o r i c e , a d r u g e itarice. O b j e se u z g a j a j u v e tisuama godina. M a h u n a r k e ili m a h u n j a e i m a j u prilino tvrdu o p n u , ali v o d o p r o p u s n u . S t o g a , da bi proklijale u kui, ne t r e b a p o d u z i m a t i n i k a k v e t r i k o v e ; ne t r e b a ih bockati i g l a m a ni z a r e z i vati n o e m , ne t r e b a ih z a m r z a v a t i pa ugrijavati ni im u b r z a vati p r o c e s s t a r e n j a . P o e t a k je lak i j e d n o s t a v a n : s j e m e n k u t r e b a n a m o i t i , da bi m o g l a upiti v o d u u svoje tkivo. To traje i z m e u etiri i 12 sati. Za to v r i j e m e s j e m e n k a n a b u b r i i d v a , do tri p u t a je v e a n e g o to je bila p o e t n a veliina. N a m a k a n j e m se, to je m n o g o v a n i j e , aktiviraju e n c i m i u s j e m e n c i t e poinju z a m r e n u seriju p r o m j e n a koje e n a k r a j u dati n o v u biljku. A n a l i z a m a s e u s t a n o v i l o d a s e n a g l o p o v e a v a koliina u p r a v o o n i h istih e n c i m a koji i n a e u u s t i m a r a z g r a u j u k r o b u eer, i m e poinje p r o c e s pro b a v e h r a n e . S m a n j u j e s e t e i n a s u h o g z r n a , jer s e o s l o b a a e n e r g i j a koja z a t i m tjera klice i djeluje na razvoj m l a d e 14

15

Bogat izvor vitamina

T a k v a m e t a b o l i k a ivost u s j e m e n u uzrok je i p o v i e n o m s t v a r a n j u u vodi topljivih v i t a m i n a ; v i t a m i n C i najvei dio B - k o m p l e k s a n a l a z e se u g o t o v o s v i m t k i v i m a m l a d e biljke u r a s t u , a to je rast bri, to je i v e a k o n c e n t r a c i j a tih vita m i n a . O n i s u n u n i d a b i s e stvorili pojedini e n c i m i , p a s t o g a i p r e s u d n i za m e t a b o l i z a m s t a n i c e . K a k o je proklijalo s j e m e i z u z e t n o a k t i v n o t e p o v e a v a s v o j u p r v o b i t n u veliinu n e k o liko p u t a u n e k o l i k o d a n a , m o e se tvrditi da je i z u z e t n o b o g a t o a k t i v n i m t v a r i m a . I to je i n j e n i c a . I z d a n c i s u b o g a t izvor v i t a m i n a , o s o b i t o o n i h i z k o m p l e k s a B. P o r e d t i j a m i n a , riboflavina, nijacina, piridoksina, h o l i n a , b e t a i n a , m e t i o n i n a , biotina, inozitola, n i k o t i n s k e , p a n t o t e n s k e , folne i p a r a a m i n o b e n z o j e v e kiseline, izdanci, k a k o p o k a z u j u neki z n a n s t v e n i r a d o v i p r o v e d e n i u S A D , sadre i cijanokobalamin, poznat pod nazivom vitamin B . M e u t i m , i m a i tvrdnji da u i z d a n c i m a n e m a tog v i t a m i n a .
1 2

K a d a se p l o d , list ili s t a p k a o d v o j e od biljke, encimi i dalje r a d e te nastavljaju svoj p r o c e s u s m j e r u r a z g r a d n j e . U i z d a n c i m a koji su j o i v a h r a n a to raste u t r e n u t k u k a d a se p r i p r e m a j u ili a k o se j e d u sirovi, v i t a m i n i se i dalje s t v a r a j u . K a k v a razlika i z m e u i z d a n a k a i p o v r a koje se ubire j e d a n d a n , p r i p r e m a z a t r a n s p o r t slijedei, alje n a d u g e p r u g e , z a m a t a u t r g o v i n a m a i t e k t a d a je na p o l i c a m a d o k ga n e t k o n e kupi i n e o d n e s e k u i ! T a m o e p o v r e jo m o d a stajati n e k o v r i j e m e prije n e g o to b u d e p r e r a e n o z a j e l o . S v e t o v r i j e m e e n c i m i razaraju d r a g o c j e n e v i t a m i n e , a p o s e b n o nestabilni v i t a m i n C. D a k l e , to je dui p e r i o d i z m e u ubiranja i k o n z u m i r a n j a biljke, to je i koliina s v i h v i t a m i n a , a p o s e b n o v i t a m i n a C, bitno u m a n j e n a . V i t a m i n C u n i t a v a se i s u v i n i m izlaga n j e m n a m i r n i c e toplini. S t o g a i z d a n k e , koji s u b o g a t izvor v i t a m i n a C , n e t r e b a s u v i e d u g o kuhati v e i h s a m o kratko bianirati ili s k u h a t i na p a r i . Najbolje je ipak da se izdanci j e d u sirovi.

T a j j e v i t a m i n o s o b i t o s p o r a n jer s e p o m n o g i m t e o r i j a m a m o e nai s a m o u n a m i r n i c a m a i v o t i n j s k o g porijekla te je ba zato k a m e n spoticanja u vjenim raspravama za vege t a r i j a n s t v o i protiv n j e g a . V j e r o j a t n o je i u i z d a n c i m a koliina B m i n i m a l n a t e z b o g t o g a nije n i d o d a n a s s a s i g u r n o u u t v r e n o i m a li v i t a m i n a B , u i z d a n c i m a ili n e .
1 2 2

Ostali hranjivi sastojci

Klijanje u bilo k o j e m z r n u , kotici, s j e m e n k i , p o p r a e n o je intenzivnom encimskom hidrolizom bjelanevina. To znai da se z a l i h e b j e l a n e v i n a u s j e m e n u razlazu na svoje s a s t a v n e a m i n o k i s e l i n e , b a kao to se d o g a a u p r o b a v n o m t r a k t u . To je i o b j a n j e n j e z a t o se izdanci lake a s i m i liraju i ne stvaraju toliko p l i n o v a u d e b e l o m crijevu. Izdanci s u n a i m e p r o c e s o m klijanja v e d j e l o m i n o p r o b a v l j e n i . O v o j e p o s e b n o v a n o z a i z d a n k e m a h u n j a a o e m u e j o biti rijei. K o l i i n a a m i n o k i s e l i n a u s j e m e n u koje klije p o v e a v a se na r a u n ugljikohidrata i m a s n o a . Isklijala biljka stvara 2 IZDANCI-IVA HRANA 17

I z d a n c i s u i z u z e t n o bogati v i t a m i n o m C . T a j j e v i t a m i n n e s t a b i l a n i g u b i se iz n a m i r n i c e a k o se izlau d u e m k u h a n j u ili z r a k u , k a d a n a s t a j e o k s i d a c i j a . K r u m p i r , koji s a d r i v e l i k u koliinu v i t a m i n a C, g u b i je npr. n e p o s r e d n o nakon iskapanja. pinat gubi vitamin C do 80 posto nakon d v a d a n a s t a j a n j a n a s o b n o j t e m p e r a t u r i . O n i isti e n c i m i koji p o m a u sintetiziranju v i t a m i n a k a d a biljka r a s t e , o d g o v o r n i su za njihovu r a z g r a d n j u k a d a je u b r a n a i p r e s t a l a rasti. 16

n o v e b j e l a n e v i n e z a svoje n o v e p o t r e b e . T a k o s e u k u p n a koliina b j e l a n e v i n a u proklijaloj s j e m e n c i z n a a j n o p o v e a v a . M u n g o g r a h u z r n u sadri 25 p o s t o b j e l a n e v i n a , ali proklijali m u n g o g r a h a k 3 7 p o s t o . u t a soja p o v e a v a postotak bjelanevina sa 42 u s u h o m sjemenu na 50 posto u izdancima. Toliko o bjelanevinama. P o z n a t o j e d a s e z a g r i j a v a n j e m p o v e a v a hranjivost m a h u n a r k i , ali tek je n e d a v n o o t k r i v e n o z a t o . U s i r o v o m z r n u m a h u n a r k e , n a i m e , postoji s p o j tripsin koji j e osjetljiv na t o p l i n u . T r i p s i n u s u h o m z r n u djeluje p o p u t k o n i c e te pri j e i koritenje b j e l a n e v i n a . Z a t o ga m a h u n a r k e i m a j u a d r u g e vrste n e m a j u , nije p o z n a t o . P r e t p o s t a v l j a s e d a tripsin igra u l o g u p r i r o d n o g k o n z e r v a n s a u p r o c e s u s u e n j a s j e m e n k e , ali t o j o nije d o k a z a n o . S t o g a m a h u n a r k e t r e b a o b a v e z n o kuhati da bi se tripsin rastvorio i o s l o b o d i o put za koritenje aminokiselina. K a k o j e u i z d a n c i m a m a h u n a r k i (soja, m u n g o g r a h , g r a h , l e a itd.) v e d o l o d o p o s t e p e n o g r a s t v a r a n j a t r i p s i n a , o v e i z d a n k e t r e b a s a m o kratko k u h a t i . T o j e o p a u p u t a koja v a i za sve i z d a n k e m a h u n a r k i . U o v o j knjizi m e u t i m i m a i r e c e p a t a gdje k u h a n j e i z d a n a k a m a h u n a r k i nije o b a v e z n o ali se u principu t a d a radi o m a n j i m k o l i i n a m a tih i z d a n a k a . U t o k u klijanja n a s t a j u i drugi p r o c e s i p o v o l j n i za o v j e k o v m e t a b o l i z a m : ugljikohidrati se m i j e n j a j u u e e r e , a p o v e a v a s e koliina n e z a s i e n i h n a r a u n z a s i e n i h m a s n o a . P o v e a v a se p o s t o t a k t o k o f e r o l a , v i t a m i n a E. V i t a m i n E je i z u z e t n o n e s t a b i l a n te se r a z l a e i n e s t a j e a k o je izloen z r a k u . S t o g a i ulja i cijela z r n a u k o j i m a i m a v i t a m i n a E, a k o se rafiniraju, h i d r o g e n i z i r a j u i izlau v i s o k i m t e m p e r a t u r a m a u p r o c e s u p r i p r e m e h r a n e , s a d r e vrlo m a l o v i t a m i n a E. T r e b a s p o m e n u t i da s j e m e n k e u klijanju p o v e a v a j u i sadr aj karotina ( p r o v i t a m i n A) i v i t a m i n a K. 18

Biokemijski p r o c e s i koji se z b i v a j u u t o k u klijanja, k a o to j e o p i s a n o , p o v e a v a j u v i e s t r u k o p r e h r a m b e n u vrijednost i z d a n a k a . U novije v r i j e m e p r o u a v a j u se i ljekovita s v o j s t v a razliitih i z d a n a k a .

19

ABC klijanja izdanaka

Klijanje je j e d n o s t a v n o , a s l j e d e a m e t o d a , uz l a g a n e p r e i n a k e , m o e s e koristiti z a s v e s j e m e n k e o d m u n g o g r a h a , s u h o g g r a k a , l e e , alfalfe, p e n i c e i heljde do potoarke i goruice.

1. N a m o i t e j e d n u licu s j e m e n k i ili 1/3 alice m a h u n a r k i u litru m l a k e v o d e p r e k o n o i . Provjerite p r e t h o d n o j e s u li s j e m e n k e tretirane k e m i j s k i m s r e d s t v i m a z a s j e t v u . N a o m o t n i c i m o r a pisati d a s j e m e nije tretirano. T o p r v o n a m a k a n j e ustvari je i p o s l j e d n j e . 2. S l i j e d e e g d a n a isperite d o b r o s j e m e u m l a k o j v o d i i d o b r o ga ocijedite. Stavite ga u litrenu s t a k l e n k u , a p r e k o grla k o m a d g a z e p a j e uvrstite g u m i c o m . Stavite n a mrano mjesto. 3 . S v a k o g s l j e d e e g d a n a isperite s j e m e n k e d v a p u t d n e v n o , ili tri, a k o je v r i j e m e t o p l o i s u h o . Pritom uvijek p a z i t e d a s u v i a k v o d e redovito ocijedite. 4 . T r e e g d a n a klijanja e s v e s j e m e n k e koje nisu s p o s o b n e d a prokliju pasti n a d n o s t a k l e n k e k a d a j e n a p u n i t e m l a k o m v o d o m . T o a k o elite d a v a m klijaju s j e m e n k e i ita rice. M a h u n a r k e e se p o n a a t i n e t o d r u g a i j e . Izdanci koji su proklijali dii e se na p o v r i n u v o d e te ih m o e t e z a g r a biti c j e d i l j k o m , a s j e m e koje je o s t a l o na d n u s t a k l e n k e m o e t e baciti. 23

5 . Izdanci m u n g o g r a h a i lee s p r e m n i s u z a j e l o v e trei d a n , a slino je i s i z d a n c i m a soje. I z d a n c i m a p e n i c e d o v o l j n a s u d v a d a n a d a p o s t i g n u svoj hranjivi v r h u n a c , d o k j e s j e m e n u alfalfe p o t r e b n o etiri d o pet d a n a . K a d a su s p r e m n i za s t o l , stavite i z d a n k e u h l a d n u v o d u , da biste iz oistili. P o s e b n o je to z g o d n o k o d alfalfe, jer s j e m e n k e t a d a o d b a c u j u s v o j e lupine. O n e e isplivati n a p o v r i n u , te ih m o e t e odstraniti cjediljkom ili v e o m l i c o m . O c i j e d i t e i z d a n k e i p o h r a n i t e ih u p o s u d u s p o k l o p c e m na h l a d n o m j e s t o , o b i n o u friider. Da biste im p o v e a l i hranjivost, a i poljepali im izgled, n e k o l i k o sati prije stavljanja u friider izloite ih s u n e v o j svjetlosti. 6. U s u h o j i toploj klimi i z d a n c i klijaju i rastu b r e te ih s t o g a t r e b a e e ispirati v o d o m , a g a z a bi t r e b a l a stalno biti vlana. 7. Poslije s v a k o g klijanja d o b r o o p e r i t e s t a k l e n k e i p o s u d e , a k ih p o n e k a d i sterilizirajte. 8. J o j e d a n savjet: ne bacajte v o d u u kojoj ste p r v u no n a m a k a l i s j e m e n k e . Bit e m u t n a , p r l j a v o u k a s t a , a v j e r o j a t n o n i miris n e e biti b a u g o d a n . Ali v a e e v a m k u n o c v i j e e i zelenilo biti z a h v a l n i a k o ih zalijevate t o m v o d o m . J e r u njoj j e m n o g o m i n e r a l a koji e d o b r o d o i s v a k o j lona nici.

j e d i n o s t o g a to kupci vie v o l e bijele o d z e l e n i h i z d a n a k a . I z d a n k e uzgajivai e s t o izbjeljuju k e m i k a l i j a m a d a b i sprije ili plijesan, iako se na taj nain u m a n j u j e njihova hranjivost. Razliita su miljenja i o t o m e koliko s j e m e n k e t r e b a n a m a kati. U m n o g i m k n j i g a m a p r e p o r u u j e se n a m a k a n j e p r e k o noi. T o j e d o b r o z a t v r a z r n a , ali veini nije p o t r e b n o toliko n a m a k a n j e . D o v o l j n a su u p r o s j e k u tri sata. Pitka v o d a d o b r a j e z a n a m a k a n j e i ispiranje. A k o v o d a sadri previe klora, upotrijebite u m j e s t o nje destiliranu ili i z v o r s k u v o d u . Isprati, k a o to s m o v e rekli, t r e b a n a j m a n j e d v a p u t na d a n , a u toplijim p o d n e b l j i m a i do est p u t a . to se t e m p e r a t u r e tie, o n a i z m e u 18C i 21 C najpovoljnija je za klijanje. U p r a v i l u , to je t e m p e r a t u r a via, to e i i z d a n a k bre klijati.

Klijanje za hladnog vremena

Z i m i izdanci m o g u klijati na razliitim m j e s t i m a u kui, naj bolje u kuhinji, gdje se k u h a i gdje je toplije. J o e bolje uspijevati u penici p l i n s k o g t e d n j a k a . O d k r i n i t e m a l o v r a t a p e n i c e , da ne b u d e p r e t o p l a , a p l a m i a k s a s v i m s m a n j i t e . N e m o j t e pregrijati p e n i c u , a ne z a b o r a v i t e i na redovito ispiranje i z d a n a k a , z b o g v l a g e . I z d a n k e m o e t e uzgajati i na s v o m r a d n o m m j e s t u . Za to v a m n e e trebati m n o g o p r o s t o r a , jer s t a k l e n k u m o e t e drati i na stolu i u ladici s v o g p i s a e g stola.

Svjetlo ili tama

I m a razliitih m i l j e n j a o t o m e da li rastu i z d a n a k a bolje p o g o d u j e svjetlo ili t a m a . U s v a k o m s l u a j u , s i g u r n o je da svjetlo i m a o d r e e n i uinak n a hranjive e l e m e n t e . P r e m a n a j n o v i j i m istraivanjima ini se da i z d a n c i koji su bili izlo e n i svjetlu s a d r e vie v i t a m i n a C od o n i h koji su klijali u mraku. U p r a v o o b r a t n o v a i z a riboflavin (vitamin B ) . V e i n a p r o f e s i o n a l n i h u z g a j i v a a m u n g o g r a h a preferira t a m u , ali
2

Portabl metoda klijanja

U i z v a n r e d n i m u v j e t i m a ivota, npr. d a l e k o od naselja, u s l u a j u n e k e n e p o g o d e , p o t r e s a ili rata, k a d a v a m pri ruci 25

24

nisu s t a k l e n k e i t o p l a p r o z o r s k a d a s k a u kuhinji, m o e t e p r i mijeniti portabl m e t o d u klijanja. V a n o j e d a i m a t e s j e m e n k e z a klijanje - g r a h , l e u , ra, p e n i c u , soju ili n e k o d r u g o s j e m e . O s i m t o g a , p o t r e b n i s u : d e b l j a p l a s t i n a v r e a ili v r e i c a , l a g a n a , t a n k a p l a s t i n a v r e a , nekoliko p a p i r n a t i h u b r u s a ili ista k r p a te g u m i c e . G r a h ili d r u g e s j e m e n k e n a m o i t e t e u debljoj plastinoj v r e i . v r s t o zatvorite g u m i c o m , k a k o v o d a n e b i iscurila. U z m i t e z a t i m t a n j u plastinu v r e i c u i p r o b u i t e r u p e na d o n j e m dijelu v r e i c e ( n a o k o 1/3 p o v r i n e ) u r a z m a k u 4 centimetra. Istresite n a m o e n e s j e m e n k e u p r o b u e n u v r e i c u i p r o tresite, a z a t i m drite o b j e e n e n a grani d r v e t a s v e d o k v o d a ne iscuri. N a t o p i t e u b r u s e v o d o m , l a g a n o istisnite i o m o t a j t e v r e i c u s a s j e m e n k a m a . S v e z a j e d n o - vreicu s a s j e m e n k a m a u m o t a n u u m o k r e u b r u s e - stavite u d e b l j u p l a s t i n u v r e u . V r h o v e z a s u i t e z a j e d n o i uvrstite g u m i c o m . Stavite obje vreice u naprtnjau i krenite dalje svojim putem. Radi ispiranja izvadite p r o b u e n u v r e u i ispirite p o d m l a z o m v o d e nekoliko m i n u t a . D o b r o ocijedite. P o n o v i t e p o s t u p a k etiri do pet p u t a . Ponavljajte ispiranje i c i j e e n j e d v a put d n e v n o dok n e sazrije v r i j e m e d a i z d a n k e p o j e d e t e .

A k o ste voljni i s p r e m n i za e k s p e r i m e n t i r a n j e , m o e t e p o k u a t i d a v a m izdanci f e r m e n t i r a j u . K a k o j e s v a f e r m e n t i r a n a h r a n a s n a n o g o k u s a i nije za s v a k o n e p c e , t a k o je i sa i z d a n c i m a . A k o volite kiselo zelje, kiselo mlijeko ili kisele k r a s t a v c e , m o d a e v a m s e svidjeti i f e r m e n t i r a n i i z d a n c i . U z m i t e istu koliinu triju razliitih vrsta s j e m e n k i i o s t a v i t e ih da klijaju tri d a n a . N a k o n t o g a i z d a n k e s a m e l j i t e i stavite u dvije s t a k l e n k e . N e m o j t e ih napuniti do v r h a , k a k o bi u n j i m a bilo z r a k a . O s t a v i t e d v a d a n a d a f e r m e n t i r a j u . S t a k l e n k e p r i t o m o m o t a j t e u b r u s i m a . T o p l i n a e pridonijeti d a se postotak bjelanevine povea. F e r m e n t i r a n i i z d a n c i m o g u s e zainiti j o g u r t o m ili m e l a s o m , a u njih prije s l u e n j a m o e t e staviti kolute b a n a n e i groice.

Kad sjeme ne klija

P o e t n i c i m a se u z a n i m l j i v o m p r o c e s u klijanja z n a p o n e k a d dogoditi da im s j e m e ne klija. I to t a d a t r e b a uiniti? Postoji niz r a z l o g a z a t o s j e m e e v e n t u a l n o nije proklijalo i a k o ste ga zalili v o d o m i ostavili u s t a k l e n c i da klija. K a o p r v o , s j e m e m o e biti s t a r o ili ste krivo postupili. A k o i z s t a k l e n k e z a u d a r a , m o g u e j e d a s t e s j e m e n u dali s u v i e v l a g e t e j e p o e l o plijesniti. Slino s e m o e d o g o d i t i a k o sjeme n e m a dovoljno zraka i prozraivanja. To se obino d o g a a k a d a se stavi prevelika koliina s j e m e n a u s t a k l e n k u da klija. Ljeti, k a o t o s m o v e s p o m e n u l i , s j e m e t r e b a e e ispi rati. A k o s j e m e od p o e t k a ne klija, zapitajte se niste li p o s v e z a b o r a v i l i d a g a zalijete i d a d e t e m u p o t r e b n u v l a g u . S t o g a svoju karijeru u klijanju i z d a n a k a p o n i t e sa s j e m e n o m koje 27

udesna voda i fermentirani izdanci

A k o elite d a v a m klijanje i z v a n r e d n o u s p i j e , m o e t e s e za p r o c e s n a m a k a n j a i ispiranja koristiti t z v . u d e s n o m v o d o m , koja n a v o d n o s t i m u l i r a svaki oblik bioloke aktiv nosti. U m j e s t o t e k u o m , n a i m e , koristite s e v o d o m k o j u s t e kuhali pet m i n u t a a z a t i m ohladili. Rezultat e biti vrijedan t r u d a : i z d a n c i e biti soniji, d e b l j i , istiji i izdaniji. 26

uvijek daje s t o p o s t o t n e rezultate, a to su p e n i c a , m u n g o g r a h i alfalfa.

m o e t e i s a m i uzgojiti u vrtu ili na o r a n i c i . Nastojte da b u d e o r g a n s k i u z g o j e n o , tj. da u p r i r o d n e p r o c e s e nisu bili uklju eni pesticidK herbicidi i u m j e t n a g n o j i v a .

Pribor za klijanje
K o d n a s j o n e m a razliitih p o s u d a i a p a r a t a za klijanje i z d a n a k a , ali to u n a e l u i nije toliko bitno. Da biste dobili z d r a v e , s o n e i o k u lijepe i z d a n k e , trebat e v a m s a m o s t a k l e n k e razliitih veliina, k o m a d i g a z e i g u m i c e . U staklenci ete namoiti s j e m e , p r e k o grla staviti g a z u i uvrstiti g u m i c o m . S v e n a r e d n e o p e r a c i j e - a to z n a i d n e v n a ispiranja s j e m e n k i - o b a v l j a t ete kroz g a z u . T a k o v a m s j e m e n k e n e e pobjei u slivnik i nee ih posjeivati razliiti znatieljni insekti, a s a u v a t e t e ih i od p r a i n e . A k o putujete u i n o z e m s t v o , posjetite t a m o j e d n u specijali ziranu trgovinu prirodnom hranom. Nazivaju se Reformh a u s , N a t u r a n a , N e u f o r m ili H e a l t h f o o d s t o r e . U j e d n o j od njih kupit ete plastini a p a r a t za klijanje k v a d r a t i a s t o g ili k r u n o g oblika koji se sastoji od vie p o s u d a p r o b u e n o g d n a to s e , p o p u t n e k a d a n j i h porcija z a n o e n j e j e l a iz r e s t o r a n a , slau j e d n a i z n a d d r u g e . U n j i m a m o e t e postii klijanje razliitih v r s t a s j e m e n k i o d j e d a n p u t . U t a k v i m t r g o v i n a m a postoji i b o g a t a s o r t i m a n razliitih s j e m e n k i ve p r i p r e m l j e n i h z a klijanje. N a v r e i c a m a s u obino date sve upute o postupku s o d r e e n o m vrstom sje m e n a i o koliini koja se d o b i v a klijanjem. U m e u v r e m e n u , d o k se i k o d n a s ne o t v o r e sline trgo v i n e , s v o j e ete s j e m e n k e nabavljati n a razliite n a i n e . A k o i m a t e r o d b i n u na s e l u , z a m o l i t e k i l o g r a m , d v a p e n i c e i d r u g i h itarica. Na trnici m o e t e kupiti s j e m e n k e , a najvei izbor bit e ipak u s j e m e n a r a m a . P r i t o m traite da v a m p r o d a j u z r n j e koje nije tretirano za sjetvu. S j e m e , n a r a v n o , 29 28

4. to moe klijati!

A L F A L F A (Medicago sativa) je vrsta lucerne, v i e g o dinje biljke iz p o r o d i c e lepirnjaa. P o z n a t o je p e d e s e t a k vrsta l u c e r n e , a n a j p o z n a t i j a je za uzgoj i z d a n a k a p l a v a l u c e r n a ili alfalfa. S t o g a e u veini r e c e p a t a stajati to ime iako je i l u c e r n a koja se m o e kupiti u n a i m s j e m e n a r a m a , o d l i n a z a klijanje. T r a d i c i o n a l n o s e l u c e r n a koristi k a o s t o n a h r a n a , a ne k a o h r a n a za o v j e k a . M e u t i m , s v a l o m z a n i m a n j a za z d r a v u p r e h r a n u i i v u h r a n u , p o e l a se kori stiti u S A D , u p r a v o u o b l i k u i z d a n a k a , za ljudsku h r a n u . D a n a s s p a d a m e u najomiljenije i z d a n k e , r a v n o p r a v n o s i z d a n c i m a soje, lee i m u n g o g r a h a . Poetnici u svijetu klijanja imat e najvie u s p j e h a u p r a v o s a l f a l f o m . O n a daje d u g a k e t a n k e m l a d i c e d e l i k a t n o g slatk a s t o g o k u s a . Izdanci se koriste k a d a se p r o d u e od 3 do 5 c m . U t o m stadiju klijanja razvit e se na v r h u i z d a n a k a siuni zeleni listi. T o j e z n a k d a i z d a n a k t r e b a k o n z u m i r a t i , jer p o j a v a lia na novoj biljici signalizira p r o m j e n u u pro c e s i m a u biljci. O n a se v i e ne hrani e n e r g i j o m iz s j e m e n a , jer poinju p r o c e s i f o t o s i n t e z e i kraj z a l i h a m a u s j e m e n u . Za tri do pet d a n a klijanja m l a d i c e n a r a s t u do 3 c e n t i m e tra. D o b r e su za jelo s v e d o k ne d o s e g n u otprilike 5 c m . Izdanci alfalfe n e m a j u o k u s i z d a n a k a m a h u n a r k i ili n e k o g d r u g o g p o v r a , ali i m a j u h r s k a v u lomljivu strukturu u g o d n u j e z i k u i n e p c u . O s i m t o g a , izloeni vreloj v o d i , s m j e s t a su k u h a n i . M o e t e ih jesti s v j e e (u najvie r e c e p a t a su svjei) 35

ili k u h a n e . Izdanci d a j u u k u s a n , slatkast o k u s s e n d v i i m a , s a l a t a m a , j u h a m a i j e l i m a od j a j a . M o g u z a m i j e n i t i i l e n j a k e u k o l a i m a . D o b a r su d o d a t a k tijestu za k r u h . S a d r e v i e bjelanevina od peninog brana. Bogati su klorofilom, k a l i j e m , v i t a m i n o m A, v i t a m i n o m K i k a l c i j e m . I z r a u n a t o j e d a a l i c a i z d a n a k a alfalfe koja j e klijala tri d a n a sadri toliko v i t a m i n a C koliko i 6 a a s o k a od n a r a n e . S a d r a j v i t a m i n a B (riboflavin) p o v e a v a s e u i z d a n c i m a g o t o v o 10 p u t a n a k o n 4 d a n a klijanja. "Da biste dobili to v i e klorofila iznesite i z d a n k e na d n e v n u svjetlost d a n prije n e g o e t e ih koristiti u j e l u ili salati. U k o l i k o su v a m privlaniji blijedi, g o t o v o bijeli i z d a n c i nalik na staklene rezance, drite izdanke na tamnijem mjestu.
2

s a m o u m a l o j koliini k a o z a i n salati ili u kombinaciji s d r u gim izdancima. Ne podnose m n o g o vlage te sjeme treba namoiti s a m o prvi i etvrti d a n klijanja. P o s u d i c u u kojoj klija d o b r o je s v r e m e n a na v r i j e m e protresti, k a k o bi se sli j e p l j e n o s j e m e rasulo i d a l o z r a k a klici da potjera i z d a n a k . G R A H (Phaseolus) j e t a k o e r d o b a r z a klijanje. P o k u ajte s razliitim v r s t a m a , da biste otkrili koja d a j e najbolje rezultate. K o d n a s s e u z g a j a n a j m a n j e p e t v r s t a g r a h a p o g o d n i h z a d o b i v a n j e kvalitetnih i z d a n a k a . P o s t u p a j t e k a o sa s o j o m ili m u n g o g r a h o m ; n a m o i t e g r a h p r e k o noi u m l a k u v o d u , a z a t i m ga e e isperite v o d o m , da bi izdanci m o g l i bolje n a p r e d o v a t i . Koristite ih k a d narastu do d u i n e z r n a ili d u i , i z m e u 3 i 4 c e n t i m e t r a . N a j b o l j e je da ih k u h a t e kratko na pari, da ih d o d a t e u v a r i v o p r e d kraj k u h a n j a ili da i h upotrijebite u n e k i m d r u g i m j e l i m a z a k o j a s e r e c e p t i n a l a z e u ovoj knjizi. D o b r i su i k a o s a l a t a s m n o g o l u k a i b u i n o g , c r n o g ulja. G R A A K (Pisum sativum) m o e t a k o e r klijati a k o je pravilno o s u e n i p r e d v i e n za k u h a n j e . U i z d a n c i m a se p o v e a v a koliina e e r a , to i m daje o k u s s l i a n s v j e e m g r a k u . D o b r e s u s v e v r s t e g r a k a . Koristite i z d a n k e k a d d o s t i g n u d u i n u z r n a iz kojeg klija. P r o k u h a j t e i z d a n k e tri do pet m i n u t a . H E L J D A (Fagopyrum sagittatum, F. esculentum) kultivi r a n a je j e d n o g o d i n j a v r s t a iz p o r o d i c e dvornici. P o t j e e iz Azije, a gaji se u E v r o p i , Aziji i S j e v e r n o j A m e r i c i p r v e n s t v e n o n a p j e s k o v i t o m tlu p a j e e s t o n a z i v a j u p e n i c o m s i r o m a n i h . H e l j d a je l a k o p r o b a v l j i v a , a igra p o s e b n o v a n u u l o g u u l a n c u a m i n o k i s e l i n a j e r sadri j e d n u o d kise lina - lizin - v a n u za rast kostiju. O s i m t o g a , b o g a t a je v a 37

B U N D E V A (Cucurbita pepo) d a j e s v i m a p o z n a t e s v o j e k o t i c e koje s e koriste z a p r o i z v o d n j u c r n o g ulja. K o t i c e m o e t e i s a m i izvaditi iz z r e l o g u t o g p l o d a u r a n u j e s e n . K o t i c e i i z d a n c i b u n d e v e o d l i a n s u izvor f o s f o r a v a n o g z a rast kostiju, z u b i i tjelesnih s t a n i c a . Dobri su i za i v a n i s u s t a v i za k r v o t o k . U kuhinji m o e m o koristiti i k o t i c e i i z d a n k e . M o e m o ih l a g a n o priti, a z a t i m ih p o m i j e a t i u musli za d o r u a k ili ih posuti po s a l a t i . Kotice i i z d a n c i m o g u biti i dio tijesta za kolae. K o t i c e t r e b a d u g o n a m a k a t i u v o d i , najbolje 16 sati. T a d a i h o s t a v l j a m o tri d a n a n a t e m p e r a t u r i 2 1 C d a prokliju i r e d o vito ih i s p i r e m o triput d n e v n o . K a d a je i z d a n a k d u g o k o 3 c e n t i m e t r a , m o e s e koristiti z a j e l o . L u p i n k e e t e t a k o odstraniti da i z d a n k e u r o n i t e u p o s u d u s v o d o m i p o k u p i t e s p o v r i n e p r a z n e kouljice. G O R U I C A (Sinapis; Brassica) daje o d l i n e i z d a n k e n e o b i n o j a k o g o k u s a , nalik o k u s u s e n f a . M o g u s e jesti 36

n i m v i t a m i n i m a B g r u p e i v i t a m i n o m C, z a t i m m i n e r a l i m a (fosfor, kalij, kalcij, bakar, m a g n e z i j i eljezo). H e l j d a se m o e p r i p r e m a t i j e d n a k o k a o ria. D o b r a je i k a o b r a n o u g a n c i m a i tijestima. I z d a n c i m a heljde m o g u se posuti j u h e i v a r i v a . M o e ih se kratko i k u h a t i , a p o s e b n o su dobri k a o sastojak za p u n j e n e rajice, k r a s t a v c e i papriku. Heljdu n e t r e b a n a m a k a t i , n e g o j e t r e b a s a m o p o v r e m e n o navlaiti d a b i p o e l a klijati. N a t e m p e r a t u r i 2 1 C z a d v a d o tri d a n a isklijat e izdanci. T r e b a ih ispirati d v a p u t d n e v n o k a o i o s t a l e s j e m e n k e . Koriste s e k a d a s e i z d u e 0,5 c m . Kouljice u koje su uvijena z r n a o t p a s t e s a m e od s e b e a k o i z d a n k e s p r e m n e za jelo stavite u lonac h l a d n e v o d e i p r o m i j e a t e . Kouljice e se dii na p o v r i n u v o d e . Izdanci su b l a g o g o k u s a te pristaju u s v e s a l a t e i u brojna v a r i v a . Listii m l a d e heljde koriste se u n a r o d n o j m e d i c i n i k a o s r e d s t v o protiv o v a p n j a v a n j a arterija jer su b o g a t i ruti n o m , tj. v i t a m i n o m P, koji u t o m e igra v e l i k u u l o g u . J E A M (Hordeum vulgare) d a j e i z d a n k e od kojih se z a t i m d o b i v a slad - o s n o v n a s i r o v i n a u p r o i z v o d n j i p i v a . I d r u g e vrste itarica m o g u s e koristiti z a d o b i v a n j e s l a d a , ali j e j e m e n i slad i z u z e t n e kvalitete jer sadri v i e e e r a n e g o d r u g e vrste s l a d a . A g d j e je eer, tu je i k a s n i j e , u pro c e s u v r e n j a , vie a l k o h o l a . J e a m , ra i z o b slini su p e n i c i po t o m e to se njihovi izdanci koriste d o k s u jo s a s v i m m l a d i , d a s e i z b j e g n e m a s a tvrdih korjenia. I j e a m i ra i z o b m o g u se jesti sirovi (izdanci, n a r a v n o ) ili p o p r e n i na n e t o m a s l a c a ili k u h a n i kratko vrijeme na pari. K U K U R U Z (Zea mays) i z u z e t n o t e k o klija jer nije lako dobiti n e o t e e n o z r n o . S a m i m s k i d a n j e m s klipa o z l j e d u j u 38

se klice, a to z n a i da je o n e m o g u e n o klijanje. S t o g a je v a n o da v e u p r v i m s t a d i j i m a klijanja (drugi i trei dan) odstranite o t e e n a z r n a i o n a koja do t a d a nisu proklijala. Izdanci su najbolji k a d a narastu 2 do 3 c e n t i m e t r a d u i n e . Kuhajte ih dok ne omekaju, osam do deset minuta.

L A N (Linum usitatissimum) rod je j e d n o g o d i n j e i trajne zeljaste biljke iz p o r o d i c e l a n o v a . L a n e n o s j e m e je svijetlos m e d e boje, p l o s n a t o i sitno. S a d r i veliku koliinu m a s n o e i b o g a t o je v i t a m i n i m a E, F, K te m i n e r a l i m a - k a l c i j e m , e l j e z o m , f o s f o r o m , m a g n e z i j e m i b a k r o m . U pukoj m e d i c i n i koristi se s a m l j e v e n o k a o s r e d s t v o protiv z a t v o r a . I izdanci l a n e n o g s j e m e n a slino djeluju. K o r i s t i m o ih k a o d o d a t a k musliju, j u h a m a i s a l a t a m a ili k a o sastojak za kruh i tijesta. S j e m e t r e b a n a m a k a t i etiri s a t a , a koristiti i z d a n k e t r e e g d a n a klijanja. D o b r o ih isperite, k a k o biste odstranili k o u l j i c e . Izdanci s u najbolji k a d a d o s e g n u d u i n u z r n a .

L E A (Lens esculenta) se u z g a j a bd prahistorijskih vre m e n a . Svoje j e i m e d o b i l a z a h v a l j u j u i o b l i k u koji p o d s j e a na leu o k a i t e l e s k o p a . L e a postaje kvalitetnija k l i j a n j e m . Izdanci, zahvaljujui s v o m j a k o m o k u s u , m o g u u pripre m a n j u o b r o k a izvrsno zamijeniti p o v r e . e s t o s e koriste u m j e s t o celera i z e l e n e p a p r i k e u g u l a i m a , j u h a m a i razlii t i m v a r i v i m a . Izdanci s u d o n e k l e slatki, m e k i s u o d k u h a n e lee i finijeg o k u s a . T r e b a ih kuhati s a m o pet m i n u t a , za raz liku od s u h e lee koja je p r e t h o d n o bila n a m o e n a u vodi a t r e b a j e kuhati 3 0 m i n u t a . Izdanci s e koriste k a d d o s e g n u d v a d o tri c e n t i m e t r a d u i n e . Leine m l a d i c e s u vrlo u k u s n e i sirove u s a l a t a m a ili k u h a n e na pari i z a i n j e n e m a s l a c e m i m i r o d i j a m a . L e a sadri v i t a m i n B, eljezo i fosfor. 39

M U N G O G R A H (Phaseolus radiatus ili P. aureus) je us tvari vrsta soje te se m o e nai u specijaliziranim t r g o v i n a m a i p o d n a z i v o m z e l e n a s o j a . U azijskim z e m l j a m a p o z n a t j e p o d n a z i v o m katjang i d j o e , i s p a d a m e d u naj v a n i j e s a s t o j k e d a l e k o i s t o n i h k u h i n j a . Kinezi s u p o z n a t i p o u p o t r e b i m u n g o g r a h a z a n e k o l i k o najpoznatijih s v o j i h j e l a , i z m e u ostalih z a c h o w mein i c h o p s u e y . N a Z a p a d u s e izdanci m u n g o g r a h a m o g u kupiti u g o t o v o s v a k o m s u p e r m a r k e t u , svjei ili u l i m e n k a m a . Izdanci vrlo brzo klijaju te se v e m o g u koristiti drugi ili trei d a n klijanja, iako su bolji od 4. do 6. d a n a klijanja. N a j bolji su k a d d o s t i g n u 2 do 5 c e n t i m e t a r a d u i n e . K u h a j u se b r z o , g o t o v i s u z a d v i j e d o tri m i n u t e . Nije p o t r e b n o o d s t r a n jivati z r n o od i z d a n k a , jer su o b a vrlo u k u s n a ; h r s k a v i su i p o d s j e a j u p o o k u s u n a zeleni g r a a k . Z e l e n a l u p i n a , o v o j n i c a s a m o g z r n a , odvojit e se k u h a n j e m i isplivati na povr i n u . M o e t e je odstraniti c j e d i l o m ili k u h a n e i z d a n k e staviti p o d s n a a n mlaz v o d e n e p o s r e d n o prije serviranja. Izdanci su bogati b j e l a n e v i n a m a , l e c i t i n o m , s a d r e prije s v e g a v e u koliinu v i t a m i n a B i C, z a t i m v i t a m i n a A i E, kalij, kalcij, fosfor i eljezo. O d l i n o su j e l o za d i j a b e t i a r e . N i s k e s u kalorine vrijednosti: 100 g r a m a i z d a n a k a i m a o k o 2 2 k c a l ili 93 k J . K o r i s t e se u razliitim k i n e s k i m i j a p a n s k i m j e l i m a , v a r i v i m a i p r i l o z i m a od p o v r a , s a l a t a m a , u j e l i m a s r i o m , za p u n j e n j e rajica i za s e n d v i e . (bt?cf.%i , ^ k i t i
nc r

m j e a v i n e mirodija - karija. Za klijanje p i s k a v i c e p o t r e b n a su do etiri d a n a , a izdanci su i z u z e t n o mirisni i p i k a n t n o g o k u s a . K u h a j u s e s a m o nekoliko m i n u t a , jer d u i m k u h a n j e m p o s t a j u s u v i e g o r k i . Najbolje ih je koristiti k a d n a r a s t u do d u i n e s j e m e n a . Z a h v a l j u j u i u p r a v o p i k a n t n o m i g o r k a s t o m o k u s u , najbolje idu u z j e l a o d rie. B o g a t i s u e l j e z o m .

P O T O A R K A (Lepidium sativum), d r a g u a c ili g r b o stica, kako joj i m e s a m o g o v o r i , voli v o d u t e raste n e p o s r e d n o uz p o t o k e ili ak u njima. U g e r m a n s k i m se k r a j e v i m a o d d a v n i n a i z r a u j e eliksir i v o t a o d njenih i z d a n a k a . S j e m e p o t o a r k e t r e b a ispirati d v a p u t d n e v n o , a i z d a n k e koristiti od d r u g o g do e s t o g d a n a klijanja, a k o je t e m p e r a t u r a u kojoj su klijali o k o 21 C . U k o l i k o je v r i j e m e toplije, izdanci e klijati b r e i o b r n u t o . P o t o a r k a je p u n a v i t a m i n a C, a izvrsna je kao salata, kao dodatak juhama, varivima i nekim napicima.

P R O S O (Panicum miliaceum) je j e d n a od n a j r a s p r o stranjenijih i najvie u p o t r e b l j a v a n i h itarica na s v i j e t u . D a j e v r i j e d n e b j e l a n e v i n e i m a s n o e , a sadri i v a n e v i t a m i n e g r u p e B, k a o i A, C i E v i t a m i n . S a d r i i m i n e r a l e - e l j e z o , fluor, natrij, kalcij, b a k a r , m a g n e z i j i fosfor. P o z n a t a je p o s e b n o po v i s o k o m p o s t o t k u k r e m e n e kiseline i fluora, v a n i h za rast k o s e , noktiju, z u b i i za k o u . Proseni izdanci o d l i n o su s r e d s t v o protiv razliitih k o n i h b o l e s t i . Izdanci s u s l a t k a s t o g o k u s a , p a s e m o g u koristiti kao d o d a t a k v o n o j salati, k o l a i m a i slatkim k r e m a m a , mlije n i m p r o i z v o d i m a i j u h a m a . M o g u se koristiti i k a o sastojak tjestenina i k r u h a . Dobri su i k a o o s n o v a za pravi musli (kau). S i t n a u t a z r n c a p r o s a t r e b a staviti u v o d u i ostaviti da se n a m a u o k o o s a m s a t i . Z a t i m e trebati otprilike tri d a n a d a 41

P I S K A V I C A (Trigonella foenumgraecum) k o d n a s je jo p o z n a t a k a o kozji r o g i b o j a t r a v i c a . O d n j e n o g s e s j e m e n a i n a e p r i p r e m a i z u z e t n o a r o m a t i a n aj k o j i m je d o b r o ispi rati u p a l j e n o grlo. Koristi se i za u b l a a v a n j e d r u g i h t e g o b a , a i za h r a n u . P r i j e v o d latinskog i m e n a g l a s i o bi g r k o s i j e n o . P i s k a v i c a j e t a k o e r s a s t a v n i dio p o z n a t e indijske 40

se d o b i j u i z d a n c i . T r e b a ih ispirati tri p u t a d n e v n o . K o r i s t i m o ih k a d n a r a s t u otprilike 2 m m .

P E N I C A (Triticum sativum) d a j e n a j u k u s n i j e i najso.nije i z d a n k e o d svih itarica. O k u s o m j e slina s v j e e m m l a d o m k u k u r u z u , jer se k r o b u z r n u k l i j a n j e m r a z l a e na iste vrste e e r a k a k v e n a l a z i m o u m l a d o m z r n u k u k u r u z a . Postoji r a z m i m o i l a e n j e o t o m e koje je idealno v r i j e m e k o r i t e n j a i z d a n a k a p e n i c e . Dok j e d n i z a g o v a r a j u kratku m l a d i c u ( i z d a n a k ) , d u i n e z r n a iz kojeg je isklijala; drugi t v r d e da je i z d a n a k m n o g o ukusniji i sladi k a d d o s e g n e d v o s t r u k u d u i n u z r n a . E k s p e r i m e n t i r a j t e ; koristite j e d a n d i o i z d a n a k a v e trei ili etvrti d a n , k a d a su d u g i s a m o pola c e n t i m e t r a ili j e d v a c e n t i m e t a r , a o s t a t a k ispirite i dalje, d o k i z d a n c i ne n a r a s t u do d v a c e n t i m e t r a d u i n e . K a k o se pojavljuje i kori j e n n o v e biljice, tako o n a g u b i s o a n o k u s i v i t a m i n s k u vri j e d n o s t . S t o g a ne ekajte p r e d u g o s i z d a n c i m a , o s i m a k o ih ne elite koristiti kao p e n i n u t r a v u . S v e vrste itarica klijaju m n o g o bre n e g o o s t a l e sje m e n k e , a s t a v l j a n j e m u friider n e e t e m n o g o z a u s t a v i t i p r o c e s rasta. S t o g a t r e b a paziti d a s e n e stvori m a s a z a m r e n i h korjenia, koji nisu dobri za j e l o . Izdanci se brzo k u h a j u (najdue 8 m i n u t a ) , a m o g u se koristiti i na niz d r u g i h n a i n a . K a k o izdanci r a s t u , t a k o i m s e p o v e a v a p o s t o t a k v i t a m i n a C. O b i l u j u t i j a m i n o m , n i j a c i n o m i v i t a m i n o m E. U s i t n j e n e i z d a n k e d o d a v a j t e tijestu z a k r u h . S a m l j e v e n e stavljajte u v a r i v a , a d o b a r su n a d o m j e s t a k i za m r v i c e u s v i m j e l i m a . A k o ih suite u p e n i c i , postat e h r s k a v e , te s a m l j e v e n e m o g u zamijeniti o r a h e u k o l a i m a . M o e t e ih jesti s i r o v e ili n a g l o o s u e n e u p e n i c i ili p o p r e n e na t e f l o n s k o j tavi - i uivati u njihovu s l a t k a s t u o k u s u .

R A (Secale cereale), j e d n a od o s n o v n i h svjetskih ita rica, potjee s teritorija d a n a n j e g S o v j e t s k o g S a v e z a . R a s t e na l a g a n o m tlu, a o t p o r n a je na h l a d n o u k a o i d r u g e i t a r i c e . N a j e e se koristi k a o b r a n o i g l a v n i s a s t o j a k r a e n o g k r u h a . R a e n o b r a n o t a m n i j e j e boje o d peni n o g i p i k a n t n i j e g i j a e g o k u s a . i t a v o z r n o rai s a d r i 12 p o s t o b j e l a n e v i n a , 1,6 p o s t o m a s n o e , v a n e v i t a m i n e g r u p e B, v i t a m i n E i m i n e r a l e - kalij, fosfor, m a g n e z i j , e ljezo i fluor. Izdanci rai i z u z e t n o s u z d r a v i z b o g v i s o k o g p o s t o t k a f l u o r a , p a s t o g a d o b r o djeluju n a z u b e . S n a n i j e g s u o k u s a o d o k u s a v e i n e i z d a n a k a d r u g i h itarica. P o p r e n i imaju o k u s o r a h a . S t o g a s e koriste k a o d o d a t a k j u h a m a , v o n i m s a l a t a m a i u k a a m a za d o r u a k . Z r n j e rai t r e b a n a m a k a t i o k o 12 sati, a z a t i m pustiti da klijaju d v a do tri d a n a na t e m p e r a t u r i 18C i ispirati d v a p u t na d a n . Najbolji s u i z d a n c i k a d a d o s e g n u d u i n u s a m o g z r n a .

R I A (Oryza sativa) hrani d a n a s p o l o v i c u s v j e t s k o g s t a n o v n i t v a , p r e t e n o a z i j s k o g . P r i r o d n a ria, o n a k o j a nije polirana i kojoj nisu o d s t r a n j e n e kouljice, sadri v a n e bje l a n e v i n e , v i t a m i n e g r u p e B i p r o v i t a m i n A. S a d r i i m i n e r a l e - kalij, m a g n e z i j , e l j e z o i fosfor. J a e g je i p i k a n t n i j e g o k u s a od polirane rie. P r i r o d n a ria je lako probavljiva, a djeluje i k a o dijuretik. Z b o g t o g a se koristi k a o d i j e t a l n a h r a n a z a s r a n e b o l e s n i k e , z a o n e koji i m a j u r e u m a t s k e t e g o b e ili o b o l j e l e k r v n e ile. Izdanci rie su n e u t r a l n o g o k u s a . M o g u se upotrijebiti k a o dodatak salati. Ria voli t o p l a p o d n e b l j a , pa zato m o r a klijati na t e m p e r a turi vioj od 21 C . P r v o t r e b a zrnje n a m a k a t i u vodi 12 sati, a z a t i m etiri p u t a d n e v n o ispirati. etvrti d a n izdanci e biti 43

42

spremni za jelo, tada e dosegnuti duinu zrna. Jedna alica rie dat e dvije do dvije i po alice i z d a n a k a . R O T K V I C A (Radicula) iz p o r o d i c e je rotkvi, a p o g o d n a je za klijanje. S j e m e rotkvice je sitno, a m l a d i c e n a r a s t u od 0,3 d o d v a c e n t i m e t r a z a d v a d o etiri d a n a . Ljutog s u o k u s a , v r l o nalik o k u s u rotkvice. Idu d o b r o uz m i j e a n o p o v r e ili uz m i j e a n u s a l a t u . U k u s n e su i u k o m b i n a c i j i s d r u g i m i z d a n c i m a , o s o b i t o s i z d a n c i m a alfalfe, jer su ovi posljednji b l a g o g , n e u t r a l n o g o k u s a . S a d r e v i s o k p o s t o t a k kalcija.

m e k i i finijeg o k u s a od n e p r o k l i j a l o g z r n a . T r e b a ih kuhati pet d o o s a m m i n u t a . N a j b o l j e g s u o k u s a k a d n a r a s t u 0,5 d o 1 centimetar. S O J A (Glycine max) se koristi u v e l i k o m broju k i n e s k i h jela t e j e s l o b o d n o m o e m o prozvati d i v o m m e u i z d a n c i m a , n e z b o g v e l i i n e , v e z b o g r a s p r o s t r a n j e n o s t i kori t e n j a . Soja je j e d n o od pet svetih z r n a prethistorije,'uz p e n i c u , r i u , j e a m i p r o s o . Kinezi koriste c r n o , p l a v o i bijelo z r n o s o j e , a s v e e e i z e l e n o , razvijeno u S A D . D o b r o je i sitno u t o z r n o , koje mi n a j e e k u p u j e m o u s j e m e n a r a m a . Ipak, t e e e klijati n e g o d r u g e vrste soje, p o g o t o v o u ljetnim mjesecima. B u d u i d a j e z r n o soje krupnije o d d r u g i h , t r e b a g a n a m a kati n a j m a n j e 12 sati. Za klijanja soje p o t r e b n o je e e ispi ranje z r n j a i i z d a n a k a i m se p o j a v e . T a k o e r t r e b a s m j e s t a , v e d r u g o g d a n a klijanja, oistiti proklijala o d neproklijalih z r n a , k a k o b i i z d a n c i imali v e u a n s u d a s e razviju. Koriste se i z m e u e t v r t o g i e s t o g d a n a , k a d a je i z d a n a k n a r a s t a o od 5 do 7 c e n t i m e t a r a d u i n e . U E v r o p i se sojini i z d a n c i kori ste 3. d a n , k a d su d u g i 1 c m . Sirovi sojini izdanci e s t o k o g su o k u s a , ali a k o ih k u h a t e na pari ili poprite n e k o l i k o m i n u t a na ulju, dobit ete s o n o i u k u s n o jelo koje sadri lako p r o b a v l j i v e b j e l a n e v i n e . T r e b a ih o b i n o kuhati d e s e t d o 1 5 m i n u t a . O d l i a n s u n a d o m j e s t a k z a m e s o pri pripre m a n j u j u h a , g u l a a i v a r i v a . Odlini su i s a m i , k a o salata. S U N C O K R E T (Helianthus) je biljka iz p o r o d i c e g l a v o i k a . N j e g o v e s j e m e n k e , koje s e i n a e koriste z a d o b i v a n j e ulja, m o g u klijati. T r e b a ih paljivo otvoriti i natopiti v o d o m , a z a t i m isprati i p o s t u p a t i s n j i m a k a o i s o s t a l i m i z d a n c i m a . O b i n o o d l i n o klijaju. M o r a j u se upotrijebiti prije n e g o to se razvije jak o k u s koji pali grlo. Taj e t r e n u t a k nastupiti k a d 45

S E Z A M (Sesamum indicum) je o r i j e n t a l n a biljka, a n j e n o s j e m e koristi se z b o g i z u z e t n o v i s o k o g p o s t o t k a m a s n o e , i to n e z a s i e n o g tipa. S j e m e se s t o g a p r e a i d o b i v a se o d l i n o s e z a m o v o ulje. O s t a t a k o d p r e a n j a u p o t r e b l j a v a s e za stonu hranu. S j e m e se, m e u t i m , t a k o e r e s t o koristi ili k a o ukras ili k a o s a s t o j a k k r u h a , a od n j e g a se d o b i v a i h a l v a . P o p u t s j e m e n a s e z a m a , i izdanci s e m o g u koristiti, e v e n tualno lagano popreni, kao dodatak jelima od krumpira, p o v r a ili v o n i m s a l a t a m a . M o g u se koristiti i k a o s a s t o j a k tijesta za k r u h . B o g a t i su v i t a m i n i m a B g r u p e i v i t a m i n i m a A i E. S a d r e i m i n e r a l e - kalcij, fosfor, m a g n e z i j i lecitin. S j e m e n k e t r e b a n a m a k a t i u v o d i o k o etiri sata. Z a t i m i z d a n k e t r e b a uzgajati najvie d v a d a n a n a t e m p e r a t u r i 2 1 C . Ispirati d v a p u t d n e v n o p o d t e k u o m v o d o m . Koristiti k a d a j e i z d a n a k d u g a a k o k o 2 m m . S e z a m o v i izdanci p r i lino e t e k o isklijati.

S L A N U T A K (Cicer arietinum) se u z g a j a u s v i m dijelo v i m a svijeta, a n a j e e ga k a o izvor k r o b a koriste na Blis k o m istoku i na a m e r i k o m k o n t i n e n t u . Izdanci s l a n u t k a su 44

izdanak naraste do duine sjemenke. To je idealno vrijeme z a k o n z u m i r a n j e . T u e d u i n u dostii z a 2 4 d o 7 2 sata n a k o n p o e t k a klijanja. Izdanci s u n c o k r e t a s a d r e g o t o v o s v e m i n e r a l e . Upotrebljavajte ih u s a l a t a m a , mijeajte ih s datuljama i suhim voem, svjeim v o e m , orasima i gro i c a m a . Za d o r u a k kuajte o v a j recept: u b l e n d e r u u m u t i t e v o d u , m e d i i z d a n k e s u n c o k r e t a . Dobit ete u k u s a n i z d r a v napitak. Z O B (Arrhenatherum elatius) u n a i m se k r a j e v i m a s m a tra u p r v o m redu i t a r i c o m za s t o n u h r a n u , iako u p o s l j e d njih n e k o l i k o g o d i n a z o b p r o d i r e i u n a a d o m a i n s t v a u o b l i k u z o b e n i h p a h u l j i c a . To j e , u o s t a l o m , i oblik po k o j e m je z o b i u svijetu n a j p o z n a t i j a k a o o v j e k o v a h r a n a . T a k v a , s p l j o t e n a z o b j e d e s e u g l a v n o m u obliku z o b e n e k a e z a d o r u a k . Ali z o b je d o b r a i za k u h a n j e i u o b l i k u b r a n a , k a o sastojak kruha. Z o b o d l i n o u s p i j e v a u s r e d n j o e v r o p s k i m p r e d j e l i m a , te j e , p o p u t h e l j d e , bila p o z n a t a k a o h r a n a s i r o m a n i h . S a d r i visok p o s t o t a k b j e l a n e v i n a (10 p o s t o ) , a od s v i h i t a r i c a i m a najvii p o s t o t a k m a s n o e (7,5 p o s t o ) . S a d r i i s v e n a j v a n i o j e v i t a m i n e (A, B B , B , C i E) i m i n e r a l e (fos for, e l j e z o , b a k a r , fluor, cink, m a n g a n , kalcij i j o d ) .
u 2 3

Z o b t r e b a moiti u vodi 4 s a t a , a z a t i m n e k a klija na s o b n o j t e m p e r a t u r i d v a d o tri d a n a u z d v a d n e v n a ispiranja. I z d a n c i se jedu kad dosegnu duinu zrna.

Mjeavina

izdanaka

M j e a v i n a i z d a n a k a rotkvice, p o t o a r k e , g o r u i c e , k o p r a , p e r i n a i celera m o d a e biti pravi u d a r za neije n e p c e , pa s t o g a t r e b a o v e i z d a n k e koristiti u m a l i m k o l i i n a m a , p r e t e n o za z a i n , a ne za o b r o k , j e l o . Najbolje e posluiti a k o ih sitno n a s j e c k a n e d o d a t e z e l e n o j salati, m i j e a n o j salati od s v j e e g p o v r a ili kiselim k r a s t a v c i m a . Koristite k a o z a i n i za p u n j e n a j a j a , d r u g a jela od j a j a ili k a o u k r a s . P o p u t i z d a n a k a itarica, i o v e s j e m e n k e ne s a d r e tripsin, te ih ne t r e b a , z a razliku o d i z d a n a k a m a h u n a r k i , p r o k u h a t i prije j e l a . I z d a n k e koristite k a d a n a r a s t u c e n t i m e t a r d o tri c e n t i m e t r a d u i n e , i m s e p o j a v e siuni zeleni listii. N i j e d n a d r u g a g r u p a i z d a n a k a n e m o e dati t a k v u h r s k a v u s v j e i n u jelu.

Z b o g v i s o k o g s a d r a j a j o d a i f l u o r a , mogli bi izdanci zobi postati v r i j e d a n s a s t o j a k n a e s v a k o d n e v n e p r e h r a n e . U v e t e r i n a r s t v u se izdanci z o b i , z b o g v i s o k o g p o s t o t k a v i t a m i n a E, p r i m j e n j u j u protiv n e p l o d n o s t i . Z o b e n i izdanci b l a g o g su o k u s a . D o b r o ih je posuti po kai za d o r u a k (musli), koristiti k a o s a s t o j a k s a l a t e ili k a o s a s t o j a k z d r a v i h slatkia. D a b i z o b u s p j e n o proklijala, p o t r e b n o j e i t a v o z r n o kojem je odstranjena s a m o gornja pljeva; tako se moe konzumirati zajedno i izdanak i zrno. 46

SJEME I IZDANCI - PREGLED VRIJEDNOSTI Trajanje klijanja u danima 3-5 3 2-4 3 3 2-3 2-4 2-3 2 3 4-6 2 Duina zrelih izdanaka u cm 3-5cm 0,3 cm 1 cm duina zrna duina graka 0,5 cm duina zrna 2-3cm du. sjemen. 2 cm 2-5cm du. sjemen. Prirod :sjeme prema koliini izdanaka 1 :6 1 :2 1 :2 1 :4 1 :2 1 :3 1 :2,5 1 :2 1 :1,5 1 :5-6 1 :5-6 1 :4

Sjeme

Vrijeme namakanja u satima 5 16 6 10-12 12

Dnevno ispiranje 2-3 3 1 1 -2 4 2 2 2 4 3 2-3 2-3

ALFALFA BUNDEVA GORUICA GRAH GRAAK HELJDA JECAM KUKURUZ LAN LEA MUNGO GRAH PISKAVICA

12 10 4 8-10 12 5

Sjeme

Vrijeme namakanja u satima 6 8 12 12 12 4 4 12 12 12 4

Dnevno ispiranje

Trajanje klijanja u danima 2-5 3 2-3 2-3 3 2-4 2 3 3 2 2-3

Duina zrelih izdanaka u cm du. sjemen. 0,2 cm du. zrna du. zrna du. zrna 0,3 cm 0,2cm 0,5 cm 1 cm du. sjemen. du. zrna

Prirod :sjeme prema koliini izdanaka 1 :2 1 :2 1 :2,5 1 :2,5 1 :2,5 1 :3 1:1,5 1 :4 1 :4 1 :3 1 :2

POTOARKA PROSO PENICA RA RIZA ROTKVICA SEZAM SLANUTAK SOJA SUNCOKRET ZOB

2 3 2-3 2 2-3 3-4 2 4 4 2-3 2

5. Doruak

H r a n a je g o r i v o koje e v a s nositi u t o k u d n e v n i h p o s l o v a . Z a t o nije r a z u m n o poeti d a n p r a z n o g e l u c a , a o n d a se p r e d kraj d a n a t a k o najesti d a j e e s t o t e k o z a s p a t i . D o r u ak m o r a s a d r a v a t i i b j e l a n e v i n e i ugljikohidrate - n a j m a n j e t r e i n u d n e v n i h p o t r e b a od s v a k e g r u p e - a u t o m e veliku u l o g u m o g u odigrati u p r a v o i z d a n c i . U poglavlju o s e n d v i i m a d a t o j e n e k o l i k o ideja k o j i m a s e m o e m o kori stiti za p r i p r e m u d o r u k a . O v d j e e m o p r e t e n o govoriti o i z d a n c i m a itarica koji m o g u biti s a s t a v n i dio s v a k o g d o b r o g d o r u k a i n a v e s t i , uz p o t r e b n e ugljikohidrate, i v i t a m i n e i minerale. Za d o r u a k od razliitih k o m b i n a c i j a itarica u z r n j u (heljda, j e a m , z o b , p r o s o , ria) najbolji e biti s u e n i i z d a n c i . S l a t k a s t o g su o k u s a , h r s k a v i , a m o e t e ih jesti cijele, s a m l j e v e n e ili n a s j e c k a n e , o v i s n o o vrsti i t v r d o i . T r e b a ih suiti na t e m p e r a t u r i 1 1 0 C . Suite ih u p e n i c i , u suari ili na ploi, u tavi b e z m a s n o e . Izdanci s u d o b r o d o a o d o d a t a k ili n a d o m j e s t a k z a k u p o v n u djeju h r a n u . U m j e s t o d a k u p u j e t e g o t o v u h r a n u za dijete, od i z d a n a k a m o e t e pripremiti nekoliko hranjivih i r a z n o v r s n i h djejih o b r o k a .

Instant kaa
O s u e n i h alicu i z d a n a k a p e n i c e , alicu i z d a n a k a z o b i , alicu i z d a n a k a rie i a l i c u i z d a n a k a soje p o m i j e a j t e i s t a 53

vite u s t a k l e n k u s d o b r i m p o k l o p c e m . Koristite za d o r u a k s m l i j e k o m . U kau m o e t e nasjeckati o r a a s t i h p l o d o v a ( b a d e m i , ljenjaci, orasi), a po elji d o d a j t e i s u n c o k r e t o v i h i s e z a m o v i h s j e m e n k i . U o v a k v e k a e , koje vicarci n a z i vaju musli, m o e t e staviti i s v a k o s e z o n s k o v o e . N a j u k u s nije su kae s g r o i c a m a i b o b i a s t i m v o e m .

Palainke s izdancima
U tijesto za p a l a i n k e (mlijeko, b r a n o , jaja i sol) d o d a j t e a k u m l j e v e n i h s u e n i h i z d a n a k a p e n i c e ili soje. Pecite kao to je u o b i a j e n o i punite po elji. E k s p e r i m e n t i r a j t e i s drugim izdancima.

Kaa od osuenih izdanaka

P o t r e b n o je k o m b i n i r a t i z a j e d n o 1 i 1/2 alicu s u e n i h p e n i n i h i z d a n a k a , 3/4 alice s u e n i h heljdinih i z d a n a k a , 3/4 alice z o b e n i h pahuljica i 1/4 alice s u e n i h i z d a n a k a rai, s a m l j e v e n i h . D o b r o i z m i j e a j t e s v e s a s t o j k e . Sluite p r e l i v e n o m l i j e k o m ili p r i r o d n i m v o n i m s o k o m .

Kaa od izdanaka zobi i penice

1 1/2 alica alice izdanaka zobi ili 3/4 alice zobenih izdanaka penice

pahuljica 1 liica morske soli

Kaa iz termosice
A k o ujutro ne volite s a m i s e b e i t e k o se o d l u u j e t e da k u h a t e d o r u a k , pripremite g a u v e e z a s u t r a ujutro. P o t r e b n i s u v a m d v a d a n a stari izdanci p e n i c e , t e r m o s b o c a i k i p u a v o d a . D a k l e , i z d a n k e koji su klijali npr. u t o r a k i s r i j e d u , u e t v r t a k u v e e stavite u t e r m o s - b o c u i zalijete k i p u o m v o d o m . Z a t v o r i t e t e r m o s i c u i ostavite i z d a n k e d a se k u h a j u p r e k o n o i . Ujutro o c i j e d i t e v o d u , a t o p l u m e k u kau od peninih izdanaka obogatite m e d o m , groicama ili b a d e m i m a i prelijte s m a l o m l i j e k a .

2 alice vode S v e s a s t o j k e stavite u p o s u d u pa na v a t r u , a k a d zavriju, k u h a j t e n a laganoj vatri d o k k a a n e b u d e m e k a n a . J e l o m o e t e zainiti s m a l o m a s l a c a ili kiselog vrhnja.

Ljetni jeam i alfalfa

1 1 alica izdanaka jema alfalfe

alice izdanaka 2licekelpa

1 alica vode

U toplim danima pripremajte ovaj jednostavni doruak. U m u t i t e u b l e n d e r u i z d a n k e j e m a i v o d u . Procijedite, da d o b i j e t e n e k u v r s t u j e m e n o g mlijeka. P r o k u h a j t e na vatri 3 m i n u t e . U mlijeko stavite i z d a n k e alfalfe. D o d a j t e k e l p (vrsta hranjive o c e a n s k e alge u prahu) i posluite l a g a n o o h l a eno. 55

54

Mlijeko od prosenih izdanaka

1 alica prosa malokelpa

Mlijeko od izdanaka badema

1/2 1/2 malo alice alice izdanaka izdanaka vode (po soli badema suncokreta mogunosti izvorske)

2 alice vode A k o je p r o s o integralno, tj. nije Ijuteno, n e k a v a m klija tri d a n a . Sameljite u b l e n d e r u i procijedite. A k o je p r o s o Iju t e n o , m o i t e ga o s a m sati u v o d i . Sameljite u b l e n d e r u i procijedite. Zagrijte g o t o v o do v r e n j a u p o s u d i s d v o s t r u k i m d n o m . Proso s e e s t o p r o g l a a v a kraljicom svih itarica z a t o to je p r e t e n o a l k a l i n s k o g s a s t a v a a ne sadri m n o g o b j e l a n e v i n a . A to je v a n o za d o b r u i b a l a n s i r a n u p r e h r a n u .

2 alice

morske

S t a v i t e i z d a n k e u mikser da biste dobili gusti fini pire. V j e r o j a t n o ete pireu m o r a t i dodati v o d e jer e i n a e biti s u v i e g y s t . T a k o e t e dobiti hranjivo mlijeko o d l i n o g u k u s a . Posolite po elji. O v o je mlijeko d o b r a alternativa u sluaju k a d j e n e t k o a l e r g i a n n a kravlje mlijeko. O v o se b a d e m o v o mlijeko - bez soli - m o e koristiti i k a o k o z m e t i k o s r e d s t v o z a ienje lica.

Omlet s mijeanim izdancima

2 jaja neto jeam) 3 dag maslaca Umutite d o b r o utanjak, a bjelanjke p o s e b n o istucite u snijeg te s n i j e g u d o d a j t e u t a n j k e , l a g a n o posolite i p o m i j e ajte j a j a s i z d a n c i m a . Zagrijte m a s l a c u tavi i izlijte m a s u na t a v u te p e c i t e s a m o s j e d n e s t r a n e d o k o m l e t m a l o n e p o s m e i . O m l e t stavite n a p r e t h o d n o zagrijani tanjur, n a p u n i t e po elji j o d r u g i m s a s t o j c i m a , koje ne t r e b a kuhati, i preklopite. O d m a h p o sluite. soli ukusu (penica, zob, 1 1 1 alica alica alica izdanaka izdanaka suncokretovog alfalfe usitnjenih sjemena izdanaka penice smokvi, 2 lice izdanaka po

Doruak od izdanaka

2 lice suhih malo cimeta

1 liica meda 1 jogurt

S v e s a s t o j k e p o m i j e a t i z a j e d n o i preliti j o g u r t o m . O v a j je d o r u a k p o s e b n o v r i j e d a n z i m i k a d a n e m a m n o g o s u n c a jer vitamini iz i z d a n a k a d a j u s n a g u i vitalnost tijelu.

56

57

Musli od izdanaka zobi

2 7 alice izdanaka naribana suncokretovog sjemena, zobi alfalfe

Musli s izdancima prosa

2 2 alice prosa alice zobenih groica izdanaka klini suncokretovog sjemena pahuljica naribana

alica izdanaka groica

1 jabuka, 2 lice 1 lica

1 jabuka, 2 lice

3 lice izdanaka poprenih malo 2 cimeta

1 liica meda cimet, 1 1 1 liica soka od limuna i 1/2 lica lanenog sjemena alica vrhnja ili jogurta

1 lica soka od limuna jogurta

S a s t o j k e p o m i j e a t i i rasporediti u zdjelice. J o g u r t i h r s k a v e i z d a n k e s u n c o k r e t a dodati musliju tek n a s t o l u .

P o m i j e a t i s v e s a s t o j k e u velikoj zdjeli a z a t i m servirati musli na t a n j u r e . Ukrasiti v r h n j e m ili j o g u r t o m po elji.

Izdanci penice za doruak

2 1 1/4 alice luka, izdanaka naribanog ribana pahuljica sezamovog pivskog sjemena vrhnja kvasca penice

Tost s izdancima i jajima

Za jednu osobu potrebno je: 1 komad tosta, maslaca tvrdo kuhanog jaja izdanaka eanj alfalfe i rotkvice enjaka po mogunosti od integralnog brana neto 1/2 1 sol,

ribana jabuka

1 mrkva, 1 lica ulja 1/2 lice 1 lica

1/2 alice papar

zdrobljeni

3 lice slatkog

tuenog

P o m i j e a t i s v e sastojke i r a s p o r e d i t i u etiri zdjelice te u k r a siti t u e n i m v r h n j e m . 58

krika sira po izboru Tost isprite, p r e m a i t e m a s l a c e m i pokrijte sitno isjec k a n i m j a j e m . Stavite i z d a n k e na tost i z a i n i t e ih solju, p a p r o m i e n j a k o m . Pokrijte k r i k o m sira. S t a v i t e u v r e l u p e n i c u d o k se sir ne z a p e e . 59

Tost s rajicom i izdancima

Za jednu osobu potrebno je: 1 tost malo 1 sol, maslaca papar i origano izdanaka mungo graha velika rajica

2 lice

ribani sir po izboru T o s t kratko poprite u t o s t e r u . P r e m a i t e m a s l a c e m i pokrijte tanjim k r i k a m a rajice. P o s o l i t e , p o p a p r i t e i pospite o r i g a n o m . Stavite i z d a n k e m u n g o g r a h a na tost i sve d e b e l o p o s p i t e r i b a n i m s i r o m . Z a p e c i t e u vreloj penici.

K r u h i sendvii

Zeleno mlijeko
25 dag izdanaka alfalfe N e k a izdanci rastu d u e n e g o o b i n o , d u e o d tjedan d a n a , u s t a k l e n c i . Drite ih i t a v o v r i j e m e izloene d n e v n o m svjetlu. Stavite u s o k o v n i k i iscijedite sav sok. A k o je s u v i e j a k , razrijedite v o d o m . Slino mlijeko m o e t e dobiti a k o alfalfu m i j e a t e s i z d a n c i m a p e n i c e . Pije se za d o r u a k k a o o d l i a n izvor klorofila.

60

U r a z g o v o r u s l j u d i m a koji e l e smanjiti koliinu m e s a u s v a k o d n e v n o j p r e h r a n i ili ga p o t p u n o iskljuiti, redovito se uje pitanje: A to d a r a d i m s a s e n d v i i m a ? i m e d a i h p u n i m ? K a d m a l o razmislite, vidjet ete da postoji sto i j e d n a m o g u n o s t . P r v a p o m i s a o su jaja i sir. To je d o b r a p o m i s a o , a k o v a m ne s m e t a j u m a s n o a i k o l e s t e r o l . Ali j e s t e li ikada pomislili da s e n d v i punite m a h u n a r k a m a , o r a s i m a , l j e n j a c i m a , p o v r e m ili s j e m e n k a m a ? A z a t o ne i i z d a n c i m a ? U z m a l o m a t e dobit ete stotine k o m b i n a c i j a . Svi ti s e n d v i i d o b r o e podnijeti p u t o v a n j e . Ipak k a d z n a t e da e s e n d v i biti u kutiji ili torbi v i e od etiri s a t a , n e m o j t e g a puniti m a j o n e z o m ili n e k i m d r u g i m p o k v a r l j i v i m n a m a z o m . Uz s e n d v i stavite u kutiju i svjee p o v r e : t a pie m r k v e , k o m a d i e c v j e t a e , s v j e u p a p r i k u r e z a n u n a k o l u t o v e , i z d a n k e alfalfe, rotkvice ili g o r u i c e . Dobri su i svjei krastavci ili sitne rajice. P o k u a j t e ponijeti i z e l e n e g r a k o v e m a h u n e t e jesti z r n a u z s e n d v i . S t a p k e c e l e r a m o e t e p o p u t l a e napuniti sirom a z a t i m iz slijepiti j e d n u uz d r u g u i posluiti k a o sendvi. Izdanci alfalfe o d l i n o e zamijeniti list z e l e n e s a l a t e u bilo k o j e m s e n d v i u . Drugi izdanci idu o d l i n o uz s e n d v i e p u n j e n e j a j i m a ili bilo k o j o m d r u g o m k o m b i n a c i j o m salate. S e n d v i se ne sastoji s a m o od n a d j e v a . I k r u h je n e o b i n o v a a n . A k o m o e t e birati, o d a b e r i t e uvijek crni kruh o d inte g r a l n o g ita, tzv. g r a h a m , z a t i m kruh o d s o j e , z o b e n i h 63

p a h u l j i c a , raeni k r u h , p e c i v o p o s u t o s e z a m o m ili kruh od izdanaka penice. Upravo s ovim posljednjim poinjemo ovo poglavlje recepata.

v i t a m i n e koji p o v e a v a j u hranjivost kruha. D j e l o v a n j e m e n c i m a na k v a s a c i b r a n o p o b o l j a v a j u se o k u s i izgled k r u h a , a k r u h o s t a j e i dulje svje. S l a d s e d o b i v a o d i z d a n a k a , n a j e e j e m a . Izdanci s e i s p r e i s a m e l j u , a z a t i m se d o b i v e n a m a s a o t a p a u vodi i ocijedi. T a k o se d o b i j a slad u sirupu koji se m o e j o d e h i d r i rati i pretvoriti u p r a h . Antiki s u n a r o d i znali k a k o s e o d z r n a j e m a klijanjem d o b i v a j u izdanci koji se z a t i m s u e na s u n c u i od njih pravi a l k o h o l . Ta se s t a r a m e t o d a m o e i d a n a s primijeniti, i to ne s a m o z a klijanje j e m a v e i p e n i c e . Penini e n c i m i d j e luju j e d n a k o k a o i oni iz j e m a . A k o mijesite k r u h p o r e c e p t i m a z a k r u h s k v a s c e m , u p o trebljavajui slad u m j e s t o e e r a , m e d a ili m e l a s e , m o r a t e staviti s a m o v r l o m a l u koliinu s l a d a . J e d n a liica bit e d o v o l j n a z a koliinu tijesta koje j e p o t r e b n o z a tri d o etiri hljeba. K a k o ete dobiti i z d a n k e j e m a ili p e n i c e , v e je o p i s a n o . Z a s l a d s e koristite i z d a n c i m a s t a r i m d v a d a n a , tj. d o k mla d i c a ne d o s e g n e d u i n u z r n a . Isperite ih i d o b r o ocijedite s v u vodu. Ravnomjerno rasporedite izdanke na limenu plou. Ugrijte p e n i c u i suite i z d a n k e 8 sati ili neto k r a e . Izdanci se m o g u suiti i na s u n c u , a t a d a e taj p r o c e s potrajati nekoliko dana. O s u e n e i z d a n k e izmiksajte u m i k s e r u ili s a m e l j i t e u ku n o m m l i n u . Dobit e t e fino b r a n o , a alica tog p r a h a bit e d o v o l j n a za d o b i v a n j e 1 5 0 h l j e b o v a ! S p r e m i t e slad u h e r m e tiki z a t v o r e n u s t a k l e n k u i stavite u hladionik ili z a m r z i v a . S l a d m o e stajati d u g o v r e m e n a a da se ne p o k v a r i .

Kruh od izdanaka penice

1 alica izdanaka penice

voda

sjemenke sezama ili suncokreta N a m o i t e p e n i c u p r e k o noi u v e u koliinu v o d e . Ujutro ocijedite p e n i c u i stavite je u z d j e l u te pokrijte k r p o m ili la g a n i m p o k l o p c e m . O s t a v i t e d a stoji i s a m o d v a p u t d n e v n o isperite v o d o m i z a t i m ocijedite. D v a d a n a kasnije p e n i c a bi t r e b a l a proklijati, a izdanci biti d v o s t r u k o dui od z r n a . S a m e l j i t e proklijalu p e n i c u u stroju za m e s o . ( S m j e s t a o p e rite stroj, d a s e ostaci p e n i c e n e s t v r d n u n a n j e g o v i m stijenk a m a ) . Oblikujte o v o p e n i n o tijesto m o k r i m r u k a m a u p o g a i c e debljine p r s t a . P o s p i t e tepsiju s e z a m o v i m ili s u n c o k r e t o v i m s j e m e n k a m a , k a k o s e p o g a i c e n e b i lijepile z a d n o . Pecite p o g a i c e d o k ne p o r u m e n e u vreloj p e n i c i . O v a j se k r u h m o e umijesiti i od i z d a n a k a rai. Tijestu m o e t e d o d a t i g r o i c e , z a i n s k e biljke ili s j e c k a n e l e n j a k e , b a d e m e ili o r a h e .

Kruh sa sladom
S i g u r n o ste primijetili da je u m n o g i m r e c e p t i m a za p r i p r e m a n j e k r u h a i mali d o d a t a k e e r a . eer, ustvari, hrani k v a s a c i tako p o v e a v a n j e g o v u djelotvornost. M e d i m e l a s a d j e l u j u na isti n a i n , ali je slad efikasniji. On sadri e n c i m e i 64

5 IZDANCI-IVA HRANA

65

Recept za kruh
2 alice mlake 1 2 lice 2 lice vode svjeeg kvasca

1 jaje sol papar malo 1/41 mukatnog mlijeka fino kosanih zainskih biljaka celera, i penice. luka, potoarke, i izda izda oraia

mala liica slada suhog ili 2 paketia ulja

2 alice naka

5 alica neprosijanog peninog brana U veliku z d j e l u stavite v o d u , s l a d , k v a s a c i o s t a v i t e da stoji dok se ne p o n u pojavljivati m j e h u r i i . D o d a j t e ulje i d o s t a b r a n a , kako biste dobili glatku s m j e s u . G n j e i t e i mijesite d o k tijesto ne p o s t a n e rastezljivo i glatko. S t a v i t e tijesto u n a m a e n u z d j e l u na toplo m j e s t o , da se d i e . Tijesto m o r a d v o s t r u k o n a r a s t i . Z d j e l u pokrijte i s t o m i v l a n o m k u h i n j s k o m k r p o m . Probijte g a a k o m i m i j e s i t e nekoliko minuta. Ostavite da se ponovo die. Zatim ga jo j e d n o m probijte a k o m p a p r e p o l o v i t e . O s t a v i t e d a stoji pokriveno oko deset minuta. Uobliite ga u h l j e b o v e , stavite u d v a n a m a e n a l i m a s r e d n j e veliine i ostavite da se p o n o v o d i e do 1 i 1/2 p u t a v e e g o p s e g a . Pecite u z a g r i j a n o j penici n a 2 3 0 C 3 5 d o 45 minuta. A k o odzvoni uplje kada kucnete po njemu, p e e n o j e . A k o n e o d z v a n j a u p l j e , vratite k r u h o k r e n u t g o r n j o m s t r a n o m p r e m a dolje u p e n i c u , d a s e p e e jo n e k o l i k o m i n u t a . O h l a d i t e n a i c a n o j reeci.

naka: perina, alfalfe

Brano pomijeajte s kvascem pa dodajte zobene pahu ljice. U m i j e a j t e m a s l a c , j a j e , mirodije, z a i n e i i z d a n k e u m l a k o mlijeko, a z a t i m sve z a j e d n o u tijesto. Izradite g l a t k o tijesto. Pokrijte ga u b r u s o m i stavite na t o p l o , da se d i e 30 m i n u t a . P o t o m oblikujte k r u h , utisnite u nj m a l o z o b e n i h p a h u l j i c a i p e c i t e 40 m i n u t a na t e m p e r a t u r i 180C.

Esenski kruh
1 alica penice banana, jabuka, luk ili neto drugo

groice,

Biljni kruh
66 50 1 12,5 dag brana zobenih pahuljica

paketi kvasca dag ili margarinai

5 dag maslaca

to e goditi vaem nepcu po okusu P e n i c a t r e b a da klija tri d a n a , a v o d u u kojoj se n a m a k a l a s p r e m i t e u friider. S a m e l j i t e proklijalu p e n i c u bilo u stroju za m e s o ili u b l e n d e r u i d o d a j t e joj s v u v o d u u kojoj se n a m a k a l a , d a d o b i j e t e g u s t u s m j e s u nalik o n o j z a p a l a i n k e . D o d a j t e tijestu g r o i c e , b a n a n e , j a b u k e , luk ili n e k u z a i n s k u biljku po v l a s t i t o m u k u s u . Stavite tijesto na lim ili p l a d a n j otprilike c e n t i m e t a r d e b l j i n e i ostavite da se s u i na s u n c u , u s u i o n i k u za h r a n u ili u penici na s a s v i m laganoj v a t r i , najbolje a k o gori s a m o pilot svjetlo. K a d a se kruh pot p u n o o s u i , m o e t e ga staviti u n e p r o p u s n u p o s u d u pa u fri ider. Esenski k r u h trajat e n e k o l i k o t j e d a n a . 67

Kruh od i z d a n a k a p e n i c e i e s e n s k i k r u h m o e t e jesti bez n a m a z a ili d o d a t a k a , a m o e t e ga upotrijebiti i k a o o s n o v u z a dobar sendvi. S a d a d a j e m o r e c e p t e z a n a d j e v e k o j i m a m o e t e puniti s e n d v i e .

Vegetarijanski tost
svjei luk izdanci komadi tost od kravlji sir sitno isjeckan kolut ananasa napravljenog od peninih alfalfe ili kruha

vlasac,

Namaz od avokada
1 1 avokado izdanaka alfalfe lica sjeckanog luka

1/2 alice

izdanaka P o m i j e a j t e u g l a t k u s m j e s u kravlji sir, v l a s a c i alfalfu te n a m a i t e topli tost o v o m s m j e s o m . Ukrasite k o l u t o m a n a n a s a i s nekoliko vlati proklijale alfalfe.

1 liica kelpa N a m a i t e kriku k r u h a a v o k a d o m . O d r e i t e prije t o g a nekoliko kriki a v o k a d a i stavite na k r u h . D o d a j t e alfalfu, k e l p i luk. Posluite k a o otvoreni s e n d v i ili ga p o k l o p i t e j o jednom krikom kruha.

Kombinirani tost
gljive luk, izdanci tost ulje sitno nasjeckan alfalfe

Ra i alfalfa
krike tanke izdanci pimet raenog ploke alfalfe (panjolska paprika) kruha punomasnog sira

umak od soje P o p r i t e l a g a n o na ulju gljive i luk. D o d a j t e i z d a n k e alfalfe i k u h a j t e 1 m i n u t u . P o p r s k a j t e u m a k o m od soje, z b o g o k u s a . S m j e s o m pokrijte krike t o s t a .

majoneza

maslac ili margarin N a m a i t e kruh m a s l a c e m ili m a r g a r i n o m i pokrijte ga p l o k a m a sira. P o s p i t e s e n d v i alfalfom i ukrasite m a j o n e zom i pimentom. 68

Sendvi s namazom od kikirikija

izdanci izdanci luk, soje alfalfe

sitno isjeckan 69

maslac crni

od

kikirikija

kruh

N a m a i t e kruh m a s l a c e m od kikirikija, a z a t i m pospite s e n d v i n a s j e c k a n i m i z d a n c i m a soje i d o d a j t e d e b e l i sloj i z d a n a k a alfalfe. A k o elite p o s e b a n i jai o k u s , p o m i j e a j t e alfalfu s n a s j e c k a n i m l u k o m .

7.
Maarski sendvi
1 alica izdanaka graha ili bilo koje druge (kuhani crvene i usitnjeni viljukom) paprike ili nekog dru maslaca maarske ribanog parmezana

Juhe

mahunarke 2 lice 1/2 gog 1/2 liice alice sira

1/2 alice proklijalih sjemenki suncokreta U s m j e s u usitnjenih i z d a n a k a g r a h a d o d a j t e m a s l a c , c r v e n u p a p r i k u , sol i p a p a r po elji. D o d a j t e s m j e s i ribani sir i s j e m e n k e s u n c o k r e t a . P r e m a i t e s m j e s o m krike k r u h a . O v a se s m j e s a m o e staviti i na tost te z a p e i u p e n i c i .

70

D o b r o p r i p r e m l j e n a j u h a m o e biti odlino prvo j e l o k o j i m ete zagrijati e l u d a c , a m o e biti i j e d i n o , g l a v n o j e l o , a k o je o b o g a t i t e razliitim s a s t o j c i m a . J e d a n o d tih s a s t o j a k a m o g u biti izdanci koji pristaju g o t o v o u z s v a k u j u h u . O b o g a tit e a k i industrijsku k o n z e r v i r a n u ili d e h i d r i r a n u j u h u , a k o b a n e m a t e nita d r u g o pri ruci ni v r e m e n a da se potrudite z a p r a v u j u h u . D o d a j t e juhi a k u i z d a n a k a m u n g o g r a h a ili i z d a n a k a alfalfe n e p o s r e d n o prije n e g o to ete je skinuti s v a t r e i posluiti. Izdanci e se s m j e s t a skuhati izloeni v r e loj juhi. Ljudi koji nisu imali iskustva s v e g e t a r i j a n s k o m p r e h r a n o m zakleti bi se da p r a v e j u h e n e m a bez m e s a u njoj, bila to g o v e d i n a ili piletina. M e u t i m , k a d se j e d n o m o d l u i t e da m e s o izbacite iz p r e h r a n e , vidjet ete koliko je lako i j e d n o s t a v n o prirediti stotine razliitih j u h a od p o v r a i z e l e n j a , a k i o s t a t a k a koje biste inae bacili. A k o ste v e g e t a r i j a n a c , o n d a ste i e k o l o k i s v j e s t a n l a n z a j e d n i c e p a z n a t e d a nita n e t r e b a bacati jer s e svi dijelovi j e s t i v e biljke m o g u upotrije biti za j e l o : vrci m a h u n a i tikvica, m a h u n a g r a k a , s t a p k e p i n a t a i blitve, s t a p k e p e r i n a i krajevi m r k a v a , p o g o t o v o zeleni vrci m r k v e s m a l o lia, ostatak i z d a n a k a . . . Izbje g a v a j t e s a m o p o v r e i z p o r o d i c e k u p u s a , jer daje juhi s n a a n miris k a d a s e k u h a . O p e r i t e d o b r o sve o s t a t k e p o v r a koje istite, stavite ih u s t a k l e n k u ili plastinu v r e i c u i stavite u friider d o k v a m se ne s k u p i etvrt k i l o g r a m a ili v i e , a z a t i m i h upotrijebite z a d o b a r t e m e l j a c . Stavite t e o s t a t k e 73

p o v r a u lonac, pokrijte ih h l a d n o m v o d o m i d o d a j t e soli o n a e izvui iz p o v r a s a s t o j k e koji e juhi dati o k u s . Stavite p o k l o p a c i e k a j t e da j u h a zavrije. K u h a j t e je 20 m i n u t a na tihoj vatri s v e dok p o v r e nije s k u h a n o ili a k i p r e k u h a n o . Procijedite t e m e l j a c , o h l a d i t e ga i vratite u friider. Koristite taj biljni t e m e l j a c za j u h e , u m a k e i k u h a n j e jela od razliitog z r n j a i itarica (ria npr.). T e m e l j a c u g o d n o g o k u s a o b o g a t i t e j u h u - dat e joj vita m i n e i m i n e r a l e , o s i m to e joj dati i o k u s - ali, ustvari, t e m e l j a c nije n u a n . V o d a s e m o e koristiti z a s v e v e g e t a r i j a n s k e j u h e . A k o osjetite elju z a j a i m o k u s o m , n a s j e c k a j t e l u k a , poprite ga i d o d a j t e j u h i . Slino m o e t e uraditi i s c e l e r o m , p e r i n o m ili z a i n s k i m t r a v a m a . Z a m l i j e n e j u h e , koje se m o g u o d l i n o kombinirati u p r a v o s i z d a n c i m a , n i k a k a v t e m e l j a c n a r a v n o nije p o t r e b a n . J u h e od m a h u n a r k i i i z d a n a k a razliitih vrsta m a h u n a r k i ( g r a a k , soja, m u n g o g r a h , g r a h , lea) d o b r e su sa t e m e l j c e m i b e z n j e g a .

k u h a n j a j u h e u t e m e l j a c usuti a k u j e m a ili lee i skuhati prije n e g o to d a d e t e o s t a l o p o v r e . M o d a e v a m biti z g o d n i j e d a k u h a t e svaki dio j u h e o d p o v r a z a s e b n o , p o g o t o v o a k o i m a t e v i e gostiju. A z a t i m te dijelove spojite z a j e d n o u s l a s n u j u h u n e p o s r e d n o prije z a v r e t k a k u h a n j a i serviranja. T a k o ete sprijeiti da neki o d dijelova b u d e p r e k u h a n ili d a izgubi boju. O v o j e o s o b i t o v a n o k a d a j e t e m e l j a c j u h a o d rajice. O v a j e d n o s t a v n a o s n o v n a biljna j u h a oito j e i d e a l a n n a i n da se upotrijebe ostaci iz vrta ili ostaci iz v a e s t a k l e n k e s i z d a n c i m a . D o d a t e li joj i o d g o v a r a j u e z a i n s k e t r a v e - dobit ete i z u z e t n o u k u s n o jelo.

Minestrone
M i n e s t r o n e j e naziv z a o k u s i m a b o g a t u j u h u ija j e o s n o v a t e m e l j a c o d rajica. M i n e s t r o n e m o e imati stotinu varija cija. Ljeti m o e biti l a g a n a biljna j u h a , a z i m i k r e p k a o r b a to z a g r i j a v a srce i krv. A k o elite s a m o s t a l n o jelo, m i n e s t r o n e je i d e a l a n : p r i p r e m i t e uz j u h u k o m a d c r n o g k r u h a i d o b r u z e l e n u s a l a t u . P o n i t e je p r i p r e m a t i od t e m e l j a - s t e m e l j c e m od rajica, a z a t i m d o d a j t e u nju to elite od slje d e i h p o v r a , z r n j a , m a h u n a r k i i itarica: 1 1/4 1 i sitno sjeckani luk alice maslinovog ulja 1 tubu temeljca 1/2 nasjeckanog celera (stapka) od rajice i 3 alice biljnog sitno sjeckanog perina

Osnovna biljna juha

Prite n a s j e c k a n i luk na ulju ili m a r g a r i n u sve d o k ne o m e k a . D o d a j t e n a s j e c k a n o g c e l e r a (stapka) ili s v j e e z e l e n e p a p r i k e , a k o volite t a k a v o k u s . Prelijte biljnim t e m e l j c e m , d o d a j t e z a i n s k e t r a v e i stavite na v a t r u da zavrije. D o d a j t e to g o d imate od p o v r a , ali to lijepo n a s j e c k a j t e i nareite. Ponite onim povrem kojem treba due vrijeme k u h a n j a , npr. k r u m p i r o m , m r k v o m , m a h u n a m a , a z a v r i t e k r h k i j i m z e l e n j e m , npr. p i n a t o m , k e l j e m ili b l i t v o m . O s t a c i j e l a od itarica, g r a h a i s l i n o g , ili utipci o b o g a t i t e o k u s j u h e . t o v i e k r o b n a t i h s a s t o j a k a d o d a t e j u h i , npr. k r u m pira, j e m a , tikvica, j u h a e biti k r e p k i j a i g u a . A k o n e m a t e pri ruci o s t a t k e j e l a o d itarica, m o e t e prije p o e t k a 74

6 svjeih rajica srednje veliine ili umaka 1/2 alice

sol po elji 75

mrvicu 1 1/2 7

papra

1 do 2 lovorova lista liicu origana bosiljka rumarina tikvica, graholiice 2 liice

K u h a j t e n a r e z a n o p o v r e d o k nije g o t o v o k u h a n o . N a j bolje je p o v r e pripremiti na pari ili u to je m a n j e m o g u e v o d e . O k o 10 m i n u t a prije s e r v i r a n j a stavite ga u j u h u z a j e d n o s v o d o m u kojoj se k u h a l o . Z e l e n j e t r e b a umijeati u j u h u o k o 5 m i n u t a prije p o s l u i v a n j a . K a d ste p o m i j e a l i s v e s a s t o j k e v a e g m i n e s t r o n e a , s t a vite j u h u na vatru i pustite da z a v r i j e i p r i t o m p o p r a v i t e o k u s z a i n i m a , a k o je to p o t r e b n o . Po elji ukrasite svaki tanjur j u h e l i i c o m r i b a n o g p a r m e z a n a . Dobit ete o k o 1 0 t a n j u r a . K a o u k r a s p o v r h s i r a m o e t e posuti sitno n a s j e c k a n e i z d a n k e p o t o a r k e , rotkvice ili s e n f a , z b o g p i k a n t n o g o k u s a .

eanj enjaka krumpira, graka, poprenih lima, alice brana pinto, ili gljiva garbanzo od cjelovitog pageta, (integral reza nalomljenih mahuna, kukuruza, svjee paprike, proklijale

2 alice ili vie narezanih mrkava, brokolija, kupusa, rice,

1 npr. 1/2

alicu kuhanog graha ili drugih vrsta graha, tjestenine

Juha od sojinih izdanaka

O v a j recept potjee iz K i n e , a propisuje o d l i n u j u h u koja m o e biti i jelo za s e b e . 3 2 alice dobro biljnog izdanaka temeljca soje

nog) naca

1/2 alice penice

kuhanog jema

ili svjeih

izdanaka

2 alice

umuena jajeta

Po elji m o e t e dodati j o s l i j e d e e : 1/2 alice mljevene soje ili patete od soje

sol ili umak od soje

parmezan pinat i blitvu gljive

Prite luk i c e l e r na ulju d o k ne o m e k a j u . D o d a j t e rajice ili u m a k od rajice i t e m e l j a c , p e r i n , i z a i n e . A k o v i e volite g u u j u h u , u m i j e a j t e u nju i m l j e v e n u s o j u ; a k o je elite l a g a n i j u , d o d a j t e vie t e m e l j c a . K u h a j t e n a laganoj vatri d o k u m e u v r e m e n u p r i p r e m a t e itarice, m a h u n a r k e , i z d a n k e i p o v r e koje j o elite d o d a t i j u h i . 76

S t a v i t e t e m e l j a c na vatru d o k ne zavrije, a t a d a d o d a j t e i z d a n k e . Kuhajte na laganoj vatri d o k ne o m e k a j u , 8 do 10 m i n u t a . Skinite s v a t r e i stavite u j u h u u m u e n a j a j a p o l a g a n o ih ulijevajui, t a k o da se u vreloj juhi s m j e s t a k o a g u l i raju u t a n k e d u g a k e niti nalik na r e z a n c e . Z a i n i t e mor s k o m solju ili u m a k o m od soje.

Kreolska juha
O v a j e j u h a t a k o e r k o m p l e t a n o b r o k . Sluite u z tost s a sirom za veeru. 77

1 limenka 2 alice 2 enja mrvica 1 liica 1/2 liice 2 lice

oguljenih izdanaka enjaka,

rajica soje

(1/2 kg)

Zimska juha od povra

K r e p k a j u h a o d razliitog p o v r a z a h l a d a n z i m s k i d a n . 4 dag margarina ribana sitno krumpira, biljnog nasjeckane kocke kocke narezana na temeljca ili lee narezane na

usitnjena i bosiljka

maurana morske papra smeeg

soli eera

2 luka, 2 mrkve, 2 repe, 2 mala 2

S t a v i t e sve z a j e d n o u lonac. Zalijte u m a k o m od rajice i k u h a j t e na laganoj vatri 10 do 15 m i n u t a ili s v e d o k izdanci ne omekaju.

2 alice

alice proklijalog graka papra

1 lica morske soli 1/2 liice

Juha od izdanaka slanutka

2 alice 1 1 1 1 alica vode ili biljnog izdanaka temeljca ribanog nasjeckanog nasjeckanog kockice

slanutka

mala glavica kupusa, smotuljak granica pinata, perina,

Prite luk na m a r g a r i n u d o k ne p o r u m e n i , a z a t i m d o d a j t e m r k v u , r e p u i k r u m p i r e te mijeajte s v e d o k ne o m e k a . D o d a j t e t e m e l j a c i s a e k a j t e da zavrije. D o d a j t e i z d a n k e , sol i p a p a r na kraju te k u h a j t e na laganoj vatri tek toliko da izdanci o m e k a j u . U m j e s t o d r u g o g p o v r a m o e t e upotrije biti i celer, kelj ili k u p u s .

4 mrkve, 2 alice 15 1 dag

narezane na mlijeka vina ribanog ulje

3 lice bijelog

parmezana usitnjenog

Izdanci lee za juhu

O v a t r a d i c i o n a l n a k i n e s k a j u h a m o e s e sluiti i k a o pire. 2 alice 4 alice 1 10 dag papar izdanaka vrelog lee temeljca

eanj enjaka,

maslinovo

(po elji)

K u h a j t e sve z a j e d n o na laganoj vatri 15 m i n u t a ili d o k i z d a n c i ne o m e k a j u . Ne pretjerujte s d u g i m k u h a n j e m ! M a s l i n o v o ulje poboljati e o k u s o v e j u h e . Posluite s r a e nim kruhom. 78

veliki luk,

usitnjen

margarina

79

S t a v i t e i z d a n k e u vreli t e m e l j a c i k u h a j t e na laganoj vatri 1 0 m i n u t a , d o k n e o m e k a j u . P o p r i t e luk n a m a r g a r i n u , dodajte papar i kombinirajte s j u h o m i izdancima. Propasirajte ili sameljite u b l e n d e r u .

alica

izdanaka tanko

kukuruza narezanih gljiva

1 alica izdanaka lee, soje, graha ili slanutka 1/2 alice 2 alice 1 vode

luk nasjeckan

Juha od izdanaka graha

O v u j u h u m o e t e pripremiti o d bilo koje d r u g e vrste izda n a k a m a h u n a r k i , npr. m u n g o g r a h a , l i m a g r a h a , lee ili soje. 1 1 1 alica blaniranih usitnjen usitnjen izdanaka graha

Stavite i z d a n k e k u k u r u z a u blender i s a m e l j i t e ih s dvije alice v o d e , d o d a j t e i z d a n k e g r a h o r i c a , gljive, luk i z a i n e p o elji. Stavite n a v a t r u d a zavrije. Posluite. K o l i i n a j e z a etiri o s o b e .

alica kockica repe eanj enjaka,

1 mali luk,

Krema od potoarke i krumpira

2 1 1 2 krumpira alica alice srednje veliine

Sastavite o v e sastojke i poveite v o d o m , a zatim kuhajte dok ne omekaju. Dodajte: 1 alica mlijeka margarina ili maslaca bilja po elji

izdanaka potoarke temeljca

del kiselog vrhnja

2 lice

2 liice zainskog

S t a v i t e na vatru i d o b r o zagrijte, ali ne d o p u s t i t e da j u h a u z a v r i . N a kraju ukrasite j u h u sitno s j e c k a n i m p e r i n o v i m liem.

Provrijte na k o c k i c e n a s j e e n e k r u m p i r e u t e m e l j c u , d o d a j t e p o t o a r k u i o s t a v i t e da l a g a n o vrije 10 m i n u t a . Stavite j u h u u blender. K a d d o b i j e t e g u s t u i r a v n o m j e r n u k r e m j u h u , d o d a j t e kiselo vrhnje i sol po elji.

Ljetna juha
1/21 sok 1 obinog jogurta od rajice metvice narane listova

Juha od izdanaka kukuruza

K a o to s m o v e rekli, k u k u r u z e t e k o proklijati, ali a k o v a m t o ipak uspije, pripremite o v u u k u s n u j u h u . 80

2 alice soka nekoliko

6 IZDANCI - IVA HRANA

81

P o m i j e a j t e u b l e n d e r u jogurt i sok od rajice. D o d a j t e sok od n a r a n e i listove m e t v i c e . Servirajte j u h u d o b r o o h l a enu.

U b a c u j t e s a s t o j k e j e d a n po j e d a n u blender, n e k a se pret v o r e u glatku g u s t u j u h u . Ulijte j u h u u z d j e l u i sluite d o b r o o h l a e n u . U k r a s i t e n a s j e c k a n i m l u k o m v l a s c e m ili peri nom.

Jednostavna juha od luka i potoarke Avokado juha s izdancima

1/2 alice maslaca, 6 lukova, enja enjaka, vode potoarke, rotkvice ili goru D o d a v a j t e p o s t e p e n o u b l e n d e r s o j i n o m mlijeku krike a v o k a d a , i z d a n k e alfalfe i, na k r a j u , luk v l a s a c i d r u g e z a i n e po elji. A k o j e j u h a g u s t a , d o d a j t e t o p l u alicu mlijeka. A k o j u h u j e d e t e ljeti, m o d a e t e je r a d o ohladiti u friideru. margarina ili ulja tanke ploke 2 alice mlijeka od soje 1 1 luk veliki avokado alica izdanaka alfalfe vlasac i drugi zaini po elji usitnjenog narezanih na

1/2 alice umaka od soje 6 alica aka ice izdanaka

Z a g r i j t e ulje, m a r g a r i n ili m a s l a c u tekoj tavi i d o d a j t e luk. K u h a j t e l a g a n o d o k luk ne o m e k a . D o d a j t e e n j a k i u m a k od s o j e . U m e u v r e m e n u zagrijte v o d u u l o n c u , a z a t i m joj d o d a j t e s m j e s u iz t a v e i i z d a n k e . Pokrijte p o k l o p c e m i k u h a j t e n a laganoj vatri 1 0 d o 1 5 m i n u t a . L u k m o e t e z a m i jeniti p o r i l u k o m .

Juha od omiljenih izdanaka

Koliine o d r e d i t e o v i s n o o broju gostiju k o j i m a ete sluiti j u h u . J u h a m a koje s e n e k u h a j u , n e g o r a d e u b l e n d e r u

Juha od sirovih rajica

82 6 zrelih 1 1 alica rajica, izdanaka maslinovog vode origano vlasac ili mauran ili perin bosiljak, narezanih alfalfe ulja

m o e t e po izboru d o d a t i vreli ili hladni t e m e l j a c . vreli rajica, penica) mrkva, luk, komadii ribana krastavaca 83 riban temeljac narezana izdanci (alfalfa, mungo grah, umak od sezama ili soje vai omiljeni

zeleni luk,

narezan

3 lice 2 alice svjei

nasjeckani luk

Stavite temeljac i u m a k od s e z a m a u blender. D o d a j t e p o v r e g o t o v o j gustoj juhi i posluite. P o v r e m o e t e p o s l u iti i u o d v o j e n i m z d j e l a m a , t a k o da s v a t k o m o e o d a b r a t i p o v r e i i z d a n k e koje voli u j u h i . Ukrasite k o m a d i i m a kra stavaca.

Juha od crvene paprike i penice

1 1 alica proklijalog ita vode elji crvena svjea paprika

1/2 alice

zaini po

Juha od kukuruza
1 1/2 1/2 alica alice alice svjeeg kukuruza graha

U m u t i t e u b l e n d e r u i z d a n k e i p a p r i k u te zainite po elji z a i n s k i m biljem.

1 alica vode izdanaka sirovih gljiva

arena juha
1 1 1 1 1 2 alica izdanaka lunja graha alica izdanaka alica alica alica mrkve listova pinata izdanaka izdanaka izdanaka graka sianutka lanenog sjemena (ili soje)

S t a v i t e u blender s v j e a z r n a k u k u r u z a i v o d u te p o s t e p e n o , kako proces mljevenja i usitnjavanja napreduje, dodajte r e d o m i z d a n k e , gljive i z a i n e po elji.

mungo graha

Svemirska juha
1 struak blitve od alfalfe, avokada ukras soje i penice usitnjenog

4 lista blitve nekoliko 7 1 eanj enjaka krika korijena celera maslinovog ulja

2 alice izdanaka 2 lice mrkva,

krastavac i perin za

3 lice perin miloduh bosiljak kocka sol

S t a v i t e u b l e n d e r o i e n u blitvu, i z d a n k e i a v o k a d o te zalijte t o p l o m v o d o m i u m u t i t e . Ukrasite k o l u t i i m a m r k v e , k r a s t a v c a i listiima p e r i n a . S a m i o d r e d i t e g u s t o u o v e j u h e d o d a j u i joj v e u ili m a n j u koliinu v o d e ili t e m e l j c a . 84

za

biljnu juhu

ribani sir po elji 85

O p e r i t e , oistite i nasjeckajte m r k v e , blitvu, pinat, e n j a k i celer. Zagrijte m a s l i n o v o ulje u p o s u d i te stavite i z d a n k e , p o v r e i z a i n e da se m a l o p o p r e na ulju. Zalijte sve 1 i 1/2 I t e m e l j c a koji ste dobili o d k o c k e z a biljnu j u h u . J u h a m o r a kuhati 15 do 20 m i n u t a na tihoj v a t r i . Na kraju zainite solju 'i p o s p i t e listiima bosiljka. Ribani sir pospite po juhi u s v a k o m t a n j u r u .

d o p u s t i t e da prdvrije. Prije s e r v i r a n j a stavite u j u h u i i z d a n k e alfalfe i p o t o a r k e . K a d ste u u r b i , u m j e s t o da radite itav o p i s a n i t e m e l j a c , s k u h a j t e o s n o v u od g o t o v e biljne k o c k e ili n a bazi p i v s k o g k v a s c a .

Krem juha
30 21 2 dag vode granice perina celera suhe usitnjene majine duice graka

Matovita juha od izdanaka

30 dag korjenastog povra za juhu

2 lista 1 25 1 sol 2 june 1 7 lica lica

1 list lovora liica dag mrkve eanj enjaka salate ili blitve

3 lice ulja 1 luk 10 blitva 2 zrna sol 1 i 1/21 vode 10 do 4 arke 15 dag izdanaka lana i mungo graha lice izdanaka alfalfe i neto poto velike dag svjeeg zelenja kopriva, (miloduh, potoarka) perin, ili pinat, papra

1 veliki luk 10 dag pinata, kocke izdanaka maslaca pahuljica pivskog za kvasca graka

1 list lovora

2 alice papar

nasjeckani perin

ukras

K o r j e n a s t o p o v r e i luk oistite, n a s j e c k a j t e i u l o n c u popr i t e n a g l o na ulju. Zalijte v o d o m i d o d a j t e z a i n e (lovor, p a p a r , sol) t e p r o m i j e a j t e . S v e z a j e d n o kuhajte o k o 3 0 m i n u t a na tihoj vatri. S i t n o nasjeckajte z e l e n j e , d o d a j t e juhi i k u h a j t e j o 15 m i n u t a . J u h u procijedite te u vrelu stavite i z d a n k e lana i m u n g o g r a h a . O s t a v i t e n a tihoj vatri s a m o pet m i n u t a , ali n e 86

S u h i g r a a k operite i stavite u 21 k i p u e v o d e . D o d a j t e per i n , celer, lovor i m a j i n u d u i c u i s v e z a j e d n o kuhajte 30 do 60 minuta, dok graak gotovo ne omeka. Nareite mrkvu i luk n a k o c k i c e , e n j a k usitnite, pinat nareite n a r e z a n c e i s v e z a j e d n o sa solju i j u n i m k o c k a m a d o d a j t e g r a k u . S t a vite n a l a g a n u vatru d a k u h a jo 2 0 m i n u t a . 87

Izvadite p e r i n , celer i lovor iz j u h e i j u h u propasirajte. Z a t i m u nju d o d a j t e i z d a n k e i o s t a v i t e na vatri jo pet m i n u t a . Prije s e r v i r a n j a umijeajte u j u h u m a s l a c , papar, pahuljice k v a s c a i sol po elji. P o s p i t e j u h u svjeim n a s j e c k a n i m perinom.

Glavna jela

88

Peene punjene paprike

1 luk, nasjeckan u mrvicama

1 lica ulja 25 dag sojinog mesa 2 alice papar, 4 1 izdanaka rai zain 1 liica soli bosiljak i mauran za velike zelene ili crvene paprike

tuba umaka od rajice

P o p r i t e luk na ulju i d o d a j t e mu sojino m e s o . Mijeajte na laganoj vatri d o k luk ne p o r u m e n i a m e s o o m e k a . D o d a j t e i z d a n k e rai p o m i j e a n e s a z a i n i m a , a z a t i m o v o m s m j e s o m punite p a p r i k e . Pokrijte s v e u m a k o m o d rajica. Pecite u penici na s r e d n j o j t e m p e r a t u r i 20 m i n u t a . U m j e s t o soji n o g m e s a m o e t e upotrijebiti 2 alice k u h a n e rie. Paprike je d o b r o kuhati 10 m i n u t a na pari prije n e g o to ih punite nadjevom.

Izdanci graha sa sojinim mesom

1 alica izdanaka graha biljnog temeljca 91

1/2 alice

1 luk, papar, 5 dag 1

nasjeckan mauran i sol maslaca usitnjen u kockicama

U m u t i t e jaja i d o d a j t e ih g l j i v a m a i i z d a n c i m a z a j e d n o sa solju i p a p r o m . Zagrijte m a s l a c u v e o j tavi i stavite m a s u da se malo popri.

eanj enjaka, namoiti)

1 alica sojinog mesa (prethodno 1 kockice

Punjeni omlet
U m u t i t e d v a j a j e t a i b a c i t e ih na vreli m a s l a c te o k r e i t e t a v u , da se r a v n o m j e r n o p e k u , a z a t i m o m l e t n a p u n i t e sa 5 d a g i z d a n a k a soje koje ste p r e t h o d n o poprili n a m a s l a c u . O v o j e koliina z a j e d n u o s o b u .

zelena ili crvena paprika narezana na

K u h a j t e i z d a n k e u vodi ili t e m e l j c u d o k ne o m e k a j u (oko 15 m i n u t a ) . D o d a j t e d r u g e s a s t o j k e i kuhati jelo dok se sojino m e s o d o v o l j n o n e i s p e e . Koliina e biti z a dvije d o tri osobe.

Tahu-Taugeh (Tofu s izdancima soje)

20 dag tofua umaka (sir od soje) narezati na kockice

Omlet s izdancima soje

2 lice 1 1 luk, ulja nasjeckan ili soje vrganja maslaca perin

i ostaviti da se namae dva sata u neto od soje za prenje zdrobljen masnoa 1 1

eanj enjaka

luk, nasjeckan eanj enjaka, maslaca umaka od soje izdanaka soje (po mogunosti sladu

10 dag ampinjona 17 dag izdanaka 6 jaja sol i papar 5 dag nasjeckani

2 dag 3 lice vrstu) 25 dag

sol i papar

Na v r e l o m ulju poprite luk i e n j a k . O i e n e i na p l o k e n a r e z a n e gljive bacite na luk i prite o k o 5 m i n u t a . D o d a j t e z a t i m i z d a n k e i pecite j o dvije do tri m i n u t e . Izvadite iz t a v e i o s t a v i t e da se hladi. 92

K o c k i c e tofu sira ispecite u d o s t a v r e l e m a s n o e . Luk i e njak pozlatite na m a s l a c u pa d o d a j t e tofu te posolite i p o p a prite. Na kraju d o d a j t e i z d a n k e soje i u m a k od s o j e . K r a t k o pirjajte (oko 3 m i n u t e ) . O v o je t r a d i c i o n a l n o i n d o n e z i j s k o jelo. 93

ampinjoni i izdanci
5 dag 25 dag ploke 4 june lice 20 dag umak od soje, slatkog soje vrhnja izdanaka maslaca ampinjona narezanih na tanke

1 1/4

alica

temeljca

1 luk, usitnjen liice papra 1 liica soli 3 lice ulja 1 eanj enjaka, izdanaka usitnjen i goruice 2 lice rotkvice

limunov sok P o p r i t e luk na ulju, a k a d pozlati d o d a j t e z g n j e e n i e n j a k , i z d a n k e m u n g o g r a h a i lee te p o p r i t e n e k o l i k o m i n u t a . Zalijte t e m e l j c e m , posolite i p o p a p r i t e te k u h a j t e na laganoj vatri 10 m i n u t a ili d o k izdanci ne o m e k a j u . U g a s i t e v a t r u te u v a r i v o u m i j e a j t e i z d a n k e rotkvice i g o r u i c e , koji e varivu dati p i k a n t a n o k u s .

Na v r e l o m m a s l a c u poprite a m p i n j o n e o k o 3 m i n u t e , a z a t i m d o d a j t e vrhnje t e pirjajte d o k s e v r h n j e n e s k u h a . D o d a j t e i z d a n k e soje i pirjajte tri m i n u t e . Zainiti u m a k o m od soje i l i m u n o v i m s o k o m .

Punjene rajice Mrkva s izdancima

4 do 5 rajica 10 dag svjeeg kra vljeg sira 10 dag sok morska izdanaka sol mungo graha limuna 2 dag maslaca narezane jabukovae soje vrhnja na tanke kolutove 1 lica meda 50 dag mrkve 1/81 25 dag slatke sol izdanaka slatkog

papar, I z d u b i t e rajice. P o m i j e a j t e kravlji sir, l i m u n o v sok i i z d a n k l m u n g o g r a h a . S m j e s o m i s p u n i t e p o s o l j e n e rajice. 2 lice

Varivo od izdanaka mungo graha i lee

2 alice izdanaka (pomijeati) 94 mungo graha i lee

Stavite m a s l a c u lonac, d o d a j t e m e d i m r k v e te pirjajte na laganoj vatri d o k m r k v a n e p o s t a k l i . D o d a j t e j a b u k o v a u , p a p a r i s o l , poklopite lonac i pirjajte m r k v u 15 m i n u t a . Z a t i m d o d a j t e i z d a n k e soje, vratite n a v a t r u , d a s e d o b r o zagrije, kuajte o k u s i na kraju u m i j e a j t e vrhnje. 95

Jastuii s izdancima soje

Jastuii od tijesta i drugi oblici tijesta p u n j e n i i z d a n c i m a p r v o su jelo m n o g i h azijskih k u h i n j a . Tijesta se p r i p r e m a j u na razliite naine i p u n e razliitim n a d j e v i m a od i z d a n a k a a z a j e d n i k i su im sljedei p o s t u p c i : tijesto se ree u k v a d r a t e p r o m j e r a o k o 12 c m , z a t i m se p u n i s m j e s o m od i z d a n a k a i na kraju pri u m n o g o ulja dok ne p o r u m e n i . Za j a s t u i e m o e t e upotrijebiti i tijesto iz krinje za d u b o k o s m r z a v a n j e . Razvaljajte ga i reite u k v a d r a t e . U m e u v r e m e n u 1 licu m a s l a c a , 1 n a s j e c k a n i luk, 3 z d r o b l j e n a e n j a e n j a k a , t a n k o n a r e z a n i celer i 20 d a g i z d a n a k a soje pirjajte 8 m i n u t a . Z a i n i t e u m a k o m od soje i o s t a v i t e da se m a l o o h l a d i , a z a t i m t o m s m j e s o m punite j e d a n kraj k v a d r a t a od tijesta. Z a v r n i t e d e s n i i lijevi kut p r e m a g o r e i prekrijte g o r n j o m p o l o v i c o m tijesta. Spojite k r a j e v e i j a s t u i e prite u ulju.

Pomijeajte m a s l a c i b r a n o . Zalijte t e m e l j c e m i grijte na vatri d o k ne d o b i j e t e svijetli u m a k . Umutite jaje u u m a k , ' d o d a j t e vrhnje i s o k od l i m u n a , zainite p a p r o m , e e r o m i mukatnim oraiem, dodajte perin. U posebnoj posudi prokuhajte 2 m i n u t e i z d a n k e u vreloj v o d i , ocijedite ih i p r e lijte u m a k o m .

Izdanci s enjakom
Za umak je potrebno: 1 liica gustina temeljca sol i eer

3 liice

1 lica umaka od soje 1 lica soka od limuna, umak od soje, limunov sok

Izdanci u svijetlom umaku

96 2 lice 2 lice 1/21 1 jaje 2 lice slatkog vrhnja 1 lica soka od limuna sol i papar eer mukatni struak 25 dag orai fino nasjeckanog soje perina izdanaka maslaca brana temeljca

Ostali sastojci: ulje 1 za prenje izdanaka soje sitno nasjeckan

35 dag

biljnog

eanj enjaka

Sve s a s t o j k e za u m a k p o m i j e a j t e z a j e d n o . U tavi zagrijte ulje, d o d a j t e i z d a n k e i e n j a k i prite 3 m i n u t e . Zalijte u m a k o m i pirjajte n a j d u e j e d n u m i n u t u . O v a k o pripremljeni izdanci slue se u Indoneziji k a o prilog p e e n o j ribi, a m o g u biti i jelo za s e b e ili prilog u v e g e t a r i j a n s k o m r u k u . Isto j e l o m o e s e pripremiti n a jo j e d a n n a i n . P o t r e b n o je: 7 IZDANCI-IVA HRANA 97

eanj enjaka,

nasjeckan

Luk i paprika s izdancima

1 lica ulja 1 4 vei luk narezan na sitne kockice velike crvene paprike svjeih keapa rajica soje narezane narezanih na na rezance osmine

1 liica octa 1 lica eera 3 dag maslaca 25 dag sol (oko 2 lice) soje izdanaka

50 dag 2 lice

35 dag izdanaka

e n j a k n e k a provrije s o c t o m i e e r o m u m a l o v o d e , d o d a j t e m a s l a c i i z d a n k e i s v e o s t a v i t e da se m e u s o b n o p r o m e pet m i n u t a . Posolite.

papar i sol Zagrijte ulje te prite luk i p a p r i k u d o k ne p o s t a k l e . D o d a j t e rajice i u p o k r i v e n o m loncu pirjajte 25 m i n u t a . P o v r e m e n o p r o m i j e a j t e . D o d a j t e i z d a n k e soje i s v e z a i n i t e k e a p o m , p a p r o m i solju. O v o p o v r e ide odlino uz riu.

Izdanci s paprikom
1 crvena i zelena paprika, oprana, prepolo

vljena, kocke

srce odstranjeno,

meso

narezano na

Sloenac od krumpira i izdanaka soje

izdanaka umaka soje od soje 5 1 1 dag maslaca nasjeckan soje

3 lice ulja 25 dag 2-3 lice sol,

1 lica soka od limuna mljeveni papar

kg krumpira oguljenih i narezanih na kocke struak perina izdanaka maslaca umuene s neto soli

sol i papar malo

N a r e z a n u p a p r i k u pirjajte 10 m i n u t a u v r u e m ulju, z a t i m je r a s p o r e d i t e uz rub t a v e i u s r e d i n u b a c i t e i z d a n k e . Pecite tri m i n u t e . D o d a j t e u m a k od soje, s o k od l i m u n a , n e t o soli i p a p a r . Zagrijte p o s e b n o veliki p l a d a n j , u s r e d i n u stavite izdanke, a okolo rasporedite papriku.

20 dag jo 3 jaja

3 lice mlijeka

U irokoj tavi zagrijte m a s l a c i u n j e m u popirjajte p e r i n , a z a t i m d o d a j t e k r u m p i r , zainite i na tihoj vatri p e c i t e uz mije a n j e 10 m i n u t a . 98 99

U m e u v r e m e n u u d r u g o j tavi 3 m i n u t e prite i z d a n k e , a z a t i m ih d o d a j t e k r u m p i r i m a . Prelijte k r u m p i r e i i z d a n k e m l i j e k o m i o s t a v i t e dvije tri m i n u t e da stoji prije s e r v i r a n j e .

Izdanci s grakom i krumpirom

1 50 struak metvice dag svjeeg krumpira, graka oguljenog i narezanog na

Izdanci soje s gljivom itake

S t a v i t e o d r e e n u koliinu i z d a n a k a soje u vrelu v o d u i o s t a v i t e da stoji u njoj 4 m i n u t e . Istu koliinu j a p a n s k e gljive i t a k e nareite na r e z a n c e i stavite u m a r i n a d u od l i m u n o v o g s o k a , ulja i z a i n a te o s t a v i t e p e t m i n u t a da stoje. S a s t a vite z a t i m i z d a n k e i gljive te stavite na njih soli, m a l o e e r a i m a l o u m a k a od soje.

50 dag kockice

50 dag mrkve, kockice 5 dag maslaca

oiene i narezane na

25 dag

izdanaka

soje

sol i papar

Taugeh cah - indonezijski recept

2 1 1 dag maslaca zdrobljen na tanke kolutove

Sitno nasjeckajte 10 listia m e t v i c e i ostavite po strani. O s tatak m e t v i c e p r o k u h a j t e u v o d i te u vrelu v o d u d o d a j t e i g r a a k i ostavite da se n a m o i . U m e u v r e m e n u poprite k r u m pir u tavi i p e c i t e 20 m i n u t a . D o d a j t e k r u m p i r u g r a a k , i z d a n k e , sol, p a p a r i n a s j e c k a n u m e t v i c u te s v e p o m i j e a j t e .

manji luk fino nasjeckan eanj enjaka luka narezana

Pilav od raenih izdanaka

1 10 alica izdanaka rai ili penice dag maslaca temeljca ili vode (ampinjoni ili neke druge) svjeeg perina

2 vea

25 dag izdanaka od soje sol i papar eer

1/2 alice

25 dag gljiva 1 liica soli

2 lice Na v r e l o m m a s l a c u p o p r i t e n a s j e c k a n i luk, e n j a k i luk n a r e z a n n a k o l u t o v e . D o d a j t e i z d a n k e soje, z a i n i t e , p r o m i j e a j t e i ugasite v a t r u . O v i pirjani izdanci serviraju se s r i o m . 100

nasjeckanog

Zagrijte m a s l a c u tavi i poprite i z d a n k e i gljive z a j e d n o pet m i n u t a . D o d a j t e v o d u ili t e m e l j a c te pirjajte d o k se ne ispari. Posolite i ukrasite p e r i n o m . 101

Ria i izdanci soje

Izdanci s celerom
7 7 7 alica stapka ulja izdanaka celera, mungo graha nasjeckana

1 alica rie 7 alica hladne 7 1 1 poriluk, 2 liice 2 lice vode soje usitnjen sjemenki sezama alica izdanaka eanj enjaka, poprenih

veliki luk,

nasjeckan

2 lice

narezan na tanke kolutove

2 lice umaka od soje sol i papar

umaka od soje

1 liica ulja

P o p r i t e sve p o v r e z a j e d n o . D o d a j t e sol, p a p a r i u m a k od soje. K u h a j t e 5 m i n u t a ili d o k ne o m e k a .

S t a v i t e s v e s a s t o j k e u p o s u d u pa na v a t r u , da zavrije. S n i zite p l a m e n na n a j m a n j i i k u h a j t e 30 m i n u t a . S a s t o j k e ne t r e b a mijeati ni dizati p o k l o p a c s j e l a u t o k u k u h a n j a .

Zapeeni izdanci soje

2 alice 1 2 4 4 alice lice lice kuhanih umaka mljevene izdanaka beamel soje (bijeli umak)

limenka

kuhanog

kukuruza

Izdanci lee na libanonski nain

1 povei luk, 2 stapke 2 lice 1 1 narezan na tanke ploke narezane ulja rajica na tanke kolutove

zelene paprike perina klice

nasjeckanog kruha

sol i papar mrvice ili penine

celera, maslinovog

limenka

ocijeenih

alica izdanaka lee u prahu za zain

P o m i j e a j t e s v e s a s t o j k e z a j e d n o , o s i m m r v i c a , ulijte u tep siju, p o s p i t e m r v i c a m a ili p e n i n i m k l i c a m a te pecite 25 m i n u t a u penici na s r e d n j o j t e m p e r a t u r i .

bosiljak

Prite luk i celer na ulju dok ne o m e k a j u , ali da ne p o s m e d e . Dodajte d r u g e sastojke i pirjajte u otkrivenoj p o s u d i 5 do 8 minuta. 103 102

Kineski ou majn (chow mein)

1 alica nasjeckanog izdanaka svjeeg luka graha naribanog

2,5 2

dag alice

maslaca makarona temeljca

1/2 alice sol i zaini

6 alica 1 lica

mungo dumbira, ulja

1 alica vode 4 lice maslinovog sol i papar Prite luk n a m a s l a c u d o k n e o m e k a , z a t i m d o d a j t e i z d a n k e g r a h a i zalijte t e m e l j c e m te stavite na v a t r u , da z a v rije. Posolite i zainite z a i n i m a . U m e u v r e m e n u s k u h a j t e t j e s t e n i n u u slanoj v o d i , ocijedite i spojite s i z d a n c i m a . P o s luite v r u e .

K u h a j t e luk u vodi pet m i n u t a . D o d a j t e i z d a n k e m u n g o g r a h a . K u h a j t e d o k ne o m e k a j u . Skinite s v a t r e . D o d a j t e o s t a l e s a s t o j k e . Posluite v r u e .

Krumpiri punjeni izdancima Graak s mjeavinom izdanaka

2 Prokuhajte izdanaka i zdjeli. A k o kuhalo o v o 1 sol alice alica oienog nasjeckanih svjeeg graka rotkvice, poto g r a a k u slanoj v o d i , z a t i m d o d a j t e m j e a v i n u kuhajte j o pola m i n u t e . Ocijedite i p o s l u i t e u elite, stavite m a l o m a s l a c a . V o d u u kojoj se p o v r e m o e t e koristiti kao t e m e l j a c z a j u h u . izdanaka 4 6 1 1 1 velika dag stapka rajica, krumpira ili maslaca fino sjeckanog celera oguljena i narezana

margarina

alica izdanaka alfalfe

arke,

goruice,

kopra i celera

sol i papar 1/2 alice ribanog sira

D o b r o oribajte k r u m p i r e i p o s u i t e k r p o m . Izbodite ih vilju k o m , z a t i m ubacite u vrelu p e n i c u i pecite sat v r e m e n a ili dok ne omekaju. Izvadite iz p e n i c e pa odreite s v a k o m k r u m p i r u v r h . Izdubite s r e d i n u l i c o m te s a d r a j stavite u z d j e l u . D o d a j t e m a s l a c ili m a r g a r i n , sir, celer, rajicu, i z d a n k e , sol i p a p a r po ukusu. Promijeajte dobro, a zatim t o m smjesom napunite k r u m p i r o v e k o r e . Vratite k r u m p i r e u p e n i c u i pecite 15 minuta. Posluite vrele. 105

Pirjani izdanci graha

2 104 1 alice izdanaka graha

luk nasjeckan na kockice

Izdanci na kiselo
1 alica izdanaka alfalfe maslaca ili margarina

50 dag gljiva 2 dag sok 2 1/2 limuna sitno nasjeckanog perina

L a g a n o poprite luk na ulju, pa d o d a j t e gljive, i z d a n k e soje i p a p r i k u . Istucite j a j a sa solju i z a i n s k i m b i l j k a m a , z a t i m d o d a j t e p o p r e n o p o v r e i i z d a n k e alfalfe. D o b r o u m u t i t e z a j e d n o i prite na ulju dok ne pozlati. P o p r s k a j t e gotovi o m l e t u m a k o m o d soje. Posluite u z z e l e n u s a l a t u .

1 kiselo vrhnje lice sol i papar

Izdanci s riom
4 alice kuhane rie 40 dag svjeih gljiva ploke 2 luka, 2 jaja 1 paprika narezana sti crvena suncokretovog ulja na kockic, po moguno sitno nasjeckana soje ili mungo graha 2 alice izdanaka narezanih na tanke

O p e r i t e , oistite i nareite gljive na tanje p l o k e . Z a g r i j t e m a s l a c u t a v i , d o d a j t e gljive, l i m u n o v s o k , sol i p a p a r . K u h a j t e 8 do 10 m i n u t a i p o v r e m e n o mijeajte. D o d a j t e kiselo v r h n j e , i z d a n k e i perin. Pirjajte j o pet m i n u t a . P o s l u ite s m j e s t a k a o g l a v n o jelo. Prilog m o e biti tijesto ili k r u h .

Bogati omlet s izdancima soje

106 4 jaja 1 luk, 10 dag 1 1 sitno nasjeckan svjeih gljiva, narezanih na na kockice

1 lica umaka od soje 2 lice sol

alica izdanaka soje zelena paprika, izdanaka biljke suncokretovog ulja i malo sojinog nasjeckana alfalfe kockice

2 lice zainske 2 lice umaka

P o p r i t e l a g a n o na ulju p o v r e , gljive i i z d a n k e , z a t i m d o d a j t e k u h a n u riu i pecite na tihoj vatri jo 10 m i n u t a . U m u t i t e jaja i zainite ih po elji, n a p r a v i t e m j e s t a u sredini t a v e p o m a k n u v i riu s p o v r e m na r u b o v e , ulijte j a j a u sre d i n u i z a t i m p o m i j e a j t e s r i o m . Mijeajte n j e n o d o k se ne i s p e k u . Z a i n i t e j e l o u m a k o m o d s o j e . Posluite u z s a l a t u .

sol i papar 107

Smotuljci s izdancima mungo graha (sarmice)

8 veih listova ulja luka, nasjeckana na na rie mahuna, sitno nasjeckanih kockice kockice kupusa

ili s izdancima penice i sojom

M r v i c e m e s a od soje poprite na 2 lice ulja i t o m e dodajte: 2 luka, 2 2 enja alice sitno nasjeckana usitnjena sirovih izdanaka penice u prahu

1/2 luka, 2 lice 2 mlada 1 paprika, 2 rajice, 1 1 soli Umak 1 lica ulja 3 lice 7 7 i

nasjeckanog

narezana narezane

enjaka, mljevenih

1/2 alice kuhane alica papar kuhanih

6 liica 1/4 174 1/4 5 7

crvene paprike

1/2 alica izdanaka mungo graha

7 liicu soli liice papra origana maurana kumina temeljca od rajica liice liice alica 1/2 liice

vrhnja

alicu umaka

kiselog

tuba umaka od rajice usitnjen lovorov list

1 mali luk, sol i papar

Pokrijte ili i k u h a j t e na tihoj vatri o k o sat v r e m e n a . e e p r o m i j e a j t e , k a k o bi se sastojci bolje spojili i dali p r i v l a a n o k u s . O s t a v i t e ili d a s e hladi n e k o v r i j e m e , z a t i m g a p o s l u ite.

Prelijte listove k u p u s a k i p u o m v o d o m , d a o m e k a j u , z a t i m ih ocijedite. Zagrijte ulje u tavi, d o d a j t e luk, p a p r i k u , rajice i m l a d i luk te pirjajte d o k ne o m e k a j u . D o d a j t e riu, i z d a n k e i m a h u n e . D o b r o p r o m i j e a j t e te p o s o l i t e i p o p a p r i t e . Razdijelite o v u m a s u u o s a m d i j e l o v a pa punite listove k u p u s a . Zavijte list u s m o t u l j a k te uvrstite a k a l i c o m ili n e i m d r u g i m . Stavite u v e i lonac, zalijte u m a k o m i kuhajte na tihoj vatri 20 do 30 m i n u t a . U m a k ete dobiti t a k o da p o p r i t e luk na ulju a z a t i m mu d o d a t e o s t a l e s a s t o j k e . Kuhajte n a tihoj vatri d e s e t m i n u t a . 108

Varivo od izdanaka soje

2 alice 2 5 7 alice dag izdanaka temeljca crnog papra usitnjen 109 maslaca soje

1/2 liice

eanj enjaka,

1 luk, 1 4

nasjeckan umaka eera, bilje nasjeckanog perina svjeeg od rajica po mogunosti smedeg

1/2 alice liica lice

sol i zainsko

S t a v i t e t e m e l j a c na v a t r u , a k a d z a v r i j e , d o d a j t e mu i z d a n k e soje. Kuhajte 1 0 m i n u t a ili dok n e o m e k a j u . D o d a j t e r e d o m p r e o s t a l e s a s t o j k e i k u h a j t e na tihoj vatri d o k se v a r i v o ne z g u s n e . Na kraju d o d a j t e perin te servirajte v r u e ili hladno, po elji.

recepti z a o p s j u , a p o o v o m v e g e t a r i j a n s k o m m o e t e g a lako pripremiti i ponuditi k a o g l a v n o j e l o za laganiju v e e r u . Dakle, zagrijte ulje na tavi i poprite luk i celer, da o m e k aju. D o d a j t e z e l e n u p a p r i k u , i z d a n k e i gljive. D o b r o p r o m i jeajte, stavite p o k l o p a c i o s t a v i t e da se jelo l a g a n o k u h a . D o d a j t e u m a k o d soje. A k o elite gusti u m a k , d o d a j t e licu g u s t i n a u m a k u o d soje. o p sju posluite n a p o d l o z i o d s m e e k u h a n e rie. P o s p i t e jelo s j e c k a n i m b a d e m i m a .

Kari (curry) od tri vrste izdanaka

2 luka ploke 2 2 1 1 1 velike stapke alica alica mrkve, celera, naribane nasjeckane srednje veliine, narezana na tanke

op sju (chop suey) na ameriki

2 velika 2 stapke 1 1 luka, celera, nasjeckani nasjeckane narezana

3 lice ulja izdanaka piskavice izdanaka alfalfe mungo graha

1 lica ulja velika zelena paprika, alica izdanaka svjeih gljiva, umaka od soje vrste kroba rie nasjeckanih mungo graha narezanih

alica izdanaka brana mlijeka

2 lice ulja 2 lice 2 1 1/2 alice liica alice 1 lica praha kari (curry) 1 liica soli mukatnog mljevenih oraia kikirikija

25 dag 2 lice (nije

1 lica gustina ili neke druge obavezno) od kuhane poprenih cjelovite badema, alice

podloga 3/4

o p sju bi t r e b a l o biti k i n e s k o jelo iako je n a s t a l o u S A D , tj. v j e r o j a t n o su ga izmislili kineski k u h a r i u a m e r i k i m resto r a n i m a , gdje j e postalo i z u z e t n o p o p u l a r n o . P o s t o j e razliiti 110

Prite luk, m r k v u i celer na 3 lice ulja d o k ne o m e k a j u i ne p o z l a t e . Da biste dobili u m a k , k o m b i n i r a j t e 2 lice ulja, b r a n o i karijev p r a h . O v u s m j e s u stavite na s r e d n j u vatru te 111

joj p o s e b n o dolijevajte mlijeko i p r i t o m s t a l n o mijeajte u m a k dok se ne zgusne. Dodajte sol, mukatni orai i m l j e v e n e kikirikije. D o b r o p r o m i j e a j t e . S a s t a v i t e s p o v r e m i i z d a n c i m a . K u h a j t e j o 3 m i n u t e ili d o k se izdanci p o s v e ne z a g r i j u . P o s l u i t e na p o d l o z i od s m e e rie, k a i heljde ili kai o d cjelovitog ita.

Zeleni rioto
3 lice ulja 30 dag 3/41 cjelovite rie vode ili temeljca

1 lica praha kari 1 lica umaka od soje 1 eanj enjaka melisa, luk vlasac, bosiljak, mauran, / 5 dag mjea vine s vjeih zainskih biljki npr. perin,

Ratatuj (ratatouille) od izdanaka soje

i 1 3 lice 3 luka, 2 5 malih kocke 1 zan 1 maslinovog narezana tikvica, enjaka, ulja na ploke usitnjena i narezanih na neoguljenih

celer 20 dag

izdanaka

mungo graha

eanja

10 dag ribanog sira po ukusu

2 do 3 zelene paprike, patlidan srednje na kockice

narezane na kockice neoguljen i nare oguljene

veliine,

limenka rajica ili 3 manje rajice, nasjeckane alica izdanaka soje papra prahu

1 liica soli 1/2 liice bosiljak u

O p e r i t e riu, o c i j e d i t e je i bacite kratko na z a g r i j a n o ulje. Zalijte t e m e l j c e m ili v o d o m i stavite d a s e k u h a 3 5 d o 4 5 m i n u t a na tihoj vatri. U m e u v r e m e n u o p e r i t e z a i n s k e biljke, p o s u i t e ih i sitno n a s j e c k a j t e . Z a i n i t e k u h a n u riu k a r i j e m , z g n j e e n i m e n j a k o m i u m a k o m od soje. U m i j e a j t e z a t i m z a i n s k e biljke, m u n g o i z d a n k e i ribani sir te s m j e s t a posluite. A k o volite rajice, m o e t e ukrasiti zeleni rioto k r i k a m a svjee rajice.

Prite luk i e n j a k na ulju dok ne o m e k a j u . D o d a j t e s v e o s t a l e s a s t o j k e o d j e d n o m . Pirjajte 1 5 m i n u t a ili d o k s e p o v r e d o b r o ne p o v e e i ne o m e k a .

Tjestenina s izdancima
30 do 40 dag rezanci) 3 dag maslaca 2 srednja luka 113 tjestenine (puii, makaroni,

ili margarina

112

8 IZDANCI-IVA HRANA

alice

izdanaka

mungo graha

Poriluk o p e r i t e , oistite i n a r e i t e na t a n k e kolutove. N a r e ite i dio z e l e n e s t a p k e . Z a g r i j t e ulje u tavi i p o p r i t e z a j e d n o poriluk i i z d a n k e m u n g o g r a h a . U m u t i t e j a j a s u m a k o m od soje, v i n o m i m i n e r a l n o m v o d o m te p o s o l i t e i p o p a p r i t e . M a s u izlijte u t a v u na i z d a n k e i poriluk te l a g a n o mijeajte d o k se jaja ne i s p e k u . K a j g a n a ne smije biti s u v i e s u h a ni s m e e boje. Prije s e r v i r a n j a k a j g a n u u k r a s i t e i z d a n c i m a alfalfe p o elji. O v o se j e l o m o e servirati uz z e l e n u salatu i p r e n e krumpirie.

4 jaja 1/81 1 mlijeka eanj enjaka, izdanaka zgnjeen

sol i papar 2 lice 5 do alfalfe 10 dag ribanog sira

Tjesteninu skuhajte u slanoj vodi pa ocijedite. N e k a ne b u d e suvie mekana. P o p r i t e luk na m a s n o i . U m e u v r e m e n u u m u t i t e j a j a u m l i j e k u i d o d a j t e sol, p a p a r i i z g n j e e n i e n j a k . P o m i j e a j t e tjesteninu s i z d a n c i m a m u n g o g r a h a , stavite u t a v u , zalijte u m u e n i m j a j i m a i p e c i t e d o k se j a j a ne zgusnu. Prije serviranja u k r a s i t e i z d a n c i m a alfalfe i p o s p i t e s i r o m .

Zapeeni izdanci lee sa sirom

1 kg mrkve 4 alice izdanaka lee sira 15 dag ribanog sira 50 dag 1 jaje 1 luk 1 do 2 enja enjaka paprika perin sol i papar mekog svjeeg malo mlijeka

Kineska kajgana
2 lice 1 15 dag ulja izdanaka mungo graha

do 2 poriluka

4 jaja 1 lica umaka od soje (po elji) 1 lica suhog bijelog vina 4 lice mineralne vode sol i papar 2 lice izdanaka alfalfe (po elji)

N a m a s t i t i o k r u g l u p o s u d u . ( O v o j e jelo p o s e b n o d o b r o g o k u s a a k o se p e e u z e m l j a n o j p o s u d i ) . O p e r i t e m r k v e , z a t i m ih n a r e i t e na kolutie. P o r e d a j t e u n a m a e n u p o s u d u . L a g a n o p o s o l i t e i p o p a p r i t e . Pokrijte m r k v u i z d a n c i m a lee.

114

115

U m u t i t e sir, mlijeko i jaje pa d o d a j t e sol, p a p a r i p a p r i k u . S i r u d o d a j t e naribani sir, n a s j e c k a n i luk i usitnjeni p e r i n . Z g n j e i t e e n j a k i d o d a j t e ga s i r u . O v u s m j e s u r a s p o r e d i t e r a v n o m j e r n o p r e k o p o v r a u p o s u d i . Stavite p o s u d u u pe nicu i pecite na 2 0 0 C o k o 40 m i n .

Pizza s izdancima
Tijesto: 25 dag brana soli kumina korijandra

1/2 liice 1/2 liice 1/2 liice 1 jaje 1 lica ulja 1/81 mlake 2 dag

Varivo od izdanaka slanutka

2 lice 11 uk 3 alice 1 1/21 50 1 1 1 liica izdanaka mljevenog slanutka korijandra Nadjev: bosiljka vrhnja soka perina ulja

vode

kvasca

temeljca dag rajica suhog

liica

50 dag 1 luk

rajica origana

do 3 enja enjaka slatkog lica limunovog svjeeg

3 lice

2 liice 1 1

liica bosiljka liica majine duice mljeveni papar mungo graha i izdanaka

sol i papar malo nasjeckanog

1 liica soli svjee lee 10 do 10 dag izdanaka

Na ulju prite sitno n a s j e c k a n luk d o k ne p o s t a k l i . D o d a j t e i z d a n k e s l a n u t k a i p o s p i t e ih k o r i j a n d r o m . Zalijte t e m e l j c e m i k u h a j t e o k o 10 m i n u t a na m a l o m p l a m e n u . V a r i v u d o d a j t e rajice i slatko v r h n j e , z a t i m bosiljak, z g n j e e n i e n j a k i l i m u n o v s o k . Posolite i p o p a p r i t e . Prije serviranja pospite varivo nasjeckanim perinom.

15 dag ribanog sira

P o m i j e a j t e b r a n o sa solju, k u m i n o m i k o r i j a n d r o m . R a s t o pite k v a s a c u mlakoj vodi i z a j e d n o s j a j e m i uljem d o d a j t e b r a n u . Umijesite g l a t k o tijesto koje s e d o b r o o d v a j a o d prstiju. Tijesto oblikujte u kuglu te p o k r i v e n o ostavite na t o p l o m m j e s t u sat v r e m e n a , d o k n e udvostrui o b u j a m . . 117

116

T a d a tijesto jo j e d n o m i z m i j e s i t e pa oblikujte u o k r u g l u pogau promjera 26 cm. N a r e i t e rajice na tanje p l o k e , luk s i t n o n a s j e c k a j t e te ga r a s p o r e d i t e po tijestu. P o s p i t e o r i g a n o m , b o s i l j k o m i m a j i n o m d u i c o m , te p o p a p r i t e i p o s o l i t e . N a tijesto z a t i m r a s p o r e d i t e m j e a v i n u i z d a n a k a m u n g o g r a h a i lee te ga p o s p i t e ribanim s i r o m . P i z z u pecite u toploj penici na 2 0 0 C o k o 35 m i n u t a .

Nabujak od rai i izdanaka mungo graha

25 dag rai u zrnju 1/21 vode ili temeljca 1 1 1 1 liica liica liica suhog suhe suhog bosiljka majine origana duice

1 luk eanj enjaka perina rajice dag

Pirjani izdanci graka

3 do 4 alice izdanaka graka 2 dag 1 luk 1 mrkva celerovo miloduh perin pahuljica kvasca sol lie maslaca

1 svenji 30 2

10 dag ribanog sira jogurta sol i papar 2jaja 5 dag izdanaka mungo graha

2 lice

N a m o i t e ra p r e k o noi u 1/2 I v o d e . S l i j e d e e g d a n a s k u hajte ra u vodi u kojoj se n a m a k a l a z a j e d n o s m a j i n o m d u i c o m , b o s i l j k o m i o r i g a n o m . N e k a vrije na l a g a n o m p l a m e n u o k o sat v r e m e n a . U m e u v r e m e n u nasjeckajte luk, oistite i nareite rajicu i isjeckajte p e r i n . S v e d o d a j t e k u h a n o j rai te u s m j e s u umutite i p o l o v i c u r i b a n o g sira. Z a i n i t e z g n j e e n i m e n j a k o m i ulijte m a s u u namaenu posudu za nabujak. J o g u r t u m u t i t e z a j e d n o s j a j e m i o s t a t k o m ribanog sira te posolite i popaprite. M j e a v i n o m prelijte s m j e s u u p o s u d i te p e c i t e u penici o k o 30 m i n u t a na 2 2 0 C . Pet m i n u t a prije kraja p e e n j a p o s p i t e n a b u j a k i z d a n c i m a m u n g o g r a h a .

N a s j e c k a j t e luk n a k o c k i c e , m r k v e n a kolutie, z a i n s k e biljke na sitne listie. R a s t o p i t e m a s l a c u loncu te na n j e m u poprite i z d a n k e g r a k a , m r k v u , luk i z a i n s k e biljke. Pirjajte o k o 15 m i n u t a . Posolite i pospite p a h u l j i c a m a k v a s c a .

118

119

Ljetno varivo s izdancima

3 lice Muk 60 dag 4 velike tikvica rajice soje i mungo graha ulja

2 alice izdanaka sol i papar majina origano bosiljak 1 5 do eanj enjaka duica

9. Salate

10 dag ribanog sira

L u k nareite na kockice. O p e r i t e tikvice i nareite ih na tanje p l o k e . Z a j e d n o s l u k o m poprite na ulju i pirjajte 10 do 15 m i n u t a t e p o potrebi d o d a j t e m a l o v o d e . N a r e i t e rajice na kocke i d o d a j t e o s t a l o m p o v r u u l o n c u . Posolite i p o p a p r i t e , zainite m a j i n o m d u i c o m , orig a n o m , bosiljkom i e n j a k o m . Pri z a v r e t k u k u h a n j a d o d a j t e varivu i z d a n k e , ali n e m o j t e ih kuhati. Prije s e r v i r a n j a pospite varivo sirom.

120

Salata glavatica s potoarkom

Preljev: 1/81 malo jogurta ulja limunovog soka 7 1 2 glavica lica alice salate listova potoarke izdanaka potoarke

2 lice

sol i papar

Oistite, o p e r i t e i nareite salatu na z a l o g a j e . O p e r i t e listove p o t o a r k e i sitno ih n a s j e c k a j t e . P o m i j e a j t e jogurt, ulje, l i m u n o v sok, sol i p a p a r te preljevu d o d a j t e i sitno s j e c k a n u p o t o a r k u . D o d a j t e preljevu i i z d a n k e te t i m e prelijte u zdjeli salatu. O d m a h posluite.

Salata sijanica s izdancima suncokreta

20 dag 1 25 salate sijanice

svjei mladi krastavac dag jagoda 123

 Preljev:

20 dag 4 lice

svjeeg izdanaka

kravljeg sira suncokretovih sjemenki

1/2 liice 7

soli

eanj enjaka

1/81 slatkog 3 lice 1

vrhnja ulja

suncokretovog

O p e r i t e k r a s t a v a c , izvadite s r e d i n u s k o t i c a m a (ako je p o t r e b n o ) i g r u b o naribajte na t a n k e p l o k e . Luk nareite na t a n k e k o l u t o v e , a luk v l a s a c na krae t a p i e . J o g u r t p o m i j e a j t e s l i m u n o v i m s o k o m , zainite solju p a p r o m i s e n f o m te d o d a j t e i zdrobljeni e n j a k . S v e s a s t o j k e salate prelijte p r e l j e v o m i o d m a h p o s l u i t e .

lica octa ili limunovog soka

1 lica keapa sol i papar

S a l a t u operite i oistite. O s t a v i t e da se o s u i . O p e r i t e kra s t a v a c i nareite ga na t a n k e k o l u t o v e . O p e r i t e j a g o d e i, a k o su p r e v e l i k e , prepolovite ih. S v e p o r e d a j t e u v e u z d j e l u za s a l a t u . Kravlji sir oblikujte u o m a n j e g r u d e i r a s p o r e d i t e ih u s a l a t i . P o s p i t e salatu i z d a n c i m a . Od s a s t o j a k a za preljev u m u t i t e preljev, prelijte salatu i o d m a h posluite.

Salata od itnih izdanaka

Preljev: 7 1 25 alica itnih izdanaka alica kiselog zelja dag groa (penica, jeam, zob

ili ra)

Salata od izdanaka lee i krastavaca

1 1 veliki krastavac za salatu alica izdanaka luka lee vlasca Preljev: 124 25 sok dag jogurta polovice limuna senfa O p e r i t e g r o e , r a s p o l o v i t e j a g o d e i izvadite kotice. Kiselo z e l j e usitnite r u k o m te p o m i j e a j t e s i z d a n c i m a i g r o e m . V r h n j e , u m a k od soje i ulje d o b r o u m u t i t e i zainite u m b i r o m , p a p r o m i s o l j u . Prelijte salatu o v i m p r e l j e v o m i p o s p i t e 125 10 g slatkog ili kiselog 2 lice ulja umbira alfalfe za ukras 1 lica umaka od soje 1/2 liice papar i sol 2 lice izdanaka vrhnja

Huk
2 svenjia

1/2 liice

s v e i z d a n c i m a alfalfe. Ostavite n e k o l i k o t r e n u t a k a d a s e p r o m e i z a t i m posluite.

Preljev:

20 do 25 dag 1 alica 5 dag

samoniklog bilja oraha ili ljenjaka

izdanaka penice

nasjeckanih

Salata od mungo graha

Preljev: 3 lice jogurta 3 lice sol 1/2 liice karija ulja ili kiselog od suncokreta vrhnja 20 4 dag rajice izdanaka mungo graha

3 lice 5 lica

suncokretovog kiselog mlijeka

ulja

7 lica soka od limuna sol i papar

O p e r i t e i oistite s a m o n i k l o j e s t i v o bilje, o s u i t e i nareite na k o m a d i e veliine z a l o g a j a . U m u t i t e preljev o d ulja, l i m u n o v o g s o k a , kiselog mlijeka, soli i p a p r a . P o m i j e a j t e s v e s a s t o j k e - i z d a n k e , bilje lje n j a k e ili o r a h e - i prelijte p r e l j e v o m . Posluite.

1/4 liice suhog bosiljka, zdrobljenog U m i j e a j t e z a j e d n o jogurt, ulje i z a i n e te prelijte i z d a n k e m u n g o g r a h a . Rajice o p e r i t e i razreite ih u o s m i n e te n j i m a garnirajte s a l a t u .

Salata od raenih izdanaka

25 2 dag jabuke dag ljenjaka izdanaka mrkve rai

15 dag

Samoniklo bilje s proklijalom penicom

V e u r a n o proljee m o e t e na l i v a d a m a i u u m a r c i m a u d a l j e n i m o d c e s t a ubrati m l a d o s a m o n i k l o j e s t i v o bilje b o g a t o v i t a m i n i m a i m i n e r a l i m a . Izbor je velik, a p r e d l a e m o n e k e o d najpoznatijih biljki: lie m a s l a k a (radi), lie stolisnika, kiselicu, m l a d u k o p r i v u , divlji d r a g u a c , c v j e t o v e t r a tinice . . . 126

5 Preljev:

1 jogurt ili kiselo vrhnje 2 lice sol 127 limunovog soka

O s t r u i t e m r k v e , j a b u k e o p e r i t e , ogulite i o d s t r a n i t e im k o t i c e . Naribajte k r u p n o i j a b u k e i m r k v e . L j e n j a k e n a s j e c kajte i d o d a j t e z a j e d n o s j a b u k a m a i m r k v a m a r a e n i m izdancima. Pomijeajte. Od j o g u r t a ili kiselog vrhnja i l i m u n o v o g s o k a u m i j e a j t e preljev i posolite g a . Prelijte salatu i p o s l u i t e .

Matovilac s peninim izdancima

20 dag 2 lice sol 20 1 dag peninih izdanaka velika jabuka svjeeg limunovog kravljeg sira soka

arena salata od izdanaka

Preljev: 2 alice rotkvica, 1 2 1 jabuka rajice 1 mali luk 15 dag otrog sira mjeavine alfalfa izdanaka (mungo grah,

1 narana 10 dag matovilca

P o m i j e a j t e sir s l i m u n o v i m s o k o m i solju te l a g a n o d o d a vajte i z d a n c i m a p e n i c e . O p e r i t e j a b u k u , po elji je ogulite, ogulite n a r a n u i o b j e nareite na k o c k i c e . D o d a j t e siru i izdancima. O p e r i t e matovilac, oistite i ocijedite v o d u . Stavite ga k a o p o d l o g u na p l a d a n j ili u z d j e l u za s a l a t u . R a s p o r e d i t e po m a t o v i l c u m j e a v i n u sira, v o a i i z d a n a k a . Posluite.

i lan) 15 dag sijanice

salata glavatica ili

Jutarnja salata
3 lice ulja 1 1 lice limunovog lica soka svjeeg perina P o m i j e a j t e d o b r o razliite i z d a n k e . J a b u k e i luk nareite na k o c k i c e , rajice na o s m i n e , a sir r a z d r o b i t e na m a n j e g r u d e . O d n a v e d e n i h s a s t o j a k a umijeajte preljev. S v e s a s t o j k e s a l a t e p o m i j e a j t e i prelijte p r e l j e v o m . P o s l u i t e . 128 2 1 1/2 1/2 alice alica alice izdanaka oienih naribane groica narezane na kolutove penice kotica s korom suncokreta 1/2 enja enjaka

nasjeckanog

3 jabuke,

1 lica senfa sol i papar

alice jogurta

3 banane

S v e s a s t o j k e l a g a n o p o m i j e a j t e u zdjeli za salatu i p o s l u ite.

9 IZDANCI-IVA HRANA

129

Mijeana salata od izdanaka mungo graha

1 1 1 manja sirova alica limenka cvjetaa, kuhanog rastavljena kukuruza, ocije

Izdanci alfalfe i soje u salati

1/2 glavice 2 alice svjeeg kupusa, alfalfe nasjeckanih izdanaka soje trgane zelene paprike naribanog

enog na cvatove kuhanih 3 na izdanaka mungo graha, ili crvene paprike,

izdanaka

1/2 alice sitno 1/2 alice sitno 1 luk,

minute rezance Preljev:

na pari narezane

narezan na tanke kolutove

2 zelene

S a s t a v i t e s v e z a j e d n o u zdjeli i prelijte m a j o n e z o m . P o m i j e ajte i posluite.

ulje, ocat,

sol i papar

Alfalfa salata zainjena rotkvicom

2 1 1 1 1/4 sok alice alica alice izdanaka alfalfe i koticu) (stapke) celera rotkvice

P o m i j e a j t e s v e s a s t o j k e u zdjeli i prelijte ih p r e l j e v o m .

avokado

(odstranite koru nasjeckanog izdanaka vode

liica kelpa

Salata od izdanaka alfalfe

2 alice izdanaka alfalfe luka

1/4 alice

1/2 limuna

1/2 alice sitno nasjeckanog 1 rajica, u osminama 1 krastavac, krupno riban 2 stapke celera, usitnjene narezane 1/2 zelene kice paprike,

na

sitne

koc

S v e s a s t o j k e , o s i m i z d a n a k a alfalfe, stavite u b l e n d e r i u m u tite u g u s t u j e d n o l i n u s m j e s u . I z d a n k e alfalfe r a s p o r e d i t e u zdjeli za salatu i z e l e n o m s m j e s o m prelijte s a l a t u . Sluite o d m a h . P o elji m o e t e o v o m g u s t o m u m a k u d o d a t i luk, raj icu ili p a p r i k u .

O v o j salati m o e t e po elji d o d a t i i d r u g e s a s t o j k e : z e l e n u s a l a t u , k u p u s ili c v j e t a u . S a s t o j k e s a s t a v i t e u zdjeli za s a l a t e , a z a t i m prelijte o m i l j e n i m u m a k o m . 130 131

Alfalfa i ananas
1 alica vode 1 1 alica svjeih kockica alfalfe sjemena sezamovog ananasa alica izdanaka

sok 1/2 limuna 3 lice sjemenki sol i papar po elji

suncokreta

(oienog)

3 lice

S t a v i t e a n a n a s i v o d u u b l e n d e r i m u t i t e d o k ne d o b i j e t e gusti u m a k . T i m e prelijte i z d a n k e alfalfe i salatu p o s p i t e s e z a m o v i m s j e m e n k a m a koje s t e p r e t h o d n o poprili i z a t i m istucali u a v a n u .

O g u l i t e k r u m p i r e , a a k o su m l a d i , s a m o ih d o b r o o s t r u i t e . Naribajte ih na vrlo t a n k e p l o k e . Istisnite sok l i m u n a po k r u m p i r u . D o d a j t e i z d a n k e i sitno isjeckani celer. Posolite i p o p a p r i t e t e pospite salatu s j e m e n k a m a s u n c o k r e t a . Z a pri p r e m e v o d i t e r a u n a o t o m e da k r u m p i r e oistite i izribate p o s l j e d n j e , jer b r z o t a m n e izloeni z r a k u .

Alfalfa i mrkva
1 1 7 alica sitno ribane mrkve alica zelene salate alica izdanaka alfalfe cikle ribane

Mungo grah i alfalfa

7 7 7 7 1/2 alica rajica avokado limuna malokelpa izdanaka mungo graha

alica izdanaka alfalfe

1/2 alice sitno 1/2 avokada

Z d r o b i t e a v o k a d o v i l j u k o m i u m u t i t e s v o d o m , a k o je potrebno. Sve ostale sastojke lagano promijeajte u zdjeli za s a l a t u i prelijte u m a k o m od a v o k a d a .

N a r e i t e rajicu i a v o k a d o te d o d a j t e i z d a n k e . P o m i j e a j t e i zainite k e l p o m i l i m u n o v i m s o k o m . K o l i i n a je za d v i j e osobe.

Salata od krumpira i izdanaka alfalfe

132 2 krumpira izdanaka alfalfe

Slatka salata od izdanaka penice

1/2 alice 2 lice med i malo tri dana kelpa 133 starih izdanaka penice

1/2 alice

1/2 alice na

kockice narezane stapke celera

sezamovih

sjemenki

Poprite s j e m e n k e s e z a m a te ih istucajte u a v a n u . P o s p i t e n j i m a i z d a n k e . Z a i n i t e salatu s m a l o k e l p a (u p r a h u ) i medom.

Salata sa parogama i ampinjonima

12 d a g v r h o v a p a r o g a izvadite iz k o n z e r v e i ocijedite. O p r a n e i o s u e n e a m p i n j o n e nareite na t a n k e p l o k e , poprskajte limunovim s o k o m i pomijeajte s izdancima m u n g o g r a h a i p a r o g a m a . Prije s e r v i r a n j a prelijte u m a k o m od l i m u n o v o g s o k a , ulja, soli, p a p r a i n a s j e c k a n o g p e r i n a .

Salata od izdanaka mungo graha

2 alice 1 izdanaka

nasjeckani luk

4 do 5 rajica

Preljev ete napraviti od 1 kiselog v r h n j a ili j e d n o g j o g u r t a ili kefira, 1 lice s e n f a , 2 lice l i m u n o v o g s o k a , m o r s k e soli, 1 e n j a e n j a k a , p e r i n a i luka v l a s c a . Izreite rajice na k o c k i c e i p o m i j e a j t e s i z d a n c i m a i l u k o m . Sve s a s t o j k e za preljev d o b r o u m u t i t e p j e n j a o m i prelijte njime salatu. I z d a n k e z a o v u salatu n e t r e b a kuhati.

Salata s paprikom
2 svjee p a p r i k e nareite na k o m a d i e i p o m i j e a j t e s i z d a n c i m a . Z a i n i t e l i m u n o v i m s o k o m i u m a k o m o d soje.

Izdanci mungo graha u raznim varijacijama

25 d a g i z d a n a k a m u n g o g r a h a kratko poprite u v r e l o m ulju. Pustiti da se o h l a d e . Koristite u o v i m v a r i j a c i j a m a :

Salata od izdanaka slanutka

2 alice izdanaka 1 2 mali luk, tikvice oguljene i narezane na kockice slanutka, kuhani i ohlaeni

Salata s celerom
2 stapke 1 kivi, malo celera nasjeckane soka na kockice

sitno nasjeckan

oguljen i narezan na tanke krike

2 rajice,

limunovog

Umak za salatu: P o m i j e a j t e i z d a n k e i celer, u k r a s i t e kivijem i p o p r s k a j t e limunovim sokom. 134 2 lice 2 lice suncokretovog limunovog soka 135 ulja

morska 2 lice

sol lie perina

2 lice potoarke,

Umutiti sastojke za u m a k i n j i m e preliti salatu. N e p o s r e d n o prije s e r v i r a n j a popriti i z d a n k e p e n i c e na m a s l a c u i njima posuti salatu. U m j e s t o i z d a n a k a p e n i c e m o e t e popriti n a tavi bez m a s n o e s j e m e n k e s e z a m a i n j i m a posuti s a l a t u .

N a r e z a t i tikvice na t a n k e p l o k e i p o m i j e a t i ih sa s v i m o s t a l i m s a s t o j c i m a salate. Spojiti s a s t o j k e u m a k a , d o b r o i h p o m i j e a t i i umutiti te u m a k o m preliti s a l a t u .

Salata od kupusa i izdanaka lee Salata od pinata i izdanaka lee

50 7 dag mladog pinata narezanih na tanke alica izdanaka lee 1/2 glavice tanke 2 lice 1 1 na Umak za salatu: liica sezamovog ulja ulja zgnjeen mogue) sitno nasjeckanog N a r e z a n i k u p u s staviti u z d j e l u i p o m i j e a t i d o b r o s u l j e m . Z a t i m k u p u s u d o d a t i o s t a l e s a s t o j k e salate. U m a k e m o p r i rediti u b l e n d e r u (vrsta m i k s e r a ) . Stavit e m o korijen i o s t a l e s a s t o j k e u m a k a te ih izmiksati u pire. Preliti salatu i staviti je u friider na s a t - d v a prije serviranja. ili sezamovog korijen kupusa ocat slatkog vrhnja kumina manje) zdrobljenog sol (to alica bijelog kupusa, ulja narezanog na

rezance suncokretovog izdanaka lee naribana s liem narezane celera zajedno

mala cikla,

6 srednjih rotkvica, ploke

2 stapke

tanke ploke

Umak za salatu: 1 1

2 liice svjee morska 2 lice 2 lice sjemena 1

suncokretovog mljeveni sol (to papar manje penice

jabuni malo morska

eanj enjaka,

1/2 alice

svjeeg pe/ina, izdanaka

liica maslaca

Oprati i oistiti pinat te ga ostaviti da se ocijedi i o s u i . P o m i j e a t i ga s i z d a n c i m a lee i r o t k v i c o m . 136

137

Salata od izdanaka rie i mungo graha

Umak: 2 lice 4 1 lice vonog octa maslinovog izdanaka masline, mljeveni sol (to ulja goruice sitno papar manje) sitno nasjeckana lia) lia) (usitnjenog ili malo svjee sitno nasjeckanog goruice nasjeckane 1 i 1/2 alica izdanaka rie 1 1 manji krastavac, alica izdanaka narezan na na tanke ploke Umak: 1/2 paprike, narezane rezance

2 mrkve, 1 mala

naribane tikvica, narezana na tanke ploke

mungo graha

2 lice 2 lice morska svjee

ulja po izboru vina sol (to manje papar kopra (sitno nasjeckanog) mogue)

1 lica soka od limuna mljeveni svjeeg

2 lice

lica luka,

1 liica mljevenog 4 crne svjee morska 2 tvrdo 1 lica

sjemena

P o m i j e a t i s a s t o j k e s a l a t e u velikoj zdjeli a z a t i m je preliti u m a k o m . U m a k treba dobro umutiti u porcelanskoj posudi t e istui i c o m k a k o b i s e d o b i l a p j e n a s t a s m j e s a . S a l a t u posuti svjee nasjeckanim koprom.

kuhana jajeta, potoarke

2 lice perina

Salata od mrkve i izdanaka sezama

Umak: 1 jogurt 1 lica ulja 1 lica soka od limuna malo malo mljevenog mljevenog komoraa papra 139 (sjeme) 4 1 1/2 vee mrkve, povrtnica, alice naribane sezama

(usitnjenog

P o m i j e a t i s v e s a s t o j k e s a l a t e , a z a t i m u b l e n d e r u napraviti u m a k i preliti njime s a l a t u . Posuti je n a s j e c k a n i m j a j i m a , per inom i potoarkom.

naribana izdanaka

Salata od izdanaka jema

138 1 1 alica izdanaka jema svjee naribane

alica cikle,

morska 3 lice

sol (to potoarke

manje)

Celer s izdancima potoarke

5 1 stapki celera limunovog soka narezana na tanke ploke

Pomijeati m r k v u , p o v r t n i c u i i z d a n k e s e z a m a u v e o j zdjeli te preliti d o b r o u m u e n i m u m a k o m . Poklopiti salatu i ostaviti je sat v r e m e n a u friideru kako bi m r k v a i ostali sastojci upili to bolje u m a k . Prije s e r v i r a n j a ukrasiti salatu p o t o a r k o m .

2 lice

kisela jabuka,

Umak za salatu: 2 srednja 2 lice 1 malo malo 1/2 12 ljiva, luka, sitno nasjeckana

Izdanci goruice i smokve u matovilcu

Umak: 2 lice morska 1 2 lica lice ulja od limuna (to je manje goruice mogue) (sjeme) sol 3 1 1 ake matovilca smokve, sitno nasjeckane

ulja

od suncokreta

bez kotica klinia potoarke

eanj enjaka mljevenog cimeta alice izdanaka

3 suhe luk,

manja aa bijelog vina narezan na tanke kolutove

2 lice soka

Oistiti celer i sitno ga naribati. S m j e s t a p o p r s k a t i l i m u n o v i m s o k o m da ne p o t a m n i . P o m i j e a t i luk i ulje te z a j e d n o sa lji v a m a staviti u b l e n d e r da se z d r o b i . T o j kremi d o d a t i j o e n j a k i mirodije te staviti u mikser da d o b i j e t e m e k a n u kremu. Staviti naribani celer i n a r e z a n e j a b u k e u zdjelu i posuti ih i z d a n c i m a p o t o a r k e . Preliti salatu k r e m o m od ljiva i servi rati.

mljevenog komoraa izdanaka

Staviti oprani i o s u e n i m a t o v i l a c u z d j e l u . U m e u v r e m e n u n a m o i t i n a r e z a n e s m o k v e u b i j e l o m vinu o k o 15 m i n . Z a t i m posuti m a t o v i l a c s m o k v a m a i k o l u t o v i m a luka koji s m o pre t h o d n o popirjali u n e t o ulja. S a s t o j k e za u m a k d o b r o p o m i j e a t i , u m a k o m preliti salatu i d o b r o je p r o m i j e a t i .

140

10. Slatka Jela od izdanaka

Izdanci sezama s ribanim jabukama

4 do 6 jabuka malo aka limunov 1 cimeta groica sok

slatko vrhnje

2 do 3 lice izdanaka

J a b u k e oistite, ogulite i naribajte te s m j e s t a natopite limu n o v i m s o k o m , k a k o ne bi p o s m e i l e . P o s p i t e c i m e t o m i dodajte groice, dobro pomijeajte. Istucite slatko vrhnje u lag i njime pokrijte ribane j a b u k e . I z d a n k e s e z a m a m a l o poprite na tavi bez m a s n o e i n j i m a pospite jabuke i tueno vrhnje. I z d a n k e s e z a m a m o e t e d o d a t i p e e n i m j a b u k a m a , tj. mjeavinom groica, smeeg eera i izdanaka sezama puniti i z d u b l j e n a s r c a j a b u k a i z a t i m ih pei u v r u o j p e n i c i .

Okruglice s izdancima
15 dag brana 5 dag mljevenih ljenjaka 145

10 IZDANCI-IVA HRANA

5 5 1

dag groica dag kokosovog narane brana alica izdanaka penice

sok jedne 2 lice neto vode

meda

Stavite u zdjelu za m i j e a n j e tijesta b r a n o , ljenjake, gro ice, kokosovo brano, med, izdanke penice i sok od n a r a n e t e d o b r o mijesite. D o d a j t e s a m o onoliko v o d e koliko je p o t r e b n o da d o b i j e t e ni s u v i e ljepljivu ni s u v i e suhu masu. O v o tijesto oblikujte u okruglice veliine ljive i o s t a v i t e d v a d a n a da se s u e na s u n c u . O k r u g l i c e m o e t e suiti i u penici na reeci pri t e m p e r a t u r i 6 0 C pri o t v o r e n i m v r a t n i c a m a p e n i c e . T a k o e o k r u g l i c e biti g o t o v e z a j e l o v e n a k o n 5 do 6 sati s u e n j a .

Zagrijte p e n i c u na 1 8 0 C . I z d a n k e p e n i c e s a m e l j i t e u stroju za m e s o . U velikoj zdjeli pomijeajte z o b e n e p a h u ljice,kokos, p e n i n e i z d a n k e , s u n c o k r e t o v e i s e z a m o v e s j e m e n k e . D o d a j t e ulje i d o b r o s v e izmijeajte. P o m a l o doli jevajte v o d u . D o d a j t e b a d e m e i g r o i c e te ih u m i j e a j t e u s m j e s u . Istresite s m j e s u u veliki pouljeni plitki lim. R a s p o r e dite s m j e s u j e d n a k o m j e r n o l i c o m ili s p a t u l o m . Podijelite u k o c k e m o k r i m n o e m . Pecite u penici o k o sat do sat i po. Ugasite p e n i c u i ostavite da se g r a n o l a hladi. O n a m o r a biti h r s k a v a i s m e k a s t e boje. Nalik je na p o g a u koja se d a d e lijepo lomiti po l j e b o v i m a u r e z a n i m n o e m prije p e e n j a . K a d se g r a n o l a o h l a d i , izlomite je i stavite u s t a k l e n k e . v r s t o zatvorite i u v a j t e na h l a d n o m i s u h o m m j e s t u . G r a n o l a se o b i n o j e d e za d o r u a k , a d j e c a je v o l e i za uinu.

Maline s izdancima penice Granola

3 alice zobenih kokosovih izdanaka pahuljica mrvica penice sjemenki sjemenki U blenderu pomijeajte maline, jogurt i izdanke. Zasladite m e d o m po elji. R a s p o r e d i t e u zdjelice i ukrasite t u e n i m vrhnjem, po jednom malinom is malo sezamovih sjemenki. 1 alica 2 alice 1 1/4 alica alice 30 dag malina ili drugog bobiastog 1 1 1 litra jogurta tueno slatko alica (svjeeg) vrhnje ukras voa

izdanaka penice

med i sezamove sjemenke za

suncokretovih sezamovih vode blaniranih

1/4 alice ulja 1/2 alice 1 1 alica badema

alica groica

146

147

Slatkii od peninih izdanaka

1 7 1 1/2 alica peninih ili drugih izdanaka neke alica badema alica groica alice kokosovog brana

Isklijale kuglice
7 7 7 1 1/2 klica Sastavite i z d a n k e , sir, o r a h e i g r o i c e . Oblikujte u kuglice veliine o r a h a . Uvaljajte u tostirano k o k o s o v o b r a n o ili tostirane p e n i n e klice. alica alica izdanaka penice svjeeg kravljeg sira oraha brana ili peninih

itarice

alica mljevenih alica groica alice

kokosovog

S a s t o j k e d o b r o s a m e l j i t e i oblikujte u k u g l i c e veliine o r a h a . Z a m o t a j t e ih u k o k o s o v o b r a n o te suite na reeci ili, a k o elite, u penici pri t e m p e r a t u r i 6 0 C .

Punjene datulje Sirovi kola

Sameljite zajedno po jednu aku suncokretovih sjemenki, tostiranih i z d a n a k a p e n i c e i b a d e m a . P o m i j e a j t e s m e d o m i t o m m j e a v i n o m punite datulje. 7 7 7 1 7 7 7 7 1 alica datulja alica alica bez kotica (nasjeckanih)

smokava groica

Izdanci s maslacem od kikirikija

7 1/4 alica alice izdanaka penice maslaca od kikirikija

alica suhih ljiva bez kotica alica badema alica alica alica suenih jabuka ribizla penice suhih marelica izdanaka alica suenih

1 lica melase

P o m i j e a j t e s a s t o j k e v i l j u k o m ili p r s t i m a . O b l i k u j t e u k u g lice. Z a m r z n i t e . Dobit ete o k o 15 k u g l i c a ili, d r u g i m rije i m a , s m j e s a sadri o k o 1 5 v r h o m p u n i h liica. K u g l i c e m o e t e uvaljati u s e z a m o v e s j e m e n k e , k o k o s o v o b r a n o ili itne klice. 148

4 lice meda

K r u p n o s a m e l j i t e u stroju za m e s o datulje, s m o k v e , gro i c e , ljive, b a d e m e , j a b u k e , ribizle, m a r e l i c e i i z d a n k e p e nice. D o d a j t e m e d i d o b r o p r o m i j e a j t e . M a s u d o b r o pritis nite u oblik za p e e n j e k r u h a . Stavite u frizer na 24 sata. Reite u t a n k e p l o k e . Drite u f r i i d e r u . 149

Alfalfa u pjeni od marelica

2 jabuke, naribane namoenih u vodi alfalfe sjemenki, poprenih 12 sati vrhnja

Izdanci alfalfe s breskvama

Sirup: 7 7 7 2 lica maslaca aica proeka aica lice maraskina tvrdo tueno suncokretovih sjemenki, izdanaka 6 zrelih 4 alice srednje izdanaka velikih alfalfe bresaka

12 suhih marelica, 4 lice slatkog 7 lice alica izdanaka sezamovih

M a r e l i c e p r o p u s t i m o kroz b l e n d e r da b i s m o dobili pire u koji u m u t i m o slatko vrhnje. P j e n o m p r e l i j e m o j a b u k e t e ukra s i m o i z d a n c i m a alfalfe i p o s p e m o s e z a m o v i m s j e m e n k a m a .

3 lice meda ili melase

1 slatko vrhnje,

Krema od banana i izdanaka goruice

3 3 1/2 1 banane, likera dag lica zdrobljene viljukom

popreni Na kratko u r o n i m o b r e s k v e u kipuu v o d u da b i s m o im lake ogulili k o u i narezali na p l o k e . U loniu zagrijati m a s l a c , dodati m e d i a l k o h o l te kuhati na s l a b o m p l a m e n u 10 m i n u t a . T o e biti s i r u p . R a s p o r e d i m o p l o k e b r e s k v i u plitku zdjelu i z a l i j e m o ih s i r u p o m . S t a v i m o u friider da se d o b r o upije. etiri s a t a k a s n i j e m o e m o servirati ovaj d e s e r t p o s u t i z d a n c i m a alfalfe, preliven t u e n i m v r h n j e m i p o s i p a n s u n c o k r e t o v i m izdancima.

aica

od narane izdanaka suncokreta

maslaca izdanaka goruice

alice

7 lica meda

B a n a n e i liker d o b r o u m u t i t e . U m a l o j p o s u d i rastopite m a s lac i na n j e m u poprite i z d a n k e s u n c o k r e t a . Ohladiti a z a t i m p o m i j e a t i z a j e d n o s v e s a s t o j k e . Ukrasiti k r e m u i z d a n c i m a goruice.

150

151

POGOVOR
U p o t r e b a i z d a n a k a za ljudsku h r a n u je n o v a u naoj z e m l j i , iako t a k v u h r a n u u d r u g i m k u l t u r a m a i civilizacijama koriste ve t i s u a m a g o d i n a . S t o g a bi t r e b a l o dati jo n e k o liko n a p o m e n a i ideja o t o m e k a k o na najbolji nain do bla godati o v e ive h r a n e . U p r v o m r e d u t r e b a uvijek imati na u m u da su izdanci najsvjeije m o g u e p o v r e , h r a n a koja jo raste u t r e n u t k u k a d je p r i n o s i m o u s t i m a , jelo u k o j e m jo nisu poeli p r o c e s i r a s p a d a n j a hranjivih s a s t o j a k a bez obzira na to radi li se o v i t a m i n i m a , m i n e r a l i m a , v a n i m a m i n o k i s e l i n a m a ili d r u g i m s a s t o j c i m a . Z a t o s i z d a n c i m a t r e b a p o s t u p a t i u s k l a d u s nji h o v o m i v o m p r i r o d o m , a to z n a i da ih t r e b a to m a n j e p o d v r g a v a t i p r o c e s i m a p r e r a d e : s m r z a v a n j u , konzervir a n j u , kiseljenju, s u e n j u , k u h a n j u , p e e n j u . . . Koristite ih s i r o v e gdje g o d j e t o m o g u e ili, o n e koje j e p o t r e b n o d o n e k l e izlagati toploti, k u h a j t e i pecite tek kratko v r i j e m e , k a o to je i n a v e d e n o u veini r e c e p a t a u ovoj knjizi. O s i m t o g a , v a n o j e znati d a s e izdanci p o svojoj prirodi ne izdvajaju od karakteristika o n o g s j e m e n a iz kojeg su potekli. M o e m o ih svrstati u n e k o l i k o g r u p a : izdanci ita rica, izdanci m a h u n a r k i , izdanci p o v r a , izdanci d r u g i h kulti viranih biljaka i izdanci o r a a s t i h p l o d o v a . S t o g a e m o nastojati da i z d a n k e itarica (proklijalu p e n i c u npr.) kori s t i m o u o n i m s i t u a c i j a m a i j e l i m a u k o j i m a b i s m o i n a e kori153

stili zrnje ili b r a n o , d a k l e u razliitim k a a m a , tjestenini i kruhu. O d proklijalih m a h u n a r k i (soja, m u n g o g r a h npr.) kuhat e m o v a r i v a i s l o e n c e , a koristit e m o ih i k a o s a s t o j k e raz liitih u k u s n i h salata. U j e l a s j a j i m a m o e m o staviti g o t o v o s v a k u v r s t u i z d a n a k a . J e l a od k r u m p i r a ii e uz s a l a t e od i z d a n a k a ili u k o m binaciji s proklijalim i t a r i c a m a i m a h u n a r k a m a . S a l a t e su o n a g r u p a c i j a z d r a v e i ive h r a n e u kojoj e se izdanci m o i najire primijeniti, ali ih n a l a z i m o i u s l a t k i i m a i k o l a i m a . T u , u p r v o m r e d u , s v o j u p r i m j e n u nalaze izdanci itarica, s u n c o k r e t a , s e z a m a i o r a a s t i h p l o d o v a . l a k o n a p i c i m a n i s m o posvetili p o s e b n u p a n j u , izdanci s e m o g u koristiti i kao j e d a n od s a s t o j a k a za d o b i v a n j e u k u s n i h i v i t a m i n i m a bogatih n a p i t a k a . Najbolje je koristiti i z d a n k e s o n i h , z e l e n i h biljki, alfalfu npr. u k o m b i n a c i j i s k o r j e n a s t i m i d r u g i m p o v r e m i v o e m ( m r k v a , cikla, celer, rajica, pasternjak, jabuka, kruka, bobiasto voe). Mogunosti je b e z b r o j , o v j e k u je p o t r e b n o s a m o m a l o m a t e i o d v a n o s t i da stvori n o v e i z a n i m l j i v e k o m b i n a c i j e o k u s a , m i r i s a i b o j e . Svi recepti n a v e d e n i u ovoj knjizi m o g u se varirati i mije njati. Dati s u , u p r v o m r e d u , k a o okvir, s t v a r a n j a , k a o o s n o v a za razmiljanje o z n a e n j u i ulozi i v e h r a n e za o v j e k a . Izdanci p o j e d i n i h v r s t a biljaka koriste se i u d r u g e s v r h e , e s t o k a o lijek u obliku o b l o g a , p o m a d a , s r e d s t v a za ispi r a n j e , s i r u p a i kapi. T a k v a u p o t r e b a , m e u t i m , nije t e m a o v e k n j i g e , koja j e n a m i j e n j e n a s v i m a koji s e z a n i m a j u z a i z d a n k e k a o h r a n u . Ali dat e m o j o n e k o l i k o ideja o j e d n o j d r u g o j m o g u n o s t i k o r i t e n j a i z d a n a k a i m l a d i h biljaka. T u v e u l a z i m o u d o m e n u p r a v o g vrtlarenja, jer se za uzgoj tih i z d a n a k a koristimo k o m p o s t o m i z e m l j o m ; i dalje u s t a n u , na b a l k o n u ili u p o d r u m u , t a m o g d j e m o e m o nai m a l o pro s t o r a za mali priruni vrt u n a i m s k u e n i m uvjetima s t a n o v anja. 154

Salata u stanu
Proklijale s j e m e n k e p o t o a r k e , g o r u i c e , rotkvice, s u n c o k r e t a i heljde m o e t e posijati u t a n k i sloj z e m l j e i za nekoliko d a n a dobiti o d l i n u m j e a v i n u z e l e n e salate. P o t r e b n o j e nekoliko plastinih p l a d n j e v a , o n i h k a k v i h i m a u resto r a n i m a d r u t v e n e p r e h r a n e , n e t o z e m l j e crnice i k o m p o s t a . O v a j posljednji m o e t e i s a m i proizvesti na b a l k o n u u dvije kante z a s m e e . P l a d a n j n a koji ste r a v n o m j e r n o rasporedili crnicu d u b i n e 3 do 4 cm i zalili s d o v o l j n o v o d e da biste je n a m o i l i ali da s j e m e ipak ne pliva u v o d i , d a t e i do 3 k i l o g r a m a z e l e n j a . T u salatu m o e t e z a t i m jesti k a o izvor b a l a s t n i h tvari, s a m l jeti u b l e n d e r u i dobiti j u h u ili je propustiti kroz s o k o v n i k i dobiti sok b o g a t m i n e r a l i m a i v i t a m i n i m a . D a k l e , pripremili s t e p l a d a n j s a c r n i c o m i k o m p o s t o m . Sli j e d e i je korak da n a m o i t e s j e m e n k e koje elite da klijaju. N e k a stoje u v o d i i z m e u 10 i 12 s a t i . T a d a ih o c i j e d i t e i ost avite u s t a k l e n c i , da p o n u p r o c e s i klijanja j o 12 sati. Z a t i m dolazi sjetva; rasporedite sjeme na pladnju i zagrnite z e m l j u . A k o n a i s t o m p l a d n j u ijete n e k o l i k o vrsta z e l e n j a z a s a l a t u ( g o r u i c a , r o t k v i c a , p o t o a r k a ) , n a p r a v i t e m a l e gre d i c e ili, a k o e t e ih koristiti s v e z a j e d n o , p o m i j e a j t e razliite proklijale s j e m e n k e prije s j e t v e . S a d a u z m i t e drugi p l a d a n j iste veliine i njime poklopite v a u n j i v u . T a k o e s j e m e n k e klijati u vlazi i m r a k u etiri d a n a . P e t o g d a n a dignite p o k l o p a c , zalijte salatu i stavite je na d a n j e svjetlo d o k ne n a r a s t e otprilike 15 cm ( o b i n o je to s e d m o g ( o s m o g d a n a rasta). T a d a ih m o e t e o d r e z a t i pri s a m o m d n u k a r a m a i koristiti za salatu. Na isti se n a i n - d a k l e prvo n a m a k a n j e s j e m e n a 12 sati, z a t i m klijanje 12 s a t i , pa s j e t v a i rast u m r a k u etiri d a n a i tri d a n a i z l a g a n j a svjetlosti i vodi - uzgaja i p e n i n a t r a v a . 155

O n a se koristi u p r v o m r e d u k a o o d l i a n izvor klorofila z e l e n e krvi - i k a o ljekovito s r e d s t v o , i za p r e v e n c i j u b o l e sti i za u b l a a v a n j e razliitih o r g a n s k i h p o r e m e a j a , od prob a v n i h s m e t n j i do n e k i h konih b o l e s t i , pa a k i p r o b l e m a s ivcima. Ovih nekoliko n a p o m e n a o uzgoju zelenja i penine t r a v e m o g u posluiti s v i m a koji i m a j u s m i s l a i elju za vrtlar e n j e m u s t a n u . O s i m t o g a , m o g u p o t a k n u t i vrtlare da u s v o jim s t a k l e n i c i m a uzgajaju ne s a m o c v i j e e ve i i z d a n k e k a o h r a n u . Uzgoj i z d a n a k a j e jo n e d o v o l j n o iskoriteni veliki p o t e n c i j a l z n a e n j e i v a n o s t i k o j e g a rastu iz d a n a u d a n u s v i j e t u , u k o j e m je sve v i e p r a z n e , plastine h r a n e , a s v e m a n j e i v e , p r i r o d n e h r a n e b o g a t e i v o t n i m s o k o v i m a , koji su n u n i za ljudsko z d r a v l j e i d u g o v j e n o s t .

kivi lunja g r a h melasa minestrone miso mungo grah musli pivski kvasac potoarka slad slanutak temeljac

egzotino voe vrsta graha slatki sirup, n u s p r o i z v o d p r e r a d b e

eera - j u h a od t e m e l j c a rajice - s o j a f e r m e n t i r a n a s j e d n o m od itarica, obino jemom - z e l e n a soja, d a j e odline i z d a n k e - v i c a r s k a k a a od itarica i v o a - hranidbeni dodatak bogat vitaminima B kompleksa - d r a g u a c , v r s t a pikantne s a l a t e - p r o i z v o d od i z d a n a k a j e m a , slui naj vie u pivarskoj industriji - m a h u n a r k a , daje u k u s n e p l o d o v e i izdanke bistra o s n o v a za j u h u , d o b i j e se k u h a n j e m p o v r a ili m e s a

Manje poznati termini

alfalfa avokado blanirati blender brokoli cjelovito b r a n o granola vrsta lucerne, d a j e odline i z d a n k e vrsta p o v r a kratko prokuhati u vreloj v o d i ili na pari v r s t a e l e k t r i n o g a p a r a t a (mikser) z a usitnjavanje v o a i p o v r a v r s t a z e l e n o g lisnatog p o v r a b r a n o o d cijelog z r n a kreker ili slatki od m j e a v i n e itarica i o r a a s t i h p l o d o v a , b o g a t izvor vita mina i minerala s m e a n e p o l i r a n a ria gusti u m a k od rajica v r s t a m o r s k e a l g e , slui k a o z a i n i hranidbeni dodatak

tofu u m a k od soje

- sir od soje - s m e i sok, n u s p r o i z v o d u f e r m e n t a c i j i soje

i n t e g r a l n a ria keap kelp

157 156

BIBLIOGRAFIJA
A k e r s K. - A V e g e t a r i a n S o u r c e b o o k , G . P . P u t n a m ' s S o n s , N.Y. 1 9 8 3 . B u s t o r f - H i r s c h M. - G e s u n d k o c h e n mit K e i m e n u n d S p r o s s e n , Falfen V e r l a g , N i e d e r n h a u s e n , 1 9 8 6 . C h a r m i n e S. E. - T h e C o m p l e t e R a w J u i c e T h e r a p v , T h o r s o n s P u b l i s h e r s , Inc., N e w Y o r k , 1 9 8 4 . D e B a k e y M.E. - T h e Living Heart Diet, R a v e n P r e s s / Simon and Schuster, New York, 1984. F i s c h G u i d o - C h a n g e z v o t r e a l i m e n t a t i o n , Editions Pierre-Marcel, Favre, 1977. Fox B u r r o s M. i L e v i n e L. - T h e Elegant But E a s y C o o k b o o k , Collier B o o k s , C o l l i e r - M a c m i l l a n Ltd, L o n d o n , 1 9 7 0 . H u b n e r B a r b a r a - G e r i c h t e mit G e t r e i d e , V e r l a g Freies G e i s t e s l e b e n G m b H , Stuttgart, 1 9 8 3 . J e n s e n B. - S e e d s a n d S p r o u t s for Life, B e r n a r d J e n s e n P r o d u c t s , S o l a n a B e a c h , California Katzen M. - The M o o s e w o o d Cookbook, T e n Speed Press, B e r k e l e y , C a l i f o r n i a 1 9 7 7 . K u l v i n s k a s V. - L o v e Y o u r B o d y , 2 1 s t C e n t u r y P u b l i c a tions, Fairfield, I o w a 1 9 7 4 . K u s h i A. i E s k o W. - T h e C h a n g i n g S e a s o n s - M a c r o biotic C o o k b o o k , A v e r y P u b l i s h i n g G r o u p , W a y n e , N.J., 1985. L i p p a r i n i F. i Pereira de S u o z a E. - A s t r o l o g i a e d i e t e , Sonzogno, Milano, 1983. N e a r i n g H. - S i m p l e F o o d for t h e G o o d Life, Dell Publishing C o . Inc., D e l t a , N e w Y o r k , 1 9 8 2 . 159

N o c k e r R . M . - Korner und K e i m e , H e y n e V e r l a g , M u n chen, 1983. O l i v e r M . H . - A d d a F e w S p r o u t s , Keats Publishing Inc., New Canaan, Connecticut, 1984. O g r i z o v i V. - Specijaliteti n a i h s u s j e d a , V P A , Z a g r e b 1981. O g r i z o v i V. - 3 6 5 d a n a u k u h i n j i , Alfa, Z a g r e b , 1 9 8 2 . R o b e r t s o n L , F l i n d e r s C , G o d f r e y B . - L a u r e l ' s Kitchen, Bantam Books, T o r o n t o - N e w Y o r k - L o n d o n - S y d n e y , 1982. R o t h G. - " B r e a k i n g Free f r o m C o m p u l s i v e * E a t i n g , A S i g n e t B o o k , N e w A m e r i c a n Library, 1986. R i c h t e r N. - S o j a k e i m e K o c h b u c h , V e r l a g Dr. Richter, Munchen S a m a r p a n S . A . - T h e Feeling G o o d B o o k , T u r n s t o n e P r e s s Ltd, W e l l i n g b o r o u g h , N o r t h a m p t o n s h i r e , 1 9 8 3 . S k a a r u p K. - Es s c h m e c k t a u c h o h n e F l e i s c h , B L V Verlagsgesellschaft, Munchen, W i e n , Zurich, 1983. W i g m o r e A. - Be Your O w n Doctor, Avery Publishing G r o u p , W a y n e , New J e r s e y , 1 9 8 2 . A m e r i c a n Institute for C a n c e r R e s e a r c h - An O u n c e of Prevention, AIOR Cookbook Series Spring Volume, 1985. i 1986. Berkeley Food Co-op - Health Food Book, Runner's World Books, Berkeley, 1982. Neuform Kurier, Deutscher R e f o r m - V e r l a g , Bad Homburg, 1983-1987. S p r o u t s R e c i p e B o o k , K i t c h e n G a r d e n , Salt L a k e City, 1986. V e g e t a r i a n T i m e s , V e g e t a r i a n Life a n d T i m e s , O a k P a r k , Illinois, 1 9 8 0 - 1 9 8 7 . V e g e t a r i j a n s k i V i k e n d , Broj 1 - 3 , V i k e n d , 1 9 8 3 1985. 160