REPUBLIKA CRNA GORA KOMISIJA ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

GODINJI IZVJETAJ O STANJU NA TRITU KAPITALA I RADU KOMISIJE ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI U 2005. GODINI

Podgorica, jun 2006. godine

REZIME Reforma u oblasti trita kapitala je najvee reformsko dostignue u Crnoj Gori. Reformsko dostignue je mjereno efektom na svakog gra anina Crne Gore i svakog uesnika u ekonomskom ivotu.

Po obimu i efektu sprovedene reforme Crna Gora je lider u regionu, naroito imajui u vidu: edukativnu funkciju trita i stvaranje kadrovskog potencijala, veliinu kapitalizacije berzi u odnosu na GDP (najvei u regionu), ostvareni promet na tritu kapitala u odnosu na GDP (drugi najvei u regionu).

Upore ivanje rezultata rada naih institucija na tritu kapitala sa institucijama razvijenih kapitalistikih zemalja i njihovim efektima na trite nije adekvatno. Kompanije kojima se trguje na tritu kapitala u Crnoj Gori su kompanije iz Podgorice, Nikia, Andrijevice, a ne iz New York-a, Tokija ili Londona. Tako e, investitori koji trguju na naem tritu nisu investicioni fondovi iz New York-a, Tokija ili Londona, pa se ni rezultati poslovanja tih trita ne mogu tako brzo dostii. Trite kapitala u Sjedinjenim Amerikim Dravama funkcionie preko 200 godina (Njujorka berza je osnovana u XIX vijeku) a nae tek 5 godina.

STANJE NA TRITU KAPITALA U 2005. GODINI

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Mjesto i uloga Komisije za hartije od vrijednosti

Reforma u oblasti trita kapitala je najvee reformsko dostignue u Crnoj Gori, a po obimu i efektu sprovedene reforme Crna Gora je lider u regionu, naroito imajui u vidu: edukativnu funkciju trita i stvaranje kadrovskog potencijala, veliinu kapitalizacije berzi u odnosu na GDP (najvei u regionu), ostvareni promet na tritu kapitala u odnosu na GDP (drugi najvei u regionu).

Komisija za hartije od vrijednosti je regulatorni organ. Funkcija Komisije je podsticanje razvoja trita hartija od vrijednosti, obezbje ivanje transparentnog trgovanja i zatita prava investitora na ovom tritu. Trite kapitala je po svojoj prirodi promjenljivo, te je nemogue izbjegavanje svakog rizika od neuspjeha. Zadatak Komisije nije da titi investitore od odluka koje oni sami donose niti da im garantuje zaradu. Komisija ne garantuje za kvalitet hartija kojima se trguje, ne odre uje cijene po kojima se trguje i ne odobrava pojedinane transakcije. To nije niti moe biti cilj regulative. Prioriteti regulative za razvoj transparentnog i fer trita u Crnoj Gori, a posebno nakon MVP bili su: zatita prava akcionara i malih investitora u privatizacionim fondovima (pravo raspolaganja akcijama, pravo glasa, prisustvovanje skuptinama, uee u profitu, uivanje istih prava na jednakoj osnovi, podsticanje procesa konsolidacije vlasnitva, obezbje ivanje transparentnog trgovanja na javnom tritu, dostupnost informacija o kompanijama i akcijama kojima se trguje, objavljivanja cijena i koliina trgovanja.

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Zakoni koji reguliu trite kapitala i obezbje uju nesmetano funkcionisanje trita kapitala su: Zakon o hartijama od vrijednosti, Zakon o investicionim fondovima, Zakon o privrednim drutvima, Zakon o privatizaciji privrede, poreski zakoni, Zakon o tekuim i kapitalnim transakcijama, Zakon o zalozi, Zakon o preuzimanju akcionarskih drutava i drugi propisi. Svi navedeni propisi su usvojeni i implementirani.

Komisija za hartije od vrijednosti organizovala je veliki broj edukativnih seminara, konferencija, strunih rasprava i okruglih stolova: - 850 mladih ljudi prolo obuku za sticanje licence brokera, dilera i investicionog menadera, - preko 100 zainteresovanih se prijavilo za kolu za edukaciju i licenciranje menadera penzionih fondova, - 300 zaposlenih u dravnoj upravi i preduzeima uestvovalo je na seminarima Korporativno upravljanje u Crnoj Gori, U Crnoj Gori ve postoji kritina masa znanja iz ove oblasti, kao i institucije koje prate biznis aktivnosti u Crnoj Gori.

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

II

Reformska dostignua trita kapitala

1.

Edukacija

Najvaniji razvojni efekat trita kapitala je uticaj na edukaciju svakog gra anina i promjenu njihovog stava prema biznisu, prema profitu. Komisija je u saradnji sa USAID i Savjetom za privatizaciju do sada organizovala 15 seminara za obuku i polaganje ispita za licence brokera, dilera i investicionog menadera. Prvi kurs odran je u Dubrovniku, u Podgorici je organizovano 12 kurseva, a po jedan u Ulcinju i Nikiu.

Rok

Vrijeme odravanja maj 2001 jun 2001 decembar 2001 spetembar 2001 jul 2001 januar 2002 februar 2002 mart 2002 april 2002 maj 2002 jun 2002 maj 2003 jul 2003 mart 2005 jun 2005 UKUPNO

Kandidati koji su polagali ispit 16 11 8 20 20 33 12 25 84 55 69 73 104 218 114 861

Broj kandidata koji su poloili ispit Broker 5 5 3 12 12 5 2 2 17 3 2 27 13 63 18 179 Diler 6 7 27 26 57 22 145 434 POLOILO Investicioni menaderi 8 2 1 15 4 7 9 10 43 11 110

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

U saradnji sa Evropskom agencijom za rekonstrukciju (EAR) organizovano je istraivanje na temu Korporativno upravljanje u Crnoj Gori, i nakon toga devet seminara na kojima je uestvovalo oko 300 zaposlenih u dravnoj upravi i preduzeima. Kao rezultat istraivanja objavljen je Prirunik za korporatrivno upravljanje u Crnoj Gori. Tako e, u saradnji sa amerikom Komisijom za hartije od vrijednosti i NASD (vlasnik NASDAQ sistema) u Igalu je organizovan viednevni me unarodni trening program na temu Regulativa rada brokera i dilera kojem je prisustvovalo 70 uesnika iz 9 zemalja iz okruenja.

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

2.

Pokazatelji ostvarenog razvoja

Mjera za procjenjivanje uspjenosti reforme u ovoj oblasti su me unarodno prihvaeni parametri - ostvarena kapitalizacija trita, ostvareni promet, podaci o ueu domaih i stranih investitora. Upore ujui ostvarene rezultate poslovanja na tritu kapitala Crne Gore sa nekim zemljama iz regiona ili sline veliine, jasno je da je crnogorsko trite kapitala lider u toj konkurenciji.1

Zemlja Bosna Bugarska Crna Gora Hrvatska Irska Island Kipar Makedonija Malta Rumunija Slovenija Srbija

Trina kapitalizacija 3.665.000.000 n/a 1.475.000.000 10.967.257.659 96.722.250.000 24.266.050.000 5.579.900.000 928.000.000 3.474.210.000 15.311.354.558 7.201.000.000 4.569.400.000

Promet 335.488.328 791.457.909 198.442.863 4.951.541.135 161.128.000.000 33.495.264.668 397.000.000 145.260.780 291.956.062 2.181.829.136 578.524.212 562.585.397

GDP 7.511.000.000 21.372.000.000 1.630.000.000 30.034.000.000 110.081.290.000 8.314.394.000 13.549.085.000 4.634.000.000 6.085.428.800 79.259.000.000 27.365.000.000 19.472.000.000

Izvori podataka o kapitalizaciji i prometu: Srbija www.belex.co.yu; Bosna www.blberza.com, www.sase.ba, www.sem-on.net; Hrvatska www.vse.hr, www.zse.hr, www.sem-on.net; Slovenija www.fese.be, www.fibv.com; Island www.fese.be, www.icex.is; Irska www.fese.be, www.fibv.com; Kipar www.fese.be, www.cse.com.cy; Malta www.fese.be, www.fibv.com; Crna Gora www.scmn.cg.yu, www.sem-on.net; Makedonija www.mse.com.mk; Bugarska www.bse-sofia.bg; Rumunija www.bvb.ro Izvor podataka o GDP: www.wiiw.ac.at, www.odci.gov

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Prema odnosu trine kapitalizacije (trina vrijednost firmi kojima se trguje na berzi) prema GDP Crna Gora je lider u odnosu na posmatrane zemlje.

Zemlja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Island Crna Gora Irska Malta Bosna Kipar Hrvatska Slovenija Srbija Makedonija Rumunija Bugarska

Kapitalizacija / GDP 291,86% 90,49% 87,86% 57,09% 48,80% 41,18% 36,52% 26,31% 23,47% 20,03% 19,32%

Tako e, i pokazatelj odnosa ostvarenog prometa na berzi prema GDP govori o razvoju naeg trita. Zemlja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Island Irska Hrvatska Crna Gora Malta Bosna Bugarska Makedonija Kipar Srbija Rumunija Slovenija

Promet / GDP
402,86% 146,37% 16,49% 12,17% 4,80% 4,47% 3,70% 3,13% 2,93% 2,89% 2,75% 2,11%

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

3.

Porast broja uesnika u kupoprodaji

U prethodnoj godini izvreno je 111.053 transakcija, a od 2001. godine 232.328 transakcija na tritu kapitala, to znai da je toliko kupaca i toliko prodavaca imalo interes da kupi ili proda hartije. Na osnovu sprovedenog istraivanja, oko 1/3 ljudi koji su dobili vauere do sada je uestvovala u kupovini ili prodaji hartija od vrijendosti.

Godina 2001 2002 2003 2004 2005 I V 2006 Ukupno

Broj transakcija 909 4.293 21.323 57.920 111.053 36.830 232.328

Promjena u razmiljanju ogleda se u tome to gra ani sve vie svoja slobodna novana sredstva, umjesto u tednju ulau u kupovinu akcija, pa cak koriste i kredite za ovu namjenu umjesto za kupovinu potrone robe . Ljudi samostalno donose odluke na tritu i snose posledice (dobit ili gubitak) tih odluka. Takvo donoenje odluka uticalo je i na promjene vlasnitva u mnogim firmama u Crnoj Gori, Hipotekarnoj banci, HLT fondu, preduzeu Napredak - Kotor, i dr.

10

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

4.

Investicije

Investicije preko trita kapitala su portfolio investicije i direktne investicije u preduzea Portfolio investicije su ulaganje kapitala u kupovinu hartija od vrijednosti. Kapital ide direktno gra anima fondovima, ili drugim pravnim licima, tj. onima koji prodaju akcije. Te investicije imaju multiplikativni efekat na ekonomiju, jer se kapital reinvestira (akcije, tednja, u biznis), izmiruju se obaveze (plaa se PDV, drugi porezi i obaveze), ili ide u potronju, Direktne investicije u preduzea su ulaganje kapitala u kupovinu novih emisija akcija i reinvestiranje ostvarenog kapitala. Novi kapital koji je uloen u preduzea i banke, kao i kapital koji se reinvestira, vezuju se za biznis, nije raspodijeljen u potronju.

4.1.

Atraktivnost za strane investitore

O atraktivnosti naeg trita kapitala za strane investitore najbolje govori porast berzanskih indeksa u 2005. godini: Drava Crna Gora Srbija Rumunija Bugarska Hrvatska Slovenija Index MOSTE BELEXfm BET SOFIX CROBEX SBI20 Porast 450,0 % 39.6 % 29.5 % 30.0 % 26.0 % -7.1 %

11

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

4.2.

Portfolio investicije

Oko 150 miliona stranog kapital uloeno je u Crnu Goru kupovinom hartija od vrijednosti preko trita kapitala. To je oko 50% ukupnog novca do sada uloenog u berzansku kupovinu akcija i obveznica, ne raunajui dravne prihode iz privatizacije. I dalje traje zainteresovanost stranog kapitala za ulaganja u CG, kao i ulaganje domaih kupaca, koji sve vie svoja slobodna sredstva, pa ak i sredstva dobijena putem kredita koriste za kupovinu akcija.

4.3.

Direktno ulaganje novog kapitala u banke i preduzea

Novi kapital koji je uloen u preduzea i banke iznosi preko 125 miliona . Oko 42 miliona kapitala uloeno je u kupovinu novih emisija akcija preduzea i banaka. To je kapital koji je direktno investiran u biznis. Dodatnih 83 miliona novog kapitala (ostvareni profit, neraspore ene rezerve) reinvestiran je u biznis i raspodijeljen je vlasnicima u obliku akcija (reinvestirani kapital, koji nije iao u potronju vlasnika).

12

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

5. Porast cijena hartija na tritu Funkcionisanje i razvoj trita kapitala uticao je na porast cijena akcija u prosjeku za 42 puta. Nakon MVP, u martu 2002. godine, ukupna kapitalizacija (vrijednost svih akcija na berzi kojima se redovno trguje) bila je 37 miliona . U junu 2006. godine kapitalizacija iznosi 1.581 miliona . Svako ko je stekao akcije tokom transformacije ili u MVP, sada u prosjeku moe da dobije 42 puta vie novca od njihove prodaje nego na poetku procesa.

Kapitalizacija
1.600

U milionima EUR

1.400

1.200

1.000

800

600

400

200

0 jan.02 apr.02 jul.02 okt.02 jan.03 apr.03 jul.03 okt.03 jan.04 apr.04 jul.04 okt.04 jan.05 apr.05 jul.05 okt.05 jan.06

Ovakav rast je moda oekivana posledica formiranja cijena na veoma niskom nivou nakon MVP, kada je veina ljudi eljela da proda akcije pri prvoj prilici za prodaju.

13

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

6. Akcije sa najveim rastom cijena u 2005. godini U protekloj godini najvie su rasle cijene sledeih akcija: Kompanija Elektroprivreda CG Luka Bar Budvanska rivijera Jadransko brodogradilite Plantae Jugopetrol Porast cijene 1535 % 950 % 571 % 374 % 366 % 185 %

Pregled kretanja cijena akcija investicionih fondova je dat u sledeoj tabeli:

Kompanija Eurofond Trend Moneta Atlas Mont MIG HLT-FOND Porast cijene 909% 550% 467% 439% 298% 172%

Naravno da ovakav trend rasta cijena akcija ne moe da traje zauvjek niti je zarada investitorima zagarantovana. Regulativom ne treba ni pokuavati da se ostvari bezrizino investiranje jer je to nemogue.

14

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

7.

Ostvareni obim poslovanja hartijama od vrijednosti

Ukupan obim poslovanja hartijama od vrijednosti u periodu od decembra 2001. godine do kraja maja 2006. godine iznosi preko 479 miliona . Od toga, berzansko trgovanje iznosi preko 365 miliona . Godina kraj 2001 2002 2003 2004 2005 I V 2006 Ukupno Ukupan promet u milionima 10.854.727 14.329.911 43.554.343 42.880.211 198.442.863 55.859.077 365.921.132

Od usvajanja Pravila o preuzimanju, u martu 2005 godine, izvreno je 18 preuzimanja preduzea, to je finansirano sa skoro 31 milion . Broj preuzimanja putem javne ponude 18 Ukupni novani obim preuzetih akcija 30.915.091

Poslovanje hartijama koje se ne vri na berzi, a koje predstavlja novi kapital u biznisu, iznosilo je preko 82 milion .

Vrsta emisije Raspodjela dobiti Prodaja postojeim akcionarima Pretvaranje rezervi u kapital Pretvaranje duga u akcijski kapital Pretvaranje nenovanog uloga u kapital Ukupno

Iznos 17.455.982 19.895.893 23.116.665 22.067.577 450.000 82.986.117

15

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

8.

Poslovanje investicionih fondova

U Crnoj Gori posluje est investicionih fondova. Svaki od njih osnovan je u toku procesa masovne vauerske privatizacije kao privatizacioni fond. Svih est fondova transformisano je prvo u privatizaciono investicione, a zatim u fondove zajednikog ulaganja i kao takvi i danas posluju. Poetkom 2005. godine est crnogorskih fondova bilo je vlasnitvo 189.565 akcionara, dok je na kraju godine taj broj pao na 142.621 akcionara.
Koncetracija vlasnitva u fondovim na poetku i kraju 2005 br. akcionara na poetku godine 27,915 40,047 61,454 14,261 20,623 25,265 br. akcionara na kraju godine 20,690 28,517 50,662 9,195 16,886 16,671

Naziv fonda ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

razlika -7,225 -11,530 -10,792 -5,066 -3,737 -8,594 -25.88% -28.79% -17.56% -35.52% -18.12% -34.02%

70,000

60,000

50,000

40,000

30,000

20,000

10,000

0 ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

broj akcionara na poetku godine

broj akcionara na kraju godine

16

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Rast cjelokupnog trita kapitala u Crnoj Gori vidljiv je i kroz pokazatelje vrijednosti aktive fondova, kao i njihove trine vrijednosti. Portfelj veine fondova inile su uglavnom akcije kompanija sa sjeditem u Crnoj Gori. Ako se uzme u obzir rast cjelokupnog trita lako je doi i do razloga rasta aktive fondova, u nekim sluajevima i do preko 150%.
Vrijednost portfelja fondova na pocetku i na kraju 2005. godine Vrijed. aktive na poetku godine 9,603,085.87 19,814,354.88 10,126,611.29 8,374,329.70 11,370,105.38 15,176,977.00 Vrijed. aktive na kraju godine 25,338,722.62 37,911,597.09 24,074,129.35 15,944,253.79 19,200,062.29 28,851,777.00

Naziv fonda ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

promjena 15,735,636.75 18,097,242.21 13,947,518.06 7,569,924.09 7,829,956.91 13,674,800.00 163.86% 91.33% 137.73% 90.39% 68.86% 90.10%

40,000,000.00 35,000,000.00 30,000,000.00 25,000,000.00 20,000,000.00 15,000,000.00 10,000,000.00 5,000,000.00 0.00 ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

Vrijednost aktive na poetku godine

Vrijednost aktive na kraju godine

U prosjeku aktiva fondova je u 2005. godini porasla za 107,05%, to znai da se vrijednost portfelja fondova vie nego udvostruila u ovom periodu.

17

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

to se tie trine vrijednosti fondova (broj akcija fonda pomnoen sa trinom cijenom), primjetan je prosjean rast od preko pet puta (oko 430%)!
Trine vrijednosti fondova na poetku i kraju 2005. godine Trine vrijed. na poetku godine 2,681,723.52 2,041,192.13 6,926,938.83 1,678,182.03 1,819,009.61 3,075,213.91 Trine vrijed. na kraju godine 14,602,822.61 16,411,184.69 16,887,243.03 6,592,074.51 9,370,192.34 21,010,778.25

Naziv fonda ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

Razlika 11,921,099.09 14,369,992.56 9,960,304.20 4,913,892.48 7,551,182.73 17,935,564.34 444.53% 704.00% 143.79% 292.81% 415.13% 583.23%

25,000,000.00

20,000,000.00

15,000,000.00

10,000,000.00

5,000,000.00

0.00 ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

Trine vrijednost na poetku godine

Trine vrijednost na kraju godine

18

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Odnos trine vrijednosti i vrijednosti aktive fondova pokazuje i dalje da postoji razlika izme u ove dvije vrijednosti, s tim to je vidljivo kretanje ka izjednaavanju ovih vrijednosti.
Odnos vrijednosti porfelja i trinih vrijednosti fondova na poetku 2005. godine Vrijednost aktive na poetku godine 9,603,085.87 19,814,354.88 10,126,611.29 8,374,329.70 11,370,105.38 15,176,977.00 Trine vrijednost na poetku godine 2,681,723.52 2,041,192.13 6,926,938.83 1,678,182.03 1,819,009.61 3,075,213.91

Naziv fonda ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

Razlika -6,921,362.35 -17,773,162.76 -3,199,672.46 -6,696,147.67 -9,551,095.78 -12,101,763.09 -72.07% -89.70% -31.60% -79.96% -84.00% -79.74%

25,000,000.00

20,000,000.00

15,000,000.00

10,000,000.00

5,000,000.00

0.00 ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

Vrijednost aktive na poetku godine

Trine vrijednost na poetku godine

Odnos vrijednosti porfelja i trinih vrijednosti fondova na kraju 2005. godine Vrijednost aktive na kraju godine 25,338,722.62 37,911,597.09 24,074,129.35 15,944,253.79 19,200,062.29 28,851,777.00 Trine vrijednost na kraju godine 14,602,822.61 16,411,184.69 16,887,243.03 6,592,074.51 9,370,192.34 21,010,778.25

Naziv fonda ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

Razlika -10,735,900.02 -21,500,412.41 -7,186,886.32 -9,352,179.28 -9,829,869.96 -7,840,998.75 -42.37% -56.71% -29.85% -58.66% -51.20% -27.18%

19

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

40,000,000.00 35,000,000.00 30,000,000.00 25,000,000.00 20,000,000.00 15,000,000.00 10,000,000.00 5,000,000.00 0.00 ATLAS MONT EUROFOND HLT MIG MONETA TREND

Vrijednost aktive na kraju godine

Trine vrijednost na kraju godine

20

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

9.

Budui pravci razvoja

Interesovanje za nae trite e rasti i u narednom periodu, to e voditi novim investicijama, rastu cijena hartija i prometa kapitala na tritu. Nekoliko indikatora ukazuje na to: Cijene akcija preduzea (prema pokazatelju odnosa trinih cijena akcija u odnosu na njihovu knjigovodstvenu vrijednost) su nie od cijena slinih akcija u zemljama u okruenju. To privlai interesovanje investitora, prvenstveno investitora iz okruenja, iz Skandinavije i SAD, za investiranje na nae trite kapitala. Cijene akcija privatizacionih fondova ne odraavaju vrijednost akcija u njihovom portfelju. Prema trinim cijenama na kraju 2005. godine podcijenjenost akcija fondova je oko 50%, Oekivani razvoj privatnih penzionih fondova i kanalisanje privatne tednje koja se u njima konstantno akumulira u profitabilne investicije na tritu kapitala.

Oekivani pravac razvoja je ansa za finansiranje novih projekata i ideja, spajanje novca i preduzea. Prvenstveno novih preduzea i novih proizvoda. Tome naroito pogoduje odlian poreski tretman investicija u hartije od vrijednosti u Crnoj Gori. Tako e, Komisija e stimulisati ulaganje u nove ideje i preduzea osloba anjem od plaanja administrativnih naknada.

21

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

9.

Zakljuak

Dosadanje funkcionisanje trita kapitala, imajui u vidu naroito me unarodnu komponentu investiranja trajnog kapitala i ostvareni promet od preko 479 miliona , ukazuje na razvojne efekte ovog trita, podsticanje kulture tednje i investiranja i izmjenu stava ljudi o biznisu i stvaranju profita. Upore ujui te efekte sa bankarskim sektorom, u kojem dugoroni depoziti (oroeni preko godinu) iznose maksimalno 28 miliona a strani kapital investiran u akcije banaka iznosi 70 miliona , jasno je da trite kapitala postaje kljuni instrument dugoronog linog i poslovnog finansiranja u Crnoj Gori.

22

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

IZVJETAJ O RADU KOMISIJE ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI U 2005. GODINI

23

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

AKTIVNOSTI KOMISIJE U 2005. GODINI

Komisija za hartije od vrijednosti je samostalna organizacija Republike Crne Gore, sa svojstvom pravnog lica, osnovana radi ure ivanja i nadzora izdavanja hartija od vrijednosti i njihove trgovine, u skladu sa ciljevima i misijom IOSCO (Me unarodna organizacija komisija za hartije od vrijednosti). Njena misija je da sprovodi republiki Zakon o hartijama od vrijednosti Zakon o investicionim fondovima i Zakon o preuzimanju akcionarskih drutava u cilju smanjenja sistemskog rizika, zatite investitora i odravanja fer, potenog i efikasnog trita. Komisiju imenuje Skuptina Republike Crne Gore na predlog Vlade Republike Crne Gore. U obavljanju poslova utvr enih zakonom, Komisija je samostalna i nezavisna i odgovorna za svoj rad Skuptini Republike Crne Gore. Komisija, kao kolegijalni organ, radi u sjednicama, na osnovu Statuta i Poslovnika o radu, usvojenim na prvoj njenoj sjednici u decembru 2000. godine. Sjednice Komisije odravaju se po potrebi, a najmanje jedanput mjeseno. Komisija je u 2005. godini odrala 52 sjednice, na kojima je ostvarila sljedee aktivnosti:

1. Propisi koje je donijela Komisija u 2005. godini Na XXIII Godinjoj skuptini Me unarodne organizacije komisija za hartije od vrijednosti (IOSCO) u Najrobiju 1998. godine usvojen je dokument "Ciljevi i principi regulative hartija od vrijednosti", koji sadri 30 principa koji se odnose na komisije za hartije od vrijednosti, kao regulatorne organe i na sve uesnike na tritu hartija od vrijednosti, me u kojima i principe koji se odnose na kolektivne investicione eme. Ovi principi su, zapravo, nalozi i direktive za njihovu implementaciju Vladama, trinim regulatorima, me unarodnim organizacijama i privatnim konsultantima.

24

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Zaokruujui i unapre ujui regulatorni okvir trita kapitala, Komisija je tokom 2005. godine donijela sljedea Pravila: 1. Pravila o izmjenama i dopunama Pravila o izdavanju dozvole za rad drutvima za upravljanje investicionim fondovima i investicionim fondovima ("Sl. list RCG", br. 05/05 od 07.02.2005, i 72/05 od 01.12.2005). 2. Pravila o nainu trgovanja blokom akcija ("Sl. list RCG", br. 11/05 od 01.03.2005).

Tako e, Komisija je usvojila i sledea uputstva: 1. Uputstvo o dopuni uputstva o prodaji akcija Fonda za razvoj 2. Uputstvo o nainu prodaje akcija iji je vlasnik Republika Crna Gora 3. Uputstvo o izmjeni i dopuni Uputstva o nainu prodaje akcija akcionarskih drutava za koje je planom privatizacije utvr ena berzanska prodaja, na osnovu Zahtjeva Republikog fonda PIO, Fonda za razvoj i Zavoda za zapoljavanje Crne Gore 4. Uputstvo o ovjeravanju punomoja za obavljanje odre enih poslova sa hartijama od vrijednosti 5. Uputstvo o utvr ivanju vremena trgovanja na berzama

Kljuni ciljevi regulacije u ovoj oblasti su: zatita investitora, obezbje ivanje potenog, efikasnog i transparentnog trita hartija od vrijednosti, i smanjenje sistemskog rizika.

25

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

2.

Vo enje Registra emitenata

Saglasno odredbama Zakona o hartijama od vrijednosti, na tritu hartija od vrijednosti u Republici Crnoj Gori moe se trgovati samo hartijama od vrijednosti izdatim od emitenata koji su upisani u Registar emitenata koji vodi Komisija. Komisija za hartije od vrijednosti vodi Registar emitenata hartija od vrijednosti. U Registar emitenata upisuju se sva pravna lica koja vre emisiju hartija od vrijednosti, pa i pravna lica koja su emitovala akcije u postupku svojinske transformacije. Prijavu za upis u Registar emitenata u 2005. godini podnijelo je 12 akcionarskih drutava. Prijavu za ispis iz Registara emitenata u 2005. godini podnijelo je 9 akcionarskih drutava. U Registar je zakljuno sa 31.12. 2005. godine bilo upisano ukupno 396 akcionarskih drutava.

26

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

3.

Odobrenje prospekta za javnu ponudu emisije hartija od vrijednosti

Osnovno opredjeljenje Zakona o hartijama od vrijednosti je da se emisije hartija od vrijednosti u Crnoj Gori vre putem javne ponude, tako da je utvr en veoma mali broj izuzetaka od ovog pravila. U toku 2005. godine, Komisija je izdala 10 Rjeenja o odobrenju prospekta za javnu ponudu emisije akcija, i to:

RB

NAZIV

RB EMISIJE I I XI V

DATUM

OBIM EMISIJE U EURIMA 120.100,00 26.000,00 600.114,90 2.500.208,10

1. 1. 2. 3.

4.

5.

6. 7. 8. 9.

10.

EURO BROKER a.d. MONTE BROKER a.d. NIKIKA BANKA a.d. CRNOGORSKA KOMERCIJALN A BANKA a.d. SWISS OSIGURANJE a.d. CRNOGORSKI INVESTICIONI FOND a.d. NK BROKER a.d. NIKIKA BANKA VIP BROKER a.d. ZEPTER OSIGURANJE a.d. PODGORIKI BROKER a.d. UKUPNO

16.03.2005. 08.04.2005 15.06.2005. 21.07.2005.

% USPJE NOSTI 100 100 100 100

XII

18.08.2005.

51.129,00

100

08.09.2005.

1.400.000,00

I XII I II

08.09.2005. 04.11.2005. 01.12.2005 01.12.2005

25.565,00 1.200.101.98 25.700,00 125.015,55

100 100 100 100

21.12.2005.

26.000,00 4.579.834,53

100

27

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

4.

Evidentiranje emisija koje se ne vre javnom ponudom

Javnom ponudom hartija od vrijednosti ne smatra se ponuda hartija od vrijednosti: 1) kada je emitent hartija od vrijednosti Republika Crna Gora; 2) postojeim akcionarima po osnovu prava pree kupovine; 3) emitovanih po osnovu podjele, spajanja, zamjene ili denominacije akcija; 4) emitovanih po osnovu raspodjele dobiti; 5) u posebnim sluajevima koje odredi Komisija, ve se emisije hartija od vrijednosti izvrene na navedeni nain samo evidentiraju kod Komisije. U toku 2005. godine, Komisija je evidentirala 20 emisija hartija koje se ne vre javnom ponudom. Ostvaren je ukupan promet u iznosu od 70.386.154,56 . Pregled emisija je dat u tabeli:

Rb

Osnov emisije

Broj emisija

Ukupan iznos

1. 2. 3.

Pretvaranje duga u akcijski kapital Raspodjela dobiti Postojeim akcionarima po pravu pree kupovine

3 6 7

35.152.643,02 5.426.842,83 15.379.570,03

4. 5.

Pretvaranje rezervi u akcijski kapital Po osnovu nenovcanog uloga UKUPNO

2 2 20

13.763.663,68 663.435,00 70.386.154,56

28

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

U toku 2005. godine evidentirano je i 14 emisija na osnovu usitnjavanja i zamjene akcija u ukupnom iznosu od 29.211.889,74 . Pregled emisija je dat u tabeli:

Rb

Osnov emisije

Broj emisija

Ukupan iznos

1. 2. 3.

Po osnovu usitnjavanja Po osnovu restrukturiranja Po osnovu reprocjene UKUPNO

11 3 0 14

24.026.219,94 5.185.669,80 0 29.211.889,74

Emisije akcija po osnovu usitnjavanja, ukrupnjavanja i zamjene akcija ne znae novu emisiju akcija, ve samo strukturnu promjenu postojeeg kapitala.

Tako e, evidentirane su i 4 emisije po osnovu restrukturiranja privrednih drutava: Rb Oblik emisije Broj emisija 1. 2. Po osnovu podjele Po osnovu pripajanja 1 3 7.784.420,00 772.289,38 Ukupan iznos

29

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

5.

Kontrola poslovanja lica kojima je izdata dozvola za rad

Pravilom o kontroli poslovanja sa hartijama od vrijednosti i Pravilima o nadzoru i kontroli poslovanja specijalizovanih privatnih menadment preduzea i privatizacionih fondova utvr uju se blii uslovi i nain na koji Komisija za hartije od vrijednosti vri kontrolu poslovanja sa hartijama od vrijednosti. Komisija vri: 1) posrednu kontrolu pregledom godinjeg i periodinog rauna, odgovarajuih finansijskih izvjetaja koji se dostavljaju Komisiji i pribavljanjem informacija na drugi nain; ili 2) neposrednu kontrolu - uvidom u registre, druge evidencije, poslovne knjige i drugu dokumentaciju koja se odnosi na poslovanje sa hartijama od vrijednosti. Za utvr ene nepravilnosti u poslovanju koje, saglasno zakonu, predstavljaju krivino djelo ili prekraj, Komisija moe podnositi prijave nadlenim organima. 5.1. Izvrene kontrole i preduzete mjere u 2004. godini 5.1.1. Izvrene neposredne kontrole Pored kontinuiranog vrenja posredne kontrole svih lica kojima daje dozvolu za rad, Komisija je u protekloj godini izvrila neposrednu kontrolu poslovanja sledeih subjekata: A) 3M BROKER

Komisija za hartije od vrijednosti je, na osnovu nalaza neposredne kontrole poslovanja 3M BROKERA i utvr enih nepravilnosti u vezi sa nainom prijema i izvravanja naloga klijenata u njihovim objektima za stanovanje, dakle, van prostorija sjedita ovlaenog uesnika, donijela Rjeenje o suspendovanju dozvole za rad 3M BROKERU za period do 45 dana, sa poetkom od 02. februara 2005. godine, zbog

30

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

poslovanja suprotno odredbama lana 19 Pravila o nainu vo enja poslova ovlaenih uesnika na tritu hartija od vrijednosti. Rjeenjem o suspendovanju dozvole za rad 3M BROKERU je naloeno da izvri sve radnje neophodne za saldiranje transakcija sa hartijama od vrijednosti koje su zakljuene do dana prijema tog rjeenja i da, najkasnije u roku od tri dana od dana prijema rjeenja, o suspendovanju dozvole za rad obavijesti sve klijente koji su mu dali naloge za kupovinu, odnosno prodaju hartija od vrijednosti. Na osnovu sprovedene dodatne neposredne kontrole utvr eno je da je 3M BROKER postupio u skladu sa rjeenjem Komisije o suspendovanju dozvole za rad. S obzirom da je Komisija kontrolom utvrdila da je 3M BROKER u periodu suspenzije dozvole za rad postupio u skladu sa rjeenjem Komisije o suspendovanju dozvole za rad, odluila je da dozvoli 3M BROKER-u da nastavi sa daljim radom uz obavezu poslovanja u skladu sa propisima. Mjera javnog objavljivanja da je 3M BROKER poslovao suprotno propisima o poslovanju hartijama od vrijednosti izreena je istom prilikom. B) AKCIJA d.o.o.

Rjeenje o neposrednoj kontroli poslovanja Akcija d.o.o. odre eno je sa namjerom da se kontrolom utvrdi koje poslove obavlja kontrolisano lice i da li poslove u vezi sa hartijama od vrijednosti obavlja u skladu sa Zakonom o hartijama od vrijednosti i propisima donijetim na osnovu ovog zakona. Kontrolom je utvr eno da kontrolisano lice ima potpisan Ugovor o zastupanju sa Ovlaenim uesnikom na tritu hartija od vrijednosti "Onyx broker" AD Budva od 11.02.2005. godine, kao i da kontrolisano lice nije uklonilo tablu sa nazivom Akcija d.o.o. i naznakom da ono prima naloge za trgovinu hartijama od vrijednosti postavljanju u Ulici Balia 33. U okviru navedene kontrole izvren je uvid u Ugovor o zastupanju sainjen izme u ONYX BROKER-a a.d. Budva i AKCIJE d.o.o. Podgorica. Odredbama navedenog ugovora utvr ena su me usobna prava i obaveze potpisnika tog ugovora koje nisu u skladu sa Pravilima o nainu poslovanja ovlaenih uesnika na tritu hartija od

31

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

vrijednosti. Naime Komisija je utvrdila da ovlaeni uesnik ne moe odrediti pravno lice da ga zastupa, ve ga moe ovlastiti samo da prima naloge za trgovinu hartijama od vrijednosti u njegovo ime i za njegov raun. Komisija je obavezala ONYX BROKER-a a.d. Budva i AKCIJA d.o.o. Podgorica da, u roku od sedam dana stavi van snage Ugovor o zastupanju zakljuen 11.02.2005. godine ili ga uskladi sa Pravilima o nainu poslovanja ovlaenih uesnika na tritu hartija od vrijednosti i o tome, u dodatnom roku od dva dana obavijesti Komisiju, to je on i uinio. C) HOLDER BROKER

Na osnovu izjave stranke koja se obratila Komisiji Predsjednik je donio Rjeenje o neposrednoj kontroli poslovanja Holder broker a.d. broj 04/5-889/2-05 od 25.05.2005. godine. Na osnovu kompletno sprovedenog postupka kontrole Komisija je utvrdila je sve relevantne okolnosti povodom kojih se stranka obratila. Komisija je naknadnim uvidom u opte akte ovlaenog uesnika a naroito uvidom u Opte uslove poslovanja brokerske kue HOLDER BROKER a.d. Podgorica utvrdila da u Poglavlju 2. Nain izvrenja brokreskih poslovapropisano da, kada klijent izda nalog za kupovinu HOV, mora brokeru uplatiti 100% avans na brokerov raun za saldiranje berzanskih transakcija, osim u posebno izuzetim sluajevima. Komisija za hartije od vrijednosti je na sjednici odranoj dana 29.06.2005. godine razmatrala Informaciju o neposrednoj kontroli ovlaenog uesnika Holder broker a.d. Podgorica i utvrdila da je Holder broker a.d. Podgorica postupajui po nalogu stranke koja se obratila Komisiji postupio u skladu sa svojim optim aktima. 5.1.2. Izvrene posredne kontrole i preduzete mjere

A)

3M BROKER

Komisija za hartije od vrijednosti primila je dopis u kome se navodi da je dana 16.01.2005. godine nepoznata enska osoba dola u stan gdje ivi porodica osobe koja

32

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

je uputila dopis i ponudila njemu i njegovoj supruzi da zakljue Ugovor o prodaji akcija HLT FONDA. Gospodin koji je uputio dopis i njegova supruga pristali su da zakljue ponu eni ugovor i uz to navedenoj nepoznatoj osobi predali svoje line karte. Kako im, ni poslije dva dana, nijesu vraene uzete line karte oni su se obratili Komisiji. Uz prijavu Komisiji, gospodin je priloio Ugovor o prodaji 5000 akcija HLT FONDA, izme u Brokera, iji naziv nije naveden, i klijenata prodavaca - gospodina koji je poslao dopis i njegove supruge. Uvidom u dostavljenu prijavu i priloge, Komisija je konstatovala da u Ugovoru o prodaji 5000 akcija HLT FONDA nisu navedeni svi neophodni propisani elementi i da je Ugovor potpisan van sjedita ovlaenog uesnika ili od njega ovlaenog pravnog lica. Na osnovu utvr enog, Komisija je konstatovala da je postupanjem na navedeni nain postupano suprotno odredbama l. 16, 17 i 19. st. 1. i 2. Pravila o nainu vo enja poslova ovlaenih uesnika na tritu hartija od vrijednosti, pa je prema 3M Brokeru izrekla mjeru suspendovanja dozvole za rad za period do 45 dana, sa poetkom od 02. februara 2005. godine.

B)

Privremeno iskljuenje iz trgovine akcija emitenta LOVEN OSIGURANJE

Na osnovu sprovedene neposredne kontrole i uvidom u drugu dokumentaciju utvr eno je da je sporna trgovina blokom akcija emitenta Loven Osiguranje izvrena na MONTENEGROBERZI 01.07.2005. godine i da su u njoj uestvovali: na strani prodavaca ovlaeno lice za trgovinu blokom akcija sa zbirnog rauna u ime 78 akcionara, na koji su, izme u ostalih, akcije prenijeli i firma "SPCP" i "Triglav nalobe", dok je kupac bila "Zavarovalnica Triglav" a.d. Ljubljana; predmet blok trgovine bilo je 5.621 akcija LOVO po cijeni 142,66 EUR, vrijednost posla bila je 801.891,86 EUR; brokerska kua koja je posredovala u ovom poslu i na strani kupca i prodavaca bila je MB BROKER a.d. Podgorica; saldiranje trgovine u CDA izvreno je 06.07.2005. godine.

33

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Do utvr ivanja injenica da li je transakcijom blokom akcija emitenta LOVEN OSIGURANJE a.d. Podgorica, izvrenom 01.07.2005. godine, prekrena odredba lana 103. Zakona o hartijama od vrijednosti, Komisija je rijeila da se akcije emitenta LOVEN OSIGURANJE a.d. Podgorica iskljuuju se iz trgovine na berzi od 27.07.2005. godine do utvr ivanja da li je transakcijom blokom akcija ovog emitenta, izvrenom 01.07.2005. godine, prekrena odredba lana 103. Zakona o hartijama od vrijednosti. Komisija je stavla van snage zabranu trgovine akcijama LOVEN OSIGURANJA a.d. 28.09.2005. godine. C) Kontrola zakonitosti transakcije kupoprodaje akcija

HIPOTEKARNE BANKE a.d. izme u HLT FOND-a a.d. Podgorica i PRO VLADEX-a d.o.o. Podgorica Dana 03.10.2005. godine akcionar HLT FONDA a.d. dostavila je Komisiji za hartije od vrijednosti zahtjev za kontrolu transakcija kojima je "HLT FOND" a.d, u periodu maj septembar 2005. godine, kupovao akcije emitenta "Hipotekarna banka" a.d. od Drutva za upravljanje "PRIMA" d.o.o. Podgorica. Tom prilikom je ukazala da je "Pro Vladex" d.o.o. osniva Drutva za upravljanje "PRIMA" d.o.o, koje upravlja Privatizacionim investicionim fondom "HLT FOND" a.d, te da je na ovaj nain dolo do krenja lana 21. Zakona o investicionim fondovima ("Slubeni list RCG", br. 49/04), a u vezi lana 2 stav 1 taka 2), stav 2 taka 1), stav 3 i stav 4 istog lana. Komisija je, postupajui po navedenom zahtjevu, 10.10.2005. godine zahtijevala od Centralne Depozitarne Agencije da dostavi podatake o saldiranim transakcijama akcijama "Hipotekarne banke" a.d. obavljenim izme u "HLT FONDA" a.d. i "Pro Vladexa" d.o.o, u periodu maj septembar 2005. godine. Imajui u vidu da je "Pro Vladex" d.o.o. Podgorica jedini vlasnik (100%) udjela u Drutvu za upravljanje investicionim fondom "PRIMA" d.o.o Podgorica, koje upravlja Privatizacionim investicionim fondom "HLT FOND" a.d. Podgorica, Komisija je utvrdila da su "Pro Vladex" d.o.o. i Drutvo za upravljanje investicionim fondom "PRIMA" d.o.o. povezana lica u smislu Zakona o investicionim fondovima.

34

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Imajui u vidu odredbu lana 21. stav 1. Zakona o investicionim fondovima, kojom je propisano da drutvo za upravljanje i povezana lica ne mogu prodati svoju imovinu investicionom fondu, niti kupiti imovinu investicionog fonda, Komisija je utvrdila da je, zakljuenjem i izvrenjem navedenih kupoprodajnih ugovora, prekrena zabrana propisana lanom 21. Zakona o investicionim fondovima, za koju je propisana sankcija nitavosti ugovora. Komisija je o ovome obavjestila HLT FOND i DZU PRIMA, koji su, zbog utvr ene nitavosti izvrili i me usoban povraaj akcija HIPOTEKARNE BANKE i novanih sredstava. D) Rjeenje o oduzimanju dozvole za rad Drutvu za upravljanje privatizaciono investicionim fondom HLT a.d. Drutvo za upravljanje privatizacionim investicionim fondom HLT a.d. Podgorica pokrenulo je postupak dobrovoljne likvidacije na osnovu Odluke o likvidaciji od 07.09.2005. godine. Odredbom lana 79. tala 4) Zakona o fondovima ("Slubeni list RCG", br. 49/04) propisano je da Komisija moe oduzeti dozvolu za rad drutvu za upravljanjanje ako drutvo za upravljanje donese odluku o likvidaciji u skladu sa navedenom odredbom Komisija je donijela Rjeenje o oduzimanju dozvole za rad. E) HOLDER BROKER i MARKET BROKER

Komisiji za hartije od vrijednosti dostavljen je zahtjev za preispitavanje realizacije kupovnog naloga 400 akcija emitenta BARSKA PLOVIDBA a.d. Bar (oznaka ove hartije je PUTE) izvrena i skladu sa propisima. lanom 18. stav 2. Pravila o nainu vo enja poslova ovlaenih uesnika na tritu hartija od vrijednosti ("Slubeni list RCG", br. 57/01, 23/03 i 64/03) propisano je da je ovlaeni uesnik duan da nalog realizuje na berzi na kojoj se odre ena hartija od vrijednosti nudi po najpovoljnijoj cijeni, a ukoliko se ista hartija od vrijednosti nudi na berzama po jednakoj cijeni prednost ima nalog koji je vremenski ranije dat.

35

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

S obzirom da je 14.11.2005. godine, kada je HOLDER BROKER realizovao na NOVOJ BERZI HARTIJA OD VRIJEDNOSTI CRNE GORE a.d. nalog za prodaju 504 akcije PUTE po cijeni 1,50 , na MONTENEGROBERZI a.d Podgorica ve postojao kupovni nalog od 10.11.2005. godine za kupovinu 148 akcija PUTE po 1,60 , HOLDER BROKER a.d. je bio duan da, u skladu sa lanom 18. Pravilima o nainu vo enja poslova ovlaenih uesnika na tritu hartija od vrijednosti (Sl. list RCG, br. 57/01, 23/03 i 64/03), nalog klijenta za prodaju 504 akcije PUTE realizuje po najpovoljnijoj cijeni na tritu, tj. po cijeni od 1,60 iz kupovnog naloga podnosioca zahtjeva za preispitivanje, a ne po cijeni od 1,50 po kojoj ga je realizovao. S obzirom da je Komisija utvrdila da je HOLDER BROKER a.d. navedenim radnjama prekrio odredbe propisima o poslovanju sa hartijama od vrijednosti. F) JAVNO OBAVJETENJE

Komisija za hartije od vrijednosti je vie puta na razne naine obavjetavala javnost da se PRODAJA I KUPOVINA AKCIJA I DRUGIH HARTIJA OD VRIJEDNOSTI U CRNOJ GORI MOE VRITI SAMO NA BERZAMA, preko ovlaenih brokera. Kako su pojedini mediji i dalje nastavili da objavljuju oglase o trgovini akcijama van institucionalnog sistema, Komisija za hartije od vrijednosti je upozorila vlasnike akcija i drugih hartija od vrijednosti i potencijalne investitore da trgovanje hartijama od vrijednosti van berze nije u skladu sa zakonom, te da sve takve aktivnosti nijesu pravno valjane i da se sprovode na linu odgovornost i rizik.

5.1.3. Podneene prekrajne prijave U 2005. Komisija za hartije od vrijednosti nije podnijela prekrajne prijave.

5.1.4. Podneene krivine prijave A) Zahtjev za kontrolu brokerske kue 3M BROKER a.d. u vezi sa

transakcijom akcija EPCG

36

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Komisija za hartije od vrijednosti Republike Crne Gore, na 138. sjednici od 01.12.2005. godine, razmatrala je zahtjev za preispitivanje trgovine akcijama emitenta ELEKTROPRIVREDE CRNE GORE a.d, koje su bile u vlasnitvu odre enog pokojnika, sa zahtjevom za povraaj navedenih akcija. Komisija za hartije od vrijednosti se, povodom dostavljenog zahtjeva, obratila Ovlaenom uesniku na tritu hartija od vrijednosti 3M BROKER a.d. Podgorica i Novoj berzi hartija od vrijednosti Crne Gore a.d. Podgorica sa zahtjevom za dostavljanje cjelokupne dokumentacije u vezi sa prodajom ovih akcija. Na osnovu prikupljene dokumentacije, Komisija je ispitala sve injenice i okolnosti u vezi trgovine akcijama emitenta ELEKTROPRIVREDE CRNE GORE a.d, koje su bile u vlasnitvu odre enog pokojnika, sa zahtjevom za povraaj navedenih akcija i utvrdila da je kupoprodaja navedenih akcija izvrena 12.09.2005. u 13:33:03, po cijeni od 1,80 . Pri kupoprodaji navedenih akcija 3M BROKER a.d. Podgorica postupio je u skladu sa propisima, tako da je neosnovan zahtjev za povraaj 1.750 akcija EPCG. Me utim, u vezi sa navedenim injenicama Komisija je smatrala da u radnjama odre enih lica i jednog advokata iz Podgorice ima elemenata bia krivinog djela prevare iz lana 244. i krivinog djela falsifikovanja isprave iz lana 413. stav 1. taka 3) Krivinog zakonika ("Slubeni list RCG", br. 70/03 i 13/04). Na osnovu utvr enog injeninog stanja, Komisija je Osnovnom dravnom tuiocu u Podgorici dostavila krivinu prijavu.

B)

Nepravilnosti u radu EURO BROKER-a a.d. Budva

U periodu od sredine do kraja decembra 2005. godine, Komisiji se javilo vie lica koja su uloila prigovore na rad EURO BROKER-a a.d. Budva, Ulica 13. jula, zgrada BSP. Svi prigovori odnosili su se na prodaju akcija suprotno propisima, a iz pribavljene dokumentacije u vezi sa navedenim prodajama moglo se osnovano sumnjati da u pojedinim radnjama postoje i obiljeja odre enih krivinih djela. Stoga je Komisija 19.01.2006. godine dostavila Ministarstvu unutranjih poslova CB Podgorica, Odjeljenje za suzbijanje privrednog kriminala Informaciju o uoenim nepravilnostima

37

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

u radu EURO BROKER-a a.d Budva koje mogu imati obiljeja odre enih krivinih djela.

S obzirom da je Komisija za hartije od vrijednosti, saglasno Zakonu o hartijama od vrijednosti, obavezna da prema brokeru koji posluje suprotno zakonu ili drugim propisima preduzme mjere iz svoje nadlenosti (pa i mjere suspenzije ili oduzimanja dozvole za rad), Komisija je u toku 2006. godine aktivnosti u vezi sa nepravilnostima u radu EURO BROKER-a a.d. Budva sinhronizovala sa predstavnicima MUP-a i specijalnog tuioca za suzbijanje organizovanog kriminala.

6.

Me unarodna saradnja Komisije za hartije od vrijednosti

Uspostavljanje saradnje sa inostranim nadzornim i regulatornim tijelima na tritima hartija od vrijednosti predstavlja jednu od najvanijih aktivnosti Komisije za hartije od vrijednosti Crne Gore. U cilju implementacije me unarodno uspostavljenih standarda poslovanja sa hartijama od vrijednosti, kao i uspostavljanja efikasnog i integrisanog trita kapitala i efektivne saradnje prilikom razmjene podataka i informacija, Komisija za hartije od vrijednosti je ostvarila ulanjenje u Me unarodnu organizaciju komisija za hartije od vrijednosti (IOSCO) 6. aprila 2006. godine na XXX Godinjoj Skuptini IOSCO-a, kao to je i pristupila potpisivanju Memoranduma o saradnji sa brojnim komisijama iz regiona. IOSCO je multilateralna me unarodna organizacija osnovana sa ciljem da njeni lanovi: zajedno sara uju da bi promovisali visoke standarde regulacije u nameri da odravaju efikasna i stabilna trita hartija od vrijednosti razmenjuju informacije o iskustvima radi promovisanja razvoja domaih trita hartija od vrijednosti

38

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

ujedinjuju napore u cilju uspostavljanja standarda i efikasnog nadzora nad me unarodnim transakcijama hartija od vrijednosti

pruaju uzajamnu pomo radi promovisanja integriteta trita hartija od vrijednosti rigoroznom primenom standarda i efektivnim akcijama protiv prekrilaca zakona.

lanice IOSCO-a su podijeljene u tri kategorije: redovni lanovi (nacionalna regulatorna tijela na tritima kapitala); pridrueni (samoregulatorne organizacije ili berze) i udrueni (druge organizacije na tritima kapitala). IOSCO danas broji 108 redovnih lanova kao i 76 pridruenih i udruenih lanova. lanstvo u IOSCO-u je veoma znaajno za nacionalna regulatorna tijela, s obzirom da IOSCO nastoji da ostvari to je mogue veu harmonizaciju nacionalnih zakona kojima se regulie materija hartija od vrijednosti. Harmonizacija se eli ostvariti prvenstveno ustanovljavanjem dokumenta "Ciljevi i principi regulative hartija od vrijednosti" kojim se ustanovljavaju osnovni principi koje drave, koje podnose zahtjev za ulanjenje u IOSCO, moraju implementirati nacionalnim zakonodavstvom. Svako nacionalno regultorno tijelo prilikom podnoenja zahtjeva za ulanjenje u IOSCO je obavezno da dostavi i dokument pod nazivom "Metodologija procjene implementacije ciljeva i principa regulative hartija od vrijednosti". Komisija je u 2005. godini sainila dokument koji sadri detaljnu procjenu stepena uskla enosti nacionalnog zakonodavstva sa ciljevima i principima IOSCO-a. Planirano je da se nakon ulanjenja u IOSCO u aprilu 2005. godine, pokrene postupak za potpisivanje Mulitlateralnog memoranduma IOSCO-a o saradnji. Tako e, u cilju jaanja me unarodne saradnje sa regulatorima trita kapitala iz regiona, Komisija je pristupila potpisivanju bilateralnih sporazuma o saradnji. Komisija je potpisala sljedee memorandume o saradnji: Sporazum o saradnji za razmjenu informacija i uzajamnu opomo u vezi sa pitanjima nadzora trita hartija od vrijednosti sa Kmisijom za hartije od vrijednosti Republike Makedonije potpisan je 24. juna 2004. godine;

39

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

Sporazum o saradnji za razmjenu informacija i uzajamnu pomo u vezi sa pitanjima nadzora trita hartija od vrijednosti sa Komisijom za hartije od vrijednosti Republike Rumunije potpisan je 22. oktobra 2004. godine;

Memorandum o razumijevanju o razmjeni informacija i me usobnoj pomoi u pitanjima nadzora trita vrijednosnih papira sa Komisijom za vrijednosne papire Republike Hrvatske potpisan je 27. oktobra 2004. godine;

Memorandum o saradnji sa Komisijom za vrijednosne papire Federacije Bosne i Hercegovine potpisan je 15. septembra 2005. godine;

Memorandum o saradnji sa Komisijom za hartije od vrednosti Republike Srbije potpisan je 03. novembra 2005. godine;

Sporazum o saradnji sa Komisijom za hartije od vrijednosti Republike Albanije potpisan 05. decembra 2005. godine.

40

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

7.

Akta unutranje organizacije rada Komisije

U cilju ostvarivanja svojih zakonskih i statutarnih obaveza, Komisija je u 2005. godini donijela: Rjeenje o klasifikacionim znacima u Komisiji za hartije od vrijednosti za 2005. godinu. Rjeenje o dopuni rjeenja o klasifikacionim znacima u Komisiji za hartije od vrijednosti za 2005. godinu Odluku o usvajanju Godinjeg rauna Komisije za hartije od vrijednosti za 2004. godinu, sa izvjetajem o popisu sredstava, potraivanja i obaveza Komisije na dan 31.12.2004. godine. Godinji izvjetaj o radu Komisije za hartije od vrijednosti i stanju na tritu kapitala u 2004. godini.

41

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

8.

Miljenja Komisije

Saglasno odredbama lana 9. stav 3. Zakona o hartijama od vrijednosti, Komisija, kao nacionalno regulatorno tijelo za poslovanje hartijama od vrijednosti, ovlaena je da daje miljenja o pitanjima iz svoje nadlenosti. U dosadanjem radu Komisija je dala znaajan broj miljenja koja se odnose na pojanjenje primjene odre enih zakonskih i drugih propisa kojima se ure uje poslovanje sa hartijama od vrijednosti. Miljenja koja je Komisija izdala tokom 2005. godine objavljena su na WEB SAJTU Komisije: www.scmn.cg.yu.

42

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

9.

Finansijsko poslovanje Komisije

Sredstva za rad Komisije za hartije od vrijednosti obezbje uju se iz: 1) naknada koje se plaaju uz podnoenje zahtjeva Komisiji; 2) naknada koje se plaaju za registraciju i prenos hartija od vrijednosti kod Centalne Depozitarne Agencije, kao lica ovlaenog za registraciju hartija od vrijednosti; i 3) iz drugih izvora. Viak prihoda nad rashodima Komisija moe koristiti iskljuivo za ispunjenje zakonskih obaveza vezanih za vrenje funkcije regulatornog i nadzornog organa u oblasti hartija od vrijednosti. O svom finansijskom poslovanju Komisija donosi finansijske planove i godinje raune, u skladu sa propisima. Visina sredstva za rad Komisije, koja se obezbje uju iz naknada koje se plaaju za registraciju i prenos hartija od vrijednosti kod Centalne Depozitarne Agencije, do sada se nije naplaivala.

9.1.

Finansijsko poslovanje u 2005. godini

Komisija za hartije od vrijednosti utvrdila je Finansijski plan za 2005. godinu u februaru 2005. godine. Ukupan obim planiranih prihoda utvr en je u iznosu od 472.000 . Ukupan obim planiranih rashoda utvr en je u iznosu od 472.000 .

43

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

9.2.

Ostvarene veliine u 2005. godini

Ukupan obim prihoda Komisije u 2005. godini iznosio je 601.184 , a ukupan obim rashoda Komisije u 2005. godini iznosio je 494.184 . Viak prihoda nad rashodima u iznosu od 107.000 Komisija e koristiti iskljuivo za ispunjenje zakonskih obaveza vezanih za vrenje funkcije regulatornog i nadzornog organa u oblasti hartija od vrijednosti.
127.3

A)

Struktura ostvarenog prihoda i odnos sa planiranim veliinama

Komisija za hartije od vrijednosti ostvarila je prihode po osnovu naknada koje naplauje za svoj rad. 1. Ukupno ostvareni prihodi % ostvarenja 127.37%

PRIHODI Ukupno ostvareni prihodi

Planirano 472.000

Ostvareno 601.184

Ukupno ostvareni prihod iznosi 601.184 , odnosno 127.37 % od planiranog prihoda. Iznos prihoda najveim dijelom je ostvaren naplatom naknade za kontrolu rada uesnika na tritu, kao i naknade za odobravanje javne ponude hartija od vrijednosti i naknade za evidentiranje emisija hartija od vrijednosti koje se ne vre putem javne ponude.

44

Godinji izvjetaj o stanju na tritu kapitala i radu Komisije za hartije od u 2005. godini

B)

Struktura ostvarenog rashoda i odnos sa planiranim veliinama

Ukupan rashod ostvaren je u iznosi od 494.184 , odnosno 104.70 % od planiranog iznosa za 2005. godinu. POZICIJA RASHODA Trokovi zaposlenih (po nalazu revizora u 000) Ostali poslovni rashodi (po nalazu revizora u 000) Ukupno Planirano 239.000 233.000 Ostvareno 254.564 239.640 % ostvarenja 106.51 % 102.85 %

472.000

494.184

104.70 %

Viak prihoda nad rashodima u iznosu od 107.000 Komisija e koristiti iskljuivo za ispunjenje zakonskih obaveza vezanih za vrenje funkcije regulatornog i nadzornog organa u oblasti hartija od vrijednosti.

45