1. . . ( ). ( , ). . . ( ). (S, v, a) (, , ). 2. . (I, II III ). . . . . . . (, ). . ( ). . . . . . , . 3. ( ). ( ). ( ). ( ). . ( ). . . . . ( , ). . . . . . , . . . . . . . . 4. . . - . ( , , ). . . ( ). . . . . ( ). . 5. , . . . , . . . . . . . ( ). . . . . . . . . 6. (- , , ). . . . (I II ). . . . . . . .

: 1. .. , . . : , . , 1989. 2. . . , . . : , . , 1983. 3. . . , . . : , . , 1976. 4. . , . . : ( I, II ) I II , . , 1982. 5. . , . : , , . , 1988. 6. . , . : , . , , 1987. 7. . , . , . : , . : , , 2000. ( ).

1. KINEMATIKA TRANSLATORNOG I ROTACIONOG KRETANJA MATERIJALNE TA^KE (TELA) Kinematika izu~ava razli~ia mehani~ka kretanja tela bez razmatranja uzroka koji izaziva to kretanje. Razlikuju se dva oblika kinematskog kretanja: translatorno i rotaciono. Osnovne kinemati~ke veli~ine kretanja su: put (s), brzina (v) i ubrzanje (a) - translatorno kretanje; ugaoni pomeraj (), ugaona brzina () i ugaono ubrzanje () - rotaciono kretanje

Kinematika translatornog kretanja

Kretanje tela po pravoj liniji sa konstantnom brzinom (v = const) naziva se ravnomerno s s = v t . (uniformno) pravolinijsko kretanje. Brzina kretanja je v = , a pre|eni put t Ako se telo kre}e tako da na razli~itim delovima pravolinijskog puta ima razli~ite srednje brzine, to je ukupna srednja brzina na celom putu s s + s + K + sn vsr = = 1 2 . t t1 + t 2 + K + t n Kretanje tela kod koga je ubrzanje konstantno (a = const) naziva se ravnomerno promenljivo. Kod v v2 v1 takvog kretanja srednje ubrzanje asr je asr = = , gde je v - promena brzine a t t t 2 t1 vremenski interval. Srednja brzina je srednja aritmeti~ka vrednost po~etne vo i krajnje brzine v v +v vsr = 0 . 2 U zavisnosti od znaka ubrzanja, ravnomerno promenljivo kretanje mo`e biti: ubrzano (a > 0) i usporeno (a < 0), a u odnosu na po~etne uslove mo`e biti: kretanje bez po~etne brzine (vo = 0) i kretanje sa po~etnom brzinom (vo > 0). Za kretanje bez po~etne brzine (vo = 0), brzina i pre|eni put dati su slede}im relacijama: v0 + v v at at 2 vsr = s = vsr t = v = at ; = = ; ; v 2 = 2as . 2 2 2 2 Za kretanje sa po~etnom brzinom (vo > 0) je: at 2 2 s = v0t v = v0 + at ; ; v 2 = v0 2as ; 2 gde se znak (+) odnosi na ubrzano a znak (-) na usporeno kretanje. Specijalan slu~aj ravnomerno promenljivog pravolinijskog kretanja koje se vr{i sa konstantnim ubrzanjem g = 9,81 m/s2 (ubrzanje Zemljine te`e) je slobodno padanje (hitac nani`e). Kod takvog kretanja va`e slede}e relacije:

za vo = 0
v = gt

za vo > 0

v = v0 + gt gt 2 h = v0t + 2
v 2 = v0 + 2ah
2

gt 2 s=h= 2 v 2 = 2 gh

Za hitac navi{e (vertikalan hitac) (usporenog kretanje) je: gt 2 2 v = v0 gt ; h = v0t ; v 2 = v0 2ah . 2

Kinematika rotacionog kretanja

Ako se materijalna ta~ka (telo) kre}e po krugu, to u svakoj ta~ki kru`ne putanje linearna brzina v je u pravcu tangente, a ubrzanje ac u pravcu radijusa R i naziva se radijalno ili centripetalno ubrzanje. U tom slu~aju je l 2R v2 v= = ; ac = , t T R gde je l - obim kruga, R - polupre~nik kruga a T - period rotacije. Jedna~ine koje opisuju rotaciono kretanje tela mogu se izvesti iz jedna~ine translacionog kretanja stavljanjem umesto puta s - ugao obrtanja (rad), brzine v - ugaona brzina (rad/s) i ubrzanja a ugaono ubrzanje (rad/s2). U tom slu~aju za ravnomernu rotaciju ( = const) bi}e: , t a za ravnomerno promenljivu rotaciju (ubrzanu > 0 i usporenu < 0) je: t 2 2 = 0 t ; = 0t ; 2 = 0 2 ; 2 gde znak (+) odgovara ubrzanoj, a znak (-) usporenoj rotaciji. Kod ubrzane rotacje bez po~etne brzine je 0 = 0. Ugaona brzina , period rotacije T i frekvencija povezane su izrazom 2 = = 2 . T Ugaone veli~ine , i povezane su sa odgovaruju}im linijskim veli~inama s, v i a slede}im odnosima: s s = R , = , R v v = R = , R a at = R = , R 2 2 v 4 R ac = = 2R = = 4 2 2 R , 2 R T (at je projekcija vektora linearnog ubrzanja na pravac tangente u datoj ta~ki, a ac - projekcija tog ubrzanja na pravac radijusa. Ukupno ubrzanje je

= t

a = at + ac = 2 R 2 + 4 R 2 = R 2 + 4 .
2 2

RE[ENI ZADACI 1. Iz dve ta~ke A i B, postavljene na rastojanju so = 90 m jedna od druge istovremeno u istom pravcu po~inju kretanje dva tela. Telo koje se kre}e iz ta~ke A ima brzinu 5 m/s, a telo koje se kre}e iz ta~ke B - brzinu 2 m/s. Posle koliko vremena prvo telo dostigne drugo telo? Koliki su pre|eni putevi svakog od tela?

Dato: so = 90 m v1 = 5 m/s v2 = 2 m/s

Odrediti: t-? s1 - ?; s2 - ?

Re{enje: Do ta~ke gde se tela sustignu prvo telo je pre{lo put s1 = so + s2 = v1t, a drugo put s2 = v2t. Iz ovih jedna~ina sledi da je v1t = so + v2t, odnosno s0 t= = 30s . v1 v2 2. Jedan automobil, kre}u}i se ravnomernom brzinom 12 m/s, pre{ao je za 10 s isti put kao i drugo telo za 15 s. Kolika je brzina drugog tela? Dato: v1 = 12 m/s t1 = 10 s t2 = 15 s Odrediti: v2 - ?

Re{enje: Po{to oba automobila pre|u isti put razli~itim brzinama za razli~ita vremena, to je: v1t1 = v2t2 odnosno, vt m v2 = 1 1 = 8 . t2 s 3. Iz ta~ke A kre}e se ka ta~ki B automobil brzinom 20 m/s. Istovremeno, nasuprot njemu, iz ta~ke B polazi autobus brzinom 54 km/h. Rastojanje izme|u ta~aka A i B je 17,5 km. Na kom rastojanju od ta~ke A se automobil susretne sa autobusom? Koliki je pre|eni put autobusa? Dato: s = 17,5 km = 17,5x103 m v1 = 20 m/s v2 = 54 km/h = 15 m/s Odrediti: s1 - ?; s2 - ?

Re{enje: Do ta~ke susreta automobil je pre{ao put s1 a autobus put s2, pa je s = s1 + s2 = v1t + v2t = (v1 + v2)t. Odavde je vreme susreta s t= = 500s . v1 + v2 Pre|eni put automobila je s1 = v1t = 10 km, a autobusa s2 = v2t = 7,5 km. 4. Prvu polovinu puta automobil pre|e srednjom brzinom 15 m/s, a drugu polovinu puta srednjom brzinom 10 m/s. Kolika je srednja brzina automobila na celom putu? Dato: v1 = 15 m/s v2 = 10 m/s s1 = s2 = s/2 Odrediti: vsr - ?

Re{enje: Kako su vremena prelaska prve, odnosno druge polovine puta t =

s1 s = i v1 2v1

t2 =

s m 2v v s2 s = , to je vsr = = 1 2 = 12 . s s v2 2v2 v1 + v2 s + 2v1 2v2

5. Pe{ak za 5 s, pre|e put od 4 m, za slede}ih 15 s pre|e 14 m i za poslednjih 10 s put od 12 m. Kolika je srednja brzina pe{aka na celom putu? Dato: t1= 5 s; t2= 5 s; t3 = 10 s s1 = 4 m; s2 = 4 m; s3 = 4 m; Re{enje: s s +s +s m vsr = u = 1 2 3 = 1 . tu t1 + t2 + t3 s 6. Na prvoj ~etvrtini puta, srednja brzina voza je 20 m/s. Kolika je srednja brzina voza na drugom delu puta ako je srednja brzina voza na ~itavom putu 15 m/s ? Dato: v1 = 20 m/s vsr = 15 m/s s1 = s/4 ; s2 = 3s/4 Odrediti: v2 - ? Odrediti: vsr - ?

Re{enje: Srednja brzina na celom putu je s s +s s + s2 ( s1 + s2 )v1v2 sv1v2 4v1v2 vsr = u = 1 2 = 1 = = = s1 s2 s tu t1 + t2 s1v2 + s2v1 (v2 + 3v1 ) v2 + 3v1 + v1 v2 4 m 3vsr v1 Re{enjem ove jedna~ine sledi da je v2 = = 13,8 . s 4v1 vsr 7. Brzina voza na prvoj polovini puta je dva puta ve}a nego na drugoj. Kolike su brzine voza du` svakog dela puta ako je srednja brzina voza na celom putu 16 m/s ? Dato: v1 = 2v2 s1 = s2 = s/2 vsr = 16 m/s Re{enje: Odrediti: v1 - ?; v2 - ?

4v m 3v su s +s s = 1 2 = = 2 . Odavde sledi da je v2 = sr = 12 , a s s 3 s 4 tu s1 + s2 + v1 v2 2v1 2v2 m v1 = 2v2 = 24 s 8. Rastojanje izme|u dva grada koji le`e na istoj reci je 54 km. Putovanje brodom uzvodno od jednog do drugog grada traje 7 h, a nizvodno 3 h. Kolika je srednja brzina reke u odnosu na obalu, a kolika brzina broda u odnosu na vodu? vsr =
Dato: s = 54 km t1 = 7 h, t2 = 3 h Odrediti: vR - ?; v - ?

Re{enje: Za kretanje broda uzvodno je s = (v - vR)t1 a nizvodno s = (v + vR)t2. Izjedna~avanjem ovih s (t t ) km . Brzina broda u odnosu na vodu je jedna~ina sledi da je vR = 2 1 = 4,5 h 2t1t2 s + vRt1 km v= = 13,5 . t1 h 9. Materijalna ta~ka kre}u}i se ravnomerno po krugu polupre~nika 0,2 m na~ini 300 obrtaja za vreme 1 min. Kolika je ugaona brzina, frekvencija, period oscilovanja i linijska brzina? Dato: r = 0,2 m t = 1 min = 60 s n = 300 obrta Re{enje:Frekvencija obrtanja je = Odrediti: v - ?; - ?; T - ?; - ?

n = 5Hz . Ugaona brzina je = 2 =31,4 rad/s, a period t 2R rad 1 = 6,28 rotacije T = = 0.2 s . Linijska bzina je v = . T s
10. Kotur pre~nika 20 cm rotira ravnomerno i na~ini 360 obrtaja za 3 minuta. Odrediti period rotacije, ugaonu brzinu i linijsku brzinu ta~ke na obodu kotura. Dato: d = 20 cm; r = 10 cm t = 3 min = 180 s n = 360 obrta Re{enje: Odrediti: v - ?; - ?; T - ?

T=

t = 0.5s n

2 rad rad = 12,56 ; v = r = 1,25 . T s s

11. Odrediti radijus rotiraju}eg to~ka, ako je linijska brzina ta~ke na obodu to~ka dva puta ve}a od ta~ke koja le`i za 5 cm bli`e osi to~ka. Dato: v1 = 2v2 r= 5 cm = 5 x 10-2 m Odrediti: r-?

Re{enje: Linijske brzine tih ta~aka su: v1 = r i v2 = (r r ) . Uz dati uslov, sledi da je r = 2 (r r ) , odnosno r = 2r = 10 cm. 12. Kolike su ugaone brzine sekundne, male i velike kazaljke ~asovnika? Odrediti: s - ? m - ? v - ? Re{enje:

Periodi rotacije su: Ts = 60 s, Tm = 24 x 60 x 60 s = 86400 s, Tv = 60 x 60 s = 3600 s. Odgovaraju}e ugaone brzine su:

s = v =

rad 2 2 3,14 = = 0,104 ; Ts s 60

m =

rad 2 2 3,14 = = 1,74 10 3 ; Tv s 3600

rad 2 2 3,14 = = 7,26 10 5 . Tv s 86400 13. Pri ravnomerno ubrzanom kretanju iz stanja mirovanja telo je pre{lo za 5 s put 90 cm. Koliki je pre|eni put za vreme 7 s?
Dato: t1 = 5 s; t2 = 7 s s1 = 90 cm Re{enje: Odrediti: s2 - ?

at at Pre|eni putevi tela za vreme t1 i t2 su: s1 = 1 i s2 = 2 . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se 2 2 2 2 s1 t1 t = 2 odnosno s2 = s1 22 = 2s1 = 1,8m . s2 t 2 t1 14. Jedna~ina kretanja tela ima oblik s = 15t + 0,4t2. Na}i ubrzanje tela, po~etnu brzinu, njegovu brzinu posle 5 s kretanja i pre|eni put.
Dato: s = 15t + 0,4t2 t=5s Odrediti: vo - ?; v - ?; s - ?; a - ?

Re{enje: Upore|ivanjem date jedna~ine sa jedna~inom kretanja u op{tem obliku

at 2 i s = 15t + 0,4t2 , sledi da je vo = 15 m/s i a/2 = 0,4 m/s2. 2 Brzina kretanja posle 5 s je v = v0 + at =19 m/s a pre|eni put s = 86 m. s = v0t +
15. Telo pre|e put 50 m za vreme od 5 s, pri ~emu se njegova brzina pove}a 4 puta. Odrediti ubrzanje tela smatraju}i da je ono konstantno. Dato: t=5s s = 50 cm v1 = 4v2 Re{enje: Ubrzanje tela je a = Odrediti: a-?

v v2 v1 4vo vo 3vo at = = = . Odavde sledi da je vo = . Pre|eni put je t t2 t1 t t 3

6s m at 2 at 2 at 2 5at 2 . Kona~no sledi da je a = 2 = 2,4 2 . s = v0t + = + = 5t s 2 3 2 6

16. Automobil polazi iz stanja mirovanja i kre}e se ravnomerno ubrzano. U jednom trenutku on ima brzinu 25 m/s. Na ostalom delu puta 150 m brzina mu je 40 m/s. Koliko je ubrzanje automobila i koliki je put on pre{ao u trenutku kad je imao brzinu 25 m/s? Dato: v1 = 25 m/s; v2 = 40 m/s s2 = 150 m Re{enje: Kako je v2 = v0 + 2as2 sledi da je a =
2
2 2 2

Odrediti: s1 - ? a - ?

v2 v1 m 2 = 3,25 2 . Iz relacije v1 = 2as1 sledi 2 s2 s

v s1 = 1 = 96m 2a 17. Kre}u}i se ravnomerno usporeno sa usporenjem 0,5 m/s2 i po~etnom brzinom 20 m/s voz se posle izvesnog vremena zaustavi. Posle kog vremena se voz zaustavi i koliki je pre|eni put za to vreme?
Dato: vo = 20 m/s a = 0,5 m/s2 Re{enje: Odrediti: s-?t-?

vo at 2 = 40 s . Pre|eni put je s = v0t = 400m . a 2 18. To~ak koji rotira na~ini za prvih 10 s 50 obrta. Rotacija to~ka je ravnomerno ubrzana. Odrediti: ugaono ubrzanje i kona~nu ugaonu brzinu.
Iz relacije v = v0 at , za v = 0, sledi t = Dato: t = 10 s n = 50 obrta Re{enje: Iz relacije = Odrediti: - ?; - ?

t 2

2 brzina je = t = 62,8 rad/s.

, sledi uz = 2n, sledi 2n =

t 2
2

. Odavde je =

4n rad = 6,28 . Ugaona 2 t s

19. Rotiraju}i to~ak smanji pri usporenju za vreme od 1 min svoju frekvenciju od 300 obr/min na 180 obr/min. Na}i ugaono ubrzanje i broj obrta na~injenih za to vreme. Dato: t = 60 s 1 = 300 obr/min 2 = 180 obr/min Odrediti: n - ?; - ?

Re{enje: Kako se to~ak kre}e ravnomerno usporeno, to je i = 0 t . Zamenom o = 2o i = 2 sledi 2 ( o ) rad = = 0,21 2 . Ugaono pomeranje je t s

 = 0t

t 2
2

. Za = 2n i o = 2o sledi 2n = 2 ot

t 2
2

, odakle je

2 = 240obrta . 2 20. Ventilator rotira sa frekvencijom 900 obr/min. Posle isklju~enja on na~ini 75 obrta do zaustavljanja. Koliko je vremena pro{lo od trenutka isklju~enja do potpunog zaustavljanja? n=
Dato: n = 75 obrta = 900 obr/min = 15 Hz Re{enje: Iz jedna~ine = 0 t , uz = 0 sledi = Odrediti: t-?

2 ot

t 2

o
t

2 2 = 0 2 2 , daje 2 = o . Odavde je t 2 o 2 2 2nn 2n t= = = = = 10s . o 2 o 2

2 . Zamenom ovih izraza u jedna~inu kretanja t

21. Materijalna ta~ka ravnomerno rotira po krugu polupre~nika 8 cm. Odrediti linijsku i ugaonu brzinu i normalno ubrzanje ta~ke ako ona izvr{i 25 obrta za 10 s. Dato: n = 25 obrta t = 10 s r = 8 cm Re{enje: Odrediti: v - ?; - ? an - ?

Period oscilovanja je T=t/n, a linijska brzina v = r = 2 r = 2nr = 1,256 m .

T t s

Ugaona brzina je = v/r = 15,2 rad/s, a normalno ubrzanje an =

v rad r = = 2 r = 18 . r r s
2 2 2

22. Materijalna ta~ka se kre}e po krugu polupre~nika 10 cm ravnomerno ubrzano sa tangencialnim ubrzanjem 40 m/s2. Za koje }e vreme od po~etka kretanja tangencijalno ubrzanje biti polovina vrednosti normalnog ubrzanja? Dato: r = 10 cm at = 4 x 10-2 m/s2 at = 0,5 an Re{enje: Iz jedna~ine an =
t= 2r = 2,25s . at

Odrediti: t-?

v2 , sledi uz an = 2at i v = att , r

da je

2at =

at t 2 , odakle je r

23. Telo pada sa visine 500 m. Odrediti pre|eni put tela u poslednjoj sekundi padanja? Dato: h = 500 m g = 9,81 m/s2 t = 1 s Re{enje: Odrediti: h - ?

gt 2 2g , sledi da je vreme padanja tela t = = 10 s. Pre|eni put do poslednje sekunde 2 h g (t t ) 2 je h1 = = 405m , tako da je pre|eni put u poslednjoj sekundi h = h - h1 = 95 m. 2
Iz izraza h = 24. Telo je ba~eno vertikalno navi{e sa po~etnom brzinom 8 m/s. Istovremeno sa najvi{e visine koju ono mo`e dosti}i ba~eno je drugo telo vertikalno nani`e istom po~etnom brzinom. Odrediti vreme susreta tela. Dato: vo = 8 m/s g = 9,81 m/s2
2

Odrediti: t-?

Re{enje: Iz jedna~ine v 2 = v0 2 gh sledi uz v = 0 u najvi{oj ta~ki, s = h = prvog tela je s1 = v0t Odavde je t =

vo . Jedna~ina kretanja 2g
2

v gt 2 gt 2 a drugog s2 = v0t + . Kako je s = s1 + s2 = 2vot, to je 2vot = o . 2 2 2g

vo = 0,2s . 4g

25. U poslednjoj sekundi slobodnog padanja telo pre|e put 20 m. Na}i visinu sa koje je telo palo. Dato: h2 = 20 m g = 9,81 m/s2 t = 1 s Re{enje: Visina sa koje je telo palo je h = Odrediti: h-?

gt 2 g (t t ) 2 =h1 + h2, gde je h1 = visina do poslednje 2 2 gt 2 g (t t ) 2 t h = + h2 odakle je t = + 2 = 2,5s , sekunde. Izjedna~avanje ovih izraza daje: 2 2 2 gt
odnosno h =

gt 2 = 31,25m . 2
ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD

1. Jedan automobil kre}u}i se ravnomerno sa brzinom 12 m/s pre|e za 10 s put kao i drugi automobil za 15 s. Kolika je brzina drugog automobila. (Rez: v2 = 9 m/s).

2. Voz, idu}i po horizontalnom putu brzinom 35 km/h zapo~inje da se kre}e ravnomerno usporeno i prelazi 600 m, pri ~emu na kraju toga puta ima brzinu 45 km/h. Odrediti ubrzanje i vreme usporenog kretanja voza. (Rez: a 0,05 m/s2; t = 53 s). 3. Po istom pravcu iz jedne ta~ke istovremeno zapo~inju kretanje dva tela: jedno ravnomerno sa brzinom 98 m/s, drugo ravnomerno ubrzano bez po~etne brzine i ubrzanjem 9,8 m/s2. Posle koliko vremena drugo telo dostigne prvo? (Rez: t = 20 s). 4. Za prvu sekundu posle po~etka kretanja automobil pre|e 1,2 m. Sa kolikim ubrzanjem se kre}e automobil? Odrediti pre|eni put automobila posle 10 s od po~etka kretanja. (Rez: a = 0,8 m/s2, s = 7,6 m). 5. Jedna~ina kretanja tela ima oblik s = 5t + 0,8t2. Odrediti po~etnu brzinu i ubrzanje tela. Kolika je brzina i pre|eni put posle 10 s od po~etka kretanja tela? (Rez: a = 1,6 m/s2, vo = 5 m/s, v = 21 m/s, s = 130 m). 6. Prvu polovinu vremena svog kretanja automobil se kre}e brzinom 80 km/h, a drugu brzinom 40 km/h. Odrediti srednju brzinu kretanja automobila. (Rez: vsr = 16,7 m/s). 7. Telo pada sa visine 2000 m. Za koje vreme ono pre|e poslednjih 100 m? (Rez: t 0,5 s). 8. Minutna kazaljka uli~nog ~asovnika ima du`inu 3,5 m. Koliko pomeranje izvr{i njen kraj za 1 minut. (Rez: l = 0,37 m). 9. Turbina koja ima pre~nik radnog to~ka 9 m izvr{i za 1 minut 68,2 obrtaja. Odrediti brzinu krajeva lopatica toplotne turbine. (Rez: v = 32 m/s). 10. Rotiraju}i to~ak sa frekvecijom 120 obrta/min zaustavlja se u toku 1,5 min. Smatrati to kretanje za ravnomerno usporeno, odrediti broj obrta to~ka do zaustavljanja, a tako|e i ugaono ubrzanje. (Rez: n = 90 obrta, = 0,14 rad/s2). 11. To~ak koji vr{i ravnomerno kretanje, dosti`e ugaonu brzinu 20 rad/s posle 10 obrta od po~etka kretanja. Na}i ugaono ubrzanje to~ka. (Rez: = 3,2 rad/s2). 12. Telo slobodno pada sa visine 50 m. Istovremeno sa povr{ine Zemlje ba~eno je vertikalno navi{e drugo telo sa po~etnom brzinom 20 m/s. Na kojoj visini se tela susretnu? (Rez: h 19,4 m).

2. DINAMIKA TRANSLACIONOG I ROTACIONOG KRETANJA TELA Dinamika izu~ava kretanja razli~itih tela pod uticajem sila koje izazivaju ta kretanja. Razlikuju se dva oblika dinami~kog kretanja: - dinamika translacionog kretanja, ili dinamika materijalne ta~ke i - dinamika rotacionog kretanja ili dinamika tvrdog tela.

Dinamika translacionog kretanja

Dinamika translacionog kretanja bazirana je na tri Njutnova zakona: Promene stanja mirovanja ili stanja ravnomernog kretanja defini{e I Njutnov zakon (zakon inercije). Taj uslov ispunjen je ako je zbir svih sila jednak nuli. Mera za inerciju je masa tela. Masa m jedinice zapremine tela je gustina tela = m = V . V Izmena stanja mirovanja ili kretanja uslovljena je dejstvom sile. Vezu izme|u sile F i ubrzanja a defini{e II Njutnov zakon dinamike (mehanike) r r r r F F F = ma a = , ili u skalarnom obliku F = ma a = . m m Jedinica sile je 1N = kgm/s2. Gornja jedna~ina predstavlja osnovnu jedna~inu dinamike materijalne ta~ke. r r r r v v Kako je asr = , to je Fsr = m Fsr t = mv . t t r r r r Veli~ina Fsr t = I naziva se impuls sile, a veli~ina p = mv - promena impulsa tela: Impuls sile jednak je promeni impulsa tela, Fsr t = mv = p = mv2 mv1 = p2 p1 . r r Proizvod mase tela i brzine je impuls tela p = mv ( p = mv ) . U mehanici se razlikuju tri vrste sila: sila te`ine, sila trenja i sila elasti~nosti. Sila te`ine (sila te`e) je rezultat gravitacione sile privla~enja Zemlje (i drugih nebeskih tela) koja r r dejstvuju na telo. Intenzitet te sile je Q = mg (Q = mg ) gde je g = 9,81 m/s2 ubrzanje Zemljine te`e. Sile elasti~nosti ne izazivaju kretanje tela ve} samo promenu forme (oblika) tela (na primer istezanje, sabijanje, smicanje i td.). U granici elasti~nosti, sila elasti~nosti, shodno Hukovom zakonu, proporcionalna je veli~ini deformacije Fe = -kl, gde je k - restituciona konstanta ili krutost (N/m) a l - veli~ina deformacije (na primer apsolutno istezanje). Ako se radi o elasti~noj deformaciji istezanje ili sabijanje ({tapa ili `ice) tada je prema Hukovom zakonu; relativna deformacija = l/l proporcionalna naponu = F/S l 1 F ES = Fe = l = kl , l E S l gde je E Jungov modul elasti~nosti (N/m2), l - linearna dimenzija tela do deformacije, a S - povr{ina preseka. Sile trenja javljaju se pri kontaktnom dejstvu izme|u tela (sila trenja mirovanja, sila trenja klizanja i sila trenja kotrljanja). Sila trenja ima uvek suprotan smer od smera kretanja tela. Sila trenja klizanja je Ftr = Fn , gde je - koeficijent trenja klizanja, a Fn - normalna komponenta sile te`ine. Sila trenja kotrljanja je F Ftr = k n , r

gde je - koeficijent trenja kotrljanja, a r - polupre~nik kotrljaju}eg tela. Ako jedno telo dejstvuje na drugo izvesnom silom, tada i drugo telo dejstvuje na prvo silom istog intenziteta i pravca ali suprotnog smera (III Njutnov zakon) r r F1 = F2 , odnosno sila akcije jednaka je sili reakcije. Ako na telo dejstvuju vi{e sila, tada je ukupno dejstvo svih sila, tj. rezultantna sila, jednaka n r r r r r r F = F1 + F2 + ... + Fn = Fi = ma .
i =1

Ako neko telo (materijalna ta~ka) vr{i pomeranje pod dejstvom sile, tada ta sila na tom putu izvr{i rad s r A = F s = Fs cos = Fn s , gde je F - intenzitet sile, s - pre|eni put, - ugao izme|u pravca sile i puta, Fn = Fcos - projekcija sile na pravac puta. Ako je F = const i ako se pravac sile i puta poklapaju, izvr{eni rad je A=Fs. Jedinica rada je 1J = 1Nm. Ako se telo ravnomerno kre}e u suprotnom pravcu od pravca dejstva sile te`e, tada je izvr{eni rad protiv sile te`e A = Qs = Qh = mgh , gde je Q = mg sila te`e, s = h - pre|eni put (visina). Ako se telo kre}e konstantnom brzinom protiv sile trenja, izvr{eni rad je A = Ftr s = Fn s . Ako se pod dejstvom konstantne sile F telo ravnomerno ubrzava na putu izvr{eni rad je mv 2 A = Fs = mas = , 2 jer je 2as = v2. Za slu~aj da telo poseduje po~etnu brzinu vo , bi}e m 2 A = mas = (v 2 vo ) . 2 Rad protiv elasti~ne sile pod dejstvom spolja{nje sile na putu s koja se menja od 0 do Fmax (Fsr = Fmax/2), bi}e za Fe = -ks/2 ks s ks 2 A = Fe s = = . 2 2 Brzina vr{enja rada naziva se snaga, odnosno srednja snaga Psr je izvr{eni rad u jedinici vremena. A Psr = t Trenutna snaga je grani~na vrednost srednje snage.

A Fs = = Fv . t t Energija tela je njegova sposobnost za vr{enje rada. Jedinica rada je d`ul (J). Potencijalna energija tela u polju sile te`e jednaka je izvr{enom radu protiv sile te`e E p = A = mgh . P =
Elasti~na potencijalna energija jednaka je izvr{enom radu protiv dejstva elasti~ne sile ks 2 Ep = A = . 2 Kineti~ka energija jednaka je izvr{enom radu konstantne sile pri promeni njegove brzine m 2 2 Ek = A = (v2 v1 ) . 2

U izolovanom (zatvorenom) sistemu u kome ne dejstvuju spolja{nje sile ukupni impuls ostaje nepromenjen. n r r v r r p = p1 + p2 + ... + pn = pi = const.
i =1

U zatvorenom sistemu (izolovanom) mehani~ki oblici energije ostaju nepromenjeni (Zakon odr`anja energije). Ek + E p + Erot = Eu = const . Zakon odr`anja impusa i zakon odr`anja energije primenjeni na neelasti~ni sudar dvaju tela masa m1 i m2 sa brzinama v1 i v2 daju: m v + m2v2 m1v1 + m2v2 = (m1 + m2 )v , odnosno v = 1 1 , gde je v zajedni~ka brzina tela posle sudara; m1 + m2

m1v1 mv m + m2 2 + 2 2 = 1 v + Ek gde je Ek gubitak kineti~ke energije posle sudara. 2 2 2

Dinamika rotacionog kretanja

Ako ta~kasta masa ili centar mase tvrdog tela vr{i kru`no kretanje po krugu polupre~nika r, tada u svakoj ta~ki putanje na telo dejstvuje centripetalna sila sa pravcem ka centru rotacije mv 2 Fcp = macp = = m 2 r = 4 2 2 mr . r Sila koja ima suprotan smer dejstva od Fcp ali isti intenzitet je inercijalna sila i naziva se r r centrifugalna sila Fcf = Fcp . Proizvod sile F i normalnog rastojanja r (kraka sile) izme|u pravca dejstva sile i ose rotacije je moment sile M=Fr. Ukupni moment sila koje dejstvuju na telo jednak je sumi momenata svih sila: M = M1 + M2 + M3 + ...+ Mn =

M
i =1

Moment inercije I materijalne ta~ke u odnosu na zadanu osu rotacije jednak je proizvodu iz mase te ta~ke i kvadrata rastojanja od ose rotacije. I = mr2. Moment inercije tela jednak je sumi momenata inercije svih materijalnih ta~aka

IT = m1ri .
2

i =1

mvr mr 2 = = mr 2 , odnosno t t M = I. Ovaj izraz predstavlja II Njutnov zakon dinamike rotacije Moment impulsa tela L u odnosu na nepokretnu osu jednaka je sumi momenata impulsa svih materijalnih ta~aka tvrdog tela i defini{e se kao proizvod iz momenta inercije i ugaone brzine
Za F = const, moment sile M = Fr = mar =

L = Li = I i = I ....
Za izolovani rotiraju}i sistem ( M = 0 ) ukupni moment impulsa ostaje nepromenjen L = L1 + L2 + L3 + ...+ Ln =
i =1 i =1

L
i =1

= const .

Definicija rada kod translacionog kretanja kao proizvod iz sile i pomeraja primenljiva je i za rotaciono kretanje. Kako je F = M/ i s = r, to je izvr{eni rad konstantnog momenta sile Mr A = Fs = = M . r Snaga rotacije, analogno snazi translacije P = Fv, bi}e P = M. Ukupna kineti~ka energija rotiraju}eg tela jednaka je sumi energija svih elemenata mase tela. Saglasno izrazu Ek = mv2/2, bi}e mv 2 m 2 r 2 I 2 Ek = = = . 2 2 2 Izmena ugaone brzine od 1 do 2 dovodi do promene kineti~ke energije I ( 2 1 ) Ek = . 2 Ako telo istovremeno vr{i translaciju i rotaciju, ukupna kineti~ka energija je mv 2 I 2 T Ek = Ek + EkR = + . 2 2 RE[ENI ZADACI 1. Telo mase 3 kg pada u vazduhu s ubrzanjem 8 m/s2. Na}i sili otpora vazduha. Dato: a = 8 m/s2 g = 9,81 m/s2 Odrediti: Ftr - ?

Re{enje: Kako na telo koje pada dejstvuje sila te`ine Q = mg i sila otpora F (koja ima suprotan smer od sile te`ine), to je jedna~ina kretanja mg Ftr = ma Ftr = m( g a ) = 5,4 N . 2. Vagon mase 20 t kre}e se ravnomerno usporeno s ubrznjem 0,3 8 m/s2 i po~etnom brzinom 54 km/h. Na}i silu trenja koja dejstvuje na vagon, vreme kretanja vagona do zaustavljanja i pre|eni put. Dato: a = 0,3 m/s2 v = 15 m/s; m = 20 t Odrediti: Ft - ?; t - ?; s - ?

Re{enje: Sila trenja dejstvuje u suprotnom smeru od smera kretanja vagona sa intenzitetom Ftr = ma = 6 x 103 N. Pre|eni put se dobija iz jedna~ine 2 v 2 v 2 = v0 2as gde uz v = 0 odakle je s = 0 = 25m . Vreme zaustavljanja vagona je t = vo/a = 2a 50 s. 3. Telo mase 0,5 kg po|e iz stanja mirovanja i posle pre|enog puta 20 m ima brzinu 4 m/s. Koliki je intenzitet sile? Dato: m = 0,5 kg v = 4 m/s s = 20 m Odrediti: F-?

mv 2 = 0,2 N . 2s 4. Voz mase 104 t kre}e se brzinom 36 km/h. Pre zaustavljanja on zapo~inje ko~enje silom 2 x 105 N. Kolko rastojanje pre|e voz za 1 min od po~etka ko~enja?
Re{enje: Iz jedna~ine F = ma i v2 = 2as, sledi da je F = Dato: m = 104 t vo = 36 km/h t = 1 min Re{enje: Jedna~ina kretanja voza je s = v0t = F/m. Zamenom se dobija Odrediti: s-?

at 2 . Sila ko~enja voza je F = ma, odnosno ubrzanje a 2

s = vot

Ft 2 = 510m . 2m

5. Telo mase 100 kg kre}e se po horizontalnoj povr{ini pod dejstvom sile 250 N. Odrediti koeficijent trenja, ako se telo kre}e sa ubrzanjem 1 m/s2. Dato: m = 102 kg F = 250 N a = 1 m/s2 Odrediti: -?

Re{enje: Jedna~ina kretanja je F Ftr = ma F mg = ma . Odavde je F ma = = 0,1 . mg 6. Telo mase 2 kg vu~e se po horizontalnoj povr{ini pomo}u opruge koja se pri kretanju istegne za 2 cm. Krutost opruge je 200 N/m. Odrediti ubrzanje tela. Dato: m = 2 kg k = 200 N/m s = 2 cm Odrediti: a-?

Re{enje: Kako je ubrzanje tela a = F/m i Fe = -ks, to je a =

ks m =2 2. m s

7. Voz mase 103 t kre}e se ravnomerno ubrzano po horizontalnom putu. Kada je voz pre{ao put 250 m njegova brzina je bila 36 km/h. Sila otpora pri kretanju voza je 6 x 10-3 te`ine voza. Kolika je vu~na sila voza? Dato: m = 103 t v = 36 km/h Ftr = 6 x 10-3 mg Odrediti: F-?

Re{enje: Jedna~ina kretanja je ma = F - Ftr odakle je F = ma + Ftr = 2,6 x 105 N.

8. Automobil, mase 1,2 t, zapo~inje kretanje sa ubrzanjem 1 m/s ? . Kolika je vu~na sila automobila ako je koeficijent trenja 0,2 ? Dato: m = 1,2 t a = 1 m/s2 = 0,2 Odrediti: F-?

Re{enje: Iz jedna~ine kretanja ma = F - Ftr sledi uz Ftr = mg, F = m(a + g ) = 3,6 103 N . 9. Na telo mase 2 kg koje se kre}e brzinom 5 m/s u jednom trenutku po~inje da deluje sila 6 N u pravcu kretanja tela. Kolika je: a) brzina kojom }e se telo kretati u pravcu dejstva sile posle vremena 2 s, b) vreme za koje }e se telo zaustaviti kada sila ima suprotan smer od smera kretanja? Dato: m = 2 kg vo = 5 m/s t=2s F=6N Odrediti: v - ?; t - ?

Re{enje: a) U slu~aju kada se telo kre}e ubrzano sa po~etnom brzinom vo , jedna~ina kretanja je v vo Ft + mvo m F = ma = m , odakle je v = = 11 . t m s b) U slu~aju kada se telo kre}e usporeno i za vreme t njegova krajnja brzina je v = 0, jedna~ina v v F = m o , odnosno t = m o =0,6 s. kretanja bi}e t F 10. Bakarna `ica du`ine 1,5 m i povr{ine po pre~nog preseka 3 mm2 izdu`i se za 0,9 mm pod dejstvom sile 200 N. Koliki je Jungov modul elasti~nosti materijala `ice? Dato: l = 1,5 m l = 0,9 mm S = 3 mm2 F = 200 N Re{enje: Iz Hukovog zakona Odrediti: E-?

F l F l N =E E= = 11,11 1010 2 . S l S l m

11. Za donji deo {tapa, ~iji gornji deo je pri~vr{}en, obe{en je teg te`ine 10 kN. Du`ina {tapa je l = 2 m, a povr{ina popre~nog preseka 3 cm2. Odrediti napon u {tapu, apsolutno i relativno istezanje. Jungov modul elasti~nosti je 2 x 1011 Pa . Te`inu {tapa zanemariti. Dato: l=2m E = 2 x 1011 N/m2 Odrediti: - ?; l - ?

S = 3 cm2; F = 104 N

F Q = = 3,33 107 Pa . Iz Hukovog zakona sledi da je apsolutno S S l l istezanje l = = 0,33mm , a relativno istezanje = = 1,66 10 4 m . E l E
Re{enje: Normalni napon je = 12. Telo mase 3 kg kre}e se vertikalno navi{e pod dejstvom konstantne sile protiv dejstva sile te`e, pri ~emu na visini 2 m ta sila izvr{i rad 144 J. Koliko je ubrzanje sa kojim se telo kre}e? Dato: h=2m A = 144 J m = 3 kg g = 9,81 m/s2 Odrediti: a-?

Re{enje: Iz jedna~ine kretanja tela F Q = ma = F mg sledi da je F = ma + mg = m(a + g ) . Sila F odre|uje se iz izraza za rad F=A/h, pa je A m a= g = 14 2 . mh s 13. Lokomotiva mase 600 t polazi iz stanja mirovanja i kroz 10 min dostigne brzinu 20 m/s kre}u}i se ravnomerno ubrzano. Koliku snagu razvija lokomotiva? Dato: t = 10 min v = 200 m/s m = 600 t Re{enje: Kako je P = Odrediti: P-?

A Fs mas mv 2 = = i v2 = 2as, to je P = = 200kW . t v t 2t

14. Kolika je vu~na sila motora kamiona mase 4 t u slu~aju kada on pove}a brzinu od 5 km/h na 72 km/h na putu od 0,5 km? Dato: s = 500 m m=4t vo = 54 km/h; v = 72 km/h Re{enje: Iz jedna~ine A = Ek, tj. Fs = Odrediti: F-?

m 2 m 2 2 (v vo ) F = (v 2 vo ) = 0,7kN . 2 2s

15. Telo mase 1,5 kg i brzine 2 m/s sudara se neelasti~no sa telom mase 0,5 kg i brzine 4 m/s. Odrediti brzinu tela posle sudara, kao i gubitak kineti~ke energije posle sudara. Dato: m2 = 0,5 kg m1 = 1,5 kg Odrediti: v - ?; Ek

v1 = 2 m/s; v2 = 4 m/s Re{enje: Iz zakona odr`anja impulsa m1v1 + m2v2 = (m1 + m2 )v i zakona odr`anja energije

m v + m2v2 m1v1 mv v2 + 2 2 = (m1 + m2 ) + Ek , sledi v = 1 1 =2,25 m/s i Ek = 2 J. m1 + m2 2 2 2

16. Lokomotiva vu~e voz mase 500 t po horizontalnom putu. Snaga lokomotive je konstantna i jednaka 106 W. Ako je koeficijent trenja 0,01, na}i ubrzanje voza u momentu kada je njegova brzina 36 km/h. Dato: m = 500 t P = 106 W = 0,01 v = 36 km/h Re{enje: Iz jedna~ine kretanja F mg = ma F = ma + mg a = Kako je P = Fv, tj. F=P/v, to je a = Odrediti: a-?

F mg m

P m g = 0,1 2 . mv s

17. Na horizontalnom delu puta du`ine 3 km brzina automobila uve}a se sa 36 km/h na 72 km/h. Ako je masa automobila 3 t a koeficijent trenja 0,01, odrediti izvr{eni rad motora i njegovu srednju snagu. Dato: m=3t s = 3 km v1 = 36 km/h; v2 = 72 km/h = 0,01 Odrediti: A - ?; P - ?

Re{enje: Motor automobila izvr{i rad protiv sile trenja i rad na pove}anju kineti~ke energije: 2 2 m v2 m v1 A = Ftr s + ( ) . Kako je Ftr = mg, to je 2 2 v2 2 v12 6 A = m gs + 2 2 =1,3 x 10 J. Srednja snaga je Psr = Fvsr. Kako je F = A/s i vsr = (v1 + A v2)/2, to je P = (v1 + v2 ) = 6,5 kW. 2s 18. Vu~na sila lokomotive je 250 kN, a snaga 3000 kW. Za koje vreme voz pre|e rastojanje 10,8 km, ako se on kre}e ravnomerno? Dato: F = 250 kN s = 10,8 km P = 3000 kW Odrediti: t-?

Re{enje: Iz izraza za snagu P =

A Fs Fs = t = = 900s = 15 min . t t P

19. Telo mase 10 kg podignuto je na visini 2 m, pri ~emu je izvr{en rad od 240 J . Sa kojim ubrzanjem je podignuto telo? Dato: m = 10 kg h=2m A = 240 J Re{enje: Kako je izvr{eni rad A = mgh + Odrediti: a-?

mv 2 A mgh m , to je, uz v2 = 2ah, A = mgh + mah a = = 2,19 2 . 2 mh s

20. Dve kugle masa 0,3 kg i 0,2 kg kre}u se jedna drugoj u susret. Brzina prve kugle 5 m/s a druge 2,5 m/s. Smatrati sudar neelasti~nim, odrediti gubitak energije pri sudaru. Dato: m1 = 0,3 kg m2 = 0,2 kg v1 = 5 m/s; v2 = 2,5 m/s Re{enje: Zajedni~ka brzina oba tela posle sudara je v =
2 2

Odrediti: Ek - ?

a gubitak energije Ek =

(m + m2 ) v 2 = 0,375 J . m1v1 mv + 2 2 1 2 2 2

m1v1 + m2v2 m =4 . m1 + m2 s

21. Elevator podi`e 180 t zemlje na visinu 6 m u toku 1 h. Snaga motora elevatora je 4 kW. Odrediti koeficijent iskori{}enja. Dato: m = 180 t h=6m P = 4 kW t=1h Re{enje: Stepn iskori{}enja motora je = Odrediti: -?

Pk mgh = = 76% . P P

22. Voz u metrou kre}e se me|u stanicama konstatnom brzinom 60 km/h, pri ~emu njegov motor koristi snagu 1 MW. ^emu je jednaka sila otpora pri kretanju ako je koeficijent iskori{}enja motora 80%

Dato: v = 60 km/h Pk = 1 MW = 0,8 Re{enje: Kako je Pk = P = Fv F =

Odrediti: F-?

Pk = 48kN . v 23. Telo mase 2 kg pada sa visine 100 m po~etnom brzinom 4 m/s i pri udaru u zemlju zabije se u nju do dubine 0,2 m. Kolika je srednja sila otpora zemlje? (Otpor vazduha zanemariti)
Odrediti: F-?

Dato: v0 = 4 m/s h = 100 m s = 0,2 m

Re{enje: Kako je izvr{eni rad jednak ukupnoj energiji tela u trenutku udara o Zemlju, to je: 2 mv 2 mgh mvo Fs = mgh + F= + 10kN . 2 s 2s 24. Kugla mase 2 kg kotrlja se po horizontalnoj povr{ini brzinom 5 m/s. Koliko je ukupna energija kugle? Moment inercije kugle je I = 2mr2/5 Dato: v = 5 m/s m = 2 kg I = 2mr2/5 Re{enje: Kako je ukupna energija kugle E = Odrediti: E-?

mv 2 I 2 mv 2 2mv 2 + = + = 35 J . 2 2 2 10

25. Homogeni disk mase 2 kg i polupre~nika 10 cm rotira oko svoje ose s frekvencijom 5 ob/s. Kolikom tangencijalnom silom treba delovati na obodu to~ka da bi se on zaustavio za 3 s? Moment inercije diska je I= mr2/2. Dato: r = 10 cm m = 2 kg I = mr2/2 t=3s = 5 ob/s Re{enje: Iz jedna~ine M = Ft r = I Ft r = Odrediti: F-?

= o t =

2 mr uz uslov 0 = 0. Zamenom se dobija da je Ft = = 1,05 N . t t

mr 2 mr , odnosno F = . Kako je 2 2

26. Osovina motora automobila vr{i pri rotaciji 3600 ob/min. Koliku snagu prenosi osovina na motor ako je moment sila koji dejstvuje na nju 20 Nm ? Trenje zanemariti. Kolika je kineti~ka energija osovine za jedan puni obrt? Dato: M = 20 Nm n = 3600 ob/s Re{enje: Odrediti: Ek - ?; P - ?

I 2 M 2 P P = M = 2n = 2,4 10 W . Kineti~ka energija je Ek = = = = 62,8 J . 2 2 2n

3

27. Homogena lopta mase 5 kg pu{tena je da se kotrlja po horizontalnoj ravni brzinom 2 m/s. Koliki put }e pre}i lopta do zaustavljanja ako je sila trenja 5 N ? Moment inercije lopte je I = 2mr2/5. Dato: v = 2 m/s m = 5 kg I = 2mr2/5 Ft = 5 N Odrediti: s-?

Re{enje: Kako je izvr{eni rad protiv sile trenja jednak ukupnoj energiji

Fs =

mv 2 I 2 1 3mv 2 + , to je s = mv 2 + I 2 = = 3m . 2 2 2 Ft Ft

28. Metak leti brzinom v0 i probija dasku debljine d = 3 cm i produ`ava brzinom v1 = 0,8 v0. Koliku maksimalnu debljinu daske mo`e proboti metak sa po~etnom brzinom v0. Sila otpora daske je nepromenjena. Dato: v1 = 0,8 vo d = 3 cm Odrediti: dmax - ?

Re{enje: Kineti~ka energija metka jednaka je uzvr{enom radu na putu d i kineti~koj energiji izlaznog metka 2 2 2 0,64mvo mvo mv = Fd + Fd = 0,32 o brzine 0,8 vo. 2 2 2 Izlazni metak sa brzinom 0,8 vo probio bi dasku debljine d1 pa je 2 mv Fd1 = 0,64 o . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se d1 = 2d = 7,2cm . 2 Maksimalna debljina daske koju mo`e probiti metak brzinom vo je d max = d + d1 = 10,8cm . 29. Telo je ba~eno po horizontalnoj povr{ini brzinom 36 km/h. Posle predjenog puta od 20 m telo se zaustavilo. Koliki je koeficijenat trenja klizanja?

Dato: v = 36 km/h s = 20 m

Odrediti: -?
2 2

Re{enje: Rad sile trenja jednak je promeni kineti~ke energije Ftr s =

mvo mv mgs = o . Iz ovog 2 2

v izraza sledi = o = 0,25 . 2 gs

30. Projektil, koji se kre}e brzinom v, zarije se u d`ak sa peskom na dubini 10 cm. Na kojoj dubini u pesku }e se zariti isti projektil ako ima dva puta ve}u brzinu? Sila otpora je konstantna. Dato: v2 = 2v1 s = 10 m Odrediti: v2 - ?

Re{enje: Rad sile trenja u oba slu~aja jednak je kineti~koj energiji metka: 2 2 mv mv Ftr s1 = 1 i Ftr s2 = 2 . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se 2 2 2 sv s2 = 1 1 = 0,4m . 2 v2 ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD 1. ^ovek mase 70 kg nalazi se u liftu koji se kre}e ravnomerno usporeno vertikalno navi{e sa ubrzanjem 1 m/s2. Nadji silu pritiska (inercijalnu silu) ~oveka na pod lifta (Rez: 616 N). 2. Telo mase 20 g po|e iz mira i za vreme 4 s predje put od 8 m. Koliki je intenzitet sile koja dejstvuje na telo? (Rez: 5 mN). 3. Pad dejstvom konstantne sile 1,2 x 10-2 N materijalna ta~ka je pre{la put 30 m za prvih 10 s. Odrediti masu materijalne ta~ke. (Rez: 0,02 kg). 4. Dva tela jednakih masa kre}u se s ubrzanjima 8 x10 2 m/s2 i 64 x10-2 m/s2 . Kolika je sila koja dejstvuje na drugo telo, ako na prvo telo dejstvuje sila 12 N ? (Rez: 96 N). 5. Vagon mase 11 t kre}e se brzinom 18 km/h. Kolika mora biti sila ko~enja da bi se on zaustavio na rastojanju 250 m od mesta po~etka ko~enja? (Rez: 550 N). 6. Koliki je impuls p gvozdene kugle polupre~nika 10 cm kada se kre}e brzinom 0,6 m/s. Gustina gvo`dja je 7,8 x 103 kg/m3 ). (Rez: 19,8 kgm/s). 7. Automobil mase 103 kg, kre}u}i se jednako ubrzano, pre|e put 30 m za 3 s. Koliku snaga razvija motor automobila? (Rez: 66 kW). 8. Telo mase 1,5 kg i brzine 2 m/s sudara se neelasti~no sa nepokretnim telom mase 0,5 kg. Kolika je brzina tela posle sudara i gubitk kineti~ke energije? (Rez: 1,5 m/s; 0,75 J). 9. Kolika je snaga motora automobila mase 800 kg koji za 4 s saop{ti motoru brzinu 3,6 km/s ? (Rez: 10 kW).

10. Odrediti rad sile pri sabijanju opruge za 0,05 m Krutost opruge je 3 x 106 N/m. (Rez: 3,75 kJ). 11. Granata leti po horizontalnoj putanji brzinom 10 m/s i u jednom trenutku raspada se na dva dela sa masama 0,5 kg i 1,5 kg. Ve}i komad je nastavio da se kre}e u istom smeru sa brzinom 15 m/s. Odrediti brzinu i smer kretanja manjeg komada. (Rez: - 5 m/s). 12. Fudbalska lopta mase 400 g leti brzinom v i zaustavi se izvr{enim radom od 20 J. Kolika je bila brzina lopte? (Trenje zanemariti). (Rez: 10 m/s). 13. Koliki rad treba izvr{iti da bi se podigao kamen mase 10 kg na visinu 10 m s ubrzanjem 0,5 m/s2 (Rez: 3,1 x 103 J). 14. Fudbalska lopta mase 0,4 kg slobodno pada na zemlju sa visine 6 m i posle udara podigne se na visinu 2,4 m. Koliku energiju izgubi lopta pri udaru u zemlju. (Rez: 14,7 J). 15. Valjak mase 3 kg kotrlja se po horizontalnoj povr{ini brzinom 2 m/s. Koliko je ukupna energija valjka? Moment inercije valjka je I = 2mr2/5. Rez: 9 J). 16. Koliki je izvr{eni rad osovine pri obrtanju oko svoje ose frekvencijom 5 obr/s pri dejstvu momente sile 40 Nm. (Rez: 1,25 x 103 J). 17. Metalni disk mase 5 kg i polupre~nika 0,2 cm rotira konstantnom ugaonom brzinom 10 rad/s. Odrediti moment impulsa diska i njegovu kineti~ku energiju ako je moment inercije I = mr2/2. (Rez: 5 J). 18. Telo je ba~eno vertikalno navi{e po~etnom brzinom 8 m/s. Na kojoj visini h je njegova kineti~ka energija jednaka potencijalnoj energiji? (Rez: 1,6 m). 19. Kolika je snaga motora automobila mase 8 x102 kg koji krene iz stanja mirovanja i za vreme 5 s dostigne brzinu 54 km/h ? Trenje zanemariti. (Rez: 18 kW). 20. Telo mase 2 kg pada sa visine 150 m po~etnom brzinom 36 km/h i zarije se u zemlju do dubine 0,5 m. Kolika je srednja sila otpora zemlje. (Rez: 6,2 kN).

3. OSNOVNE INTERAKCIJE U PRIRODI Gravitaciono i elektrostati~ko polje Ta~kaste mase m1 i m2 ili sferna tela, ~iji centri su na rastojanju r, uzajamno se provla~e silom F ~iji je intenzitet prema Njutnovom zakonu op{te gravitacije upravo proporcionalan proizvodu tih masa a obrnuto srazmerna kvadratu njihovog rastojanja mm F = 12 2 , r -11 2 2 gde je = 6,67 x 10 Nm /kg univerzalna gravitaciona konstanta. Sila privla~enja izme|u Zemlje mase M i polupre~nika R i tela mase m na Zemljinoj povr{ini je mM mg = 2 , odakle je, za M = 5,97 x 1024 kg i R = 6,37 x 106 m, g = 9,81 m/s2, {to predstavlja R intenzitet gravitacionog polja Zemlje ili Zemljino gravitaciono ubrzanje. M . Na visini h, zemljino ubrzanje je g h = ( R + h) 2 Ako se telo mase m preme{ta u gravitacionom polju Zemlje iz jedne ta~ke prostora u drugu izvr{i se rad protiv gravitacione sile 1 1 1 1 A = mM ( ) = mM mM = EP1 EP2 = EP , r1 r2 r1 r2 gde su r1 i r2 rastojanja tih ta~aka od sredi{ta Zemlje. Veli~ina mM/r je gravitaciona potencijalna energija u datoj ta~ki polje. Izvr{eni rad je, dakle, jednak promeni potencijalne energije. 1 1 1 1 A Veli~ina = M ( ) = M M = 1 2 = U predstavlja razliku potencijala, jer je m r1 r2 r1 r2 = M/r gravitacioni potencijal u datoj ta~ki polja. Izvr{eni rad se, stoga, mo`e definisati i kao A = m(1 21 ) = mU . Bilo koja dva ta~kasta naelektrisanja q1 i q2 ili naelektrisana sferna tela, ~iji centri su na rastojanju r, uzajamno se privla~e ili odbijaju silom ~iji intenzitet je po Kulonovom zakonu upravo proporcionalna proizvodu tih naelektrisanja a obrnuto proporcionalna kvadratu njihovog rastojanja qq 1 q1q2 F = k 1 22 = , r 4 0 r 2 gde je k = 9 x 109 Nm2/C2 elektriostati~ka konstanta, a o = 8,85 x 10-12 C2/Nm2 dielektri~no propustljivost vakuuma (ili vazduha). Kulonova sila mo`e biti privla~na ili odbojna, {to zavisi od vrste naelektrisanja. Za slu~aj, da se naelektrisanja nalaze u nekoj drugoj sredini, ~ija je retativna dielektri~no propustljivost r tada je sila uzajamnog dejstva qq 1 q1q2 F = k 1 22 = , r 4 0 r r 2 gde je = o r apsolutna dielektri~na propustljivost sredine. Ja~ina elektri~nog polja je odnos iz sile polje F i naelektrisanja q koje se na|e u tom polju F q 1 q E= =k 2 = , q0 r 4 0 r 2 r r F gde je q naelektrisanje koje stvara polje. Ja~ina polja je vektorska veli~ina E = , odnosno q r r F = qE . Jedinica ja~ine polja je N/C.

Ako polje stvaraju vi{e ta~kastih naelektisanja, tada je ja~ina polja jednaka vektorskom zbiru ja~ina polja svakog od tih naelektrisanja. n r r r r r r E = E1 + E2 + E3 + K + En = Ei .
i =1

Ako se naelektrisanje q0 pomera u elektri~nom polju naelektrisanja q (izvor polja) iz jedne ta~ke polja u drugu, izvr{eni rad protiv sile polja jednak je promeni potencijalne energije 1 1 A = kq0 q( ) = EP1 EP2 = EP , r1 r2 gde su r1 i r2 rastojanja tih ta~aka od izvora polja. qq Veli~ina EP = k 0 je potencijalna energija polja u datoj ta~ki. r A Odnos = U predstavlja napon ili razliku potencijala, 1 - 2 = U. q0 q Potencijal polja = k je skalarna veli~ina. Jedinica potencijala je volt (V).Veza izme|u ja~ine r polja E i razlike potencijala U izme|u dve ta~ke na rastojanju d (ili izme|u obloga plo~astog kondenzatora) je 2 U E= 1 = U = Ed d d Kapacitet usamljenog provodnika defini{e se kao odnos iz njegovog naelektrisanja q i potencijala q q q = (razlike potencijala U) C = = 1 2 U Kapacitete sfernog provodnika polupre~nika r je C = 4 r r , a kapacitet plo~astog kondenzatora povr{ine S i rastojanja d izme|u plo~a S C = r . d Jedninica kapaciteta je farad (F) Ukupni kapacitet za n redno vezanih kondenzatora kapaciteta C1, C2, C3 Cn n 1 1 1 1 1 = = + + ... + . je C i =1 Ci Ci C2 Cn Za rednu vezu kondenzatora, naelektrisanje q je isto za sve kondenzatore, a napon baterije U jednak je zbiru napona na krajevima svih kondenzatora; U = U1 + U2 ++ Un . Za paralelnu vezu n kondenzatora napon U je isti za sve kondenzatore, a naelektrisanje baterije kondenzatora q jednako je zbiru naelektrisanja svakog od kondenzatora q = q1 + q2 ++ qn . Ukupni kapacitet baterije paralelno vezanih kondenzatora je C = C1 + C2 ++ Cn . 1 1 q2 Elektrostati~ka energija naelektrisanog tela (provodnika) je W = q = C 2 = . 2 2 2C Elektri~na struja Usmereno kretanje naelektrisanja predstavlja elektri~nu struju. U metalima to su elektroni, a u elektrolitima i gasovima pozitivni i negativni joni. Koli~ina naelektrisanja q koja protekne kroz popre~ni presek provodnika u jedinici vremena t q predstavlja ja~inu struje I = q = It . t Izra`ava se jedinicom amper (1A = 1C/1s).

Gustina struje j izra`ava se odnosom ja~ine struje I i povr{inom popre~nog preseka provodnika S, I koja je normalna na pravac kretanja naelektrisanja j = I = jS S Jedinica gustine struje je A/m2. Ja~ina struje se mo`e izraziti i preko broja slobodnih elektrona n naelektrisanja e (e = 1,602 x 10-19 C) koji proteknu kroz povr{inu S srednjom brzinom v, I = neSv . Omov zakon za deo elektri~nog kola daje vezu izme|u ja~ine struje I, napona U i otpora provodnika U U R: I = ;U = IR; R = . R I Elektri~ni otpor izra`ava se jedinicom om (). Za cilindri~ni provodnik du`ine l i povr{ine preseka S , otpor provodnika je l R= . S gde je specifi~ni otpor (m). Otpor provodnika R, kao i specifi~ni otpor, zavisi od temperature. Ta zavisnost data je R = R0 (1 + t ) , odnosno = 0 (1 + t ) . gde su R0 i 0 vrednosti otpora i specifi~nog otpora na 0 oC (273 K), a je temperatuski koeficijent otpora. Ako su provodnici otpora R1, R2, ... Rn vezani redno, tada je I = const;

U = U1 + U 2 + U 3 + ...U n = U i a R = R1 + R2 + R3 + ...Rn = Ri .
i =1 i =1

Za paralelnu vezu je I = I1 + I 2 + I 3 + ...I n = I i , U = const, a otpor

i =1 n 1 1 1 1 1 1 = + + + ... + = . R R1 R2 R3 Rn i =1 Ri Omov zakon za zatvoreno prosto strujno kolo se izvorom struje elektromoforne sile

= I (R + r) , R+r gde je r unutra{nji otpor izvora struje a R ukupni spolja{nji otpor . I=

Za rednu vezu izvora struje je = i , r = ri i I =
i =1 i =1 n n

je

i =1 n

R + ri
i =1

1 1 = ; I = . r r i =1 ri R+ n Za slo`eno (razgranato) elektri~no kolo primenju se Kirhohova pravila. Algebarski zbir struje u ~voru jednak je nuli (I Kirhofovo pravilo)

Za paralelnu vezu je

= i; r i =1 ri

I
i =1

= 0,

odnosno zbir struja koje uti~u u ~vor jednak je zbiru struja koje isti~u U svakoj proizvoljno zatvorenoj strujnoj konturi razgranatog kola algearski zbir padova napona jednak je algebarskom zbiru elektromotornih sila. (II Kirhovo pravilo)

I i Ri = i .
i =1 i =1

Rad elektri~nog polja (sile polja) pri preme{taju koli~ine naelektrisanja q u delu kola je U 2t A = qU = UIt = I 2 Rt = , R gde je U napon na krajevima dela kola, I ja~ina struje, t vreme proticanja struje. A U R , Koeficijent korisnog dejstva izvora struje je = k = = A R+r gde je Ak koristan rad, A ukupan rad. U2 Snaga struje u spolja{njem delu kola je P = UI = I 2 R = , R . R+r Korisna snaga je Pk = I2R. Koeficijent korisnog dejstva izvora struje je P R = k = . P R+r Po zakonu odr`anja energije bi}e prema D`ul-Lencovom zakonu W = Q = I 2 Rt = UIt gde je Q oslobo|ena toplota u provodniku. Ako elektri~na struja proti~e kroz elektrolit, to se na svakoj elektrodi izdvoji, saglasno I Faradejevom zakonu, masa supstance m koja je proporcionalna naelektrisanju Q koje protekne kroz elektrolit m = kQ = kIt , gde je k - eleltrohemijski ekvivalent. Elektrofemijski ekvivalent, saglasno II Faradejevom zakonu, proporcionalan je hemijskom 1 A ekvivalentu k = , F z gde je A - atomska masa supstance, n njena valentnost a F - Faradejev broj F = 96500 C/mol. Elektromagnetizam Elektri~na struja (pokretna naelektrisanja) u okolinom prostoru stvara magnetno polje. Magnetno polje karakteri{e se vektorskom veli~inom B koja se naziva indukcija magnetnog polja. Indukcija polja zavisi od ja~ine struje koja stvara polje i sredine u kojoj se razvija to polje. Indukcija polja izra`ava se jedincom tesla (T). Na pravolinijski provodnik du`ine l, po kome te~e struja I deluje, shodno Amperovom zakonu, homogeno magnetno polje indukcije B silom F = IBlsin, gde je ugao izme|u pravca struje i linije indukcije magnetnog polja, Za slu~aj = 90 o ; F = IBl. Ako se naeletrisanje q kre}e brzinom v u homogenom magnetnom polju indukcije B, na njega dejstvuje Lorencova sila FL = qvB sin , gde je za = 90 o F = qvB. r r B r r Ja~ina magnetnog polja izra`ava se vektorom H, koji je H = B = 0 H , a snaga koju razvija izvor struje (ukupna snaga) P = I = I ( R + r ) =
2

N . Ako se polje razvija u A2 r r nekoj drugoj sredini, ~ija relativna magnetna propustljivost je r, bi}e B = 0 r H .Indukcija magnetnog polja beskona~no duga~kog provolinijskog provodnika, po kome te~e struja I na I rastojanju r od provodnika, shodno Laplasovom zakonu je B = 0 r . r
gde je 0 magnetna propustljivost vakuuma i iznosi 0 = 4 10 7

Indukcija polja u centru solenoida, du`ine l i n namotaja, po kome te~e struja I, je

I B = 0 r n . l

gde je n = N/l broj namotaja po jedinici du`ine. Fluks vektora indukcije homogenog magnetnog polja B kroz ravnu povr{inu S polja je = BScos., gde je ugao izme|u vektora B i normale na povr{inu S. Magnetni fluks izra`ava se jedinicom veber (1Wb = 1Tm2). Ako promenljivi magnetni fluks prolazi kroz neku zatvorenu konturu, u kojoj nastaje indukaciona ems, to je po Faradejevom zakonu indukcije, indukovana ems u zatvorenoj konturi proporcionalna je brzini promene fluksa kroz tu povr{inu ograni~enu tom konturom Ei = ....Ei = n , gde je n broj namotaja. t t Elektromotorna sila samoindukcije koja nastaje u samom kolu pri izmeni sopstvenog fluksa (ja~ine I struje) je Es = L , gde je L koeficijent samoindukcije. Jedinica za L je henri (H). t RE[ENI ZADACI 1. Odrediti ubrzanje slobodnog padanja tela koje se nalazi na visini 100 km od povr{ine Zemlje. Polupre~nik Zemlje je 6378 km. Dato: h = 100 km R = 6378 km g0 = 9,81 m/s2 Odrediti: gh - ?

Re{enje: Na visini h sila te`ine tela jednaka je gravitacionoj sili kojom Zemlja privla~i telo mM M M mg h = , odakle je g h = . Kada je telo na povr{ini Zemlje tada je g 0 = 2 . Iz 2 2 ( R + h) ( R + h) R odnosa gh/g0 sledi g h = g 0
R2 m = 9,65 2 . 2 ( R + h) s

2. Srednja visina ve{ta~kog satelita iznad povr{ine Zemlje je 1622 km. Odrediti njegovu brzinu i period obrtanja. Polupre~nik Zemlje je 6378 km. Dato: h = 1622 km R = 6378 km g0 = 9,81 m/s2 Odrediti: v - ?; T - ?

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione i centrifugalne sile Mm mv 2 M M R2 R2 , pa je = v2 = = = g0 ( R + h) 2 R + h ( R + h) ( R + h) 2 R 2 R+h

v=R

g R+h

= 7,65 103

m 2 ( R + h) . Period rotacije je T = = 5,75 x 103 s. v s

3. Na kojoj visini iznad Zemlje ubrzanje gh je dva puta manje od vrednosti ubrzanja na povr{ini Zemlje? Polupre~nik Zemlje je 6378 km

Dato: gh = g0/2 R = 6378 km g0 = 9,81 m/s2 Re{enje: Iz jednakosti g h = g 0

Odrediti: h-?

R2 g R2 h = . Iz uslova da je gh = g0/2, ( R + h) 2 g 0 ( R + h) 2

sledi

( R + h) 2 = 2 R 2 h = R( 2 1) = 0,41R .
4. Na kojoj ta~ki iznad Zemlje su privla~ne sile Zemlje i Meseca jednake? Rastojanje izme|u Zemlje i Meseca je 60 R, a masa Meseca je 100 puta manja od mase Zemlje. Dato: d = 60 R R = 6378 km M=100m Odrediti: x-?

Re{enje: U ta~ki koja je na rastojanju x gravitaciona sila Zemlje je FZ =

m1M , a privla~na sila x2 m1m 100m m = Meseca u toj ta~ki je Fm = . Iz uslova da je FZ = Fm , sledi odnosno 2 2 (d x) x (d x) 2 100(d x) 2 = x 2 x = 54,5 R .

5. Period obrtanje Zemlje oko Sunca je 365 dana, rastojanje izme|u Zemlje i Sunca je 1,5x108 km. Odrediti masu Sunca. Gravitaciona konstanta je = 6,67 x 10-11 Nm2/kg2 Dato: d = 5x108 km T = 365 dana Odrediti: M-?

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione 2 2 2 v d (2d ) d Mm mv 2 = M = = = 8 1030 kg . 2 T d d

centrifugalne

sile

6. Ako se Mesec okre}e oko Zemlje brzinom 1 km/s, odrediti rastojanje izme|u Zemlje i Meseca. Masa Zemlje je 6 x 1024 kg, a gravitaciona konstanta = 6,67 x 10-11 Nm2/kg2. Dato: v = 1 km/s M = 6 x 1024 kg Odrediti: d-?

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione i centrifugalne sile

M Mm mv 2 = d = 2 = 3,84 105 kg . 2 d d v

7. Sateliti izvr{i 16 obrta oko Zemlje za vreme jednog obrta Zemlje oko svoje ose. Odrediti period, visinu i brzinu satelita ako je njegova orbita kru`nog oblika. Dato: = 16 obrta/dan R = 6378 km Odrediti: T - ?; h - ?; v - ?

Re{enje: Period rotacije je T=1/ = 5,4 x 103 s. Visina h dobija se iz izraza M M h= R = 2,651 105 m . Brzina satelita je gh = 2 ( R + h) gh

2 ( R + h) = 7,7 103 s . T 8. Kolikom privla~nom silom deluje Zemlja na telo mase 10 kg koje se nalazi na zemljinoj povr{ini? Uporediti vrednost te sile sa vredno{}u te`ine tela. v=
Dato: m = 10 kg R = 6378 km Odrediti: F-?

Re{enje: Sila privla~enja po Njutnovom zakonu je F = Po{to je Q = mg = 100 N, to je F/Q = 1.

m1m2 =100N. R2

9. Kolikim naelektrisanjem treba naelektrisati dve kuglice mase od 1 g da bi njihova odbojna sila bila jednaka privla~noj gravitacionoj sili? Kuglice se nalaze u vazduhu. Dato: Odrediti: m = m1 = m2 q-? = 6,67 x 10-11 Nm2/kg2 k = 9 x 109 Nm2/C2 Re{enje: Iz uslova jednakosti gravitacione sile i elektrostati~ke sile FE = FG, sledi da je q2 m2 2 =k 2 q=m = 8,6 1014 C . r k r 10. Odrediti silu uzajamnog odbijanja izme|u dve kugle polupre~nika 1 cm naelektrisane do potencijala 600 V i postavljene u vazduhu. Rastojanje izme|u njihovih centara je 20 cm. Dato: = 600 V k = 9 x 109 Nm2/C2 d = 20 cm Odrediti: F-?

Re{enje: Sila odboijanja po Kulonovom zakonu je F = k

q2 , a potencijal d2

= k . Kako je

q r

q=

r
k

, to je F =

2r 2
d 2k

= 107 N .

11. Dva naelektrisanja 4 x 10-8 C i 2,5 x 10-8 C nalaze se u vazduhu na rastojanju 1 m. jedno od drugog. Koliki rad treba izvr{iti da se ta naelektrisanja pribli`e na rastojanje 0,2 m? Dato: q1 = 4 x 10-8 C; k = 9 x 109 Nm2/C2 r1 = 1 m r2 = 0,2 m q2 = 2,5 x 10-8 C Odrediti: A-?

Re{enje: Ako se naelektrisanje q1 pomeri ka naelektrisanju q2 do rastojanja r2 izvr{i se rad 1 1 A = kq1q2 ( ) = 3,6 10 5 J . Rad se vr{i protiv odbojne sile. r1 r2 12. Koliki rad treba utro{iti da bi se telo mase 10 kg udaljilo sa povr{ine Zemlje u beskona~nost? Dato: m = 10 kg = 6,67 x 10-11 Nm2/kg2 R = 6378 km M = 6 x 1024 kg Re{enje: Izvr{eni rad, uz r , je A = mM ( Odrediti: A-?

1 1 ) = g 0 mR = 625MJ . R r 13. Dve naelektrisane kuglice nalaze se u vakumu na rastojanju 0,3 m i uzajamno dejstvuju silom 30 N. Naelektrisanje jedne kuglice je tri puta ve}e od druge. Odrediti vrednosti tih naelektrisanja.
Dato: q1 = 3q2 k = 9 x 109 Nm2/C2 r = 0,3 m F = 30 N
2

Odrediti: q1 - ?; q2 - ?

3F q qq Re{enje: Iz Kulonovog zakona F = k 1 2 2 = k 1 2 q1 = r = 3 10 5 C . q2 = q1/3 = 10-5 C. 3r k r

14. ^estica pra{ine mase 10-9 kg i naelektrisanja koje je pet puta ve}e od naelektrisanja elektrona, pre{la je u vakuumu rastojanje izme|u dve ta~ke ~ija razlika potencijala je 3 x 106 V. Koliku brzinu je dobila ta ~estica? Dato: q = 5 x 1,6 x 10-19 C; k = 9 x 109 Nm2/C2 U = 3 MV Odrediti: v-?

Re{enje: Kako je rad elektri~ne sile jednak promeni kineti~ke energije 2qU mv 2 m v= = 7 10 2 qU = 2 m s 15. Tri kondenzatora kapaciteta 1, 2 i 3 F spojeni su redno i priklju~eni na strujni izvor napona 220 V. Koliko je naelektrisanje baterije kondenzatora i naponi na svakom od kondenzatora? Dato: C1 = 1 x 10-6 F; C3 = 3 x 10-6 F U = 220 V C2 = 2 x 10-6 F Odrediti: q-?

Re{enje: Kod redne veze kondenzatora ukupni kapacitet je dat formulom

n 1 1 1 1 1 = = + + a za naelektrisanje va`i: q1 = q2 = q3 = q. Kako je C = q/U, to je q = C i =1 Ci Ci C2 C3 U CU = = 1,2 10 4 C . 1 1 1 + + C1 C2 C3 q q = 120V , U 2 = = 60V i Odgovaraju}i naponi na brojevima kondenzatora bi}e: U1 = C1 C2 q U3 = = 40V . C3

16. Plo~asti vazdu{ni kondenzator, ~ije rastojanje me|u plo~ama je 5 cm, napunjen je do napona 200 V a zatim isklju~en od izvora struje. Koliki }e biti napon na kondenzatoru ako se njegove plo~e razmaknu na rastojanje 10 cm? Dato: d = 10 cm U = 220 V Re{enje: Kako je C = 0 Odrediti: U2 - ?

S q qd q qd q qd iU= = , to je U1 = = 1 i U 2 = = 2 . Odnos napona je C 0S C 0S C 0S d

U1 d1 d = U 2 = U1 2 = 400V . U 2 d2 d1
17. Povr{ina plo~e plo~astog kondenzatora je 60 cm2 , naelektrisanje 10-9 C i razlika potencijala izme|u plo~a 90 V. Koliko je rastojanje izme|u plo~a? Dato: S = 60 cm2 U = 90 V q = 10-9 C Odrediti: d-?

SU S q i U = , sledi d = 0 = 4,8 10 3 m . C q d 18. Po provodniku od nikla, popre~nog preseka 0,5 mm2, te~e struja ja~ine 2A. Napon na krajevima provodnika je 1,6 V. Odrediti masu provodnika, ako je njegova gustina 8,5 x 103 kg/m3 a specifi~ni otpor je 0,42 x 10-6 m.
Re{enje: Iz izraza C = 0 Dato: S = 0,5 mm2 U = 1,6 V = 8,5 x 103 kg/m3 I=2A = 0,42 x 10-6 m Odrediti: m-?

Re{enje: Masa provodnika je m = V = Sl, a njegov otpor R = U/I, da je m =

S 2U = 4 10 2 kg . I

l . Iz ovih relacija sledi, uz R = S

19. Galvanski element ems 2,1 V i unutra{njeg otpora 0,2 vezan je za potro{a~. Odrediti ja~inu struje u kolu i otpor potro{a~a ako je napon na krajevima elementa 2 V. Dato: U=2V E = 2,1 V r = 0,2 Re{enje: Iz Omovog zakona I = Odavde je I = Odrediti: I - ?; R - ?

e U = 0,5 A . Otpor provodnika je R = U/I = 4 . r 20. Tri otpornika otpora 12, 9 i 3 spojena su redno na strujni izvor napona 120 V. Odrediti ja~inu struje i napone na krajevima otpornika.

e e = I ( R + r ) = IR + Ir = U + Ir . R+r

Dato: R1 = 12 ; R3 = 3 U = 120 V

R2 = 9

Odrediti: I-? U1, U2, U3 - ?

Re{enje: Kako je za radnu vezu ukupni otpor R = R1 + R2 + R3 = 24 , to je ja~ina struje I = U/R = 5 A. Odgovaraju}i naponi su: U1 = IR1 = 60 V, U2 = IR2 = 45 V i U3 = IR3 = 15 V. 21. Dva paralelna vezana otpornika otpora 20 i 15 vezani su u kolo struje za izvor ems 2 V i unutra{njeg otpora 0,4 . Koliku struju daje izvor? Koliki je napon na polovima izvora? Kolike struje teku kroz otpore i koliko se utro{i elektri~na energija za 10 minuta? Dato: R1 = 20 ; R2 = 15 E = 2 V; r = 0,4 Re{enje: Iz Omovog zakona I = Odrediti: I - ?; I1 - ?; I2 - ?; W - ?

e RR e , gde je Re = 1 2 sledi I = = 0,22 A . Napon R1R2 R+r R1 + R2 +r R1 + R2 U na polovima izvora je U = e - Ir = 1,9 V. Ja~ine struje u otpornicima su I1 = = 0,1A , R1 U U I2 = = 0,12 A i I 3 = = 0,1A . R2 R3 Energija struje , tj. oslobo|ena toplota je W = I2Rt=12 J.
22. Snaga elektri~nog motora na dizalici je 10 kW, a stepen korisnog dejstva 0,9. Motor je priklju~en na elektri~nu mre`u napona 220 V. Za koje vreme ova dizalica podigne teret mase 2,5 t na visinu 15 m? Kolika ja~ina struje tada proti~e kroz motor? Dato: P = 10 kW m = 2,5 t h = 15 m Odrediti: I-? t-?

Re{enje: Kako je korisna snaga Pk = P jednaka izvr{enom radu u jedinici vremena A = mgh/t tj. mgh mgh P = t = = 41s . Ja~ina struje kroz motor je I = P/U = 45,5 A. P t 23. Kre}u}i se brzinom 0,5 c, elektron uleti u homogeno magnetno polje indukcije 1 mT normalno na linije sile polja. Koliki je intenzitet Lorencove sile? Koliki je polupre~nik putanje po kojoj se kre}e elektron? Dato: v = 0,5 c B = 1 mT Odrediti: FL - ? r-?

Re{enje: Intenzitet Lorencove sile je F = evB = 2,4 x 10-14 N. Iz jednakosti Lorencove i mv 2 mv r= = 0,975m . centripetalne sile evB = r eB 24. Elektron i proton, ubrzani potencijalnom razlikom 0,1 MV, ulete u homogeno magnetno polje indukcije 10 mT i to u pravcu koji je normalan na magnetne linije sile. Koliki su polupre~nici putanje elektrona i protona? Dato: B = 10 mT r1, r2 - ? U = 0,1 MV Re{enje: Kako je izvr{eni rad elektrona (protona) jednak kineti~koj energiji eU = druge strane, Lorencova sile jednaka centripetalnoj sili Odrediti:

mv 2 , s jedne, a s 2

evB =

mv 2 1 2m pU 1 2meU , to je iz ovih jedna~ina re = = 0,1m i re = = 0,43m . r B e B e

25. Kroz kru`ni provodnik polupre~nika 0,2 m proti~e struja stalne ja~ine 10 A. Kolika je magnetna indukcija u spredi{tu kru`nog provodnika, i to u slu~aju kada se provodnik nalazi a) u vazduhu, b) u nekoj feromognetnoj sredini relativne magnetne propustljivosti 100? Dato: I = 10 A r = 0,2 mm 0 = 4 x 10-7 Tm/A; r = 100 Re{enje: Iz Laplasovog izraza B = 0 Odrediti: B0 - ?; B - ?

I = 3,14 10 5 T i B = rB0 = 3,14 x 10-3 T. 2r

26. Dinamoma{ina snage 8 kW daje napon 8 V. Kolika masa aluminijuma se mo`e izdvojiti strujom dinamoma{ine iz rastvoa soli aluminijuma za jedan dan? Elektrohemijski ekvivalent aluminijuma je k = 9,3 x 10-8 kg/C. Dato: P = 8 kW U=8V t = 1 dan = 86400 s Odrediti: m-?

Re{enje: Po I Faradejevom zakonu elektrolize je m = kIt. Kako je I = P/U to je m =

kPt = 8kg U

27. Dva izvora struje vezana su redno. ems prvog izvora je 2 V i unutra{nji otpor 0,55 , a ems drugog 1,2 V i unutra{nji otpor 1,5 .Otpor spolja{njeg dela kola je 5 . Odrediti napon na spolja{njem delu kola, napon na krajevima izvora struje, kao i stepen iskori{}enja baterija izvora. Dato: E2 = 1,2 V E1 = 2 V; r = 0,55 ; r = 1,5 ; R = 5 Odrediti: U - ?; U1 - ?; U2 - ? -?

e1 + e2 = 0,457 A . r1 + r2 + R Odgovaraju}i naponi na krajevima izvora bi}e: U1 = E1 Ir1 = 1,8V i U 2 = E2 Ir2 = 0,5V . Stepen R iskori{}enja baterije iznosi = = 72% . R + r1 + r2
Re{enje: Kako je kod redne veze izvora struje e = e1 + e2 i r = r1 + r2 to je I = 28. Paralelno duga~kom pravolinijskom strujnom provodniku kre}e se elektron na rastojanju 2 mm brzinom 107 m/s. Kolikom silom deluje magnetno polje na elektron, ako kroz provodnik te~e struja ja~ine 10 A? Dato: I = 10 A r = 2 mm 0 = 4 x 10-7 Tm/A; r = 1 v = 107 m/s Odrediti: F-?

, a 2a Lorencova sila kojom magnetno polje dejstvuje na elektron FL = evB. Odavde sledi da je I FL = 0ev = 1015 N . 2a 29. Osam male kapi `ive, svaka naelektrisana do potencijala 10 V, slivaju se u jednu ve}u kap. Koliki je potencijal stvorene ve}e kapi `ive? Dato: = 10 V n=8 k = 9 x 109 Nm2/C2 Re{enje: Potencijal jedne kapi je = k Odrediti: n - ?

Re{enje: Re{enje: Indukcija magnetnog polja pravolinijskog provodnika je B = 0

q q , a potencijal n kapi je = nk , gde je R polupre~nik r R 4 ve}e kapi. Ako je masa jedne kapi m = V= 4r3/3 to je masa ve}e kapi M = R 3 R = 3 n R . 3 q n n Kako je M = nm, to je R = r 3 n . Prema tome n = k 3 = 3 = 40V . r n n

30. Dve kuglice od zovine sr`i naelektrisane su suprotnim naelektrisanjima 2 x 10-8 C i 4 x 10-9 C i nalaze se u vazduhu na uzajamnom rastojanju 2 cm. Koliko je privla~na sila? Ako se kuglice dodirnu pa rastave do istog rastojanja, kolika }e biti odbojna sila? Na}i odnos sile privla~enja i odbijanja. Dato: q1 = 2 x 10-8 C ; q2 = 4 x 10-9 k = 9 x 109 Nm2/C2 r = 2 cm Re{enje: Privla~na sila je Fp = k Odrediti: Fp - ?; Fo - ?

q1q2 = 1,8 10 3 N , a odbojna sila, s obzirom da je posle dodira 2 r q q q2 q = 1 2 = 8 10 9 C , bi}e Fp = k 2 = 1,44 10 3 N . Odnos je Fp/Fo = 1,25. 2 r

31. Pri promeni ja~ine struje u strujnom kolu od 3A na 3,5 A u toku vremena 5 x 10-2 s , indukuje se u njemu ems samoindukcije 5 V. Koliki je koeficijent samoindukcije? Dato: I1 = 3A I2 = 3,5 A t = 5 x 10-2 s E=5V Re{enje: Kako je Es = L Odrediti: L-?

I E t L = s = 0,5H . t I

32. Za koje vreme t }e se potro{iti bakarne elektrode zapremine 500 cm3 pri elektrolizi bakarsulfata, ako je ja~ina struje 15 A? Gustina bakra je 8,9 x 103 kg/m3 , a elektrohemijski -4 ekvivalent 3,3 x 10 kg/C. Dato: V = 500 cm3 = 8,9 x 103 kg/m3 I =15 A K = 3,3 x 10-4 kg/C Odrediti: t-?

Re{enje: Iz I faradejevog zakona elektrolize m = kIt, uz m = V, sledi t = ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD

V
kI

= 5,4 102 s .

1. Dve kuglice, ~ija su naelektrisanja 2 x 10-7 C i 4,5 x 10-7 C, nalaze se u vazduhu (vakuumu). Koliko je rastojanje me|u njima, ako je sila uzajamnog dejstva 0,4 N? (Rez: 4,5 cm). 2. Polupre~nik orbite elektrona u atomu vodinika je 5 x10-11 m. Kolika je ja~ina polja i potencijal jezgra atoma u ta~kama orbite elektrona? (Rez: 5,76 x 1011 V/m; 29 V). 3. Pri preme{taju naelektrisanja 3 x 10-7 C iz beskona~nosti u neku ta~ku polja izvr{i se rad 6 x10 J. Koliki je potencijal te ta~ke? (Rez: 2 x 103 V) 4. Koliku brzinu v stekne elektron ubrzan elektri~nim poljem ~ija je razlika potencijala 100 V? Odnos naelektrisanja i mase elektrona je 1,76 x 1011 C/kg. (Rez: 5,8 x 106 m/s). 5. Tri kondenzatora kapaciteta 1, 2 i 3 F vezani su paralelno za izvor struje napona 220 V. Koliko je naelektrisanje baterije kondenzatora? (Rez: 1,32 x 10-3 C). 6. Kada se polovi generatora, ~iji unutra{nji otpor je 0,3 , spoje provod-nikom otpora 4 , napon na polovima iznosi 100 V. Kolika je ems generatora? (Rez: 120 V).

7. Metalna lopta polupre~nika 0,1 m naelektrisana je do potencijala 100 V. Koliki je kapacitet lopte ako se ona nalazi u vazduhu? Koliko je naelektrisanje lopte? (Rez:11 x 10-12 F; 1,1 nC). 8. Kondenzator kapaciteta 10 nF priklju~i se na elektri~ni izvor napona 100 V. Koliki se rad utro{i na naelektrisanje kondenzatora? Koliko je energija elektri~nog polja kondenzatora? (Rez:10-4 J, 5 x 10-4 J). 9. Kolika je brzina usmerenog kretanja slobodnih elektrona kroz metalni provodnik popre~nog preseka 1 mm2 , ako kroz njega proti~e struje stalne ja~ine 10 A, Koncentracija slobodnih elektrona iznosi 1028 1/m3. (Rez: 6 x 10-3 m/s). 10. Kada se dva otpornika ve`u redno tada je ekvivalentni otpor 40 , a kada su vezani paralelno ekvivalentni otpor je 7,5 . Koliki su otpori ovih provodnika? (Rez: 10 ; 30 ). 11. Elektri~ni motor pokre}e lift mase 1,2 t stalnom brzinom 0,5 m/s. Koliku snagu razvija motor. Kolika ja~ina struje proti~e kroz motor? Stepen korisnog dejstva motora je 0,9. (Rez: 5,9 kW; 27 A). 12. Kroz beskona~an pravolinijski provodnik proti~e struja ja~ine 10 A. Kolika je ja~ina magnetnog polja i magnetna indukcija u ta~kama koje su na normalnom rastojanju 0,1 m od provodnika? (Rez: 50/ A/m; 20 x 10-6 T). 13. Kolika se koli~ina toplote oslobodi u elektri~noj sijalici ako kroz nju pro|e koli~ina elektriciteta 3 x 103 C pri naponu 220 V? (Rez: 6,6 x 105 J). 14. Koliki je elektrohemijski ekvivalent bakra ako se pri elektrolizi bakar-sulfata bakarna anoda zapremine 720 cm3 potro{i za 9,7 x 105 s pri ja~ini struje 20 A? Gustina bakra je 8,9 x 103 kg/m3. (Rez: 0,33 mg/C). 15. Elektron se kre}e u homogenom magnetnom polju u vakuumu normalno na linije indukcije po krugu polupre~nika 0,1 m. Indukcija magnetnog polja je 2 x 10-5 T. Kolika je brzina i period obrtanja elektrona? (Rez: 3,52 x 107 m/s; T = 1,75 x 10-8 s). 16. U toku vremena 4 x 10-2 s promeni se ja~ina struje od 2 A na 2,5 A. Koliko je indukovana eme samoindukcije? Koeficijent samoindukcije je 0,4 H? (Rez: 5 V).

4. FIZIKA VELIKOG BROJA ^ESTICA Osnovi zakoni molekulsko kineti~ke teorije idealnog gasa Parametri stanja idealnog gasa mase m su: pritisak p, zapremina V i teperatura T. Jedna~ine koje povezuju te veli~ine nazivaju se jedna~ine stanja. Za izotermni proces, T = const), proizvod pritiska i zapremine gasa je konstantna veli~ina pV = const, ili za dva gasna stanja p1V1 = p2V2 = const (Bojl-Moriotov zakon). Za izobrani proces, p = const), zapremina gasa menja se linearno sa promenom teperature V = V0 (1 + t ) , gde je V0 - zapremina gasa na t = 0 oC, V - zapremina na temeraturi t, zapreminski koeficijent kubnog {irenja gasa (1/273 K-1. V T = (Gej-Lisakov zakon) Kori{}enjem termodinami~ke temperature T, sledi V0 T0 Za izohorni proces, (V = const) pritisak je p = p0 (1 + t ) gde je p0 - pritisak na t = 0 oC, a p - pritisak gasa na temperaturi t. p T = . ([arlov zakon). Prelaskom na apsolutnu temperaturu sledi p0 T0 Pritisak gasne sme{e jednak je sumi parcijalnih pritisaka gasova koji ~ine tu smesu

p = p1 + p2 + p3 + ... + pn = pi . (Daltonov zakon).

i =1

Pri istim pritiscima i temperaturama mol svakog gasa zauzima jednake zapremine. (Avagadrov zakon ). Zapremina jednog mola je 22,4 dm3 . Broj molekula u jednom m3 naziva se Lo{mitov broj, NL = 2,6868 x 1025 mol-1. a broj molekula koji se sadr`i u jednom molu bilo kog gasa je Avagardov broj NA = 6,023 x 1023 mol-1. Jedna~ina stanja idealnog gasa (Klapejron-Mendeljejeva jedna~ina ) objedinjuje sva tri gasna zakona, i oblika je pV = RT za mol gasa, odnosno pV = RT za proizvoljnu koli~inu gasa, gde je - broj molova, = m/M a R univerzalna gasna konstanta (R = 8,315 J/molK). Odnos R/NA = k = 1,38 x 10-23J/K Bolcmanova konstata. Jedna~ina stanja pV = RT svodi se, uz k = R/NA na oblik p = nkT, gde je n = N/V koncentracija molekula (broj molekula po jedinici zapremine). Osnovna jedna~ina molekulsko-kineti~ke teorije idealnog gasa daje vezu izme|u pritiska gasa i 2N njegove srednje kineti~ke energije molekula (Klauzijusova jedna~ina) i oblika je p = W ,gde 3V 3 mv 2 3 je N/V koncentracija molekula. Kako je W = kT , to iz jednakosti = kT sledi da je srednja 2 2 2 3kT 3RT kvadratna brzina v = . = m M Svojstva ~vrstih i te~nih tela Pri zagrevanju ~vrstog tela njegove linearne dimenzije menjaju se sa temperaturom po zakonu l = l0 (1 + t ) , gde je l0 linearna razmera tela na 0 oC a koeficijent linearnog {irenja). Pri zagrevanju ~vrstih tela njegova zapremina menja se po zakonu V = V0 (1 + t ) ,

gde je V0 zapremina tela pri t = 0 oC a koeficijent zapreminskog {irenja. Ova formula primenjiva je i za {irenje te~nosti pri zagrevanju. Promena gustine ~vrstih i te~nih tela pri njihovom zagrevanju dovodi do promene gustine po zakonu =

0 , gde je 0 gustina tela na 0 oC. 1 + t

Ravnote`a fluida (te~nosti i gasovi) i zakoni kretanja kao i uzajamno dejstvo fluida sa tvrdim telima pri njihovom relativnom kretanju, podle`u zakonima hidromehanike. U fluidima se pritisak p = F/S (sila po jedinici povr{ine) prenosi u svim pravcima podjednako p1 = p2 = p3 = .... = pn (Paskalov zakon). Npr. kod hidrouli~ne prese, ko~nica i sl. se manjom silom izaziva ve}i efekat F F S p1 = p2 1 = 2 F2 = F1 2 , jer za S2 > S1 je F2 > F1. S1 S 2 S1 Pritisak, izazvan silom te`ine fluida je hidrostati~ki pritisak i zavisi od dubine (visine) ispod slobodne povr{ine fluida p = p0 + gh , gde je p0 = 1,01 x 105 Pa normalan atmosferski pritisak, gustina fluida i h dubina (visina) stuba fluida. Na svako potopljeno telo u fluidu deluje sila potiska koja je jednaka te`ini istisnutog fluida F = Q = m f g , gde je mf - masa istisnugog fluida (Arfimedov zakon). Pri stacionarnom strujanju idealnog fluida masa (zapremina) fluida koja protekne kroz bilo koji presek strujne cevi u jedinici vremena ostaje nepromenjena m = V = Sv = const . U bilo kom preseku gustina fluida je nepromenjena, pa je Sv = const ; za bilo koja dva preseka va`i S1v1 = S 2v2 ( jedna~ina kontinuiteta). Bernulijeva jedna~ina odre|uje raspodelu pritisaka u strujnoj cevi i oblika je: v 2 p+ + gh = const , gde je v2/2 - dinami~ki pritisak, gh - hidrostati~ki pritisak a p - stati~ki 2 pritisak. v 2 v 2 Za bilo koja dva preseka strujne cevi bi}e: p1 + 1 + gh1 = p2 + 2 + gh2 . Ako je strujna cev 2 2 2 v horizontalna tada je p + = const ,a u slu~aju strujne cevi jednakog preseka (v1 = v2) 2 je p + gh = const . Brzina isticanja fluida (te~nosti) iz nekog otvora na dubini h ispod slobodne povr{ine, je prema Tori~elijevoj formuli v = 2 gh . Zapreminski protok istekle te~nosti je Q = Sv = S 2 gh , odnosno
Q = kSv = kS 2 gh , gde je k - koeficijent kontrakcije mlaza.

Brzina isticanja gasova iz suda u kome je pritisak p > p0, je v = Sila unutra{njeg trenja je, prema Njutnovom zakonu , F = S

2p

, gde je - gustina gasa.

v , gde je koeficijent unutra{njeg t trenja, S - povr{ina, v/t - gradijent brzine (promena brzina du` pravca koji je normalan na pravac strujanja fluida. Za slu~aj kada se sferno telo polupre~nika r kre}e u nekom fluidu brzinom v, sila otpora, prema Staksovom zakonu, je F = 6rv . Ako se sferno telo kre}e ravnomerno kroz fluid brzinom v, mo`e se, iz uslova ravnote`e sile trenja i sile te`ine i sile potiska odrediti koeficijent viskoznosti: 2 2 ( t f ) gr = . v 9

Na dodirnim povr{inama te~nosti i vazduha, kao i kod ~vrstih tela i te~nosti, javljaju se karakteristi~ni efekti poznati kao povr{inski napon i kapilarne pojave. Ti efekti su rezultat dejstva me|umolekulskih sila dodirnih povr{ina. Konstanta povr{inskog napona (N/m2), predtstavlja odnos iz izvr{enog rada (potrebnog za A uve}anje povr{ine te~nosti) i same te povr{ine = . S U potopljenim kapilarama (cevima polupre~nika r < 1 mm) u nekoj te~nosti, nivo te~nosti se di`e (kapilarna atrakcija) ili spu{ta (kapilarna depresija) do visine 2 cos h= , gde je - koeficijent povr{inskog napona, - gustina te~nosti, r -polupre~nik gr kapilare, g - Zemljino ubrzanje a - ugao kva{enja. Osnovni zakoni termodinamike Unutra{nja energije predstavlja ukupnu energiju termodinami~kog sistema i jednaka je zbiru kineti~ke energije translatornog i rotacionog kretanja molekula sistema (Ep = 0). i i RT T U = W = Ek + EkR = nkT = n 2 2 NA gde je i broj stepeni slobode ( i = 2 za jednotome, i = 5 za dvotomne, i = 6 vi{eatomne molekule) i . Za mol gasa je U = RT . 2 i Promena unutra{nje energije je U = RT . 2 i U = R = CV je molarni toplotni kapacitet sistema pri konstantnoj zapremini i Odnos T V = const 2 izra`ava se jedinicom J/molK. Odnos CV/M (M molarna masa), predstavlja specifi~nu toplotu sistema pri V = const. C i R cV = V = . M 2M Za mol gasa je promena unutra{nje energije U = CV T = cV MT , a za proizvoljnu koli~inu gasa,

i+2 U = R = C p , je toplotni koja ima molova je U = CV T = mcV MT . Odnos 2 T p = const

kapacitet sistema pri p = const Promena unutra{nje energije za mol gasa je U = C p T = c p MT , a za proizvoljnu koli~inu gasa U = C p T = mc p T Odnos cp/cV = i predstavlja Poasonovu konstantu ( = 1,66 za jednoatomni 1,4 za dvoatomni i 1,33 za vi{eatomni molekul. Razlika Cp - CV = R predstavlja Majerovu jedna~inu. Ako se termodinami~kom sistemu dovede spolja neka energija (toplota) tada po I principu termodinamike jedan deo te energije ide na vr{enje rada A, a drugi deo na promenu unutra{nje energije Q = A + U = pV + U . Za slu~aj kada se stanje sistema menja pri V = const, tada je promena unutra{nje energije U = Q = cV mT , a u slu~aju kada se stanje sistema menja pri P = const izvr{eni rad nad sistemom je A = pV. Ako se taj rad vr{i u toplotnoj ma{ini, tj. u cilindru popre~enog preseka S , tada je A = pV = pSl , gde je l pomak klipa uslovljen promenom zapremine. Koeficijent iskori{}enja toplotne ma{ine, shodno II principu termodinamike predstavlja odnos iz Q Q2 Q T korisnog rada i unete energija u ma{inu = 1 = 1 2 = 1 2 gde je Q1 uneta energija u Q1 Q1 T1

cilindar, Q2 odvedena energija hladnjaka, a T1 i T2 su temperature toplotnog rezervoara i hladnjaka. RE[ENI ZADACI 1. Odrediti broj molekula koji se sadr`e u 1 cm3 gasa pri normalnim uslovima. Dato: Odrediti: V = 1 cm3 n-? Re{enje:Kako je zapremina jednog mola Vm = 22,4 dm3 a broj molekula u jednom molu NA = 6,023 N x 1023 , to je n = A V = 2,7 1019 molekula . Vm 2. Azot na temperaturi 27 oC zauzima zapreminu 10l. Koliku zapreminu zauzima azot ako se zagreje do 126 oC ? Pritisak ostaje nepromenjen. Dato: V = 10 dm3 t1 = 27 oC ; t2 = 127 oC Re{enje: Iz Gej-Lisakov zakona Odrediti: V2 - ?

V2 T2 T = V2 = V1 2 = 13,3l . V1 T1 T1 3. U balonu zapremine 15 l nalazi se kiseonik pod pritiskom 6 x 106 Pa. Temperatura vazduha koji okru`uje balon je 250 K. Odrediti masu kiseonika ako je njegova molarna masa M = 32 g/mol
Dato: V = 15 dm3 T = 250 K M = 32 g/mol R = 8,31 J/molK Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa pV = Odrediti: m-?

m pVM RT m = = 1,44kg . M RT 4. Koliko je molekula vazduha ostalo u sudu zapremine 1 cm3 pri temperaturi 10 oC, ako je vazduh u sudu evakuisan do pritiska 1,33 x 106 Pa ? Univerzalna gasna konstanta je R = 8,31 J/molK a Avogadrov broj NA = 6,023 x 1023.
Dato: V = 1 cm3 t = 10 oC p = 1,33 x 10-6 Pa R = 8,31 J/molK Odrediti: N-?

N pVN A RT N = = 3,4 108 . NA RT 5. U balonu zapremine 12 l nalazi se masa 1,5 kg azota na temperaturi 327 oC . Koliki }e pritisak p2 biti u balonu pri temperaturi 127 oC. ako se iz njega ispusti 50 % azota? Molarna masa azota je 28 g/mol, a univerzalna gasna konstanta 8,31 J/molK.
Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa pV = RT Dato: V = 12 dm3 T1 = 600 K M = 28 g/mol Odrediti: m2 - ?

R = 8,31 J/molK m1 = 1,5 kg Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa za po~etno stanje m m RT pV1 = 1 RT1 p1 = 1 1 = 2,2 107 Pa , i M MV1 jedna~ina stanja za krajnje stanje gasa, uz m2 = 0,5 m1, je pV1 =

0,5m1RT2 . dobija se deljenjem M

p2 T T = 0,5 2 p2 = 0,5 p1 2 = 1,65 107 Pa . p1 T1 T1 6. Kolika je masa kiseonika koji se nalazi u balonu zapremine 10 litara, ako pri temperaturi - 13 oC manometar na balonu pokazuje pritisak 1,5 x 106 Pa ?
Dato: V = 10 dm3 T = 260 K M = 32 g/mol R = 8,31 J/molK p = 1,5 x 106 Pa Odrediti: m-?

m pVM RT m = = 2,3kg . M RT 7. Srednja kineti~ka energija translatornog kretanja molekula nekog gasa je 2 x 10-20 J, pritisak gasa je 5 x 104 Pa. Koliko molekula ima u 1 cm3 gasa?
Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa pV = RT = Dato: V = 1 cm3 W = 2 x 10-20 J p = 5 x 104 Pa Re{enje: Iz izraza p = Odrediti: N-?

2N 3 pV W N= = 3,75 1018 . 3V 2W 8. Neonska sijalica puni se kroz mali otvor tako da u svakoj sekundi prolazi 1021 molekula gasa. Koliko je vremena potrebno da se sijalica napuni gasom do pritiska 105 Pa (ako je prethodno bio vakuum)? Zapremina sijalice je 100 cm3, a temperatura gasa 0 0C. Brzina prodiranja gasa je stalna.
Odrediti: t-?

Dato: V = 100 cm3 T = 273 K k = 1,38 x 10-23 J/K p = 1 x 105 Pa

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa p = nkT = Vreme punjenja sijalice je t =

N pV kT N = = 2,7 1022 molekula . V kT

N = 27 s . N0

9. Zapremina mehura pri isplivanju sa dna jezera na povr{inu uve}a se 3 puta. Kolika je dubina jezera? Gustina vodenog mehura je 103 kg/m3.

p , gde je p razlika pritisaka g na dnu i povr{ini jezera. Ako je temperatura vode na dnu i povr{ini pribli`no ista, to je po Bojlp V V Mariotovom zakonu 1 = 2 p1 = p2 2 = 3 p2 . Tada je p = 2p2 = 2p0 jer je na povr{ini jezera p2 V1 V1 p pritisak p2 = p0. Tra`ena dubina jezera je h = = 20m . g
Re{enje: Iz izraza za hidrostati~ki pritisak p = gh sledi da je h = 10. Odrediti gustinu gasne sme{e koja se sastoji iz 4 g vodonika i 32 g kiseonika pri temperaturi 7 0 C i pritisku 9,3 x 104 Pa. Dato: m1 = 4 g; m2 = 32 g T = 280 K p = 9,3 x 104 Pa; M1 = 2 g/mol; M2 = 32 g/mol Re{enje: Pritisak gasne sme{e je
p = p1 + p2 ,

Dato: V2 = 3V1 = 103 kg/m3 p = 1,01 x 106 Pa

Odrediti: h-?

Odrediti: -?

a masa je m = m1 + m2 . Iz jedna~ine gasnog m m stanja za vodonik, odnosno kiseonik, sledi p1V = 1 RT i p2V = 2 RT . Uz uslov da je V = M2 M1 RT m1 m2 m m1 + m2 kg + const, bi}e p = p1 + p2 = ( ) a njena gustina = = = 0,48 3 . V M1 M 2 V RT ( m1 + m2 ) m p M1 M 2 11. Na}i masu jednog mola gasne sme{e koju ~ini 25 g kiseonika i 75 g azota. Dato: m1 = 25 g; m2 = 75 g M1 = 32 g/mol; M2 = 28 g/kol Odrediti: M-?

Re{enje: Iz jedna~ine gasnog stanja za kiseonik p1V =

m1 m RT i azot p2V = 2 RT , sledi M2 M1

RT m1 m2 m m + ( ) , gde je = 1 + 2 = 3,5 , broj molova gasne sme{e. Masa jednog V M1 M 2 M1 M 2 m m + m2 mola sme{e je M = = 1 = 28,9 10 3 kg / mol . p = p1 + p2 =

12. Za zagrevanje predmeta od gvo`|a utro{ena je koli~ina toplote od 1,68 x106 J. Kolika je promena njegove zapremine? Gustina gvo`|a je 7,8 x103 kg/m3, koeficijent kubnog {irenja 1,2 x 10-5 1/0C. Dato: Q= 1,68 MJ c = 4,6 x 102 J/kgK Odrediti: U - ?

Re{enje: Po zakonu zapreminskog {irenja je V = V0 (1 + t ) V = V V0 = V0 t = 3V0t (jer Q , pa je je = 3) Koli~ina toplote potrebna za zagrevanje tela je Q = mct = V0ct t = V0c 3Q promena zapremine V = = 1,7 10 5 m3 . c 13. Razlika du`ina aluminijumske i bakarne {ipke pri bilo kojoj temperaturi iznosi 15 cm. Kolike su du`ine tih {ipki na 0 oC ? Dato: 1 = 2,4 x 10-5 1/oC ; 2 = 1,7 x 10-5 1/oC T = 273 K Odrediti: l01 - ?; l02 - ?

Re{enje: Po zakonu linearnog {irenja bi}e: l1 = l01 (1 + 1t ) i l2 = l0 2 (1 + 2 t ) , odnosno

l1 l01 = l011t ) ; l2 l0 2 = l02 2 t ) ;

Oduzimanjem ovih jdna~ina, uz uslov l = l1 - l2 daje l011 = l0 2 2 . Kako je i l01 = l + l02 to se dobija da je l01 =

l1 = 15,51m , dok je l01 = l + l02 =15,51 m. 2 1

14. Kroz {iri deo horizontalno postavljene cevi te~e voda brzinom 0,5 m/s. Odrediti brzinu proticanja vode u u`em delu cevi ako je razlika pritisaka izme|u ovih delova cevi 1,33 x 103 Pa . Gustina vode je 103 kg/m3. Dato: v1 = 0,5 m/s p = 1,33 x 103 Pa Odrediti: v2 - ?
2 2

Re{enje: Primena Bernulijeve jedna~ine na horizontalnu cev

v1 v + p1 = 2 + p2 , daje 2 2

v2 =

2p

+ v1 = 1,71

m . s

15. Kroz otvor cevi polupre~nika 0,5 mm isti~e 150 kapi ulja. Koliko je koeficijent povr{inskog napona ulja, ako je zapremina ulja 2 cm3 a gustina 9 x 102 kg/m3 ? Dato: r = 0,5 m n = 150 kapi = 9 x 102 kg/m3 V = 2 cm3 Odrediti: -?

Re{enje: Kapljica se otkine od otvora kada se izjedna~e sila te`ine Q = mg = jedne kapi V/n) i sila povr{inskog napona

F = 2r .

V g n
Iz

(zapremina jednakosti

2r =

N Vg 1 Vg = = 3 10 2 . n m 2nr

16. U cilindru sa pokretnim klipom nalazi se 5 molova azota. Za koliko se promeni unutra{nja energija gasa ako se on zagreje za 127 oC? Univerzalna gasna konstanta je 8,31 J/molK a broj stepeni slobode dvoatamnog gasa je i = 5. Proces zagrevanja se vr{i pri p = const. Dato: = 5 mola T = 400 K Re{enje: Kako je po prvom principu termodinamike Odrediti: U - ?

U = Q A = C p T pV = T (C p R) . Kako je C p =
to je U =

7 i+2 R= R 2 i

2 RT = 6,84kJ . 5 17. Toplotna ma{ina, sa temperaturom greja~a 127 oC i hladnjaka 27 oC, radi prema Kornoovom ciklusu i to tako da je u jednom ciklusu koristan rad 10 kJ. Koliki je stepen iskori{}enja toplotne ma{ine i kolika je toplota predata radnom telu?
Dato: T1 = 400 K; T2 = 300 K Ak = 10 kJ Re{enje: Odrediti: A - ?; - ?

T1 T2 T = 1 2 = 0,25 = 25% . T1 T1 Q Q2 Ak A = 1 = Q1 = k = 40kJ . Q1 Q1

Kako

je

druge

strane

18. Zapremina gasa, koji je zatvoren u cilindru sa pokretnim klipom, je 2,4 l i temperature 27 0C. Kolika je du`ina pomeranja klipa i izvr{en rad, ako se pri stalnom pritisku 108 Pa gas zagreje do temperature 127 0C? Polupre~nik cilindra je r = 8 cm. Dato: T1 = 300 K; T2 = 400 K V1 = 24 l Re{enje: Iz Gej-Lisakovog zakona (p = const) zapremine V = V2 V1 = Sh = r 2h h = Odrediti: A - ?; h - ?

V2 T2 T = V2 = V1 2 = 3,2l . Kako je promena V1 T1 T1

V = 3,98cm r 2 Izvr{eni rad je A = pV = p(V2 - V1)=80 kJ.

19. U ~eli~noj boci nalazi se azot pod pritiskom 106 Pa i na temperaturi 280 K. Maksimalni pritisak koji boca mo`e da izdr`i je 1,5 x 106 Pa. Ako se azot zagreje do temperature 320 K, da li }e boca izdr`ati pritisak azota? Dato: T1 = 280 K; T2 = 320 K p1 = 106 Pa Odrediti: p2 - ?

Re{enje: Iz [arlovog zakona (V = const) pmax boca }e izdr`ati ovaj pritisak.

p2 T2 T = , sledi p2 = p1 2 = 1,142 106 Pa . Kako je p2 < p1 T1 T1

20. U sudu zapremine 2 dm3 nalazi se gas pod pritiskom 6,6 x 105 Pa. Koliko je molekula gasa u sudu ako je njegova temperatura 27 oC? Avagadrov broj je 6,02 x 1023 mol-1, a univerzalna gasna konstanta 8,3 J/molK. Dato: T = 300 K NA = 6 x 1023 V = 2 dm3 p = 6,6 x 105 Pa Odrediti: V-?

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa p = nkT = odnosno N =

N pV kT N = V kT

pVN A = 3,19 1019 molekula . RT 21. Vazduh se nalazi u sudu zapremine 10 m3 i temperature 127 oC. Iz suda se evakui{e vazduh pri konstantnoj temperaturi sve do pritiska 2 x104 Pa. Odrediti masu evakuisanog vazduha, ako je pritisak u sudu bio 105 Pa. Gasna konstanta je R = 8,31 J/molK, a molarna masa vazduha 2,8 x 10-2 kg/mol.
Odrediti: m - ?

Dato: p1 = 105 Pa; p2 = 2 x 105 Pa M = 28 g/mol

Re{enje: Jedna~ina stanja vazduha pre njegovog ispu{tanja je p1V =

m1 RT1 a posle ispu{tanja M

p2V =

m2 VM RT2 . Iz ovoh jedna~ina sledi da je m = m1 m2 = ( p1 p2 ) = 6,74kg M RT

22. Kroz cilindri~nu cev, polupre~nika 5 cm proti~e idealna te~nost brzinom 2 m/s. Na zavr{etku cev je zatvorena, a bo~no ima dva kru`na otvora u kojima te~nost isti~e brzinom 5 m/s i 10 m/s. Koliki treba da budu polupre~nici bo~nih otvora da bi kroz njih zapreminski protok te~nosti bio jednak polovini zapreminskog protoka te~nosti na ulazu u cev? Dato: Odrediti: r1 - ?; r2 - ? v1 = 5 m/s; v2 = 10 m/s r = 5 cm Q1 = Q2 = Q/3 Re{enje: Zapreminski protok te~nosti na ulazu u cev je Q = Sv = r2v. Iz zapreminskih protoka na Q Q v 2 Q1 = = r1 v1 Q2 = = 2 r 2v2 kru`nim otvorima i sledi i = 1,82cm r1 = r 3 3 3v1
r2 = r v = 1,58cm . 3v2

23. Metalno telo, ~ija specifi~na toplota je 125 J/kgK, pada sa visine 1,2 km. Pri udaru o zemljino tlo ono se zagreje. Za koliko stepeni je ve}a temperatura tog tela, ako se 50% mehani~ke energije transformi{e u unutra{nju energiju (toplotu)?

Dato: c = 125 J/kgK R = 1,2 km 0,5 Ep = Q

Odrediti: T - ?

Re{enje:Kako je potencijalna energija tela E p = mgh a unutra{nja energija U = mc p T , sledi da je, uz uslov Q = 0,5 Ep, T =
0,5 gh = 47 K . cp

24. Koliko se energija oslobodi pri spajanju vi{e manjih vodenih kapi polupre~nika 2 x 10-3 mm u jednu kap polupre~nika 2 mm? Konstantna povr{inskog napona vode je 7,4 x 10-2 N/n Dato: = 7,4 x 10-2 N/m2 R = 2 mm r = 2 x 10-3 mm Odrediti: T - ?

Re{enje: Promena potencijalne energije povr{inskog sloja kapi, izazivana smanjenjem povr{ine kapi S pri njihovom sjedinjenju u jednu kap, jednaka je W = S = ( S1 S 2 ) , gde je S1 -povr{ina svih malih kapi, a S2 -povr{ina ve}e kapi. Kako je S1 = 4r 2 n (n-broj malih kapi) i S 2 = 4R 2 , kao 4 i M = nm (m - masa jedne kapi a M masa velike kapi), to je, uz m = V1 = r 3 i 3

4 R M = V2 = R 3 , n = = 1000kapi . Kako je povr{ina svih malih kapi 3 r S1 = 4r 2 R3 R3 R = 4 , to je W = S = ( S1 S 2 ) = 4R 2 ( 1) = 3,5 10 3 J . 3 r r r

25. Koeficijent korisnog dejstva toplotne ma{ine je 30 %. Koliki }e biti koeficijent korisnog dejstva, ako bi se gubitak toplote smanjio dva puta? Dato: 1 = 30 % Q2' = Q/2 Odrediti: -?

Re{enje: Za slu~aj kada je gubitak toplote (odvedena hladnjaku) Q2 , koeficijent korisnog dejstva je Q Q Q 1 = 1 2 2 = 1 1 = 0,7 , a za slu~aj kada je odvedena toplota Q2 ' = 2 , tada je Q1 Q1 2 Q2 Q 2 = 1 = 1 2 = 0,65 = 65% . Q1 2Q1 ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD 1. U balonu zapremine 10 l nalazi se vodonik pod pritiskom 20 x 105 Pa. Koliku zapreminu bi zauzeo vodonik na istoj temperaturi pri normalnom atmosferskom pritisku (p0 = 105 Pa) ? (Rez: 0,2 m3).

2. Do koliko Kelvinovih stepeni treba zagrejati idealni gas da bi se njegova zapremina pove}ala dva puta u odnosu na njegovu zapreminu na 0 oC ? (Rez: 546 K). 3. Gas se ohladi izohorno do 0 oC, pri ~emu se njegov pritisak smanji dva puta. Na}i po~etnu temperaturu gasa? (Rez: 546 K). 4. Gas se nalazi pod pritiskom 5 x 102 Pa i zauzima zapreminu 4 l. Odrediti ukupnu kineti~ku energiju translatornog kretanja molekula. (Rez: 3 J). 5. Koliko se molekula vazduha nalazi u sobi zapremine 290 m3 pri temperaturi 17 oC. i pritisku 105 Pa (Bolcmanova konstanta je k = 1,38 x 10-23 J/K) ? ( Rez: 1027 molekula). 6. Du`ina aluminijumske {ipke pri 0 oC. je 79,5 cm, a gvozdene 80 cm. Pri kojoj temperaturi t }e obe du`ine biti jednake? Linijski koeficijenti {irenja su 1 = 2,4 x 10-3 1/ oC i a = 1,2 x 10-3 1/ o C . (Rez: 803 oC). 7. Kolika je brzina isticanje vode kroz bo~ni otvor koji je za 2 m ni`i od nivoa vode u sudu? Ako je povr{ina otvora 2 cm2, izra~unati zapreminski protok vode. Nivo vode smatrati konstantnim. (Rez: 6,26 m/s; 1,25 x 10-3 m3/s). 8. Gvozdena kuglica polupre~nika 1 mm pada kroz glicerin konstantnom brzinom 0,5 m/s. Odrediti koeficijent viskoznosti glicerina? Gustina gvo`|a je 7,8 x 103 kg/m3 a glicerina 1,25 x 103 kg/m3. (Rez: 2,88 x 10-2 Pas). 9. Koliki treba da bude polupre~nik kapilarne cevi da bi visina te~nog stuba u kapilari bila 10 cm? Konstanta povr{inskog napona vode je 7,2 x 10-2 N/m, a gustina 103 kg/m3. (Rez: 1,5 mm) 10. Idealna toplotna ma{ina izvr{i u jednom ciklusu rad 75 kJ. Ako je temperatura greja~a 100 oC, a hladnjaka 2 oC, odrediti stepen korisnog dejstva, koli~inu toplote Q1 koju ma{ina prima od greja~a i koli~inu toplote koju ma{ina predaje hladnjaku. (Rez: = 26,3 %, Q1 = 274 kJ, Q2 = 200 kJ) 11. Koliku masu ima kap vode koja isti~e iz staklene cev~ice polupre~nika 0,5 mm? Smatrati da je polupre~nik kapi jednak polupre~niku cevi. Konstanta povr{inskog napona vode JE 7,4 x 10-2 N/m. (Rez: 2,36 g). 12. U idealnoj toplotnoj ma{ini se za svaki kJ energije, dobijen od toplotnog izvora, izvr{i SE rad 300 J. Odrediti koeficijent korisnog dejstva ma{ine i temperaturu greja~a, ako je temperatura hladnjaka 280 K. (Rez: 33 %, T1 = 420 K).

5. OSCILACIJE, TALASI I OPTIKA Mehani~ke i elektromagnetne oscilacije Oscilovanje tela ili sistema, koje se vr{i pod dejstvom sile F, proporcionalno pomaku tela od ravnote`nog polo`aja, predstavlja harmonijsko oscilovanje. Kod takvog kretanja je F = kx, gde je k - restituciona konstanta. Kinematiska jedna~ina harmonijskog oscilovanje ima oblik x = A sin(t + 0 ) , gde je x - pomak (elongacija) ta~ke u datom trenutku od ravnote`nog polo`aja, A-amplituda oscilacija (m), t + 0 = - faza oscilovanja (rad), 0 -po~etna faza (rad) i -kru`na frekvencija (rad/s). Kru`na frekvencija povezana je sa brojem oscilacija u jedinici vremena (frekvencija) i periodom oscilovanja T (s) izrazom 2 = 2 = . T Za slu~aj linearnog oscilovanja obe{enog tela mase m o oprugu (dinami~ko oscilovanje), jedna~ina oscilovanje je istog oblika kao i kod kinematskog oscilovanja, a period oscilacija, tela mase m je m 1 1 k , a = = . T = 2 k T 2 m Ako je osciluju}e telo matemati~ko klatno du`ine l, period oscilovanja je l 1 1 g T = 2 , a = = . g T 2 l Period oscilovanja fizi~kog klatna momenta inercije I je I 1 1 mgl T = 2 ,a = = , gde je l rastojanje od ta~ke vesanja do mgl T 2 I centra mase tela a m - masa osciluju}eg tela. Trenutna brzina osciluju}eg tela je v = A cos(t + 0 ) , a njena maksimalna vrednost (amplitudna brzina) je vmax = A . Ubrzanje osciluju}eg tela u datom trenutku je a = 2 A cos(t + 0 ) , a maksimalno ubrzanje je amax = -2A. Sila, pod ~ijim dejstvom se vr{i oscilovanje tela ima vrednost F = ma = m 2 A cos(t + 0 ) = m 2 x , gde je Fmax = m2A. Kako je F = - kx, to je k = m2. 1 1 2 Maksimalna kineti~ka energija (energija u ravnote`nom polo`aju) je Ek max = mvmax = m 2 A2 a 2 2 1 2 1 potencijalna (elasti~na potencijalna) energija je E pmx = kx = m 2 A2 . Ukupna energija 2 2 1 oscilovanja je E = Ek + E p = m 2 A2 = Ek max = E p max . 2 Elektromagnetne oscilacije predstavljaju naizmeni~no pretvaranje elektri~ne energije u magnetnu i obrnuto. To pretvaranje vr{i se u LC-kolu koga ~ini kondenzator kapaciteta C i induktivni kalem koeficijenta samoindukcije L. Ako je otpor kola R = 0, oscilacije su neprigu{ene (neamortizovane). Period oscilovanja LC kola, dat je Tomsonovom formulom T = 2 LC , frekvencija 1 1 1 = = , a sopstvena frekvencija 0 = . T 2 LC LC

Jedna~ina elektromagnetnih oscilacija je oblika q = q0 sin(t + 0 ) , gde je q-naelektrisanje kondenzatora, q0 -maksimalno naelektrisanje, a t - 0 -faza oscilovanja. Po istom zakonu menja se i napon na krajevima kondenzatora u = q/C. Ja~ina struje i indukcija polja su tako|e harmonijske funkcije vremena. Kad neprigu{enih elektromagnetnih oscilacija nema gubitka energije, pa je ukupna energija 1 1 W = We + Wm = CU 2 + LI 2 . 2 2 Mehani~ki i eletromagnetni talasi Proces rasprostiranja oscilovanja u elasti~nim sredinama naziva se talasni proces. Mehani~ki talasi se prostiru u svim elasti~nim sredinama (~vrstim, te~nim i gasovitim), a EM talasi se mogu prostirati kako u svim sredinama tako i u vakuumu. Ako se oscilacije ~estica sredine poklapaju sa pravcem prostiranja, takvi talasi su longitudinalni a u slu~aju kada su te oscilacije normalne na pravac prostiranja talasa talasi su transverzalni. Brzina prostiranja talasa v (bilo koje vrste i oblika) zadana je izrazom v =

= ,

gde -talasna du`ina, -frekvencija, T-period. Brzina prostiranja EM-talasa u vakuumu je c = 3 x 108 m/s. Brzina prostiranja longitudinalnih mehani~kih talasa kroz elasti~nu ~vrstu i te~nu sredinu data je E Njutnovom jedna~inom v = , gde je E - Jungov modul elasti~nosti, -gustina sredine.

Brzina prostiranja longifudinalnih talasa u gasovima oddre|ena je izrazom p v= ,

gde je -odnos specifi~nih toplota gasa pri konstantnom pritisku (cp) i konstantnoj zapremini cV. Brzina prostiranja transverzovanih talasa u zategnutoj `ici dato je relacijom F v= ,

gde je F-sila zatezanja `ica, -podu`na masa (masa po jedinici du`ine). Optika Svetlost predstavlja emisiju elektromagnetnih talasa u dijapazonu talasnih du`ina od 400 - 800 nm. Izvori svetlosti su atomi i molekuli u kojima nastaje izmena energetskog stanja elektrona, koji pri tome emituju kvante svetlosti- fotone. Fotoni poseduju kako talasna tako i korpuskularna svojstva. S toga se pojave interferencije, difrakcije i polarizacije svetlosti obja{njavaju kao talasni procesi-talasne optika, a pojave: foroelektri~ni efekt, pritisak svetlosti i dr. su rezultat korpuskularnog svojstvava fotona - kvantna optika. Geometrijska optika je specijalni slu~aj talasne optike gde se svetlosni talasi prikazuju u vidu pravolinijskih svetlosnih zrakova. Na granici dve sredine nastaju pojave odbijanja i prelamanja svetlosti. Zakon dobijanja: Upadi ugao u jednak je odbojnom uglu o, pri ~emu upadni ugao, normala i odbojni ugao le`e u istoj ravni. Zakon odbijanja va`i za sve oblike talasa (mehani~ke, EM-talase). Zakon prelamanja: Odnos sinusa upadnog ugla prema sinusu prelomnog ugla na dve grani~ne sin n = n2,1 = 2 , sredine je konstantna veli~ina i predstavlja relativni indeks prelamanja sin n1 gde je n1 -apsolutni indeks prelamanja prve, a n2 -apsolutni indeks prelamanja druge sredine.

Apsolutni indeks prelamanja sredine n je odnos iz brzine prostiranja svetlosti c u vakuumu i brzine svetlosti v u toj sredini c n= . v Ako svetlosni zrak dolazi iz opti~ki gu{}e sredine na granicu opti~ki re|e sredine (n1 > n2 ) pod odre|enim grani~nim ili kriti~kim uglom g, za koji je prelomni ugao g = 90o , nastaje pojava sin g n n = n2,1 = 2 sin g = 2 . totalne refleksije (nema prelamanja), sin g n1 n1 o o Grani~ni ugao za vodu je 48 a za staklo 42 . Opti~ka ogledala su ugla~ane ravne ili sferne povr{ine koje pravilno reflektuju svetlost. Kod ravnih ogledala daljina lika l jednaka je daljini predmeta. Uve}anje u, je odnos veli~ine lika prema veli~ini predemta u = L/P = l/p = 1. Sferna ogledala mogu biti ispup~ena/ konveksna i izdubljena/konkavna. Kad sfernih ogledala polupre~nika R, `i`na daljina ogledala je f = R/2. 1 2 1 1 = = + , Jedna~ina izdubljenog ogledala je f R p l gde je p-daljina predmeta od temena ogledala a l-daljina lika. 1 2 1 1 Jedna~ina ispup~enog ogledala je = = . f R p l Uve}anje ogledala je u = L/P = l/p. Opti~ko so~ivo je providno telo ograni~eno sa dve polirane krivolinijske povr{ine (obi~no sferne) ili jednom sfernom i jednom ravnom povr{inom, sa polupre~nicima krivina R1 i R2. So~ivo kod kojih se snop paralelnih zraka posle prelamanja seku u jednoj ta~ki (`i`a so~iva) su sabirna so~iva, a so~ivo kod kojih prelomljeni zraci divegiraju i ~iji se produ`eci seku u jednoj ta~ki sa strane upadnih zrakova su rasipna so~iva. Rastojanje `i`e od opti~kog centra je `i`na daljina f. Svako so~ivo ima dve `i`e, prednju i zadnju. Opti~ka mo} so~iva predstavlja recipro~nu vrednost `i`ne daljine = 1/f (1/m - dioptrija). n 1 1 1 @i`na daljina tankog so~iva ima oblik = ( 1)( + ) , f n0 R1 R2 gde je n-indeks prelamanja materijala so~iva, n0 -indeks prelamanja sredine u kojoj se nalazi so~ivo, a R1 i R2 su polupre~nici krivine so~iva. Za plankonveksna, odnosno plankonkavna so~iva R2 te`i beskona~nosti pa je 1 n 1 = ( 1) . f n0 R Kod rasipnih so~iva za R1 i R2 uzima se negativni predznak. 1 1 1 = + za Veza izme|u `i`ne daljine f, daljine predmeta p i daljine lika l data je jedna~inom f p l 1 1 1 sabirno, odnosno = za rasipno so~ivo. f p l Uve}anje so~iva defini{e se odnosom veli~ine lika L i veli~ine predmeta P, odnosno, odnosom daljine lika l i daljine predmeta p. u = L/P = l/p. 1 1 1 Za kombinovano so~ivo ekvivalenta `i`na daljina fe data je izrazom = + . f e f1 f 2 Interferencija svetlosti je pojava slaganja dva (ili vi{e) talasa jednakih perioda, pri ~emu se u ta~kama prostora (ukr{tanja) javljaju interferentni efekti u vidu poja~anja ili slabljenja amplituda rezultiraju}eg talasa (svetle i tamne pruge). Maksimumi interferencije su na onim mestima gde je putna razlika r = m,

odnosno gde je fazna razlika = 2 1 = 2m , gde je m-red interferncije, a -talsna du`ina. Mesto minimuma odre|ena su uslovom r = (2m + 1)

, tj. = (2m + 1) 2 Difrakcija svetlosti je pojava odstupanja svetlosnog talasa od pravolinijskog prostiranja (savijanje svetlosti) kada talas nai|e na o{tru prepreku ili uski otvor, koji su u granici talasne du`ine svetlosti. Difrakcija svetlosti mo`e se posmatrati pomo}u opti~ke re{etke (re{etka sa naizmeni~no providnim i neprovidnim povr{inama) Konstanta re{etke d (period re{etke) je rastojanje izme|u dva susedna proreza d = a + b gde je a -{irina propusnog, a b - {irina nepropusnog dela re{etke. Konstanta re{etke je d = 1/N, gde je N broj zareza po jedinici du`ine (mm). Difrakcioni maksimumi javljaju se na onim mestima gde je ispunjen uslov d sin = k , gde je k-red difrakcije, -talasna du`ina svetlosti -ugao skretanja svetlosti. Polarizovana svetlost se mo`e dobiti dvojnim prelamanjem svetlosti kroz neke vrste kristala, ili odbijanjem i prelamanjem na neku grani~nu povr{inu. Ako nepolarizovana svetlost upada pod upadnim uglom za koji odbijeni i prelomljeni zrak obrazuju pravi ugao, tada je odbijeni zrak potpuno linearno polarizovan a prelamljeni delimi~no. Taj uslov je ispunjen ako je, po Brusterovom zakonu, tg = n = arctgn , gde je -Brusterov ugao (za staklo = 57o). RE[ENI ZADACI 1. Materijalna ta~ka mase 10 g osciluje po zakonu x = 0,5 sin(0,6t + 0,8) . Na}i amplitudu kru`nu frekvenciju , period T, frekvenciju , maksimalnu silu F i ukupnu energiju W. Dato: Odrediti: x = 0,5 sin(0,6t + 0,8) A-?; - ?; T-?;F-?;W-? m = 10 g A,

Re{enje: Upore|ivanjem jedna~ine harmonijskog oscilovanja sa zadanom jedna~inom, vidi se da je: A = 0,5 cm, = 0,6 rad/s, 0 = 0,8 rad. Period oscilovanja je T=2/ = 10,4 s, frekvencija -2 2 = 1/T = 9,56 x 10 Hz. Maksimalna sila je F = m A = 1,8 x 10-4 N, a ukupna energija W = m2A2/2 = 4,5 x 10-6 J. 2. Kuglica od bakra, obe{ena o oprugu, vr{i harmonijsko oscilovanje sa periodom T = 3 s. Koliki }e biti period oscilovanja ako se o oprugu obesi kuglica od olova istog polupre~nika? Gustina bakra je 8,9 x 103 kg/m3 a olova 2,7 x 103 kg/m3. Dato: Odrediti: T=3s T2 - ? 3 3 1 = 8,9 x 10 kg/m 2 = 2,7 x 103 kg/m3 Re{enje: Periodi oscilovanja kuglica od bakra i aluminijuma (istih zapremina) su: T1 = 2
T2 = 2 T2 = T1 m2 . Kako su mase kuglica k m1 i k

4 m1 = 1V = r 3 1 3

4 m2 = 2V = r 3 2 , to je 3

1 T2 = T1 1 = 5,44 s . 2 2

3. Na glatkom horizontalnom stolu le`i kugla mase 0,2 kg i pri~vr{}ena je za oprugu ~ija krutost je 5.104 N/m. Drugi kraj opruge je u~vr{}en. Odrediti amplitudu oscilovanja posle neelasti~nog sudara kugle sa ispaljenim metkom mase 50 g i brzine 600 m/s koji se zariva u kuglu. Masa u opruge i otpor vazduha zanemariti. Dato: Odrediti: v = 600 m/s A-? m1 = 0,2 kg m2 = 50 g ; k = 6,4 x 104 N/m

1 (m1 + m2 )v 2 , gde je v brzina kugle 2 1 posle udara metka u nju, a energije elsti~ne deformacije opruge Ee = kA2 . Na osnovu zakona 2 1 1 m + m2 . Iz zakona o odr`anja energije, sledi Ek = (m1 + m2 )v 2 = Ee = kA2 . Odavde je A = v 1 2 2 k m2v0 odr`anju impulsa m2v0 = (m1 + m2 )v , mo`e se odrediti brzina v, v = . Zamenom v u izraz za m1 + m2
Re{enje: Kineti~ka energija sistema kugle i metka je Ek = amplitudu, daje A =

m2v0 m1 + m2

m1 + m2 = 25cm . k

4. Kuglica mase 0,3 kg, obe{ena o oprugu koeficijenta krutosti 1,2 N/m, harmonijski osciluje sa amplutudom 4 cm. Ako je po~etna faza jednaka nuli, odrediti elongaciju kuglice posle vremena /12 s od po~etka oscilovanja. Masu opruge i dimenzije kuglice zanemariti. Dato: A = 4 cm m = 0,3 kg k = 1,2 N/m; t = /12 s Odrediti: x-?

Re{enje: Elongacija oscilovanja kuglice, uz uslov da je po~etna faza jednaka nuli je x = A sin t . A m k , to je x = A sin t = A sin = = 2cm . Kako je period oscilovanja T = 2 6 2 k m 5. Osciluju}a kontura sastaji se od kondenzatora kapaciteta 2.10-9 F i induktivnog kalema koeficijenta samoindukcije 2.10-3 H. Odrediti period oscilovanja i talasnu du`inu na kojoj je pode{ena ta kontura. Dato: Odrediti: C = 2 x 10-9 F T - ?; - ? -3 L = 2 x 10 H Re{enje: Iz Tomsonove formule, period oscilovanja je T = 2 LC = 12,56 106 s . Talasna du`ina bi}e = cT = 3,76 103 m . 6. Amputida harmonijskog oscilovanja materijalne ta~ke je 2 cm, a ukupna energija oscilovanja 3 x 10-7 J. Na kom rastojanju od ravnote`nog polo`aja na osciluju}u ta~ku dejstvuje sila 2,25.10-5 N? Dato: Odrediti: W = 3 x 10-7 J x-? -5 F = 2,25 x 10 N

Re{enje: Ukupna energija oscilovanja materijalne ta~ke je W = sledi da je

mA2 2 , a sila F = m 2 x . Odavde 2

F FA2 x= = = 1,5 10 2 m . 2 m 2W

7. Kamen se pusti sa zemljine povr{ine da slobodno pada kroz neko vertikalno okno.Odbijeni zvuk od dna okna stigne do povr{ine zemlje za 2,4 s nakon po~etka padanja. Kolika je dubina bunara h, ako je brzina zvuka u vazduhu 340 m/s? Otpor vazduha se zanemaruje. Dato: Odrediti: t = 2,4 s h-? v = 340 m/s

gt h = vt2 , Re{enje: Kako je put kamena pri slobodnom padanju h = 1 , a pre|eni put zvuka 2 2 gt1 2 to je = vt2 gt1 2vt2 = 0 . Po{to je ukupno vreme t jednako zbiru vremena slobodnog 2 padanja kamena t1, i vremena odbijenog zvuka t2 , to je t = t1 + t2. Kako je t2 = t - t1 kvadratna 2 jedna~ina se svodi na oblik gt1 + 2v2t1 2v2t = 0 . Re{enje ove kvadratne jedna~ine (sa znakom 2v2 + 4v2 + 8 gvt plus) t1 = = 2,32s daje vreme za koje kamen slobodno padne sa povr{ine 2g zemlje do dna okna. Vreme trajanja odbijenog zvuka je t2 = t - t1 = 0,078 s. Dubina bunara je h = vt2 = 26,5 m.
8. Jedan kraj gvozdene vodovodne cevi, du`ine 103 m, posmatra~ udari maljem i u istom trenutku ispali hitac iz revolvera. Na drugom kraju cevi nalazi se drugi posmatra~ koji ~uje kroz cev zvuk udara malja 2,8 s ranije nego zvuk pucnja koji se preneo kroz vazduh. Kolikom se brzinom prostire zvuk kroz gvo`|e, ako je njegova brzina u vazduhu u = 333 m/s ? Dato: t = 2,8 s u = 333 m/s; s = 103 m Re{enje: Brzina zvuka u gvozdenoj cevi je Odrediti: v-?
2

s , gde je t1 = t - t, vreme za koje zvuk udarca t1 s s m = 5000 . malja pre|e du`inu cevi, a brzina pucnja na toj du`ini je u = . Stoga je v = s t2 s t u v=
9. Oscilatorno kolo radio prijemnika pode{eno je na frekvenciju 1,5 MHz . Da bi se to kolo podesilo na drugu talasnu du`inu (frekvenciju) 300 m treba promeniti kapacitet kondenzatora. Odrediti odnos kapaciteta promenljivog kondenzatora u drugom i prvom slu~aju. Brzina elektromagnetnih talasa je 3.108 m/s Dato: = 1,5 MHz 2 = 300 m Odrediti: C2 / C1- ?

Re{enje: Iz Tomsonove formule T = 2 LC sledi da je T1 = 4 2 LC1 i T2 = 4 2 LC2 . Odnos

2 2

C T kapaciteta je 2 = 2 = 1 = 2 = 2,25 . C1 T1 2 1
10. Putna razlika dva svetlosna monohromatska talasa koji me|usobno interferiraju je 0,5 , gde je njihova talasna du`ina. Koliko je fazna razlika ovih talasa? Dato: r = 0,5 Odrediti: - ?

Re{enje: Iz uslova za maksimum interferencije r = m , tj. = 2m, sledi da je = 2r/ = rad. 11. Period elektromagnetnih oscilacija u LC koku je 10-4 s. Ako se u tom kolu ve`e paralelno i drugi kondenzator kapaciteta 2 x 10-9 F, period elektromagnetnih oscilacija se pove}a tri puta. Kolika je induktivnost solenoida i kapacitet kondenzatora u takvom oscilatornom kolu ? Dato: T2 = 3 T1 T1 = 10-4 s C2 = 2 x 10-9 F Odrediti: C1 - ?; L - ?

Re{enje: Po Tomsenovoj formuli period oscilovanja u slu~aju kada je u LC kolo vezan kondenzator T1 = 2 LC1 a u slu~aju kada se u to kolo ve`e i drugi kondenzator kapaciteta C1 je kapaciteta C2 parlelno sa prvim, period oscilovanja je T2 = 2 L(C1 + C2 ) . Odnos perioda je
2 T2 T1 C1 + C2 -9 = Odavde je C1 = C2/8 = 0,25 x 10 F. Induktivnost kalema je L = = 1H . T 4C1 C1 1 12. Svetlosni zrak pada pod uglom 30o na povr{inu vode indeksa prelamanja 1,33. Kolika je brzina prostiranja svetlosti u vodi, ako svetlosni zrak dolazi iz vazduha indeksa prelamanja n0 = 1? Koliki je prelomni ugao ? Brzina svetlosti je 3 x 108 m/s. 2

Dato: = 30o n = 1,33 Re{enje: Brzina svetlosti u vodi je v =

Odrediti: v- ?; - ?

c m = 2,25 108 . Iz Snelijus-Dekartovog zakona prelamanja n s sin sin sin = n sin = = arcsin = 22o . sin n n

13. Grani~ni ugao totalne refleksije za staklo, kada se ono nalazi u vazduhu, je 42o. Kolika je brzina prostiranja svetlosti u staklu, ako je brzina prostiranja u vazduhu 3 x 108 m/s? Indeks prelamanja vazduha je n0 = 1. Dato: Odrediti: o g = 42 v- ? n0 = 1

Re{enje: U slu~aju totalne refleksije zakon prelamanja je , uz = /2, n sin g = n0 sin , tj.

n sin g = n0 . Kako je n=c/v, to je v = c sin g = 1,95 108

m . s

14. Konkavno sferno ogledalo daje realan lik koji je 4 puta ve}i od predmeta. Koliko je rastojanje izme|u predmeta i njegovog lika, ako je polupre~nik krivine ogledala 20 cm? Dato: Odrediti: L = 4P; l = 4l d=l-p-? R = 20 cm Re{enje: Iz jedna~ine ogledala rastojenje je d = l - p = 37,5 cm. 15. Odrediti veli~inu lika ispup~enog (konveksnog) ogledala polupre~nika 20 cm, ako se predmet nalazi na daljini 25 cm od njegovog temena. Kakav se pri tome dobije lik? Dato: Odrediti: R = 20 cm l-? p = 25 cm pR 2 1 1 Re{enje: Iz jedna~ine ispup~enog ogledala = sledi da je l = = 7,14cm . Lik je 2p + R R p l uspravan, imaginaran i umanjen. 16. Kolika je opti~ka mo} bikonkavnog tankog so~iva u vazduhu, koje je izra|eno od stakla indeksa prelamanja 1,6? Polupre~nici krivine so~iva su 10 cm i 20 cm. Dato: Odrediti: n = 1,6 -? R1 = 10 cm R2 = 20 cm 1 1 1 Re{enje: Opti~ka mo} bikonveksnog so~iva je = = (n 1)( + ) = 9dioptrija f R1 R2 17. So~ivo, koje je na~injeno od stakla indeksa prelamanja 1,5 ima `i`nu daljinu 20 cm u vazduhu. Koliku `i`nu daljinu ima ova so~ivo u vodi? Indeks prelamanja vode je 1,33. Dato: Odrediti: n0 = 1 f2 - ? n1 = 1,5 n2 = 1,33 cm f1 = 20 cm Re{enje:

2 1 1 = + sledi da je daljina predmeta uz l = 4p, p = 5R/8. Tra`eno R p l

1 1 1 n = ( 1 1)( + ) , a u vodi je f n0 R1 R2 1 1 1 f n 1 n 1 n f2 = 1 f1 = 0,78m . = ( 1 1)( + ) . Iz njihovog odnosa sledi da je 2 = 1 n1 f1 n1 1 f n2 R1 R2 1 n2 n2

@i`na daljina so~iva u vazduhu je

18. Dva plankonveskna so~iva jednakih polupre~nika od 20 cm indeksa prelamanja 1,55 i 1,8 slepljena su svojim ravnim povr{inama. Kolika je ekvivalentna opti~ka mo} ovog sistema so~iva i ekvivalentna `i`na daljina?

Dato: n0 = 1 n1 = 1,55 n2 = 1,8 cm R1 = R2 = 20 cm Re{enje: Opti~ka mo} svakog od so~iva je 1 = opti~ka mo} je = 1 + 2 = 2,7

Odrediti: -?

1 1 1 1 = (n1 1) i 2 = = (n2 1) . Ekvivalentna f1 R f2 R

1 , a ekvivalentna `i`na daljina je fe = 0,37 m. m

19. Predmet veli~ine 10 cm, postavljen je na daljini f/4 od bikonveksnog so~iva. Kolika je veli~ina lika ovog so~iva? Dato: Odrediti: P = 10 cm L-? p = f/4 Re{enje: Iz izraza za uve}anje so~iva u = L/P = l/p sledi da je l = pL/P. Iz jedna~ine so~iva 1 1 1 = + uz p = f/4 , sledi da je f p l fP 4 L= = P = 13,3cm . 1 f (1 ) 3 4 20. Kolika je konstanta difrakcione re{etke, ako se maksimum petog reda difrakcionog spektra vidi pod uglom 18o. Re{etka se osvetljava monohromatskom svetlo{}u talasne du`ine 600 nm. Koliki je broj zareza re{etke na du`ini 1 mm? Dato: Odrediti: o = 18 d - ?; N - ? = 600 nm; k = 5 Re{enje: Iz uslova za difrakcioni maksimum d sin = k sledi d = Broj zareza po 1 mm du`ine re{etke je N = 1/d = 103. 21. Normalno na difrakcionu re{etku konstante 2 x 10-6 pada svetlost talasne du`ine 650 nm. Koliki je maksimalni red difrakciene ? Dato: Odrediti: kmax - ? d = 2 x 10-6 = 650 nm Re{enje: Iz uslova za difrekcionih maksimuma re{etke d sin = k , maksimalni red difrakcije d dobija se za sin = 1. Tada je kmax = = 3 .

k = 9,7 10 6 m . sin

22. Objektiv fotoaparata ima `i`nu daljinu 5 cm. Sa kog rastojanja je napravljen snimak deteta visine 1,2 m, ako je visina njegovog lika na negativu 6 mm? Dato: Odrediti: f = 5 cm p-?

h = P = 1,2 m h1 = L = 6 mm Re{enje: Iz uve}anje so~iva

h h1 l = , sledi da je daljina lika l = 1 p . h h p

h ) f = 10m . h1 23. Ispred bikonveksnog so~iva, polupre~nika krivina 4 sm i 6 cm i indeksa prelamanja 1,5, nalazi se predmet visine 2 cm na rastojanju 10 cm ispred so~iva. Kolika je visina dobijenog lika?
Kori{}enjem jedna~ine so~iva, uz prethodni uslov dobija se da je p = (1 + Dato: n = 1,5 R1 = 4 cm R2 = 6 cm P = 2 cm; p = 10 cm Re{enje: Iz jedna~ine Odrediti: L-?

1 1 1 = (n 1)( + ) , sledi da je f = 5 cm. Kako je uve}anje so~iva u = L/P f R1 R2 P = l/p to je l = pL/P. Zamenom ove vrednosti u jedna~inu so~iva dobija se L = = 2cm . p 1 f 24. Na staklenu plo~icu, indeksa prelamanja 1,5 pada svetlosni zrak. Na}i upadni ugao zraka ako je ugao izme|u odbijenog i prelomljenog zraka 90o. Plo~ica je u vazduhu. Dato: Odrediti: n = 1,5 -? = 90o
Re{enje: Kako je zbir uglova odbijenog i prelamljenog zraka i ugla izme|u odbojnog i prelomnog = /2 - . Iz zakona prelamanja zraka + + = , to uz = /2, sledi da je sin sin =nn= = tg , = arctgn = 56,2o. sin cos 25. Monohromatska svetlost talasne du`ine 600 nm pada normalno na opti~ku re{etku, konstante 2,4 x 10-3 mm. [ta }e videti posmatra~ koji se nalazi iza re{etke i gleda u pravcu koji sa normalom na re{etku zaklapa ugao 30o ? Dato: d = 2,4 x 10-3 mm = 600 nm = 30o Odrediti: k-?

Re{enje: Iz uslova za difrakcioni maksimum d sin = k , sledi k = Posmatra~ }e videti drugi difrekcioni maksimum. ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD

sin = 2 .

1. Napisati jedna~inu harmonijskog oscilovanja, ako je amplituda oscilovanja 10 cm, period oscilovanja 10 s a po~etna faza jednaka nuli. (Rez: x = 0,1sin 0,628t ).

2. Napisati jedna~inu hormoniskog oscilovanja tela, koji za 1 min

izvr{i n = 240 oscilacija.

). 2 3. Period oscilovanja neke ~estice je 0,2 s. Odrediti frekvenciju i broj osciloacija koje izvr{i ~estica za 50 s. (Rez: = 5 Hz, n = 250).
4. Koliki su ampliduda, period i frekvencija prostog harmonijskog kretanja oblika x = sin20t. (Rez: A = 1 cm, T = 0,314 s, = 3,19 Hz). 5. Spiralna opruga pod dejstvom obe{enog tela istegne se za 6,5 cm i pusti da osciluje. Odrediti period oscilacija. (Rez: T = 0,51 s). 6. Obe{eno telo o spiralnu oprugu osciluje sa amplitudom 2 cm. Pri pomaku od 3 cm sila elasti~nosti je 9 x 10-5 N. Odrediti ukupnu energiju, kao i potencijalnu i kineti~ku energiju oscilovanja. (Rez: W = 2,4 x 10-6 J, Wp = 1,35 x 10-6 J, Wk = 1,05 x 10-6 J). 7. Odrediti brzinu prostiranja talasa kroz homogenu elasti~nu sredinu ako je njegova frekvencija 102 Hz, a talasna du`ina 10 m. Za koje }e vreme talas, koji prolazi kroz tu sredinu, pre}i rastojanje 12 km? (Rez: v = 103 m/s, t = 12 s). 8. Da bi procenio udaljenost neke vertikalne stene, planinar ispali hitac iz revolvera i merenjem ustanovi da se odjek (eho) pucnja ~uje 5 s kasnije od trenutka ispaljivanja hitca. Koliko je rastojanje izme|u planinara i stene, ako je brzina prostiranja zvuka u vazduhu 340 m/s? (Rez: s = 850 m). 9. Izra~unati brzinu zvuka u vazduhu pri pritisku 105 Pa. Gustina vazduha iznosi 1,29 x 103 kg/m3 , a odnos njegovih specifi~nih toplota (pri stalnom pritisku i stalnoj temperaturi) 1,41. (Rez: v = 344,8 m/s). 10. Gvozdena `ica, du`ine 0,5 m i polupre~nika 5 x 10-2 mm, zategnuta je tegom mase 15 kg. Kolika je brzina zvuka u `ici? Gustina gvo`|a je 7,8 x 103 kg/m3 , a ubrzanje zemljine te`e 9,81 m/s2. (Rez: v = 1,55 x 103 m/s). 11. Ako je fazna razlika dva talasa koji interferiraju 90o kolika je njihova putna razlika? (Rez: r = 0,25 ). 12. Svetlosni zrak pada pod uglom 45o na povr{inu stakla indeksa prelamanja 1,5. Kolika je brzina prostiranja svetlosti u staklu, ako svetlost dolazi iz vazduha indeksa prelamanja 1? Koliki je prelmni ugao ? Brzina prostiranja svetlosti u vazduhu je 3 x 108 m/s. (Rez: v = 2 x 108 m/s, = arcsin2/3 = 28o) 13. Koliki treba da bude kapacitet kondenzatora u LC kolu, ~ija je induktivnost 22 x 10-3 H da bi rezonantna frekvencija bila 6,84 x 103 Hz. (Rez: C = 2,46 pF) 14. Na kom rastojanju od izdubljenog sfernog ogledala, `i`ne daljine 30 cm, treba postaviti predmet da bi se njegov lik dobio na daljini 4f od temena ogledala? Kakav je ovaj lik? (Rez: p = 40 cm, lik je uve}an, realan i izvrnut) 15. Koliki je polupre~nik krivine konveksnog (ispup~enog ogledala), ako ono daje 10 puta umanjeni lik predmeta kada se predmet nalazi na rastojanju 180 cm od temena ogledala? (Rez: R = 2p/9 = 40 cm)

Amplituda oscilovanja je A = 3 cm, a po~etna faza 0 = 90o. (Rez: x = 3 10 2 sin(8t +

16. Koliki je grani~ni ugao totalne refleksije za grani~nu povr{inu staklo-voda? Apsolutni indeks prelamanja stakla je 1,7 a vode 1,33. (Rez: g = 51o). 17. @i`na daljina sabirnog so~iva u vazduhu je 5 cm, a u te~nosti indeksa prelamanja nt je ft = 35 cm. Koliki je indeks prelamanja te~nosti, ako je indeks prelamanja stakla od koga je na~injeno so~ivo ns = 1,5. (Rez: nt = 1,4).

2 = - 2 dioptrije. Kolika 18. Dva so~iva koja se dodiruju imaju opti~ku mo} 1 = 12 dioptrija i je ekvivalentna opti~ka mo} i `izna daljina ovog sistema so~iva? (Rez: e = 10 dioptrija, fe = 0,1 m).
19. Na opti~ku re{etku pada paralelan snop monohromatske svetlosti talasne du`ine 625 nm. Lik drugog reda uskog proreza vidi se pod uglom 30o. Koliko zareza ima na jednom milimetru du`ine opti~ke re{etke? (Rez: N = 4 x 104 mm-1). 20. Ispred plankonveksnog so~iva, polupre~nika krivine 2 cm nalazi se predmet na rastojanju 8 cm. Lik so~iva je na rastojanju 16 cm. Koliki je indeks prelamanja materijala so~iva? So~ivo je u vazduhu. (Rez: n = 1,68).

6. FIZIKA MIKROSVETA Kvantna priroda zra~enja Ukupnu emisionu mo} zra~enja apsolutno crnog tela u funkciji temperature dat je izrazom E = T 4 ([tefan-Bolcmanov zakon), gde je E - emisiona mo}, tj. energija zra~enja sa jedinice povr{ine crnog tela u jedinici vremena, - Bolcmanova konstanta, ( = 5,67 x 10-8 W/m2K4) a T apsolutna temperatura. Maksimum energije zra~enja u funkciji temperature, tj. maksimum talasne du`ine dat je izrazom b max = (Vinov zakon), gde je - talasna du`ina koja odgovara maksimumu zra~enja, T T apsolutna temperatura, b - Vinova konstanta, ~ija vrednost je b = 2,9 x 10-3 mK. Veza izme|u energije zra~enja jednog kvanta i frekvencije, tj. talasne du`ine, tog zra~enja odre|ena c h tkz. redukovana Plankova je izrazom E = h = h = h (Plankov zakon zra~enja), gde je h = 2 konstanta, -frekvencija, -talasna du`ina, c -brzina svetlosti u vakuumu, h -Plankova konstanta i - kru`na frekvencija. Po Ajn{tajnu, svetlost ne samo da se emituje u vidu kvanata svetlosti, ve} se i svetlosni talasi prostiru u vidu diskretnih ~estica - fotoni. c Energija fotona je, shodno Plankovom zakonu, E f = h = h = h .

Foton u kretanju poseduje energiju E f = m f c 2 odnosno masu m f = Impuls fotona je p f = m f c = hk , gde je k = 2/ (talasni broj).

h . c

Pojava izbijanja elektrona iz povr{ine metala pod dejstvom upadne svetlosti (fotona) predstavlja fotoelektri~ni efekt. Po Ajn{tajnu, energija fotona jednim delom se tro{i na osloba|anje elektrona iz mv 2 metala (izlazni rad) a drugi deo se pretvara u kineti~ku energiju; . h = Ai + 2 De Broljeva relacija povezuje korpuskularna i talasna svojstva svetlosti, i data je izrazom 2h h h = = , gde je - de Broljeva talasna du`ina. = p mv mv Ako se elektron ubrzava u polju dejstva elektrostati~ke sile, ~iji rad je jednak kineti~koj energiji, u h h h = = = . tom slu~aju je de Broljeva talasna du`ina mv 2meU 2mEk Struktura atoma Svaki atom, bilo kog elementa, sastoji se od pozitivnog jezgra, oko koga kru`e elektroni po odre|enim orbitama. Najednostavniji atom je atom vodonika, koji ima pozitivno jezgro-proton, oko koga kru`i jedan elektron, po nekoj od n-toj orbiti. Elektron je u stacionarnom stanju kada niti emituje niti apsorbuje energiju, a to je u slu~aju kada je moment impulsa elektrona L = mvr, jednak celobrojnom umno{ku Plankove konstante (I Borov postulat). mvr = nh , gde je m - masa elektrona, v - brzina na n-toj orbiti i r - polupre~nik n-orbite, i n - glavni kvantni broj (broj orbite).

Pri prelazu elektrona sa jedne orbite na drugu, atom vodinika emituje ili apsorbuje jedan kvant zra~enja (II Borov postulat) energije h = E2 E1 , gde je h-Plankova konstanta, -frekvencija zra~enja, E1 i E2 su energije elektrona na odre|enim orbitama. Polupre~nik putanje elektrona u atomu vodonika mo`e se odrediti polaze}i od I Borovog postulata, i jednakosti Kulonove i centrifugalne sile. Iz tih relacija sledi da je h2 rn = n 2 = An 2 , gde je A = 5,2 x 10-11 m. kmZe 2 Ukupna energija elektrona na orbiti rn je zbir kineti~ke i potencijalne energije k 2 me 4 1 En = 2 2 = C 2 , gde je C = 13,6 x 1,602 x 10-19 C. 2h n n Talasna du`ina , emitovana iz atoma vodonika pri prelazu elektrona sa jedne na drugu orbitu odre|ena je Balmerovom formulom

1 1 2), 2 n m gde je RH - Ridbergova konstanta (1,097 x 10-7 1/m), n-redni broj orbite na koju prelazi elektron a m = n+1, n+2, redni broj orbite sa koje prelazi elektron. Za vidljivu svetlost je n = 2, a m = 3, 4 , 5 = RH (
Struktura jezgra Jezgro atoma sastoji se iz nukleona (protona i neutrona). Ako je broj nukleona A jednak masenom broju (zaokru`en do celog broja atomske mase elementa, izra`enu atomskim jedinicama mase ajm), a atomski broj Z odre|uje broj protona, tada je broj neutrona N = A - Z. Polupre~nik jezgra zavisi od masenog broja A i odre|uje se formulom rj = r0 3 A , gde je r0 = 1,4 do 1,5 x 10-15 m. Kako je masa protona mp pribli`no jednaka masi neutrona mn, to je masa jezgra m j = mn A pa je srednja gustina jezgra =

mj V

3m j 4rj
3

3mn kg = 1,3 1017 3 . 3 m 4r0

Ukupna unutra{nja energija jezgra je E j = m j c 2 Defekt mase jezgra m predstavlja razliku izme|u sume mase nukleona i mase jezgra m = Zm p + ( A Z )mn m j , a energija ve`e je Ev = mc 2 = ( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 . U procesu neelasti~nog sudara jezgra atoma sa nekom lakom ~esticom (proces nuklearne reakcije) A 4 A+ 4 dolazi do transformacije jezgra atoma u novonastalo jezgro, npr. ; Z X + 2 Z + 2Y A A 0 Z X + 1 e Z 1Y , pri ~emu suma masenih brojeva, a tako|e i suma naelektrisanja na levoj i desnoj strani svakog od tih izraza (reakcije) mora biti jednaka. Radiaktivnost - Jezgra nekih elemenata imaju svojstva da se spontano transformi{u u jezgro drugih elemenata, uz emisiju i ~estica i - zra~enja. N = N , Aktivnost radioaktivnog elementa je A = t gde je -konstanta radioaktivnog raspadanja , N - broj neraspadnutih jezgara.

Broj radioaktivnih (neraspadnutih) atoma smanjuje se sa vremenom t po zakonu (zakon radioaktivnog raspadanja) N = N 0e t , gde je N0- brroj radioaktivnih atoma u po~etnom momentu vremena. Ako je broj neraspadnutih jezgra za vreme t jednak N to je broj raspadnutih jezgra od po~etnno raspada pa do tog vremena N 0 N = N 0 (1 e t ) . Kako je period poluraspada (vreme za koje se raspadne polovina broja jezgara) t ln 2 ln 2 0,693 t to je N = N 0e = N 0e T T= = Vreme `ivota radioaktivnog raspada je recipro~na vrednost konstante raspadanja. RE[ENI ZADACI 1. Kolika je snaga zra~enja apsolutno crnog tela po jedinici povr{ine, ako je njegova temperatura 500 K ? Dato: Odrediti: T = 500 K E-? = 5,67 x 10-8 W/m2K4 Re{enje: Energija zra~enja, prema [tefan-Bolcmanovom zakonu je E = T 4 . Kako je E - snaga zra~enja po jedinici povr{ine, tj. izra`ena energija sa jedinice povr{ine u jedinici vremena W P E = = T 4 = 3,54 103 2 . m S 2. Lopta polupre~nika 0,1 m naalazi se na temperaturi 400 K. Kolika se energija izra~i sa ove lopte za vreme 1000 s? Loptu smatrati apsolutno crnim telom. Dato: Odrediti: T = 400 K E-? -8 2 4 = 5,67 x 10 W/m K t = 1000 s; r = 0,1 m E Re{enje: E = T 4 odnosno E = 0 = T 4 . Odavde sledi da je izra~ena energija St 4 E0 = StT = 18,2kJ . 3. Kolika treba da je temperatura crnog tela da bi se njegov maksimum emisione mo}i nalazio na gornjoj granici vidljivog spektra, za koji je g = max = 760 nm ? Dato: Odrediti: b = 2,9 x 10-3 mK T-? -8 2 4 = 5,67 x 10 W/m K max = 760 nm b b Re{enje: Iz Vinovog zakona max = , sledi da je T = = 3,82 103 K . T max 4. Koliku najve}u talasnu du`inu mo`e da ima svetlost da bi mogla da izazove fotoefekat kod aluminijuma, ~iji izlazni rad je 3 ev ? Dato: Odrediti: -19 Ai = 4,8 x 10 J max - ? h = 6,625 x 10-34 Js c = 3 x 108 m/s c c Re{enje: Kako je izlazni rad Ai = h max = h = h = 4,1 10 7 m . Ai

5. Izlazni rad elektrona iz cezijuma je 1,6 x 10-19 J. Kolika je brzina fotoelektrona koji izle}u iz cezijuma kada se on osvetli laserskom svetlo{}u talasne du`ine 589 nm? Dato: Ai = 1,6 x 10-19 J h = 6,625 x 10-34 Js c = 3 x 108 m/s; = 589 nm; me = 9,1 x 10-31 kg Odrediti: v-?

Re{enje: Iz Aj{tajnovog zakona za fotoelektri~ni efekat

h = Ai +

mv 2 , sledi da je 2

v=

2(h

Ai )

= 6,24 105

m . s

6. Talasna du`ina zelene svetlosti u glicerinu je 4,07 x 10-7 m , a enegija jednog fotona ove svetlosti 3,3 x 10-19 J. Koliki je apsolutni indeks prelamanja ove svetlosti? Dato: E = 3,3 x 10-19 J h = 6,625 x 10-34 Js c = 3 x 108 m/s; = 407 nm Odrediti: n-?

Re{enje: Apsolutni indeks prelamanja je n = c/v. Kako je c = 0 i v = gde je 0 -talasna du`ina svetlosti u vakuumu, talasna du`ina u posmatranoj sredini), to je n = 0/. Kako je energija fotona E = hc/0 , to je 0 = hc/E. Otuda je n = hc/E = 1,48 7. Kolika je masa fotona infracrvene svetlosti talasne du`ine 8,8 x 10-7 m ? Dato: = 880 nm h = 6,625 x 10-34 Js c = 3 x 108 m/s; Odrediti: mf - ?

Re{enje: Iz Ajn{tajnove relacije E f = m f c 2 i Plankovog zakona

E=h

mf =

h = 2,51 10 36 kg . c

8. Koliko je talasna du`ina elektrona ~ija je brzina 6 x 106 m/s ?. Masa elektrona u mirovanju je m0 = 9,1 x 10-31 kg. Dato: Odrediti: -31 m = 9,1 x 10 kg -? h = 6,625 x 10-34 Js c = 3 x 108 m/s; v = 6 x 106 m/s m0 h Re{enje: Po de Broljevoj relaciji = gde je m relativisti~ka masa m = . Kako je v << c mv v2 1 2 c h to je m = m0 , pa je = = 1,23 1010 m . m0v

9. Talasna du`ina elektrona koji se koriste u elektronskom mikroskopu je potencijalnom razlikom se ubrzavaju elektroni? Dato: m = 9,1 x 10-31 kg h = 6,625 x 10-34 Js c = 3 x 108 m/s; = 10-12 m Odrediti: U-?

10-12 m. Kolikom

Re{enje: kako je rad sile elektri~nog polja jednak kineti~koj energiji eU = uzimaju}i u obzir de Broljevu relaciju =

mv 2 , s jedne, i 2

h h2 s druge strane, sledi da je U = = 602V . 2me2 mv 10. Kolika je ja~ina elektri~nog polja na drugoj orbiti elektrona u atomu vodonika?
Dato: e = 1,6 x 10-19 C k = 9 x 109 Nm2/kg2 c = 3 x 108 m/s; n = 2 Odrediti: E-?

Re{enje: Ja~ina elektri~nog polja na drugoj orbiti je E = k Borove orbite r2 =

q2 . Kako je r2 polupre~nik druge 2 r2 E= ke N = 3,2 1010 . 2 2 C n r1

h2 2 n = r1n 2 , a r1 = 5,3 x 10-11 m, to je kme2

11. Odrediti talasne du`ine prve, druge i tre}e spektralne linije (H, H i H Balmerove serije u vidljivom delu spektra atoma vodonika Dato: Odrediti: n=2;m=3 (H) ; (H); (H) - ? R = 1,1 x 107 1/m 1 1 1 Re{enje: Iz Balmerove formule = RH ( 2 2 ) sledi, posle zamene datih podataka, da je n m (H) = 656 nm, (H) = 486 nm i (H) = 434 nm. 12. Koliki je period poluraspada radijuma, ako se zna da je aktivnost njegove mase od 1 g 36 x 109 Bq ? Molarna masa radijuma je M = 22,6 x 10-2 kg/mol. Dato: Odrediti: NA = 6,02 x 1023 1/mol T-? A = 35 x 109 Bq m=1g m Re{enje: Broj atoma u koli~ini radijuma mase 1 g je N = N A = 2,67 1021 M Kako je konstanta radioaktivnosti = A/N = 1,35 x 10-11 1/s to je period poluraspada T = ln2/ = 1617 godina. 13. Odrediti energiju fotona emitovanog pri prelazu elektrona u atomu vodonika sa tre}e na prvu orbitu. Re{enje: Kako je ukupna energija elektrona na 2 4 k me 1 1 1 En = 2 2 = C 2 = 13,6eV 2 2 = 12eV = 1,94 1019 J 2h n n m n orbiti rn data kao

14. Koliko se promeni energija elektrona u atomu vodonika, ako atom emituje foton talasne du`ine 4,86 x 10-7 m ? Dato: Odrediti: = 486 nm E-? h = 6,625 x 10-34 Js c = 3 x 108 m/s; c Re{enje: Promena energije atoma je E = h = 4,1 1019 J .

15. Na}i najve}u i najmanju talasnu du`inu u vidljivom delu spektra atoma vodonika. Dato: Odrediti: max - ?; min - ? n=2 R = 1,1 x 10-7 1/m Re{enje: Prema Balmerovoj formuli za n = 2, talasna du`ina emitovanog zra~enja je 1 1 1 = RH ( 2 2 ) 2 m Najmanja energija emituje se iz atoma vodonika pri prelazu elektrona sa tre}e (m = 3) na drugu orbitu (n = 2), {to odgovara zra~enju sa najve}om talasnom du`inom 1 max = = 6.65 10 7 m . 1 1 R 2 2 2 3 Najve}a energija emituje se pri prelazu elektrona iz beskona~ne orbite n = na drugu (n=2), {to 1 odgovara najmanjoj talasnoj du`ini min = = 3.65 10 7 m . 1 R 2 2 16. Pri prelazu elektrona sa neke orbite na drugu, atom vodonika emituje svetlost talasne du`ine 4,34 x 10-7 m. Na}i kvantni broj nepoznate orbite. Dato: Odrediti: n=2 nk - ? R = 1,1 x 10-7 1/m = 434 nm 1 1 1 1 Re{enje: Iz izraza = RH ( 2 2 ) sledi da je m = = 5. 1 1 n m n 2 R 17. Na difrakcionu re{etku pada normalno snop svetlosti iz razre|ene cevi napunjene vodonikom. Konstante re{etke je 5 x 10-4 m. Sa koje orbite treba da pre|e elektron na drugu orbitu, da bi se spektralne linije u spektru petog reda mogle videti pod uglom 41 o ? Dato: n=2 d = 5 x 10-6 m k = 5; = 41 o = 0,72 rad Odrediti: nk - ?

Re{enje: Iz formule za odre|ivanje difrekcionog maksimuma kod opti~ke re{etke d sin = k , d sin 1 1 sledi = . Kako je iz Balmerove formule m = to je m = = 3. 1 k 1 1 k n 2 R n 2 d sin 18. Odrediti defekt mase jezgra atoma neona Dato: mp = 1,6724 x 10-27 kg mn = 1,6748 x 10-27 kg mj = 33,1888 x 10-27 kg
10

Ne 20 . Odrediti: m - ?

Re{enje: Defekt mase je m = Zm p + ( A Z )mn m j pa je, s obzirom na podatke, 10-28 kg.

m = 2,83 x

19. Radioaktivni natrijum 11 Na 24 raspada se uz emisiju -~estica. Period poluraspada natrijuma je 14,8 h. Odrediti broj raspadnutih atoma iz 10 mg datog radioaktivnog elementa za 10 h. Dato: T = 14,8 h t = 10 h; m = 10 mg Odrediti: N - ?

Re{enje: Broj raspadnutih atoma za vreme t je N 0 N = N 0 (1 e t ) , odnosno

N = N 0 (1 e ) , gde je N0-broj neraspadnutih atoma u po~etnom vremenu u 1 mg, N broj neraspadnutih atoma posle isteka vremena t. Kako se u 1 molu sadr`i broj atoma jednak Avagadrovom broju , to masa m sadr`i broj atoma N0 = nNA = mNA/M, gde je M molarna masa t m T natrijuma. S toga je: N = N A (1 2 ) = 9,3 1018 atoma . M
20. Odrediti period poluraspada radona 105 atoma. Dato: t = 1 dan N0 = 106 : N = 1,75 x 105
86

ln 2 t T

Ra 222 ako se za jedan dan od 106 atoma raspadne 1,75 x

Odrediti: T-?

Re{enje: Period poluraspada radona je T = 0,693/. Konstanta radioaktivnog raspada mo`e se 1 N0 1 N0 odrediti iz formule N 0 N = N 0 (1 e t ) ; Odatle je t = , odnosno = lg . e N N 0 t lg e N N 0 0,693 = 3,3 105 s . Period poluraspada je T =

21. Na}i energiju veze izotopa litijuma 3 Li 7 . Dato: mp = 1,6724 x 10-27 kg mn = 1,6748 x 10-27 kg mj = 33,1888 x 10-27 kg

Odrediti: Ev - ?

Re{enje: Energija veze je Ev = mc 2 = ( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 , gde je c brzina svetlosti. Kako je za

3

Li 7 Z = 3 i A = 7, to je posle zamene podataka Ev = 6,201 x 10-12 J.

4

22. Pri nuklearnoj reakciji -~estice sa izotopom azota proton. Napisati reakciju i odrediti nepoznati element.

N 14

obrazuje se nepoznati element i

Re{enje: [ema ove nuklearne reakcije je 4 N 14 + 2 4 Z X A +1p1 . Kako zbir masenih brojeva i naelektrisanja na levoj i desnoj strani reakcije mora biti jednak, to je: 14 + 4 = 1 + A i 7 + 2 = 1 + Z. 17 Odavde sledi da je A = 17 i Z = 8 odnosno dobija se element (izotop kiseonika). 8O 23. Pri nuklearnoj reakciji neutrona sa jezgrom izotopa azota 4 N 14 obrazuje se nepoznati element i -~estica. Napisati reakciju i odredidti nepoznati element. Re{enje: [ema reakcije je naelektrisanja, sledi da je 11 5B .

N 14 + 0 n1 Z X A + 2 4 . Po zakonu odr`anja masenih brojeva i A = 11 i Z = 5 , pa je nastali element izotop bora , a to je izotop bora
4

24. Kolika bi se oslobodila energija kada bi spajanjem protona i neutrona nastao helijum 2 He 4 mase 1g? Dato: mp = 1,6724 x 10-27 kg mn = 1,6748 x 10-27 kg mj = 33,1888 x 10-27 kg m = 0,001 kg Odrediti: E-?

Re{enje: Pri reakciji spajanjem dva protona i dva neutrona u jezgro He oslobo|ena energija jednaka je energiji veze Ev = mc 2 = ( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 . Kako je broj jezgara u datoj masi N = mNA/M, to je ukupna oslobo|ena energija E = NEV = mN A ( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 = 7,11 1011 J . M

25. Za vreme t = 5 dana raspadne se 80 % po~etnog broja nekog radioaktivnog elementa. Koliki je period poluraspada T ?
Dato: t = 5 dana N/ N0 = 0,8 Re{enje: Kako je broj raspadnutih atoma zadatka da je N/N = 0,8 , 0,8 = 1 e
t ln 2 T

Odrediti: T-?

N 0 N = N 0 (1 e t ) to je, ako se iskoristi uslov

. Odavde je T = 1,85 x 105 s.

ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD

1. Kojoj talasnoj du`ini odgovara maksimum emisione mo}i crnog tela na temperaturi 3,1 x 102 K? (Rez: 9,36 x 10-6 m).

2. Kolika je energija kvanta svetlosti talasne du`ine 400 nm? (Rez: 5 x 10-17 J) 3. Koliki je izlazni rad elektrona za tantal, ako je talasna du`ina svetlosti koja jo{ mo`e da izazove fotoefekat 297 nm. (Rez: 4,2 x 1,6 x 10-19 J). 4. Koliku energiju treba da ima foton, da bi njegova masa bila jednaka masi elektrona u miru? (Rez: 8,1 x 10-15 J) 5. Kolika je talasna du`ina elektrona ubrzanog potencijalnom razlikom 51 V? (Rez: 1,72 x 10-10 m) 6. Na kojoj orbiti atoma vodonika elektron ima brzinu 734 km/s ? (Rez: n = 3) 7. Atom vodonika preveden je iz osnovnog u pobu|eno stanje odre|eno glavnim kvantnim brojem 2. Kolika je energija utro{ena za ovo pobu|ivanje? (Rez: 9,81 eV) 8. Pomo}u GM-broja~a ustanovljeno je da aktivnost mase 1 kg urana 238 iznosi 11,5 x 103 Bq. Kolika je konstanta radioaktivnog raspada i period poluraspada? (Rez: 4,55 x 10-18 s-1; 1,62 x 1017 s) 9. Izra~unati energiju veze tricijuma ( 1 H 3 ), ako se zna da je: mn = 1,67495 x 10-27 kg, mp = 1,67265 x 10-27 kg, mj = 5,00992 x 10-27 kg i c = 3 x 108 m/s. (Rez: 1,14 x 10-12 J) 10. Odrediti ukupnu energiju elektrona u atomu vodonika, ako se nalazi na drugoj orbiti. (Rez: 5,41 x 10-19 J) 11. Pri emisiji fotona iz atoma vodonika, ukupna energija elektrona u atomu izmenila se za 2,56 eV. Na}i talasnu du`inu emitovanog svetlosnog zra~enja. (Rez: 486 nm) 12. Odrediti talasnu du`inu koja odgovara tre}oj spektralnoj liniji u vidljivoj oblasti spektra atoma vodonika. (Rez: 434 nm). 13. Koji element nastaje od 92U 238 posle emisije tri alfa - ~estice ( 2 4 ) i dve beta - ~estice ( 1 0 ) ? (Rez:
88

Ra 226 ).