AKSIJALNO NAPREZANJE

• Zatezanje i pritisak

• Štap je izložen zatezanju ili pritisku kada

na njega djeluju kolinearne vanjske sile čiji
se pravci poklapaju sa uzdužnom osom
štapa. Ove sile se nazivaju aksijalnim
silama.
AKSIJALNO NAPREZANJE
DEFORMACIJE
AKSIJALNO NAPREZANJE-deformacije
Zatezanje-deformacije:
L = L1 L .
apsolutna uzdužna
deformacija ili
apsolutno izduženje.
D = D1 D .
naziva poprečnom
deformacijom ili
skraćenjem.
Relativne deformacije (diletacije) pri zatezanju su:
L D
i p
D
L
pri čemu je relativno izduženje >0, dok je relativno
skraćenje <0.
p
 AKSIJALNO NAPREZANJE-deformacije

U slučaju pritiska relativne

deformacije su: < 0 dok je p >0.
U području elastičnih deformacija postoji veza
između uzdužnih i poprečnih diletacija koja je
eksperimentalno određena i data izrazom:
p

gdje je Poissonov koeficijent.

 AKSIJALNO NAPREZANJE
Primjenom Hookeovog zakona, apsolutno
izduženje štapa u području linearne elastičnosti se može
izraziti i na drugi način.

F L
E
A L ,
FL
gdje je: L = AE
Analizom izraza se može zaključiti da je apsolutno
izduženje štapa:
-srazmjerno vanjskoj sili (opterećenju) i dužini (L)
- obrnuto srazmjerno modulu elastičnosti (E) i površini
poprečnog presjeka (A).
 ZAKLJUČAK:

Prema tome, apsolutno izduženje štapa U

području linearne elastičnostI zavisi od:

-intenziteta sile,

-geometrijskog oblika štapa

-vrste materijala.

Proizvod (A E) se zove aksijalna krutost

štapa.
 Izduženje pri zagrijavanju
Deformacije čvrstog tijela mogu nastati i zbog
promjene temperature tijela.
Eksperiment pokazuje da se slobodno čvrsto tijelo pri
zagrijavanju ili hlađenju linearno deformiše. Pri tom su
linearne deformacije za sve njegove tačke u svim pravcima
konstantne.
Porastom temperature za t t1 t 0 , izduženje štapa
dužine l iznosi:
lt l t,
gdje je koeficijent linearnog širenja materijala.
Odgovarajuća relativna temperaturna deformacija iznosi:
t t (t1 t0 ) .
 Naponi pri zagrijavanju

Međutim, ako se slobodno tijelo spriječi u njegovom

širenju, onda se u njegovim presjecima pojavljuje
temperaturno (toplinsko) naprezanje.
Pri porastu temperature pojavljuje se naprezanje na
pritisak, a kada temperatura pada naprezanje na
zatezanje. Ovi naponi prema Hookeovom zakonu su:

T E t E t1 t0
Koeficijent linearnog širenja materijala se kreće u
području vrijednosti za: čelik 11do 17 10-6 1/ K,
aluminijum 23 10-6 1/ K i bakar 16.5 10-6 1/ K.
 Normalni naponi
Na štap djeluje uravnoteženi sistem aksijalnih sila. Za
određivanje normalnih napona , u bilo kojoj tački
proizvoljnog poprečnog presjeka A prizmatičnog štapa,
koristi se metoda presjeka.
A
A

Y Y Y Y Y Y
dA
F1 F2 F3 F4 F1 F2
A B dA
A
I II
Normalni naponi
dA
F1- F2 - ( A) =0
Fi = dA
( A)

gdje Fi predstavlja algebarski zbir svih aksijalnih sila

lijevo od presjeka.
Uz pretpostavku da normalni napon u svim tačkama
poprečnog presjeka ima konstantne vrijednosti tj, =
const. jednačina, glasi:
A Fi 0
Iz jednačine se mogu izračunati normalni napon u
bilo kojoj tački poprečnog presjeka štapa.
U jednačini , Fi predstavlja sumu svih aksijalnih sila
desno ili lijevo od posmatranog presjeka.
Normalni napon im pozitivnu vrijednost ako
je Fi >0, i u tom slučaju štap će se izdužiti. Ako je
F < 0, normalni napon će imati negativnu vrijednost,
i

pa će se isti skratiti.
Proračun štapova izloženih na
zatezanje i pritisak
Prilikom proračuna štapova izloženih na zatezanje i
pritisak, maksimalni napon koji se pojavljuje u toku
opterećenja (radni napon) mora biti manji od
dozvoljenog napona. Iz tog uslova jednačina za
proračun čvrstoće konstrukcije je oblika:

F
= A doz .

gdje je doz. dozvoljeni napon koji se ne smije

prekoračiti. On obično iznosi samo jedan dio kritičnih
graničnih napona ( , ) i računa se na slijedeći način:
M R
 Dozvoljeni napon
a) Dozvoljeni napon za krte materijale se određuje
prema granici čvrstoće pomoću izraza:
M
doz. = ;
M
gdje je M broj koji je veći od jedan i naziva se
stepen sigurnosti.

Ovaj broj pokazuje koliko je puta dozvoljeni napon

manji od graničnog kritičnog napona M .
 Dozvoljeni napon
b) Dozvoljeni napon za plastične materijale se određuje
prema granici razvlačenja R , pa je:
R
doz. =
R
Stepen sigurnosti zavisi od:
-fizičko mehaničkih osobina materijala,
-uslova rada i
vrste konstrukcije.
Kreće se u granicama od 2 - 10. Izbor stepena sigurnosti
se mora izvršiti dosta oprezno. Manje vrijednosti ovog
koeficijenta se uzimaju za stalna opterećenja.
 Proračun čvrstoće
Pomoću jednačine za proračun čvrstoće mogu se
rješavati tri slijedeća tipa zadataka:

1. Date su vanjske sile i dozvoljeni napon

materijala, pa se treba odrediti potreban poprečni
presjek štapa. Iz jednačine računa se potrebna površina
F
poprečnog presjeka: A
doz.

Pomoću ovog izraza vrši se dimenzionisanje

konstrukcije.
 Proračun čvrstoće

2. U slučaju kada je poznata sila i poprečni presjek,

zadatak se svodi na određivanje radnog napona.
F
A,
na osnovu kojeg se provjerava čvrstoća konstrukcije.
 Proračun čvrstoće
Kada je poznat poprečni presjek i dozvoljeni napon,
zadatak se svodi na određivanje intenziteta sile kojom se
konstrukcija može opteretiti. Intenzitet sile se računa
prema izrazu:

F A.
 AKSIJALNO NAPREZANJE

• Zatezanje i pritisak
• Štap je izložen zatezanju ili pritisku kada
na njega djeluju kolinearne vanjske sile čiji
se pravci poklapaju sa uzdužnom osom
štapa. Ove sile se nazivaju aksijalnim
silama.