REZ AGENCIJA I UNIVERZITET U ZENICI

PROGRAM OBUKE IZ CNC

TEHNOLOGIJA ZA
DRVOPRERAĐIVAČKE
FIRME
OPTIMIZACIJA TEHNOLOGIJE DRVOPRERADE
 
Emir Trako, dipl. inž (mtd)
Februar - mart 2008. g.
 

Optimizacija režima obrade na CNC mašinama za izradu pločastog

namještaja, s akcentom na optimizaciji režima obrade na CNC-obradnom
centru
 
 

1. UVOD

1. 1. Usvajanje terminologije

TEHNOLOGIJA (grčki - nauka o vještinama, zanatima)

Pod tehnologijom se podrazumijeva postupak proizvodnje neke vrste robe, tj.skup

uslova i radnih faza koje treba ostvariti, da bi se od date sitovine došlo do željenog
proizvoda. Tehnologija obuhvata cijelo teorijsko znanje, kao podlogu za ptaktičnu
realizaciju odgovarajučeg postupka.

Pod tehnološki postupakom u finalnoj obradi drveta podrazumjevačemo u

daljnem tekstu skup tehnoloških operacija u cilju izrade finalnog proizvoda, odnosno
dijela finalnog proizvoda

TEHNOLOŠKA OPERACIJA

To su pojedine fizičke radne faze tehnološkog postupka, koje po svojoj prirodi ili
smislu organizacije predstavljaju relativno nezavisne, zaokružene cijeline.
Tehnološke operacije su osnovne gradivne jedinice, čijim se različitim
kombinovanjem mogu ostvariti različiti tehnološki postupci.

Režim obrade je podešavanje (i propisivanje) parametara za izvodjenje tehnološke

operacije na odredjenoj mašini ili tehnološkoj opremi.

 
Optimizacija režima obrade drveta je iznalaženje najpovoljnijeg riješenja sa
stanovišta iskorištenja materijala i vremena pri izvodjenju tehnološke operacije, u
ostvarivanju propisanih zahtijeva.

Pod obradom drveta podrazumijevamo mehaničku obradu drveta, pri čemu na

drvo dijelujemo alatima, uz odvajanje strugotine, u cilju promijene oblika drveta, ne
mijenjajući mu osobine.

1. 2. Glavni vidovi mehaničke obrade sa aspekta alata i strugotine

U teoriji rezanja drveta svako djelovanje sječiva na drvo je rezanje,ali u praksi to je

uglavnom naziv za djeovanje na drvo pilom.Sa aspekta djelovanja alata i stvaranja
strugotine,kao i sa aspekta definisanja tehnoloških operacija,glavni vidovi mehaničke
obrade drveta su:

- Piljenje(rezanje)

- Blanjanje,

- Bušenje,

- Glodanje,

- Tokarenje,

- Brušenje.

Prema navedenim vidovima rezanja se konstruišu i mašine za obradu drveta,a na

CNC-obradnim centrima se grupiše više tehnoloških operacija uz upotrebu više vrsta
alata za obradu drveta.
 1.3. Podijela obrade drveta

a) Primarna obrada drveta u kojoj uglavnom dobijamo poluproizvode za finalnu

obradu (u prkasi se ti poluproizvodi u finalnoj obradi nazivaju osnovni
repromaterijal)

b) Hidrotermička obrada drveta, koja spada i u finalnu i u primarnu, a u kojoj

drvetu ne mijenjamo ni oblik ni dimenzije, ali je bilo koja finalizacija proizvoda od
drveta nezamisliva bez hidroremmičke obrade drveta

c) Finalna obrada drveta, u kojoj od poluproizvoda obradom drveta dobijamo gotov

proizvod za odredjenu namjenu (uz dodavanje materijala koji nisu od drveta)

1.4. Vještačke drvene ploče

To su ploče dobijene od drvenastih materijala uz razne dodatke, ali uz uslov da su

zadržale, pa i poboljšale karakteristične osobine drveta (vlaknatice, iverice…)

Vještačke drvene ploče se danas u velikim količinama koriste za izradu pločastog

namještaja u finalnoj obradi drveta, posebno na CNC-mašinama.

U donjoj tabeli su date najažnije vještačke ploče i najvažniji poluproizvodi koji se

najčeše obradjuju na CNC-mašinama u finalnoj obradi drveta

U posljednje vrijeme se sve više upotrebljavaju i ploče od punod drveta, koje se

dobijaju širinskim, ili i širinskim i dužinskim spajanjem drveta. Rijeđe se koriste
ploče koje se dobijaju i debljinskim spajanjem drveta. Ove ploče se proizvode u
pilanama ili specijaliziranim pogonima, a ponašaju se kao i drvo od kojeg se
proizvode, jer nemaju nikakve dodatke, a u postupku lijepljenja se obično
upotrebljava PVA-ljepilo za drvo.

PRIMARNI
POGON
OBRADE SIROVINA- KLJUČNA TEHNOLOŠKA
POLUPROIZVOD DRVETA POLUPROIZVOD TEHNOL.POSTUPAK OPREMA
standardna rezana oblovina- gateri,tračne pile,profilni
gradja pilana tehničko drvo rezanje trupaca iverači,...
oblovina- gateri,tračne pile,profilni
grubi obraci pilana tehničko drvo rezanje trupaca iverači,...
rezanje i ljuštenje rezačica furnira, ljuštilica
rezani furnir furnirnica F-trupci trupaca furnira
furnir,rezana
gradja,mdf
ploče,ploče specijalizirana tehnološka
furnirske ploče furnirnica iverice specijalan postupak oprema

fabrika cjepanice, specijalizirana tehnološka

ploče iverice ploča iverica oblice specijalan postupak oprema
fabrika
ploča cjepanice, specijalizirana tehnološka
ploče vlaknatice vlaknatica oblice specijalan postupak oprema
fabrika OSB specijalizirana tehnološka
OSBploče ploča strugotina specijalan postupak oprema

fabrika HC papirno sače, specijalizirana tehnološka

HC ploče ploča ploče vlaknatice specijalan postupak oprema

Primjer tehnološkog postupka u finalnoj obradi drveta

Tipičan primjer primjene CNC-mašina u finalnoj obradi drveta je tehnološki

postupak izrade namještaja od oplemenjen ploče iverice, gdje imamo 3 ključne

CNC-mašine
CNC MAŠINA TEHNOLOŠKA OPERACIJA TEHNOLOŠKI POSTUPAK
raskrajač ploča krojenje
kantarica kantanje izrada svih dijelova namještaja od oplemenje
CNC-obradni bušenje,izrada ploče iverice(npr,kuhinje,komode,američki
centar utora,kružno rezanje plakari,...)

1.5. Glavni uticajni faktori na optimizaciju režima obrade drveta na

CNC-mašinama u finalnoj obradi drveta:

1. Tehnička priprema prozvodnje,

2. Osposobljenost neposrednih izvršilaca,

3. Veličina serije,

4. Dimenzije poluproizvoda i njihovo odstupanje od nominalne debljine,

5. Tehničko-tehnološke karakteristike mašina i tehnološke opreme kojom

raspolažemo.

Tehnička priprema rada kao uticajni faktor na optimizaciju režima obrade drveta

Tehnička priprema odredjuje normative utroška materijala i rada. Pored toga,

propisuje i zajedničke parametre. Jednostavno rečeno tehnička priprema propisuje
zahtijeve prema kojima optimiziramo režim obrade.

Potrebna konstrukciono-tehnološka dokumentacija je praktično ista za serijski i

pojedinačni proizvod, a za pojedinačni proizvod je često i zahtijevnija.

Odnos vremena za tehničku pripremu serije uglanom ne predstavlja problem u

praksi, jer se za relativno kratko vrijeme izradi dokumentacija, izvrše optimizacije
veličine serije i materijala, i unesu u CNC-mašine, tako da kod ponavljana serije
praktično i nemamo posla oko konsrtukcijsko-tehnološke dokumentacije.

U praksi je tehnička priprema pojedinačnog ili maloserijskog proizvoda mnogo veči

problem od pripreme serije, jer izrada korektne dokumentacije zahtijeva znatno više
vremena od onog koje imamo u praksi. Niska cijena proizvoda u odnosu na sat rada
CNC-mašina je u praksi strahovit pritisak na sve učesnike u procesu pripreme i
proizvodnje.

Da bi se optimizirala proizvodnja pojedinačnih proizvoda u praksi srečemo razne

načine na koji različita preduzeća pokušavaju riješiti ovaj problem, od nabave
softvera za crtanje namještaja i tehničku pripremu, do prenošenja na proizvodnju
rješavanja zadataka koji su u suštini zadaci tehničke pripreme (rješavanje
konstrukcijskih detalja).

Obučenost neposrednih izvršilaca kao faktor optimizacije ROD-a

Logično je da je permanentno učenje potreba današnjice u svim sferama, pa i radu na

mašinama.

Visokosofisticitana tehnologija traži obučene neposredne izvršioce spremne da stalno

uče.

Ipak, u našoj se praksi, posebno kod pojedinačne proizvodnje na neposrednog

izvršioca se prenose zadaci koji su u suštini zadaci tehničke pripreme (kao npr.
rješavanje konstrukcijskih detalja namještaja ...) čime se gubi dragocijeno vrijeme
neposrednog izvršioca na veoma skupim mašinama i tehnologijama, što je u
industrijskoj proizvodnji nedopustivo.

Sve navedeno važi za svaku proizvodnju, ali je još više izraženo u finalnoj obradi
drveta u našim uslovima, jer se uz mali broj izvršilaca proizvode veliki asortimani
gotovih proizvoda, uz primjenu skupe tehnološke opreme i mašina.

 
 Veličina serije kao uticajni faktor na optimizaciju ROD-a

Pošto razmartamo optimizaciju režima obrade na visokokapacitativnim mašinama

jasno je da je veličina serije u direktnoj vezi sa optimizacijom režima obrade, tj. da se
većom serijom (naravno do optimalne granice za datu tehn. opremu) povečava
produktivnost i vrše uštede u materijalu (nižom nabavnom cijenom i boljom
optimizacijom repromaterijala).

Uticaj dimezije repromaterijala i odstupanja od nominalne debljine materijala.

Repromaterijal u finalnoj proizvodnji namještaja dolazi u odredjenjim dimezijama i

debljinama.

Vještačke ploče od drveta su zadržale sve osobine drveta, pa i onu nejneugodniju za

obradu, a to je promijena dimenzija usljed djelovanja okolnog vazduha.

Zbog procesa bubenja, ploče skoro nikad ne dolaze u proces proizvodnje u

nominalnoj debljini, već je ona u pravilu veća za 0,1 pa i do 0,5 mm, što znatno utiće
na broj podešavanja mašina, a što se naravno odražava na produktivnost.

Dužina i širina ploče je cca 2,7x2 m, a oplemenjen ploče u drvnom dezenu imaju
smijer “godova”po dužini, što znatno utiče na stepen iskorištenja materijala.

Tehničko–tehnološke karakteristike mašina i tehnološke opreme

Ovo je naravno najvažniji faktor kod optimizacije režima obrade.

Od CNC-mašina CNC-obradni centar je mašina koja izvodi najviše tehnoloških

operacija .

Proizvodni program diktira vrstu tehnološke opreme, što je posebno važno kod
nabave CNC-obradnog centra i drugih CNC-mašina. Naknadne nadogradnje CNC-
obradnih centara su veoma skupe i često ne daju željenje rezultate.

1.6. Optimizacija režima obrade na neumreženim CNC-

mašinama

Akcenat ćemo dati na optimizaciju režima obrade na neumreženim CNC-

mašinama iz sljedećih razloga:

1. Velik dio firmi u BiH koja i posjeduje sve 3 ključne CNC-mašine za izradu
pločastog namještaja nije ih umrežila več radi po “polu-automatizovanim“ režimima.

2. Dio firmi ima (ili planira nabaviti) CNC-obradni centar, ali nema druge CNC-
mašine, čime je umrežavanje nemoguče.

3. Učenje ”polu-automatiziranog“ rada je neophodno za razumijevanje komletne

tehnologije i prelazak na rad sa umreženim mašinama je lakši.

4. Večina firmi u BiH nema kadar osposobljen za umreženi rad na CNC-mašinama.

1.6.1. Optimizacija serijske proizvodnje

U Priligu 1. imamo tehnološki postupak izrade kupaonskog ormarića na CNC-
mašinama, a u Prilogu 2. imamo proračun optimalne veličine serije za poznati
proizvodni program. Podaci su iz prakse dobijeni višemjesečnim pračenjem u firmi
koja je “uhodavala” proizvodnju pločastog namještaja od oplemenjen ploče iverice.

Kako se vidi iz priloženih podataka, optimizacija je vršena sa svih aspekata, a

računata je prema mašini najmanjeg kapaciteta u smijeni - kantarici.

Uskladivanje kapacite mašina je jedan najvažnijih faktora u optimizaciji režima

obrade u svim proizvodnjama, o čemu se ovde posebno vodilo računa.

Navedeni ormarić ima 8 dijelova koji se mašinski obradjuju na 3 CNC-mašine,

proizvede se 120 komada u smijeni, što znači da mašine potpuno mašinski obrade
960 dijelova naještaja za 8 h.

Takođe se iz navedenog primjera vidi da se tehnološke operacije i cijeli tehnološki

postupci izvode velikim brzinama i prepliču i preklapaju u vremenu i prostoru. Radi
protočnosti proizvodnje čak se i dio neposrednih izvršilaca preraspoređuje u toku
jedne smijene.

O kakvim se mašinama radi govori i podatak da je brzina pomaka glave CNC-

obradnog centra u praznom hodu i do 100m/min, pomaci pri glodanju su 2,5 do 18
m/min, a kruznom pilom i veći. Takođe se kao parameter za orijentaciju može
navesti i kapacitet CNC raskrajača iz priloženog primjera, gdje osposobljeni izvršilac
pokroji 200 ormarića za manje od 8 sati (1600 dijelova manještaja !!!)

Zaključak koji se sam od sebe nameče je da CNC-mašine za obradu drveta spadaju u

kateroriju skupe i visokosofisticirane tehnologije koja, da bi bila rentabilna, traži
seriju ili vrlo skup pojedinačni proizvod.

Takođe se nameče zaključak da, zbog brzine izvođenja operacija, njihovog

preplitanja i izvođenja više tehnoloških operacija na jednoj mašini, klasični pristup
analize tehnološke operacije po zahvatima gubi smisao. Ovdije se moraju
optimizirati cijeli tehnološki postupci, čiji se veči dio obavlja na CNC-obradnom
centru.
 

1.6.2. Optimizacija pojedinačne proizvodnje

Vrlo često u stručnim časopisima (drvo ...), kao i na Internet-stranicama čitamo

savjete o primjeni CNC-mašina u pojedinačnoj proizvodnji.

Radi demonstracije čemo razmotriti jedan loš koji zaista pada u oči.

Prilog 3. - “savjet” s Internet-a

Prilog 4. Razrada proizvoda iz “savjeta” s Internet-a

U navedenom Prilogu se u samo 4 koraka od skice kupca ide na CNC-obradni centar.

Nije navedeno o kojoj vrsti ploče se radi ali čemo razmotriti izradu komode od
oplemenjenje ploče iverice (Ako se radi o drugoj vrsti ploče koju je potrebno i
površinski obrađivati, situacija se još više usložnjava a tehnhološki postupak
poskupljuje).

U navedenom primjeru je “zaboravljeno “mnogo pripremnih radnji i tehnoloških

operacija, a razmotričemo milimalno potrebnu dokumentaciju i tehnološku opremu.

1. Kalkulaciiju cijene - Prilog 5.

2. Krojnu listu - Prilog 6.

3. Šemu optimizacije krojenja ploče - Prilog 7.

Za izradu komode sa skice potrebno je još najmanje 4 mašine:

 TEHNOLOŠKI POSTUPAK IZRADE KOMODE
Red.br Tehnološka operacija Mašina
1 krojenje raskrajač
2 kružno rezanje cnc-oc
3 pravolinijsko kantanje linijska kantarica
4 krivolinijsko kantanje krivolinijska kantarica
glodanje kant trake na
5 zaobljenjima glodalica kant- trake
6 bušenje i izrada utora cnc-oc

Navedeni program iz primera je zaista kvalitetan, ali nije baš najbolje objašnjen u
primjeru na internetu. Program ima velike mogučnosti, ali zahtijeva poznavalje
tehnologije obrade drveta da bi se optimalno iskoristio.

Primjena specijaliziranih programa za crtanje namještaja u savremenoj finalnoj

obradi drveta je veoma značajna, ali se zaboravlja da velik dio programa nemože da
izradi potrebnu konstrukciono-tehnološku dokunetaciju, kao i sljedeče:

- Za upotrebu programa nužno je detaljno poznavati struku,

- U sve programe je potrebno unijeti podatke o upotrebljnim repromaterijalima i

nihove cijene,

- U sve programe je potrebno u nijeti konstrukcijska riješenja ili izabrati ponudjena

(npr. ”nutaovanje” ili ”falcanje” leđa …)

U našoj praksi, ovi programi uglavnom služe za kontakt prodavac-kupac, a tehnička

priprema se obavlja na programima A-CAD I EXEL.

Postoji i verzija CNC-OC, koji pored bušenja i glodanja, imaju mogučnost i kantanja.
Ove mašine izvode krivolinijsko rezanje glodalom, i kantaju zakrivnjene površine.
Namijenjene su za velikoserijsku proizvodnju dijelova namještaja sa zakrivljenim
površinama. Teoretski na ovim bi se mašinama mogle izvesti sve tehnološke
operacije za komodu iz primjera sa inreneta,ali bi to toliko poskupilo i usporilo
proizvodnju da nebi imalo nikakvu ekonomsku opravdanost. Izrada pojedinačnog
namještaja na takvom CNC-OC bila bi čisto ekonomsko samoubistvo.

Ponovo nam se zaključak nameče sam od sebe, a to je da CNC-tehnologija zahtijeva

skup pojedinačni proizvod.

1.6.3. Optimizacija kombinovane proizvodnje na CNC-

mašinama

Nabavom ključnih mašina za finalnu obradu pločastog namještaja od oplemenjene

ploče iverice (raskrajač kantarica i CNC-obradni centar), te njihovom dopunom sa
tiplericom, kruznom kanrtaricom i glodalicom kant trake, moguče je izrađivati velik
asortiman i serijskog i pojedinačnog namještaja koji je moderan i tražen na tržištu
(kancelarijski namještaj, kuhinje, plakare, dječje sobe, kupaonski mžnamještaj …).
Veoma velik asortiman proizvodnje je moguč i kombinacijom CNC-obradnog centra
sa raskrajačima koji nisu CNC, jeftinijom kantaricom i još nekoliko jeftijijih mašina.

Kombinacija serijske i pojedinačne proizvodnje dolazi u obzir, ali to zahtijeva veoma

visok stepen organizacije rada i obučenosti svih učesnika u izradi proizvoda, od
pogodbe s kupcem, preko tehničke pripreme do izrade proizvoda. Takođe odabir
proizvoda mora biti takav da poslujemo rentabilno, i uvijek vreba opasnost da se
“ugušimo” sa “sitnim radnim nalozima”.

Pozitivan primjer iz prakse je pojedinačna proizvodnja u kombinaciji sa serijom

kupaonskog maještaja (gore navedeni primjer ormarića), ali se pojedinačna
proizvodnja odvijala odvojeno u vremenu i prostoru, i serijskom proizvodnjom u
jenoj smijeni se poslovalo iznad praga renatbilnosti, a u “višku “kapaciteta se
odvijala pojedinačna proizvodnje.
Svi navedeni podaci o kapacitetima su za 8 h, tj. jednu smijenu. Zbog ogomnog
kapaciteta CNC-mašina ponekad “zaboravimo” da industrijske mašine rade u 3
smijene čime se smjenski kapacitet utrostručuje !!!

2. OPTIMIZACIJA REŽIMA OBRADE KROJENJA I KANTANJA

U tehnološkom postupku izrade pločastog namještaja od iverice, tehnološke

operacije koje predhode obradi na cnc-obradnom centru su:

- Krojenje ploča,

- Kantanje ploča,

- Raskrajač ploča,
 - Kantarica.

2.1. Optimizacija režima obrade krojenja ploča

Tehnološku operaciju krojenja ploča izvodimo na raskrajačima ploča, koji mogu biti:

- Horizontalni,

- Vertiikalni.

Postoje vetrikalni raskrajači koji nicu CNC, ali mogu da „prate“ kantaricu i CNC-
obradni centar svojim kapacitetom (kroje 40 do 80 ploča za 8 h)

Krojenje je ključna operacija sa aspekta iskorištenja materijala. Glavno pravilo kod

korjenja oplemenjen ploče iverice je krajčenje svih strana ploče. Okrajci ploče i
debljina propiljka su otpad, kao i uski dijelovi trake nastali pri krojenju. Ostale
dijelove neiskorištene ploče zovemo iskoristivi ostatak ploče ili „resl“.

Glavna „zamka“ u koju upadaju čak i iskusniji inženjeri je iskorištenje reslova. Često
se u preksi iz reslova kroje dijelovi maještaja što nije uvijek ekonomično.

Stepen iskorištenja ploče je 80 do 90 %, veći procenat je kod izrade serije i manjih

proizvoda od namještaja.

Još niko nije riješio generalno problem reslova, koji je posebno izražen kod izrade
namještaja u drvnim dezenima, i kod izrade namještaja većih dimenzija. Kad jednom
skinemo resl s mašine, za svaki njegovu upotrebu trošimo vrijeme na manipulaciju i
krojenje.

Postoji nekoliko načina na koji rješavamo problem reslova u praksi:

1. Ukoliko imamo narudjbu za seriju od 20 komada namještaja, lako se može desiti
da sa veličinom serije od 18 ili 21 komad imamo željeno iskorištenje, čime rješavamo
problem reslova.

2. Ako u svom proizvodnom programu imamo serijski namještaj, iz reslova možemo

raditi dijelove za taj namještaj.

3. Ukoliko krojimo velike dijelove namještaja (npr. Za stolove stolove) gde skoro
nikad nemožemo postići željeno iskorištenje, treba iskalkulisati cijenu vanstandardne
ploče, koju proizvodjači ivericu mogu proizvesti.Kancelarisjki namještaj često se
izradjuje od dvije debljine iverice i to ploče stola od iverice debljine 25 mm,a ostali
dijelovi od ploče debljine 18 mm.Često je isplatnije upotrebiti i skuplju
ivericu(debljine 25 mm) i u ostale dijelove stolova I postići zadovoljavajuče
iskorištenje ploče nego upotrijebiti 2 debljine ploče.

4. Poseban problem je pojedinačna proizvodnja u više dezena gdje uvijek imamo

velik broj reslova raznih dezena. Ovde se veće iskorištenje materijala ponekad može
dobiti okretanjem goda na ploči za neke elemente (police, elementa ladica ...).

5.Iskorištenje reslova za proizvodnju dijelova ladica je vrlo često u praksi kod nas,ali
je sa tehno- ekonomskog gledišta vrlo upitno.Prije svega ove ladice su estetski lošije
riješenje od “metabox” ladica,a zahtjevaju 3 tehnološke operacije mašinske
obrade(krojenje,kantanje i bušenje)čime se znatno zauzima mašinski kapacitet
preduzeča.Ako iskalkulišemo cijenu materijala utrošenog za ovakvu ladicu,cijenu
rada mašina,cijenu sata montaže korpusa ladice i sve problem oko montaže ladice u
proizvod doći čemo do zaključka da je pored lošijeg izgleda ovakva ladica i skuplja
za izradu.

Glavne greške obrade kod krojenja ploča

1. ”Krzanje”,

2. Stepenasti rez,
3. Ivice obratka nisu pod pravim uglom.

Sve tri greške su nedopustive. Čak i ako imamo kantaricu koja ima glodala za finu
obradu reza, tako da se dio grešaka može i “sakriti”, ove greške su nedopustive iz
više razloga, a glavni su:

1. Tolerisanjem “manjih“ grešaka, neposredni izvršioci se opuštaju u radu, rušeći i

ono malo industrijske kulture koju imamo, i koju tek trebamo izgraditi, jer je ona
jedna od glavnih preduslova za razvoj industrije uopšte.

2. Bilo kojim propustom na proizvodu se ruši kvalitet proizvoda i ugled firme, a što
su takodje osnovni prduslovi za uspješan razvoj preduzeča.

“Krzanje “ je oštečivanje sloja kojim je ploča oplemenjena (a i kod punog drveta je

isti izraz za oštečenje gornjeg sloja prilikom rezanja). Glavni uzrok su tupe pile i
predrezači. Uzrok takodje može biti oštečenje zuba pile.

“Stepenast rez” je uzrokovan lošim podešavanjem pile i predrezača.

Ako ivice obrtka nisu pod pravim uglom, može biti više uzroka, a najšeči je
nepodešenost sistema pridržavanje ploče prilikom obrade. Uzrok može biti čak i
ostatak piljevine na držačima ploča kod vertikalnog raskrajača. Obavezne su
periodične kontrole sistema za pridržavanje ploče od strane neposrednog izvršioca
tehnološke operacije.

Dok krzanje narušava estetski izgled proizvoda, stepenast rez pravi problem kod
kantanja, ”ausvinkl” ivice lančano uzrokuju nastavak grešaka na sljedečim
operacijama (bušenje, glodanje …). I na montaži se te greške povečaju do te mjere da
je ponekad nemoguče sastaviti proizvod.

Ukoliko imamo NC ili CNC-raskrajač, na osnovu krojne liste u EXELU neposredni

izvršilac obavlja optimizaciju krojenja ploče na računaru raskrajača, kako se vidi na
priloženim slikama.
 Glavna stranica programa „WinCut“

Stranica u polu-automatskom načinu rada

 

Izrada šeme krojenja („optimajzer“) ploča – „Cut list plus“

Na ostalim raskrajačima se pored krojne liste izradjuje i šema optimizacije ploča, na

osnovu koje neposredni izvršilac vrši krojenje.

Vertikalni raskrajač ploča sa ručnm pomakom

 Šema optimizacije rezanja ploča

Mogučnosti koje uvijek trebamo razmotriti kod optimizacije krojenja ploča

1. Krojenje više ploča odjednom,

2. Mogučnost”okretanja goda” kod krojenja oplemenjene ploče u drvnim dezenima,

3. Odnos cijene utrošenog rada i vrijednosti “iskoristivog ostatka“ ploče koju

pokušavamo iskoristiti.

Pored oplemenjene ploče iverice na raskrajičama se kroje i ostale vještačke ploče od

drveta (vlaknatice, šperploče, ploče od punog drveta …), za koje važe isti principi
prilikom krojenja, ali krojenje oplemenjene ploče iverice najzahtijevnije i najosjetljivije
jer se ne vrši površinska obrada drveta nakon mašinske obrade.

2.2. Optimaizacija kantanja ploča

Kantanje je u principu obrada rubova obratka. U izradi namještaja od oplemenjene
ploče iverice kantanje je mašinsko lijepljenje melaminske, PVC ili ABS kant trake na
rubove dijelova namještaja. Na istim mašinama lijepimo i kant traku od prirodnog
furnira na ploče, kao i letvice od punog drveta. Za ove namjene se ipak nabavljaju
kvalitetnije mašine

Kantarica
 Princip rada kantarice

2.3 Princip rada pravolinijske kanrtarice

Kantarice su najosijetljivije mašine u tehnologiji izrade pločastog namještaja, a greške

od 2/10 dijela milimetra vidljiva je golim okom.

Kantarice sa glodalima za finu obradu reza daju kvalitetniju obradu ivica. Nadmjera
koja se daje za obradu reza glodalom je u principu debljina trake koju lijepimo na rub
obratka (0,5 do 2 mm).

To su protočne mašine sa pomakom od 12 do 22 m/min, a u pricipu tanja traka

podnosi veću brzinu.
 Najčešče greške kod kantanja su:

1. Oštečenja površine iverice,

2. Loša obrada kant trake.

Odstupanje od nominalnih dimenzija po debljini ploča se najviše izražava u ovoj

tehnološkoj operaciji. Ploče u praksi su uglavnom veče i nejednake nominalne
debljine, pa prilikom podešavanja mašine uvijek moramo pomičnim mjerilom
(šublerom) izmijeriti debljinu ploče.

Uzrok oštečenja površine ploče uglavnom je uzrokovan razlikom u nominalnoj

debljini ploče i podešenih parametara.

Za lošu obradu trake ima više uzroka,a najčešci je nepodešenost glodalaza obradu
trake.

Da bi optimizirali rad na kantaricina koju, kao ni na ostale protočne mašine

nemožemo mnogo uticati,u praksi trebamo razmoriti sljedece mogučnosti:

1. Usvojiti 2 debljine traka (npr. 0,5 i 2 mm), čime štedimo na broju podešavanja za
debljinu trake,

2. Razmotriti mogučnost rezanja manjih dijelova namještaja u “šnjite”, kantanje i

dokrojavanje, a posebno kod kantanja sa sve 4 strane na seriji.

Prilikom kantanja mora postojati rastojanje izmedju obradaka, što znatno utiče na
brzinu kantanja kod četverostranog kantanja komada i manjih elemenata namještaja.
Rezanjem u “šnjite” kod manjih elemenata u seriji znatno šedimo vrijeme, a i
potrošnja traka je manaja.

3. Podesiti največu brzinu kantanja uz kvalitetnu obradu trake.

4. Izvršiti obilježavanje kanta na obracima prilikom krojenja radi uštede u vremenu,
jer je kod usklađivanja kapaciteta mašina kantarica uglavnom ”najsporija”.

2.4Krivolinijsko kantanje

Krivolinijsko kantanje izvodimo na specijalno konstruisanim mašinama tzv.

”krivolinijskim kantaricama”koje ne obradjuju kant traku nego je samo lijepe na
obradak.Obrada kant trake se vrši na drugoj mašini tj. glodalici kant trake.

Krivolinijska kantarica

Glodalica kant trake

Na obje mašine pomak je ručni.Princip kantanja je isti kao I linijskoj kantarici,a

glodanja trake princip rada je isti kao na nadstolnoj glodalici.
Ovo je vrlo osjetljiva tehnološka operacija jer je obučenost i iskustvo neposrednog
izvršioca presudno za kvalitet obrade.

Kod projektovanja namještaja sa krivim linijama treba uzeti u obzir da se mali

radijusi vrlo teško kantaju.Kantanje večih dijelova namještaja od deblje iverice(25 i 38
mm)kant trakom debljine 2 mm je takođe vrlo problematično.

Kod konstruisanja namještaja sa krivim linijama trebamo nastojati kad god možemo:

1.upotrijebiti tanju kant traku(O,5 mm)

2.izbjegavati male radijuse

3.izbjegavati kružno kantanje velikih i teških dijelova namještaja

2.5 Vrste kantarica

Kantarice se proizvode u širokom dijapazonu od malih kantarica koje samo lijepe

kant traku konstruisanih za male fleksibilne firme sa širokim asortimanom proizvoda
do potpuno automatizovanih kantarica za velikoserijsku proizvodnju.

Pored lijepljenja kant trake,prirodnog furnira i letvica kantarice mogu imati još dvije
vrlo interesantne opcije za izradu pločastog namještaja a to su:

1.Fina obrada ivica obradtka,koja se vrši glodalima a skida se sloj ploče debljine o,5
do 2 mm.

2.Izrada “falca” i utora koja se vrši kružnom pilom.

Kao i CNC-OC ,i kantarice se naručuju zavisno od proizvodnog programa i često

su“usko grlo”u proizvodnji pločastog namještaja naročito kod serijske proizvodnje.

Da bi se uskladili kapaciteti ključnih mašina ,uštedila kant traka ismanjila prozvodna

cijena proizvodu u našoj praksi je čest slučaj da se upotrebljavaju melaminske trake
debljine o,15 mm,ted a se ne kantaju “nevidljive starne namještaja”.
Ovakve “uštede” su kratkog daha i narušavaju kvalitet proizvoda i ugled firme čime
se vrlo brzo gubi tržište.

Ukoliko želimo kvalitetan proizvod od oplemenjene ploče iverice sve ivice korpusa
(osim onih koje se spajaju) se kantaju ABS kant trakom debljine o,5 mm,da bi
proizvod bio zaštičen od upijanja vodene pare iz vazduha i kratkotrajnih prodora
vode.

Automatska kantarica za velikoserijsku proizvodnju

3. OPTIMIZACIJA REŽIMA OBRADE NA CNC-OC

U našoj praksi princip mašinske obrade na CNC mašinama u izradi pločastog

namještaja je uglavnom sljedeči:
1. Krojenje ploče - prema krojnoj listi,

2. Kantanje - prema krojnoj listi, ili obilježavanjem kanta u fazi krojenja.

3. Izvođenje ostalih tehnoliških operacija na CNC-OC, kao posljednoj mašini za

mašinsku obradu i izvodjenje “suhe probe”, uz onošenje progama za obradu
direktno na mašini, povlačenje programa iz datoteke računara na mašini ili
unošenjem več pripremljenog programa.

Za optimalan rad svako preduzeče bi trebalo da ima najmanje 2 neposredna

izvršioca osposobljena za rad na svim CNC-mašinama, a to su obično operatori na
CNC-OC.

3.1. Tehnološke operacije koje se izvode na CNC-OC u izradi pločastog namještaja

Uobičajene tehnološke operacije koje izvodimo na CNC-OC u izradi pločastog

namještaja su:

- Bušenje - izvodi se burgijama,

- Rezanje - izvodi se glodalom,

- Glodanje utora – izvodi se kružnom pilom.

Na CNC-OC je kod izvođenja tehnoloških operacija glodanja i rezanja alat

”zamijenjen”. Naime kružnim pilama izvodimo operacije ”glodanja” tj. izradu utora
(“nutovanje“ i “falcanje”).

Kružna pila na CNC-OC je konstruisa za izradu utora i “falca”i večina proizvodjača

ne preporučuje dubinu obrade pilom veću od 5 mm.Utor dubine 9 mm izvodimo u 2
prolaza.

Operaciju rezanja na CNC-OC u izradi pločastog namještaja se izvodi samo kod

krivolinijskog rezanja i to glodalom.Krojenje ploče na CNC-OC je nedopustivo u
industrijskoj proizvodnji.
 3.2 “Uparivanje CNC-OC i tiplerice

Glavna “zamka” kod obrade na obradnim centrima je ta što kupac ima osječaj da je
to univerzalna mašina koja “radi sve”, što je sasvim pogrešno mišljenje posebno kod
pojedinačne i maloserijske proizvodnje.

Uizradi pločastog namještaja CNC-OC najčešće izvodi tehnološku operaciju bušenja,i

to rupa fi8(za spajanje na tiple), i fi5(za nosače polica).

Za naše uslove ,kod izvodjena operacije bušenja,optimalne rezultate obradni centar

daje u kombinaciji sa tiplaricom. Posebno kad bušimo uske elemente ili elemente sa
nekoliko simetrično rasporedjenih rupa po debljini obratka.

Naprimjer bušenje podova i plafona, kao i veznih elemenata u korpusu pločastog

namještaja je znatno brže na tiplarici nego na obradnom centru.

Tiplarica je viševretena bušilica sa standardnim “korakom” od 32 mm, tako da u

jednom taktu možemo izbušiti sve potrebne rupe za tiple na jednoj strani obratka, što
je brže nego kod obradnog centra jer glava obradnog centra vrši kretanje po pravim
linijama u prostornom kookdinatnom sistemu. Ovo „uparivanje“ CNC-obradnog
centra je posebno važno kod uskladjivanja kapaciteta ključnih mašina.

Jedno od glavnih pravila za rad na obradnom centru je raspored rupa u

standardnom koraku od 32 mm, čime se omogučava kombinovani rad sa tiplaricom

Optimalno je da se na tiplarici i postave burgije za više dijelova namještaja (podovi,

cokle, veze …) i da se taj raster unosi na obradni centar kod bušenja ostalih
elemenata, čime se maksimalno ubrzava bušenje.

Provjera debljine ploče je obavezna, jer i pored kondicioniranja vještačke drvene

ploče imaju veću debljinu od nominalne.
Prilikom bušenja rupa za tiple radi spajanja dijelova namještaja pod 90 stepeni, ako
unesemo nominalnu debljinu, javlja se loš spoj.

Suhe probe su obavezne, a ukoliko se javi loš spoj rupa za tiplu se pomiće za pola
razlike debljine.

Pravilo je da se bočna strana izbuši na CNC-OC ,pod- plafon na tiplarici ,spoj

provjeri “nasuho”i tek onda nastavi rad.

Provjera debljine ploče je obavezna, jer i pored kondicioniranja drvo, a posebno

ploče od drveta imaju veću debljinu od nominalne.

Prilikom bušenja rupa za tiple radi spajanja dijelova namještaja pod 90 stepeni, ako
unesemo nominalnu debljinu, javlja se loš spoj.

Suhe probe su obavezne, a ukoliko se javi loš spoj rupa za tiplu se pomiće za pola
razlike debljine.

Ponekad imamo nejednaku debljinu iverice, i da nebi stalno gubili vrijeme na stalno
mjerenje i podešavanje, rupu za tiplu pomjeramo prema unutra za pola najveće
razlike u debljini, čime dobijamo da nikad nemamo mimolaženje elemenata prema
vanjskoj
Tiplarica
 3.2Najčešče korišteni alati na CNC-OC u izradi pločastog namještaja

U izradi pločastog namještaja na CNC-OC najčešče koristimo sljedeče alate:

RED.BROJ ALAT NAMJENA

burgija fi 5 mm izrada rupa za ručkice

1 provrtna obilježavanje rupa za klizače ladica i ostale okove
izrada rupa za drvene tiple
2 burgija fi 8 mm izrada rupa za ekcentre
izrada rupa za pvc čauru ekscentra
3 burgija fi 10 mm izrada rupa za pvc čauru "eurovijka"
4 burgija fi 15 mm izrada rupa za čauru ekscentra
5 bugrija fi26 mm izrada rupa za "minispojnoce"(šarke)
6 burgija fi 35 mm izrada rupa za spojnice(šarke)
7 kružna pila izrada utora
8 ravno glodalo rezanje
9 profilna glodala obrada "fronti"
10 "V "glodala "rezbarenje" i" pisanje "

3.3Najvažniji uticajni faktori na optimizaciju režima obrade na CNC-OC

Za optimizaciju rada na CNC-OC najvažniji su sljedeči faktori:

1. Unifikacija i interna standardizacija zajedničkih parametara:

- Dubina rupa za tipla (preporuka za ivericu 18 i 19 mm je 11 i 30 mm),

- Dubina utora (preporuka ½ debljine iverice),

 - Odstojanje utora od leđa standardizovati (preporuka: kupatilski namještaj i viseči
elementi 10 mm, ormari 15 mm, donji kuhinjski elementi 46 mm),

2. Usvojiti okove i izraditi programe za bušemje i označavanje rupa za okove (npr.

klizače ladica).

3. Nastojati što više programa za obradu na CNC-obradnom centru izraditi u

tehničkoj pripremi radi boljeg iskorištenja radnog vremena mašine.

4. Ne obrađivati sve elemente namještaja po sveku cijenu na CNC-OC, jer postoji

mogučnost da je njihova obrada na tiplerici brža.

 
Tehnološki parametri za obradu drveta, koje daje proizvodjač CNC-mašina su
korektni i u paksi su se pokazali izvodljivi uz pravilno održavanje mašina i ostale
uslove:

- Propisani odsis strugotine,

- Propisani pritisak (6-8 bara).

Generalno, CNC-mašine su zahtijevnije od drugih mašina u pogledu propisanog

pritiska i odsisa strugotine.

3.3 Vrste obradnih centara

Kao što smo vidjeli iz dosadašnjeg izlaganja, tehnološke operacije koje izvodimo u
mehaničkoj obradi drveta suštinski se ne razlikuju bez obzira da li ih izvodimo na
CNC-mašinama ,kombiniranim mašinama ili mašinama za drvo specijaliziranim za
pojedine tehnološke operacije.Čak se i na CNC-obradnim centrima koriste iste vrste
alata kao i na ostalim mašinama.

Povečanje brzine obrade i povečanje kvaliteta obrade drveta na CNC-mašinama se

postiglo iz sljedečih razloga:

1.Primjenom računara

2.konstrukcijom alata od kvalitetnijeg materijala(vidija alat,dijamantski alat...)

3.automatiziranjem pomaka
4.konstrukcijskim rješenjima mašina u kojima obradak stoji a alat se kreće

5.grupisanjem tehnoloških operacija na jednoj mašini

Primjena računara , napredak mašinske industrije ,kao i napredak tehnologije uopšte

je omogučio izradu cnc-obradnih centara za bilo koju namjenu,kao i automatiziranje
cijelokupnih tehnoloških postupaka za izradu pojedinih proizvoda ili dijelova
proizvoda.Danas se CNC-OC naručuju prema proizvodnom programu i znatno se
razlikuju zavisno od namjene.Za izradu namještaja od oplemenjene ploče iverice se
upotrebljavaju manje „robusni“ i jeftiniji CNC-obradni centri.

Prije nekoliko godina je operacija kantanja dodata CNC-Obradnom centru,ali

namjena tih obradnih centara nije izrada pojedinačnog namještaja več velikoserijska
proizvodnja dijelova namještaja sa zakrivljenim linijama.

Glava za kantanje na CNC-OC Rover C proizvođača „Biesse“

 4. Zaključak

Prilikom optimizacije režima obrade na CNC-tehnologijama , zbog brzine izvodjenja

tehnoloških operacija,kao i zbog grupisanja više tehnoloških operacija na jednoj
mašini, težište optimizacije se prenosi za zahvvata i tehnološkim operacija na
tehnološke postupke

CNC mašine nisu univerzalne mašine nego mašine kontruisane za izradu odredjenih
proizvoda

CNC- obradni centar u izradi namještaja od vještačkih drvenih ploča daje optimalne
rezultate“uparen“s tiplericom,što je naročito izraženo kod kombinovane
proizvodnje(pojedinačne i serijske proizvodnje)

CNC- Obradni centri ,da bi bili rentabilni,zahtijevaju serijsku proizvodnju ili skup
pojedinačni proizvod.

 LITERATURA:

[1]Zubčević,R.:Mašine za obradu drveta,Idio,teorija rezanja,Mašinski fakultet Sarajevo, 1998.

[2]Karahasanović,A.:Nauka o drvetu,Sarajevo, 1988.

[3]Jackson,A.,Day,D.:Woodworker`s manual,London,1996.