1.
POJAM I RAZVOJ TRGOVAČKOG PRAVA
Trgovačko pravo predstavlja skup pravnih pravila kojima se
regulišu položaj trgovačkih društava, trgovca pojedinca, i drugih
učesnika u trgovačkom prometu, te privatno pravni trgovački
poslovi u koje ti subjekti ulaze, zaključuju ih i ispunjavaju.
Odnosno, privredno, trgovačko pravo je samostalna grana prava
koja izučava pravni status privrednih subjekta i njihov odnos prema
državi kao i njihov međusobni odnos.
Razvoj trgovačkog prava datira još iz starog vijeka i vezan je za
razvoj trgovine. Hamurabijev zakon (oko 2000-te godine prije
Krista) poznavao je prodaju, poslove prevoza, posredovanje, zajam
sa kamatom i kredit. Feničani kao pomorci razvili su prve institute
pomorskog trgovačkog prava. Rimsko pravo je poznavalo ustanove
pomorskog zajma i trgovinsko zastupanje. U srednjem vijeku
razvoj trgovine pospješili su krstaški ratovi, sajmovi i vašari.U
novom vijeku, za vrijeme Napoleona u Francuskoj je donesen
Trgovački zakonik (1807). Navedeni zakonik je bio uzor donošenju
zakonika u mnogim zemljama pa i u Srbiji, Turskoj.
Sigurno, jedan od najvećih akata koji je donesen u trgovačkom
pravu je Sporazum o uspostavljanju svjetske trgovinske
organizacije WTO, koji je 01.01.1995.godine stupio na snagu.
U pravu EU trgovačko pravo je kompanijsko pravo i kao kod nas
je samostalna grana prava.
U angloameričkom pravu je građansko pravo koje je
komercijalizovano, te se naziva komercijlno pravo.
2. IZVORI TRGOVAČKOG PRAVA
Izvori trgovačkog prava-su: a) zajednički i b) autonomni
izvori.
A) Zajednički izvori su: zakon, sudska praksa i pravna nauka.
Pod zakonom se podrazumijevaju i međunarodne konvencije koje
su nakon raifikacije dobile snagu zakona, konvencije u materiji
transporta, prodaja mjenice i čeka, zatim se u zakone u formalnom
smislu ubrajaju i podzakonski akti izvršne i upravne vlasti (uredbe,
pravilnici, naredbe, zaključci). Sudska praksa je interpretativni
izvor prava, a nije formalni izvor. Pravna nauka - ne stvara pravo,
njena shvatanja ne obavezuju sudove.
B) Autonomni izvori- su: običaji (opšti i posebni), uzanse opšte
i posebne (uzus – običaj), opšti uvjeti poslovanja, trgovačke
klauzule i termini. Pod trgovačkim običajima se podrazumijeva
svaka praksa ili način poslovanja koja se poštuju u nekom mjestu,
struci ili poslovanju. Uzanse-(uzus-običaj) su kodifikovani
poslovi, trgovački običaji čiju je kodifikaciju izvršilo ovlašteno
tijelo. Postoje opšte i posebne uzanse.Opšti uslovi poslovanja su:
opšti uvjeti prodaje, vršenje usluga nabavke i tipski ugovori.
Trgovačke klauzule i termini donose ovlaštene trgovačke
asocijacije. Stranke ih uvrštavaju u ugovore i pozivaju se na njih.
Još su mogući izvori trgovinskog prava: opšta pravna načela, strana
zakonodavstva i trgovačka praksa. Opšta pravna načela su:
savjesnost i poštenje, neosnovano bogaćenje, viša sila, zabrana
zloupotrebe prava.
3. TRGOVAC I TRGOVAČKI POSAO
Trgovac je pravno ili fizičko lice (trgovac, proizvođač, preduzetnik,
posrednik u prometu) koje u svoje ime i za svoj račun (nije nužno)
u vidu privrednog zanimanja kao trajne djelatnosti, obavlja lično ili
preko zastupnika neke od sledećih poslova: pribavljanje i otuđenje
pokretnih stvari i hartija od vrijednosti, osiguranje, bankarski,
mjenjački ili berzanski poslovi, prevoz, špedicija i skladištenje,
izdavački poslovi. Zakon razlikuje: trgovce prema poslovima
,trgovce prema načinu i obimu poslovanja, manje trgovce, trgovce
po samom upisu u trgovački registar.Trgovci su:individualni
trgovci i pravna lica.
Individualni trgovci imaju sljedeća svojstva: bave se trgovinom u
svoje ime ali ne uvijek i za svoj račun, bave se trgovinom u vidu
zanimanja trajno, bave se trgovinom radi sticanja dobiti, bave se
proizvodnjom i prometom pokretnih stvari.
4. RADNJE
Fizička lica mogu osnovati samostalnu privatnu radnju: radionice,
kancelarije, biro, servis, agencija, studio, apoteka ili zajedničke
radnje. Radnja se osniva radi obavljanje dozvoljene privredne i
neprivredne djelatnosti. Radnja može imati puni pravni
subjektivitet što podrazumijeva razdvajanje imovine od imovine
osnivača I samo u slučaju “probijanja pravne ličnosti“ osnivač
odgovara svojom imovinom. Radnja koja nema svojstvo pravnog
lica vodi posebnu evidenciju poslovanja kroz registar kasu i niz
drugih računa. Razlika između radnje i preduzeća je u kvantitetu,
broju radnika. Staus pravnog lica imaju radnje sa većim brojem
radnika i osnivača (10). Za registraciju radnje traži se lakši pristup,
uprošćenije knjigovodstvo, lakši prestanak rada. Radnja ima firmu,
sjedište, žiro račune, zastupnike, a prestaje stečajem, likvidacijom i
statusnim promjenama i posebno kao i sva društva lica.
5. ZADRUGE
Zadruga je samostalna, otvorena dobrovoljna organizacija
ravnopravnih zadrugara, zasnovana na principima uzajamnosti i
solidarnosti, koji zajedničkim poslovanjem ostvaruju ekonomske
interese. Prema djelatnostima zadruge su: zemljoradničke,
stambene, štedno-kreditne, zanatske omladinske, potrošačke.
Osnivaju se pisanim ugovorom, najmanje 3 zadrgara sa ulogom.
Zadrugom upravljaju zadrugari po načelu ravnopravnosti.
Obavezni organ vlasti je Skupština (Skupštinski poslovodni
organ), a fakultativni organi zadruge su upravni i nadzorni odbor.
Akti zadruge su: Ugovor o osnivanju, Statut i Ugovor o
međusobnim pravima i obavezama. Zadruga koristi zadružnu
imovinu i sredstva zadrugara.. Zadruga ima rezervni fond i fond za
pokriće rizika poslovanja. Zadruga odgovara za obaveze svojom
imovinom, a za obaveze zadruge koje se ne mogu izmirirti,
zadrugari supstidijarno saglasno statutu. Zadružni savezi
predstavljaju zadruge pred državom i imaju svojstvo pravnog lica.
Zadružni savezi organizovani su na granskom ili teritorijalnom
principu i pružaju stručnu pomoć članicama.
6. POJAM, SVOJSTVA I IMOVINA PREDUZEĆA
Poduzeće je pravno lice koje obavlja privrednu djelatnost,
proizvodnju, promet robe i vršenje usluga na tržištu, radi stjecanja
dobiti na tržištu. Preduzeće je trgovačko društvo po Zakonu o
preduzećima RS. Pod preduzećem u sastavu trgovačkih društava i
uopšte preduzetničke inicijative smatra se danas određena
privredna djelatnost, koju obavlja trgovačko društvo i trgovac
pojedinac, kao nosioci takve djelatnosti u organizacijskom smislu.
Tako jedno trgovačko društvo može imati više preduzeća.
Preduzeće (trgovačko društvo) je pravno lice. Trgovačko društvo
stiče stvojstvo pravne ličnosti upisom u sudski registar, a gubi to
svojstvo brisanjem iz trgovačkog registra.
Preduzeće sadrži materijalni i personalni supstrat.
Materijalni supstrat – imovina (ukupnost imovinskih prava): -
Pravo svojine; - Obligaciona prava; - Prava individualne svojine; -
Pravo zakupa. Personalni supstrat: - Osnivači; - Radnici; -
Rukovodioci.
IMOVINA - Imovinu poduzeća čini ukupnost imovinskih prava
koja pripadaju preduzeću kao pravnom subjektu i obuhvata stvari,
opremu, novac, imovinska prava, prava industrijske svojine
(pokretna i nepokretna). Imovina poduzeća je jedinstvena. Imovinu
poduzeća čine pravo svojine na pokretnom i nepokretnim stvarima,
novčana sredstva i vrijednosni papiri i druga imovinska prava.
Imovinu čini prava, obaveze su njeni tereti. Početnu imovinu
preduzeća čine ulozi osnivača (osnovni kapital), a ako je u
stvarima izražava se novčano. Poduzeće postoji dok ima imovinu.
1
7. OSNIVANJE PREDUZEĆA
Sistemi osnivanja preduzeća:a) Zakonski sistem, b) Normativni
sistem , c) Sistem dozvole, d) Sistem koncesije,
f) Sistem prijave
Uslovi za osnivanje poduzeća –su: a) opšti, b) posebni i c)
formalni uslovi.
Opšti - (materijalni uslovi – sredstva) odnose se na osiguranje
sredstava za osnivanje i početak rada.
Posebni - traže se ovisno o karakteru djelatnosti poduzeća. To su:
tehnički uvjeti, zaštita životne sredine, sanitarni, kadrovski i
prostorni uvjeti. Ako nisu zadovoljavajući. sankcija je odgovornost
za privredni prestup.
Formalni - tiču se donošenja akta o osnivanju (odluka, ugovor), uz
prijavu za upis pored akta podonosi se dokaz o uplati uloga,
saglasnost. Osnivački akt donose osnivači(organi upravljanja,
skupština) ili fizička lica. Osnivač imenuje direktora koji zastupa i
podnosi prijavu za upis u sudski registar poduzeća. Upisom u
sudski registar preduzeće stiče subjektivitet sa punom pravnom
sposobnošću.
Osnivački akti:- Odlukom o osnivanju se osniva jednočlano
društvo, ostala se osnivaju ugovorom; - Ugovor o osnivanju sadrži
kao obavezne elemente: firmu, sjedište, osnivače, djelatnost,
vrijednost imovine, a zatim organe, trajanje društva, način
utvrđivanja i raspodkele dobiti, ovlašćenu banku, način rješavanja
sporova, prava i obaveze osnivača.
8. POJAM I ZNAČAJ PREDUZETNIKA
Poduzetnik je fizičko lice koje trajno obavlja djelatnost proizvodnje
i prometa robe ili vršenja usluga, u vidu zanimanja, radi sticanja
dobiti. Nema status pravnog lica. Poduzetnik može biti individualni
ili kolektivni, ali niti jedan od ovih ne može imati svojstvo pravnog
lica. Kolektivni poduzetnik je ortačka radnja na kojoj se
primjenjuju pravila građanskog prava. Da bi neko fizičko lice
moglo steći svojstvo preduzetnika neophodno je da ispunjava
uslove propisane zakonom to su: 1. - da je punoljetno, poslovno
sposobno, da nije osuđivan za krivična djela. 2. - se odnosi na
obavljanje djelatnosti koje se odnose na proizvodnju, promet robe i
vršenje usluga na tržištu. 3. - da ispuni zakonske uslove tehničke,
sanitarne, kadrovske ... i dobije odgovarajuću dozvolu nadležnog
organa, jer bez dozvole poduzetnik neće moći biti upisan u registar
koji se vodi pred nadležnim organom, najčešće opštinskim.
Prestanak obavljanja djelatnosti preduzetnika: - Pismenom
objavom, - Istekom vrmena na koje je osnovan, - Gubitkom
poslovne sposobnosti, - Smrću,- Zabranom obavljanja djelatnosti, -
Nevršenjem djelatnosti duže od 2 godine - Prestankom prirodnih i
drugih uslova, - Svojstvo preduzetnika gubi se brisanjem iz
registra.
Radnja - Radnja je organizaciona forma za vršenje djelatnosti
preduzetnika i nema svojstvo pravnog lica. Firma radnje je
personala, sadrži ime preduzetnika, prebivalište i djelatnost. Osniva
se podnošenjem prijava opštinskom organu uprave za poslove
privrede. Prestaje odjavom i po sili zakona. Ima uprošćeno
knjigovodstvo.
9. FORME OSNIVANJA PREDUZEĆA
Preduzeće je pravno lice koje obavlja djelatnost radi sticanja dobiti.
Preduzeće je ekonomsko pravni institute. Sinonimi su: privredni
subjekti i privredne organizacije koja obuhvata i banke,
osiguravajuće organizacije. Kao subjekt privrednog prava
preduzeće ima nekoliko opštih karakteristika: preduzeće je
privredna organizacija; preduzeće je pravno lice, preduzeće ima
imovinu; preduzeće se bavi trajnim vršenjem određene privredne
djelatnosti. Osnivački akt pred.je ugovor o osnivanju. Osnivački
akt pred.kojeg osniva 1 osnivač je odluka o osnivanju.
Oblici preduzeća
Preduzeća se dijele na društva lica i društva kapitala. U društva lica
se ubrajaju ortačko društvo i komanditno društvo. Društvo kapitala
je ustvari akcionarsko društvo i društvo sa ograničenom
odgovornošću. Preduzeće stiče svojstvo pravnog lica upisom u
sudski registar i po zakonu imaju puni pravni subjektivitet.
Preduzeća mogu osnivati fizička i pravna lica. Strana pravna i
fizička lica mogu pod uslovima uzajamnosti osnivati preduzeća u
skladu sa zakonom kojim se uređuju strana ulaganja. Fizička lica
mogu osnivati: OD, KD, AD i DOO. Pravna lica mogu osnivati:
akcionarsko društvo, DOO i komandiatno društvo u svojstvu
kamanditora. Država, odnosno jedinica lokalne samouprave, može
osnivati javno preduzeće.
10. FIRMA, DJELATNOST I SJEDIŠTE PREDUZEĆA
Firma je ime, oznaka društva pod kojim preduzeće posluje i pod
kojim se učestvuje u pravnom prometu. Firma je oznaka društva,
trgovačko ime, kojim se trgovac, trgovačko društvo, preduzeće
služi u obavljanju djelatnosti sa drugim preduzećima ili građanima.
Firma ortačkog društva sadrži najmanje jednog člana i oznaku o.d.
-firma komanditnog društva sadrži ime jednog komlementara i
oznaku k.d., ne komand. Akcionarsko društvo a.d. -društvo sa
ograničenom odgovornošću d.o.o. javno preduzeće j.p., a firma
preduzetnika sadrži njegovo lično ime. Sadrži i oznaku djelatnosti i
sjedište preduzeća. Može da sadrži i oznaku: holding, koncern,
korporacija, poslovni sistem, matično preduzeće. Nema dva ista
naziva firme. Firma ne može da sadrži: ime države, grb, zastavu i
druge oznake države, naziv i oznake međunardne orgnizacije.
Djelatnost – Potrebno je diferencirati predmet poslovanja i
djelatnost. Predmet poslovanja su sve one djelatnosti kojima se
preduzeće bavi. Predmet poslovanja je zbir svih aktivnosti
obuhvaćenih u jednoj ili više djelatnosti.Predmet poslovanja je
poslovanja širi pojam od djelatnosti. Preduzeće može obavljeti
jednu ili više djelatnosti ako ispunjava propisane uslove za
obavljanje svake od tih djelatnosti.
Sjedište preduzeća je mjesto u kojem preduzeće obavlja
djelatnost, ako se djelatnost obavlja u više mjesta, onda se
sjedištem smatra mjesto u kome je sjedište uprave koja upravlja.
Sjedište se upisuje u sudski registar.
2
11. ZASTUPANJE PREDUZEĆA, PUNOMOĆ
Zastupanje je pravni posao profesionalnog lica koje nastupa u ime i
za račun drugog pravnog subjekta. U suštini svodi se na to da
određena osoba koja se profesionalno bavi zastupanjem u sklopu
svoje privredne djelatnosti u ime i za račun druge ličnosti obavlja
pravne poslove utvrđene ugovorom.
Osnov prava za zastupanje je: - Zakon, - Akt ovlašćenog organa, -
Punomoć data od strane zastupnika u okviru njegovih prava.
Punomoć je oblik zastupanja u kome davalac ovlašćenja daje
opunomočeniku ovlaštenja za zastupanje pravnim poslom.
Zastupnici i punomoćnici
Preduzeće po zakonu zastupa direktor, međutim Statutom mogu i
druga lica biti zastupnici. Zastupnici preduzeća mogu dati drugim
licima punomoć za zastupanje u svom okviru. Prokura je posebna
trgovačka punomoć koju daje direktor uz saglasnost organa
upravljanja, upisuje se u registar i on ne može otuđivati imovinu,
niti može na sud. Prokura i trgovača punomoć (može biti
pojedinačna i kolektivna – dva ili više lica moraju se saglasiti)
Trgovačka punomoć može biti opšta i posebna punomoć. Opšta
punomoć je ovlaštenje koje omogučuje trgovačkom
opunomočeniku da sklapa sve ugovore i preduzima sve pravne
radnje koje su uobičajene u prometu pri vođenju preduzeća.
Posebna punomoć se daje za poslove koji ne ulaze u uobičajeno
poslovanje pri vođenju preduzeća.
12. ORGANI PREDUZEĆA
Organe preduzeća čine: - skupština, kao organ vlasnika, -upravni
odbor, kao organ upravljanja, -direktor, kao organ poslovođenja, i
nadzorani odbor, kao organ nadzora.
Upravu preduzeća čine upravni odbor i direktor. Direktor preuzeća
nemože biti član upravnog odbora. Skupština donosi: statut i
poslovnik o radu, utvrđuje poslovnu politiku, usvaja godišnji
obračun i izvještaj o polovanju, odlučuje o raspodjeli godišnje
dobiti i pokriću gubitaka, povećanju i smanjenju osnovnog
kapitala, i sl. Upravni odbor: priprema prijedloge odluka za
Skupštinu i izvršava njene odluke. Donosi opšte akte koje ne
donosi Skupština, priprema godišnje izvještaje o poslovanju i
sprovođenju poslovne politike, predlaže raspodjelu dobiti...
Direktor: organizuje i vodi poslovanje preduzeća, zastupa
preduzeće, stara se o zakonitosti rada preduzeća i za zakonitost
odgovara, obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom statutom i
drugim aktima. Nadzorni odbor- vrši nadzor nad zakonitosti rada
uprave preduzeća i odbora izvršnih direktora. Pregleda periodične i
godišnje obračune i utvđuje da li su sačinjeni u skladu sa
propisima. Razmatra izvještaje revizora, podnosi izvještaj skupštini
o rezultatima nadzora.
13. PRESTANAK PREDUZEĆA, OPŠTI AKTI PREDUZEĆA
Preduzeće prestaje: -odlukom skupštine odnosno članova,
-istekom vremena za koje je osnovano, -ako mu je izrečena mjera
zabrane obavljanja djelatnosti, -ako prestanu da postoje prirodni i
drugi uvjeti za obavljanje djelatnosti, -ako se broj članova svede na
jedan, osim a.d. bez javnog upisa akcija i d.o.o. , -ako se odlukom
suda utvrdi ništavost upisa u registar, -Ako nije organizovano u
skladu sa zakonom, -Ako ne obavlja djelatnost duže od dvije
godine neprekidno, -spajanjem sa drugim poduzećima ili podjelom,
-Stečajem, -Ako se glavnica smanji ispod minimalnog iznosa,
-Preduzeće prestaje brisanjem iz registra.
Opšti akti preduzeća su: statut, pravilnik, poslovnik o radu i
odluka kojom se na opšti način uređuju odnosi. Statut je
osnovni opšti akt preduzeća u skladu sa kojim moraju biti ostala
opšta i pojedinačna akta.
14. STEČAJ PREDUZEĆA
Stečajni postupak se reguliše Zakonom o stečajnom postupku.
Stečajni postupak se vodi radi grupnog namirenja povjerilaca
stečajnog dužnika, unovčenje dužnikove imovine i podjelom
prikupljenih sredstava povjeriocima.
Organi stečajnog postupka su:- stečajni sudija, privremeni
stečajni upravnik, stečajni upravnik, skupština povjerilaca,
privremeni odbor povjerilaca i odbor povjerilaca.
Razlozi za stečaj: osnovni razlog za stečaj je platežna (financijska)
nesposobnost stečajnog dužnika. Stečajni dužnik financijski je
nesposoban ukoliko nije u stanju izmirivati svoje dospjele i
potraživane obveze, plaćanja.
Stečajni postupak - Je hitan postupak na načelima parničnog
postupka. Otvara se zbog nesolventnosti dužnika u trajanju od 60
dana neprekidno i zbog prijeteće platežne nesposobnosti – pokreće
sam dužnik. Odluka se donosi u formi rješenja i upisuje se u javne
registre. Stečajni postupak se sastoji od prethodnog i stečajnog
postupka. U prethodnom postupku kad stečajni sudija utvrdi da su
ispunjeni uvjeti za otvaranje stečajnog postupka, zakazat će ročište,
u roku od 3 dana od roćišta, donijet će odluku bilo o otvaranju
stečajnog postupka ili odbijanju prijedloga za otvaranje. Ako se
donese odluka o otvaranju postupka stečajni sudija imenuje
stečajnog upravnika i poziva povjerioce da prijave potraživanja u
roku od 30 dana. Namirivanje povjerilaca vrši se iz stečajne mase
slijedećim redom: troškovi stečajnog postupka, dugovi stečajne
mase nastali nakon otvaranja stečajnog postupka, zatim ostali
dugovi.
15. LIKVIDACIONI POSTUPAK PREDUZEĆA
Likvidacija preduzeća znački prestanak rada preduzeća, brisanje iz
sudskog registra. Likvidacioni postupak- za razliku od stečajnog
postupka koji se provodi radi nemogućnosti izvršavanja obaveza od
strane poduzeća, sprovodi se u slučajevima: - ako je pravnom licu
izrečena mjera zabrane obavljanja djelatnosti zbog neispunjavanja
uslova, ako u roku određenom u toj mjeri ne ispuni te uslove, -
Prestankom priridnih uslova, - ako je istekao rok za koji je pravno
lice osnovano, - ako se pravomoćnom odlukom suda utvrdi
ništavost upisa u registar, - Odlukom skupštine, odnosno članova, -
Ako pravno lice nije organizovano u skladu sa zakonom
Prijedlog za pokretanje likvidacije mogu podnijeti: organ
ovlašten za zastupanje (određeni pravosudni organ), osnivač ili
ovlašćeni član pravnog lica, sud koji vodi registar. Uz prijedlog
predlagač je dužan dostaviti potrebnu dokumentaciju. Organi koji
vode – su likvidacioni sudija i likvidacioni upravnik ili likvidator.
Prvo se izmiruju troškovi likvidacionog postupka, a zatim
potraživanja. Za sporna potraživanja povjerioci se upućuju na
parnicu koju su dužni pokrenuti u roku od 15 dana i ako je ne
pokrenu potraživanje se neće uzeti u obzir.
3

16. POJAM I SADRŽINA SUDSKOG REGISTRA
Pojam sudskog registra- Poduzeće stiče svojstvo pravnog lica
upisom u sudski registar. Svi podatci za pravna lica se vode u
jedinstvenom registru (opštinski sud FbiH i osnovni sud RS).
Sudski registar je javna knjiga koja sadrži identifikacione i
statusne podatke, djelatnost pravnih subjekata. Sudski registar je
regulisan Zakonom o registraciji poslovnih subjekata RS, koji je
sličan okvirnom zakonu o registraciji poslovnih subjekata BiH.
Sudski registar vode osnovni sudovi (opštinski u BiH). Sastoji se
od: glavne knjige i zbirke isprava registra. Nadležni registarski sud
vodi glavnu knjigu i zbirku isprava za svakog pojedinačnog
subjekta. Glavna knjiga sudskog registra vodi se u elektronskom
obliku, a strane imaju pravo uvida u isti.
Načela registracije: obaveznost, javnost, oficijelnost, zakonitost,
konstitutivnost (znači da se bez upisa u sudski registar ne može
baviti određenom djelatnošću), prioriteta, formalnosti,
jednoobraznosti.
17. PREDMET UPISA I OBAVEZNI PODATCI SUDSKOG REGISTRA
Predmet registracije su: osnivanje, povezivanje, prestanak rada
subjekta ili njegovog dijela, statusne i promjene oblika
organizovanja, podaci u vezi sa stečajem i likvidacijom, te
postupkom brisanja subjekta iz registra. U sudski registar se
upisuje i pravosnažna zabrana obavljanja djelatnosti.
Obvezni podaci upisa u registar-koji se unose u glavnu knjigu
registra mogu biti opšti i posebni podaci o poslovnim subjektima i
nadležni registarski sud dužan je tražiti samo te podatke. Opšti
podaci: firma, sjedište, ime i prezime osnivača, skraćena firma,
visina kapitala u novcu, stvarima i pravima, djelatnost, zastupnik,
obim prava. Posebni podaci se odnose na naknadne upise pravnih
lica, spajnje, pripajanje, podjelu, upis dijela ili poslovne jedinice,
prestanak subjekta.
Registarske isparve se podnose sudskom registru radi utvrđivanja
činjenica: - Identifikacione isprave (L.K., PI, izvod iz registra), -
Akt o osnivanju, statut, potvrdu o izvršenoj uplati, odluku o
imenovanju zastupnika, potvrda banke o izvršenoj uplati, odobrenje
Komisije za hartije od vrijednosti ili drugog organa, ako treba.
18. Postupak pred registracionim sudom , tendencije
Postupak registracije treba da bude hitan. Registracioni postupak
vodi se po načelima vanparničnog postupka. O zahtjevu za upis
odlučuje sudija pojedinac bez održavanja rasprave. U postupku
upisa u Registar, sud odlučuje rješenjem ili zaključkom. Rješenjem
se odlučuje o zahtjevu za upis osnivanja i svih promjena podataka,
a zaključkom sud odlučuje o pitanjima koja se odnose na
upravljanje postupkom. Nadležni registarski sud donosi rješenje o
zahtjevu za upis u Registar bez održavanja rasprave. Protiv rješenja
o upisu se može izjaviti žalba u roku od 8 dana. Protiv zaključka
žalba nije dopuštena. Rješavajući po žalbi, drugostepeni sud će:
odbaciti žalbu kao neblagovremenu, nepotpunu i nedozvoljenu,
odbiti žalbu kao nosnovanu i potvrditi rješenje registarskog suda,
uvažiti žalbu i rješenje registarskog suda ukinuti, a predmet vratiti
na ponovni postupak ili preinačiti rješenje registarskog suda. Po
prijemu prijave sud će tražiti dobijanje jedinstvenog
identifikacionog broja, odnosno od carinskog organa carinskog
broja za spoljnotrgovinsku djelatnost.
19. POJAM I ELEMENTI TRGOVAČKOG DRUŠTVA
Pojam trgovačkog društva-Trgovačko društvo je skup više
pravnih i fizičkih lica koja uz obavljanje neke trgovačke djelatnosti
pod personalnom ili realnom firmom ostvaruju dobit, koju će
između sebe podijeliti prema utvrđenim ugovorom o osnivanju.
Fizička lica mogu osnovati ortačka društva, javna trgovačka
društva, komanditna društva, akcionarska društva. Pravna lica
mogu osnovati: akcionarsko društvo, društvo s ograničenom
odgovornošću, komanditno društvo. Klasična podjela trgovačkih
društava: društvena lica i društva kapitala. a)U društva lica
ubrajaju se: - ortačko društvo, - komanditno društvo. b)U
društva kapitala spadaju: - akcionarska društva, - komanditna
društva na akcije, - društva sa ograničenom odgovornošću . U
društvima kapitala dominira interes kapitala, udio je lako prenosiv,
odgovornost do visine udjela.
Elementi trgovačkog društva su: a) ugovor o osnivanju društva
odnosno odluka kod jednopersonalnih društava ( je bitan akt za
nastanak društva mora biti u pismenoj formi), b) ulog ( je dobro
koje osnivač stavlja na raspolaganje trgovačkom društvu koje se
osniva, to je novac, stvari, prava, kredit ne ulazi u osnovni kapital
jer ne može biti predmet izvršenja), c) učešće u dobiti –
dividenda, ne iz kapitala, jednakost uz izuzetke (povlašćene akcije),
učešće u gubitku u visini udjela, d) volja i pravni subjektivitet.
20. POJAM ORTAČKOG DRUŠTVA
Pojam ortačkog društva-ortačko društvo kao društvo lica osniva
se ugovorom dva ili više fizičkih lica, koja se obvezuju da uz
sopstvenu neograničenu solidarnu odgovornost obavljaju određenu
djelatnost pod zajedničkom firmom. Ortačko društvo(društvo sa
neograničenom solidarnom odgovornošću članova) –nastaje
ugovorom o osnivanju. Izuzetno može nastati i na osnovu statusne
promjene. Ovo društvo ima sljedeća obilježja: osnivaju ga
ugovorom dva ili više fizičkih i pravnih lica, društvo ima firmu,
sjedište, sposobnost da stiče prava i obveze.
Pravni subjektivitet stiče upisom u registar. Imovina ortačkog
društva odvojena je od imovine članova čija je odgovornost
neograničena. Minimalan broj članova je 2 – ugovor, a maksimalan
nekoliko. Prijava za upis u sudski registar sadrži lilčno ime,
zanimanje i prebivlište svakog člana ortačkog društva.
4
21. ODNOSI IZMEĐU ČLANOVA ORTAČKOG DRUŠTVA
Pravni odnosi između članova uređuju se ugovorom o osnivanju
ortačkog društva. Početna imovina društva formira se iz uloga
članova osnivača, koji mogu biti u novcu, stvarima i pravima,
ličnom radu ili uslugama. Ulozi po pravilu ulaze u imovinu
društva, a ulagači dobijaju svojstvo članova društva. Član ortačkog
društva nema pravo da bez odobrenja ostalih članova, smanji svoj
ulog, da ga povuče, otuđi, ili optereti. Princip poslovanja je
savjesnost i poštenje. Obaveza ortaka je da rade u interesu ortačkog
društva. Nespojivo je sa članstvom u ortačkom društvu biti član
drugog ortačkog društva, komplementar KD ili član d.o.o., zatim
član uprave ili nadzornog odbora d.o.o., a.d. i javnog društva, biti
prokurista u drugom pravnom licu ili preduzetnik.
PRAVA ORTAKA ( ČLANOVA OD ): - Pravo na upravljanje i
vođenje poslova društva, - Pravo na dobit, - Pravo na
obavještavanje među članovima društva koje je regulisano
ugovorom, - Pravo na povraćaj uloga u slučaju prestanka članstva
u društvu, - Pravo na dio imovine ortačkog društva po prestanku
rada društva;
ODGOVORNOST ZA OBAVEZE ORTAČKOG DRUŠTVA:-
Članovi odgovaraju prema svim povjeriocima društva, pa i prema
članu društva u tom svojstvu. Odgovornost članova društva je
opšta, odnosi se na sve obaveze društva i na sve povjerioce. Novi
član OD odgovara isto kao i ostali. Ortak koji izmiri obaveze OD
ima pravo regresa od OD odnosno od članova srazmjerno udjelima
u društvu.
22. TRANSFORMACIJA ORTAČKOG DRUŠTVA
Transformacija ortačkog društva predstavlja promjenu pravnog
oblikačkog društva. Transformacija ortačkog društva:
-Transformacija bez likvidacije- to je transformacija u neko drugo
društvo ili društvo s jednim vlasnikom. U ovom slučaju ne
sprovodi se likvidacija društva, već samo mijenja njegov pravni
oblik. - Transformacija u komanditno društvo-transformira se
donošenjem odluke na način predviđen ugovorom, s tim da budući
komaditori do registracije jednako odgovaraju kao i
komplementari. - Transformacija u A.D. transformiše se na osnovu
odluke donijete na način predviđen ugovorom o osnivanju uz uvjet
da bude osigurana minimalna osnovna glavnica propisana zakonom
(potreban je osnivački kapital i naravno izmjena firme). - - komplementari vode društvo, - članovi društva su fizička i
Transformacija u društvo sa ograničenom odgovornošću- ova
transformacija može se sprovesti kao i u dioničko društvo s tom
razlikom što se ovdje određuju udjeli članova u društvo sa
ograničenom odgovornošću.
23. PRESTANAK ORTAČKOG DRUŠTVA
Prestanak ortačkog društva-Društvo može prestati:
- Prestanak društva protekom vremena osnivanja-Ovo društvo kao
i svako drugo može prestati nakon isteka vremena osnivanja,
određenog datuma ili izvršenjem određenog posla. - Prestanak
društva otkazom- Ovo društvo može prestati otkazom nekog člana
društva uz poštivanje ugovorenog postupka otkaznog roka. -
Prestanak društva odlukom članova o prestanku-Članovi društva
mogu u svako doba na način predviđen ugovorom jednoglasno
donijeti odluku o prestanku rada društva. - Prestanak društva
smrću člana ili padom člana pod stečaj-Ovo društvo prestaje smrću
člana društva ali se dozvoljava da se ugovori nastavak rada sa
nasljednicima. - Prestanak odlukom suda po tužbi- Društvo može
prestati odlukom suda po tužbi određenog člana društva protiv
ostalih članova u slučaju: posupanja protivno cilju društva,
nesporazumom, dugotrajno neuspješno poslovanje.
Likvidacija ortačkog društva:
Postupak može biti redovan i skraćen. - U redovnom postupku
likvidatori mogu da budu svi članovi OD, ako ugovorom nije
drugačije određeno ili treće lice koje imenuje sud. Po izmirenju
povjerilaca, preostala imovina se raspodjeljuje na članove društva.
Po završetku postupka likvidacije likvidator prijavljuje sudu
brisanje ortačkog društva iz registra. - Po skraćenom postupku,
članovi društva mogu odlučiti da se likvidacija društva sprovede po
skračenom postupku, ako pred nadležnim sudom daju izjavu da su
izmirili sve obaveze društva prema povjeriocima i da su regulisali
sve odnose sa zaposlenicima.
24. POJAM I ODLIKE KOMANDITNOG DRUŠTVA
Pojam komanditnog društva-Komanditno društvo je privredno
(trgovačko) društvo koje se osniva ugovorom dva ili više lica radi
obavljanja djelatnosti pod zajedničkom firmom, od kojih najmanje
jedno lice odgovara neograničeno solidarno za obveze društva
(komplementari), a rizik najmanje jednog lica ograničen je na iznos
ugovorenog uloga (komanditori).
Osnovne odlike komanditnog društva: - osniva se ugovorom kao
trajno društvo, ugovor je temeljni akt društva, - dvije vrste članova
(komplementari i komanditori), bez minimalnog uloga,
pravna lica, - ulog (osnivačka sredstva) su u novcu, stvarima,
pravima, radu i drugim uslugama i dobrima, - komanditno društvo
nema obaveznih organa ( fakultativna skupština, savjetodavni
odbor, upravni odbo, i nadzorni odbor), Obavezan organ u
komanditnom drustvu je jedino direktor (poslovodstvo) i tu
funkciju ne moze da obavlja komanditor, vec samo komplementar
(jedan ili vise njih), - u obavljanju djelatnosti mora biti
samostalno, - radi pod zajedničkom firmom, - nije propisan
minimalni ulog, - imovina komanditnog društva je imovina
društva,
Osnivanje i registracija - Osniva se ugovorom kao osnivačkim
aktom, koji mora biti u pismenoj formi, - Komplementar je
fizičko lice, a komanditor i fizičko i pravno lice, - Firma KD
može biti lična (komplementar) i stvarna (unosi se oznaka k.d.), -
Ima osobine i društva lica i društva kapitala, - Komanditori ne
zastupaju KD, ali imaju pravo kontrole knjiga i poslovanja.
5
25. ČLANSTVO U KOMANDITNOM DRUŠTVU
Komplementari- su članovi komanditnog društva koji odgovaraju
za obavezu društva cjelokupnom svojom imovinom neograničeno
solidarno. Komplementari upravljaju poslovima društva. Oni su
trgovci, vode i zastupaju društvo. Može da bude samo fizičko lice.
Komanditori-su članovi društva koji za obveze odgovaraju samo
do visine udjela. Prema tome oni imaju manju odgovornost, a i
manja prava a posebno kada je riječ o odlučivanju. Oni se ne
smatraju trgovcima i nemaju pravo na vođenje firme. Ulog
komanditora ne može biti u radu i pružanju usluga. Najvažnija
karakteristika ovih društava ju u tome da komplementari upravljaju
društvom i neograničeno i solidarno odgovaraju za obaveze, a
komanditori ne upravljaju druš.i za obaveze odgovaraju samo do
visine svojih uloga.
PRESTANAK I TRANSFORMACIJA KD - Ako iz KD istupe svi
komplementari ono može nastaviti djelatnost kao D.O.O., A.D. ili
kao preduzetnik. Ako iz KD istupse svi komanditori, ono može
nastaviti djelatnost kao ortačko društvo ili kao preduzetnik.
Promjene statusa se obavezno upisuju u registar.
26. KOMANDITNO DRUŠTVO NA AKCIJE
Komanditno društvo na akcije je oblik komanditnog društva koje
osnivaju najmanje dva lica (pravno ili fizičko lice) sa ciljem da
obavljaju neku privrednu djelatnost kao registrovano zanimanje, uz
solidarnu neograničenu odgovornost komplementara koji imaju
udjele u društvu i ograničenu odgovornost za rizik poslovanja
komanditora koji imaju akcije u društvu. Zakon o preduzećima
Republike Srpske ne reguliše ovaj oblik društva. I komplementari
pored udjela mogu imati akcije. Komanditno društvo na akcije ima
status pravnog lica, a za akcije se primjenjuju pravila osnivanja
A.D. Organi Komanditnog društvo na akcije su Skupština
akcionara (komanditora i komplementara) i Nadzorni odbor
(najmanje 3 komanditora). Postojeći akcionari imaju pravo preče
kupovine akcija. Komanditno društvo na akcije se može
transformisati u AD ili DOO. Prestaje odlukom skupštine uz
saglasnost svih komplementara i istupanjem svih članova osim
jednog.
27. POJAM I ODLIKE DOO
Pojam društva sa o.o.- DOO je spoj društva lica (lične osobine
članova bitne za nastanak, rad i prestanak društva) i društva
kapitala (nebitnost personalnih karakteristika lica koja osnivaju
društvo ili mu kasnije pristupaju, ograničena odgovornost za rizik
društva u visini uloga). Ovo društvo se reguliše kao društvo sa
pravnim subjektivitetom koje posluje pod zajedničkom firmom i
fiksiranom osnovnom glavnicom, obavljajući određenu privrednu
djelatnost, uz odgovornost cjelokupnom svojom imovinom.
Odgovornost za rizik je u visini uloga. Ovo društvo osnivaju
pravna ili fizička lica. Prvo d.o.o. je nastalo u Njemačkoj 1892.
godine. U Jugoslaviji 1937. godine. Kao pravni subjekt nastaje
upisom u registar privrednih društava.
Odlike d.o.o. - Imovina društva je odvojena od imovine članova,
tako da d.o.o. samostalno odgovara. Osnovnu glavnicu čini zbir
uloga članova. Udio u društvu je srazmjeran ulogu i riziku. Firma
d.o.o. može biti personalna (društvo osoba) i realna (društvo
kapitala) i sadrži skraćenicu d.o.o. Glavno obilježje kapitalnog tipa
društva je ograničena odgovornost članova društva. Članovi
društva snose rizik za poslovanje druš.do visine svojih uloga.
Osnivanje društva sa ogran.odg. - Osnova se ugovorom o
osnivanju (dva ili više lica), a ako ga osniva jedan osnivač –
odlukom o osnivanju. Nakon zaključivanja ugovora ili donošenju
odluke o osnivanju vrši se upis uloga članova društva, njihova
uplata i unošenje u društvo.
Vlasnički režim i članstvo- D.O.O može se osnovati u svim
svojinskim oblicima: društvenoj, državnoj, zadružnoj, privatnoj i
mješovitoj svojini. Ono može imati najviše 30 članova. Osnivači
ovoga društva mogu biti sva domaća i strana, pravna i fizička lica.
Ulozi i osnovni kapital d.o.o. - Ulozi ne mogu biti u radu i
uslugama. Nenovčani ulozi moraju biti procjenjeni. Zakonom je
propisana minimalna glavnica.
Upis i unošenje uplata, statut
Do prijave upisa u registar ulozi članova d.o.o. moraju biti upisani
u registar. Do upisa u registar 50% uloga mora biti uplaćeno na
privremeni račun, a ostalo u roku od 2 godine.
28. ORGANI DOO, PRAVA I OBAVEZE ČLANSTVA
Organi društva sa ograničenom odgovornošću-su: direktor,
upravni odbor, nadzorni odbor, i skupština. U jednočlanom društvu
poslove skupštine i direktora obavlja vlasnik. Skupština je organ
vlasti, saziva je direktor, a mogu je sazvati i članovi društva ili
nadzorni odbor.
Upravni odbor se sastoji od najmanje 3 člana, bira ga skupština.
Odluke donosi većinom glasova. Direktor predstavlja i zastupa
d.o.o. Nadzorni odbor bira skupština, ima najmanje 3 člana i stara
se o zakonitosti rada uprave i poslovanju društva u cjelini.
Prava članova društva - Članovi imaju sljedeća prava:
imovinska, upravljačka, specijalna, i prava iz obligacionih odnosa.
1. Imovinska-pravo učešća u dobiti i raspodjeli likvidacije ili
stečajne mase. 2. Upravljačka- pravo informiranja, pobijanja
odluka, pravo glasa u organima društva. (Actio pro socio i Actio
negatoria), 3. Specijalna- pravo veta na neke odluke uprave
društva ili veći broj glasova u odnosu na svoj udio. 4. Prava iz
obligacionih odnosa- mogućnost stupanja člana društva u
obligacioni odnos sa samim društvom (ugovor o kreditu, prodaji,
jamstvu).
Obaveze članova društva obuhvataju: - obavezeu uplate uloga, -
obaveze dodatnih uplata, - obavezu ispunjenja dodatnih činidbi, -
obavezu nekonkurencije društvu (po ugovoru o osnivanju i statutu
članova prema d.o.o.),
- raspolaganje udjelima vrši se pravnim poslom i mora biti u
pismenom obliku, a promjene se unose u knjigu udjela.
- D.o.o. može steći sopstveni udio koji se mora u roku od jedne
godine otuđiti ili poništiti.
6
29. TRANSFORMACIJA DOO
Transformacija društva d.o.o-Ovo društvo odlukom organa
upravljanja može promjeniti svoj oblik na način predviđen u
statutu, transformisati se u neko drugo društvo. Ono se može
transformisati u:
- komanditno društvo (potrebno je zaključenje novog ugovora u
kome bi se odredio status članova tko postaje komplementar a tko
komanditor. Sva imovina se prenosi u novo društvo), - UPRAVNI ODBOR - To je kolegijalni organ. Upravni odbor
Akcionarsko društvo (udjeli se pretvaraju u akcije - članovi
društva dobivanju dionice novog društva i time postaju dioničari
novog društva),
- ortačko društvo (ovaj oblik manje je prisutan u praksi zbog
lošijeg položaja članova društva).
D.o.o. prestaje likvidacijom, stečajem, transformacijom i
promjenama (spajanje, podjela, pripajanje).
30. POJAM I PRIVREDNI ZNAČAJ AKCIONARSKOG (DIONIČKOG)
DRUŠTVA
Pojam dioničkog društva- Akcionarsko (dioničarsko) društvo je
društvo koje osnivaju pravna odnosno fizička lica radi obavljanja
djelatnosti,čiji je osnovni kapital utvrđen i podijeljen na akcije
dređene nominalne vrijednosti. Odgovara za obaveze svojom
imovinom. Zbir nominalnih vrijednosti svih dionica čini osnovni
kapital dioničarskog društva. Osnivači su pravna i fizička lica.
Privredni značaj društva Pravna i organizaciona forma ovog
društva omogućuje pravnim i fizičkim licima da se angažuju u
poduhvatu dijelom imovine i lakše preuzimaju znatno manji rizik
gubitka u dioničkom društvu. Oni koji imaju dosta novca mogu
putem kupovine kontrolnog paketa dionica biti dominantni
vlasnici, a da ipak ne aganžuju cijelu svoju imovinu. Nedostatak je
što društvo vode veliki akcionari ne samo glasovima u skupštini
već i članstvom u upravi i nadzornom odboru, tako da mali
akcionari ne vode i ne upravljaju društvom i pored svih instituta
zaštite manjinskih akcionara. Dionice zbog svoje lake prenosivosti
mogu biti predmet špekulacija na berzi, pa se u javnosti može
stvoriti lažna slika o stvarnom stanju nekog društva.
31. OSNIVANJE AKCIONARSKOG DRUŠTVA
Sistemi osnivanja dioničkog društva su: a) sistem koncesije, b)
Sistem slobodnog udruživanje, c) sistem normativnog akta
Dioničko društvo se osniva ugovorom o osnivanju, a ako ga osniva
jedan član –odlukom o osnivanju. Osnivači su domaća i strana
pravna i fizička lica. Ulog društva-može biti u gotovom novcu ali
ako se tako predvidi statutom, a ulog mogu činiti i stvari (pokretne
i nepokretne) i prava izražena u novčanoj vrijednosti. Novčani dio
osnovnog kapitala ne može biti manji od 50.000 KM. Zakon o
preduzećima razlikuje dva postupka osnivanja dioničarskog
društva: -simultano osnivanje i sukcesivno osnivanje.Kod
simultanog osnivanja, osnivači otkupljuju sve dionice (akcije)
prilikom osnivanja dioničarskog društva. A kod sukcesivnog,
osnivači raspisuju javni poziv za otkup dionica i pored faza
prisutnih kod simultanog osnivanja,AD sazivaju i održavaju
osnivačku skupštinu.
Postupak osnivanja AD - Statut je osnovni i konstitutivni akt AD.
Ima obavezne (firma, sjedište, djelatnost, vrijednost, broj akcija i
glavnice, broj članova UO, rok trajanja AD, raspodjelu dobiti,
gubitak) i fakultativne elemente (odredbe o ulozima u stavrima i
pravima kroz akcije). Upis i uplata akcija vrši se preko ovlaštene
banke, a o izvršenoj uplati izdaje se potvrda. Rok za upis akcija ne
može biti duži od 3 mjeseca. Registracijom AD stiče poslovnu
sposobnost.
32. ORGANI AKCIONARSKOG DRUŠTVA
SKUPŠTINA - Kao organ vlasnika dioničkog društva skupština
ima hijerarhijski najviše mjesto u dioničarskom društvu. Skupštinu
dioničara društva čine dioničari sa pravom glasa, vlasnici uloženog
kapitala, odnosno njihovi predstavnici. Skupština može biti:
osnivačka, redovna i vanredna. Skupština se sastaje najmanje
jednom godišnje a saziva je upravni odbor, a u slučajevima
predviđenim zakonom i nadzorni odbor i dioničari.
donosi strateške odluke iz oblasti poslovanja, postavlja izvršne
direktore. Prema njemačkom pravu upravni odbor postavlja i
razrješava direktore, stara se oko izrade godišnjih obračuna i
donosi pravilnike.
DIREKTOR - je zastupnik i ima funkciju poslovanja zajedno sa
upravnim odborom. Direktor: ima fiducijarnu dužnost, stručnjak je,
ne može ekonomske šanse društva koristiti privatno, posjeduje
poštenje u radu, lojalan je kompaniji, mora posjedovati dužnost
vještine.
NADZORNI ODBOR - Može da sazove vanrednu skupštinu i
učestvuje u njenom radu. Nadzorni odbor čuva zakonitost
poslovanja društva, vrši nadzor nad upotrebom materijalnih
sredstava i vođenja poslovnih knjiga. Ipak granice ovlašćenja
organa određene su zakonskim statutarnim ovlašćenjima skupštine,
da se nadzorni odborne bi mogao mješati u upravljanje i
rukovođenje društvom.
33. TRANSFORMACIJA I PRESTANAK AKCIONARSKOG DRUŠTVA
Transformacija dioničkog društva-Odlukom skupštine na način
predviđen statutom dioničko društvo se može transformisati u neko
drugo društvo. Novo društvo pravni je sljedbenik ranijeg društva,
preuzima sve obaveze ranije društva. Akcionarsko društvo može se
transformirati u d.o.o., komanditno društvo i u ortačko društvo.
Kod transformacije u d.o.o. akcije se pretvaraju u udjele i nije
potrebna saglasnost akcionara. Kod transformacije u komanditno
društvo, potrebna je puna saglasnoat akcionara, koji postaju
komplementari. Kod transformacije u ortačko društvo, takođe
odlukom i potrebna je saglasnost akcionara. Ono se može
transformisati odlukom skupštine. Imovina ranijeg društva postaje
imovina novog. Dionice ranijeg društva se povlače a udjeli u
novom društvu stiču se srazmjerno njihovoj vrijednosti.
Prestanak akcionarskog društva
Akcionarsko društvo, kao i svako trgovačko društvo prestaje, ako
postoje razlozi prestanka predviđeni za likvidaciju društva.
Likvidacija dovodi do namirenja svih povjerilaca u potpunosti, jer
se radi o solvetnom subjektu. Likvidacija se sprovodi uslučaju:
kada je upravnom mjerom zabranjeno vršenje djelatnostii zbog
neispunjenja uslova; kada su prestali uslovi, prirodni i drugi za
vršenje djelatnosti; zbog pravosnažne sudske odluke o ništavosti
upisa preduzeća u sudski registar; istekom roka na koji je
preduzeće osnovano; ako preduzeće nije osnovano u skladu sa
zakonom. Likvidacioni postupak pokreću: osnivači, vlasnik, dužnik
i sud ili 10% akcionara. Likvidacioni postupak sprovodi
Likvidaciono vijeće i likvidacioni upravnik.
34. POVEĆANJE I SMANJENJE OSNOVNOG KAPITALA AD
7
Statut akcionarskog društva mora sadržavati odredbe o iznosu
osnovnog kapitala. Svaka promjena u kapitalu povlači za sobom i
promjenu statuta. Promjene u osnovnom kapitalu mogu biti u
njegovom povečanju ili smanjenju. Povećanje osnovnog kapitala
omogučuje razvoj društva, što je od interesa povjerilaca društva, s
druge strane smanjivanja osnivačkog kapitala može štetiti
interesima povjerilaca.
Povećanje osnivačkog kapitala može se izvršiti na tri načina:
izdavanjem novih dionica po osnovu novih uloga, uključenjem
rezervi društva ili uključenjem dividendi, konverzacijom
potraživanja u osnovni kapital uz saglasnost povjerilaca. Povećanje
osnivačkog kapitala registruje se u trgovačkom registru. Efektivno
povećanje kapitala znači priliv novog dodatnog kapitala uplatama
u u novcu, unosom stvari ili prava u osnovni kapital, sa istom ili
većom nominalnom vrijednošću akcija. Za uneseni kapital izdaju se
nove dionice. Odluku o povećenju kapitala donose dioničari
kvalifikovanom većinom. Većina se utvrđuje u statutu.
Smanjenje osnovnog kapitala dioničkog društva vrši se najčešće
zbog poslovanja sa gubitkom, kada rezerve društva nisu dovoljne
da pokriju gubitak. Do smanjenja može doći i kod društava koja
imaju neiskorištenost kapaciteta, te može odlučiti da vrati dioničaru
dio uloga u dionicama i na taj način smanji osnovni kapital.
Smanjenje osnovnog kapitala može se izvršiti putem
denominacije, tj. smanjenjem nominalne vrijednosti dionica.
Smanjenje osnovnog kapitala ne smije narušiti princip jednakosti
dioničara.
35. PRAVA I OBAVEZE AKCIONARA U AD
Prava i obveze akcionara ili dioničara- Dioničari imaju
višestruka prava to su: imovinska prava (pravo na učešće u
dobiti /dividenda/, pravo na dio likvidacione mase, pravo
raspolaganjima akcijama i pravo preče kupovine novih akcija),
lična prava( pravo izbora u organe društva, pravo glasa u
skupštini, kontrole poslovanja AD, pravo postavljanja pitanja od
organa društva, na informisanje, pravo na pobijanje sudskih
odluka), povjerilačka prava (dioničari mogu stupiti u obligacione
odnose i sticati određena prava i obaveze-ugovor o kreditu,
jamstvu), specijalna prava (pravo na veći broj glasova u odnosu
na akcionarski kapital, prioritetnu dividendu, pravo na postavljnje
određenog člana uprave).
Obaveze akcionara- osnovna obveza je uplata upisanih akcija.
Zabranjena je kompenzacija akcionarskih potraživanje. Akcionar se
ne može osloboditi glavne obaveze unosa uloga. Manjinskim
akcionarima se smatraju članovi i akcionari koji posjeduju
najmanje 10%vrijednosti kapitala u društvima.
Sudska zaštita: Individualnu tužbu podnosi akcionar protiv
odluke organa AD radi naknade štete. Derivatnu tužbu podnosi
Skupština AD protiv upravezbog nezakonite odluke za naknadu
štete (najmanje 10% kapitala), Kolektivnu tužbu pokreće jedan
akcionar protiv društva ili uprave radi povrede prava, a odluka
djeluje i prema drugim akcionarima.
Raspodjela dobiti - Vrši skupština AD i to najprije za pokriće
gubitka, zatim popunjavanje rezervi do pola, pa tek onda
dividenda u srazmjeri sa nominalnom vrijednošću akcije.
36. EVROPSKA KOMPANIJA
Evropsku kompaniju kao holding osnivaju AD (javna) i DOO
(privatna kompanij sa ograničenom odgovoirnošću) iz dvije države
članice EU. EK može da osnuje društvo – kćer (čak i kao
jednočlano društvo) na području neke zemlje članice EU. Organ
vlasnika EK je skupština akcionara. Učešće zaposlenih u
upravljanju rezultat je pregovora vlasnika i zaposlenih.
Pojednostavljeno AD- Pored skupštine postoji i organ upravljanja
– jednoslojni sistem, dok kod dvoslojnog sistema postoje organ
upravljanja i kontrole. Pojednostavljeno AD osniva 2 ili više
društava sa minimalnim osnivačkim ulogom kao zatvoreno AD i u
Francuskoj se zove „društvo društava“.
Berze hartija od vrijednosti (HOV) - Imaju 3 organizaciona
oblika: - Specijalizovana AD neprofitnog tipa (Nem),
- Dobrovoljna udruženja neprofitnog tipa VB, - Kao državna služba
(organe i posrednike).
U SAD berze su profitne organizacije (osim berze u Čikagu).
Sistemi osnivanja berzi:- Sistem državne odluke (Francuska
italija), - Normativni sistem ispunjavanjem zakonskih uslova
(anglosaksonske zemlje), - Sistem dozvole državnih organa, pored
uslova koji se moraju ispuniti po zakonu
Kontrola berzi: država (germanske zemlje) i Komisija za berze i
hartije od vrijednosti (poludržavno samostalno tijelo).
37. POJAM JAVNOG PREDUZEĆA
Pojam javnog preduzeća- JP osniva republika ili jed. lokal.
samoupra. radi obavljanja djelatnosti od opšteg interesa.
To su i preduzeća sa više od 50% vlasniš. republike i zapošljvaju
više od 50 lica; Osnivaju se u javnom interesu u oblastima
energetike, vodoprivrede, PTT šumastvo, komunalija, javno i
nform.prevo. Imaju svojstvo PL. Uređena su Zak.o JP, Z o
preduzećima i dr.zakonima.
Javna preduzeća - Organizaciju i delatnost utvđuje statut.
Sredstva za rad obezbeđuje osnivač. Akcenat je na ostvarivanju
javnog interesa koji se ostvaruje kroz davanje saglasnosti na
statut, izbor direktora, povećanje kapital statusne promene i cene
roba i usluga JP. Dobit nije osnovna svrha poslovanja, a rad mora
biti u funkciji opšteg interesa
38. JAVNA PREDUZEĆA U PRAVU EU
Definiše Uputstvo o transparentnosti kao preduzeća nad kojim
javne vlasti imaju direktan ili indirektno dominantan uticaj na bazi
svojine, finans.učešća ili prava. Javna vlast jednako je država,
regionalna i lokalna vl. Dominantan uticaj se ispoljava kroz:
većinski kapital, kontrolu glasova na bazi a na osnovu postavljnja
većine članova UO.
Javna preduzeća u pravu EU - JP je ono koje preduzima
ekonomske aktivnosti na koga javne vlasti mogu vršiti dominantan
pravni i faktički uticaj kod vršenja poslova u opštem interesu.
Preduzeće u EU su trg. društva građanskgo ili trg. prava i zadružna
društva i dr. PL koja posluju po principu sticanja doboti;
Organizacione forme su: Ad, Doo, Kd, Od. Dominantan uticaj se
ispoljava kroz: većinski kapital, kontrolu glasova po osnovu akcija
izdatih od strane pred., mogu postaviti više od polovine članove
UO i NO.
Javna preduzeća u Republici Srpskoj - Regulisana entiteskim
Zak. o JP. Osnivač je RS ili jedinica lokalne samouprave radi
obavljanja djelatnosti od opšteg interesa sa najmanje 50%+ 1 akcija
u svojini RS i zapošljavaju više od 50 lica.
39. ORGANI JAVNIH PREDUZEĆA
8
Organi upravljanja javnim poduzećima po ranijim zakonima
bili su : upravni odbor, nadzorni odbor, direktor. Upravne i
nadzorne odbore bira osnivač, odnosno vlasnik a direktora je birao
upravni odbor. Po novom zakonu su: skupština( donosi statut,
poslovnik o radu, etički kodeks, plan poslovanja, program
investicija, odlučuje o raspodjeli dobiti), nadzorni odbor (nadzire
rad uprave, donosi poslovnik o radu, predlaže statut, etički kodeks,
daje prijedlog o osnivanju novih poduzeća) i uprava (izrada plana
poslovanja, izvješćuje nadzorni odbor, sprovodi etički kodeks,
zapošljava i otpušta zaposlene, daje prijedloge nadzornom odboru o
poslovnoj saradnji) Upravu preduzeća čine direktor i izvršni
direktor i bira ih nadzorni odbor većinom glasova na temelju
javnog konkursa. Sredstva za osnivanje javnog preduzeća
osiguravaju osnivač, a mogu biti u državnoj, privatnoj i mješovitoj
sredini. NO ima najmanje 3 člana, s tim da oni akcionari koji imaju
najmanje 5% glasačkih prava imaju pravo na 1 mjestu u NO.
Javna preduzeća u BiH. Izvor Uredba sa zakon.snagom o JP, pa
Zak.o potvrđivanju uredbi sa zak.snagom; Uredba propisuje da
preduzeća koja obavljaju djelatnost proizvodnje i prometa
određenih proizvoda pružanja usluga koje su nezamjenljiv uslov
života i rada građana i drugih preduzeća na određenom području.
Osnivači:Republika, opština,grad Sarajevo domaća i strana pravna i
fizička lica. Sredstva za osnivanje JP obezbeđuje osnivač, a
sredstva poslovanja mogu biti u državnoj,privatnoj i mešovitoj
svojini. Organi upravljanja su upravni odbor i direktor i skupština
(kod mešovite svojine).
40. TRANSFORMACIJA DRUŠTVENIH PREDUZEĆA
Po kriterijumu vlasništva razlikujemo državna, privatna, zadružna i
javna preduzeća. Društveno preduzeće kada se transformiše, radi
to iz razloga što mu je potreban dodatni kapital, želu uvesti
profesionalno upravljanje i želi da uspostavi adekvatan vlasnički
tip koji odgovara tržištu kapitala.
Postoji više modela transformacije društvenih preduzeća, a
najkorišteniji su: - model izdavanja i prodaje dionica radi prodaje
posotjećeg društvenog kapitala (sredstva idu ui fondove van
preduzeća, a radnici imaju povlašten popust na nominalnu
vrijednost dionica), - dokapitalizacija pod povlaštenim uslovima
radi povečanja kapitala (sredstva pripadaju preduzeću), - klasična
prodaja preduzeća javnom licitacijom, - dokapitalizacija bez
popusta gdje domaća i strana lica ulažu u preduzeće čime se
uspostavlja nova svojinska i upravljačka struktura, - prenos
dionica direkciji za privatizaciju itd. itd.
Privatizacijom preduzeća u društ.svojini pribavlja se dodatni
kapital, uvodi profesionalno upravljanje i novi svojinski tip koji je
efikasniji i odgovara tržištu. Brza privatizacija u uslovima visoke
ponude izaziva obezvređenje kapitala. Problem privatizacije
društvenog kapitala je identifikacija vlasnika i procenat njihovog
učešća (država,radnici,građani...)
41. PRIVATIZACIJA U RS
Uslove za učešće u privatizaciji definiše Zakon o privatizaciji
državnog kapitala u preduzećima i treba da obezbjedi:
- javno učešće pod jednakim uslovima za sve učesnike i
- pravo učesnika na izbor određenih preduzeća u koja će investirai
vaučere, kupone i novac.
Zakonom o privatizaciji izuzeta su: - prirodna bogatstva, -dobra u
opštoj upotrebi, -objekti od opšteg kulturno istorijskog znajačaja
Privatizaciju provodi Direkcija za privatizaciju a za svoj rad
odgovara Vladi. Kupci mogu biti domaća i strana, fizička i pravna
lica.Pravo na vaučere imaju državljani RS i porodice poginulih i
nestalih boraca, rvi.
Sredstva plaćanja u procesu privatizacije mogu biti razni vaučeri
dodjeljeni građanima ili borcima, kuponi kao kompenzacija za
deviznu štednju i naravno novac. Metode privatizacije su: vaučer
ponuda, tender, licitacija, direktna prodaja ili kombinacija
navedenih metoda.
42. MODEL PRIVATIZACIJE U FBIH
U Federaciji BiH kao i u RS-u, sve je skoro isto. Razlike se svode
na ime Agencija i Direkcija za privatizaciju, vaučer, odnosno
certifikat. Cilj privatizacije je eko. I društvena transformacija,
obnova, privredni napredak. Principi privatizacije su:
jednostavnost sveobuhvatnost (nediskriminacija građan
transparentnost i brzina). Učesnici p.su: agencije, menadžeri predu.
Kupci(građani,privatna pred.stranci,fond)
Prodaja se vrši: javnom aukcijom,tendero javnom ponudom
akcija,neposrednom pogodbom.
Kratkoročne koristi p. su: disperzija svojine otklanjanje monopola,
razvoj tržišta i konk- urencije,rešavanje unutrašnjih dugova;
Dugoročne koristi p. su: nove tehnologije, nove investicije,pristup
tržištima kapitala; agencija za privatizaciju odobrava,sprovo-di p. I
koordinira rad kantonalnih agencija;
U postupku “male privatizacije” obavezno se privatizuju
preduzeća manje vrednosti od 500.000 km, manje od 50
zaposlenih, delovi preduzeća trgovine, ugostiteljstva, usluga.
43. PRAVNE TEHNIKE GRUPACIJE I PREDUZEĆE
Pravne tehnike grupacije preduzeća su:
- kapital učešća (sticanjem učešća od 1 druš. U kapitalu 2. Druš. I
vršenju upravljačkog prava na bazi tog učešća)
- ugovor o dominaciji (odnos dominacije i zavisnosti na bazi
kapital učešća mogu se postići metodom – radijalnog, piramidalno
stepenastog i cirkularnog učešća)
- obligacioni ugovor (ugovor o zakupu, ugovor o vođenju
preduzeća, ugovor o vođenju posla, ugovor o zajednici dobiti).
44. OBLICI GRUPACIJE PREDUZEĆA
Osnovni oblicu grupacije preduzeća su: koncern, filijala, holding,
investiciona preduzeća, trust, poslovno udruženje.
Koncern-nastaje zaključivanjem ugovora o dominaciji,
inkorporisanjem jednog preduzeća u drugo. Postoji vertikalni i
horizontalni koncern. Vertikalni koncern je onda kada dominantno
preduzeće i jedno ili više zavisnih preduzeća grupišu pod
jedinstvenu upravu dominantnog preduzeća. Horizontalni koncern,
može se realizovati u formi interesne grupacije, gdje se sva
preduzeća u koncernu stvaljaju u jednak položaj i gdje nema
dominantnog efekta.
Filijala – je društvo u kome neko društvo ima više od polovine
njegovog kapitala. Holding – je grupa povezanih preduzeća u
kome jedno preduzeće, koje se naziva krovno preduzeće, na osnovu
učešća u kapitalu i kroz ugovor, ima kontrolu nad donošenjem
odluka u više drugih preduzeća. Investiciona preduzeća su
otvoreni i zatvoreni investicioni fondovi.Otvoreni fondovi su
spremni da svakog momenta otkupe svoje dionice od investirora
koji su uložili sredstva u fond. Kod zatvorenih fondova ulagači ne
mogu povući svoja sredstva, ali mogu prodati dionice. Trust – je
ustvari, tehnika upravljanja jenom namjenskom imovinom.
Dužnost trusta je da upravlja povjerenom imovinom u skladu sa
njenom namjenom i da na stvarnog vlasnika prenese plodove i
proizvode dobara koja su predmet trusta. Poslovno udruženje je
statusna forma nastala na autonomnoj osnovi s ciljem unapređenja
privredne djelatnosti kao i zastupanja strukovnih interesa osnivača.
45. POVEZANA PREDUZEĆA
9
Po zakonu o preduzećima povezana preduzeća su:
1. matično i zavisno preduzeće (mješoviti holding, koncer) - Ako
jedno preduzeće ima u drugom preduzeću večinsko ili značajno
učešće kapitala, ili ako po osnovu zaključenih ugovora ima pravo
da imenuje četvrtinu glasova upravnog odbora, skupštini onda se
smatra matičnim preduzećem, a drugo preduzeće zavisnim.
Matično preduzeće je ono koje ima najmanje 25% učešća kapital,
te najmanje 25 % glasova u Skupštini i upravnom odboru.
2. preduzeće sa uzajamnim učešćem - su povezana preduzeća
kod kojih svako preduzeće ima učešće kapitala u drugom
preduzeću, bilo da se radi o relativno istim ili večim tj. manjim
učešćem.Ako su međusobna učešća u kapitalu relativno ista svako
preduzeće smanjit će učešće u osnovnom kapitalu drugog
preduzeća do 10%. Zakon obavezuje obavještenja o preuzimanju
više od 10% i obavezu otuđenja preko 10 % u roku od jedne
godine. 3. holding -Ako jedno preduzeće posjeduje akcije ili
udjele koji čine više od 10 % osnovnog kapitala drugog preduzeća,
učešće kapitala tog drugog preduzeća ne može biti veće od 10 %
osnovnog kapitala prvog preduzeća.
46. DRŽAVNI INTERVENCIONIZAM I PREDUZEĆE
Preduzeće jeste samostalno u datom pravnom okruženju, ali
njegovo djelovanje je određeno i privrendno-planskim mjerama
države. Država interveniše planovima i zakonima u privrednom
životu. Razloz drž.intervencionizma su uspostavljanje narušene
ravnoteže na tržištu, suzbijanje monopola i nelojalne konkurencije,
uspostavljanje ravnoteže u platnom bilannsu.Kao privredno-
planske mjere u unutrašnjem prometu najčešće se koriste kontrola
cijena, premije, dotacije, regresi, kompenzacije, atesti, tehnički
normativni, a sve to iz razloga suzbijanja monopola i nelojalne
konkurencije. U vanjskotrgovinkom prometu koriste se privredno-
planske mjere kao što su određivanje robnog kontingenta, deviznog
kontingenta, dozvole za uvoz i izvoz određene vrste robe, itd.
47. POJAM I VRSTE BANAKA
BANKA- je tržišni subjekt za obavljanje bankarskih poslova. Ona
se može baviti bankarskim poslovima sa inozemstvom pod uvjetom
utvrđenim zakonom. Kao glavni predmet poslovanja banke javlja
se uzimanje i davanje kredita, kao i posredovanje u novčanom
prometu. Prema vrstama djelatnosti banke mogu biti: emisione ili
centralne, komercijalne ili depozitne, založne, hipotekarne i
poslovne banke. Kod nas platni promet i ostale transakcije vrše
komercijalne banke. Obavljaju kreditne poslove, poslove platnog
prometa i posredovanju novčanom prometu. Osniva se kao AD i
upisuje se u registar.Upravu banke čini direktor i izvršni direktor
(na 4 godine imenuje NO)
48. PRAVNI POLOŽAJ I OSNIVANJE BANAKA
Banka se osniva i posluje kao akcionarsko društvo. Svojstvo
pravnog lica banka stiče upisom u sudski registar. U sudski registar
upisuju se i dijelovi banke koji po statutu imaju određena
ovlaštenja sa trećim licima. Uslovi za osnivanje banke su: odluka
osnivača o osnivanju, uložena sredstva u osnivački fond, dozvola
Agencije za bankarstvo. Banke mogu osnovati domaća i strana,
pravna i fizička lica. Mogu je osnovati najmanje dva osnivača. Sva
prava određuju se odlukom o osnivanju. Odluku donosi osnivačka
skupšina koju čine predstavnici osnivača. Zatim ona donosi statut,
bira upravni odbor, imenuje direktora i utvrđuje poslovnu politiku
banke. Osnovni kapital banke sastoji se od gotovine i materijalne
imovine svih običnih akcija. Minimalan ulog 15 miliona KM.
Dozvolu za rad banke daje Agencija za bankarstvo i zahtjev se
podnosi pismeno. Dozvola je uslov za upis banke u sudski registar.
Organi banke su: Skupština (čine ju akcionari, održava se najmanje
1 godišnje u mjestu sjedišta banke) , nadzorni odbor (4-6
članova+predsjednik, njih imenuje I razriješava skupština) i uprava
(organizuje rad i rukovodi poslovanjem, čine ju director, izvršni
direktor i pomoćnik direktora).
49. CENTRALNA BANKA BIH
Dejtonskim sporazumom uspostavljena je Centralna banka BiH.
Centralna Banka BiH održava monetarnu stabilnost u skladu s
„curency boar“ aranžmanom, što znači da izdaje domaću valutu sa
punim pokrićem u slobodnim deviznim sredstvima po fiksnom
kursu 1 KM = 0,511292 Eura.
Centralna banka ne može izdavati kredit, ne može kreditirati
državu, odnosno pokrivati njen buetski deficit ni na koji način. Ona
ne može davati komercijalnim bankama kredit za pokrivanje
likvidnosti, niti kredit za bilo koje druge namjene. Od instrumenata
monetarne politike na raspolaganju su joj obavezne rezerve.
Centralnoj banci je zabranjeno obavljanje operacija na tržištu
novca.Sjedište Centralne banke je u Sarajevu.
Banke u RS - Izvor: zakon o bankama republike srpske; Banka se
osniva i posluje kao akcionarsko društvo,a dozvolu daje agencij.
Uz zahtev se podnosi ugovor o osnivanju, iznos osnivačkog
uloga,spisak osnivača i podaci potrebni za utvrđenje boniteta
banke. Dozvola agencije uslov je za upis u sudski registar. Prijava
za upis u sudski registar posnosi se najkasnije u roku od 30 dana od
dana dobijanja dozvole za ard.
50. STRANE BANKE U RS I DRUGE FINANSIJSKE ORGANIZACIJE
U skladu sa Zakonom o bankama, strana pravna i fizička lica mogu
osnovati nove ili ulagati u postojeće banke. Banke se osnivaju i
posluju kao akcionarska društva koja mogu osnovati najmanje dva
osnivača. Uslov za osnivanje i rad je dozvola Agencije za
bankarstvo.
Strana banka može osnovati u svoje ime i za svoj račun filijalu za
obavljanje bankarskih poslova. Filijala nema svojstvo pravnog lica,
poslovni je dio banke osnivača koja odgovara za sve obaveze koje
nastanu u radu filijale. Minimalno uloženi kapital za rad filijale
iznosi 5 miliona KM. Od drugih finansijskih institucija na tržištu se
javljaju poštanske štedionice, štedionice, štedno-kreditne službe i
druge finansijske organizacije.
51. POJAM I ZNAČAJ BERZI
10
Berza je specijalizirano tržište na kome se određeno vrijeme
okupljaju njeni članovi ili posrednici članova radi zaključivanja
određenih burzanskih poslova. Prva berza 1360.godina,
Amsterdam.To je organizirano moderno tržište vrijednosnih papira,
plemenitih metala, zlata i srebra. Berze se dijele na: efektne i
valutne(trgovina valutama), robne ili produktne( pšenica, kukuruz,
šećer). Burzu karakterizira: organizirano tržište, specijalizirano
tržište, primjena uzansi, makleri, državni nadzor, tehnička obrada
tržišta. Berze se dele na: efektne (hov i valutama) i robne ili
produktne (vuna, šećer, drvo...). Članovi berze su trgovci ili
posrednici;
52. BERZANSKI POSLOVI
Berzanski poslovi su:
1. promtni ili dnevni posao koji se mora završiti istog dana ili ubrzo
za njim kad je zaključen (prodavac mora predati robu, a kupac
novac isti dan), 2. ročni ili terminski poslovi – prodavac
isporučuje kupcu robu na unaprijed utvrđen dan, a ovaj njemu
zauzvrat daje novac taj dan.
Učesnici na berzi koji računaju na skakanje kurseva zovu se hosisti
(bikovi), dok oni koji računaju na pad kurseva su besisti. Berza se
osniva kao akcionarsko društvo za koje je potreban osnivački ulog i
dozvola državnog organa,teh.uslovi. Organi berze su:skupština,
uo,no, arbitraža i direktor berze. Berzanski efekti su: vlasničke
akcije, zlato devize, komercijalni i blagajnički zapisi, kreditne
hartije (razne obveznice), finansijski derivati (opcije i
fjučersi),bankarski akcept. Trgovanje na b.se odvija putem
kotacije (dilersko tržište) i putem aukcije.
53. BERZANSKI POSREDNICI
Berzanski posrednici su brokeri ili dileri. Broker je posrednik
između kupca i prodavca. Broker je stručnjak za hartije od
vrijednosti i drugu finansijsku aktivu. Informišđe o kotacijama,
berzanskim indeksima na zahtjev potencijalnih kupaca i prodavaca.
Za svoje usluge naplaćuje proviziju. Diler je takođe finansijski
posrednik, ali on kupuje i prodaje hartije od vrijednosti i drugu
finansijsku aktivu prvenstveno kao principal, u svoje ime i za svoj
račun. On je preprodavac. Kupuje i formira sopstveni portelj hartija
od vrijednosti da bi se kasnije pojavljivao kao prodavac. Diler je taj
koji snosi rizik poslovanja jer kupuje i prodaje, a njegova zarada
nije provizija kao u brokera, nego u razlici između prodajne i
kupovne cijene. Za brokera je bitno da ostvari što veći promet bez
obzira na cijenu, a dilera zanima cijena. Diler posluje po staroj
narodnoj „kupi jeftino, prodaj skupo“.
54. POJAM I DJELATNOST PRIVREDNE KOMORE
Riječ komora potiče od arapske riječi «camera» -soba u kojoj su se
sastajali trgovci i dogovarali o zaštiti svojih interesa. U komore se
učlanjuju poduzeća, banke, druge financijske organizacije i
organizacije za osig.. Privredne komore imaju svojstva pravnog
lica. Komorom upravljaju članovi preko skupštine. Skupština bira
izvršni odbor i predsjednika komore. Komoru zastupa sekretar.
One imaju specijalizirane sudove; sud časti, i oni odlučuju o
sporovima. Komore donose: odluke, zaključke i preporuke.Za rad
komore sva pitanja određena su statutom. U BiH komore su
organizovane na entitetskom nivou: Privredna komora F BiH, RS, i
Brčko distrikta. Na nivou BiH osnovana je Spoljnotrgovinska
komora. Organi komore su: skupština, upravni odbor, nadzorni
odbor, Odbor poslodavaca, predsjednik komore. Sredstva se
osiguravaju iz: članstva , budžeta republike i drugih izvora.
Privredna komora RS - Je prema zakonu o pk samostalna stručno
poslovna organizacija. Članovi su: banke, preduzeća, osiguravajuće
i dr.organizacije. Sedište pk je u BL. Pk deluje na razvoju
privrede, slobodnog preduzetništva, zastupanja privrede pred
državom, podsticaju lojalne konkurencije, priprema zakonodavstva,
promociju roba i usluga, ekonomskoj propagandi, razvoju
spoljnotrgovinske mreže i obrazovanju.
55. SPOLJNOTRGOVINSKA KOMORA BIH
Spoljnotrgovinska komora BiH je samostalna, nevladina,
neopolitička i neprofitna pravna asocijacija privrednih subjekata i
privrednih asocijacija sa teritorije BiH, sa funkcijama usmjerenim
na razvoj i unapređenje ekonomskih odnosa BiH privrede sa
inostranstvom. Komora ima svojstvo pravnog lica sa pravima i
obavezama utvrđenim Zakonom o spoljnotrgovinskoj komori BiH i
podzakonskim aktima.
U svim svojim aktivnostima komora djeluje u suradnji sa: -
privrednom komorom FbiH, - privrednom komorom RS, -
ministarstvom vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH.
Članovi komore su preduzeća, banke, osiguravajuća društva i druga
pravna-privredna lica registrovana za obavljanje poslova sa
inostranstvom na prostoru BiH.
Komora ima sljedeće organe: skupštinu, upravni odbor, nadzorni
odbor, predsjednika i dva potpredsjednika. Mandat organa komore
je četiri (4) godine. U organe komore biraju se istaknuti privrednici
i naučno-istraživački radnici iz oblasti privrede.
Skupština komore čini 60 zastupnika biranih po principu 38
zastupnikja iz FBiH i 19 iz RS i 3 iz Brčko Distrikta. Upravni
odbor broji devet (9) članova, od kojih šest (nacionalni ključ
2+2+2) bira skupština iz reda privrednika, preduzetnika, naučnih
radnika, a tri člana člana su predsjednik i dva potpredsjednika
Komore. Nadzorni odbor broji tri (3) člana koje bira skupština iz
reda privrednika, ekonomskih i pravnih stručnjaka po nacionalnom
ključu 1+1+1.
56. MONOPOL
Monopol je antipod konkurenciji, znači njeno isključivanje ili
ograničavanje na tržištu. Monopol je pravni i faktički. Pravni
monopol je ustanovljen pravnim aktom kojim se daju ovlaštenja
preduzeću da isključivo obavlja određene privredne djelatnosti
(željeznica, vodovod, elektroprivreda). Faktički monopol nastaje
najčešće privrednim rastom ili fuzijom preduzeća.
Monopolska situacija se ostvaruje: -mirnim putem, (ugovori o
kartelu i fuzijom konkurentskih preduzeća) i - kroz borbu,
sredstvima nelojalne konkurencije, diskriminaciojm i bojkotom.
Prema Zakonu o trgovini, monopolističko djelovanje se ostvaruje
putem monopolističkih sporazuma i monopolističkim ponašanjem.
Monopolistički sporazum je sporazum između dva ili više
trgovaca o uslovima poslovanja, koji je usmjeren narušavanju ili
sprečavanju slobodne konkurencije, a kojima se jedan ili više
trgovaca može dovesti u bolji položaj u odnosu na druge.
Monopolističko ponašanje je zloupotreba dominantnog položaja
na tržištu i radnje usmjerene na stvaranje i korištenje
monopolističkog preduzeća.
Dominantno je ono preduzeće koje je za određemnu vrstu robe ili
usluge bez konkurenta. Komisija za zaštitu od monopolističkog
položaja preduzima mere zaštite od monopolskog ponašanja.
57. NELOJALNA KONKURENCIJA
Nelojalna konkurencija je radnja trgovaca protivna dobrim
poslovnim običajima kojim se može nanijeti šteta drugom trgovcu,
potrošačima i drugim pravnim licima.
Djela nelojalne konkurencije koja su zabranjena zakonom su:
- nelojalna reklama( reklamiranje koje stvara zabunu na tržištu
čime se određeni trgovac dovodi u povoljan položaj), -ocrnjivanje
(davanje podataka o drugom trgovcu koji mogu nanijeti štetu
njegovom ugledu), -neistinito označavanje robe (porijeklo,
kvalitet), -pokrivanje mana robe, -povreda tuđih poslovnih
odnosa, - neopravdano neizvršenje ili raskid ugovora, - privredne
rasprodaje(privredno sniženje cijene robe), - neovlaptena upotreba
obilježja drugog preduzeća, - podmićivanje, - neovlašteno
korištenje tuđih poslovnih usluga
Špekulacija je izazivanje ili korišćenje poremećaja na tržištu i u
snabdevanju radi neopravdanog povežanja cena i koristi.
Ograničavanje tržišta je protivpravno ograničenje slobode i
narušavanje konkurencije za posledicu ima neravnopravan položaj
11
58. ZAŠTITA POTROŠAĆA 61. PRAVO ZNAKOVA RAZLIKOVANJA
Pravno treba efikasno zaštititi finalnog potrošđača. Zakon o zaštiti Modeli predstavlja oblik pravne zaštite za novi oblik industrijskog
potrošača u BiH uređuje prava fizičkih lica koja kupovinom ili ili zanatskog proizvoda, odnosno njegovog dijela. Predmet zaštite
nabavkom koriste proizvode i usluge za lične potrebe ili potrebe je geometrijsko tijelo proizvoda, model automobila, namještaja itd.
svog domaćinstva. Obaveza trgovaca je da isporučuju robu u Uzorak je oblik pravne zaštite nove slike ili crteža, koji mogu da se
skladu sa dobrim posl.običajima, u roku,bez diskriminacije, u prenesu na određeni zanatski ili industrijski proizvod ili njegov dio.
ispravnom stanju, kvalitet. Proizvod mora imati deklaraciju i Uslovi zaštite modela i uzorka su novost i primjenjivost. Nosilac
garanciju zdravstvenu, tehničku ispravnost. Potrošač ima pravo da prava na uzorak ili model ima pravo da bude označen kao autor, da
se informiše o proizvodu i isti reklamira. prenese pravo na drugo lice i imovinsko pravno ovlaštenje.
Zaštitu potrošača prema zakonu vrše: ministarstvo spoljne trgovine
i eko.odnosa bih i entiteta,konkurencijsko veće bih, ured za
konkurenciju i zaštitu potrošača u entitetima, udruženje potrošača, 62. ROBNI I USLUŽNI ŽIG
mediji inspekcijski organi... Robni žig je znak upotrebljen u privrednom prometu ili namijenjen
prometu radi razlikovanja robe iste ili slične vrste jednog, od robe
59. POJAM INDUSTRIJSKE SVOJINE drugog preduzeća.
Industrijska svojina obuhvata skup intelektualnih vrijednosti, Žig čine znakovi od riječi ili slova, koji moraju biti dovoljno
proizvoda ljudskog duha: pronalasci, znakovi razlikovanja, modeli, distinktivni. Žig se upotrebljava u poslovnom prometu, a stiče se
registracijom. Žigom se označava porijeklo robe, ime proizvođača,
uzorci, robni i uslužni žigovi, firma-trgovačko ime, oznaka
individualizacija robe ili usluge. Žig ima propagandnu i reklamnu
porijekla proizvoda, know-how i suzbijanje nelojalne konkurencije funkciju. Autorsko pravo na žig čini sadržinu prava na žig.
na tržištu.
U prava industrijske svojine ubrajaju se: patentno pravo, pravo
žiga, pravo zaštite dizajna, pravo zaštite oznake geografskog
porijekla, pravo zaštite topografije integrisanog kola I pravo zaštite
biljne sorte. Riječ je o pravnim granama koje utvrđuju isključivo
subjektivno pravo titulara na odgovarajućem predmetu zaštite.
Za sva subjektivna prava industrijske svojine je karakteristično da
nastaju odlukom nadležnog upravog organa u strogo formalnom
upravnom postupku. To je bitna razlika u odnosu na neformalan
način nastanka subjektivnog autorskog prava i subjektivnih prava.
U BiH taj je upravni organ je INSTITUT ZA INTELEKTUALNO
VLASNIŠTVO (uprava za industrijsku svojinu).

60. PRONALAZAČKA PRAVA

U pronalazačka prava spadaju patenti, tehničko unapređenje i
know-how.
Patent je subjektivno pravo, pripada fizičkom ili pravnom licu na
osnovu zaštite određenog pronalaska koji ispunjava zakonom
predviđene uslove. Prema Zakonu o industrijskoj svojinu BiH,
„patent je pravo kojim se štiti pronalazak iz bilo kog područja
tehnike, koji je nov, koji ima inovativni nivo i koji se može
industrijski primjeniti“. Patentnu zaštitu ne uživaju otkrića, naučne
teorije, matematičke formule i programi računara jer pripadaju
cijelom čovječanstvu. Tu takođe ne spadaju pronalasci hirurškog ili
dijagnostičkog postupka liječenja, pronalasci biljnih sorti i
životinjskih pasmina i sl. Patentirani pronalazak mora zadovoljiti
uslove: novosti, primjenjenosti, sadrži rješenje nekog tehničkog
problema i rezultat je stvaralačkog rada.
Tehničko unapređenje podrazumjeva se svaka racionaliazcija
rada koja nastaje primjenom poznatih tehničkih sredstava i
tehnoloških postupaka u svim fazama rada kojim se postuže
povečanje dohotka, proizvodnosti kvaliteta, ušteda materijala.
Tehničko unapređenje se štiti rješenjem o njegovom prihvatanju od
strane preduzeća u kome je stvoreno. Autor ima pravo da bude u
svim ispravama naznačen kao stvaralac. On ima pravo na naknadu
od preduzeća koje se koristi tehnikom unapređenja, najduže 5
godina.
Know-How je najvažniji predmet ugovora o transferu tehnologije.
Radi se o skupu tehničkih i tehnoloških znanjak i vještina koje se
mogu primjeniti u industrijskoj i drugoj proizvodnji. Bitni elementi
know-how su trajnost i prenosivost novosti itehničkih prava znanja
i iskustava. Prenos se vrši ugovorom o licenci. Pod know-how
misli se i na komercijalno znanje. Know-how uživa
građanskopravnu i krivično pravnu zaštitu.

12