UVOD

Današnja istraživanja pokazuju nam da je brz porast stanovništva svijeta temeljni činilac
mnogih privrednih i društvenih teškoća. Zato je važno što više istraživati i utjecati na razne
načine, da se što bolje iskoriste naseljivi prostori na Zemljinoj površini. Ostvarenje boljeg
života pravo je svakog ljudskog bića. Tema mog seminarskog rada je geografski razmještaj
stanovništva na Zemlji.

Izrada seminarskog rada je koncipirana u četiri poglavlja: faktori naseljenosti na Zemlji,

kontinentalne i regionalne razlike, gustina naseljenosti i statistika. Pri obradi ovih poglavlja
koristila sam dostupnu literaturu, kartografski materijal i statističke podatke, čijom sam
analizom došla do određenih zaključaka, uz primjenu različitih geografskih metoda.
 1. FAKTORI NERAVNOMJERNE NASELJENOSTI NA ZEMLJI

Stanovništvo svijeta je neravnomerno razmješteno na Zemljinoj površini. Faktori takve

neravnomjerne gustine naseljenosti su prirodni i antropogeni. Kod prirodnih faktora
najdominantniji su uticaji:
- reljefa (nizije su gusto naseljene – zapodnoevropska nizija, a planinske oblasti su rijetko
naseljene - Himalaji),
- prirodnih izvora (neke oblasti u svijetu obiluju prirodnim izvorima – nafta u Iraku, Kuvajtu,
a neke su vrlo oskudne u tim izvorima – zemlje Sahela),
- klime (neke oblasti su pod uticajem povoljnih klimatskih tipova za život ljudi – zapadna
Evropa sa atlantskom klimom, dok su neke oblasti vrlo surove klime – pustinje ili stalno
zaleđene oblasti).
Osim prirodnih faktora, na razmještaj stanovništva djeluje i čovjek i to preko:
- političkih uticaja (neke zemlje su stabilnih političkih prilika i pogodne za život – Nemačka,
dok su neke država pod stalnom političkom i, nekada, vojnom presijom – Afganistan),
- socijalnih faktora (suživot više različitih etničkih, rasnih i religijskih grupa ne smeta – SAD,
ali ima i nacija koje više preferiraju izolovanost – skandinavske zemlje),
- ekonomskih faktora (ekonomski razvijeni prostori su oduvijek privlačni ljudima za razliku
od zemalja u razvoju, odnosno nerazvijenih regija).
Analizom ovih faktora moguće je utvrditi uzroke prevelike koncentracije stanovništva na
određenim područjima, odnosno pojave gotovo nenastanjenih oblasti na Zemlji, kao i
mogućnost da se odrede oni faktori koji najviše utiču na takvu neravnomjernost. Oko 90%
svjetske populacije živi na oko 10% kopna na Zemljinoj kugli. Gustina naseljenosti za cijelu
Zemlju iznosi 43 st/km².1

Karta 1 : Razmještaj svjetske populacije

Izvor : http://images.google.com/world+population+maps

1
georgije.ekof.bg.ac.yu/geografija/images/stories/opste/razmestaj_stanovnistva.doc
 2. KONTINENTALNE I REGIONALNE RAZLIKE

Evropa je kontinent sa pogodnim klimatskim uslovima koji su imali i imaju veliki uticaj na
naseljenost i privredni razvoj, ali se moze reći da je stanovništvo dosta neravnomjerno
raspoređeno, gdje se smatra da živi 8/10 stanovništva Evrope. Također za ova područja može
se reć id aimaju velike industrijsker egije i da zbog toga ova područja su gusto naseljena pa i
prenaseljena.Međutim, za stanovništvo Evrope može se reći da većina živi u gradovima.
Smatra se d au Evropi ima više od 50 gradova koji imaju preko milion stanovnika, a 12
gradova koji imaju više od 2miliona stanovnika. Od svih Evropskih zemalja najveću
naseljenost ima Holandija i Belgija, a najmanju naseljenost ima Island. Međutim, kada se
gleda razmještaj stanovništva Evrope onda je interesantno posmatrati sjevernu, zapadnu,
južnu i srednju Evropu i Rusku Federaciju.
Sjeverna Evropa je slabo naseljen prostor. Zauzima površinu oko 1,3 mil. km² koja je
gotovo jednaka površini Francuske, Njemačke, Velike Britanije, Italije. Na ovom
prostoru živi oko 24 miliona stanovnika. Razmještaj stanovništva je u skladu sa
prirodnim osobinama Sjeverne Evrope. Ogromna većina stanovništva živi u južnim i
primorskim krajevima. U ovim dijelovima se nalaze gotovo svi važniji gradovi i
gustina naseljenosti prelazi 50 stanovnika na 1 km² . Ostali dijelovi sjeverne Evrope su rijetko
naseljeni zbog nepovoljnih prirodnih uslova.
Zapadna Evropa je najgušće naseljen dio Evrope 153 stanovnika na 1 km ². U svim
zapadno Evropskim zemljama najgušće su naseljeni industrijski regioni, plodne
poljoprivredne površine a najmanje planinska područja. Smatra se da većina stanovništva živi
u gradovima, npr.u Velikoj Britaniji. U gradovima živi 160 mil. stanovnika i ovo područje
Evrope je dosta neravmomjerno naseljeno npr.
Njemačka je najgušće naseljeno područje 230 stanovnika na 1 km² dok Slovačka ima 82
stanovnika na 1 km². U ostalim dijelovima naseljenost se kreće od 100 -160 na 1 km².I u
ovom djelu Evrope gradovi i industrijski regioni okupljaju oko ¾ ukupnog stanovništva ovog
dijela Evrope. Također planinski predjeli su slabo naseljeni.
Južna Evropa, region južne Evrope čine sjeverni dijelovi Mediterana sa Pirinejskim,
Apeninskim i Balkanskim poluotokom. Ovo područje ima površinu od 1,6 mil km² i to čini
negdje oko 17 % ukupne površine Evrope. Na ovom prostoru živi oko 160 miliona
stanovnika što čini ¼ ukupnog stanovništva Evrope. Najgušće naseljeni prostori su primorski
pojas posebno Mediteran. Gustina naseljenosti u ovom dijelu Evrope naglo opada.
Geografskom području istočne Evrope pripadaju zemlje istočne Evrope, zemlje bivšeg
SSSR-a i Ruska Federacija. Zemlje istočne Evrope zajedno sa zapadnim dijelom Ruske
Federacije zahvataju polovinu Ruskog kontinenta. Bez Rusije imaju oko 1 mil. km². Smatra
se da Ruska Federacija je najveća država na svijetu i prostire se na 2 kontinenta. Stanovništvo
istočne Evrope je neravnomjerno naseljeno. Gustina naseljenosti raste od sjevera prema jugu i
prema zapadu. Najveću gustinu ima Moldavija 131 stanovnika na 1 km².

Azija ie najrasprostranjeniji kontinent na Zemlji. Ima površinu oko 44,4 mil km² i
zauzima 30% ukupnog prostora na zemlji. Smatra se da danas u Aziji živi preko 3,8 do 4
milijarde stanovnika. To je blizu 60 % ukupnog stanovništva na svijetu. I za ovaj kontinent
može se kazati da je gustina naseljenosti dosta neravnomjerna na što utiču mnogi faktori:
prirodni, ekonomski. društveni i dr. Smatra se da ¾ azijske povrsine su praktično prazne jer u
njima živi 1 stanovnik na 1 km². Međutim nasuprot tome, južna i jugoistočna periferija ovog
kontinenta je veoma gusto naseljena naročito ravnice, delte, velikih rijeka pa se smatra da u
nekim nizijskim gusto naseljenih prostora pa prelaze 1000 – 1500 stanovnika na 1km².
 Jugozapadna Azija: Različiti prirodni uslovi ove regije su glavni razlozi da ima
neujednačenu naseljenost. Na ovim prostorima živi oko 210 miliona stanovnika prosječna
naseljenost iznosi oko 60 stanovnika na 1 km². Smatra se da polovina stanovnika ove regije
živi na uskom pojasu „plodnog polumjeseca“. Pošto ovo područje ima pustinjske predjele pa
ova područja nisu naseljiva.

Na sjeveru afričkog kontinenta, u dolini rijeke Nil gustina naseljenosti je iznad 1000
stanovnika na 1 km². Smatra se da u Egiptu preko 95% ukupnog stanovništva živi u rejonu ili
slivu rijeke Nil, dok npr.u Libiji skoro 95% stanovništva živi na obali sredozemnog mora.
Oaze koje se pojavljuju u pustinjskim krajevima sjeverne Afrike pokazuju da su se dosta
povećala područja za naseljenost određenog broja stanovništva. Smatra se da Sahara koja ima
9 miliona km², da na njoj živi oko 2 miliona stanovnika. Što se tiče tropskih prašuma koje se
prostiru uz rijeke centralne i južne Afrike, gdje je temperatura negdje prosječno oko 27° C i
gdje je raznovrstan biljni i životinjski svijet, ta su područja dosta interesantna za naseljavanje.

Sličan slučaj je sa Kanadom gdje u dolini rijeke San Lorens živi više od 95% ukupnog
stanovništva. Ako gledamo kontinentalno primorje onda se može kazati da je ono dosta
naseljeno naročito kada gledamo sjeveroistok SAD-a, Kaliforniju itd. Smatra se da su na
području rijeke Amazon istraživanja počela 1950. godine i da su se početkom 19. stoljeća
počela stvarati određena naselja. Medutim i pored toga ta su područja do danas bila,
uglavnom ne naseljena. Danas izgradnjom željeznica, puteva dolazi do urbanizacije ovih,
područja pa postaju dost aatraktivna za stvaranje naselja i za stvaranje života u ovim
područjima.

Prema broju stanovnika smatra se da su najnaseljenija područja današnje države Monako,

Singapur, Bangladeš, zatim Južna Koreja, Holandija, Indija, Japan, Izrael... Prosječno
naseljene države su Italija, Švicarska, dok su ispod prosjeka Kina, Poljska, Francuska,
Španija. Najmanje naseljene države su Rusija, Kanada, Australija. Od ukupne površine kopna
gdje sjevernoj polulopti pripada 96,3 mil.km² Smatra se da je prosječna gustina naseljenost
oko 53 stanovnika na 1 km². 2

Tabela 1: Razmještaj stanovništva u svijetu po kontinentima u milionima, 1950 – 2030.

KONTINENTI BROJ STANOVNIKA

1950. 1975. 2000. 2030.
SJEVERNA AMERIKA 172 243 314 396
LATINSKA AMERIKA I KARIBI 167 322 519 723
AUSTRALIJA I OKEANIJA 13 21 31 42
EVROPA 548 676 727 670
AZIJA 1 399 2 397 3 672 4 950
AFRIKA 221 406 794 1 489
SVIJET 2 520 4 065 6 057 8 270

Izvor: UN., World Urbanization Prospects, the 2005. Revision

Grafikon 1 : Učešće svjetske populacije

2
Zolić H.; Demogeografija, Sarajevo, 2007. ;
 Izvor : http://images.google.com/world+population+maps

2.1 Geografski povoljna područja za naseljenost

 Zanimljiva je i razlika u gustoći naseljenosti između rubnih i unutrašnjih dijelova
kontinenata. Kontinentalna primorja u cjelini su dva puta naseljenija od unutrašnjosti
kontinenata, usljed povoljnih prirodnih uvjeta za naseljenost i ljudsku aktivnost na primorju.
Najveće populacijske jezgre na Zemlji se nalaze duž kontinentalnih primorja; u jugoistočnoj i
južnoj Aziji, zapadnoj Evropi i na sjeveroistoku SAD-a. Te tri velike regije zahvaćaju samo
osminu površine naseljena kopna, a u njima živi gotovo sedam desetina čovječanstva. Ostale
razmjerno značajne populacijske jezgre su Kalifornija, srednje primorje Brazila, donje
porječje La Plate, evropski dio Rusije, jugoistočna Afrika znatno su manje.
Veća je naglašenost meridionalnog pravca kontinentalnih obala od zonalnog uvjetovala je i
jaču meridionalnu naseljenostnjihovih primorja. No, ovdje je značajan diskontinuitet
naseljenosti posljedica nepovoljnih modifikatora prirodne sredine, kao što su Atakama u
Andskom primorju, Namib i Kalahari u jugozapadnoj Africi, Arabijska pustinja u
jugozapadnoj Aziji, pustinja u sjeverozapadnoj Australiji, Mauritanija u zapadnoj Africi i
drugi suhi krajevi. Ponegdje je navedeni diskontinuitet naseljenosti posljedica naglašenijeg
zonalnog pružanja kontinentalne obale, kao u Venezueli, Kolumbiji, Magrebu i drugdje. Tako
je čovjek izbjegavao predjele nepovoljnog prirodnog, a one s povoljnim modifikatorima kao
što su Island, Skandinavija i Britanski otoci, obilato je iskoristio prilagodivši se životu i
opstojanju u tim prostorima.
Spoj kopnene i vodene mase nedvojbeno je faktor naseljenosti i od bitnog je značenja u
razmještaju čovječanstva. To se vidi ne samo u kontinentalnim primorjima nego i u mnogim
krajevima u njihovu zaleđu gdje se duž rijeka i oko jezera koncentriraju brojne i značajne
naseobine populacije s odgovarajućim privrednim funkcijama. Takvi su primjeri
sjevernoamerička Velika jezera (Gornje, Huron, Michigan, Erie, i Ontario), istočno afrička
jezera (Viktorija, Tanganjika, Albertovo i Rudolfovo), jezera u Švicarskoj (Ženevsko, Ciriško,
Bodensko i dr.), andska jezera (Titicaca) i druga. Od rijeka su takve u prvom redu Rajna,
Dunav, Sena, Volga, Rona, Temza, Laba, Sava i druhe u Evropi, Nil, Niger i Kongo u Africi,
La Plata u Južnoj Americi, Hudson, Lovrijenac Mississippi u Angloamerici, a Ganges,
Hoangho, Biserna rijeka i druge u Aziji.
Naseljenost Zemlje se ogleda i u nejednakom visinskom razmještaju čovječanstva.
Procjenjuje se da oko 75% stanovništva živi na nadmorskoj visini ispod 500 metara. Iznad
500 metara živi oko 25% stanovništva.to pokazuje da reljef u cjelini, izuzev ekvatorijalnih
itropskih područja, nepovoljno utiče na naseljenost stanovništva.
Jača naseljenost opaža se i duž transkontinentalnih prometnica, osobito nakon izgradnje
željeznica i cesta. U starom i srednjem vijeku nicala su i razvijala se uporišta i naselja uz
karavanske puteve, a u novom vijeku, nakon industrijske revolucije, duž željezničkih pruga
(transsibirske, transameričke, transaustralijske..) i autobuskih cesta. Primjer su naseljavanje i
ekonomsko iskorištavanje prostora kontinentalne unutrašnjosti Azije i Angloamerike.
Karakteristična je još i oazna naseljenost u pustinjskim krajevima sjeverne i sjeveroistočne
Afrike i jugozapadne i centralne Azije. Primjer su Sahara, Nubija, Arabija... na oaznu
naseljenost nalazimo i u hladnim oblastima sjeverne Azije, Sjeverne i Južne Amerike.
Očigledna je i razlika u gustoći naseljenosti Starog i Novog svijeta. U Starom svijetu, Aziji,
Africi i Evropi (63% naseljenog kopna) živi 86% čovječanstva, au Novom svijetu –
Angloamerici, Latinskoj Americi i Australiji s Oceanijom samo 14%, iako taj dio ekumene
zahvata 37% površine naseljenog kopna.3

2.3 Zonalni i hemisferni razmještaj stanovništva

3
Friganović M.; Demogeografija – stanovništvo svijeta, Školska knjiga, Zagreb, 1990. ;
 Velike su razlikeu gustoći naseljenosti pojedinih pojasa Zemlje i između sjeverne i južne
hemisfere. Promatranje populacijske karte svijeta pokazuje da se može govoriti o takvoj
zonalnoj podjeli i diferencijaciji razmještaja čovječanstva. To potvrđuju i sljedeći podaci : U
pojasu od 20. do 40. stepeni sjeverne i južne geografske širine živi oko šest desetina
čovječanstva, u pojasu od 0. do 20. stepeni obiju geografskih širina samo dvije desetine, a od
40. do 60. stepeni dvije i po desetine čovječanstva. Sjevernije i južnije od 60. stepeni
geografske širine živi manje od 1% stanovništva svijeta. Radi se o izrazitoj zonalnosti
razmještaja čovječanstva, čija se većina skoncentrisala u umjerenim pojasima Zemlje.

Pored zonalnog razmještaja karakterističan je i odnos naseljenosti sjeverne i južne

hemisfere. Neravnoteža je očita. Na sjevernoj hemisferi živi devet desetina čovječanstva, a
blizu svaki deseti stanovnik Zemlje živi na njezinoj južnoj polovici. Od ukupne površine
kopna, gdje sjevernoj polulopti pripada 96,3 mil.km², smatra se da je prosječna gustina
naseljenost oko 53 stanovnika na 1 km². Na južnoj polulopti ukupne površine 37 km² smatra
se da živi oko 13% stanovnika, odnosno da je oko 21 stanovnik na 1 km². 4

3. GUSTINA NASELJENOSTI

Gustina naseljenosti je relativan pojam i odnosi se na broj stanovnika na jedinici površine.

U promatranju gustine naseljenosti obično se razlikuju: Aritmetička (relativna) gustina
pokazuje broj stanovnika na jedinici površine; Fiziološka gustina broj stanovnika na jedinici
za obradu pogodne površine – tako je krajem 2004. ona iznosila u Japanu oko 1 510, u
Švicarskoj oko 1 050, u Egiptu 910, u Velikoj Britaniji oko 700 i oko Danskoj oko 200;
Poljoprivredna gustina broj poljoprivrednih stanovnika na jedinici poljoprivrednih površina;
Agrarna gustina broj agrarnih stanovnika na jedinici oraničnih površina.

Danas je najveći rast broja stanovnika prisutan u nerazvijenim zemljama Afrike, gdje je
stopa rasta oko 3% godišnje, u Latinskoj Americi i Južnoj Aziji, oko 2,1%. Godišnji porast
stanovništva u nerazvijenim zemljama je između 1,9% i 5%. Nasuprot tome, Evropi je rast
stanovništva opao na 0,2%; u Ruskoj Federaciji na 0,8% i u Angloamerici na 0,8%. Ovakav
neravnomjeran rast uzrokuje i neravnomjeran raspored stanovništva na Zemlji.
Razlike između gustoće naseljenosti Evrope i Azije na jednoj strani,a ostalih kontinenata na
drugoj strani potvrđuju visok stepen kontinentalne populacijsko-geografske diferencijacije.
Razlike su najveće između Azije (105 st/km²) i Australije (3 st/km²). Tako široka ljestvica
upućuje na međuzavisnost prirodnih i društvenih elemenata i faktora, skrećući pažnju na
populacijske teškoće azijskog i potencijalne mogućnosti australskog prostora.
Zemlje Azije, bez Ruske Federacije, imaju više od polovine ukupnog svjetskog stanovništva.
Rijetko i skoro je nenaseljena je Australija, Latinska Amerika je, također, slabo naseljena, a
još veće su razlike ako uporedimo gustoću naseljenosti po pojedinim područjima unutar
kontinenata. Gustoća naseljenosti stanovništva u dolinama delti azijskih rijeka dostiže 600 do
1 200 st/km², ali je, istovremeno, unutrašnjost Azije (Tibetska visoravan, Mongolija,
Afganistan) takoreći nenaseljena. Neravnomjeran razmještaj stanovništva imaju Afrika i to u
Sahari, Sudanu, Čadu, delti Nila, u Nigeriji i planinski zapad u Sjevernoj Americi. Značajno
4
Nurković, R.; Ekonomska geografija svijeta, Tešanj, Planjax, 2006. ;
je da te razlike u naseljenosti nisu samo rezultat proizvodnih odnosa, nego su nastale pod
uticajem historijskog, društvenog i tehnološkog razvoja. Najgušće naseljena područja u
Evropi su industrijske zone, dok su u monsunskoj Aziji to najrazvijenija agrarna područja.
Rijetko naseljeni prostori su oni s manje od 10 stanovnika na km², pokrivaju 67% kopna, a na
njima prebiva samo 12,5% stanovništva. Srednje naseljeni prostori su oni od 10 do 50
stanovnika na km², pokrivaju 21% kopna, a na njima živi 20% čovječanstva. Gusto naseljeni
od 51 do 100 stanovnika na km², pokrivaju 5% površine Zemlje, a na njima prebiva 14%
stanovništva, a prenaseljeni bi bili prostori s više od 100 stanovnika na km², pokrivaju oko 7%
kopna i na njima živi oko 50% čovječanstva.

Grafikon 2 : Svjetska populacija po regionima

Izvor : http://images.google.com/world+population+maps

3.1 Prenaseljeni prostori

Oko 75% stanovništva svijeta opstoji u uvjetima niske društveno-privredne razvijenosti,

onda postaje još očitije kolike su teškoće što izlaze iz te neravnomjernosti. Teškoće su
naročito velike u južnoj i jugoistočnoj Aziji gdje su regionalne gustine naseljenosti vrlo velike
i dosežu do 600 stanovnika na 1 km² (Bangladeš, Malabarsko primorje, Hindustanska nizija,
Java, Tonkin, južna Kina, dolina Jangce, nizija Kanto i dr.). Iako je riječ o vrlo plodnim i
uglavnom intenzivno obrađenim krajevima, često nepovoljan monsunski ritam, tajfuni i druge
vremenske nedaće izazivaju neprekidnu opasnost i glad. Dijelovi Indije, Bangladeša,
Pakistana, Šri Lanke, Malezije, Indonezije i Filipina poučni su primjeri iz najnovijeg doba.
Zbog toga su ti krajevi u uvjetima nedovoljne razvijenosti žarišta savremene populacijsko
ekonomske problematike čovječanstva. Apsolutno najgušće naseljeni dijelovi svijeta su
priobalja okeana i mora u umjerenom i suptropskom klimatskom pojasu (SAD, Srednja
Amerika, obala Brazila, priatlantska nizija Evrope, jug i jugoistok Azije). Kada se posmatra
po državama, ubjedljivo najveće gustine naseljenosti imaju tzv.patuljaste države, koje imaju
veliki broj stanovnika, a malu teritoriju (npr. Monako sa 23 600 st/km²), potom slijede države
znatno većih teritorija (Bangladeš sa 985 st/km², Južna Koreja sa 480 st/km², Holandija sa 392
st/km², Belgija 341 st/km², Japan sa 339 st/km²), kao i neke vrlo velike države (Indija sa 336
st/km²).

Karta 2 : Područja najgušće naseljenosti

 Izvor: UN., World Urbanization Prospects, the 2005. Revision

3.2 Gusto naseljeni prostori

Oni su najzastupljeniji u Evropi i Aziji. Ostale kontinentske cjeline dosta zaostaju

razmjernim udjelom površine i stanovništva gusto naseljenih područja. Izvan Evrope i
jugoistočne Azije razmjerno značajnije koncentracije stanovništva s gustinom od 51 do 100
st/km², postoje u sjeveroistočnom prostoru SAD-a, gdje na dvadesetpetini površine živi
gotovo četvrtina stanovništva, u SSSR-u, donekle u jugoistočnom dijelu brazilskog primorja i
oko La Plate. Gušće naseljeni dijelovi SSSR-a su kavkavske republike (Gruzija, Armenija i
Azerbejdžan) i, djelomice, pribaltičke republike (Litva), Podmoskovlje i Crnomorsko
primorje. S obzirom na stepen privredne razvijenosti SAD-a, SSSR-a i Evrope može se
smatrati da je gustina do sto stanovnikana na 1 km² ispod njihovih mogućnosti i da se teškoće
zbog tolikog broja stanovnika na jedinici površine susreću zasada isključivo u nedovoljno
razvijenim dijelovima svijeta, i to u jugoistočnoj Aziji, u Africi i u Latinskoj Americi.

3.3 Srednje naseljeni prostori

Relativno su slabije zastupljeni u Evropi, južnoj i istočnoj Aziji, SSSR-u i u Australiji.

Budući da je prosječna naseljenost kopnenog dijela Zemlje 30 st/km² (bez polarnih krajeva
35 st/km²), gustina naseljenosti od 10 do 50 st/km², uzeta u globalnom mjerilu zaista je
srednja. Prostori srednje gustine naseljenosti četiri i po puta su prostraniji od onih s gustom
naseljenošću, a više od tri puta od prenaseljenih. Od srednje naseljenih krajeva ekumene
prostraniji su jedino rijetko naseljeni prostori. Srednje naseljenih područja ima u unutrašnjosti
kontinenata i u primorjima u nižim i višim geografskim širinama. Ima ih i u tropima Burme i
Kampućije, Nigerije, Gane, Ugande, Toga, Liberije, Benina (Dahomej), Gornje Volte,
Senegala, Kenije, Gvineje, Obale Slonovače, Gvatemale, Kostarike, Hondurasa, Ekvadora,
Paname, Irske, baltičkih zemalja, Bjelorusije, Uzbekistana, Tadžikistana, Kirgizije i u
znatnom dijelu Ruske Federacije, Turske, Irana i Afganistana. Ima ih i u Australiji (Victoria),
Sjevernoj Americi (srednji sjeverozapad, srednji jugozapad, srednji jugoistok, sjeverno
pacifičko i južno atlantsko primorje SAD-a), Africi i u Latinskoj Americi. Ima ih i u
prohladnim subpolarnim krajevima Evrope (Švedska, Finska, Norveška) i u Kanadi (Nova
Škotska). Mnoga srednje nastanjena područja, posebno ona u tropima, potencijalno su veoma
izdašna i bogata, pa valja pretpostaviti da će se tamošnje vrednote u bliskoj budućnosti
iskorištavati brže i obilnije.

3.3 Rijetko naseljeni prostori

Karakteristični su za sve kontinente, osim Evrope. Prostiru se od surovih subpolarnih do

sparnih tropskih širina i na svim geografskim dužinama.Najčešći uzrok ovako malih gustina
naseljenosti jeste uticaj prirodne sredine (klima, reljef), dok su znatno rjeđi primjeri gde je
antropogeni faktor bio dominantan. Najprostraniji su u sjevernoj, srednjoj i jugozapadnoj
Aziji (Vanjska Kina, Mongolija, Sibir, Arabija, dijelovi Irana i Afganistana), u Australiji
(glavnina kontinenta, osim jugoistočnog primorja i zapadne obale), u sjevernoj Africi (Sahara,
Libija, Nubija), i u Angloamerici (gotovo čitava Kanada, osim jugoistočnog ruba, Aljaska i
planinsko-pustinjski zapad SAD-a). Značajni su i u prašumama Latinske Amerike
(Amazonija, Pampas, planine Bolivije; Perua i Čilea). Naseljenost je u tim prostorima veoma
raštrkana u povoljnijim lokalitetima. Prosječna gustina naseljenosti od samo 6 st/km² svjedoči
da su gotovo dvije trećine kopna na Zemlji demografska pustoš (anekumena) i polupustoš
(subekumena). Samo neznatan dio ima osobine naseljenog prostora.

3.4 Nenaseljeni prostori

Toj kategoriji pripadaju uglavnom klimatski surovi, aridni, biljno-geografski ogoljeli i

petrografski neplodni prostori. Mahom su to najviši dijelovi visokih planinskih područja
srednje Azije, sjeveroistočnog Sibira, sjeverozapadne Angloamerike, sjeverne Evrope i
krajnjeg juga Južne Amerike. To su područja Arktika i Antarktika, na koje otpada najveći dio
anekumene. Hladnoća, razrijeđeni zrak i neplodnost glavni su uzroci nenaseljenosti tih
područja Zemlje. Značajan je faktor nenaseljenosti i sparna, teško podnošljiva klima vlažnih
ekvatorijalnih prašuma. Zato dijelovi tih područja Afrike, Azije i Latinske Amerike nisu
naseljeni. Uz krajnje raštrkane i međusobno odvojene manje ljudske skupine, ondje su u
novije vrijeme sve karakterističnije naseobinske oaze koje je stvorio industrijski kapital za
iskorištavanje rudišta i za gajenje konjunkturnih industrijskih kultura (rudnici bakra u visokim
i surovim Andama, urana u studenom kanadskom i američkom Arktiku, naftna polja Aljaske,
sjevernog Sibira, plantaže kaučukovca i dr. u ekvatorijalnim nizinama Malezije i drugdje).5

4. STATISTIKA

Zemlja sa:
 najvišom gustinom stanovništva: Monako 16.410 stanovnika/km²
5
Friganović M.; Demogeografija – stanovništvo svijeta, Školska knjiga, Zagreb, 1990. ;
  najnižom gustinom stanovništva: Grenland 0,025 stanovnika/km²

Gustina naseljenosti za sve kontinente osim Antarktika: (podaci iz 2000. godine) :

1. Evropa – 110 stanovnika/km² ;
2. Azija – 136,6 stanovnika/km² ;
3. Afrika – 26,1 stanovnika/km² ;
4. Sjeverna Amerika – 16,3 stanovnika/km² ;
5. Južna Amerika – 25,4 stanovnika/km² ; i
6. Australija – 3,1 stanovnika/km² .

Lista 23 zemlje u svijetu sa najvećom populacijom, (podaci iz 2008. godine):

1. Kina - 1,330,044,544
2. Indija - 1,147,995,904
3. SAD - 303,824,640
4. Indonezia - 237,512,352
5. Brazil - 196,342,592
6. Pakistan - 172,800,048
7. Bangladeš - 153,546,896
8. Nigerija - 146,255,312
9. Rusija - 140,702,096
10. Japan - 127,288,416
11. Mexiko - 109,955,400
12. Filipini - 96,061,680
13. Vijetnam - 86,116,560
14. Etiopija - 82,544,840
15. Njemačka - 82,369,552
16. Egipat - 81,713,520
17. Turksa - 71,892,808
18. Demografska Republika Kongo - 66,514,504
19. Iran - 65,875,224
20. Tajland - 65,493,296
21. Francuska - 64,057,792
22. Velika Britanija - 60,943,912
23. Italija - 58,145,320 6

ZAKLJUČAK

Kao što je već istaknuto, danas se procjenjuje da na Zemlji živi negdje oko 6,5 milijardi
stanovnika. Smatra se da je između 1995. godine i 2000. godine broj stanovnika godišnje
6
www.geography.about.com
rastao za 1,3% ili za 78 miliona. Danas demogeografi procjenjuju da će u 21 stoljeću broj
stanovnika iznositi oko 7,3 milijarde po jednoj varijanti, dok 10,7 milijardi po drugoj
varijanti.
Problem današnje naseljenti nije u velikom broju stanovnika već u velikim regionalnim
razlikama i velikoj koncentraciji stanovnika na relativno malom prostoru. Procjenjuje se da
80 % svjetskog stanovništva je smješteno u manje razvijenim područjima dok u visoko
razvijenim živi oko 20%. Procjenjuje se da u Aziji živi čak 61 %, a po broju stanovnika dolazi
Afrika, Evropa je tek na 3. mjestu. Također se procjenjuje da više od polovine stanovnika živi
u gradovima. Prema nekim procjenama do 2025. godine 2/3 svjetske populacije živjet će u
gradovima koji zauzimaju negdje oko 2 % zemljine površine.
Također postoji velika razlika kada je u pitanju broj stanovnika između sjeverne i južne
polulopte i smatra se da oko 90 % stanovnika živi na sjevernoj polulopti, dok na južnoj živi
svega 10 % stanovnika. U starom svijetu (Azija, Afrika, Europa) živi oko 86 % stanovnika
dok u Novom svijetu živi oko 14 %. Također je prisutna velika razlika unutar pojedinih
kontinenata, i te su razlike jako velike.
Zemlju u cjelini karakteriziraju demogeografski ekstremi. Na jednoj strani su rijetko
naseljeni prostori, a na drugoj razmjerno skučeni, gusto naseljeni i prenaseljeni krajevi.
Između ta dva ekstrema postoji široka ljestvica regionalne i lokalne gustoće naseljenosti. Iz
takvih neravnomjernosti izlaze brojne teškoće i problemi savremenog svijeta, koji uz sve
ostalo iziskuje napore na ravnomijernijem i racionalnijem razmještaju stanovništva svijeta. To
se naročito odnosi na gusto naseljene krajeve i zemlje ekonomski nerazvijenijeg dijela
čovječanstva. Ali ravnomjerniji razmještaj stanovništva trebalo bi da prati i ravnomjernija
raspodjela dobara i pravedniji ekonomski odnosi između razvijenijih i onih u razvoju. Ovdje
je težište problema, jer samo na dvanaestini ekumene u nerazvijenoj jugoistočnoj Aziji živi
polovica čovječanstva.

LITERATURA

1. Friganović M.; Demogeografija – stanovništvo svijeta, Školska knjiga, Zagreb, 1990. ;

2. Nurković, R.; Ekonomska geografija svijeta, Tešanj, Planjax, 2006. ;
3. Zolić H.; Demogeografija, Sarajevo, 2007. ;

4. georgije.ekof.bg.ac.yu/geografija/images/stories/opste/razmestaj_stanovnistva.doc
5. http://images.google.com/world+population+maps
6. UN., World Urbanization Prospects, the 2005. Revision
7. www.geography.about.com