KARAKTERISTIKE PRIRODNOG

MONOPOLA

1
SADRZAJ:

Uvod………………………………………………………………………………...3

Monopol…………………………………………………………………………….5

Podjela monopola…………………………………………………………………7

Prirodni monopol………………………………………………………………….7

Prosjecni I granicni prihod………………………………………………………12

Mjere za borbu protiv monopola………………………………………………..13

Oligopol……………………………………………………………………………14

Duopol……………………………………………………………………………..14

Monopolisticka konkurencija……………………………………………………14

Zakljucak…………………………………………………………………………..16

Literatura…………………………………………………………………………..17

2
UVOD:

Trziste predstavlja ukupnost odnosa ponude i traznje koje se na odredjenom prostoru i u

odredjeno vrijeme uspostavljaju povodom razmjene roba i usluga. Ponuda i traznja nisu
izolovani fenomeni i na njih utice veoma veliki broj faktora. Takodje, ponuda utice na
traznju kao sto i traznja sa svoje strane utice na ponudu. Djelovanje ponude i traznje na
trzistu se ispoljava kroz konkurenciju kao unutrasnju motornu snagu trzista koja pokrece
trzisni mehanizam.
Trzisna konkurencija posmatrana samo sa strane ponude se javlja kao suparnistvo
izmedju ucesnika u ponudi robe sa ciljem svakog ucesnika da trziste svoje robe prosiri
na racun drugih ucesnika. Medjutim, definicija konkurencije mora uzeti u obzir i drugu
stranu – stranu traznje jer osobine i reakcije traznje takodje uticu na karakteristike
konkurencije.
Konkurencija je takvo trziste koje podrazumijeva:

 trzisnu utakmicu izmedju prodavaca ciji je cilj da svoju robu prodaju po sto boljim
uslovima i u sto vecem obimu;
 trzisnu utakmicu izmedju kupaca koji se nadmecu u pritisku na cijene kako bi
dosli do zeljene robe;
 trzisnu utakmicu između prodavaca i kupaca gde svaka strana nastoji da ostvari
sto povoljnije uslove za sebe.

Konkurencija se javlja i izmedju preduzeca jer sva preduzeca konkurisu za potrosacki

dohodak, ali i izmedju potrosaca jer i oni nastoje da ostvare svoje ciljeve – kupovina
dobara po sto povoljnijim uslovima.

U najvecem broju slucajeva na trzistima dominira nesavrsena ili nepotpuna

konkurencija.

Trziste nesavrsene konkurencije je ono gdje:

1. postoji mogucnost odredjivanja cijena od strane privrednih subjekata kako na

strani ponude tako i na strani traznje sto pretpostavlja ograniceni broj privrednih
subjekata

3
 2. za razliku od privrednih subjekata u uslovima savrsene konkurencije, ovi su
subjekti price makeri, ne odlucuju samo o obimu proizvodnje vec i o trzisnim
cijenama
3. postoje ogranicenja ulaska konkurentima u sektor

Postoji nekoliko vrsta nesavrsene konkurencije:

a) monopol
b) duopol
c) oligopol
d) monopolistička konkurencija

4
MONOPOL

Monopol dolazi od grcke rijeci monos sto znaci jedan i grcko polein sto znaci
prodavati.Monopol predstavlja trajnu trzisnu situaciju gdje postoji samo jedan davatelj
odredjene vrste proizvoda ili usluga.Najjednostavnije monopol je trziste sa samo jednim
prodavacem.Monopol oznacava iskljucivo pravo,potpuno prisvajanje,tj. Situaciju gdje
jedno preduzece ili grupa njih ima moc nad trzistem.Kao jedini proizvodjac nekog
proizvoda ,monopolist ima jedinstvenu situaciju.U slucaju da odluci povisiti cijenu
,monopolist ne treba brinuti o konkurentima,koji bi naplacivanjem nizih cijena ,mogli
osvojiti veci udio na trzistu.Razlog tomu je sto konkurenata nema.Pri postojanju
monopola krajnji kupci su ti koji najvise trpe I to iz razloga jer takva preduzeca tijekom
vremena postaju manje efikasna I inovativna.Krajnji korisnici ne mogu poceti kupovati I
koristiti neki drugi proizvod iz sasvim jednostavnog razloga –takav proizvod ne postoji.
Da bi monopolist imao moc nad trzistem ,moraju biti ostvareni odredjeni uslovi na trzistu:
 Jedan prodavac
 Mnogo kupaca koji medjusobno konkuriraju
 Nepostojanje konkurencije domacih ili inozemnih proizvodjaca
 Nepostojanje bojazni od intervencije drzave(u pogledu poreza)
 Neelasticna potraznja,zasnovana na nezamjenjivosti proizvoda koji proizvodi
monopolist,uz dodatno nepostojanje supstituta ili alternative
 Upucenost monopolista u marginalne troskove I marginalni prihod ,na temelju
cega moze postizati maksimalan profit

Glavni razlozi koji dovode do monopola jesu sljedeci. Prvo, posjedovanje strateskih
sirovina, ili iskljucivo poznavanje proizvodnih tehnika. Drugo, patentna prava za proizvod
ili proizvodni proces. Trece, potrebna dozvola drzave za obavljanje te djelatnosti ili
uspostavljanje vanjsko trgovinskih zapreka kako bi se iskljucili strani konkurenti. Cetvrto,
velicina trzista moze biti takva da ne omogucava vise od jednog preduzeca optimalne
velicine. Tehnologija moze biti takva da omogucava znacajne ekonomije opsega, sto
zahtijeva samo jedno preduzece, ako se one u potpunosti zele iskoristiti. Na primjer, u
saobracaju, elektroprivredi, telekomunikacijama, postoje mogucnosti znacajnih usteda
koje se mogu ostvariti samo velikim obimom proizvodnje. Velicina trzista moze ne
dopustati postojanje vise od samo jednog velikog preduzeca. U takvim se slucajevima
kaze da trziste stvara „naravni“ monopol i obicno drzava preuzima proizvodnju tog dobra
ili usluge kako bi sprijecila iskoristavanje potrosaca. To je slucaj s komunalnim

5
uslugama. Peto, postojece preduzece provodi politiku odredjivanja cijene zapreke
ulasku, to jest, politiku cijena kojom se zeli sprijeciti ulazak novih preduzeca u taj sektor.
Takva se politika odredjivanja cijene moze kombinovati s drugim politikama poput jakog
reklamiranja ili neprekidnog diferenciranja proizvoda, koje cine ulazak u taj sektor
neprivlacnim. To je slucaj monopola koji se ustanovljuje stvaranjem zapreka novoj
konkurenciji.

Pojava monopola vezana je za novi val pronalazaka I tehnickih I tehnoloskih dostignuca

u 2o stoljecu.Za to su bile potrebne enormne kolicine kapitala ,koje se pojavljuju
stvaranjem velikih I ekonomski mocnih vlasnika kapitala.Proces koncentracije I
centralizzacije kapitala omogucio je stvaranje monopola.
Koncentracija je proces povecanja kapitala putem akumulacije koji se ostvaruje pod
kontrolom jednog ili vise vlasnika kapitala.Uz sve vece bogacenje putem
akumulacije,krupni kapitali se uvecavaju na razne nacine bilo da je rijec o nasilnom
prisvajanju,kupovini ili otkupu slabije stojecih preduzeca ,kao I dobrovoljnim spajanjem
preduzeca.

Negativne posledice monopolskog ponasanja drzava moze da eliminise raznim oblicima

intervencija putem kojih ce da prinudi monopolistu da ima obim proizvodnje i cene
proizvoda koji zadovoljavaju traznju, a samim tim i da se odrekne ekstra profita.

1) Tradicionalni nacin kontrole monopola je nacionalizacija, odnosno podrzavljenje.

Drzava, kao jedini ili vecinski vlasnik, može da regulise obim proizvodnje i cene
proizvoda.

2) Monopoli mogu da se kontrolisu i pomocu antimonopolskog, antikartelskog i

antitrustovskog zakonodavstva. Ovaj nacin kontrole ima dugu tradiciju, mada ne i uvek
dobre rezultate.

3) Drzava moze monopole da kontrolise i putem sistema regulacije i kada nije jedini ili
vecinski vlasnik monopolskog preduzeca. Sistem regulacije podrazumeva da drzava,
odgovarajucim pravilima i instrukcijama, primora monopolistu da efikasnije posluje i
adekvatno zadovoljava potrebe potrosaca. Ta pravila mogu da se odnose na kontrolu
pristupa na odredjena trzista putem izdavanja raznih dozvola itd. Drzava moze i
direktnije da se mijesa tako sto utvrdjuje troskove proizvodnje, profit, a samim tim i cene.

4) U zavisnosti od prisustva ekonomije obima i u skladu sa velicinom i nivoom

tehnoloske razvijenosti kapaciteta u preduzecu koje se monopolski ponasa, nivoom
razvijenosti trzisnih institucija, ekonomskom stabilnoscu privrede i velicinom traznje za
proizvodima preduzeca monopoliste, drzava moze da proceni mogucnost deregulacije i
uvodjenja konkurencije na trziste. Optimalno je da se uvodjenjem konkurencije postignu
sledeca dva cilja: a) zadovoljenje potreba potrosaca u pogledu obima proizvodnje i cena
proizvoda, a da se b) istovremeno sto manje ugrozi monopolisticka firma. U svakom
slucaju bitnije je da se zadovolje potrosaci. Za ugrozenog monopolistu mogu da se

6
nadju resenja. Za visak radne snage treba ponuditi socijalni program, prekvalifikaciju i
slicno, a kapital preseliti u neku drugu profitonosniju granu.

Monopolista moze odrediti ili kolicinu proizvodnje ili cijenu, no ne oboje, jer kad se
odredi jedna od tih varijabli, druga se njoj istodobno prilagodjava. Monopolista moze
promijeniti izgled svog proizvoda i/ili se upustiti u aktivnosti istrazivanja i razvoja,
naročito ako postoji opasnost od razvijanja bliskih supstituta u drugim industrijama. U
takvim uslovima monopolista se moze upustiti i u jaku reklamnu kampanju ili ostale
prodajne aktivnosti. Stoga je monopolisti dostupno nekoliko varijabli ekonomske politike
(proizvod, cijene, istrazivanje i razvoj, reklama, itd.). Hoce li iskoristiti te instrumente i do
koje mjere, tema je o kojoj se dosta raspravlja u teoriji i praksi. Uopsteno, upotreba
instrumenata poput diferencijacije proizvoda, reklame, troskova za istrazivanje i razvoj,
ovisi o opasnosti moguce konkurencije od slicnih novih proizvoda, odnosno o
drustvenim i drzavnim pritiscima.

PODJELA MONOPOLA
Razlikujemo sledece vrste monopola:
 Prirodni monopol-nastaje iz limitiranosti proizvodnih cinitelja I izvora ponude
 Zakonski monopol-nastaje kada se prodaja ili proizvodnja odredjenih roba
,drzavnim propisima monopolizira za samo neka preduzeca(npr.drzavni monopol
u prodaji duhana,secera,itd.)
 Ekonomski monopol-nastaje koncentracijom I centralizacijom kapitala
 Oktopodski monopol-predstavlja kombinaciju prirodnih I ekonomskih ,I kod njega
zbog velicine nije povoljno postojanje vise preduzeca

Kako bi maksimizirao profit,monopolist mora najprije odrediti svoje troskove I

karakteristike trzisne potraznje.Poznavanje potraznje I troska izuzetno je vazno za
donosenje ekonomskih odluka preduzeca.Na osnovu tih saznanja,monopolist mora
odluciti koliko da proizvede I proda.Cijena po jedinici dobra koju monopolist tada dobiva
izravno proizilazi iz krivulje trzisne potraznje.

PRIRODNI MONOPOL

Prirodni monopol je trziste na kojem razinu proizvodnje sektora moze efikasno ostvariti
samo jedno preduzece.
Prirodni monopol je posebna vrsta monopola koji se javlja kada jedno preduzece moze
proizvoditi ukupnu proizvodnju grane djelotvornije nego sto bi to moglo uciniti vise
preduzeca zajedno zbog toga prosjecni troskovi sa povecanjem proizvodnje jako
padaju.

7
Drzava kontrolira prirodni monopol tako sto nacionalizira cjelokupnu imovinu ili regulira
cijene(ili preko ekonomskih propisa I antitrustovske politike).
Primjeri prirodnog monopola nastalog zbog ekonomije razmjera jesu distribucija
plina,elektricne energije,vode,itd.
Prirodni monopol znaci postoji kada tehnologija firme ima dovoljno velike prinose na
obim ulaganja inputa da ona moze da ponudi trzistu proizvod po nizim ukupnim
troskovima proizvodnje nego sto bi to bilo moguce da na trzistu postoje vise od jedne
firme.
Prirodni monopol odvraca od ulaska potencijalne pridoslice prijetnjom otimackog
odredjivanja cijena.Otimacka cijena je niska cijena odredjena od strane postojece firme
u situaciji kada se pridoslica pojavljuje ,uzrokujuci da profit pridoslice bude negativan I
njen izlazak iz grane.Npr. predpostavimo da pridoslica zauzima cetvrtinu trzista dok
postojecoj firmi ostavlja tri cetvrtine trzista.

PT (y)

P(y), ukupna traznja = DI+De

De DI

GT (Y)

8
 €
PT (y)

P(y), ukupna traznja = DI+De

P(y*)

PE

GT (Y)

y
Pridoslica bi mogla da podkrese cijenu p(y*) postojece firme,ali….

€
PT(y)

P(y*) ------------------------------------------

DE DI
PE -----------------

PI ---------------------------------------------------

GT(y)

9
 Y

…postojeca firma moze tada da snizi cijenu sve do nivoa p i,prisiljavajuci

pridoslicu na izlazak.

Prirodni monopoli podrazumijevaju one privredne oblasti u kojim ne postoje mogucnosti

uspostavljanja konkurentskih odnosa na strani ponude.Polazi se od stanovista da jedan
proizvodjac proizvodi odredjeno dobro po drustveno optimalnim troskovima.To
su:komunalije,zeljeznica,posta,sanbdjijevanje elektricnom energijom ,itd.Usluge koje
pruzaju prirodni monopoli ,bez obzira na to da li je rijec o drzavnom vlasnistvu ili
privatnom sektoru,vecinom placaju korisnici,po cijenama koje propisuje drzava.Medjutim
I kod prirodnog monopola cesti su slucajevi budzetskog subfinansiranja.
U uslovima slobodnog djelovanaj trzisnih zakonitosti,monopolsko ponasaje preduzeca
sprecava maksimiranje drustvenog bogatstva.Monopolsko ponasanje je kada
monopolista smanji obim proizvodnje ispod optimalnog I ponudu ucini manjom od
traznje u uslovima kada nema konkurencije.U takvoj situaciji monopoli formiraju cijene
koje su vise od trzisnih.To su cijene koje im omogucavaju zaradu ekstra profita koji je
veci od izgubljenog profita zbog manjeg obima proizvodnje od optimalnog.Zbog
smanjenog obima proizvodnje I visokih cijena,monopoli ne zadovoljavaju potrebe
stanovnistva I time ugrozavaju opsti drustveni interes.
Prirodni monopol postoji u onim slucajevima kada jedna firma zadovoljava cjelokupnu
traznju na trzistu ,optimalno koristi svoje kapacitete I u skladu sa ekonomijom obima
postize nize jedinicne troskove nego kada bi se istom proizvodnjom bavile dvije ili vise
firmi.Sve dokle god se zadovoljavaju potrebe potrosaca u pogledu obima I cijene I
istovremeno postize ekonomija obima,uvodjenje konkurencije bi,sa aspekta privrede
kao cjeline,bilo neracionalno.Medjutima,kada dodje do smanjenja obima I povecanja
cijene,iz bilo kojeg razloga,a nema ni granske ni medjugranske
konkurencije(elektroenergija I gas su odvojeni monopoli ali jedan drugom konkurisu
cijenom),ako ne postoji sloboda ulaska u djelatnost novog konkurenta ,javlja se potreba
da drzava intervenise radi otklananja negativnih posljedica monopolskog ponasanja I
zastite opstih drustvenih interesa.Prirodni monopoli najcesce se javljaju u
infrastrukturnim djelatnostima:vodosnabdjevanju,elektroenergetici I to posebno u oblasti
prenosa I distribucije elektricne energije I gasa I telekomunikacijama I ,posebno,u
lokalnom telefonskom saobracaju ,daljinskom grijanju,zeljeznickom saobracaju izmedju
malih I srednjig gradova ,cjevovodnom transportu nafte I gasa na vecima daljinama I
aerodromskom dijelu vazdusnog saobracaja.Obazrivo I selektivno treba prilaziti pitanju
utvrdjivanaj prirodnog monopola.Prirodni monopoli nisu cijele grane ili djelatnosti.U
energetic je prirodni monopol prijenos I ,donekle,distribucija elektricne
energije.Neracionalno je da jedno podrucje pokrivaju dvije distributivne ,prenosne
mreze.Ali,isto tako,nema razloga da vise preduzeca ne proizvodi vodu ili struju iz
razlicitih izvora.
Prirodni monopol predstavlja situaciju u kojoj su tehnologija ili karakter usluga takvi da bi
potraznja mogla biti zadovoljena uz najnize troskove ili uz najvecu drustvenu
korist,efektivnim poslovanjem samo jednog preduzeca.Ekonomska teorija u ovakvom
slucaju predpostavlja da bi Slobodan ulazak drugih preduzeca doveo do neracionalnog
rasipanja ogranicenih faktora proizvodnje,sa ciklusima pretjeranog investiranja,koje bi
uslijedilo kao posljedica pretjeranog rivaliteta izmedju preduzeca(potaknutog velikom
10
razlikom izmedju granicnih I prosjecnih troskova).Ukoliko pritisak pretjeranih kapaciteta
dovede do rata cijenama,posljedica se moze ocitovati kao potiskivanje cijena na nivo
koji je vrlo blizu nivoa kratkorocnih granicnih troskova,sto opet moze ugroziti sposobnost
kompanija da odrzavaju svoja postrojenja na zadovoljavajucem stupnju iskoristenosti
kapaciteta,da vrse neophodne adaptacije I modernizaciju proizvodnje ili pak,da nastave
pruzati usluge visokog kvaliteta.
Osnovna karakteristika prirodnog monopola jeste inherentna tendencija da se prosjecni
troskovi smanjuju u cijelom opsegu iskazane traznje na trzistu.Ovakva situacija postoji
samo onda kada su efekti ekonomije obima,ostvareni vecom kolicinom outputa,interni
za pojedino preduzece,odnosno prosjecni troskovi ce opadati samo u slucaju da je veca
kolicina rezultat proizvodnje jednog preduzeca.Osnovni izvor ove tendencije predstavlja
neophodnost da se poduzme znacajna investicija ,kako bi bila zadovoljena efektivna
potraznja trzista.
Kompanije za vodoopskrbu,prenos I distribuciju elektricne energije,snabdijevanje gasom
I telefonske kompanije (fiksne telefonije),moraju prokopati ulice,poloziti infrastrukturu I
fizicki povezati mjesto proizvodnje sa svakom tackom potencijalne potrosnje.Ovi troskovi
mogu biti apsolutno nepromjenjivi ,bez obzira na kolicinu proizvedenih usluga;u mjeri u
kojoj je to tacno ,prosjecni troskovi po jedinici proizvoda ili usluge opadaju u obrnutoj
proporciji sa brojem prodanih jedinica.Ova tendencija je kreirana ili naglasena izvjesnim
zajednicikim I medjusobno zavisnim karakteristikama pojedinih prirodnih monopola:
 Fiksna I u sustini neprenosiva fizicka veza izmedju ponudjaca I potrosaca ili
lokaliteta
 Nemogucnost skladistenja usluga
 Potreba da se traznja zadovoljava trenutno ,prema zahtjevu potrosaca
(okretanjem strujnog prekidaca,ukljucivanjem termostata ili podizanjem telefonske
slusalice)
 Velike oscilacije potraznje u vremenu,kako individualnih potrosaca,tako I sistema
u cjelini

Sve ove karakteristike dovode do potrebe da se izvrse velika inicijalna ulaganja u

kapacitete,odnosno infrastrukturu,kako bi se zadovoljila potraznja I u uvjetima vrsnog
opterecenja,sto najefikasnije moze da ucini jedno preduzece,sa jednom fiksnom vezom
sa potrosacem.
Prirodni monopoli,odnosno infrastrukturni sektor u bilo kojoj ekonomiji ,imaju izuzetan
znacaj.Dodatna vrijednost u njima je cesto znacajan dio bruto drustvenog proizvoda,a
investicije u infrastrukturu predstavljaju I procentualno veci dio ukupnih investicija.Njihov
znacaj ipak ,u najvecoj mjeri proizilazi iz cinjenice da su njihove usluge I proizvodi
zapravo inputi za sve ostale sektore.
Regulacija je ispoljila prilično slabosti, kao i deregulacija. Kada su u pitanju prirodni
monopoli, smatra se da je njih teško organizovati na konkurentskim osnovama. Zbog
toga, u prirodnim monopolima treba zadržati odredjen stepen regulacije.

11
PROSJECNI I GRANICNI PRIHOD

Prosjecni prihod monopolista cini cijena koju monopolist dobiva po prodajnoj cijeni
proizvoda.Kako bi odabrao razinu proizvodnje uz koju maksimizira svoj profit
,monopolist treba znati I koliki je njegov granicni prihod.Granicni prihod je promjena
prihoda koja proizilazi iz promjene proizvodnje za jednu jedinicu proizvoda.

Tablica 1:Ukupni,granicni I prosjecni prihod

Cijena(P) Kolicina(Q) Ukupni prihod Granicni prihod Prosjecni

(R) (MR) prihod (AR)
6KM 0 0 KM --- ----
5KM 1 5 KM 5 KM 5 KM
4KM 2 8 KM 3 KM 4 KM
3KM 3 9 KM 1 KM 3 KM
2KM 4 8 KM -1 KM 2 KM
1KM 5 5 KM -3 KM 1 KM

Odnos izmedju ukupnog,granicnog I prosjecnog prihoda prikazan je sledecom krivuljom

potraznje:
P=6-Q
Tablica 1 prikazuje kretanje ukupnog,prosjecnog I granicnog prihoda za ovu,gore
navedenu krivulju potraznje.Prihod je 0 pri cijeni od 6 KM ,pri toj cijeni nije nista
prodano.No,pri cijeni od 5 KM prodan je jedan proizvod ,tako da je I ukupni I granicni
prihod 5 KM.Povecanje prodane kolicine sa 1 na 2 povecava prihod s 5 na 8 KM
.Granicni prihod je 3KM.Kako se prodana kolicina povecava sa 2 na 3 granicni prihod
pada na 1 KM,a daljnjim povecanjem sa 3 na 4,granicni prihod postaje negativan.Dok je
granicni prihod pozitivan ,prihod se povecava sa povecanjem kolicine.No,kada je
granicni prihod negativan,prihod se smanjuje.
Za maksimalizaciju profita preduzece treba odrediti kolicinu proizvodnje tako da je
granicni prihod jednak granicnom trosku.To je rjesenje monopolistovog problema.

12
Graf 1:maksimalizacija profita
Q je razina proizvodnje pri kojoj je MR=MC.Ako preduzece proizvodi manje proizvoda
npr.Q1 zrtvuje se odredjena kolicina profita buduci da dodatni prihod koji bi se mogao
zaraditi proizvodnjom I prodajom jedinica izmedju Q i Q1 premasuje trosak njihove
proizvodnje.Isto tako povecanje proizvodnje od Q na Q2 smanjilo bi profit jer bi dodatni
trosak bio veci od dodatnog prihoda.

MJERE ZA BORBU PROTIV MONOPOLA

 Vodjenje protumonopolisticke politike kojom se zabranjuju odredjene trzisne
strukture I vrste ponasanja
 Ohrabrivanje konkurencije u svakom mogucem slucaju
 Regulacija,koja za razliku od protumonopolisticke politike koja propisuje sto
preduzeca ne smiju ciniti ,preduzecima govori sta treba ciniti
 Nacionalizacija
 Kontrola cijena(ova mjera je vrlo grubi instrument kontrole kojom se zapravo
derogira trziste)
 Oporezivanje monopolskih profita kako bi se ublazili socijalno neprihvatljivi ucinci
monopola

13
OLIGOPOL

Rijec oligopol potice od grcke rijeci oligoi, sto znaci malo, i polist, sto znaci prodavac.
Oligopol je oblik trzisne strukture u kojoj dominira mali broj prodavaca homogenog ili
diferenciranog proizvoda. Ako je proizvod homogen, imamo cisti oligopol. Ako je
proizvod diferenciran, rijec je o diferenciranom oligopolu.

Oligopol je najrasprostranjeniji oblik trzisne strukture u preradjivackoj industriji. Cisti

oligopol sa homogenim proizvodom javlja se cesto u proizvodnji celika i aluminija.
Automobil, cigarete, sapuni i prasci za pranje su primjer oligopola sa diferenciranim
proizvodom.

Oligopolska preduzeca nastaju sa vise osnova. Glavni faktori, koji odredjuju oligopolsku
strukturu na trzistu su tehnoloski i troskovini uslovi privrednog sektora. Sektori, kao što
su rafinerije nafte, proizvodnja automobila, izrada aviona su kapitalno intenzivni i imaju
visoke fiksne troskove u proizvodnji. Princip minimalnih prosjecnih troskova moguce je
postici samo uz uslov velikog obima poslovanja. Visoki troskovi kapitala su ujedno
znacajna barijera za ulazak novih preduzeca u privredni sektor. Oligopol je cest u
preradjivackim djelatnostima zbog ekonomije razmjera i prepreka ulasku, jer, na primjer,
jedna optimalna rafinerija nafte stoji oko milijardu dolara. Da bi bio rentabilan
proizvodjac automobila, treba proizvesti 300.000 automobila godisnje. Oligopol je tipican
i za bazicne grane industrije zbog visokih investicija i postizanja optimuma pri visokom
obimu proizvodnje. Oligopol moze nastati i zbog troskova prevoza. To je primjer sa
ugljem, cementom i ciglom. Iako u nekoj trzavi postoji veci broj ugljenih kopova,
cementara i ciglana, zbog prevoznih troškova one djeluju na lokalnim trzistima i nataj
nacin imaju oligopolsku poziciju.

DUOPOL

Duopol predstavlja oblik nesavrsene konkurencije tj.trzisnu strukturu u kojoj samo dva
ekonomska subjekta kontrolisu cjelokupnu ponudu.Javlja se u onim privrednim granama
gdje je ulazak konkurentima veoma otezan.Proizvodi duopolista mogu biti homogeni ali I
diferencirani.

MONOPOLISTICKA KONKURENCIJA

Monopolisticka konkurencija je takav tip trzista na kome veliki broj preduzeca

medjusobno konkurise proizvodeci neidenticne, ali slicne proizvode.

Potpuno monopolisticko trziste odnosno monopolisticka konkurencija predstavlja trzisno

stanje sa sledecim karakteristikama:

14
  postoji samo jedan prodavac (ili kupac) odredjenog proizvoda–nepostojanje
alternative za kupce (ili prodavce) omogucava monopolisti da samostalno
odredjuje cijenu proizvoda, ali i druge uslove prodaje (ili kupovine); trzisna cijena,
prema tome, nije rezultat odnosa ponude i traznje vec je rezultat interesa
monopoliste;
 neelasticnost traznje je potpuna – kolika god da je cijena traznja će biti ista;
 mobilnost kapitala, rada i robe je ogranicena ili potpuno onemogucena;
 ne postoje bliski supstituti za proizvod – kupci su prinudjeni da kupuju proizvod
monopolistickog preduzeca;
 barijere za ulazak na trziste i izlazak sa trzista su visoke – ne postoji mogucnost
da se pojave novi prodavci (ili novi kupci u slucaju monopsona).

Zahvaljujuci diferencijaciji proizvoda, monopolisticki konkurenti nisu savrseni supstituti.

Potrosaci svaku marku dozivlajvaju drugacijom od drugih, a razlika je dijelom u sistemu
proizvoda, a dijelom u potrosacevoj slici tog proizvoda.

Monopolisticka konkurencija ne postavlja nikakve prepreke onima koji zele uci ili izaci sa
trzista. Novi se konkurenti bez ikakvih ogranicenja slobodno javljaju na trzistu.

Na ovakvim trzistima prodaju se sapun, sampon i mnogi drugi proizvodi.

Slicna je situacija i sa vecinom proizvoda maloprodaje, jer se proizvodi prodaju u mnogo

razlicitih trgovina koje medjusobno konkurisu diferencirajuci svoje usluge prema lokaciji,
raspolozivosti i strucnosti osoblja, uslovima kreditiranja itd.

15
ZAKLJUCAK:

Prirodnim monopolom se smatra kompanija koja postane jedinim dobavljacem

odredjenog proizvoda ili usluge I to iz razloga sto taj proizvod ili usluga po svojoj prirodi
cine jednog proizvodjaca tj.dobavljaca puno efikasnijeg nego kada bi postojala
konkurencija.Sta vise kompanije koje rastu iz razloga da bi uzivale ekonomiju razmjera
cesto upadaju u problem zbog birokracije;te barijere djeluju na kompaniju na nacin da
kompanija naraste na odredjenu velicinu.Ukoliko kompanija takve idealne velicine moze
opskrbljivati cjelokupno trziste ,onda govorimo o prirodnom monopolu.
Takodjer neki time nazivaju I kompaniju na trzistu za ciji ulazak treba platiti visoku
cijenu.Primjer za to su recimo prve zeljeznicke I telefonske kompanije.One se naime
nisu pono bojale konkurenata iz razloga sto bi oni morali duplicirati velike kolicine
zeljeznickih traka te telefonskih kablova koje je prva kompanija,vec I onako platila.U
ovome slucaju prestanak takvih monopola moguc je ne ulaskom konkurencije izravno na
to trziste ,vec kako bih ja rekla indirektno,I to tako da se ovima ponudi alternativa
tj.supstitut.Dakle,potrebne su inovacije.Npr. za zeljeznicu je to pojava automobilske
industrije a za telefonske kompanije je to pojava bezzicne telefonije.
Prirodni monopol je industrija koja uziva takve razmjere ekonomije tako da jedna firma
moze ispuniti svu potraznju na trzistu I jos uvijek ne postici svoju najefikasniju ekonomiju
razmjera(ATC jos uvijek pada).Takva firma stalno trazi cijenu te se ona stalno suocava
sa padajucom krivuljom potraznje.Njeni granicni prihodi su ispod cijene.Postoje prirodne
zapreke za ulaz kao sto su jako visoki pocetni troskovi.
Kandidat je za drzavnu regulaciju (radi smanjivanja znacajnog gubitka mrtvog kapitala
tj.gubitka drustvenog blagostanja ).Postavljanje cijene na marginalne troskove eliminirat
ce gubitak drustvenog blagostanja ,ali ostaviti firmu na ekonomskim gubitcima(firma ce
propasti ,ako vlada ne pomogne subvencijama).Postavljanje cijene na prosjecne
troskove omogucava firmi pozitivnu nulu ,ali ne eliminira gubitak drustvenog blagostanja.

16
LITERATURA:

http://www.scribd.com/doc/24619538/Trzisna-stanja
http://www.scribd.com/doc/9302815/PANEVROPSKI-UNIVERZITET

Prirodni monopoli Tarik Zaimovic,dr.Fikret Hadzic,dr.Kasim Tatic,dr.Slavo Kukic

www.vup.hr/~skriptarnica/images/RIT/.../monopol.pdf

17