UNIVERZITET CRNE GORE

E k o n o m s k i f a k u l t e t

Prof. dr Gordana Djurovi

REGIONALNA
EKONOMIJA
(Skripta)

Podgorica, 2011.godine
 SADRŽAJ

Uvod ………………………………………………………………………………………………… 4

I REGIONALNA EKONOMIJA I REGIONALNA POLITIKA: OSNOVNI POJMOVI….. 5

II STRATEGIJA REGIONALNOG RAZVOJA CRNE GORE 2010-2014 ....................... 10

1. POLITIKA REGIONALNOG RAZVOJA U KONTEKSTU UKUPNOG RAZVOJA ............... 10

2. REGIONALNI RAZVOJ U CRNOJ GORI ............................................................................ 12
2.1. Makroekonomski razvojni trendovi ............................................................................... 12
2.1.1. Opšti pregled makroekonomskih trendova ....................................................... 12
2.1.2. Stanovniptvo, zaposlenost i nezaposlenost ....................................................... 14
2.1.3. Strukturne promjene .......................................................................................... 16
2.1.4. Konkurentnost crnogorske privrede ................................................................... 17
2.2. Teritorijalna i statisti ka podjela Crne Gore ................................................................. 20
2.2.1. Teritorijalna podjela ............................................................................................. 20
2.2.2. Statisti ka podjela ............................................................................................... 20
2.3. Regionalne razlike ....................................................................................................... 21
2.4. SWOT analiza (snage, slabosti, šanse i prijetnje) ........................................................ 24
2.5. Postoje i instrumenti za smanjenje regionalnih razlika ................................................. 27
2.5.1. Instrumenti politike regionalnog razvoja .............................................................. 27
2.5.2. Klju ne institucije ................................................................................................ 29
2.5.3. Pregled nekih mjera politike regionalnog razvoja i efekti .................................... 31
2.6. Indeks konkurentnosti crnogorskih JLS ........................................................................ 34
2.7. Indeks razvijenosti ........................................................................................................ 35
3. STRATEŠKI CILJEVI ........................................................................................................... 36
3.1. Strateški cilj 1: Ravnomjerniji razvoj jedinica lokalne samouprave i regiona ................ 36
3.1.1. Svrha i opravdanost ............................................................................................ 36
3.1.2. Na in ostvarenja ................................................................................................. 37
3.1.2.1. Prioriteti regiona ................................................................................... 37
3.1.2.2. Strateško planiranje razvoja na nivou JLS ........................................... 40
3.2. Strateški cilj 2: Ubrzani razvoj manje razvijenih jedinica lokalne samouprave i regiona 40
3.2.1. Svrha i opravdanost ............................................................................................ 40
3.2.2. Na in ostvarivanja ............................................................................................... 41
3.2.3. Mjere za podsticanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja u Crnoj Gori .............. 41
3.3. Strateški cilj 3: Regionalni razvoj i zaštita životne sredine ............................................ 42
3.3.1. Održivo upravljanje i koriš enje prirodnih resursa .............................................. 42
3.3.2. Niskokarbonski razvoj ......................................................................................... 43
3.3.3. Komunalna infrastruktura i zaštita životne sredine ............................................. 44
3.3.4. Na in ostvarivanja i prioritetni pravci djelovanja ................................................. 44
4. FINANSIJSKI OKVIR ........................................................................................................... 46
5. INSTITUCIONALNI OKVIR .................................................................................................. 48
5.1. Ministarstvo nadležno za regionalni razvoj ................................................................... 48
5.2. Ostale institucije državne uprave .................................................................................. 49
5.3. Partnerski savjet za regionalni razvoj ........................................................................... 49
5.4. Nivo jedinica lokalne samouprave ................................................................................ 49
5.5. Pra enje realizacije SRR .............................................................................................. 50
5.6. Informisanje .................................................................................................................. 50
6. PRAVNI OKVIR ................................................................................................................... 50
6.1. Postoje a pravna osnova regionalnog razvoja u Crnoj Gori ........................................ 50
6.2. Komparativna iskustva pravnog ure enja regionalnog razvoja .................................... 51
6.3. Osnovna pitanja koja treba da uredi Zakon o regionalnom razvoju .............................. 52
7. PREDLOG DALJIH AKTIVNOSTI ........................................................................................ 53

III REGIONALNA POLITIKA EVROPSKE UNIJE………………………………………….. 54

1. ISTORIJSKI RAZVOJ REGIONALNE POLITIKE EU .......................................................... 54

2
 1.1. Prva faza (1958. – 1975.godine) .................................................................................. 55
1.2. Druga faza (1975. – 1986.godine) ................................................................................ 55
1.3. Tre a faza (1986. – 1999.godine) ................................................................................. 57
1.3.1. Jedinstveni evropski akt (1986) .......................................................................... 57
1.3.2. Prvi Delorov paket (1989. – 1993.godine) .............................................. 58
1.3.3. Drugi Delorov paket (1993. – 1999.godine) ........................................... 60
1.4. etvrta faza (2000. - 2006.) ................................................................................. 63
1.5. Peta faza (2007-2013.godina) ......................................................................................... 66
2. INSTITUCIONALNI OKVIR REGIONALNE POLITIKE EU .................................................. 71
3. RAZLIKE U NIVOU RAZVIJENOSTI REGIONA U EU ........................................................ 73
4. PREDNOSTI I NEDOSTACI KOHEZIONE POLITIKE ....................................................... 74
5. BUDU NOST REGIONALNE POLITIKE EVROPSKE UNIJE ........................................... 75
6. PRETPRISTUPNA PODRŠKA ............................................................................................ 80
6.1. Instrument za pretpristupnu podršku (IPA) .................................................................. 80
6.1.1. I Komponenta IPA – Podrška tranziciji i izgradnji institucija ............................... 83
6.1.2. II Komponenta IPA – Regionalna i prekograni na saradnja ............................... 83
6.1.3. Višekorisni ka IPA (Multi Beneficiary IPA – MB IPA) …………………………... 85
6.1.4. Pretpristupna podrška – nau ene lekcije …………………………………………. 85
6.1.5. Izazovi u narednom periodu ….……………………………………………………. 85
6.2. Programi Unije i mogu nost u eš a država kandidata za lanstvo ............................. 86

ANEKSI .................................................................................................................................... 90

Annex 1: Broj aktivnih preduzetnika i mikro, malih i srednjih preduze a po JLS 90

Annex 2: Metodologija izra unavanja Indeksa konkurentnosti crnogorskih JLS i regiona 90
Annex 3: Metodologija izra unavanja Indeksa razvijenosti za Crnu Goru 92
Annex 4: Pregled najvažnijih projekata od regionalnog zna aja u fazi pripreme ili realizacije 95
Annex 5: EU 27 – izabrani pokazatelji 97

Skra enice ............................................................................................................................... 98

3
Uvod
U Crnoj Gori, postoje znatne razlike u stepenu razvijenosti primorskog, središnjeg i
kontinentalnog regiona. Prevazilaženje jaza subregionalnih nejednakosti jedan je od bitnih
razvojnih ciljeva strategije dugoro nog privrednog razvoja. Imaju i u vidu zna aj
navedenih okolnosti koje su produkovale itavu lepezu novih razvojnih ciljeva, proizilazi da
regionalna problematika Crne Gore zahtijeva studiozno i sistematsko istraživanje. Stoga je
“Regionalna ekonomija” predmet studentskog izvora na III godini studija Ekonomskog
fakulteta u Podgorici.

Fokus istraživanja regionalne ekonomije. kao i samo definisanje nove Strategije

regionalnog razvoja Crne Gore za period 2010-2014.godine, jeste kako do projektovanog
cilja - relativno ravnomjernog i zadovoljavju eg nivoa razvijenosti subregiona - do i u što
kra em vremenskom periodu. Drugim rije ima, definisanje strateške vizije razvoja Crne
Gore, kroz prizmu prevazilaženja regionalnih nejednakosti.

Strategija regionalnog razvoja polazi od osnovnih opredjeljenja strategije razvoja Crne

Gore i predstavlja njenu dalju razradu i konkretizaciju po pojedinim cjelinama. Polazi se
od injenice da znatne razlike u stepenu razvijenosti izmedju regiona, a prije svega
zaostajanje Kontinentalnog regiona, proisti u iz uslova i mogu nosti razvoja u dužem
periodu. U Strategiji je dat sažet prikaz dosadašnjeg regionalnog razvoja Crne Gore i
osnovne karateristike regionalnih disproporcije, uz primjenu nove metodologije i inicijativu
za uvodjenje regionalnih razvojnih standarda kao obavezuju ih pokazatelja razvijenosti.
Strategija se nadalje bavi analizom institucionalnog okvira za njeno sprovo enje, razradom
akcionog plana za njeno sprovo enje, definisanjem finansijskog okvira. Istovremeno, kroz
cijelu Strategiju, prati se i refleksija procesa evropskih integracija zemlje na njen ukupni
razvoj i regionalnu razvojnu politiku.

S obzirom da je strateško opredjeljenje Crne Gore pristupanje Evropskoj uniji, nakon

sticanja statusa zemlje kandidata, za Crnu Goru postaje sve važnije uskla ivati svoje
politike sa zajedni kim politikama Evropske unije. Stoga je, u drugim dijelu ovoga u ila,
bilo neophodno analizirati i regionalnu politiku Evropske unije, kao i mehanizam
koordinacije strukturnih fondova. Kona no, bilo je potrebno analizirati budu e pristupne
pregovore u ovoj oblasti, ali i spomenuti osnovni mehanizam predpristupne podrške (IPA).

Podgorica, mart 2011.godine

Prof. dr Gordana urovi

4
I. REGIONALNA EKONOMIJA I REGIONALNA POLITIKA: OSNOVNI
POJMOVI

Region
(pojam je izveden iz latinske re i regio) ozna ava oblast, reon, zonu, kraj, susjedstvo, površinu, okrug, podru je, polje,
prostor, mjesto, predio. U kontekstu jedne konkretne države, nezavisno od njene veli ine, region predstavlja njen teritorijalno
zaokruženi dio. On ima, sa jedne strane, skup karakteristika koji ga povezuju sa cjelinom države, a sa druge strane, skup (drugih)
karakteristika koje ga ine specifi nim.
Regionom se nazivaju i djelovi dvije ili više razli itih država koji ine teritorijalnu cjelinu, na primjer: Panonski region obuhvata djelove
Ma arske, Srbije, Rumunije, Hrvatske, Slova ke, Austrije, Slovenije, Bosne i Hercegovine i Ukrajine

Regionalizacija
Stvaranje novog nivoa u državnoj teritorijalnoj organizaciji; osnivanje novih institucija koje mogu široko varirati u pogledu
tijela, odgovornosti i mo i, ali su uvijek instalirane iznad nivoa postoje ih lokalnih institucija. One se mogu definisati
veoma rastegljivo, uklju uju i regione koji su samo subordinirani nivoi centralne vlasti, ili su, u užem smislu, izraz
regionalizacije u kojoj je region teritorijalna vlast, koje se može dalje diferencirati prema njenom ustavnom statusu.

Regionalizam
Regionalizam odgovara definiciji regije kao jednog korpusa, ljudskih, kulturalnih, jezi kih ili drugih obilježja koja se
opravdano transformišu u politi ke zahtjeve za ve im ili manjim stepenom autonomije, navodi se u studiji Savjeta Evrope
„Regionalizacija i njeni efekti na lokalnu samoupravu“, (1998). Regionalizacija, odnosno regionalizam, izbor su svake
države ponaosob, odnosno, izbor nacionalne regionalne politike.

Regionalna politika (politika regionalnog razvoja)

Sveukupan i uskla en skup ciljeva, prioriteta, mjera i aktivnosti usmjerenih prema ja anju konkurentnosti regionalnih i
lokalnih jedinica u skladu sa na elima održivog razvoja i smanjivanju regionalnih nejednakosti prema stepenu
razvijenosti.
Kroz mjere regionalne politike podsti e se regionalni pristup u razovoju nacionalne ekonomije - kroz pove anje njegove
efikasnosti i uravnoteženi razvitak cijelog nacionalnog prostora.
Regionalna politika podrazumijeva stvaranje uslova na a. ekonomskom, b. politi kom i c. društvenom planu za razvoj
svake regije, ali i cijelog nacionalnog prostora.

Oblici regionalne politike:

1. Preventivna, kada nastoji sprije iti nepoželjna kretanja u budu em razvoju,
2. Korektivna, kada pokušava ispraviti posljedice dosadašnjeg razvoja na odre enom prostoru

Regionalna politika u užem i širem smislu

inak sektorskih politika na regionalni razvoj esto se naziva regionalnom politikom u širem smislu, dok se pojedini
napori za doprinos razvoju slabijih regija nazivaju regionalnom politikom u užem smislu.

Podru je djelovanja regionalne politike

Danas se politika regionalnog razvoja uglavnom fokusira na socijalni kapital, blagostanje i redistribuciju u korist slabijih
regija, kao i privredni rast u svim dijelovima neke države. Postepeno, sve se manji naglasak stavlja na “regionalnu
ravnotežu” i slabije regije, a sve više na “privredni razvoj” svih regija. Gotovo sve politike imaju prostornu dimenziju i
rijetko su regionalno neutralne.

Dileme regionalne politike

Razvojna politika pojedine zemlje može se na i pred dilemom: kako uskladiti razvoj pojedinih djelatnosti s razvojem
pojedinih podru ja. U ovom pitanju nalazi se potencijalni konflikt.
Ako se zanemari prostorni faktor u razvitku djelatnosti, vjerojatno e se dobiti super koncentracija djelatnosti u malom
broju ta aka u prostoru, naj eš e u samo jednoj centralnoj regiji.
Ako se insistira na apsolutnoj jednakosti u stepenu razvijenosti svih regija, vjerojatno se nikad ne e posti i
zadovoljavaju i stepen razvijenosti jedne zemlje.

5
Regionalni razvoj
Regionalni razvoj može se posmatrati kao proces zapo injanja, strukturiranja i postizanja održivog razvoja, uzimaju i u
obzir složene regionalne prilike, uz primjenu odgovaraju ih postupaka i instrumenata iji je cilj privredni razvoj, uz
istovremeno njegovanje društvenih na ela i ekoloških zahtjeva.

Pretpostavke za uspješnu regionalnu razvoju politiku

Peter Maskell navodi etiri preduslova za uspješnu regionalnu razvojnu politiku:
1. Dobra regionalna politika uslovljena je specifi nim kontekstom, mora uzimati u obzir karakteristike privredne
strukture regije i postoje e netržišne institucije.
2. Dobra regionalna politika je tržišno usmjerena, podržavaju i aktivnosti koje je tržište ve odabralo.
3. Dobra regionalna politika odgovara na proces globalizacije: (a) fokusiraju i se na u enje, (b) koncentracijom
napora na podržavanje preduze a kako bi prebrodila kognitivnu udaljenost od vrijedne osnovice znanja koja se
nalazi izvan njihovog sadašnjeg dohvata, i (c) podrškom akumulaciji i zaštiti socijalnog kapitala potrebnog za
saradnju i razmjenu djelimi no prikrivenog znanja me u preduze ima,
4. Institucionalni preduslovi ekonomske globalizacije za politiku regionalnog razvoja moraju se razlikovati:
regionalno identi ni institucionalni okviri raznih nacija vrlo e malo koristiti regionalnoj konkurentnosti.

Regionalna konkuretnost (osnova razvoja)

Tradicionalna regionalna razvojna politika je polazila od komparativnih prednosti regije kao osnovne orijentacije
u njenom razvitku.
Savremena regionalna razvojna politika polazi od konkurentske prednosti regije kao osnove njenog razvitka.
Razlika izme u komparitivne i konkurenstke prednosti proizlazi iz razlike kratkoro ne (alokativne) i strateške
(adaptivne) prilagodljivosti, odnosno efikasnosti odre ene regije.

Elementi konkurentosti regionalnog razvoja

Ekonomija sa svojom industrijskom strukturom i sektorima poslovanja može uspješno konkurisati onima koji
raspolažu komparitivnim prednostima, pod pretpostavkom da se racionalno odaberu poslovna podru ja,
industrijske grane, odnosno da svoje djelovanje usmjere na segmentirano, umjesto masovno tržište.
U okviru razli itih proizvodnji i usluga važno je posti i odgovaraju u sinergiju, koje bi se one me usobno
osnažile i tako doprinijele pove anju stepena konkurentnosti regije, kao i stepena razvijenosti netržišnih faktora
(razvojna istraživanja, stru na udruženja, informacione usluge, tehnološki centri i sl.).

Ciljevi regionalne politike

smanjenje razlike u stepenu razvijenosti izme u pojedinih podru ja,
optimalno koriš enje raspoloživih resursa,
alokacija kapitala na cijelo nacionalno podru je,
redistribucija stanovništva,
smanjenje stope nezaposlenosti,
pove anje li nog i društvenog standarda stanovništva,
usmjeravanje procesa industrijalizacije i razvitak naselja,
kroz pove anje konkurentnosti regija, pove anje konkurentnosti nacionalne ekonomije,
zaštita životne sredine

Faktori regionalne politike

1. Prirodni resursi (zate eni i stvoreni),
2. Ljudski resursi (socio-demografska struktura, kvalifikaciona struktura i sl.),
3. Materijalni resursi (ekonomska, društvena i socijalna infrastruktura),
4. Društveno-ekonomska osnova (socijalna kohezija, kulturni identitet, proizvodna struktura i odnosi, proizvodi,
usluge i trgovina, konkurentnost i receptivnost),
5. Odnosi snaga (finansijski kapital, politi ki, administrativni i zakonodavni okvir, informacije i komunikacije).

Strategija regionalne razvojne politike

Uporišna ta ka regionalne politike nalazi se u njenoj razvojnoj strategiji.
Dva su osnovna strateška pitanja regionalne politike:
- izbor modela regionalizacije, koja se odnosi na definisanje regija, odre enje u odnosu na izbor ve eg broja manjih
regija ili manjeg broja ve ih regija, definisanje razvojnih centara i sl.

6
 - izbor modela mobilnosti osnovnih regionalnih faktora, me u kojima se posebno preferira pitanje mobilnosti
kapitala i radne snage, odnosno pitanje je da li regionalnom politikom treba usmjeravati radne mjesta prema izvorima
radne snage ili radnu snagu prema radnim mjestima.
Politika: radnik radnom mjestu - Polazna osnova je preduzetni ki motiv pri izboru lokacije, odnosno profit
ako na njega uti e lokacija. Stepen optimalnosti je uslovljen interesima preduzetnika. Društveni kriterij
optimuma je sekundarnog zna aja. Na ovaj na in se podsti u migracije. Ako se ovaj model primjenjuje
nekontrolisano, posljedice mogu biti prelazak praga koncentracije i pove anje ukupnih društvenih troškova
i u mjestu emigracije i u mjestu imigracije..
Politika: radno mjesto radniku - Polazna osnova je ravnomjeran razvoj nacionalnog prostora. Stvaranje
regionalne strukture se realizuje kroz disperziju investicija, stanovništva, stvaranje razvojnih centara.
Stimulacija poduzetnika, kao osnovnih nosilaca razvoja, da prihvate ovaj model sprovodi se
kompenziranjem njihove izgubljene dobiti kroz odre ene subvencije.

Regionalna razvojna strategija

Regionalna razvojna strategija predstavlja dugoro ni razvojni okvir za regionalnu politiku, a polazi od regionalnih
potencijala i njihove ekonomske valorizacije. Razvojna strategija determinše regionalnu razvojnu politiku u kojoj do
izražaja dolazi razvojna orijentacija koja ini uporište regionalne strukture i njene dinami nosti i optimizacije.
U odnosu na regionalnu razvojnu strategiju, regionalni planovi imaju funkciju instrumenata za sprovodjenje strategije.

Instrumenti regionalne politike

U nekim zemljama, podsticanje razvoja manje razvijenih regiona, postiže se uspostavljanjem posebnog fonda za
regionalni razvoj, dok se u drugim koriste razli iti miksevi mjera raspoloživih ekonomskih politika, kao što su:
- ulaganje u lokalni infrastrukturni razvoj kroz kapitalni budžet,
- dotacije nedovoljno razvijenim opštinama,
- stvaranje novih razvojnih centara i biznis inkubatora,
- razli ite fiskalne i carinske olakšice za preduze a iz razvijenih centara koji se odlu e da ulažu u nerazvijene regije ,
- preduze a iz nerazvijenih podru ja mogu imati odre ene prednosti kod vladinih narudžbi u odnosu na preduze e iz
razvijenijeg podru ja (izuze a od pravila za javne nabavke),
- odobravanje niskokamatnih kredita, nižih poreza i odreženih oblika državne pomo i, u cilju snižavanja troškova
proizvodnje preduze a u slabije razvijenim regijama i podsticanja njihove konkurentnosti,
- država može odobriti slabije razvijenijim regijama povlastice pri izvozu, druge olakšice na proizvode i sl.
- politika podsticanja mobilnosti faktora kroz:
- Uklanjanjem tržišnih nesavršenosti koje uzrokuju relativnu stati nost faktora (npr. ukidanje propisa o minimalnim
zaradama),
- Dugoro nom politikom promjene kvaliteta faktora koji su po prirodi stati ni, direktnim supsidijama mobilnim
faktorima (npr. razvitak sistema obrazovanja, direktna podrška nekim oblicima obrazovanja i sl.)
- Direktnom podrškom potencijalnim migrantima (naknada troškova seobe, subvencije u stanarini za novodoseljene
i sl.)

Nosioci regionalne politike

1. Zakonodavna i upravna tijela vlasti (upravna tijela na državnom i regionalnom nivou i nivou lokalne
samouprave),
2. Politi ke organizacije i institucije (politi ke stranke, sindikati, udruženja gra ana, interesne grupe, me unarodne
organizacije, obrazovne i kulturološke ustanove, nau no-istraživa ke institucije, vjerske zajednice)
3. Ekonomski subjekti i institucije( trgova ka društva, banke, institucionalni investitori, privredne komore,
udruženja poslodavaca i sl.)

Regionalna politika EU
Najvažniji instrument za postizanje kohezije; podrazumijeva prilago avanje novim kretanjima i restrukturiranje velikih
razmjera (razvoj infrastrukture, smanjivanje nezaposlenosti, podsticanje industrije i svih oblika djelatnosti) kako bi se
poboljšala konkurentnost lokalne privrede i time izjedna ile nejednakosti razvoja regiona u EU. Kada se govori o
regionalnoj politici EU, treba imati u vidu da se ne odnosi samo na regionalni razvoj u užem smislu te rije i, ve o
nastojanju da se postigne povezivanje na nivou EU smanjivanjem postoje ih razlika u stepenu razvoja EU regiona.

NUTS
(franc. Nomenclature des unités territoriales statistiques): Statisti ka nomenklatura prostornih jedinica koju je definisao
Eurostat, kako bi stvorio jedinstvenu i koherentnu strukturu za teritorijalnu raspodjelu. Postoje tri nivoa klasifikacije

7
definisane prema veli ini i broju stanovnika na odre enom podru ju (NUTS 1, NUTS 2, NUTS 3) koje se koriste za
definisanje prihvatljivosti nekog regiona za finansiranje iz instrumenata kohezijske politike. U aprilu 2009. godine, Vlada
Crne Gore usvojila je prijedlog Zavoda za statistiku o statisti kim regionima u Crnoj Gori koji odgovaraju NUTS
regionima prema regulativi EZ-a 1059/2003. U skladu sa tim, Crna Gora je definisana kao jedan region (Crna Gora
=NUTS 1=NUTS 2=NUTS 3)
Jugoisto na Evropa
Podru je koje obuhvata zemlje: Albaniju, Bugarsku, Bosnu i Hercegovinu, BJR Makedoniju, Crnu Goru, Hrvatsku, Srbiju,
i Rumuniju. Teritorijalna podjela je preuzeta od Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD).

Regioni u Crnoj Gori

U Crnoj Gori ne postoje administrativno odre eni regioni. Za potrebe analize i prepoznavanja razvojnih prioriteta,
posmatranje JLS pojedina no može zna iti suviše mikro pristup. Sa druge strane, zbog ograni ene mogu nosti
absorpcije finansijskih sredstava na nivou JLS (izuzev Glavnog grada Podgorice), postoji potreba posmatranja JLS u
kontekstu prirodnog okruženja kojem pripada. Zbog prirode razvojnih problema, Nikši je uvršten u kontinentalni, a zbog
svoje povezanosti sa primorskim opštinama, kako u dijelu pojedinih projekata koji se ve realizuju, tako i u dijelu
valorizacije svojih resursa kroz tranzitni turizam, Cetinje je uvršteno u primorski region. Dodatna namjera bila je da se
Podgorica kao glavni grad i administrativni centar izdvoji kako bi statisti ki pregled regionalnih razlika bio realniji.

Primorski region Geografska cjelina koju ine slede e opštine: Bar, Budva, Herceg-Novi, Tivat, Kotor, Ulcinj i
Prijestonica Cetinje.
Središnji region Geografska cjelina koju ine opština Danilovgrad i Glavni grad Podgorica
Kontinentalni Geografska cjelina koju ine slede e opštine: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin,
region Plav, Pljevlja, Plužine, Rožaje, Šavnik, Žabljak, i Nikši .

Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju

(engl. Stabilisation and Association Agreement - SAA) Sporazum izme u Evropske zajednice i njenih država lanica i
pojedine vlade u državama jugoisto ne Evrope, koji odre uje okvir za tijesnu saradnju na podru ju politi ke i
institucionalne stabilizacije država jugoisto ne Evrope, za ja anje ekonomskih i trgovinskih veza. Crna Gora je potpisala
SPP 15. oktobra 2007. godine, a Sporazum je stupio na snagu nakon procesa ratifikacije 1. maja 2010. godine.
Razvojni projekti
Projekti koji se odnose na izgradnju i/ili rekonstrukciju privredne, komunalne, obrazovne, socijalne, i energetske
infrastrukture, te infrastrukture u funkciji zaštite životne sredine neophodne za razvoj; ja anje kapaciteta nau nih,
obrazovnih, kulturnih i drugih institucija, kao i drugi projekti koji su u funkciji regionalnog razvoja.

Regionalni projekat
Svaki projekat koji JLS ne može samostalno da realizuje.

Indeks razvijenosti
Kompozitni pokazatelj stepena razvijenosti jedinica lokalne samouprave i regiona koji se ra una kao ponderisani prosjek
pet osnovnih socio-ekonomskih pokazatelja i to: stope nezaposlenosti, dohotka po stanovniku, prihoda budžeta
(sopstvenih i zajedni kih) jedinica lokalne samouprave po stanovniku, opšteg kretanja stanovništva i stepena
obrazovanja.

Indeks konkurentnosti
Pokazatelj stepena konkurentnosti jedinice lokalne samouprave i regiona; ra una se na osnovu indikatora, koji su
razvrstani u osam kategorija (podindeksa), od kojih po etiri ine dva osnovna indeksa, kvalitet poslovnog sektora
(demografija, zdravlje i kultura; obrazovanje; osnovna infrastruktura i javni sektor; poslovna infrastruktura) i kvalitet
poslovnog okruženja (investicije i preduzetni ka dinamika; razvijenost preduzetništva; ekonomski rezultati - nivo;
ekonomski rezultati - dinamika). Indeks pruža mogu nost me usobnog pore enja jedinica lokalne samouprave i regiona
na nivou indeksa i podindeksa.

Regionalno razvojni standard (RR standard)

Specijalizovana metodologija u formi web platforme koja ima za cilj sistematsko prikupljanje podataka na nivou jedinica
lokalne samouprave sa ciljem dijagnoze trenutnog stanja i utvr ivanja klju nih faktora važnih za razvoj JLS i regiona.

8
Metodologija za ocjenjivanje društveno-ekonomskog razvoja
Nova metodologija ocjenjivanja i razvrstavanja jedinica lokalne samouprave i regiona prema stepenu socio-ekonomskog
razvoja. Cilj predložene metodologije je što objektivnije mjerenje socio-ekonomskih razlika me u jedinicama lokalne
samouprave i/ili me u regionima.

Osnovna infrastruktura
Predstavlja osnovnu tehni ku strukturu i sisteme koji podržavaju društvo, kao što su: vodovod, kanalizacija,
snabdijevanje elektri nom energijom, putevi (regionalni, magistalni i lokalni), dostupnost i kvalitet vazdušnog,
željezni kog i pomorskog transporta, nastojanja u zaštiti životne sredine (ukupna koli ina otpada, koli ina recikliranog
otpada, investicije i teku i izdaci za zaštitu životne sredine) i sl.

Poslovna infrastruktura
Predstavlja tehni ku stukturu i sisteme koji kreiraju poslovni ambijent, kao što su su: broj i površina preduzetni kih zona,
IT infrastruktura, dostupnost energenata, razvijenost finansijskog tržišta, lako a kreditiranja, saradnja privrede i
obrazovnih ustanova, dostupnost istraživanja, postojanje i kvalitet dobavlja a, broj registrovanih vozila, konkurencija na
doma em tržištu i sl.

9
II. STRATEGIJA REGIONALNOG RAZVOJA CRNE GORE 2010-2014.

1. POLITIKA REGIONALNOG RAZVOJA U KONTEKSTU UKUPNOG RAZVOJA

Tranzicija ekonomije od centralno planske ka tržišnoj, kao i ekonomski bum koji je obilježio period nakon sticanja
nezavisnosti, uticali su na produbljivanje nivoa socio-ekonomskih razlika i razvojnih mogu nosti u razli itim djelovima i
me u razli itim socijalnim grupama širom Crne Gore. Neravnomjerni razvoj, nedovoljna iskoriš enost raspoloživih
resursa na jednoj, odnosno primjeri neodrživog koriš enja prirodnih resursa na drugoj strani, stvorili su potrebu da Crna
Gora definiše koherentnu razvojnu politiku sa ciljem kreiranja optimalne upotrebe nacionalnih resursa i obezbje ivanja
održivog i konkurentnog razvoja nacionalne ekonomije.

Tako e, nastojanja da Crna Gora postane dio porodice zemalja Evropske unije i želja da se postane dio globalnog
tržišta, name u potrebu podizanja nivoa konkurentnosti Crne Gore u takvom okruženju. Crnoj Gori postaju
dostupni fondovi Evropske unije koji su namijenjeni regionalnom razvoju, pa je neophodno izgraditi i oja ati
institucionalne i administrativne kapacitete za korištenje sredstava EU fondova na regionalnom i lokalnom nivou, sve sa
ciljem smanjenja regionalnih razvojnih razlika i stvaranja uslova da se Crna Gora u što kra em periodu približi
prosje nim vrijednostima indikatora društvenog i privrednog razvoja zemalja u EU.

Iako je Crna Gora u o ima Evropske unije jedan statisti ki region1, to ne zna i da treba odustati od interne
politike regionalnog razvoja. Naprotiv, treba definisati jasne procese, mehanizme i mjere koji e omogu iti da potrebe
sa lokalnog nivoa budu prepoznate me u prioritetima na nacionalnom nivou, te da iste budu uklju ene u finansiranje iz
raspoloživih nacionalnih i EU fondova.

Regionalna razvojna politika treba da omogu i svim djelovima zemlje da ostvare svoj potencijal i iskoriste
mogu nosti za održivi razvoj i bolji životni standard svojih gra ana, uz dodatnu pažnju koja se posve uje
podru jima koja zaostaju u razvoju. Ostvarenje cilja regionalne razvojne politike zahtijeva zajedni ko djelovanje svih
aktera društva – od izvršne vlasti na nacionalnom i lokalnom nivou, do privatnog sektora, akademskog i civilnog društva,
kako bi se postigao konsenzus u prijedlogu rješenja i zajedni ko djelovanje u svrhu dostizanja optimalnog razvoja i
poboljšanja životnog standarda gra ana Crne Gore.

U tom smislu, donošenje Strategije regionalnog razvoja Crne Gore (SRR) je zna ajan korak. SRR definiše razvojne
ciljeve usmjerene kao socio-ekonomskom razvoju Crne Gore, smanjenju regionalnih razlika i ja anju potencijala onih
djelova zemlje koji zaostaju u razvoju. SRR je i odraz nastojanja da se usaglase nacionalna i regionalna politika
Evropske unije, pa se ista donosi u skladu sa aktuelnim finansijskim okvirom, odnosno za period 2010-2014. Strategiju
donosi Vlada Crne Gore, a za njenu pripremu i sprovo enje je zaduženo Ministarstvo ekonomije.
Posebnost SRR ogleda se i u zna aju koji se pridaje zaštiti životne sredine, pa jedan od strateških ciljeva ima u fokusu
održivo koriš enje prirodnih resursa, pospješivanje nisko karbonskog razvoja i izgradnju komunalne infrastrukture.

Tako e, tokom procesa izrade SRR, pripremljen je i prijedlog nove metodologije za sagledavanje razvijenosti
jedinica lokalne samouprave i regiona u Crnoj Gori, koij sadrži važnu promjenu u odnosu na dosadašnju praksu.
Novom metodologijom se, pored identifikovanja podru ja koja zna ajno zaostaju u razvoju, predlaže podjela svih
jedinica lokalne samouprave, odnosno regiona, prema razvijenosti. Direktnim povezivanjem nivoa regionalnih
razvojnih pomo i sa nivoom razvijenosti, dobija se adekvatni sistem podrške razvoja svih jedinica lokalne
samouprave u skladu sa nivoom razvojnih problema sa kojima se pojedina na jedinica suo ava.

Cilj politike regionalnog razvoja je postizanje ravnomjernog socio-ekonomskog razvoja Crne Gore, u skladu sa
principima održivog razvoja, stvaranjem uslova da se pove a konkurentnost svih djelova zemlje i da se realizuju
njihovi razvojni potencijali. Strategija regionalnog razvoja Crne Gore 2010-2014 je alat koji treba da omogu i ostvarenje
tog cilja.
Najve i uticaj na stvaranje neravnomjernog regionalnog razvoja, sa kojim se i danas suo ava Crna Gora, imala je
tranzicija iz planskog u tržišni privredni sistem. Industrije stvarane na nerealnim osnovama doživjele su kolaps,
pogotovo na podru jima koja su danas najmanje razvijena. Zna ajan broj zaposlenih u velikim industrijskim preduze ima

1
Aprila 2009. godine, Vlada Crne Gore usvojila prijedlog o statisti kim regionima u Crnoj Gori koji odgovaraju NUTS regionima prema regulativi
EZ-a 1059/2003, prema kojem je Crna Gora definisana kao jedan region (Crna Gora =NUTS1=NUTS2=NUTS3).

10
ostao je bez zaposlenja. Iako vještine, znanja i obrazovanje koja posjeduju nisu odgovarali potrebama novog sistema,
samo manji dio je bio spreman da se prilagodi novim uslovima i prodje kroz proces prekvalifikacije. Razvojni zamah
nakon obnove crnogorske nezavisnosti, ponudio je nove šanse za sticanje obrazovanja i zapošljavanje, a investiciona
aktivnost je bila sve zna ajnija, posebno u primorskom i središnjem dijelu. To je uticalo na migracije stanovništva iz
kontinentalnog dijela Crne Gore u središnji i primorski region.

Danas, najve i dio razvojnog potencijala zasnovanog na koriš enju raspoloživih resursa upravo se nalazi u podru jima
koja su najmanje razvijena. Do sada realizovane aktivnosti nisu u dovoljnoj mjeri iskoristile niti potencijal za razvoj
turizma u kontinentalnom dijelu Crne Gore, niti raspoloživi šumski i energetski potencijal, niti mogu nosti razvoja
poljoprivrede u dijelu proizvodnje zdrave hrane. Budu a razvojna politika države zasniva e se upravo na naporima da
se navedeni resursi što bolje iskoriste i tržišno valorizuju.

Politika regionalnog razvoja polazi od jedinica lokalne samouprave kao najzna ajnijih nosioca razvoja iji je
zadatak da prepoznaju potrebe i definišu projekte koji e maksimizirati stepen korisnosti lokalnog stanovništva i
omogu iti rast životnog standarda. Ipak, od velikog zna aja je i koordinirana aktivnost izme u lokalnih i nacionalnih
vlasti, kako bi potrebe sa lokalnog nivoa bile adekvatno prepoznate me u prioritetima na nacionalnom nivou. U tom
smislu, politika regionalnog razvoja treba da korespondira sa cjelokupnim razvojem zemlje, odnosno, da aktivnosti na
nivou zemlje budu u funkciji boljeg koriš enja razvojnih potencijala pojedina nih djelova (regiona).

U namjeri da se raspoloživi fondovi Evropske unije opredijeljeni za regionalni razvoj iskoriste na najbolji mogu i na in,
paralelno sa sprovo enjem politike regionalnog razvoja, aktivnosti Vlade Crne Gore bi e usmjerene na:

1. Preduzimanje aktivnosti za dalje pove anje ekonomske i pravne atraktivnosti Crne Gore kao sistema,
posebno u dijelu vladavine prava koja je jednako važna kako za demokratski, tako i za ekonomski razvoj zemlje;

2. Pokretanje velikih projekata koji su pretpostavka bržem ukupnom razvoju, a prije svega:
a. poboljšanje saobra ajne povezanosti (izgradnja autoputa i povezivanje opštine Pljevlja sa budu om
željeznicom; poboljšanje željezni ke infrastrukture; izgradnja aerodroma u kontinentalnom dijelu Crne Gore itd);
b. rješavanje komunalnih problema u dijelu upravljanja vsrtim otpadom i otpadnim vodama;
c. valorizaciju energetskih resursa; i
d. izradu kvalitetnih planskih dokumenata na osnovu Prostornog plana Crne Gore do 2020, kako bi se zadržali
postoje i i privukli novi investitori.
e.
3. Izgradnju društvene infrastrukture, odnosno stvaranje uslova za društveni razvoj, što podrazumijeva
adekvatan pristup: javnom sektoru i upravi, kulturi, obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti, sportu i rekreaciji,
vjerskim zajednicama. U prethodnom periodu, pojedine institucije javne uprave svoja sjedišta izmjestila su van
administrativnog središta države, ili svoje podru ne jedinice osnivaju i u drugim jedinicama lokalne samouprave (primjer
Uprave za šume). Tako e, napravljen je zna ajan pomak u oblasti visokog obrazovanja, u vidu disperzije državnih
fakulteta u kontinentalnom dijelu. Suštinski predmet interesovanja postaje kvalitet obrazovanja koji e biti u fokusu u
narednom periodu. Posebno je važno razvijati vještine i omogu iti sticanje znanja potrebnih za samostalnu
preduzetni ku aktivnost gra ana. Poboljšanje društvene infrastrukture, pored ranije navedenog, dodatno e doprinijeti
ublažavanju budu ih migracija iz manje razvijenih u razvijenije regione.

U realizaciji navedenih aktivnosti, Crna Gora e se osloniti na:

- sopstvene finansijske resurse,
- saradnju sa privatnim sektorom kroz javno-privatno partnerstvo,
- privla enje novih i zadržavanje postoje ih investitora (stranih i doma ih),
- eventualna nova povoljna kreditna zaduženja kod me unarodnih razvojnih institucija i
- fondove Evropske unije koji e joj biti dostupni u procesu integracija.

U tom smislu, SRR treba da doprinese boljoj koordinaciji nosilaca razvoja na lokalnom i nacionalnom nivou, i
pravilnom odre ivanju prioritetnih projekata za finansiranje iz javnih fondova (doma i izvori budžeta na državnom i
lokalnom nivou, bilateralni grantovi, IPA fondovi, krediti, javno-privatno partnerstvo).

11
2. REGIONALNI RAZVOJ U CRNOJ GORI

2.1 Makroekonomski i razvojni trendovi

2.1.1 Opšti pregled makroekonomskih trendova

Nastanak i razvoj savremene ekonomije Crne Gore2, obilježen je uvo enjem njema ke marke, odnosno eura kao
zvani nog sredstva pla anja, sveobuhvatnim tranzicionim promjenama stvaranjem tržišne privrede, sticanjem
nezavisnosti 2006. godine, i po etkom procesa pridruživanja EU, kao dugoro nim opredjeljenjem Crne Gore i važnom
odrednicom u vo enju ekonomske i sveukupne politike.

Crna Gora je mala, otvorena ekonomija sa BDP (u teku im cijenama) po stanovniku od 4.907€ u 2008. godini, koji je još
uvijek zna ajno ispod nivoa novih lanica EU, izuzimaju i Bugarsku i Rumuniju. Prema kriterijumima Svjetske banke,
Crna Gora spada u grupu zemalja sa srednjim dohotkom, s obzirom da je njen BDP per capita mjeren paritetom
kupovnih snaga (BDP PKS), prema istraživanju Svjetske banke od 2005. godine iznosio 7.833$3. Prema ovom
pokazatelju, Crna Gora prednja i u odnosu na pojedine zemlje regiona (poput Albanije sa BDP PKS per capita u
vrijednosti od 5.369$, Bosne i Hercegovine sa BDP PKS per capita od 6.506 $ i Makedonije sa BDP PKS per capita od
7.393$), ali znatno zaostaje za Hrvatskom (koja je u istom periodu imala BDP PKS od 13.232$) Poredjenjem ovog
pokazatelja sa najnerazvijenijim lanicama EU, zaklju uje se da je Crna Gora na nešto nižem nivou u odnosu na njih
(BDP PKS per capita u Rumuniji je bio 9.374$, dok je u Bugarskoj bio 9.353$). Pored toga, prema podacima Europstata
za 2008. godinu, Crna Gora je po paritetu kupovne mo i stanovništva bila na nivou od 46% prosjeka EU 27, ime je
prednja ila u odnosu na najnerazvijenije lanice EU4.
Razvoj savremene crnogorske ekonomije zapo eo je uvo enjem njema ke marke 1999. godine, a potom eura, u cilju
stabilizacije ekonomije. Kao rezultat toga, dolazi do smanjenja stope inflacije, do rasta stranih direktnih investicija, te
pove anja sveukupnog kredibiliteta Crne Gore. Ovaj period karakteriše po etak intenzivnijih tranzicionih promjena,
odnosno kreiranja tržišne privrede. U oblasti fiskalne politike su sprovedene reforme što je, pored stvaranja dodatnog
prostora privredi za investiranje, imalo za cilj i uspostavljanje dugoro ne kontrole nad državnim rashodima shodno politici
uravnoteženog budžeta.

Dalji razvoj crnogorske privrede u protekloj dekadi karakteriše izgradnja nove države, sticanjem nezavisnosti
2006. godine, što je bilo pra eno daljim razvojem tržišne ekonomije i sveobuhvatnim tranzicionim promjenama. Realni
rast BDP-a je bio 8,6%, 10,7% i 6,9% u 2006, 2007. i 2008. godini respektivno (odnosno 8,7% prosje no u posmatranom
periodu). Ovaj rast je bio zasnovan na snažnom rastu investicija, naro ito u oblasti gra evinarstva, turizma i saobra aja,
rastu bankarskog sektora i poboljšanju javnih finansija.
U ovom periodu je zna ajno pove ana otvorenost crnogorske ekonomije, sa ukupnom trgovinom koja je inila oko
133,5% BDP-a u 2008. godini. Jak privredni rast bio je pra en i odre enim, manje povoljnim, kretanjima u eksternom
sektoru, koja se, prvenstveno, odnose na pove anje deficita robne razmjene sa inostranstvom, sa direktnim uticajem na
rast deficita teku eg ra una platnog bilansa (50% BDP-a u 2008.) Ipak, visok deficit na teku em ra unu platnog bilansa
nije neuobi ajen za male, otvorene ekonomije sa slobodnim tokovima kapitala u periodima naglog ekonomskog rasta,
kakva je Crna Gora. Ovaj period karakteriše rast tržišta kapitala, smanjenje prosje ne ponderisane efektivne aktivne
kamatne stope (na 9,40% u 2008. u odnosu na 12,11% u 2005.) i pove anje ukupnih kredita bankarskog sektora na
90,7% BDP-a.
Stopu nezaposlenosti je karakterisao trend pada (na 10,74% u 2008. godini). Posmatrano po geografskim regionima, u
ovom periodu je ostvaren rast investicija, naro ito u oblasti gra evinarstva, turizma i u finansijskom sektoru u
središnjem i primorskom dijelu zemlje. Kontinentalnu Crnu Goru tako e karakteriše rast investicione i ukupne
ekonomske aktivnosti, ali sporije u odnosu na ostala dva regiona.

Napredak je ostvaren kako u dijelu stabilizacije privrede, tako i u razli itim segmentima strukturnih reformi
uporedo sa brzim u lanjenjem zemlje u Me unarodni monetarni fond (IMF) i Svjetsku banku (WB) po etkom 2007.
godine, što je imalo pozitivan odraz i na me unarodnim finansijskim tržištima. Zemlja je intenzivirala aktivnosti koje se
odnose na proces pridruživanja Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO). Pored toga, postala je lanica
Centralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini (CEFTA), koji je u Crnoj Gori u primjeni od jula 2007. godine i kojim
se garantuje slobodna trgovina za oko 90% industrijskih proizvoda sa yemljama regiona. Tako e, kao ogroman znak
napretka na polju evropskih integracija, Crna Gora je 15. oktobra 2007. godine potpisala Sporazum o stabilizaciji i

2 Razvoj crnogorske ekonomije od 2000. godine, pa nadalje.

3 Svjetska banka (2005): „Globalni paritet kupovnih snaga i realni rashodi“, ICP (International Comparison Program)“
4 Preuzeto iz Strateškog okvira uskladjenosti 2011-2013, Ministarstva za evropske integracije, Vlade Crne Gore (str. 10)

12
pridruživanju sa EU (SSP), koji je stupio na snagu 1. maja 2010. godine. Kroz SSP, Crna Gora ce kreirati zonu slobodne
trgovine sa EU do 2012.godine.
Posljedicom pozitivnih kretanja u crnogorskoj ekonomiji, rejting agencija Standard & Poor's Ratings Services je u
martu 2007. godine poboljšala dugoro ni rejting Crne Gore na 'BB+' sa 'BB'. Istovremeno je ustanovljen 'B' kratkoro ni
rejting. Dalji izgled funkcionisanja ekonomije je bio stabilan. U januaru 2008. godine agencija Standard & Poor's je
potvrdila dugoro ni BB+ i kratkoro ni B kreditni rejting, a cjelokupno stanje ekonomije je ocijenila kao stabilno. U aprilu
2010. godine, agencija „Standard and Poor’s“ objavila je kreditni rejting Crne Gore za dugoro no i kratkoro no i
zaduživanje u stranoj valuti BB/B i rejting za zaduživanje u doma oj valuti BB+/B. Ocjena za dugoro no zaduživanje u
stranoj valuti smanjena je sa BB+ na BB, dok su ocjene u ostalim segmentima zaduživanja ostale nepromijenjene.
Tako e, potvr ena je i ocjena Crne Gore za transfere i konveritibilnosti na AAA.

U 2009. godini, godini koju karakteriše suo avanje sa snažnim uticajem svjetske ekonomske krize, BDP je,
ostvario negativan realni rast od 5,7%. Berzanski indikatori su izgubili preko 70% svoje vrijednosti u odnosu na njiho-
ve maksimalne vrijednosti; smanjena je kreditna aktivnost banaka, a smanjeni su i depoziti. Umanjena likvidnost
bankarskog sektora znatno je ograni ila mogu nosti kreditne aktivnosti banaka (ukupni krediti su smanjeni na 79,8%
BDP-a u 2009. godini), odnosno njihove podrške ostatku privrede. To je u velikoj mjeri umanjilo kako likvidnost privrede,
tako i cjelokupnu privrednu aktivnost. Fizi ki obim industrijske proizvodnje, kao jedne od grana koju je najteže
pogodila kriza, je u 2009. godini smanjen za 32%. Porastao je pritisak na javne finansije, što je vodilo stvaranju
budžetskog deficita od 4,4% BDP. Inflacija je u ovom razdoblju dostigla relativno nizak nivo (3,4%), približan onom koji
je zabilježen u 2004. godini. Deficit teku eg ra una je tako e, usljed smanjena uvoza, smanjen na oko 30% BDP-a.

Tabela 1: Makroekonomski indikatori Crne Gore za period 2006 –2010

2006. 2007. 2008. 2009. 2010.*
Stanovništvo 624.241 626.188 628.804 631536 -
BDP u teku im cijenama (mil €) 2.148,99 2.807,90 3.085,60 2.981,00 3.025,005
BDP per capita (€) 3.442,5 4.484,0 4.907,09 4.720,23 -
Realni rast BDP-a (u %) 8,60 10,70 6,9 -5,7 0,5
Rast industrijske proizvodnje (u %) 1,00 0,1 -2,0 -32,20
Stopa nezaposlenosti (%, kraj perioda) 14,70 11,91 10,74 11,42
Neto zarade u €, bez poreza I doprinosa 246 338 416 463
Budžetski saldo (% od BDP) 3,40 6,35 1,17 - 4,4
Inflacija mjerena troškovima života (%, godišnji prosjek) 3,0 4,2 7,46 3,4 0,7
Izvoz roba i usluga (mil €) 1.066,3 1.301,7 1.218,0 976,78
Uvoz roba i usluga (mil €) 1.718,6 2.385,82 2.900,9 1.963,74
Bilans razmjene roba i usluga (mil €) -652,3 -1.084,4 -1.683,0 -986,97
Bilans teku eg ra una (mil €) -531,3 -1.007,6 -1.564,3 -896,27
Bilans teku eg ra una (% BDP) -24,7 -37,6 -50,70 -30,1 -24,6
Neto strane direktne investicije (% BDP) 21,70 20,8 17,90 30,6 19,8
Spoljni dug (mil. €) 504,0 462,1 481,70 699,90 917,7
Spoljni dug (% BDP) 23,40 17,20 15,60 22,70 30,3
Spoljni dug (% izvoza roba i usluga) 47,26 38,87 39,54 71,65
Javni dug (% BDP) 32,70 27,50 29,00 38,0 42,37
Izvor: Monstat, Ministarstvo finansija Vlade Crne Gore, CBCG,

5
Izvor: procjena Ministarstva finansija
6
od 2008. godine je uveden indeks potroša kih cijena kao pokazatelj inflacije, dok se podaci o inflaciji za 2006. i 2007. odnose na inflaciju mjerenu
troškovima zivota.
7 Javni dug Crne Gore na 30.09.2010. god. iznosi 1.279,2 mil. eura ili 42,3% BDPa. Unutrašnji dug iznosi 361,5 mil. eura ili 12,0% BDP-a, dok

spoljni dug iznosi 917,7 mil. eura ili 30,3% BDP-a.

13
Pored svih problema koje kriza sa sobom nosi, u drugoj polovini 2009. godine su se mogli prepoznati prvi znaci
stabilnosti koji su se ogledali, prije svega, u pove anju kapitala i likvidnih sredstava banaka. Iako e prema svim
pretpostavkama i 2010. biti godina mogu eg negativnog ekonomskog rasta, ponovno „oživljavanje“ aktivnosti
bankarskog sektora e i dalje predstavljati jedan od glavnih pokreta a pozitivnog ekonomskog rasta u narednim
godinama. Paralelno sa tim, održavanje stabilne inflacije i pove anje ekonomske aktivnosti, kontrola spoljnotrgovinskog
deficita i održavanje nivoa budžetskog balansa u skladu sa Mastrihtskim kriterijumima, uz politiku niskog spoljnjeg duga,
i dalje treba da predstavljaju osnovne ciljeve paralelnog djelovanja monetarne, fiskalne i strukturnih politika u Crnoj Gori.
Crnogorska ekonomija je tokom 2010. godine, a naro ito u prvom polugo u bila suo ena s prenesenim uticajem
ekonomske i finansijske krize. Problem nelikvidnosti i teškoca u održavanju reproduktivnog procesa je uglavnom
opredjeljivao ambijent i osnovne trendove u privredi. Evidentno je pritom da je snažan uticaj antikriznih mjera ekonomske
politike ublažavao nepovoljne efekte i slabio uticaj krize. U uslovima konsolidacije bankarskog sektora, podrške sektoru
malih i srednjih preduzeda i pokretanju proizvodnje u velikim industrijskim sistemima, u tredem kvartalu 2010. godine,
ekonomija u svojim vitalnim sektorima, bilježi oživljavanje (industrija, poljoprivreda, turizam), a raspoloživi pokazatelji
ukazuju na realni rast i o ekivanja da se do kraja 2010. godine dostigne projektovani rast od 0,5%.

2.1.2 Stanovništvo, zaposlenost i nezaposlenost

Stanovništvo u velikoj mjeri uti e na kretanja u ekonomiji, i to uglavnom na dva na ina. Sa jedne strane formira
ponudu rada u jednoj privredi, a s druge strane predstavlja važnu komponentu potrošnje, kao sastavnog elementa
agregatne tražnje u ekonomiji. Time je stanovništvo, odnosno kretanje stanovništva, osnovni indikator privrednih
aktivnosti u jednoj zemlji, a zaposlenost i nezaposlenost glavni indikatori kretanja stanovništva.
Prema popisu iz 2003. g., Crnu Goru karakteriše pove anje ukupnog broja stanovnika za 4,9%.

Tabela 2. Demografska kretanja u Crnoj Gori

Površina Stanovništvo gustina
km² naseljenosti st / Prosjecna
km2 starost
OPŠTINA stanovnistva
INDEKS st / km2 st / km2 / Popis 2003/
Popis1991 Popis 2003
1991=100 1991 2003
Andrijevica 283 6552 5785 88.3 23.2 20.4 38,2
Bar 598 34282 40037 116.8 57.3 67.0 36,9
Berane 717 37473 35068 93.6 52.3 48.9 35,1
Bijelo Polje 924 54437 50284 92.4 58.9 54.4 34,3
Budva 122 11538 15909 137.9 94.6 130.4 35,7
Danilovgrad 501 14573 16523 113.4 29.1 33.0 37,2
Žabljak 445 4900 4204 85.8 11.0 9.4 39,7
Kolašin 897 11044 9949 90.1 12.3 11.1 38,2
Kotor 335 22112 22947 103.8 66.0 68.5 38,1
Mojkovac 367 10725 10066 93.9 29.2 27.4 35,7
Nikši 2065 73878 75282 101.9 35.8 36.5 36,2
Plav 486 15684 13805 88.0 32.3 28.4 34,1
Plužine 854 5219 4272 81.9 6.1 5.0 40,4
Pljevlja 1346 39188 35806 91.4 29.1 26.6 39,2
Podgorica 1441 145696 169132 116.1 101.1 117.4 34,7
Rožaje 432 22330 22693 101.6 51.7 52.5 29,9
Tivat 46 11146 13630 122.3 242.3 296.3 37,2
Ulcinj 255 19667 20290 103.2 77.1 79.6 36,2
Herceg Novi 235 27006 33034 122.3 114.9 140.6 38,2
Cetinje 910 20139 18482 91.8 22.1 20.3 38,1
Šavnik 553 3680 2947 80.1 6.7 5.3 40,7
Crna Gora 13.812 591.269 620.145 104.9 42.8 44.9 35,9
Izvor: MONSTAT, 2003;
U periodu 1991-2003.g., i pored registrovanog ukupnog rasta od 4.9% za 12 godina, nastavljaju se negativni
trendovi demografskog pražnjenja pojedinih opština, posebno kontinentalnog regiona. Posmatraju i kontinentalni
dio zemlje, karakteristi no je izraženo demografsko pražnjenje u 5 opština ovog regiona, naro ito opština Šavnik,
14
Plužine, Žabljak, Andrijevica i Plav (smanjenje broja stanovnika od 10 do 20%), dok je smanjenje stanovnika do 10%
zabilježeno u 6 opština kontinentalnog regiona (Berane, Bijelo Polje, Kolašin, Mojkovac, Pljevlja, ali i Cetinje).
S druge strane, u istom periodu, središnji i primorski region karaktriše pove anje broja stanovnika od 15,8% i
6,02% respektivno. Porast broja stanovnika od preko 20% registrovan je u 3 opštine: Tivat, Budva, i Herceg-Novi,
rast preko 10% u opstinama Bar, Podgorica I Danilovgrad, dok je umjerenije pove anje broja stanovnika registrovano
još u 4 opštine (Kotor, Ulcinj, Nikši I Rožaje).
Slika 1. Gustina naseljenosti crnogorskih opština /2003/
Po standardima EU, demografski
ugrožena podru ja, koja zahtijevaju
poseban scenario razvojne podrške,
su ona podru ja sa ispod 6 stan/km². U
Crnoj Gori to su opštine Plužine i Šavnik.

Zbog specifi nosti Crne Gore, u

demografski ugrožena podru ja možemo
svrstati sve one opštine kod kojih je
gustina naseljenosti ispod 25% prosje ne
gustine naseljenosti. U tom slu aju, rije
je o 4 opštine – pored Šavnika i
Plužina, tu su Žabljak i Kolašin.

Nasupot opštinama u kojima je prisutan

višedecenijski trend demografskog
pražnjenja prostora, hiperkoncentracija
stanovništva izražena je u opštinama
Tivat (6,6), Herceg Novi (3,1), Budva (2,9)
i Podgorica (2,6).

Isti trend je nastavljen i poslednjih godina, s obzirom da procjene Zavoda za statistiku Crne Gore o broju stanovnika
ukazuju na dalji odliv stanovništva iz kontinentalnog u središnji i primorski region zemlje. Tako je u 2008. godini8
stopa rasta stanovništva u kontinentalnom regionu i dalje bila negativna i iznosila je -0,17% u odnosu na prethodnu
godinu, dok je središnji region karakterisalo pove anje broja stanovnika od 1,14%, a primorski od 0,53%.
Slika 2. Stadijumi demografske starosti po opštinama /2003/ Starosni sastav se uzima kao jedan od pokazatelja
dostignutog stepena u razvitku svake populacije, ali
I kao instrument za saznavanje demografske
prošlosti I predvi anje demografske budu nosti.
Rezultati popisa 2003 ukazuju da je demografsko
starenje stanovništva zahvatilo prostor cijele
CG; prosje na starost stanovništva dostigla je nivo
od 35,9 godina, dok je 1991.godine bila 32,7
godina. Sve opštine razvrstavamo u tri stadijuma
demografske starosti:
1. na pragu demografske starosti (30-34 godine) su
3 opštine (Bijelo Polje, Rožaje I Plav)
2. duboka demografska starost I proces starenja
(40-43 godine) zahvatila je nisko natalitetna
podru ja 3 opštine (Plužine, Šavnik, Žabljak),
3. dok se ostalih 15 opština nalazi u zoni
demografske starosti (35-39 godina).
Regije gdje je prosje a starost ispod 20 godina su u
stadijumu rane demografske mladosti, 20-24
godine je demografska mladost, a 25-29 godina je
demografska zrelost. Pros. starost preko 43 godine
je stadijum najdublje demografske starosti.

8
Prema procjeni Zavoda za statistiku

15
Istovremeno, raste broj radno sposobnog stanovništva9 u kontinentalnom regionu (0,05% u 2008. u odnosu na
prethodnu godinu). Tendencija pada broja stanovnika u kontinentalnom regionu je na dugi rok nepovoljna, dok je
strukturno pove anje aktivnog stanovništva, naro ito ako se može zapošljavati, povoljna tendencija. Pored toga,
paralelno sa pove anjem ukupnog stanovništva u središnjem i primorskom regionu, raste i broj radno sposobnog
stanovništva. Na to ukazuju i procjene Zavoda za statistiku, po kojima je u 2008. godini broj radno sposobnog
stanovništva u središnjem regionu pove an za 1,31%, dok je u primorskom regionu zemlje ovaj rast bio 0,67% u odnosu
na 2007. godinu.

Zaposlenost i nezaposlenost, kao zna ajni indikatori socio-ekonomske razvijenosti, u Crnoj Gori imaju izraženu
regionalnu dimenziju.
Tabela 3. Zaposlenost i nezaposlenost – Crna Gora
Ukupan broj zaposlenih u u periodu 2005-2009. rastao je u
Ukupno Registrovana
Opstine zaposleni nezaposlenost kontinuitetu, što potvrdjuje podatak da je prosje na stopa rasta
godišnii
mart 2010 broja zaposlenih u ovom periodu iznosila 3,6%, a ukupan broj
prosjek 2009
zaposlenih lica je na kraju 2009. godine iznosio 169.859 (u
536 379
ANDRIJEVICA
odnosu na 169.160 osoba na kraju 2008. i 159.223 na kraju
BAR 12.283 1.473
2007.)10. Ovo ukazuje na zna ajne pozitivne efekte sistemskih
BERANE 6.077 1.871
8.643 4.023
mjera podrške preduzetništvu i pove anje broja registrovanih
BIJELO POLJE
10.660 684 privrednih društava i preduzetnika.
BUDVA
CETINJE 4.197 1.554
Me utim, posmatrano po regionima, u periodu nakon
DANILOVGRAD 3.158 802 2005.godine, ispoljena su razli ita kretanja broja zaposlenih.
HERCEG NOVI 12.254 1.224 Broj zaposlenih u kontinentalnom regionu je u ovom periodu
KOLAŠIN 1.846 653
pove an, ali je taj rast bio sporiji od rasta broja zaposlenih u
KOTOR 6.723 1.012
središnjem i primorskom regionu zemlje. Tako se u 2009.
MOJKOVAC 1.723 793
NIKŠI 18.682 4.108 godini, od ukupnog broja zaposlenih u Crnoj Gori, na
PLAV 1.403 446 kontinentalni region odnosilo oko 20%.
PLJEVLJA 7.284 2.656
937 142
Generalno, ukoliko analiziramo period od 2005. do 2009.
PLUŽINE
PODGORICA 64.736 7.851 godine, kada je ostvarivana pozitivna prosje na stopa rasta
ROŽAJE 3.187 1.227 broja zaposlenih (3,6%), o igledno je da je ova stopa rasta bila
ŠAVNIK 295 144 znatno manja od prosje ne stope realnog rasta BDP-a (koja je u
TIVAT 4.129 851 periodu 2005-2009. iznosila 5,26%). U skladu sa tim, realni rast
ULCINJ 4.400 775 BDP-a nije bio pra en adekvatnom stopom rasta broja
ŽABLJAK 999 270 zaposlenih.
CRNA GORA 174.152 32.938

Broj nezaposlenih lica11 u Crnoj Gori se permanentno smanjivao u periodu 2005-2009.godina, tako da je na kraju
2009. godine ukupan broj nezaposlenih iznosio 30.169, i bio je smanjen za 18.676 lica u odnosu na 2005. godinu.
Posmatrano po regionima, najmanje smanjenje broja nezaposlenih, ostvareno je u kontinentalnom dijelu zemlje. Broj
nezaposlenih u martu 2010. godine bio je 32.938 (mart 2009. – 28.184), što je rast za 3.754 nezaposlena (11,2%).
Stopa nezaposlenosti u Crnoj Gori je u ovom perodu smanjena sa 18,48% u 2005. godini, na 11,42% u 2009. godini.

2.1.3 Strukturne promjene

Dugoro no posmatrano, najzna ajnije strukturne promjene u jednoj ekonomiji se odnose na u eš e pojedinih
privrednih sektora u ukupnom bruto doma em proizvodu. Na osnovu u eš a pojedinih sektora u cjelokupnoj
ekonomiji, ocjenjuje se nivo privredne razvijenosti, odnosno, definišu se osnovni trendovi. Struktura crnogorske
ekonomije ogleda se u strukturi njenog bruto doma eg proizvoda. Naime, u strukturi ekonomije, posmatrano po bruto
dodatoj vrijednosti, prema podacima MONSTAT-a iz 2008.12 usluge u estvuju sa oko 62%. Iako ini samo dio sektora

9U radno sposobno stanovništvo se ubraja stanovništvo izme u 15 i 64 godine starosti.

10 CBCG, Zavod za zapošljavanje
11
U analizi zaposlenosti i nezaposlenosti, koriš eni su podaci Zavoda z zapošljavanje i CBCG
12
Statisti ki godišnjak 2009. str. 71, bruto vrijednost proizvodnje po KD i bruto doma i proizvod u teku im cijenama

16
usluga, turizam je klju na komponenta ekonomije i glavni izvor rasta, naro ito na Primorju. Industrijska proizvodnja,
predstavlja oko 11% ukupne ekonomije. Poljoprivreda ini oko 7,5% ekonomije i predstavlja zna ajan izvor prihoda
za veliki dio stanovništva koji živi u ruralnim podru jima zemlje. Sli na struktura je zabilježena i u 2007. godini. U odnosu
na 90-te godine, smanjen je udio poljoprivrede i industrije u ukupnoj ekonomiji, što je sli no strukturnim promjenama u
velikom broju zemalja u svijetu.

Pored bruto doma eg proizvoda, kao osnovnog pokazatelja razvijenosti pojedinih ekonomija i strukturnih promjena u
ekonomijama, postoji još nekoliko pokazatelja koji ukazuju na nivo društvenog razvoja i kvaliteta života kao posljedice
strukturnih i ostalih promjena u ekonomiji. Jedan od takvih pokazatelja je indeks razvoja po mjeri ovjeka - HDI (eng.
Human Development Index), kao komparativna mjera o ekivanog trajanja života, pismenosti, obrazovanja i
životnog standarda zemalja u svijetu.13 Prema izvještaju UNDP-a, HDI za Crnu Goru u 2007. je bio 0,834, što
predstavlja pove anje u odnosu na 2006. godinu (kada je HDI bio na nivou od 0,828). Time se, po ovom izvještaju, Crna
Gora svrstava u grupu zemalja sa visokim razvojem po mjeri ovjeka u okviru grupe zemalja u razvoju, i zauzima 62.
mjesto na listi14.

Strukturne promjene u jednoj privredi ogledaju se i u promjenama u nejednakosti dohotka stanovništva. Naj eš a, mada
ne i najbolja mjera nejednakosti dohotka jeste Gini koeficijent. Vrijednost ovog koeficijenta se kre e izme u nule (kada
je dohodak me u gra anima jednako distribuiran) i jedan (kada jedna osoba raspolaže ukupnim dohotkom). Prema
tome, što je Gini koeficijent bliži jedinici, ve e su nejednakosti u društvu. Prema podacima Ministarstva rada i
socialnog staranja, Gini koeficijent je u Crnoj Gori smanjen u 2008. na 25,3% sa 26,4% u 2007.godini, što pokazuje
postepeno smanjenje nejednakosti u Crnoj Gori.

2.1.4 Konkurentnost crnogorske privrede

Jedna od opšte prihva enih ocjena globalne konkurentnosti jedne privrede u svijetu u poslednjih nekoliko godina je
Indeks globalne konkurentnosti (eng. Global Competitiveness Index) koji objavljuje Svjetski ekonomski forum (eng.
World Economic Forum) u okviru izvještaja o globalnoj konkurentnosti.
Indeks globalne konkurentnosti (IGK) u toj studiji ocenjuje 133 zemlje širom svijeta na osnovu velikog broja faktora
koji uti u na poslovno okruženje, grupisanih u dvanaest grupa, i to: institucije, infrastruktura, makroekonomska
stabilnost, zdravstvo i osnovno obrazovanje, visoko obrazovanje i obuka, efikasnost tržišta roba i usluga, efikasnost
tržišta radne snage, sofisticiranost finansijskog tržišta, tehnološka spremnost, veli ina tržišta, sofisticiranost poslovanja i
inovacije. Prema izvještaju o globalnoj konurentnosti za 2009-2010. koji je objavio Svjetski ekonomski forum, Crna Gora
je zauzela 62. mjesto sa vrijednoš u indeksa 4,16 što predstavlja napredak za 3 mjesta u odnosu na prethodnu godinu.
Posmatraju i Jugoisto nu Evropu, Crna Gora je lider u regionu ispred Rumunije (64), Hrvatske (72), Bugarske (76),
Makedonije (84), Srbije (93), Albanije (96) i Bosne i Hercegovine (109).
Tabela 4: Crna Gora u Izvještaju o globalnoj konkurentnosti
Rang (od 133) Rezultat (1-7)
IGK 2009-2010 62 4,2
IGK 2008-2009 (od 134) 65 4,1
IGK 2007-2008 (od 131) 82 3,9
Osnovni faktori 65 4,4
Institucije 52 4,3
Infrastruktura 93 3,0
Makroekonomska stabilnost 70 4,6
Zdravstvo i osnovno obrazovanje 40 5,8
Faktori efikasnosti 65 4,1

13
Human Development Index se izra unava po metodologiji definisanoj od strane UNDP-a. Posljednji Izvještaj o
razvoju po mjeri ovjeka za Crnu Goru je objavljen u oktobru 2009. godine, na osnovu podataka iz 2007. godine.
Izvještaj je radjen za 192 zemlje, od kojih su njih 180 lanice UN-a.
14
Naime, po Izvještaju o humanom razvoju UNDP-a, sve zemlje se, zavisno od visine indeksa humanog razvoja dijele na
zemlje sa veoma visokim humanim razvojem, zemlje sa visokim humanim razvojem, zemlje sa srednjim humanim
razvojem i zemlje sa niskim humanim razvojem. Prva kategorija zemalja se odnosi na razvijene zemlje, dok se ostale tri
kategorije odnose na zemlje u razvoju.

17
 Visoko obrazovanje i obuka 57 4,2
Efikasnost tržišta robe 58 4,3
Efikasnost tržišta radne snage 53 4,5
Sofistiranost finansijskog tržišta 17 5,0
Tehnološka spremnost 45 4,1
Veli ina tržišta 124 2,2
Faktori inovativnosti 68 3,6
Sofisticiranost poslovanja 80 3,8
Inovacije 56 3,3
Izvor: The Global Competitiveness Index 2009–2010; © 2009 World Economic Forum
U odnosu na indeks globalne konkurentnosti 2008-2009, najve i napredak napravljen je u oblasti inovacija (32
mjesta), efikasnosti tržišta radne snage (11), sofisticiranosti finansijskog tržišta (10) i sofisticiranosti poslovanja (10), a
manji na podru ju institucija i infrastrukturnih promjena, dok je zna ajan pad zabilježen na nivou makroekonomske
stabilnosti . U nastavku je dat uporedni prikaz Crne Gore sa EU 27 i Jugoisto nom Evropom na osnovu posmatranih
dvanaest oblasti, odnosno stubova konkurentnosti.
Slika 3. Crna Gora i EU 27 Slika 4. Crna Gora i Jugoisto na Evropa

EU 27 Crna Gora Jugoistocna Evropa Crna Gora

Institucije Institucije
7 7
Inovacije Infrastruktura Inovacije 6 Infrastruktura
6
5 5
Sofisticiranost Makroekonomska Sofisticiranost 4 Makroekonomska
4
poslovanja 3 stabilnost
poslovanja 3 stabilnost
2
2
1
1 Zdravstvo i osnovno
Zdravstvo i osnovno Velicina trzišta 0
Velicina trzišta 0 obrazovanje
obrazovanje

Tehnološka Visoko obrazovanje i

Tehnološka Visoko obrazovanje i spremnost obuka
spremnost obuka
Sofisticiranost Efikasnost trzišta
Sofisticiranost Efikasnost trzišta finansijskog trzišta robe
finansijskog trzišta robe Efikasnost trzišta
Efikasnost trzišta radne snage
radne snage

Poslovanje

U okviru Izvještaja o globalnoj konkurentnosti, dat je i prikaz najzna ajnih faktora koji uti u na poslovanje preduze a
u Crnoj Gori. Tabela 3 pokazuje listu od 15 faktora, za koju su ispitanici upitani da odaberu pet najproblemati nijih za
poslovanje u njihovoj zemlji/ekonomiji i rangiraju ih od 1 (najviše problemati an) do 5 (najmanje problemati an). Rezultati
istraživanja u Crnoj Gori su pokazali da najve e prepreke prilikom poslovanja predstavljaju neefikasna državna
birokratija, neadekvatna infrastruktura i pristup finasijama.

Tabela 5: Faktori poslovanja koji predstavljaju najve i problem za razvoj

Faktori poslovanja % odgovora
Nefikasna državna birokratija 16,1
Neodgovaraju a infrastruktura 15,4
Pristup finansijama 14,6
Neodgovaraju a obrazovana radna snaga 11,2
Korupcija 10,6
Restiktivni radni propisi 8,2
Poreski propisi 6,9
Niska radna etika doma e radne snage 5,3
Poreske stope 4,1
Kriminal i kra e 2,2

18
 Propisi o stranoj valuti 1,9
Inflacija 1,7
Politi ka nestabilnost 1,0
Loše javno zdravlje 0,7
Nestabilnost vlade 0,0
Izvor: The Global Competitiveness Index 2009–2010, © 2009 World Economic Forum

Ekonomske slobode

Dostignuti stepen ekonomskih sloboda u jednoj zemlji može se posmatrati kroz dva indeksa, i to: indeks ekonomskih
sloboda Fondacije Heritage i indeks ekonomskih sloboda kanadskog Fraser instituta:

a) Indeks ekonomskih sloboda Fondacije Heritage (Index of Economic Freedom, Heritage Foundation) se više oslanja
na pokazatelje regulative u deset oblasti važnih za ekonomske slobode. Prema ovoj metodologiji, u 2010. godini, Crna
Gora zauzima 68. mjesto na svijetu najslobodnijih zemalja sa indeksom ija je vrijednost 63,6 što predstavlja pove anje
od 5,4 poena u odnosu na prethodnu godinu, kao rezultat unapre enja sedam od deset oblasti. Posmatraju i zemlje
Jugoisto ne Evrope, bolje rangirane zemlje od Crne Gore su: Albanija (53), Makedonija (56) i Rumunija (63), dok su
slabije rangirane Bugarska (74), Hrvatska (92), Srbija (104) i Bosna i Hercegovina (110).

Tabela 6: Ekonomske slobode u Crnoj Gori, 1

Deset ekonomskih sloboda Rezultat Promjena
Sloboda poslovanja 70,1
Trgovinske slobode 83,2
Fiskalne slobode 90,0
Javna potrošnja 54,4
Monetarne slobode 73,2
Investicione slobode 55,0
Finansijske slobode 50,0
Imovinska prava 40,0
Borba protiv korupcije 34,0
Sloboda na tržištu rada 86,4
Izvor: Index of Economic Freedom, Heritage Foundation

b) Drugi pokazatelj je indeks ekonomskih sloboda u svijetu prema Gwartneyu i Lawsonu (Index of Economic
Freedom of the World, EFW) koji objavljuje kanadski Fraser Institute. Indeks ekonomskih sloboda EFW je
razra eniji i obuhvata niz komponenti iz pet podru ja ekonomskih sloboda, a ocjene komponenti dobijene su na osnovu
više od 40 pokazatelja, od kojih veliki dio ine makroekonomski pokazatelji. Prema ovom indeksu objavljenom u
Godišnjem izvještaju ekonomskih sloboda u svijetu 2009, Crna Gora zauzima 81. mjesto na ljestvici najslobodnijih
zemalja na svijetu sa vrijednoš u indeksa od 6,58. Prema ovom indeksu sloboda, Crna Gora se nalazi ispred Srbije (84),
Makedonije (89), Hrvatske (95) i Bosne i Hercegovine (105), a iza Albanije (57), Rumunije (73) i Bugarske (76).

Tabela 7: Ekonomske slobode u Crnoj Gori, 2

Oblasti ekonomskih sloboda Rezultat Rang
Veli ina Vlade15 5,5 110
Pravna struktura i zaštita imovinskih prava 5,4 78
Pristup zdravom novcu 7,3 96
Sloboda me unarodne trgovine 7,4 45
Regulacija 7,3 33
Izvor: Economic Freedom of the World 2009 Annual Report

15
Odnosi se na ukupnu budžetsku potrošnju; transfere i subvencije; državna preduze a i investicije i najvišu grani nu poresku stopu.

19
Zaklju ak

Evropska unija ima 27 država lanica i 271 region. Socijalne i ekonomske razlike izme u ovih regiona su zna ajne
tako da svaki etvrti region ima bruto doma i proizvod (BDP) po stanovniku manji od 75% prosjeka svih 27 lanica. EU
je uvidjela potrebu smanjenja navedenih nejednakosti i ja anja konkuretnosti svih svojih regiona, kako bi, kao cjelina,
ostala konkurentna na svjetskim tržištima. Pojam konkurentnosti time se sve više proširuje i na regionalni nivo.
Konkurentan region je onaj region koji uspijeva da privu e i zadrži uspješne kompanije i pove a životni standard svojih
stanovnika. Kvalitetna radna snaga i ulaganja biraju upravo one regione koji se smatraju konkuretnima. Prema definiciji
Evropske komisije iz 1998. godine, regionalna konkurentnost podrazumijeva sposobnost regiona da proizvodi robu i
usluge koji e biti konkurentni na svjetskom tržištu.

U prošlosti, konkurentnost regiona se nastojala posti i privla enjem me unarodno konkurentnih kompanija, što se
pokazalo samo djelimi no uspješnom strategijom. Novi pristup regionalnom razvoju naglašava razvoj konkurentnosti
doma ih kompanija i podsti e održivo koriš enje svih vrsta resursa u pojedinom regionu.

Imaju i u vidu navedeno, EU je kreirala programe za podsticanje konkurentnosti koji pomažu regionima da predvide i
pokrenu privredne promjene tako što e podsta i inovativnost, razvoj društva znanja, zaštitu životne sredine i
poboljšanje pristupa svemu navedenom. Ja anje konkurentnosti svih crnogorskih JLS pretpostavka je konkurentnije
Crne Gore na globalnom nivou.

2.2 Teritorijalna i statisti ka podjela Crne Gore

2.2.1 Teritorijalna podjela

Ustavom Crne Gore jem i se pravo na lokalnu samoupravu, odnosno pravo gra ana i organa lokalne
samouprave da ure uju i upravljaju odre enim javnim i drugim poslovima, na osnovu sopstvene odgovornosti i
u interesu lokalnog stanovništva. Osnovni oblik lokalne samouprave je opština, a mogu se osnivati drugi oblici lokalne
samouprave. Ustavom je propisano da opština ima svojstvo pravnog lica i da je samostalna u vršenju svojih nadležnosti.
Pored ustavne regulative, nadležnosti lokalne samouprave propisane su i zakonskom regulativom.

Crna Gora je teritorijalno organizovana u 19 opština, Glavni grad i Prijestonicu. Granice opština, Glavnog grada i
Prijestonice utvr ene su granicama pripadaju ih naselja. Rad i finansiranje lokalne samouprave uredjen je kroz dva
vazna zakona:

1. Zakon o lokalnoj samoupravi (Sl. list RCG 42/03, 28/04, 75/05, 13/06, i Sl. list CG 88/09) kojim je uredjen nacin
obavljanja poslova JLS (jedinica lokalne samouprave). Zakon je usaglašen sa Evropskom poveljom o lokalnoj
samoupravi i u kom su usvojena na ela koja se odnose na decentralizaciju, demokratizaciju, supsidijarnost,
izjedna avanje hijerarhije izme u centralnih i lokalnih organa, na elo samoorganizovanja i na elo održivog razvoja.16

2. U poslednjih nekoliko godina zna ajne aktivnosti su posve ene reformi lokalnih javnih finansija. Krajem 2003. godine
donesen je Zakon o finansiranju lokalne samouprave (Sl. list RCG, 42/03 i 44/03, Sl. list CG 5/08 i 51/08) koji se
primjenjuje od januara 2004. godine. Izmjene Zakona o finansiranju lokalne samouprave, koje su stupile na snagu 01.
januara 2008. godine, trebalo je da predstavljaju zna ajno unapre enje finansiranja lokalne samouprave u smislu ve eg
stepena fiskalne autonomije i obezbje ivanja izdašnih prihoda iz kojih jedinice lokalne samouprave mogu da finansiraju
poslove iz svoje nadležnosti. Aktivnosti su usmjerene na ja anje fiskalnog kapaciteta JLS, što se uobli ava i kroz
zakonska rješenja.

2.2.2 Statisti ka podjela

Kada je u pitanju statisti ka podjela Crne Gore, prema kriterijumima EUROSTAT-a o podjeli države na prostorne jedinice
za statistiku, Crna Gora se posmatra kao jedan region. Bez obriza što je Crna Gora prema navedenoj klasifikaciji
jedan region, postoje zna ajne razlike u nivou razvijenosti jedinica lokalne samouprave (JLS), pa samim tim i širih
podru ja kojima pripadaju.
U Crnoj Gori ne postoje administrativno odre eni regioni. Ipak, za potrebe analize i prepoznavanja razvojnih
prioriteta, posmatranje JLS pojedina no može zna iti suviše mikro pristup. Sa druge strane, zbog ograni ene
16
Akcioni plan za reformu lokalne samouprave, 2009. godine.

20
mogu nosti absorpcije finansijskih sredstava na nivou JLS (izuzev Glavnog grada Podgorice), postoji potreba
posmatranja JLS u kontekstu prirodnog okruženja kojem pripada. Zbog prirode razvojnih problema, Nikši je uvršten
u kontinentalni region, a zbog svoje povezanosti sa primorskim opštinama, kako u dijelu pojedinih projekata koji se ve
realizuju, tako i u dijelu valorizacije svojih resursa kroz tranzitni turizam, Cetinje je uvršteno u primorski region. Dodatna
namjera bila je da se Podgorica kao glavni grad i administrativni centar izdvoji kako bi statisti ki pregled regionalnih
razlika bio realniji. Stoga, u Strategiji regionalnog razvoja klasifikovali smo regione Crne Gore na kontinentalni, središnji i
primorski region, prema geografskim obilježljima na slede i na in:

Kontinentalni region ine slede e opštine: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin, Plav, Pljevlja, Plužine,
Rožaje, Šavnik, Žabljak, Nikši .

U središnjem regionu imamo Glavni grad Podgoricu i opštinu Danilovgrad, koje ine 1/3 stanovništva Crne Gore.
Podgorica je glavni grad, administrativni, privredni, univerzitetski i politi ki centar Crne Gore.

Primorski region, u kontekstu SRR, ine: Cetinje, Bar, Budva, Herceg-Novi, Tivat, Kotor, Ulcinj.

2.3 Regionalne razlike

Teritorija države Crne Gore prostire se na 13.812km2, sa dužinom morske obale od 293,5km. Kad posmatramo jedinice
lokalne samouprave, postoji velika nesrazmjera u površini, broju stanovnika i gustini naseljenosti. U Crnoj Gori, Tivat je
najmanja opština po površini (46km2), dok je Nikši najve a (2.065km2). Kontinentalni region se prostire na 67,8%, a
primorski region na 18,1% teritorije Crne Gore.

Gustina naseljenosti u sva tri regiona je neujedna ena, tako da je naseljenost manja u kontinentalnom dijelu, u
odnosu na središnji i primorski region. Najve a gustina naseljenosti je u središnjem regionu (95,6 stanovnika/km2). Na
lokalnom nivou postoje zna ajne razlike u gustini naseljenosti, pri emu je najve a gustina naseljenosti u opštini Tivat
(296 stanovnika/ km2), a najmanja u opštini Plužine (5 stanovnika/ km2). U Crnoj Gori ima 1256 naselja, od ega je 3,2%
urbanih i 96,8% ruralanih naselja. Opština Pljevlja ima najve i (159), dok opština Tivat ima najmanji broj naselja (12). S
obzirom da su mogu nosti obrazovanja i zaposlenja ve e u urbanim naseljima, postoji stalna tendencija iseljavanja
ruralnih naselja.

Razvojni problemi sa kojima se danas suo ava veliki broj crnogorskih JLS koje zaostaju u socio-ekonomskom smislu
za prosjekom u zemlji, ukju uju niz negativnih obilježja od kojih su najzna ajniji: visok nivo nezaposlenosti,
nerazvijena infrastruktura, nizak dohodak, nizak nivo prihoda jedinica lokalne samouprave, starenje
stanovništva, niska gustina naseljenosti, te nedostatak kapaciteta jedinica lokalne samouprave za strategijsko
planiranje.

Uspješno vo enje regionalne politike EU, kao važne snage kohezije i ekonomskih integracija izme u regiona, zasniva se
na upotrebi niza pokazatelja, od kojih je najzna ajniji bruto doma i proizvod (BDP) per capita mjeren paritetom
kupovnih snaga (PKS). U Crnoj Gori, usljed nedostatka zvani nih podataka o bruto doma em proizvodu na nivou
jedinica lokalne samouprave, nije mogu e analizirati udio jedinica lokalne samouprave, ili regiona u ukupnom BDP-u
Crne Gore. Drugim rije ima, nije mogu e sagledati koje jedinice lokalne samouprave zaostaju za prosjekom razvijenosti
na nivou države ili su iznad njega, mjereno BDP PKS per capita. Ipak, u sagledavanju razlika u razvijenosti jedinica
lokalne samouprave i regiona u Crnoj Gori, zna ajni su pokazatelji regionalnih razlika koji su koriš eni kao elementi u
kalkulaciji indeksa razvijenosti.

U narednoj tabeli je dat pregled razlika na nivou JLS za odabrane pokazatelje u 2009. Kako pokazuje tabela, u
poslednje tri godine su o igledne zna ajne razlike u visini oporezivog dohotka po stanovniku, kako izme u jedinica
lokalne samouprave, tako i za razli ite godine na nivou iste jedinice lokalne samouprave. Tako je oporezivi
dohodak po stanovniku u 2007. godini bio najve i u opštini Budva i iznosio je 298,49 €, dok je najmanji bio u Opštini
Andrijevica i iznosio je 0,68 €. Ovaj dohodak per capita je u opštini Budva u 2008. i 2009. smanjen na 162,00 € i 31,43 €
respektivno, dok je u opštini Andrijevica tako e smanjen na 0,10 € i 0,0 € u 2008. i 2009. godini.

21
Tabela 8: Socio-ekonomske razlike na nivou jedinica lokalne samouprave
Jedinica lokalne samouprave
Pokazatelj
Minimum Maksimum Raspon
Ukupni oporezivi dohodak per capita (u €) u 2009. 0,0 61,36 -
Budžetski prihodi JLS17 per capita u € 34,61 2.298,55 66,41
Prosje na stopa nezaposlenosti u 2009. 6,72% 17,80% 2,65
Udio obrazovanog stanovništva (SSS, VS, VSS) u
44,90% 90,40% 2,01
stanovništvu od 15 do 64 godine
Opšte kretanje stanovništva u 2003. (1991=100) 71,51 135,78 1,89
Napomena: Kalulacije pokazatelja per capita su napravljene na osnovu podataka o broju stanovnika na osnovu popisa 2003. godine.
Izra unavanje udjela obrazovanog stanovništva u ukupnom stanovništvu dobi izme u 15 i 64 godine, ra eno je na osnovu podataka
iz popisa 2003. godine. Za izra unavanje opšteg kretanja stanovništva, koriš eni su podaci od dva poslednja popisa.

Tako e, razlike u budžetskim prihodima jedinica lokalne samouprave per capita su vidne, kako izme u jedinica
lokalne samouprave, tako i za razli ite godine na nivou iste jedinice lokalne samouprave. Tako su budžetski
prihodi jedinica lokalne samouprave per capita u 2007. bili najve i u opštini Budva i iznosili su 1.628,56 €, a najmanji u
opštini Berane (50,31€), što je 32 puta manje. Ovi prihodi per capita su u opštini Budva u 2008. i 2009. godini iznosili
3.321,14 € i 2.298,55 €, tako da je Budva tokom sve tri analizirane godine bila opština sa najve im budžetskim
prihodima per capita. Sa druge strane, u 2008. godini, najmanji budžetski prihod per capita je imala opština Andrijevica
(46,16€), a u 2009. godini opština Šavnik u iznosu od 34,61 € (što predstavlja pogoršanje u odnosu na 2008. kada su
budžetski prihodi per capita ove opštine iznosili 135,24 €).

Pokazatelj nezaposlenosti, odnosno prosje na stopa nezaposlenosti u 2007. godini je bila najniža u opštini Budva
(6,07%), a najviša u opštini Andrijevica (16,98%). U 2008. godini, najnižu stopu nezaposlenosti je i dalje imala opština
Budva (5,34%), dok je najve u stopu nezaposlenosti imala opština Cetinje gdje je stopa nezaposlenosti pove ana na
19,32% u odnosu na 9,02% u 2008. godini. U 2009. godini, opština Plužine je imala najnižu stopu nezaposlenosti
(6,72%), dok je najve u stopu nezaposlenosti i dalje imala opština Cetinje (17,80%), što je 2,65 puta više u odnosu na
stopu nezaposlenosti u opštini Plužine.

Razlike izme u opština su velike i kada je u pitanju broj stanovnika, odnosno prirodno kretanje stanovništva. Naime,
opštine u kontinentalnom dijelu Crne Gore, u periodu izme u dva poslednja popisa, karakteriše smanjenje broja
stanovnika, tako da je opština Plav imala najve u negativnu stopu rasta stanovništva (-28,5%), dok je opština Budva
imala najve u pozitivnu stopu rasta stanovništva (35,78%) u periodu izmedju dva popisa.

Pokazatelj obrazovanja stanovništva tako e ukazuje na velike razlike izme u JLS. Prema rezultatima popisa iz 2003.
godine o kretanju stanovništva starosti izme u 15 i 64 godine, kao i prema rezultatima popisa o obrazovanom
stanovništvu, opština Rožaje je opština sa najnižim udjelom obrazovanog stanovništva u ukupnom broju radno-
sposobnog stanovništva (44,90%), dok je najve i udio obrazovanog stanovništva u ukupnom stanovništvu izme u 15 i
64 godine u ovom periodu bilo u opštini Herceg-Novi (90,40%).

Pored zna ajnih razlika koje postoje izmedju jedinica lokalne samouprave, kada je rije o odabranim pokazateljima
kojima se mjeri njihova razvijenost, Crnu Goru karakteriše postojanje zna ajnih razlika u ovim pokazateljima i na nivou
regiona.

Analizom oporezivog dohotka po stanovniku, o igledne su razlike izme u regiona u minimalnim i maksimalnim
vrijednostima ovog pokazatelja po glavi stanovnika. Tako je oporezivi dohodak per capita bio najnižu u Kontinentalnom
regionu i iznosio je 5,99 EUR, ili 5,39 puta manje nego u Primorskom regionu (32,31 EUR) u 2009. godini.

Kada se posmatraju budžetski prihodi per capita prema regionima, najniža vrijednost je takodje zabilježena u u
kontinentalnom regionu (120,33 EUR), što je u 2009. godini bilo 4,84 puta manje nego u Primorskom regionu (582,61
EUR).

17
Umanjeni za prireze porezu na dohodak prihode iz Egalizacionog fonda, uslovne dotacije, donacije, pozajmice, subvencije, prihode od prodate
imovine i prenesena sredstva iz prethodne godine.

22
Pokazatelj nezaposlenosti, odnosno prosje na stopa nezaposlenosti, najviša je u Kontinentalnom regionu i iznosila je
14,65% u 2009. godini, dok je bila najniža u Središnjem regionu i iznosila je 9,09%. ,

Pokazatelj obrazovanja stanovništva je najve i u Središnjem regionu 78,54% i 1,22 puta je ve a nego u
Kontinentalnom regionu (gdje je iznosila 64,35%).

Važan pokazatelj regionalnog razvoja su i demografska kretanja. Me u regijama u depopulaciji prednja i Kontinentalni
region, koga karakteriše smanjenje broja stanovnika za 7,4% u 2003. godini u odnosu na 1991. godinu, dok je najve i
rast stanovništva ostvaren u Primorskom regionu od 14,62%. Detaljniji prikaz prethodno opisanih regionalnih razlika je
dat u sljede oj tabeli:

Tabela 9: Socio-ekonomske razlike na nivou regiona

Regioni
Pokazatelj
Minimum Maksimum Raspon
Ukupni oporezivi dohodak regiona per capita (u €) u 2009. 5,99 32,31 5,39
Budžetski prihodi regiona18 per capita u € 120,33 582,61 4,84
Prosje na stopa nezaposlenosti na nivou regiona u 2009. 9,09% 14,65% 1,62
Udio obrazovanog stanovništva (SSS, VS, VSS) u
64,35% 78,54% 1,22
stanovništvu od 15 do 64 godine
Opšte kretanje stanovništva u 2003. (1991=100) 92,6 114,62 1,24
Napomena: Kalulacije pokazatelja per capita su napravljene na osnovu podataka o broju stanovnika na osnovu popisa 2003. godine.
Izra unavanje udjela obrazovanog stanovništva u ukupnom stanovništvu dobi izme u 15 i 64 godine, ra eno je na osnovu podataka
iz popisa 2003. godine. Za izra unavanje opšteg kretanja stanovništva, koriš eni su podaci od dva poslednja popisa.

Pored razlika izmedju tri posmatrana regiona, Crnu Goru karakteriše postojanje razlika izmedju osnovnih pokazatelja
kojima se mjeri razvijenost, i unutar samih regiona. Ove razlike izme u opština u okviru istog regiona su prikazane u
sljede oj tabeli:

Tabela 10: Socio-ekonomske razlike na nivou jedinica lokalne samouprave u okviru regiona
Pokazatelj Razlike po JLS kontinentalnog Razlike po JLS središnjeg Razlike po JLS primorskog
regiona regiona regiona
Min Max Raspon Min Max Raspon Min Max Raspon
Ukupni oporezivi dohodak
0,3 19,08 63,56 13,76 83,70 6,08 7,98 61,36 7,67
per capita (u €) u 2009.
Budžetski prihodi JLS19 per 262,6
capita u € u 2009. 34,61 414,01 11,96 77,67 33,80 144,4 2298,55 15,91
0
Prosje na stopa
nezaposlenosti u 2009. 6,72 18,54 2,76 8,96 10,45 1,17 7,37 17,80 2,42
Udio obrazovanog
stanovništva (SSS, VS, VSS)
44,9 77,9 1,73 71,6 79,2 1,10 53,6 90,4 1,69
u stanovništvu od 15 do 64
godine, 2003
Opšte kretanje stanovništva
u 2003. (1991=100) 71,51 98,80 - 111,25 112,3 1,009 83,80 135,78 1,62

Napomena: Kalulacije pokazatelja per capita su napravljene na osnovu podataka o broju stanovnika iz popisa 2003. godine.
Izra unavanje udjela obrazovanog stanovništva u ukupnom stanovništvu dobi izme u 15 i 64 godine, ra eno je na osnovu podataka
iz popisa 2003. godine. Za izra unavanje opšteg kretanja stanovništva, koriš eni su podaci iz dva poslednja popisa.

S obzirom da su jedinice lokalne samouprave nosioci lokalnog i regionalnog razvoja, bitno je sagledati razvijenost
jedinica lokalne samouprave prema slede im pokazateljima: ljudski resursi, priviredni poslovi, unapre enje

18
Umanjeni za prireze porezu na dohodak prihode iz Egalizacionog fonda, uslovne dotacije, donacije, pozajmice, subvencije, prihode od prodate
imovine i prenesena sredstva iz prethodne godine.
19
Umanjeni za prireze porezu na dohodak prihode iz Egalizacionog fonda, uslovne dotacije, donacije, pozajmice, subvencije, prihode od prodate
imovine i prenesena sredstva iz prethodne godine.

23
stanovanja i ure enje prostora, zdravstvo, strateška dokumenta, rekreacija i kultura, obrazovanje i socijalna
zaštita.
Organizaciona struktura lokalnih samouprava
Zakonom o lokalnoj samoupravi propisano je da se za vršenje poslova uprave formiraju organi lokalne uprave
(sekretarijati, uprave, direkcije, biroi i sl.) i da se za vršenje specifi nih poslova osniva komunalna policija, posebne
službe i centri. Za vršenje poslova koji zahtijevaju posebna stru na znanja i samostalnost u radu mogu se, odlukom
predsjednika opštine, osnivati agencije. Ovo rješenje primijenjeno je u praksi, s tim što se broj organa u opštinama
kre e od jednog (Plužine) do šesnaest u opštini Nikši i Glavnom gradu Podgorici. Tako e, zna ajne su razlike i u broju
privrednih društava i javnih ustanova iji je osniva lokalna samouprava.

Ažurnost u donošenju strateških dokumenta

Važan pokazatelj razvijenosti lokalnih samouprava je i ažurnost u donošenju strateških dokumenta. Stupanjem na snagu
novog Zakona o ure enju prostora i izgradnji objekata ( Sl. List CG, br. 51/08) lokalne samouprave imaju obavezu da
donesu novi Prostorno-urbanisti ki plan lokalne samouprave. Ve ina opština je u toku izrade i donošenja prostorno-
urbanisti kog plana.

Kada je u pitanju strateški plan razvoja, ve ina JLS je imala strategiju koja je odnosila na period 2004 – 2008. godinu.
Nove strateške planove razvoja lokalne samouprave, donijele su opštine: Berane, Bijelo Polje, Kolašin, Plav i Nikši .
Pored ovog osnovnog strateškog dokumenta, postoji potreba za izradom strateških dokumenata poput Strategija razvoja
turizma opštine, Strategija ruralnog razvoja opštine, Plan upravljanja kulturnim dobrima, kao i Plan upravljanja prirodnim
dobrima. Me utim, u najve em broju JLS nije prepoznata potreba za donošenjem ovih strateških dokumenata.

Privredni poslovi lokalne samouprave

Jedan od bitnih pokazatelja regionalnog razvoja je i privredna infrastruktura na teritoriji jednica lokalne samouprave.
Svi regionu imaju zastupljenju poslovnu infrastrukturu u vidu preduzetni kih zona, industrijskih zona, slobodnih
zona, biznis inkubatora. Najve u površinu i razvijenost privrednih zona ima primorski region (oko 3.200ha, u pore enju
sa 670ha u kontinentalnom i 1.300ha u središnjem dijelu zemlje), s obzirom na veli inu zona opština Ulcinj, Budve i
Bara. Privredne zone opštine Budva usmjerene su na razvoj turizma, dok su privredne zone u opštini Bar mješovite,
pomorske i servisne namjene. Ipak, poslovna infrastruktura nije dovoljno razvijena i postoji potreba za unapre enjim u
svim regionima.

Važan pokazatelj regionalnog razvojnog potencijala na nivou regiona je i broj preduzetnika, mikro, malih i srednjih
preduze a (MMSP). Prema broju preduzetnika i MMSP, prednja i primorski region, koji ima 2,2 puta više registrovanih
preduzetnika i MMSP od kontinentalnog dijela. Najve i broj aktivnih preduzetnika i MMSP je u Glavnom gradu, ak 30%
ukupnog broja MSP u Crnoj Gori (za više detalja vidjeti Annex 1).

2.4 SWOT analiza (snage, slabosti, šanse i prijetnje)

SWOT analiza predstavlja presjek svih faktora koji uti u na stanje i razvoj lokalnih samouprava. Snage i slabosti su
unutrašnji pozitivni i negativni elementi na koje se može uticati, dok su šanse i prijetnje spoljašnji pozitivni i negativni
faktori na koje se ne može uticati, ali se mogu predvidjeti, usaglašavati, i može im se prilago avati.

Analiza snaga, slabosti, šansi i prijetnji za tri regiona izra ena je u saradji sa lokalnim samoupravama20. SWOT analiza
je ura ena prema slede im faktorima: ljudski resursi, životna sredina, ekonomske aktivnosti, infrastruktura i usluge, kao i
strateški razvojni planovi i propisi.

20
Na osnovu informacija prikupljenih kroz RR standard.

24
SWOT ANALIZA KONTINENTALNI REGION
SNAGE SLABOSTI
Ljudski resursi Raspoloživi ljudski resursi Nezaposlenost
Relativno dobre mogu nosti obrazovanja Neuskla enost ponude i tražnje na tržištu radne snage
Obrazovno stanovništvo Depopulacija
Visok odliv obrazovanih ljudi
Životna sredina Biološka raznovrsnost, postoje a i potencijalna Neadekvatno upravljanje otpadom i otpadnim vodama –
zašti ena podru ja nerazvijena komunalna infrastruktura
Vodni i šumski resursi, poljoprivredno zemljište Odsustvo djelotvornih mehanizama za održivo
Zainteresovanost lokalnih samouprava i upravljanje prirodnim resursima
stanovništva za rješavanje problema životne Nedovoljni kapaciteti (uopšte, kao i za razvoj projekata
sredine; saradnja sa civilnim sektorom za EU fondove)
Niska energetska efikasnost
Ekonomske Potencijali za razvoj ruralnog turizma Nerazvijena privredna infrastruktura Komplikovane
aktivnosti Strateški razvoj turizma administrativne procedure
Razvoj preduzetništva Neorganizovan otkup poljoprivrednih proizvoda
Biznis centri
Potencijal za razvoj šumarstva
Industrija zasnovana na poljoprivredi
Saobra ajna i Razvijena telekomunikaciona mreža Nedovoljno razvijen sektor informacionih tehnologija
javna Putna i željezni ka infrastruktura
infrastruktura Pristup osnovnim uslugama u ruralnom podru ju
Strateški i Postoji svjest o potrebi donošenja Nepostojanje prostorno planske dokumentacije
razvojni planovi, strategija razvoja JLS Nepostojanje sektorskih strategija
propisi U toku je donošenje prostorno-urbanisti kih Nepostojanje planova razvoja komunalnih poslova
planova lokalnih samouprava Nepostojanje lokalnih planova zaštite životne sredine
Nepostojanje baza podataka lokalne samouprave
Nedostatak finansijskih sredstava
ŠANSE PRIJETNJE
Ljudski resursi Ulaganje u doživotno obrazovanje Nizak prirodni priraštaj stanovništva
Otvaranje novih obrazovnih institucija Dalja depopulacija stanovništva
Obuke o EU programima Slabi kapaciteti za pripremu EU projekata
Životna sredina Bogata prirodna baština Zastarjele tehnologije (Pljevlja, Nikši ); visoke emisije
Razvojni potencijali ruralnih podru ja CO2
EU fondovi i ostali potencijalni izvori finansiranja Nelegalna gradnja koja ugrožava prirodne i druge
Obnovljivi izvori energije (vjetar, biomasa, voda) vrijednosti
Unapre enje upravljanja šumama, uz ve i stepen Neplanska sje a šuma
uklju enosti lokalnih samouprava Nedostatak finansijskih sredstava
Elementarne nepogode
Ekonomske Novi trendovi u turizmu (biciklizam, lovni turizam, Razvoj masovnih turisti kih projekata u susjednim
aktivnosti splavarenje...) državama
Rastu a me unarodna tražnja za ruralnim
turizmom Globalna i EU konkurencija
Fondovi i aktivnosti Vlade CG i EU za razvoj
privrede i poboljšanje poslovnog okruženja
Nemogu nost privla enju sredstava za razvoj obnovljivih
Novi trendovi razvoja organske hrane
izvora energije
Razvoj informacione tehnologije
Transfer znanja i tehnologija
Razvoj MSP
Saobra ajna i Izgradnja autoputa Bar-Boljare Nepronalažnje investitora za ulaganja u infrastrukturu
javna Privatno-javno partnerstvo
infrastruktura
Strateški planovi Mogu nost prekograni ne saradnje Neuskla enost politika razvoja lok. samouprave i države
i strategije, (IPA programi ) Nepovoljni izvori eksternog finansiranja
propisi Decentralizacija upravljanja razvojem Usporen proces decentralizacije
Nesprovo enje donesenih strateških planova

25
SWOT ANALIZA SREDIŠNJI REGION
SNAGE SLABOSTI
Ljudski resursi Obrazovne institucije Nedovoljna socijalna inkluzija
Obrazovna struktura Nerazvijen sistem cjeloživotnog obrazovanja
Pozitivna demografska kretanja
Mogu nost zaposlenja
Životna sredina Bogat biodiverzitet Niska energetska efikasnost
Djelimi no izgra ena komunalna infrastruktura Nizak stepen svijesti o životnoj sredini, posebno o
Progres u pripremi projektne dokumentacije klimatskim promjenama
Relativno dobro razvijeni kapaciteti Neadekvatno zbrinjavanje posebnih tokova otpada
Neadekvatna kontrola pritisaka i nedovoljno efikasno
sprovo enje zakona
Ekonomske Biznis centri Nedovoljna valorizacija kulturno – prirodne baštite
aktivnosti Razvijanje privredne infrastrukture Nizak stepen ulaganja u istraživanje i razvoj
Preduzetništvo Zaštita intelektualne svojine
Veliki broj MSP Zna ajan stepen neiskoriš enosti poljoprivrednog
Odli ni uslovi za razvoj malog i srednjeg biznisa zemljišta
Definisanje agroindustrijskih zona Smanjena likvidnost preduze a
Turisti ki potencijali
Saobra ajna i Ulaganja u putnu inftrastrukturu Kvalitet transportnih usluga
javna Aerodrom Zastarjela željezni ka infrastruktura
infrastruktura Dobra saobra ajna povezanost
Razvijena telekomunikaciona mreža
Strateški i Višegodišnji investicioni plan Potreban novi strateški plan razvoja lokalne
razvojni planovi, Detaljni urbanisti ki planovi samouprave
propisi Potreban geografski informacioni sistem
Ne postoji pouzdana baza statisti kih podataka
Neuskla enost dinamike razvoja Glavnog grada sa
ostalim djelovima države
ŠANSE PRIJETNJE
Ljudski resursi Obuke EU programa Nedostatak svjesti o potrebi obrazovanja i
Ulaganje u doživotno obrazovanje usavršavanja vještina
Obrazovanje osoba sa posebnim potrebama Odlazak mlade i visokokvalitetne radne snage u druge
Pove anje ponude radne snage razli itih države
profesionalnih profila
Životna sredina Unapre enje energetske efikasnosti u industriji; Pritisci na poljoprivredno zemljište
standardi za energetski efikasnu gradnju Svi oblici zaga enja životne sredine, posebno
Obnovljivi izvori energije (sunce) industrijsko zaga enje
Primjena novih znanja i tehnologija Višestruki pritisci na zašti ena podru ja
Unapre enje sistema selektivnog sakupljanja
otpada
Ekonomske Ulaganje u istraživanje i razvoj Nedostatak finansijskih sredstava
aktivnosti Primjena novih znanja i tehnologija Globalna i EU konkurencija
E-trgovina Pad investicionih aktivnosti
Dalje unapre enje privredne infrastukture Pad tražnje za nekretninama
Skadarskog jezera kao turisti ke destinacije
Novi trendovi u turizmu (seoski turizam, biciklizam,
agroturizam...)
Vodni potencijal
Potencijal za razvoj poljoprivrede
IT biznis inkubator
Saobra ajna i Geografski položaj Visoka frekvencija saobra aja tokom ljetnje sezone
javna Potencijali za kombinovane na ine saobra aja Nepronalažnje investitora za ulaganja u infrastrukturu
infrastruktura Izgradnja autoputa Bar-Boljare
Jadransko-jonski koridor
Digitalizacija sredstava za masovnu komunikaciju
Strateški planovi i Prekograni na saradnja Nesprovo enje donesenih strateških planova
strategije, propisi EU fondovi

26
SWOT ANALIZA PRIMORSKI REGION
SNAGE SLABOSTI
Ljudski resursi Blizina obrazovnih institucija Neuskla enost ponude i tražnje na tržištu radne snage
Smanjen broj radnih mjesta van sezone

Životna sredina Atraktivnost podru ja - prirodne i kulturne Neadekvatno planiranje i upravljanje prostorom
vrijednosti (nedostatak integralnog pristupa)
Me unarodna/ prekograni na saradnja Neadekvatno upravljanje otpadom i otpadnim vodama
Lokalni planovi i programi zaštite životne sredine Nizak stepen svijesti o životnoj sredini, posebno o
ura eni u ve em broju opština klimatskim promjenama
Nedovoljno zašti enih podru ja
Nedjelotvoran rad inspekcija
Ekonomske Biznis inkubator u Baru Nedovoljno razvojena privredna infrastruktura
aktivnosti Kulturno-istorijska baština Nepovezanost turizma i poljoprivrede
Ulaganja u turizam i hotelijerstvo Nedovoljno razvijena turisti ka infrastruktura
Pove ani turisti ki kapaciteti Sezonski turizam
Razvoj malog i srednjeg preduzetništva
Saobra ajna i javna Luka Bar Visoka frekvencija saobra aja tokom ljetnje sezone
infrastruktura Aerodrom Loša putna infrastruktura
Strateški i razvojni Postoji svjest o potrebi donošenja Nedostatak lokalne strategije razvoja turizma
planovi, propisi strategija razvoja opštine
U toku je donošenje prostorno-urbanisti kih
planova lokalnih samouprava
ŠANSE PRIJETNJE
Ljudski resursi Prekvalifikacija radne snage Nedostatak svjesti o potrebi obrazovanja i
Obuke o EU programima usavršavanje vještina
Priliv radne snage iz okruženja
Životna sredina Biološka i pejzažna razvnovrsnost Devastacija prostora kroz neplansku i nelegalnu
Prirodni resursi – more i obalno podru je gradnju
Obnovljivi izvori energije (sunce) Zaga enje mora
EU fondovi i ostali potencijalni izvori finansiranja Negativni uticaji klimatskih promjena, elementrane
nepogode

Ekonomske Novi vidovi turizma (nauti ki turizam) Smanjenje broja turista

aktivnosti Privatno – javno partnerstvo Razvoj masovnih turisti kih projekata u susjednim
Rastu a me unarodna tražnja za novim državama
destinacijama
Proširenje turisti ke sezone
Saobra ajna i javna Strateški položaj Luke Bar Konkurencija drugih luka u Mediteranu
infrastruktura Izgradnja marina Nepronalažnje investitora za ulaganja u infrastrukturu
Jadransko jonski koridor
Izgradnja autoputa Bar-Boljare
Strateški planovi i Prekograni na saradnja Mogu e neuskla enosti izme u politika razvoja
strategije, propisi EU fondovi lokalnih samouprava i države

2.5. Postoje i instrumenti za smanjenje regionalnih razlika

2.5.1 Instrumenti politike regionalnog razvoja

Politika regionalnog razvoja u Crnoj Gori nije definisana i ure ena jednim zakonskim aktom. Pojedini segmenti
regionalnog razvoja, na direktan ili indirektan na in, inkorporirani su u druge propise i zakone od Ustava do pojedina nih
zakonskih rješenja. Za ovu priliku izdvajamo:
- Zakon o lokalnoj samoupravi (Sl. list RCG 42/03, 28/04, 75/05, 13/06 i Sl. list CG 88/09)21;
- Zakonom o finansiranju lokalne samouprave (Sl. list RCG, br. 42/03 i 44/03; Sl.list CG br. 5/08 i 51/08);
- Zakon o porezu na dobit pravnih lica (Sl. list RCG, br. 65/01, 12/02, 80/04, Sl.list CG br. 40/08 i 86/09);
- Zakon o koncesijama (Sl. list CG, 08/09);
- Zakon o kontroli državne pomo i (Sl. list 74/09)22.

21U pripremi je novi Zakon o lokalnoj samoupravi kojim e se izvršiti dalja decentralizacija i prenošenje nadležnosti na nivo lokalne samoupave.
Zakon e biti u skladu sa evropskim standardima u oblasti efikasnog i demokratskog upravljanja lokalnih samouprava.

27
Zakonom o lokalnoj samoupravi propisano je da opštini za vršenje poslova iz sopstevne nadležnosti pripadaju javni
prihodi utvr eni zakonom. Za obavljanje sopstvenih poslova od neposrednog i zajedni kog interesa za lokalno
stanovništvo opština može, shodno odredbama ovog zakona, propisati visinu poreza, taksi i naknada. U skladu sa
Zakonom o lokalnoj samoupravi i drugim propisima, opština donosi:
- Planove i programe razvoja;
- Program ure ivanja gra evinskog zemljišta;
- Prostorne i urbanisti ke planove;
- Budžet i završni ra un budžeta;
- Plan kapitalnih poboljšanja i investicionu politiku;
- Planove i programe u pojedinim upravnim oblastima, u skladu sa posebnim zakonima;
- Program razvoja i zaštite životne sredine.

Zakonom o finansiranju lokalne samouprave ure eni su izvori sredstava, na in finansijskog izravnanja i koriš enja
uslovnih dotacija, kao i na ina finansiranja sopstvenih poslova lokalne samouprave utvr enih Ustavom, zakonom i
drugim propisima. Prema odredbama ovog zakona, finansiranje sopstvenih poslova opštine vrši se iz sopstvenih izvora,
zajedni kih poreza i naknada koje uvodi država, Egalizacionog fonda i dotacija iz budžeta države.

Sopstveni izvori finansiranja: opštine imaju fiskalnu autonomiju, tj. pravo da uvode sopstvene poreze, takse, naknade i
ostale prihode.
- Lokalni porezi (prirez porezu na dohodak fizi kih lica, porez na nepokretnosti, porez na potrošnju, porez na
firmu ili naziv, porez na neizgra eno gra evinsko zemljište i porez na igre na sre u i zabavne igre);
- Lokalne takse (boravišna taksa, lokalne komunalne taksa i lokalne administrativne takse);
- Lokalne naknade (naknada za ure ivanje gra evinskog zemljišta, naknada za koriš enje opštinskih puteva i
naknada za zaštitu i unapre enje životne sredine);
- Ostali lokalni prihodi (prihodi od imovine u vlasništvu opštine i prihodi od imovinskih prava, nov ane kazne i
kamate, prihodi od koncesionih naknada za obavljanje komunalnih djelatnosti i prihodi od drugih koncesionih poslova
koje opština zaklju i u skladu sa zakonom, prihodi koje svojom djelatnoš u ostvare opštinski organi, službe i
organizacije, prihodi od samodoprinosa, prihodi po osnovu donacija i subvencija i drugi prihodi utvr eni zakonom).

Zajedni ki porezi i naknade koje uvodi država: Država dio prihoda ostvarenih putem poreza i nakanada direktno
usmjerava opštinama:
- 10% prihoda od poreza na dohodak fizi kih lica ostvarenih na teritoriji odnosne opštine, osim za Prijestonicu
kojoj se ustupa 15% prihoda po tom osnovu;
- 50% prihoda od poreza na promet nepokretnosti ostvarenih na teritoriji odnosne opštine;
- 30% prihoda od koncesionih i drugih naknada za koriš enje prirodnih bogatstava (šume, vode, rudno blago,
pijesak, šljunak i kamen).

Egalizacioni fond: Zakonom o finansiranju lokalne samouprave se utvr uju izvori finansiranja Egalizacionog fonda,
uslovi na osnovu kojih opštine sti u pravo na koriš enje sredstava iz Egalizacionog fonda i kriterijumi raspodjele
sredstava ovog Fonda. Sredstva Fonda obezbje uju se iz prihoda od:
- Poreza na dohodak fizi kih lica u visini od 11% ukupno ostvarenih prihoda po tom osnovu i
- Poreza na promet nepokretnosti u visini od 20% ukupno ostvarenih prihoda po tom osnovu.

Pravo na koriš enje sredstava Fonda imaju opštine iji je fiskalni kapacitet po stanovniku, u godini koja prethodi godini
za koju se vrši fiskalna egalizacija, manji od prosje nog fiskalnog kapaciteta po stanovniku na nivou svih opština.

Uslovne dotacije budžeta Crne Gore: Iz Budžeta države opštinama se obezbje uju dotacije za finansiranje prioritetnih
investicionih projekata. Pravo na uslovne dotacije imaju opštine koje su donijele višegodišnji investicioni plan (donose se
za period od 5 godina) kojim su utvr uju: kapitalni zahtjevi, kapitalne nabavke, prioriteti uticaja na životnu sredinu, uticaj
na budžet, izvori finansiranja i obrazloženje za svaki projekat u planu. Opštinama se, na ime uslovnih dotacija, može
odobriti najviše do 50% iznosa sredstava predvi enih za realizaciju investicionog projekta.

22
Od važnosti su tako e i: Zakon o državnoj imovini (Sl. list CG 21/09), Zakon o naseljima (Sl. List RCG 29/90, 29/90, 27/94, 27/94) i Zakon o
podjeli Socijalisti ke Republike Crne Gore na opštine - (17/65, 17/65, 6/70 i 10/60, 6/65, 45/90).

28
Zakonom o porezu na dobit pravnih lica se ure uje sistem i uvodi obaveza pla anja poreza na dobit pravnih lica.
Stopa poreza na dobit je proporcionalna i iznosi 9% od poreske osnovice. Prihodi ostvareni po ovom osnovu pripadaju
budžetu Crne Gore. Ovim zakonom je definisano da se novoosnovano pravno lice u privredno nedovoljno razvijenim
opštinama, koje obavlja proizvodnu djelatnost, osloba a pla anja poreza na dobit za prve tri godine od po etka
obavljanja djelatnosti.

Zakon o koncesijama definiše uslove, na ine, kriterijume, postupak davanja koncesija i predmet koncesija:
- Odluku o davanju koncesije može donijeti Vlada Crne Gore, Skupština Crne Gore i opština.
- Rok na koji se daje koncesija odre uje se u zavisnosti od javnog interesa, predmeta koncesije, vremena
potrebnog za povrat investicije i ostvarivanja primjerene dobiti na osnovu koncesione djelatnosti. Ukoliko odluku o
davanju koncesije donosi Vlada i opština rok ne može biti duži od 30 godina, niti duži od 60 godina ukoliko odluku donosi
Skupština.
- Procjenu vrijednosti predmeta koncesije vrši organ nadležan za imovinu.

Koncesiona naknada za koncesije koje daje Vlada je prihod budžeta Crne Gore. Me utim, 30% koncesione naknade
Vlada usmjerava prema opštini na ijoj teritoriji se nalazi predmet koncesije.

Zakon o kontroli državne pomo i je osnovni propis za uspostavljanje sistema državne pomo i u Crnoj Gori. Ovim
zakonom su definisani uslovi, postupak davanja i kontrole koriš enja državne pomo i, primjenom principa tržišne
ekonomije, o uvanja konkurencije i obezbje enja transparentnosti izvršavanja obaveza preuzetih potvr enim
me unarodnim ugovorima23. Prema metodologiji Evropske unije, državna pomo se, prema primarnim ciljevima dodjele,
dijeli na slede e kategorije: horizontalna, sektorska i regionalna državna pomo . Horizontalna državna pomo je
namijenjena ve em broju korisnika, bez favorizovanja unaprijed odre enih (poznatih) privrednih djelatnosti, privrednih
subjekata, odnosno proizvoda i usluga i znatno manje narušava tržišnu konkurenciju od sektorske državne pomo i.
Sektorska državna pomo je namijenjena odre enim djelatnostima, odnosno sektorima, i samim tim u ve oj mjeri
narušava, ili prijeti da naruši konkurenciju na tržištu. Regionalna državna pomo se dodjeljuje sa ciljem podsticanja
privrednog razvoja manje razvijenih i nerazvijenih regiona, u prvom redu onih u kojima je životni standard izuzetno nizak
ili u kojima postoji visok nivo nezaposlenosti. Ova kategorija državne pomo i se dodjeljuje privrednim subjektima u
regionima gde se ulaganja smatraju opravdanim zbog postojanja ekonomskih, prirodnih, socijalnih i/ili drugih
nedostataka. Državna pomo se može realizovati putem sljede ih instrumenata/vrsta državne pomo i: subvencije;
poreske olakšice (poreska osloba anja, poreska izuze a, otpis poreza i doprinosa); povoljni zajmovi – krediti; garancije
i ostali instrumenti.

2.5.2 Klju ne institucije

Ministarstvo ekonomije vrši poslove uprave kordinacije koje se ti u utvr ivanja prijedloga i sprovo enja strategije i
politike regionalnog razvoja Crne Gore. Za potrebe institucionalizacije regionalne politike, u Ministarstvu ekonomije je
formiran Sektor za razvoj koji je zadužen za: izradu i pra enje ostvarivanja strategije regionalnog razvoja Crne Gore;
pripremu i ocjenu razvojnih investicionih projekata koji su od interesa za Crnu Goru; izradu tekstova nacrta i prijedloga
zakona i drugih propisa iz oblasti razvoja i regionalnog razvoja i, u tom kontekstu, prilago avanje nacionalnog
zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije iz oblasti razvoja i regionalnog razvoja. Tako e, Ministarstvo
ekonomije je zaduženo za odre ivanje stepena regionalne razvijenosti putem kategorizacije i tipologije podru ja Crne
Gore; predlaganje podsticajnih mehanizama i mjera razvojnih politika na državnom i lokalnom nivou zna ajnih za
kreiranje novog, optimalnog ambijenta za razvoj Crne Gore, kao i ravnomjerni regionalni razvoj; podsticanje partnerstva
me u jedinicama lokalne uprave i predlaganje mjera u cilju stvaranja jedinstvene regionalne politike lokalnih zajednica;
me unarodnu i regionalnu saradnju; poboljšanje regulatorno-administrativnog okvira, promociono djelovanje,
pripremanje i ostvarivanje planova razvoja.

Ministarstvo finansija, izme u ostalog, vrši poslove uprave koji se odnose na utvr ivanje prijedloga teku e ekonomske
politike Crne Gore i pra enje njenog ostvarenja; simuliranje, testiranje i ocjenu efekata ekonomskih i razvojnih mjera i
institucionalnih promjena. Ministarstvo finansija daje mišljenje sa aspekta biznis barijera na zakone i druge propise, koje
predlažu organi državne uprave; te javne prihode (carine, porezi, doprinosi, takse, naknade i dr.), kojima se finansiraju
javni rashodi na nivou države i na nivou jedinica lokalne samouprave. Ovo Ministarstvo ure uje i sistem finansiranja
lokalne samouprave i uti e na kreiranje i realizaciju poreske politike.

23
Ovaj zakon se ne primjenjuje za podsticaj razvoja poljoprivrede i ribarstva.

29
Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave vrši poslove uprave koji se odnose na organizaciju i djelokrug
lokalne samouprave, a zaduženo je i zafunkcionisanje i primjenu propisa iz oblasti lokalne samouprave. Tako e, ovo
Ministarstvo zaduženo je za teritorijalnu organizaciju lokalne samouprave i me unarodnu saradnju jedinica lokalne
samouprave sa jedinicama lokalne samouprave drugih država, kao i saradnju sa me unarodnim organizacijama i
specijalizovanim tijelima, i daje mišljenja na zakone, druge propise ili opšte akte kojima se ure uje sistem državnih
organa i lokalne samouprave.

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede vrši poslove uprave koji se odnose na: utvr ivanje prijedloga
teku e i razvojne politike, mjere agrarne politike, predlaganje i konstituisanje sistemskih rješenja u poljoprivredi i
preduzimanje mjera za njeno sprovo enje; zaštitu, iskoriš avanje i unaprje ivanje poljoprivrednog zemljišta; biljnu
proizvodnju; sto arstvo; organsku proizvodnju; veterinarstvo; p elarstvo; slatkovodno, morsko ribarstvo i marikulturu;
ruralni razvoj; primjenu savremene tehnike i tehnologije u poljoprivredi; predlaganje mjera i analiziranje njihovog uticaja
na ekonomski položaj i uslove privre ivanja subjekata iz oblasti poljoprivrede i agroindustrije; razvojnu politiku u oblasti
šumarstva; gazdovanje šumama i šumskim zemljištem, o uvanje, ekonomsko koriš enje i unaprje ivanje šuma;
monitoring planiranja gazdovanja šumama; zdravstvenu zaštitu šuma; razvojnu politiku u oblasti lovstva; gazdovanje i
upravljanje sa divlja i, lovstvo i gazdovanje u lovištima; izradu programa i planova gazdovanja sa divlja i; razvojnu
politiku u upravljanju vodama, obezbje enju i koriš enju voda, vodnog zemljišta i vodo-izvorišta za vodosnabdijevanje,
zaštiti voda od zaga ivanja, ure enju voda i vodotoka i zaštiti od štetnog dejstva voda; predlaganje sistemskih i drugih
podsticajnih mjera za unaprje enje ovih oblasti.

Ministarstvo turizma24 vrši poslove uprave koji se odnose na: razvoj turizma, ugostiteljstvo, turisti ku ponudu, uslove
privre ivanja u turizmu, selektivne oblike turizma; sistemske mjere i mjere teku e ekonomske politike u oblasti turizma;
povezivanje pomorskog i kontinentalnog turizma; razvoj privatnog sektora u turizmu; formiranje turisti kih mjesta i
podru ja; kategorizaciju i klasifikaciju turisti kih objekata; programe obrazovanja kadrova u turizmu; realizaciju programa
i projekata održivog razvoja; održivu valorizaciju potencijala i ekoloških prednosti nacionalnih parkova i zašti enih
podru ja prirode sa aspekta razvoja turizma; realizaciju programa i projekata u pravcu smanjenja uticaja klimatskih
promjena u sektoru turizma; realizaciju investicionih programa od interesa za održiv turisti ki razvoj; pra enje
infrastrukturnih projekata u funkciji razvoja turizma; promocije investicija u sektoru turizma.

Ministarstvo ure enja prostora i zaštite životne sredine, izme u ostalog, vrši poslove uprave koji se odnose na:
integralno planiranje, upravljanje i valorizaciju prostora; održivi razvoj; strateško planiranje prostora i životne sredine;
izradu i donošenje državnih planskih dokumenata. Ovo Ministarstvo daje mišljenja i saglasnosti na lokalna planska
dokumenta; zaduženo je za izradu i donošenje lokalnih planskih dokumenata od strane Vlade; kao i za izradu i
donošenje planova za objekte privremenog karaktera u zoni morskog dobra i nacionalnih parkova. Zaduženo je za
sprovo enje mjera održivog razvoja u oblasti zaštite životne sredine, regulaciju strateške procjene uticaja na životnu
sredinu, integrisano sprje avanje i kontrolu zaga ivanja; zaštitu prirode (flora i fauna, nacionalni parkovi, zašti ena
prirodna dobra, biodiverzitet, održivo koriš enje prirodnih resursa); primjenu novih i tehnologija istije proizvodnje;
upravljanje otpadom i otpadnim vodama; sistem komunalnih djelatnosti; izradu standarda zaštite životne sredine;
predlaganje mjera teku e i razvojne politike i analiziranje njihovog uticaja na ekonomski položaj privrednih subjekata i
preduzetnika iz resora ministarstva.

Ministarstvo rada i socijalnog staranja vrši poslove uprave koji se odnose na: kreiranje i vo enje politike radnih
odnosa, zaštite na radu, zarada i drugih primanja iz rada i po osnovu rada; kreiranje i vo enje politike tržišta rada,
zapošljavanja i obrazovanja odraslih za potrebe tržišta rada u svim oblicima rada izuzev u državnim organima.

Ministarstvo prosvjete i nauke vrši poslove uprave koji se odnose na: projektovanje, izgradnju i razvoj obrazovno-
vaspitnog sistema; uslove za osnivanje i rad obrazovno-vaspitnih ustanova i organizacija; razvoj nau no-istraživa ke
djelatnosti; razvoj nau nih i istraživa kih organizacija i službi, razvoj nauke i primjenu nau nih dostignu a u pojedinim
podru jima; poslove tehnološkog razvoja; sistem finansiranja ustanova, organizacija i službi u oblasti nauke; pripremu
nacionalne politike, strategije i akcionih planova za mlade; izgradnju i razvoj sistema sporta.

Ministarstvo za informaciono društvo, izme u ostalog, vrši poslove uprave koji se odnose na: predlaganje i
sprovo enje utvr ene politike u oblasti uspostavljanja i razvoja informacionog društva; prati stanje i priprema prijedloga
mjera i planova za podsticanje razvoja i unaprje enje stanja informaciono-komunikacione infrastrukture saradnju sa
24Ministarstvo turizma i održivog razvoja (od 29.12.2010.godine) nastalo objedinjavanjem Ministarstva turizma i Ministarstva uredjenja prostora i
zaštite životne sredine.

30
organima lokalne uprave i privredom, posebno sa malim i srednjim preduze ima, kao i sa nevladinim organizacijama i
udruženjima civilnog društva na promociji i razvoju usluga informacionog društva i informaciono-komunikacionih
tehnologija.

Direkcija za razvoj malih i srednjih preduze a vrši poslove koji se odnose na: definisanje strategije razvoja malih i
srednjih preduze a, pripremanje i realizaciju programa i projekata za razvoj malih i srednjih preduze a, koordinaciju
programa, mjera i aktivnosti koje se odnose na razvoj malih i srednjih preduze a; istraživanje uticaja zakonskih i drugih
akata na razvoj malih i srednjih preduze a; pripremanje programa za edukaciju preduzetnika, izradu projekata i staranje
o organizovanju regionalnih i lokalnih centara za podršku razvoja malih i srednjih preduze a, predlaganje i
obezbje ivanje realizacije specijalnih programa za podsticaj razvoja malih i srednjih preduze a (podsticaj razvoja
franšizinga, lizinga, tehnoloških parkova, inkubatora, itd.

Direkcija za saobra aj, izme u ostalog, vrši poslove koji se odnose na: upravljanje, razvoj, gradnju, rekonstrukciju,
održavanje i zaštitu državnih puteva Crne Gore.

Direkcija javnih radova vrši poslove koji se odnose na: stru ne poslove u vezi sa izgradnjom i rekonstrukcijom objekata
primarne tehni ke infrastrukture, objekata državnih organa, zdravstva, obrazovanja, kulture i sporta, kompleksa i
objekata na atraktivnim turisti kim lokacijama i drugih objekata koji su od javnog interesa i iju izgradnju finansira država,
a koji se odnose na prethodne i pripremne radove, studije, istražne radove i investicione programe, davanje stru ne
ocjene na dokumentaciju za donošenje investicionih odluka, pribavljanje rješenja o lokaciji i urbanisti ko-tehni kim
uslovima za pojedine objekte; izradu i tehni ku kontrolu tehni ke dokumentacije, pribavljanje saglasnosti i odobrenja za
gra enje; javno oglašavanje i sprovo enje postupka ustupanja radova; zaklju ivanje ugovora o gra enju; vršenje
stru nog nadzora i kontrole kvaliteta izvedenih radova ugra enih materijala i opreme; tehni ki pregled, prijem izvedenih
radova, pribavljanje odobrenja za upotrebu objekta; evidenciju, pla anje i kontrolu finansijskog utroška sredstava.

2.5.3 Pregled nekih mjera politike regionalnog razvoja i efekti

Sredstva usmjerena za implementaciju politike regionalnog razvoja nijesu definisana Zakonom o Budžetu. Me utim,
ministarstva, direkcije, zavodi i druge institucije u okviru svojih programskih aktivnosti uvažavaju kriterijume regionalne
usmjerenosti i efekata u pogledu ukupnog razvoja manje razvijenih opština. U skladu sa navedenim, realizuje se
institucionalna podrška razvoju preduzetništva i malog i srednjeg biznisa, u saradnji sa bankama, pri emu se prioritet
daje projektima u manje razvijenim opštinama. Najve i broj manje razvijenih opština u Crnoj Gori pripada
kontinentalnom dijelu i prema raspoloživim podacima u prethodnom periodu na ovom podru ju je realizovano više od
70% projekata.
Tako e, u prethodnom periodu uloženi su zna ajni napori da se mogu nosti obrazovanja i zdravstvene zaštite u ine
dostupnijim stanovništvi manje razvijenih djelova zemlje, u odnosu na raniju praksu.

Institucije na državnom nivou

Investiciono-razvojni fond - Tokom perioda 2007-2009. godine Upravni Odbor Fonda za razvoj (danas Investiciono-
razvojni fond) usvojio je odluke o pružanju kreditne podrške za ukupno 146 projekata malih i srednjih preduze a. U eš e
Fonda u realizaciji pomenutih kredita iznosilo je 18,49 mil €, a realizacijom kredita koji su na ovaj na in odobreni stvoreni
su uslovi za otvaranje dodatnih 735 radnih mjesta. U strukturi odobrenih kredita u velikoj mjeri je izražena regionalna
komponenta prilikom odobravanja kredita: u kontinentalnim i manje razvijenim opštinama odobreno je 108 kredita
(74,0% od ukupno odobrenih projekata), ija je vrijednost iznosila 13,30 mil € (71,2%) odobrenih sredstava Fonda. Ovim
projektima je otvoreno 531 radno mjesto, što je 72,2% od ukupnog broja novootvorenih radnih mjesta.

Zavod za zapošljavanje Crne Gore - Posredstvom Programa zapošljavanja i Inoviranog programa zapošljavanja,
Zavod za zapošljavanje Crne Gore odobrava kreditna sredstva nezaposlenim licima, pravnim licima i preduzetnicima za
realizaciju ekonomski održivih biznis ideja. U posmatranom periodu Zavod je podržao 2.119 projekata sa 12,60 mil € i po
ovom osnovu je zaposleno 3,049 lica. Od ukupnog broja nezaposlenim licima je odobreno 87,8% projekata ija
vrijednost predstavlja 81,6% odobrenih kredita. Opštine u kontinentalnom dijelu Crne Gore su iskoristile najve i dio
kredita: 1,601 projekat (75,6%), ukupne vrijednosti od 8,83 mil € (70,1%). Posredstvom navedenih projekata otvoreno je
2,127 radnih mjesta (69,7%).
Direkcija za razvoj malih i srednjih preduze a - Preko Direkcije za razvoj malih i srednjih preduze a su realizovani
projekti za podsticanje konkurentnosti, stvaranje uslova za konstantan rast i razvoj potencijala preduze a. Ovim
projektima je podržana realizacija 371 projekta u vrijednosti od 13,40 mil € i otvaranje 1,509 radnih mjesta. Za opštine u

31
kontinentalnoj Crnoj Gori su odobrena 184 projekta (49,6%), ukupne vrijednosti od 5,18 mil € (38,7%) i omogu en je
posao za 672 radnika (44,5%). Tokom 2009. godine došlo je do zna ajnog smanjenja kreditne aktivnosti koja je
uzrokovana finansijskom krizom. U ovoj godini je ukupno odobreno 1,49 mil € za realizaciju 21 projekta, koji su omogu ili
otvaranje 158 novih radnih mjesta. Svega 2 projekta (9,5%) su realizovana u kontinentalnom dijelu.

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede - U okviru svojih nadležnosti i u saradnji sa me unarodnim

institucijama, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede realizuje projekte koji imaju za cilj podsticanje razvoja
poljoprivrede. Osnovni instrument državne podrške za podsticanje razvoja poljoprivrede, sela, ribarstva, voodoprivrede i
šumarstva je Agrobudžet putem koga je u prethodnom periodu (2007-2009.) realizovano projekata u vrijednosti od 43,37
mil€. Uz Agrobudžet, razvoj sela, poljoprivrede i ribarstva podržava se i iz sljede ih izvora: programi vodoprivrede i
Uprave za vode; program ‘’POSAO ZA VAS’’ Vlade Crne Gore; projekti Direkcije javnih radova; Kreditna sredstva i
preduzetni ka inicijativa i sredstva me unarodnih projekata.

Državna pomo - Ukupno dodijeljena državna pomo u Crnoj Gori je u 2008. godini iznosila 45,89 mil €, što je više za
54,1% u odnosu na 2007. godinu, kada je ista iznosila 24,84 mil €. U eš e državne pomo i u BDP-u je pove ano sa
0,88% u 2007. na 1,49% u 2008. godini (horizontalna pomo 2,26 mil €, sektorske državne pomo i 21,39 mil € i
regionalne pomo i 22,24 mil €, uz zna ajno smanjenje horizontalne državne pomo i u korist sektorske i regionalne
pomo i).25 U 2008. godini najviše je bio koriš en instrument A1 (budžetska podrška i pomo : donacije, subvencije
kamate, otpis duga i umanjeni iznosi prilikom prinudnih poravnanja) u iznosu od 40,22 mil €.
U 2009. godini regionalna pomo dodijeljena je u visini od 141.068 €. Regionalna državna pomo je dodijeljena na
osnovu:
- Programa aktivnosti na stimulisanju razvoja proizvodnje u poljoprivredi, razvoj turizma i zapošljavanja u 2008. godini
opštine Bijelo Polje za nezaposlene, poljoprivrednike i sitne preduzetnike, za koji je podnosilac Opština Bijelo Polje i
- Programa pomo i Nikši kom mlinu, za koji je podnosilac Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

Me unarodne institucije/projekti

U prethodnom periodu, zna ajan doprinos ravnomjernijem regionalnom razvoju dali su i projekti koje realizuju
me unarodne organizacije, a koji su finansirani kako iz sredstava bilaternalne pomo i (USAID – pomo Sjedinjenih
Ameri kih Država, GTZ – Njema ka tehni ka saradnja, MEDNEM i CARITAS – Luksemburg, OADP – pomo države
Danske itd), tako i iz fondova EU i FAO, posebno u dijelu podrške razvoju poljoprivrede i poboljšanju ambijenta za
bavljenje proizvodnjom. Od zna aja su i projekti koje realizuje UNDP, a koji su tako e usmjereni na rješavanje problema
zaštite životne sredine i poboljšanje poslovnog ambijenta. Tako e, u toku su brojne intervencije i programi me unarodne
saradnje u oblastima zaštite biodiverziteta, mora i obalnog podru ja, šumarstva i obnovljivih izvora energije. Predmet
me unarodnih projekata pomo i su tako e, u zna ajnom obimu, i energetska efikasnost i klimatske promjene, te razvoj
projektne dokumentacije i implementacija projekata komunalne infrastrukture.

Instrument za pretpristupnu pomo (IPA)

Od po etka 2008. godine Crna Gora ima pristup novom programu pomo i - Instrumentu za pretpristupnu pomo (IPA -
Instrument for PreAccession Assistance) koji predstavlja objedinjeni nastavak dosadašnjih programa (CARDS, PHARE,
ISPA i SAPARD) namijenjenih državama koje su kandidati i potencijalni kandidati za lanstvo u EU. IPA je priprema za
koriš enje sredstava iz strukturnih i kohezionog fonda, koji e Crnoj Gori biti na raspolaganju nakon ulaska u Evropsku
uniju. Iz tog razloga je neophodno da nosioci razvoja, kroz IPA program, steknu sposobnost da upravljaju sredstvima EU
fondova.

Evropska komisija je za period 2007 - 2010. godine za Crnu Goru opredijelila 131,3 mil €, a što je u regionu zapadnog
Balkana ini državom sa najve om evropskom pomo i po stanovniku. Crna Gora, kao i ostale države potencijalni
kandidati za lanstvo u EU (Srbija, Bosna i Hercegovina i Albanija), ima pravo na sredstva iz dvije komponente IPA
programa:
- Podrška tranziciji i izgradnja institucija i
- Regionalna i prekograni na saradnja.

Komponenta koja se odnosi na podršku tranziciji i razvoju institucija je namijenjena ministarstvima i drugim institucijama
javne uprave na nacionalnom nivou, dok su korisnici sredstava druge komponente lokalna samouprava, nevladin sektor,

25 Tokom 2007. godine nije dodjeljivana pomo koja je namijenjena regionalnom razvoju.

32
neprofitna poslovna udruženja i asocijacije itd. Države koje imaju status kandidata (Hrvatska, Makedonija, Turska) mogu
da koriste preostale tri komponente: regionalni razvoj; razvoj ljudskih resursa i ruralni razvoj.

IPA komponenta III - regionalni razvoj može podržati projekte koji pokrivaju oblast: transporta, zaštite životne sredine i
unapre enja regionalne konkurentnosti. Kao takva, ova komponenta se može smatrati prete om Evropskog fonda za
regionalni razvoj i Kohezionog fonda, koje koriste pojedine zemlje lanice EU.

IPA komponenta IV - razvoj ljudskih resursa je usmjerena ka ostvarivanju svojih ciljeva u smislu obrazovanja,
zapošljavanja, obuka i socijalne inkluzije, kao i ekonomske i socijalne kohezije, i kao takva predstavlja prete u
Evropskog socijalnog fonda.

IPA komponenta V - Ruralni razvoj (IPARD) pruža podršku u razvoju politike ruralnog razvoja i pripremi za
sprovo enje i upravljanje Zajedni kom poljoprivrednom politikom EU. Komponenta ruralni razvoj usmjerena je na
proizvodnju hrane i razvoj ruralnih podru ja i kao takva predstavlja pripremu za koriš enje sredstava iz Evropskog
poljoprivrednog fonda za ruralni razvoj nakon pristupanja Evropskoj uniji.

U Crnoj Gori su u toku pripreme za koriš enje IPA komponenti III, IV i V.

U okviru IPA II komponente (prekorani na saradnja), Crna Gora u estvuje u 7 programa, i to:
etiri bilateralna susjedska programa:
1. Albanija – Crna Gora
2. Bosna i Hercegovina – Crna Gora
3. Hrvatska – Crna Gora
4. Srbija – Crna Gora
Jadranskom susjedskom programu, i
Dva transnacionalna programa:
1. Program Jugoisto na Evropa
2. Mediteranski program

IPA sredstva alocirana za Crnu Goru za 2007-2009. godinu po programima su prikazana u slijedecoj tabeli:

Tabela 11: IPA sredstva alocirana za Crnu Goru za 2007-2009. godinu, po programima
II IPA KOMPONENTA 2007 2008 2009
€ € €
II Prekograni na saradnja 3.900.000 4.500.000 4.700.000
Jadranski program 730.000 1.240.000 1.360.000
SEE TP (Program Jugoisto na Evropa) 680.000 740.000 840.000
MED (Mediteranski program) 200.000 200.000 200.000
Crna Gora - Albanija 600.000 600.000 600.000
Crna Gora - Bosna i Hercegovina 600.000 600.000 600.000
Crna Gora - Hrvatska 500.000 500.000 500.000
Crna Gora - Srbija 600.000 600.000 600.000

Programi se sprovode kroz periodi no raspisivanje javnih Poziva za dostavljanje prijedloga projekata.

Globalni mehanizi finansiranja u oblasti klimatskih promjena

Crna Gora kao zemlja u razvoju ima pravo na finansijsku podršku iz namjenskih fondova uspostavljenih u okviru
UNFCCC-a (kakav je Globalni fond za životnu sredinu – GEF). Podrška ostvarivanju nacionalnih ciljeva zemalja u
razvoju je tako e predvi ena i kroz transfer tehnologija. U okviru Kojoto protokola definisan je Mehanizam istog razvoja
(Clean Development Mechanism – CDM) koji otvara mogu nosti koriš enja dodatnih sredstava i alatki za ostvarivanje
nacionalih ciljeva smanjenja emisija i prilago avanja. Kopenhagenski sporazum predvi a zna ajnu pomo za zemlje u
razvoju za ostvarivanje nacionalnih ciljeva smanjenja emisija do 2020. godine i sprovo enje nacionalno prikladnih
aktivnosti (tzv. NAMAs, od engl. Nationally Appropriate Mitigation Actions).

33
Analiza navedenih instrumenata regionalne politika potvrdjuje da dosadašnji razvoj Crne Gore, i pored primjenjenih
mjera, karakteriše kontinuirana demografska migracija iz kontinentalnog dijela zemlje u središnji i primorski
region i znatno nepovoljniji ekonomski indikatori (manji broj preduzetnika, MMSP, manje radno sposobnog
stanovništva, visoka nezaposlenost, izostanak zna ajnijih investicija).

Brojne aktivnosti politike regionalnog razvoja realizovane su kroz razli ite institucije javne uprave, uz poštovanje
na ela regionalne usmjerenosti, kako bi, u krajnjem, doprinijeli ravnomjernijem regionalnom razvoju. Dva su osnovna
razloga zbog kojih ne možemo biti zadovoljni efektima do sada sprovo enih aktivnosti u okviru politike regionalnog
razvoja: 1) izostanak adekvatnog upravljanja, odnosno kooordinacije aktivnosti politike regionalnog razvoja -
Nepostojanje adekvatne koordinacije najbolje potvr uje nemogu nost da se objedine podaci o do sada sprovedenim
aktivnostima i efektima istih, te se na osnovu toga teško može govoriti o opravdanosti jednih ili drugih mjera. i 2)
neravnomjerno ulaganje u osnovnu i poslovnu infrastrukturu u Crnoj Gori - neulaganje u osnovnu i poslovnu
infrastrukturu tokom dužeg vremenskog perioda, bez obzira na uzroke, uticalo je na demografsko pražnjenje pojedinih
djelova zemlje što dodatno otežava mogu nosti ubrzanog razvoja tih teritorija, i zahtijeva posebne mjere politike
regionalnog razvoja u narednom periodu. Tako e, izostanak infrastrukture opredijelio je i investiocionu aktivnost tako da,
bez obzira na bogatstvo prirodnih resursa, kontinentalnu Crnu Goru karakteriše odsustvo investicionih projekata koji bi
obezbijedili zapošljenje za lokalno stanovništvo.

Imaju i u vidu navedeno, u narednom periodu, u fokusu politike razvoja treba da bude ostvarenje ravnomjernijeg
regionalnog razvoja koje ne e biti zasnovano na usporavanju razvijenih, ve na stvaranju uslova za ubrzani razvoj
manje razvijenih djelova zemlje. Upravo zato, pitanje koordinacije aktivnosti politike regionalnog razvoja postaje
posebno važno i u okviru toga definisanje jasnih i objektivnih mjerila razvijenosti.

Tako e, u fokusu treba da bude ja anje konkurentnosti nerazvijenih regiona kroz poboljšanje osnovne i poslovne
infrastrukture, te kreiranje uslova koji e zadržati, a onda i privu i stanovništvo da naseljava ova podru ja. Kako bi se
uredio sistem koordinacije aktivnosti politike regionalnog razvoja i definisala metodologija za što objektivnije
sagledavanje nivoa razvijenosti jedinica lokalne samouprave i regiona kojima pripadaju, predlaže se priprema i usvajanje
Zakona o regionalnom razvoju.

Izgradnja osnovne i poslovne infrastrukture može biti finansirana iz postoje ih budžetskih sredstava, kroz javno-
privatno partnerstvo, kreditna zaduženja i iz fondova Evropske unije koji su, uz zahtijevano u eš e za kofinansiranje,
bespovratna sredstva. Makroekonomska stabilnost sistema, kao preduslov za politiku regionalnog razvoja i svaku drugu
politiku, može biti ugrožena dodatnim zaduživanjem. Sa druge strane, postoje a budžetska sredstva namijenjena
kapitalnim investicijama kako na lokalnom tako i na nacionalnom nivou, predstavljaju osnovu za višestruko (4-6 puta)
ve i investicioni potencijal. Iz toga razloga, Strategija regionalnog razvoja afirmiše projektni pristup i orijentaciju na EU
fondove, kroz bolju povezanost potreba na lokalnom i prioriteta na nacionalnom nivou, bolju koordinaciju i ja anje
kapaciteta jedinica lokalne samouprave da prepoznaju svoj li ni interes i potrebe u okvirima raspoloživih razvojnih
mogu nosti i da isti budu prepoznati me u prioritetima razvoja na nacionalnom nivou.

2.6 Indeks konkurentnosti crnogorskih JLS

Nacionalna konkurentnost Crne Gore zasniva se na konkurentnosti preduze a u svim dijelovima zemlje,
odnosno na kvalitetnom poslovnom okruženju i poslovnom sektoru. Za poboljšanje konkurentnosti nije potrebno
razvijati samo najmanje razvijene regione, ve treba uklju iti i ostale, otkrivanjem potencijalnih izvora rasta pojedinog
regiona i uklanjanjem prepreka rastu njihove konkurentnosti.

Realno sagledavanje po etne pozicije regionalne konkurentnosti na nivou JLS unutar Crne Gore predstavlja prvi i
bitan korak na tom putu. Polaze i od njene perspektive, u istraživanju konkurentnosti se iznose injenice o stanju u
glavnim podru jima konkurentnosti crnogorskih JLS, prepoznaju potencijali, ograni enja konkurentskih sposobnosti i
njihovi uzroci, u cilju omogu avanja vo enja uravnotežene i dugoro no održive regionalne razvojne politike. Detaljnije
informacije o razvijenosti pojedinih opština, o problemima, ali i pogodnostima s kojima se stanovnici i preduzetnici tih
JLS susre u, predstavljaju korisne informacije privrednicima i posebno, potencijalnim investitorima. Javnom sektoru i
državnoj upravi, tako e, mogu koristiti informacije o razvijenosti i konkurentnosti, kao osnova za donošenje razvojnih
programa, kreiranja i sprovo enja reformi.
U cilju odre ivanja stepena konkurentnosti JLS neophodno je razviti Indeks konkurentnosti koji prati i ocjenjuje
konkurentnost 21 JLS u Crnoj Gori. Primjena regionalnog indeksa konkurentnosti olakšava pra enje i analizu uticaja
novih propisa, zakona, mjera i poslovnih odluka.

34
Indeks konkurentnosti prestavlja pokazatelj stepena konkurentnosti jedinice lokalne samouprave i regiona i
ra una se na osnovu indikatora, koji su razvrstani u 8 kategorija (podindeksa), od kojih po 4 ine dva osnovna
indeksa>
a) kvalitet poslovnog sektora (demografija, zdravlje i kultura; obrazovanje; osnovna infrastruktura i javni sektor;
poslovna infrastruktura) i
b) kvalitet poslovnog okruženja (investicije i preduzetni ka dinamika; razvijenost preduzetništva; ekonomski rezultati -
nivo; ekonomski rezultati - dinamika).

Indeks pruža mogu nost me usobnog pore enja jedinica lokalne samouprave i regiona na nivou indeksa i podindeksa.

U toku izrade Strategije nisu bili dostupni podaci za izra unavanje indeksa, pa je narednom periodu potrebno je uložiti
dodatne napore kako bi se podaci koji su trenutno nedostupni obezbijedili, odnosno oni koji nisu dostupni zamijenili
odgovaraju im dostupnim podacima26.

2.7 Indeks razvijenosti

Novi model definisanja razvijenosti jedinica lokalne samouprave unaprje uje objektivnost i kvalitet postupka. Postupak
ocjenjivanja i razvrstavanja teritorijalnih jedinica zasniva se na korištenju jedinstvenog kriterijuma koji zovemo indeks
razvijenosti. Indeks razvijenosti je kompozitni pokazatelj koji se ra una kao ponderisani prosjek više osnovnih
društveno-ekonomskih pokazatelja u cilju mjerenja stepena razvijenosti jedinica lokalne samouprave. Ti pokazatelji se
mogu svrstati u tri grupe, i to:
(i) pokazatelje ekonomske razvijenosti,
(ii) pokazatelje strukturnih promjena, i
(iii) pokazatelje demografske razvijenosti.

Osnovni cilj izra unavanja indeksa razvijenosti je što objektivnije mjerenje socio-ekonomskih razlika me u jedinicama
lokalne samouprave i/ili me u regionima zemlje. Naglasak na socio-ekonomskim obilježjima kao klju nom kriterijumu za
mjerenje razvijenosti je u skladu sa direktivama EU. Važan kriterijum za izbor pokazatelja postaje procjena njegovog
doprinosa stvaranju što objektivnije slike o socio-ekonomskim razlikama me u opštinama.

U skladu sa izabranim pokazateljima, a na osnovu date metodologije, za Crnu Goru je izra unat indeks razvijenosti27
kao prosje no ponderisano odstupanje standardizovanih vrijednosti osnovnih pokazatelja od nacionalnog prosjeka.
Pokazatelji koji ulaze u sastav indeksa razvijenosti izra unati su na osnovu podataka u periodu od tri godine28 koje
prethode postupku ocjenjivanja, odnosno indeks razvijenosti kao takav, predstavlja pokazatelj odstupanja nivoa
razvijenosti jedinice lokalne samouprave za period od tri godine, od nacionalnog prosjeka za isti period.

Izra unavanjem indeksa razvijenosti za Crnu Goru, za period 2007-2009. godina, dobijena je sljede a
kategorizacija jedinica lokalne samouprave:
- JLS ija je vrijednost indeksa ispod 50% prosjeka za Crnu Goru - opštine Plav, Plužine i Šavnik
- JLS ija je vrijednost indeksa izme u 50% i 75% prosjeka za Crnu Goru - opštine Andrijevica, Berane,
Kolašin, Bijelo Polje, Mojkovac, Rožaje, Prijestonica Cetinje i Ulcinj su opštine sa nivoom razvijenosti izme u 50% i 75%
nacionalnog prosjeka;
- JLS ija je vrijednost indeksa izme u 75% i 100% prosjeka za Crnu Goru - opštine Pljevlja, Žabljak, Nikši ,
Danilovgrad, i Bar;
- JLS ija je vrijednost indeksa izme u 100% i 125% prosjeka za Crnu Goru ,
- JLS ija je vrijednost indeksa iznad 125% prosjeka za Crnu Goru - opštine Budva, Kotor, Herceg Novi, Tivat i
Glavni grad Podgorica.
U skladu sa navedenim, jedinice lokalne samouprave koje se nalaze ispod 75% nacionalnog prosjeka, mogu biti
predložene za dodatne poene prilikom kandidovanja razvojnih projekata za finansiranja kako iz nacionalnih tako i iz
sredstava komponente III IPA-e, namijenjenje regionalnom razvoju. Pri tome je važno ista i da pojekti moraju zadovoljiti
traženi nivo kvaliteta i kriterijume.

26
Za više detalja o metodologiji za izra unavanje indeksa konkurentnosti pogledati Annex 8.1.
27
Detaljnije o metodologiji izra unavanja indeksa razvijenosti vidjeti Annex 8.2.
28 Period od tri godine je uzet u skladu sa metodologijom koju EU koristi u svojoj regionalnoj politici.

35
3. STRATEŠKI CILJEVI

U dosadašnjem periodu realizovane su brojne aktivnosti koje su imale izraženu regionalnu komponentu, a sprovo ene
su bilo kao samostalna aktivnost Vlade Crne Gore preko resornog ministarstva i nadležnih institucija, bilo u saradnji sa
jedinicama lokalne samouprave, i/ili u saradnji sa me unarodnim razvojnim agencijama.

Suo eni sa izraženim regionalnim razlikama, a u kontekstu evropskih integracija i potrebe za ja anjem konkurentnosti,
Strategijom regionalnog razvoja Crne Gore želi se obezbijediti koordiniran pristup održivom socio-ekonomskom
razvoju svih djelova zemlje povezivanjem potreba na lokalnom sa prioritetima na nacionalnom nivou, u zajedni koj
aktivnosti svih društvenih aktera, radi postizanja ravnomjernijeg razvoja zemlje i smanjenja socio-ekonomskih razlika.

U tom smislu, Strategija predstavlja važan sastavni dio planiranja razvojnog procesa cjelokupne Crne Gore, iji je
krajnji cilj da doprinese socio-ekonomskom razvoju Crne Gore u skladu sa principima održivog razvoja, a na na in da svi
djelovi zemlje budu što konkurentniji u globalnom kontekstu, te da ostvare i unaprijede sopstvene razvojne potencijale.

Ostvarivanje navedenog cilja mogu e je kroz ispunjenje slede ih specifi nih strateških ciljeva:

1. Ravnomjerniji razvoj jedinica lokalne samouprave

Kroz prilago avanje i bolju povezanost potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa prioritetima razvoja na
nacionalnom nivou, te uskla ivanje potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa raspoloživim nacionalnim i EU
fondovima koji su namijenjeni razvoju;
2. Ubrzani razvoj manje razvijenih jedinica lokalne samouprave
Kroz obezbje ivanje uslova za prepoznavanje, pove anje i optimalno koriš enje njihovih razvojnih potencijala
eliminisanjem uzroka koji spre avaju njihov razvoj;
3. Regionalni razvoj i zaštitta životne sredine
Kroz unapre enje uslova za održivo koriš enje prirodnih resursa, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj
komunalne infrastrukture, pružaju i posebnu podršku podru jima koja zaostaju u razvoju.

3.1 Strateški cilj 1: Ravnomjerniji razvoj jedinica lokalne samouprave i regiona

3.1.1 Svrha i opravdanost

Ovaj cilj zasnovan je na potrebi da se bolje povežu razvojni prioriteti na nacionalnom nivou sa potrebama regiona i
jedinica lokalne samouprave, odnosno njihovih gra ana, kako bi se raspoloživa sredstva trošila tako da doprinose
ostvarivanju nacionalnih i lokalnih razvojnih ciljeva na koherentan i integrisan na in.

Opravdanost ovog cilja ogleda se u injenici da lokalno stanovništvo i nosioci razvoja na lokalnom nivou bolje poznaju
probleme i poteško e koji sprje avaju ili usporavaju razvoj njihove sredine, od onih koji razvoj planiraju sa nacionalnog
nivoa. Ovim putem, nosioci razvoja na lokalnom nivou, a samim tim i na nivou regiona, imaju mogu nost da direktno
komuniciraju sa predstavnicima nacionalne vlasti prilikom identifikovanja prioritetnih potreba njihovih zajednica i da
predlažu zajedni ka strateška rješenja.

Putem izrade strateških planova razvoja jedinica lokalne samouprave, prema unaprijed odre enoj metodologiji,
bi e definisana struktura potrebnih projekata za razvoj lokalne zajednice. Prepoznati projekti, ijom realizacijom se
osigurava razvoj jedinice lokalne samouprave te obezbje uje podizanje kvaliteta života gra ana na njenoj teritoriji, bi e
uklju eni u zajedni ku bazu projekata i postati važno sredstvo za usmjeravanje finansijskih sredstava namijenjenih
razvoju jedinica lokalne samouprave i regiona kojima pripadaju.

Efektivan održivi razvoj podrazumijeva zajedni ko promišljanje u prepoznavanju prioritetnih potreba i mogu ih rješenja
za njihovo zadovoljenje. Nerijetko, rješenje problema na lokalnom nivou podrazumijeva aktivnost i izvan granica jedinice
lokalne samouprave o kojoj je rije . Upravo iz toga proisti e potreba povezivanja potreba na lokalnom i regionalnom
nivou, sa razvojnim prioritetima na nacionalnom nivou, kako bi raspoloživa sredstva našla najbolju namjenu, te kako bi
se ostvario ravnomjerniji regionalni razvoj.

36
3.1.2 Na in ostvarenja

Za potrebe ovog strateškog cilja, u okviru procesa izrade Strategije regionalnog razvoja, Ministarstvo ekonomije koristilo
je alat/metodologiju pod nazivom Regionalni razvojni standard (RR standard), koji je, izme u ostalog, za cilj imao
utvr ivanje razvojnih prioriteta jedinica lokalne samouprave, a samim tim i regiona kojima iste pripadaju.

Prepoznati razvojni prioriteti JLS-a, odnosno regiona kojima pripadaju, osnova su za budu e usmjeravanje investicija u
prioritetna podru ja i njihovu specijalizaciju. Ovako definisani razvojni prioriteti predstavljaju smjernice jedinicama lokalne
samouprave u izradi strateških planova razvoja. Tako e, dobra su osnova za budu e planiranje na nacionalnom nivou
prilikom izrade programskih dokumenata koja daju okvir za korištenje strukturnih instrumenata Kohezione politike EU29.
Važno je napomenuti da prioriteti regiona predstavljaju objedinjenje prioritete JLS-a koji pripadaju navedenom regionu,
pri emu su prikazani oni koji su zajedni ki za ve inu JLS iz posmatranog regiona.

3.1.2.1 Prioriteti regiona

Suo avaju i se sa sve ve im produbljivanjem socio-ekonomskih razlika i razvojnih mogu nosti u razli itim
regionima, javlja se potreba za politikom regionalnog razvoja. Osim toga, u okruženju globalnog tržišta i ekonomije,
potrebno je podsta i razvojne potencijale pojedinih podru ja, kako bi se podigla njihova konkurentost. Dodatan faktor,
koji uti e na porast zna aja regionalnog razvoja je proces pristupanja EU.

Svaka jedinica lokalne samouprave u Crnoj Gori, a samim tim i region kojem pripada, ima svoje specifi nosti prepoznate
kao “teritorijalni kapital”30. U njenom teritorijalnom kapitalu leži osnova razli itosti pojedina ne JLS u odnosu na druge,
i istovremeno predstavlja osnov za njen razvoj i privla enje investicija.
Cilj politike regionalnog razvoja je da pomogne JLS i regionima kojima pripadaju da iskoriste svoj teritorijalni
kapital i na taj na in pove aju svoju konkurentnost u odnosu na druge regione. U cilju maksimiziranja efekata
regionalne politike, ja anja postoje eg razvojnog potencijala, smanjenja regionalnih nejednakosti i boljeg povezivanja
potreba na lokalnom i regionalnom sa definisanjem prioriteta na nacionalnom nivou, te imaju i u vidu zajedni ke snage,
slabosti, mogu nosti i prijetnje, definisani su prioriteti razvoja za sva tri regiona u Crnoj Gori. Na osnovu definisanih
prioriteta, utvr ene su mjere i/ili oblasti u kojima treba intervenisati kako bi se maksimizirao teritorijalni kapital regiona.

Svaki region Crne Gore ima svoje razvojne potencijale i razli ite razvojne probleme. Stoga, u svrhu ja anja razvojnog
potencijala regiona i smanjenja regionalnih razlika, definisani su prioriteti razvoja za kontinentalni, središnji i primorski
region.

Slika 5: Prioriteti razvoja kontinentalnog regiona

29 Misli se, prije svega, na SCF (Strategic Cohierent Framework)

30 Izvor: Green Paper on Territorial Cohesion Turning territorial diversity into strength, Commission of the European Communities, 2008
http://ec.europa.eu/regional_policy/consultation/terco/paper_terco_en.pdf

37
I. Razvoj ljudskih resursa
- Unapre enje tržišta rada i sistema zapošljavanja
- Ja anje kapaciteta lokalnih samouprava za strateško planiranje i koriš enje EU fondova i drugih raspoloživih
izvora finansiranja
- Promovisanje društvene inkluzije
- Ulaganje i izgradnja sistema doživotnog obrazovanja
II. Poboljšanje konkurentnosti razvojem poslovne infrastrukture i okruženja
- Izgradnja i opremanje privrednih zona, biznis inkubatora, poslovno – razvnojih centara
- Primjena nisko karbonskih tehnologija
- Komunikacione mreže, promovisanje i koriš enje novih ICT-a
III. Razvoj komunalne, javne i putne infrastrukture
- Održavanje i unapre enje komunalne i javne infrastrukture, prije svega upravljanje otpadnim vodama i
otpadom
- Izgradnja, održavanje i unapre enje putne infastrukture (željezni kog, vazdušnog i drumskog saobra aja)
- Ve i stepen bezjednosti u saobra aju
IV. Poboljšanje konkurentnosti održivim koriš enjem privrednih, ruralnih i kulturnih resursa
- Dalje unaprje enje ruralnog i novih vidova turizma (biziklizam, splavarenje, lovni turizam i sl)
- Izgradnja zimskih centara i potrebne turisti ke infrastrukture
- Promocija regionalnih klastera radi ja anja turisti kog potencijala
- Održivi razvoj poljoprivrede
- Održivi razvoj šumarstva i vodoprivrede
- Razvoj energetike (obnovljivi izvori energije, primjena mjera energetske efikasnosti i sl.)
- Razvoj prera iva ke industrije na održivi na in
- Valorizacija prirodne i kulturne baštine
V. Unapre enje sistema upravljanja prirodnim resursima i zaštita životne sredine
(detaljnije razra eno u okviru strateškog cilja 3).

Slika 6: Prioriteti razvoja središnjeg regiona

I. Pove anje konkurentnosti ja anjem ljudskih potencijala

- Umrežavanje visokoobrazovnih ustanova i privrednih subjekata
- Razvoj tržišta rada i sistema zapošljavanja
- Promovisanje društvene inkluzije
- Ulaganje i izgradnja sistema doživotnog obrazovanja u skladu sa potrebama tržišta
- Ja anje kapaciteta lokalnih samouprava za strateško planiranje i koriš enje EU fondova i drugih raspoloživih
izvora finansiranja
II. Unapre enje uslova za razvoj usluga, proizvodnje i preduzetništva
- Unapre enje privredne infrastrukture (poslovnih zona, biznis inkubatora, tehnoloških parkova)
- Unapre enje informacione tehnologije i e-trgovine
- Transfer znanja i tehnologija
- Promocija i ulaganje u istraživanje, razvoj i inovacije

38
III. Valorizacija kulturnih i prirodnih potencijala na održiv na in
- Održivi razvoj poljoprivrede
- Održivi razvoj turizma i izgradnja turisti ke infrastrukture
- Promocija regionalnih klastera radi ja anja turisti kog potencijala
- Razvoj energetike (obnovljivi izvori energije, primjena principa energetske efikasnosti i sl.)
- Razvoj prera iva ke industrije na održivi na in
- Valorizacija prirodne i kulturno – istorijske baštine
IV. Razvoj komunalne, javne i putne infrastrukture
- Održavanje i unapre enje komunalne infrastrukture
- Upravljanje otpadom i otpadnim vodama
- Izgradnja, održavanje i unapre enje saobra ajne infastrukture
- Ve i stepeni bezjednosti u saobra aju
V. Zaštita životne sredine
- (detaljnije razra eno u okviru strateškog cilja 3).

Slika 7: Prioriteti razvoja primorskog regiona

I. Razvoj ljudskih potencijala

- Usaglašavanje tražnje i ponude radne snage i unapre enje mjera zapošljavanja
- Uskla ivanja sistema obrazovanja sa potrebama tržišta rada
- Promovisanje društvene inkluzije
- Ulaganje i izgradnja sistema doživotnog obrazovanja
- Ja anje kapaciteta lokalnih samouprava za strateško planiranje i koriš enje EU fondova i drugih raspoloživih
izvora finansiranja
II. Valorizacija privrednih, kulturnih i prirodnih resursa na održiv na in
- Stvaranje kvalitetne i diverzifikovane turisti ke ponude (nauti ki, sportski, vjerski turizam i sl.)
- Stvaranje potrebne turisti ke i prate e infrastrukture
- Promocija regionalnih klastera radi ja anja turisti kog potencijala
- Održivi razvoj poljoprivrede u korist turizma i razvoj marikulture
- Razvoj prera iva ke industrije na održivi na in
- Valorizacija, zaštita i razvoj kulturne i prirodne baštine
III. Razvoj komunalne, javne i putne infrastrukture
- Poboljšanje funkcionisanja komunalne infrastrukture, prije svega vodosnabdjevanja i kanalizacije, sa tretmanom
otpadnih voda
- Upravljanje otpadom
- Razvoj i unapre enje sistema saobra aja (drumskog, željezni kog, vazdušnog, pomorskog)
- Ve i stepen turisti ke bezbjednosti i bezbjednosti u saobra aju
IV. Ja anje konkuretnosti razvojem preduzetništva
- Podsticanje preduzetništva i samozapošljavanja
- Unapre enje poslovne infrastrukture (biznis inkubatora, privrednih i turisti kih zona)

39
- Ja anje obrazovanja u skladu sa potrebama privatnog sektora u cilju uskla ivanja ponude i tražnje za radnom
snagom
- Promovisanje i koriš enje novih ICT-a
V. Održivo upravljanje prirodnim resursima, zaštita životne sredine
(detaljnije razra eno u okviru strateškog cilja 3).

3.1.2.2 Strateško planiranje razvoja na nivou JLS

Osnovni planski dokument za održivi socio-ekonomski razvoj svake JLS u kojem se odre uju osnovni smjerovi razvoja
(ciljevi i prioriteti) JLS jeste strateški plan razvoja (SPR). Osnovni smjerovi razvoja moraju biti u skladu sa ciljevima i
prioritetima razvoja koje definiše SRR kao osnovni planski dokument na nacionalnom nivou kojim se utvr uju ciljevi i
politike regionalnog razvoja.
SPR donosi jedinica lokalne samouprave u skladu sa propisanom metodologijom, a poštuju i princip partnerstva i
saradnje sa relevantnim društvenim akterima aktivnim na njenoj teritoriji.
Cilj SRP je da:
1. Obezbijedi konsenzus relevantnih nacionalnih, regionalnih i lokalnih partnera o razvojnim potrebama
JLS, te da posluži kao osnova za pregovaranje, uskla ivanje i finansiranje definisanih aktivnosti;
2. Definiše smjernice za izradu razvojnih projekata;
3. Posluži kao osnov za definisanje i ispunjenje zajedni kih strateških ciljeva u saradnji sa susjednim JLS.

SPR treba da obuhvati analizu trenutnog stanja u JLS, i u okviru toga pregled najvažnijih razvojnih obilježja, razvojnih
trendova, razvojne probleme i razvojne potrebe JLS u oblasti prirodnih resursa, komunalne infrastrukture, zaštite životne
sredine, privrede, poslovne i tehnološke infrastrukture, tržišta rada, društvenih djelatnosti i upravljanja razvojem;
tuma enja, pore enja (npr. sa ostalim JLS, regionom kojem konkretna JLS pripada, Crnom Gorom, EU) i ocjene,
potkrijepljene pokazateljima i komentarima iz prethodnih analiza, strategija i drugih razvojnih dokumenta. SPR treba da
sadrži i pregled rezultata realizacije ranijih strategija; SWOT analizu, odnosno ocjenu snaga i slabosti (u okviru JLS) te
prilika i prijetnji (izvan JLS) bitnih za razvoj svih važnih podru ja; obrazlaže i tuma i koji su i kakvi stvarni faktori razvoja i
potencijali za razvoj, ali i ograni enja i prepreke razvoju. SPR tako e treba da sadrži viziju i strateške ciljeve, pri emu
ciljevi moraju biti: mjerljivi, ostvarivi, jasno formulisani, sa definisanim rokom za realizaciju, bez preklapanja, društveno
prihvatljivi, i u skladu sa ciljevima Strategije regionalnog razvoja Crne Gore i funkciji razvojnih prioriteta regiona kojem
JLS pripada.

Iz vizije i kao razrada strateških ciljeva proisti u prioriteti, kao i mjere i intervencije kao okvir za pripremu i izradu
konkretnih razvojnih projekata. SPR treba da sadrži i okvirni finansijski plan, kao i sistem monitoringa i
evaluacije.

U okviru svake mjere ili podru ja intervencije koju definiše SPR, treba napraviti indikativnu listu projekata za koje se
žele obezbijediti finansije. Tako definisani projekti unose se u zajedni ku elektronsku bazu projekata koju vodi
Ministarstvo ekonomije, kao ministarstvo nadležno za regionalni razvoj. Indikativna lista projekata, pored projekata
karakteristi nih za datu JLS, može sadržati i zajedni ke razvojne projekte koji su inicijativa više JLS i imaju regionalni
karakter.

Ministarstvo ekonomije e pomagati JLS i drugim akterima u okviru regiona u procesu identifikovanja i pripreme
razvojnih projekata, a posebno kada se radi o projektima koji imaju zna ajan socio-ekonomski efekat na razvoj manje
razvijenih podru ja.

3.2 Strateški cilj 2: Ubrzani razvoj manje razvijenih jedinica lokalne samouprave i regiona
3.2.1 Svrha i opravdanost

U Crnoj Gori evidentna je zna ajna neujedna enost u razvoju, ali i neravnomjernost u iskoriš enosti raspoloživih
razvojnih potencijala. Ovaj strateški cilj usmjeren je na obezbje ivanje podrške podru jima za koja se utvrdi da su
manje razvijena, te da se suo avaju sa poteško ama koje onemogu avaju punu iskoriš enost raspoloživih razvojnih
potencijala. Svrha koja se želi posti i je pove anje i optimalno koriš enje njihovog razvojnog potencijala i rješavanje
uzorka razvojnih poteško a. U skladu sa ovim strateškim ciljem, nacionalna vlast treba da obezbijedi usmjeravanje dijela
svih nacionalnih investicija prema podru jima za koja se utvrdi da su manje razvijena i da se suo avaju sa razvojnim
poteško ama.

40
Slaba saobra ajna povezanost pojedinih podru ja, a onda i gašenje velikih konglomerata ija privredna aktivnost nije
obnovljena na prijašnjem nivou, potreba mladih i obrazovanih ljudi da traže zaposlenje u produktivnijim privrednim
sektorima, a posljedicom toga i zna ajno demografsko pražnjenje pojedinih oblasti, uticali su na gubitak
konkurentnosti privrede na lokalnom nivou i doprinijeli produbljivanju razvojnog jaza u odnosu na druge djelove
zemlje. Izostanak osnovne, a onda i poslovne infrastrukture, deficit ljudskih resursa i smanjeno interesovanje investitora,
stvaraju razvojne poteško e ije otklanjanje zahtijeva koordiniranu aktivnost lokalnih i nacionalnih vlasti.

3.2.2 Na in ostvarivanja

Ostvarivanje ovog cilja zahtijeva definisanje što objektivnije metodologije za utvr ivanje nivoa razvijenosti pojedinih
podru ja Crne Gore. U kontekstu izrade Strategije regionalnog razvoja Crne Gore, pripremljen je prijedlog nove
metodologije za sagledavanje razvijenosti jedinica lokalne samouprave i regiona u Crnoj Gori. Prijedlog nove
metodologije sadrži važnu promjenu u odnosu na dosadašnju praksu. Novom metodologijom se, pored identifikovanja
podru ja koja zna ajno zaostaju u razvoju, predlaže podjela svih jedinica lokalne samouprave, prema razvijenosti. Takav
pristup se zasniva na savremenom shvatanju regionalne politike koja, iako koncentrisana na najmanje razvijene jedinice
lokalne samouprave, podsti e cjelokupni razvoj države. Dalje, proširenje podjele na sve teritorijalne jedinice omogu ava
kvalitetnije ure enje važnog pitanja nivoa regionalnih razvojnih pomo i. Direktnim povezivanjem nivoa regionalnih
razvojnih pomo i sa nivoom razvijenosti, dobija se adekvatni sistem podrške razvoja svih jedinica lokalne samouprave u
skladu sa nivoom razvojnih problema sa kojima se pojedina jedinica suo ava. Sadašnji sistem, koji se odnosi na
smanjivanje regionalnih razlika, obuhvata podršku države kroz fiskalnu egalizaciju na osnovu kriterijuma fiskalnog
kapaciteta i budžetskih potreba opštine31 za jedinice lokalne samouprave koje zaostaju u razvoju za prosjekom u zemlji.
Ipak, s obzirom da su sredstva iz Egalizacionog fonda namijenjena isklju ivo potrošnji, postavlja se pitanje
funkcionalnosti i dovoljnosti ovakvog sistema u kontekstu regionalnog razvoja32.

3.2.3 Mjere za podsticanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja u Crnoj Gori

Naj eš i problemi sa kojima se suo avaju nerazvijene i manje razvijene opštine su neizgra ena i neadekvatna
infrastruktura, visok nivo nezaposlenosti, smanjen obim privredne aktivnosti, nepovoljna demografska i obrazovna
struktura stanovništva itd. Polaze i od navedenih problema, a u cilju podsticanja regionalnog razvoja, potrebno je
realizovati nove programe koji e biti od posebne važnosti za dugoro ni razvoj ovih opština. Neki od programa koji se
mogu realizovati su:

- Izgradnja infrastrukturnih objekata (lokalni i regionalni putevi, bolnice, škole, vrti i, sportski objekti, izgradnja
stambenih objekata itd.).Bez pove anja kvaliteta života u nedovoljno razvijenim opštinama ne može se ra unati na
smanjenje jaza u razvijenosti u odnosu na nacionalni prosjek. Iz tog razloga, potrebno je razviti programe koji e
omogu iti izgradnju putne i druge infrastrukture, stambenih jedinica, puteva, škola, bolnica, sportskih objekata itd.
Razmotriti mogu nost davanja u zakup, dodjeljivanja ku e, stana, gra evinskog zemljišta koji su u vlasništvu države, kao
i o povoljnim uslovima za kupovinu stana ili ku e u ovim opštinama.

- Pove anje privredne aktivnosti i dalji podsticaji razvoju preduzetništva, malog i srednjeg biznis.
Postoje i programi koji imaju za cilj podsticaj razvoja preduzetništva, malog i srednjeg biznisa uzimaju u obzir regionalnu
komponentu, i u skladu sa tim, definišu pogodnosti za korisnike iz nerazvijenih opština. Zbog strateškog zna aja
poljoprivrede za razvoj ovih podru ja razmotriti mogu nost prodaje, zakupa i/ili poklanjanja poljoprivrednog zemljišta na
odre eni vremenski period za pravna/fizi ka lica koja žele ostati ili se nastaniti u ovim opštinama. U skladu sa važe om
regulativom, jedinice lokalne samouprave imaju mogu nost kreiranja fiskalnih podsticaja pogotovo u dijelu korištenja
nepokretnosti, ali i utvr ivanja obaveza po osnovu komunalija. Poseban izraz podrške na lokalnom nivou može biti brža
procedura u izdavanju potrebnih odobrenja, dozvola i saglasnosti iz nadležnosti JLS.

- Privla enja stranih investitora i identifikovanje oblasti za investiranje.Od mjera koje se trenutno
primjenjuju u pogledu razvoja manje razvijenih opština potrebno je pove ati nivo podsticaja kako bi se pove ao njihov
doprinos smanjenju nerazvijenosti, u mjeri u kojoj izostanak osnovne i poslovne infrastrukture nije prepreka za ve e
investicione aktivnosti. Jedna od postoje ih povoljnosti odnosi se na osloba anje pla anja poreza na dobit

31
Zakon o finansiranju lokalne samouprave („Sl. list RCG“, br. 42-03, 44-03, „Sl. list RCG“ br. 05/08 od 23.01.2008, 51-08 od 22.08.2008)
32 S obzirom na na in funkcionisanja Egalizacionog fonda, jedinice lokalne samouprave ne moraju biti u potpunosti stimulisane da pove avaju
teku e prihode budžeta u mjeri u kojoj bi to bilo mogu e ukoliko ne bi bilo sredstava iz Egalizacionog fonda.

41
novoosnovanih pravnih lica u periodu od tri godine ukoliko proizvodnu djelatnost obavljaju na teritoriji nerazvijenih
opština. Pored navedenih mjera, potrebno je uspostaviti novi na in poreskih olakšica i podsticaja poput osloba anja od
carina pri uvozu opreme radi razvoja djelatnosti, i sl.

Jedna od podsticajnih mjera može se odnositi i na usvajanje zakona o donacijama koje bi imale poseban tretman i
osloba anje od poreskih obaveza, ukoliko bi bile usmjerene na nerazvijena podru ja.

- Podsticajne mjere za naseljavanje nerazvijenih opština u cilju smanjenja iseljavanja, povratka iseljenog
i privla enja novog stanovništva. Na osnovu podataka o broju stanovnika uo ena su negativna demografska kretanja
stanovništva iz kontinentalne Crne Gore prema središnjem i primorskom regionu koje karakteriše ve i nivo razvijenosti.
U saradnji sa nadležnim institucijama razmotriti dodatne pogodnosti u okviru demografske politike u ovim opštinama i
omogu iti poboljašnje demografskog bilansa.

- Podizanje nivoa i kvaliteta obrazovanja, pogotovo u oblasti visokog obrazovanja, u skladu sa

potrebama i zahtjevima tržišta, sa posebnim akcentom na razvijanje i osnaživanje preduzetni kih sposobnosti
kod mladih ljudi. Zbog pozitivne korelacije izme u nivoa obrazovanja i nivoa razvijenosti opštine, potrebno je detaljno
analizirati mogu nosti za pove anje nivoa obrazovanja i privla enja kvalifikovanih kadrova. Razmotriti mogu nost
odobravanja stipendija u ve im iznosima za studente iz manje razvijenih opština koji se obavežu da e se nakon
završetka studija zaposliti u ovim opštinama na rok od najmanje onoliko godina koliko su dobijali stipendiju. Pored toga,
osim pove anja iznosa i broja stipendija, potrebno je uložiti dodatne napore i u cilju ja anja obrazovnih kapaciteta u ovim
podru jima.

Predložene mjere e biti u nadležnosti resornih ministarstava uz koordinaciju ministarstva nadležnog za regionalni
razvoj.

3.3 Strateški cilj 3: Regionalni razvoj i zaštita životne sredine

U procesu izrade SRR prepoznate su tri prioritetne teme za regionalni razvoj i životnu sredinu. To su:
1. održivo upravljanje i koriš enje prirodnih resursa;
2. nisko karbonski razvoj; i
3. infrastruktura za zaštitu životne sredine (komunalna infrastruktura).

3.3.1 Održivo upravljanje i koriš enje prirodnih resursa

Raznovrsnost biljnog i životinjskog svijeta i specifi ne prirodne vrijednosti su zna ajna odlika i komparativna
prednost kako zemlje u cjelini tako i pojedinih regiona. Ve i dio postoje ih zašti enih podru ja nalazi se u
kontinentalnom, dok je udio teritorija zašti enih radi o uvanja biodiverziteta najniži u primorskom regionu. Proglašenje
odre enih kategorija zašti enih podru ja i upravljanje njima je u nadležnosti lokalnih samouprava33, ali su opštine do
sada ovaj prerogativ koristile veoma ograni eno, ponajviše zbog niskih kapaciteta za upravljanje zašti enim podru jima.

Iskoriš enost vodnih potencijala za održivo generisanje energije (male i hidro elektrane sa manjim uticajima na
životnu sredinu) je nedovoljno. Voda se tako e nedovoljno koristi za navodnjavanje, dok je na drugoj strani prisutno
neracionalno trošenje (visoka potrošnja, veliki gubici na mreži) u sistemima javnog vodosnabdijevanja. Priprema
integralnih planova upravljanja rje nim basenima e predstavljati zna ajan izazov za sve opštine - ne samo u pripremi,
ve prevashodno u sprovo enju tih planova i programa sa mjerama zaštite.

Upravljanje obalnim podru jem karakteriše odsustvo integralnog pristupa i nedovoljna koordinacija i saradnja me u
razli itim nivoima uprave i institucijama. U takvim uslovima, ekonomske aktivnosti su rezultirale zna ajnim pritiscima na
životnu sredinu i prostor, koji na duži rok mogu ugroziti razvojne perspektive primorskog regiona.

Šume i šumsko zemljište su izloženi brojnim pritiscima, uklju uju i neplansku i nekontrolisanu sje u, bolesti šuma i
šumske požare. Privredne šume se uglavnom nalaze u kontinentanom regionu. U poslednjih nekoliko godina se
intenzivno radi na modernizaciji šumarske politike i instrumenata za njeno sprovo enje, a u toku je i nacionalna

33
Na primjer regionalni i parkovi prirode, spomenici prirode, predjeli sa izuzetnim odlikama; nadležnost za proglašenje ostalih kategorija
(nacionalni parkovi, rezervati prirode itd.) je na nacionalnom nivou.

42
inventura šuma koja e zna ajno popraviti informacionu podlogu. Planira se dobijanje sertifikata za održivo upravljanje
šumama. Za razvoj kontinentalnog regiona je od suštinskog zna aja da se kroz ove i budu e procese u oblasti
upravljanja šumama osigura zna ajno i efektivno u eš e lokalnih samouprava i pravi na raspodjela koristi od ovih
resursa.

uvanje i bolja iskoriš enost poljoprivrednog zemljišta u svrhu ruralnog i regionalnog razvoja je od velikog
zna aja, posebno za kontinentalni dio Crne Gore koji zaostaje u razvoju, ali tako e i za opštine primorskog regiona u
kojima se nalaze zna ajne površine poljoprivrednog zemljišta (Ulcinj, Tivat, Boka Kotorska) i za središnji region.
Potrebno je podržati pripremu lokalnih planova i definisanje mjera ruralnog razvoja (koji doprinose zaštiti životne sredine
i održivom koriš enju resursa), posebno za opštine koje zaostaju u razvoju.

Postoje zna ajni neiskoriš eni potencijali obnovljivih izvora kao što su vodotoci za male hidroelektrane (HE),
energija sunca i vjetra, biomasa i sl. Plansko i održivo koriš enje ovih resursa otvara zna ajne mogu nosti za regionalni
razvoj odnosno razvoj podru ja koja imaju niži indeks razvijenosti od prosjeka. Transfer znanja i tehnologija je ovdje od
posebnog zna aja, uz dalja ispitivanja potencijala, razvoj prioritetnih projekata i osposobljavanje opština sa
najzna ajnijim potencijalima za lidersku poziciju u oblasti održivih obnovljivih resursa i me uopštinsku/ regionalnu
saradnju.

U praksi su evidentna brojna ograni enja i izazovi za održivo upravljanja prirodnim resursima. Oni se odnose na
kapacitete za planiranje i upravljanje i primjenu instrumenata održivosti (kakvi su na primjer integralno planiranje,
strateške procjene uticaja na životnu sredinu i sl.), kao i na nadležnosti lokalnih samouprava u upravljanju prirodnim
resursima, uklju enost lokalnih zajednica i primjenu regionalnog pristupa. Poseban izazov je identifikacija i razvoj
ekonomskih aktivnosti koje su zasnovane na održivom koriš enju prirodnih resursa, gdje važnu ulogu ima i sistem
prostornog planiranja. Kontinuirano poboljšavanje planske dokumentacije34 radi integracije zahtjeva održivosti u funkciji
regionalnog razvoja i harmonizacija planova na razli itim nivoima (od Prostornog plana do lokalnih planova) su tako e
veoma važni. Sa ovim su tijesno povezana i pitanja implementacije planova i kontrole gradnje.

Kada je rije o razvoju kapaciteta, potrebno je posvetiti posebnu pažnju malim opštinama (po broju stanovnika)
kontinentalnog regiona u pojasu Plužine – Šavnik – Žabljak – Mojkovac – Kolašin – Andrijevica – Plav. Ove opštine (sa
izuzetkom Žabljaka) imaju indekse razvijenosti ispod 75% nacionalnog prosjeka, a s obzirom na njihovu veli inu,
mogu nosti za razvoj ljudskih resursa su tako e ograni ene. U pružanju ove vrste podrške najnerazvijenijim opštinama
treba voditi ra una o primjeni efikasnih rješenja i potrebi da se opredijeljena tehni ka pomo i finansijska sredstva koriste
na troškovno djelotvoran na in.

Posebno važno pitanje je organizacija i djelovanje inspekcijskih službi i sprovo enje zakona, te potreba osiguranja
bolje koordinacije i djelotvornog rada inspekcija (ja anje kapaciteta, minimiziranje preklapanja i sudara nadležnosti, bolja
saradnja i koordinirano djelovanje).

3.3.2. Nisko karbonski razvoj

Usvajanjem Zakona o životnoj sredini (Sl. list CG 48/08), ratifikacijom UN Okvirne konvencije o klimatskim promjenama
(UNFCCC je ratifikovana sukcesijom 2006. godine) i Kjoto protokola (2007. godine) uspostavljen je bazi ni pravni okvir
za klimatske promjene i nisko karbonski razvoj. Prvi nacionalni izvještaj prema UNFCCC je upravo završen i sadrži
inventar gasova sa efektom staklene bašte, politike i mjere za smanjenje emisija35, kao i politike i mjere prilago avanja.

Nisko karbonski odnosno razvoj koji se zasniva na niskim emisijama ugljen dioksida (CO2) kao osnovnog gasa sa
efektom staklene bašte obuhvata spektar raznorodnih mjera, aktivnosti i projekata kojima se (u odnosu na
konvencionalni razvoj) smanjuju ili eliminišu emisije CO2, ili se obezbje uje uklanjanje CO2 iz atmosfere i vezivanje
ugljenika. Mogu nosti primjene mjera i tehnologija nisko karbonskog za podsticanje regionalnog razvoja u Crnoj Gori su
nedovoljno iskoriš ene, a oblasti od posebnog zna aja su energetska efikasnost i održiva obnovljiva energija.
Podaci prikupljeni od JLS pokazuju da se u malom broju opština sprovode projekti energetske efikasnosti (uglavnom
vezano za zgrade u javnom sektoru, javnu rasvjetu i sl.) dok su samo dvije opštine izvijestile da imaju plan za nisko

34
Planska dokumenta ne zadovoljavaju uvijek test održivosti budu i da ponekad sadrže sukobljena ili rješenja koja ne garantuju o uvanje resursa
na duži rok
35 Kao zemlja u razvoju i ne-Aneks 1 lanica Konvencije, Crna Gora nema me unarodno preuzetih obaveza da smanji emisije. Prvim izvještajem se

identifikuju nacionalno relevantne politike i mjere smanjenja emisija.

43
karbonski razvoj. Preliminarna analiza potencijala za smanjenje CO2 emisija pokazuje da su ukupno mogu a smanjenja
oko 2,5 miliona tona CO2ekv. godišnje.

Izgradnja kapaciteta za koriš enje postoje ih (kakav je na primjer Mehanizam istog razvoja ili CDM) i budu ih globalnih
mehanizama finansiranja u oblasti klimatskih promjena je od posebnog zna aja, uz poklanjanje dodatne pažnje JLS koje
zaostaju u razvoju. Transfer znanja i tehnologija je posebno važan za podsticanje nisko karbonskog razvoja.

3.3.3. Komunalna infrastruktura i zaštita životne sredine

Infrastruktura za zaštitu zdravlja ljudi i životne sredine ili komunalna infrastruktura (sistemi javnog
vodosnabdijevanja, sistemi za sakupljanje i pre iš avanje otpadnih voda i sistem prikupljanja, odvoženja, tretmana i
odlaganja otpada) je slabo razvijena, što rezultira zna ajnim pritiscima na životnu sredinu, negativno uti e na razvojne
perspektive i predstavlja krupan izazov u procesu pridruživanja EU.

Odlaganje otpada je, generalno posmatrano, zna ajan problem u svim regionima. Postoje i sistem sakupljanja i
odlaganja otpada ne omogu ava razdvajanje i odvojen tretman razli itih vrsta otpada (osim u veoma ograni enom obimu
u nekim opštinama primorskog regiona i Podgorici). Odlaganje industrijskog i opasnog otpada, kao i komunalnog (kod
ovog poslednjeg izuzetak su opštine središnjeg regiona i Cetinje koje koriste sanitarnu deponiju Livade), ne zadovoljava
minimalne standarde zaštite životne sredine.

Prioriteti za rješavanje problema odlaganja komunalnog otpada su primorski region i pojedine lokacije u
kontinentalnom dijelu (Berane), uz primjenu regionalnog pristupa. Za sve opštine je potrebno poboljšanje u sistemu
sakupljanja otpada, smanjenje obima odlaganja na nelegalne deponije kao i sanacija starih odlagališta koja su brojna. U
saradnji sa državnim organima i privatnim sektorom, potrebno je tako e da opštine podsti u i forsiraju (u dijelu svojih
nadležnosti) poboljšanje prakse u upravljanju industrijskim i opasnim otpadom.

Komunalne otpadne vode se prije ispuštanja u prirodne prijemnike tretiraju samo za Podgoricu (djelimi no,
budu i da kapacitet postoje eg postrojenja ne zadovoljava potrebe grada) i Mojkovac, a u funkciji je i malo postrojenje u
naselju Virpazar u opštini Bar (na obali Skadarskog jezera). Kad je u pitanju industrija, odre eni broj postrojenja ima
sopstveni tretman, ali je ispuštanje bez adekvatnog pre iš avanja uobi ajeno bez obzira da li se otpadne vode ispuštaju
u prirodne prijemnike ili u kanalizaciju.

Prioriteti za unapre enje vodovodne i kanalizacione mreže i izgradnju postrojenja za tretman otpadnih voda su
utvr eni relevantnim master planovima, a sa stanovišta regionalnog razvoja prioritetan je primorski region i opštine
kontinentalnog regiona koje otpadne vode ispuštaju u prekomjerno zaga ene i/ ili osjetljive prijemnike, odnosno opštine
kod kojih se javljaju prekidi u snabdijevanju vodom ili kvalitet vode za pi e esto odstupa od propisanih standarda.

Razvoj kapaciteta za pripremu projekata i prikupljanje finansijskih sredstava je od suštinskog zana aja, a tako e
i razvoj kapaciteta za upravljanje izgra enom infrastrukturom i njeno održavanje. U tom smislu je potrebno razvijati
sposobnosti za koriš enje EU fondova i privla enje sredstava iz drugih izvora (uklju uju i javno-privatno partnerstvo).
Ja anje kapaciteta je potrebno na nivou lokalne samouprave (posebno kod opština koje zaostaju u razvoju) i posebno
kod preduze a koja upravljaju otpadom i pružaju usluge vodosnabdijevanja/ odvo enja otpadnih voda.

3.3.4. Na in ostvarivanja i prioritetni pravci djelovanja

Ostvarivanje strateškog cilja 3 predvi a se kroz:

- razvoj kapaciteta jedinica lokalne samouprave;
- definisanje mjera i projekata u skladu sa prioritetnim pravcima djelovanja definisanim SRR i sektorskim
strateškim dokumentima;
- poboljšanu koordinaciju i ja anje me uopštinske saradnje;
- povezivanje sa postoje im inicijativama;
- vo enje ra una o troškovnoj djelotvornosti mjera;
- koriš enje kombinovanih izvora finansiranja uklju uju i raspoložive nacionalne i lokalne izvore, EU
fondove i me unarodne fondove za klimatske promjene/ nisko karbonski razvoj.

Prioritetni pravci djelovanja i specifi ni pod-ciljevi za strateški cilj 3 po temama i regionima dati su u tabeli 10:

44
 Tabela 12: Prioritetni pravci djelovanja i pod-ciljevi za strateški cilj 3
Održivo upravljanje i koriš enje prirodnih resursa
ZA SVE REGIONE
Unaprijediti kapacitete lokalnih samouprava, posebno onih koje zaostaju u razvoju, za primjenu instrumenata održivosti (kao što
je integralno planiranje i upravljanje prostorom i resursima, strateške procjene uticaja i sl.)
Razvijati sposobnosti za pristup EU fondovima i drugim raspoloživim izvorima finansiranja
Unaprijediti prostorno plansku dokumentaciju i posebno kontrolu gradnje na atraktivnim lokacijama (obala, okolina zašti enih
podru ja)
Poboljšati rad i djelotvornost inspekcijskih organa
Proglasiti nova zašti ena podru ja, poklanjaju i posebnu pažnju obalnom podru ju i zašti enim podru jima u moru;
Središnj Primors

unaprijediti sistem zašti enih podru ja (prirodnih i kulturnih) uopšte.

ki dio

Unaprijediti koordinaciju i uspostaviti osnov (zakonski, institucionalni) za integralno upravljanje obalnim podru jem
Unaprijediti zaštitu voda i poljoprivrednog zemljišta
Poja ati programe istraživanja o zaštiti prirodnih resursa i njihovom održivom koriš enju; omogu iti razmjenu znanja i
informacija
i

Unaprijediti upravljanje šumama uz ve i stepen uklju enosti lokalnih samouprava i zajednica

Kontine
ntalni

Poboljšati iskoriš enost poljoprivrednog zemljišta, vodnih resursa i prirodne baštine na održiv na in
dio

Nisko karbonski razvoj

ZA SVE REGIONE

Inicirati (sa lokalnog/ me uopštinskog nivoa) mjere i projekte za pove anje energetske efikasnosti i obnovljive izvore energije
Razvijati ljudske resurse, omogu iti transfer znanja i tehnologija
Razvijati sposobnosti za pristup teku im i budu im fondovima za finansiranje nisko karbonskog razvoja (CDM, Kopenhagenski
zeleni klimatski fond, bilateralni izvori)
Kontinent Sredi Primors

Poboljšati nivo znanja i informacija o osjetljivosti na klimatske promjene i mjerama prilago avanja
ki dio

Identifikovati najizvodljivije mjere energetske efikasnosti u gra evinarstvu i turizmu; koristiti energiju sunca

Smanjiti emisije kroz mjere energetske efikasnosti u rezidencijalnom i javnom sektoru i primjenu energetski efikasnijih
tehnologija u industrija; koristiti energiju sunca
šnji

Smanjiti emisije, poboljšati sigurnost u snabdijevanju energijom i maksimizirati ekonomske šanse kroz koriš enje
alni dio

obnovljivih izvora (vjetar, biomasa, male HE, biogas); primjena mjera energetske efikasnosti (energetika, gra evinarstvo,
rezidencijalni sektor)

Komunalna infrastruktura
ZA SVE REGIONE
Razvijati sposobnosti za pristup EU fondovima i privla enje sredstava iz drugih potencijalnih izvora finansiranja
Ja ati kapacitete javnih komunalnih preduze a i nadležnih službi da razvijaju i sprovode projekte i upravljaju komunalnom
infrastrukturom
Unaprijediti sistem prikupljanja podataka o svim tokovima otpada
Primorski

Unaprijediti sistem selektivnog sakupljanja otpada, podržati manje razvijene opštine

Regionalne deponije
dio

Prioritetna postrojenja za tretman otpadnih voda (Ulcinj, Boka Kotorska)

Osigurati selektivno sakupljanje za 40% komunalnog otpada koji se sada organizovano sakuplja
Središnji

Unapre ivati kapacitete za reciklažu

Do isteka strateškog perioda otpo eti sa izgradnjom postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda
Kontinent

Do isteka strateškog perioda otpo eti sa izgradnjom prioritetnih postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda i
alni dio

regionalnih sanitarnih deponija

Proširiti sistem organizovanog sakupljanja komunalnog otpada na ruralna podru ja

45
4. FINANSIJSKI OKVIR

Kada je rije o realizaciji razvojnih programa, projekata i aktivnosti, pored razvojnih prioriteta, važno je definisati i izvore
finansiranja. Finansijski okvir Strategije regionalnog razvoja Crne Gore opisuje potencijalne izvore finansiranja.

Ovdje je važno napraviti razliku izme u sredstava potrebnih za sprovo enje SRR i sredstava potrebnih za
finansiranje razvojnih projekata do kojih e se do i realizacijom aktivnosti koje predvi a Strategija.

Sprovo enje SRR, u prvom redu, podrazumijeva kreiranje pravnog (usvajanje Zakona o regionalnom razvoju i prate ih
propisa) i institucionalnog (ja anje Sektora za razvoj u okviru Ministarstva ekonomije) okvira. Nakon toga, aktivnosti
e biti usmjerene na dalji razvoj i primjenu predloženih alata (RR standard, izrada strateških planova razvoja kroz
tehni ku podršku JLS, te dizajn i razvoj elektronske baze razvojnih projekata). Paralelno, ministarstvo nadležno za
regionalni razvoj e inicirati analizu konkurentnosti najvažnijih sektora u crnogorskoj privredi (s aspekta njihovog
doprinosa stvaranju bruto doma eg proizvoda), izradu regionalne mape klastera i plan razvoja klastera u sektorima i
regionima za koje se utvrdi da imaju najve i razvojni potencijal. Ova aktivnost ima za cilj definisanje prijedloga projekata
koji e se onda ciljno finansirati.

Kada je u pitanju finansiranje razvojnih projekata, pored IPA fondova, do ulaska u Evropsku uniju, osnovni izvor
finansiranja bi e državni budžet i budžeti jedinica lokalne samouprave. U trenutku donošenja Strategije, u 2010.
godini, nisu planirana dodatna sredstva za finansiranje razvojnih projekata iz državnog budžeta, ve e se upotreba do
sada raspoloživih i planiranih sredstva bolje koordinirati i usmjeravati, kako bi krajnji efekti bili bolji. Sva nadležna
ministarstva i druge institucije javne uprave na nacionalnom nivou, sprovodi e planirane projektne aktivnosti u skladu sa
smjernicama iz Strategije, i o tome informisati nadležno ministarstvo za regionalni razvoj. Tek od 2011. godine, po
usvajanju Zakona o regionalnom razvoju i prate ih uredbi i propisa, mogu e je planirati dodatna sredstva za finansiranje
razvojnih projekata.

Trenutno, pored zna ajnih aktivnosti Direkcije javnih radova i Direkcije za saobra aj koje se odnose na unapre enje
lokalne putne infrastrukture, domova kulture, zdravstvenih ustanova i sl (preko 100 projekata), u fazi pripreme i
realizacije su više od petnaest projekata od regionalnog zna aja u oblasti:
- Vodosnabdijevanja,
- Izgradnje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, i kanalizacionih mreža,
- Izgradnje regionalnih sanitarnih deponija, i
- Putne infrastrukture,
ukupne vrijednosti preko 360 miliona EUR, a koji se finansiraju iz kapitalnog budžeta, kredita me unarodnih razvojnih
institucija (EBRD, EIB, Svjetska bankaKfW), IPA i IPF-MW programa, opštinskih budžeta i donacija (za više detalja
vidjeti Annex 4).

Realizacija navedenih projekata u funkciji je ravnomjernijeg regionalnog razvoja Crne Gore, prije svega kroz izgradnju
osnovne i poslovne infrastrukture, te zaštitu životne sredine i održivo koriš enje raspoloživih resursa.
Projektom pod nazivom Land Administration Managment (LAMP) koji realizuje Ministarstvo ure enja prostora i zaštite
životne sredine uz kreditnu i tehni ku podršku Svjetske banke, finansira se izrada prostorno urbanisti kih planova
(PUP) u opštinama koje imaju ograni ene finansijske i ljudske resurse. Opštine koje je Ministarstvo ure enja prostora i
zaštite životne sredine opredijelilo kao korisnike sredstava za izradu PUP-ova su: Danilovgrad, Cetinje, Bijelo Polje,
Plav, Kolašin, Šavnik, i potencijalno Nikši . Za opštine Andrijevicu i Pljevlja obezbije en je nastavak pla anja izrade
PUP-a, obzirom da su ove opštine ve zapo ele sa izradom PUP-a prije nego je Projekat postao efektivan, a u
nemogu nosti su da finansijski isprate završetak plana.

Važno je napomenuti i da su usvojene izmjene Zakona o finansiranju lokalne samouprave i Zakona o porezu na
nepokretnosti, sa ciljem ja anja fiskalnih kapaciteta jedinica lokalne samouprave. Kada su u pitanju izmjene Zakona o
finansiranju lokalne samouprave, o ekivani neto efekat na prihode lokalnih samouprava iznosi oko 12,5 miliona €, a bi e
ostvaren kroz:
- Ukidanje nekoliko poreskih oblika koji imaju neznatno u eš e u prihodima opština (ukupno 5,5 miliona
€ i to firmarina, porez na potrošnju i porez na igre na sre u),
- Pove anje procenta ustupljenih prihoda po osnovu poreza na dohodak fizi kih lica sa 10% na 11%, i
za Podgoricu i Cetinje sa 15% na 16%,
- Pove ano u eš e u prihodima po osnovu poreza na promet nepokretnosti (80%) i koncesija na
prirodno bogatstvo (70%), osim koncesija na šume (u eš e 50%). Predvidjeno je ustupanje i 20% koncesija od morskog
dobra sa primjenom od 1.1.2012. godine.
- Uvo enje novog izvora za Egalizacioni fond: 100% prihoda od poreza na upotrebu putni kih vozila,
plovnih objekata i letilica, i 40% koncesija od igara na sre u.

Dodatno, jedinice lokalne samouprave e biti u mogu nosti da sredstva iz uslovnih dotacija koriste za kofinansiranje
donatorskih projekata.

Izmjene Zakona o porezu na nepokretnosti ima e o ekivani neto efekat (prema konzervativnom pristupu) u iznosu od
oko 8 miliona €, na nivou svih opština, a podrazumijevaju pove anje stope od 0,10 do 1% i proširenje poreske baze.

Tako e, u toku je projekat finansijskog restrukturiranja jedinica lokalne samouprave koji podrazumijeva ugovorni
odnos sa JLS na dobrovoljnoj osnovi, a odnosi se na reprogram dugova uz stroge mjere fiskalne discipline koje e biti
definisane ugovorom, i podršku u rješavanju tehnoloških viškova uz participacije Vlade u fiksnom iznosu, kao i podrška u
obezbje ivanju finansijskih sredstava za rješavanje pitanja tehnoloških viškova.

U dijelu podrške razvoju preduzetništva i malih i srednjih preduze a, Investiciono-razvojni fond je u raspisao javni
konkurs u cilju obezbje ivanja povoljnih finansijskih sredstava za realizaciju investicija, stimulisanja kreditnih aktivnosti i
finansiranja obrtnih sredstava. Predvi ena sredstva su namijenjena preduzetnicima, malim i srednjim preduze ima,
poljoprivrednim proizvo ima, lokalnim upravama i javnim preduze ima.36 Finansijske mjere podrške su podijeljene u tri
programa: kreditne linije posredstvom i uz garancije poslovnih banaka; direktni kreditni aranžmani i finansiranje
infrastrukturnih i ekoloških projekata. Maksimalan iznos sredstava za prva dva kreditna programa se kre u do 200,000€,
dok je za finansiranje infrastrukturnih i ekoloških projekata predvi en iznos do 750,000€. Investiciono-razvojni fond
finansira do 50% ukupne predra unske vrijednosti investicije. U odobrenim kreditnim sredstvima u eš e Fonda se može
kretati do 70%, a ostatak finansira banka u skladu sa svojom poslovnom politikom. Planom rada za 2010. godinu,
definisan je finansijski potencijal za obavljanje finansijske podrške u iznosu od 17 mil €37, od ega je 12 mil € predvi eno
za kreditiranje i 5 mil € za garantni potencijal.

Ukupna sredstva za razvoj poljoprivrede i sela u 2010. godini iznose 26,75 mil € iju strukturu ine: Agrobudžet 18,67
mil€, realizacija popisa u poljoprivredi 1,4 mil€, programi vodoprivrede 1,18 mil€ i sredstva donatora 5,5 mil€. U odnosu
na 2009. godinu (16,79 mil €) sredstva predvi ena Agrobudžetom za 2010. iznose 18,67 mil € i ve a su za 11,2%.38
Sredstva iz Agrobudžeta su namijenjena za realizaciju specifi nih programa u okviru sljede ih mjera podrške:
- Tržišno-cjenovna politika: 9 programa u iznosu od 5,08 mil €;
- Politika ruralnog razvoja: 16 programa u iznosu od 4,74 mil €;
- Opšte usluge i servisi u poljoprivredi: 8 programa u iznosu od 3,90 mil €;
- Socijalni transferi seoskom stanovništvu: 1 program u iznosu od 2,92 mil €;
- Tehni ka podrška: 1 program u iznosu od 0,87 mil €
- Ribarstvo: 3 programa u iznosu od 1,12 mil €.

Od po etka 2008. godine, Crna Gora ima pristup novom programu pomo i - Instrumentu za pretpristupnu pomo
(IPA - Instrument for PreAccession Assistance) koji predstavlja objedinjeni nastavak dosadašnjih programa (CARDS,
PHARE, ISPA i SAPARD) namijenjenih državama koje su kandidati i potencijalni kandidati za lanstvo u EU. Druga
komponenta IPA-e namijenjena je regionalnoj i prekograni noj saradnji i dostupna jedinicama lokalne samouprave, a u
toku su aktivnosti za koriš enje IPA komponenti III, IV i V, od kojih se IPA III komponenta odnosi na regionalni razvoj
(više detalja u odjeljku 2.4.3).
Grant šema za razvoj opština za male infrastrukturne projekte: Delegacija Evropske komisije u Crnoj Gori objavila je
poziv za male infrastrukturne projekte za 15 opština korisnica Egalizacionog fonda u 2009. godine, koji e se finansirati
iz sredstava IPA 2008 i IPA 2010. Ukupna suma raspoloživa u ovom pozivu za podnošenje projekata je 5.500.000€, a
rok za dostavljanje aplikacija je 4. oktobar 2010.godine.

36
Finansijske mjere podrške se ne mogu odnositi na sljede e djelatnosti: trgovina, igre na sre u, promet
duvana, ugostiteljske usluge (izuzev restorana) i izgradnju stambeno-poslovnih prostora namijenjenih tržištu.
37 Predvi eno je da se 70% projekata realizuje u manje razvijenim opštinama.
38
Planom upotrebe sredstava za podsticanje razvoja poljoprivrede i ribarstva u 2009. godini bila su
predvi ena sredstva u iznosu od 19,75 mil €, ali je rebalansom budžeta i za potrebe popisa u poljoprivredi
ovaj iznos smanjen na 16,79 mil €.

47
Po dobijanju statusa zemlje lanice, Crna Gora e mo i da koristi fondove Evropske unije. Tu se, prije svega, misli na
Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond i Kohezijski fond. Pored toga, Crna Gora e imati
pristup Evropskom poljoprivrednom fondu za ruralni razvoj i Evropski fond za ribarstvo, kao i itavom nizu drugih
programa EU. Do tada, Crnoj Gori su na raspolaganju sredstva iz IPA fondova koji, u isto vrijeme, predstavljaju odli nu
priliku za sticanje neophodnog iskustva za kasnije upravljanje ve im projektima.

Samo lanstvo u EU pove ava mogu nost pristupa sredstvima, ali ne garantuje i njihovo dobijanje, s obzirom da su
kriterijumi za koriš enje sredstava izuzetno zahtjevni. Nacionalna tijela zadužena za sprovo enje operativnih programa,
kao i sami nosioci projekata, mora e da razviju potrebne kapacitete za kvalitetnu pripremu i sprovo enje razvojnih
programa i projekata. U prvom redu, izuzetno je važno da su definisani razvojni prioriteti u skladu sa osnovnim
prioritetima Evropske unije, odnosno da se samim itanjem razvojnih prioriteta mogu prepoznati evropski fondovi iz kojih
bi se isti potencijalno finansirali.

U praksi, još uvijek ne postoji dovoljan broj razra enih projekata sa kojima bi se moglo aplicirati za sredstva EU, kao ni
potrebna dokumentacija koja bi pratila te projekte. U toku je nekoliko projekata sa ciljem ja anja administrativnih
kapaciteta nacionalnih i jedinica lokalne samouprave kako bi bili sposobniji da tehni ki pripreme projekte za EU
finansiranje, a kasnije i da budu u mogu nosti da iste realizuju. Imaju i u vidu navedeno, Ministarstvo ekonomije e, u
saradnji sa drugim tijelima, prije svega Ministarstvom za evropske intgracije i Ministarstvom finansija, kao i u saradnji sa
Zajednicom opština i me unarodnim projektima koji se sprovode u dijelu ja anja administrativnih kapaciteta JLS,
nastojati da pomogne, kroz tehni ku pomo , u pripremi i sprovo enju projekata, pripremi projektne dokumentacije i da
obezbijedi drugu vrstu pomo i kako bi nosioci regionalnog razvoja na lokalnom nivou bili u mogu nosti da iskoriste što
više sredstava iz EU fondova.

5. INSTITUCIONALNI OKVIR

Kvalitetna i efektivna realizacija Strategije regionalnog razvoja podrazumijeva i definisanje odgovornosti i mehanizama
za samu njenu realizaciju. Analiza iskustava zemalja u regionu (npr. Hrvatske, Slovenije, Bugarske, Rumunije) u dijelu
institucija koje su uklju ene u upravljanje politikom regionalnog razvoja, najbolje ukazuje na zna aj ove politike za
sveukupni razvoj zemlje. Pored nadležnog ministarstva koje naj eš e daje smjernice za politiku regionalnog razvoja,
formiraju se regionalno razvojne agencije na nivoima statisti kih regija, razne partnerske strukture i sl. kako bi se
osiguralo da problematika regionalnog razvoja dobije potrebnu pažnju. Naravno, predloženi institucionalni okvir
ograni en je mogu nostima finansiranja istog. Imaju i to u vidu, Strategija regionalnog razvoja Crne Gore predlaže
institucionalni okvir koji ne podrazumijeva (u ovom trenutku) osnivanje novih institucija, zasnovan na principima
transparentnosti, stru nosti, ali i partnerstva i saradnje, te prilago en teritorijalnoj organizaciji zemlje. Institucionalni okvir
e biti precizno definisan Zakonom o regionalnom razvoju.

Nosioci politike regionalnog razvoja zaduženi za planiranje i sprovo enje regionalne razvojne politike nalaze se
kako na nacionalnom, tako i na lokalnom nivou. Jedino snažno partnerstvo i saradnja izme u ova dva nivoa
osigurava da se razvojni potencijali cjlokupne zemlje iskoriste u najve oj mogu oj mjeri. Na nacionalnom nivou je
odgovornost za viziju razvoja i aktivno vo enje u ostvarivanju ciljeva regionalnog razvoja, dok prepoznavanje uloge
jedinica lokalnih samouprava omogu ava da JLS mogu samostalno usmjeravati svoj razvoj prema ostvarenju sopstvenih
specifi nih, ali i sveukupnih ciljeva razvojne politike Crne Gore.

Analiza postoje ih mjera koje doprinose politici regionalnog razvoja pokazuje da veliki broj institucija javne uprave ima
aktivnosti, projekte i programe koji su u funkciji podrške regionalnog razvoja. Upravljanje regionalnim razvojem
zahtijevalo bi temeljnu analizu postoje eg sistema, osnivanje nove institucije (ili više njih), koja bi preuzela postoje e
programe i projekte regionalnog razvoja i vodila ih iz jednog centra. Ovakav pristup, iako u kona nom daje bolje
razultate, zahtijeva dodatna finansijska sredstva, novo zapošljavanje u administraciji, preuzimanje pojedinih aktivnosti od
postoje ih institucija i eventualno narušavanje postoje ih odnosa me u tim institucijama. Tako e zahtijeva i više
vremena za postavljanje sistema. To su razlozi zbog kojih se Strategijom promoviše koncept koordinacije politikom
reginalnog razvoja koji, u isto vrijeme, prati i minimalna institucionalna infrastruktura za realizaciju zacrtanih ciljeva.

5.1 Ministarstvo nadležno za regionalni razvoj

Ministarstvo ekonomije je tijelo na nacionalnom nivou odgovorno za koordiniranje politikom regionalnog razvoja u
Crnoj Gori. Uz konsultacije sa ostalim relevantnim partnerima, Ministarstvo ekonomije (u daljem tekstu Ministarstvo)

48
priprema Strategiju regionalnog razvoja Crne Gore i u estvuje u izradi ostalih razvojnih programa na nacionalnom nivou.
Tako e, Ministarstvo daje mišljenje o razvojnim projektima.

Ministarstvo je nadležno za sprovo enje i pra enje realizacije Strategije, o emu na godišnjem nivou, putem izvještaja,
informiše Vladu Crne Gore, sa posebnim osvrtom na pripremu i realizaciju razvojnih projekata te stanje i dinamiku
regionalnih razlika po pojedinim podru jima. Radi efikasnijeg planiranja i pra enja realizacije Strategije, Ministarstvo
koristi odre ene alate i to:
- RR standard, specijalizovanu web platformu za redovno prikupljanje podataka od jedinica lokalne samouprave,
- Indeks razvijenosti, posebno razvijenu metodologiju za što objektivnije pra enje nivoa razvijenosti jedinica
lokalne samouprave,
- Elektronsku bazu podataka razvojnih projekata po principu “odozdo prema gore” što zna i da su nosioci
razvoja na lokalnom nivou, kao i nosioci razvoja na nacionalnom nivou dužni da, prema prethodno definisanom obrascu,
vrše upis prijedloga razvojnih projekata, kao i podataka o statusu realizacije istih.

5.2 Ostale institucije državne uprave

Ostale institucije državne uprave uklju uju i nadležna ministarstva, direkcije, Investiciono-razvojni fond i dr. obavezuju
se da dio sredstava iz svojih programa osiguraju za one jedinice lokalne samouprave koje imaju indeks razvijenosti
ispod nacionalnog prosjeka, uz obavezno utvr ivanje kriterijuma i uslova za takve programe koji e dati prednost manje
razvijenim JLS. Tako e, prilikom izrade razvoja programa iz svoje nadležnosti, ove institucije moraju uzeti u obzir
razvojne prioritete regiona kako su definisani u Strategiji. Tako e, s obzirom da su nosioci razvojnih projekata, obavezni
su da svoje projekte registruju u elektronskoj bazi podataka kod nadležnog Ministarstva.

Ostale institucije državne uprave su u obavezi da pripremaju i Ministarstvu nadležnom za regionalni razvoj dostavljaju
godišnji izvještaj o efektima programa i projekata koje su realizovali u svojoj nadležnosti, a koji su od zna aja za
regionalni razvoj.

5.3 Partnerski savjet za regionalni razvoj

Partnerski savjet za regionalni razvoj je savjetodavno tijelo koje podrazumijeva proširivanje postoje eg Savjeta za
izradu Strategije regionalnog razvoja39, na na in da okuplja predstavnike:
- Ministarstava ije su nadležnosti u funkciji ostvarenja politike regionalnog razvoja40 (po jedan predstavnik),
- Agencije za promociju stranih investicija (jedan predstavnik),
- Jedinica lokalne samouprave i to: 3 predstavnika JLS iz kontinentalnog regiona, 2 predstavnika JLS iz južnog
regiona na rotiraju oj osnovi u mandatu od godinu dana, i predstavnika Glavnog grada Podgorice, kao stalnog lana,
- Poslovne zajednice (dva predstavnika),
- Nevladinih organizacija (jedan predstavnik iz oblasti zaštite životne sredine),
- Kancelarije za održivi razvoj (jedan predstavnik),
- Akademije (2 predstavnika).

Administrativne i stru ne poslove za potrebe rada Partnerskog savjeta za regionalni razvoj obavlja Sektor za razvoj
Ministarstva ekonomije. Koordiniraju i alate koje ima na raspolaganju, Sektor za razvoj Ministarstva ekonomije predlaže
Partnerskom savjetu projekte koje treba finansirati, na osnovu objektivnog pristupa podacima dostupnim u elektronskoj
bazi razvojnih projekata. Partnerski savjet preporu uje resornim ministarstvima razvojne projekte koje treba finansirati i/ili
treba obezbijediti finansijska sredstva za njihovu realizaciju.

5.4 Nivo jedinica lokalne samouprave

Jedinice lokalne samouprave su klju ni nosioci razvoja na lokalnom nivou. U cilju efikasnije koordinacije i ostvarenja
politike regionalnog razvoja, jedinice lokalne samouprave:
- Donose svoje strateške planove razvoja, i druga dokumenta u skladu sa Zakonom, i u skladu sa razvojnim
prioritetima prepoznatim u SRR,
39
Formiran odlukom Vlade 22.04.2010. godine.
40 Ta ministarstva su ve zastupljena u Savjetu za izradu Strategije regionalnog razvoja.

49
- Prepoznaju potrebe lokalne zajednice i reflektuju ih kroz indikativnu listu projekata,
- Promovišu zajedni ke razvojne projekte u saradnji sa drugim (susjednim) JLS,
- Upisuju svoje projekte u elektronsku bazu podataka, a putem RR standarda informišu o napretku u sprovo enju
projekata,
- estvuju u radu Partnerskog savjeta za regionalni razvoj.

Regionalne razvojne agencije

U Crnoj Gori postoje i dvije regionalne razvojne agencije i to: FORS Montenegro (Fondacija za razvoj sjevera), nastala
na inicijativu CHF International koji je u sjevernom dijelu Crne Gore implementirao projekte USAID-a, u saradnji sa
opštinama iz ovog regiona. Druga regionalna razvojna agencija je Regionalna razvojna agencija za Bjelasicu, Komove i
Prokletije, osnovana uz podršku Austrijske razvojne agencije (engl. Austrian Development Agency - ADA), koja tako e
ima saradnju sa opštinama iz ovog regiona. Obje agencije predstavljaju važne kapacitete koji se mogu koristiti za
podršku strateškom planiranju jedinica lokalne samouprave, prepoznavanje prioriteta, te definisanje i realizaciju
razvojnih projekata na podru ju njihovog djelovanja.

5.5 Pra enje realizacije SRR

Kako je ve navedeno, ministarstvo nadležno za regionalni razvoj izvještava Vladu Crne Gore kroz godišnje izvještaje o
rezultatima realizacije SRR. U tu svrhu, Ministarstvo koristi RR standard i elektronsku bazu razvojnih projekata. Podatke
u RR standard upisuju jedinice lokalne samouprave u definisanim periodima, najmanje jednom godišnje, dok podatke u
elektronsku bazu razvojnih projekata, prema unaprijed odre enom obrascu, unose svi nosioci razvojnih projekata, uz
obavezu ažuriranja statusa svakog projekta. Kroz ovu bazu, prati e se inicijative sa svih nivoa, a odluka o finansiranju
vrši e se na osnovu kvaliteta i stepena pripremljenosti projekata. Projekti koji tangiraju manje razvijena podru ja e imati
prednost, uz uslov da su pripremljeni, da su kvalitetni i da su efekti njihove realizacije na razvojne, socijalne i ekonomske
kategorije pozitivni41.
Kako je ve navedeno, ostale institucije državne uprave informisa e ministarstvo nadležno za regionalni razvoj o
efektima na regionalni razvoj programa, projekata i aktivnosti koje realizacuju tokom godine.

5.6 Informisanje

Ministarstvo nadležno za regionalni razvoj ima obavezu da promoviše politiku i ciljeve politike reginalnog razvoja kako
kod gra ana, tako i kod sadašnjih i potencijalnih nosilaca razvojnih projekata.

6. PRAVNI OKVIR

Prema konceptu koji zagovara ovaj dokument, sprovo enje politike regionalnog razvoja Crne Gore ne podrazumijeva
osnivanje novih institucija.

6.1 Postoje a pravna osnova regionalnog razvoja u Crnoj Gori

Cjelokupna materija regionalnog razvoja u Crnoj Gori nije sistemski ure ena opštim propisom kojim bi se izgradio
odgovaraju i sistem planiranja i upravljanja, odnosno koordiniranja politikom regionalnog razvoja ve su razli ita pitanja
politike regionalnog razvoja ure ena u nekoliko posebnih zakona.

Klju ni dokument za politiku ravnomjernog regionalnog razvoja u Crnoj Gori je Prostorni plan, koji je za period do
2020. godine, usvojila Skupština Crne Gore u martu 2008. godine. Pravni akti kojima su na direktan ili indirektan na in
ure ena pojedina pitanja koja se odnose na sprovo enje politike regionalnog razvoja su:
- Ustav Crne Gore (Sl. list CG, br. 001/07);
- Prostorni plan Crne Gore do 2020.godine (Sl. list CG, br. 24/08 od 8.4.2008.);

41
Cijeli proces kreiranja elektronske baze podataka, te obrazac za prijavu razvojnog projekta, bi e definisani odgovaraju im pravilnikom.

50
- Zakon o podjeli Socijalisti ke Republike Crne Gore na opštine - (17/65, 17/65, 6/70.) i (10/60, 6/65, 45/90) (u
pripremi je novi Zakon o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore); Zakon o naseljima - (Sl. list RCG 29/90, 29/90, 27/94,
27/94)
- Zakon o potvr ivanju Evropske Povelje o lokalnoj samoupravi (Sl. list CG, Me unarodni ugovori – broj 5/08)
- Zakonom o lokalnoj samoupravi (Sl. list RCG 42/03, 28/04, 75/05, 13/06, i Sl. CG br. 88/09) Zakon o
finansiranju lokalne samouprave (Sl. list RCG, br. 42/03 i 44/03; Sl. list CG, br. 5/08 i 51/08)
- Zakon o Glavnom gradu (Sl. list RCG, br. 65/05 i 088/09);
- Zakon o Prijestonici (Sl. list CG, br. 47/08 i 088/09);
- Zakon o budžetu (Sl. list RCG 40/01, 44/01, 28/04, 71/05 i Sl. list CG, br. 12/07, 73/08 i 53/09.);
- Zakon o porezu na dobit pravnih lica (Sl. list RCG, br. 65/01, 12/02, 80/04, Sl.list CG,br. 40/08 i 86/09);
- Zakon o porezu na dohodak fizi kih lica (Sl. list RCG, 65/01, 12702, 37/04, 29/05, 78/06, Sl.list CG, br. 04/07 i
86/09); Zakon o porezu na promet nepokretnosti (Sl. List RCG 69/03. i Sl. list CG, br. 17/07) ;
- Zakon o koncesijama (Sl. list CG, 08/09);
- Zakon o ure enju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 51/08);
- Zakon o životnoj sredini (Sl. list CG 48/08)
- Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG 51/08 i 21/09)
- Zakon o vodama (Sl. list RCG 27/07)
- Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju (Sl. list CG 56/09).
- Zakon o energetici - (039/03-1. i Sl. list CG, br. 053/09-14.)
- Zakon o energetskoj efikasnosti iz aprila 2010. godine
- Zakon o šumama (Sl. list RCG 55/00)
- Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list RCG 80/05 i Sl.list CG 73/08).
- Zakon o kontroli državne pomoci - (Sl. List CG 74/09)
- Zakon o državnoj imovini (Sl. List CG 21/09)
- Zakon o proglašenju Zakona o ratifikaciji Okvirnog sporazuma izmedju Vlade Crne Gore i Komisije Evropskih
zajednica o pravilima za saradnju koja se odnose na finansijsku pomo EZ Crnoj Gori u okviru sprovodjenja instrumenta
pretpristupne pomo i (IPA) - (Sl. list CG 01/08).
Na osnovu navedenog, može se zaklju iti da u Crnoj Gori trenutno postoji fragmentiranost i nepotpunost pravnih
propisa koji ure uju specifi na pitanja regionalnog razvoja i razvoja uopšte, kao i da ne postoji vizija u pogledu
planiranja i upravljanja, odnosno koordiniranja razvoja. U procesu pristupanja Evropskoj uniji, zna ajna sredstva su na
raspolaganju za finansiranje regionalnog razvoja kao jednog od važnih elemenata ukupne razvoje politike, pa je
potrebno izgraditi adekvatnu strukturu i osnažiti sveukupni kapacitet javne uprave kako bi se pripremili za efikasno
koriš enje sredstava pretpristupnih i strukturnih fondova.

6.2 Komparativna iskustva pravnog ure enja regionalnog razvoja

Ve ina zemalja ima poseban zakon kojim ure uju sistem upravljanja regionalnim razvojem, a me u njima se nalaze i:
Ma arska (ima zakon o regionalnom razvoju od 1994.), Slovenija (1999.), Poljska (2000.), Letonija (2000.), Latvija
(2001.) Slova ka (2001.), eška, Estonija, itd. Zemlje poput Rumunije i Bugarske su svoje zakone o regionalnom
razvoju usvojile ak deset godina prije zvani nog prijema u lanstvo, što im je omogu ilo da izgrade potrebne strukture i
steknu iskustvo u planiranju i upravljanju razvojem.

Analizom regionalnog zakonodavstva Finske, Slovenije, Letonije, Bugarske, Rumunije i Hrvatske mogu se
izvesti slede i zaklju ci:
- Sve navedene zemlje imaju pravne propise koji ure uju upravljanje regionalnim razvojem;
- U dijelu regionalne politike, po pravilu, ne postoji samo jedan propis, ve niz dokumenata koji ine pravni okvir
za regionalni razvoj;
- Analizirani zakoni imaju sli nu strukturu i podru ja koja ure uju u svojim odredbama;
- Svi zakoni ure uju ciljeve i viziju regionalne politike, a neki od njih ekplicitno navode na ela regionalnog
razvoja. U drugim su zakonima ta na ela implicitno ugra ena u njihove odredbe;
- Svi zakoni ure uju dva osnovna nivoa regionalne politike (nacionalni i regionalni) i odgovaraju a institucionalna
rješenja na tim nivoima;
- Svi zakoni primjenjuju na elo programiranja ure uju i razvojne dokumente na nacionalnom i regionalnom
nivou, pristupaju i pitanjima programiranja sa višegodišnjeg, strateškog odredišta;
- Svi zakoni isti u razli ite izvore finansiranja regionalnog razvoja. Neke tranzicione zemlje su se unaprijed
pripremile za strukturne fondove prije ulaska u EU (npr. Letonija, Rumunija, Bugarska).

51
- U nekim zemljama nalazimo specifi nosti kao što su planske/razvojne regije (Letonija, Rumunija) koje
omogu avaju planiranje na ve em teritorijalnom podru ju od postoje ih jedinica administrativno-teritorijalne podjele.
Dakle, svrha zakona o regionalnom razvoju u svakoj od pojedina no analiziranih zemalja je ugra ivanje osnovnih
principa regionalnog razvoja Evropske unije u nacionalno zakonodavstvo i priprema pojedinih zemalja za efikasno
upravljanje sredstvima pretpristupnih i strukturnih fondova. To je naro ito slu aj sa zemljama Sradnje i Isto ne Evrope,
koje su prošle tranziciju. Upravljanje strukturnim fondovima EU rukovodi se posebnim na elima za upravljanje tih
fondova koje zemlje kandidati nastoje da ispoštuju u svojim nacionalnim zakonodavstvima.

6.3 Osnovna pitanja koja treba da uredi Zakon o regionalnom razvoju

Zakonom treba urediti nekoliko vrlo zna ajnih pitanja:

Urediti osnovne ciljeve i na ela regionalnog razvoja. U osnovna na ela regionalne razvojne politike spadaju:
a) Solidarnost i usmjerenost - posebno podsticanje razvoja manje razvijenih podru ja zasniva se na uzajamnoj
solidarnosti svih gra ana, a posebno se usmjerava na dodatno podsticanje razvoja podru ja koja znatno zaostaju za
nacionalnim prosjekom.
b) Jednake mogu nosti - politika regionalnog razvoja zasniva se na potrebi stvaranja životnih uslova u kojima e svako
imati jednake mogu nosti za razvoj sopstvenih potencijala, bez obzira na mjesto stanovanja i druge povezane
karakteristike.
c) Partnerstvo i saradnja - politika regionalnog razvoja zasniva se na partnerstvu i saradnji izme u javnog, privatnog i
civilnog sektora pod kojom se podrazumijeva saradnja izme u tijela državne uprave, jedinica lokalne samouprave,
privrednih subjekata, nau ne zajednice, socijalnih partnera i organizacija civilnog društva.
d) Strateško planiranje - strateško planiranje regionalnog razvoja ostvaruje se donošenjem i sprovo enjem
višegodišnjih planskih dokumenata.
e) Udruživanje finansijskih sredstava - finansiranje regionalnog razvoja obezbje uje se udruživanjem sredstava iz
razli itih izvora namijenjenih pripremi, izradi i sprovo enju planskih dokumenata i razvojnih projekata kojima se postiže
trajan i mjerljiv efekat na razvoj.
f) Pra enje i vrjednovanje - sprovo enje politike regionalnog razvoja sistematski se prati i vrjednuje radi pove avanja
djelotvornosti, efikasnosti i uticaja na regionalni razvoj.
g) Održivost - politika regionalnog razvoja doprinosi skladnom i uravnoteženom razvoju koji obezbje uje zaštitu i
uvanje životne sredine i raznolikosti kulturnog bogatstva kao i socijalnu jednakost.
h) Lokalna autonomija - politika regionalnog razvoja sprovodi se u skladu s autonomijom jedinica lokalne i samouprave
zagarantovanim pravnim poretkom.
Uvesti praksu partnerstva kao osnovne metode rada u oblikovanju regionalne razvojne politike.
Uvesti jedinstveni model ocjenjivanja i razvrstavanja lokalne samouprave prema stepenu razvijenosti kao i
jedinstveni sistem kriterijuma za izdvajanja manje razvijenih podru ja.
Odrediti osnovne planske dokumente putem kojih se programira regionalni razvoj.
Odrediti tijela nadležna za koordiniranje regionalnog razvoja, te ukupni institucionalni okvir za isto.
Odrediti ulogu i odgovornost nosioca regionalne razvojne politike na nivou države.
Odrediti ulogu i odgovornost jedinica lokalne samouprave u koncipiranju i vo enju regionalne razvojne politike.
S obzirom na ranije prezentovan sadašnji pravni okvir u Crnoj Gori, usvajanjem Zakona o regionalnom razvoju postavio
bi se pravni osnov za koordiniranje politikom regionalnog razvoja u Crnoj Gori.
U Crnoj Gori, Ministarstvo za ekonomiju je nosilac politike regionalnog razvoja. U pripremi i sprovo enju politike
regionalnog razvoja u estvuju i druga tijela državne uprave koja svojim djelovanjem doprinose ostvarivanju ciljeva
politike regionalnog razvoja

Zaklju ak
Iz prethodno navedenog da se uo iti da je postoje e zakonodavstvo na podru ju regionalnog razvoja neuskla eno i
nedovoljno me usobno povezano. To proizlazi iz injenice nepostojanja jasno razra ene regionalne politike koja bi
predstavljala kvalitetan osnov za donošenje zakona.
Prvo je donošenje okvirnog Zakona o regionalnom razvoju i uskla ivanje postoje ih propisa koji ure uju oblast
regionalnog razvoja. Donošenjem Zakona o regionalnom razvoju ne zna i da bi automatski došlo do poboljšanja i
ravnomjernijeg razvoja, ali bi isti predstavljao snažan mehanizam za sprovo enje regionalne razvojne politike. Zakon o
regionalnom razvoju bio bi fiskalno neutralan. Drugo, ostaviti postoje e stanje u pogledu pravnog okvira unutar kojeg se
koncipira i sprovodi politika regionalnog razvoja ali uz neophodne amandmane kako bi se zakonski uokvirio koncept
politke regionalnog razvoja. Amandamni bi mogli biti izvršeni na slede a zakonska rješenja: Zakon o teritorijalnoj
organizaciji, Zakon o lokalnoj samoupravi i Zakon o finansiranju lokalne samouprave.

52
7. PRIJEDLOG DALJIH AKTIVNOSTI

U cilju realizacije predložene Strategije regionalnog razvoja, neophodno je oja ati Sektor za razvoj u Ministarstvu
ekonomije42. Tek po formiranju tima u okviru Sektora za razvoj nadležnog Ministarstva, mogu e je pripremiti akcioni plan
koji e konkretizovati aktivnosti za realizaciju SRR. Akcioni plan treba da bude pripremljen u roku od najviše 30 dana od
trenutka osposobljavanja Sektora za razvoj, a tabela koja slijedi sadrži indikativnu listu aktivnosti koje treba da prate
sprovo enje SRR:

Aktivnost
Osnaživanje Sektora za razvoj u okviru Ministarstva ekonomije kako bi se obezbijedili potrebni stru ni kadrovi za
sprovo enje SRR
Izrada Zakona o regionalnom razvoju, kojim e se utvrditi osnovne politike regionalnog razvoja i metodologija za utvr ivanje
stepena razvijenosti regiona i jedinica lokalne samouprave
Priprema i usvajanje podzakonskih akata (uredbi i pravilinka) koji omogu avaju primjenu SRR i Zakona o regionalnom
razvoju, uklju uju i:
- Uredbu o indeksu razvijenosti JLS;
- Uredbu o koriš enju RR standarda;
- Pravilnik za kreiranje i upotrebu elektronske baze razvojnih projekata i u tom kontekstu obaveze nosilaca razvoja i razvojnih
projekata kada je u pitanju koriš enje baze;
- Pravilnik sa metodologijom za izradu Strateškog plana razvoja za JLS, rokove za izradu SPR i obaveznu uskla enost sa
razvojnim prioritetima iz SRR i sektorskim strategijama;
- Odluku o formiranju savjetodavnog tijela Partnerskog savjeta za regionalni razvoj, nadležnosti i lanstvo
Izra unavanje indeksa konkurentnosti JLS i regiona kojima pripadaju
Izrada Strateških planova razvoja JLS (uskla ivanje onih koji su ve pripremljeni) u skladu sa datom metodologijom, razvojnim
prioritetima i u datom roku
Dizajn i izrada elektronske baze razvojnih projekata
Studija o tipovima regija: definisanje sektora sa potencijalom za razvoj (sektori sa najve im u eš em u BDP), prioriteti i mjere
za njihovu dodatnu valorizaciju
Povezivanje sa nau no-istraživa kom zajednicom: istraživanje i razvoj
Izrada regionalne mape klastera
Plan razvoja klastera, na osnovu ega se prave prijedlozi projekata i finansiraju se ciljano
Kontinuirana podrška razvoju kapaciteta JLS kroz projekte me unarodne pomo i i sistematsko djelovanje na ja anju
ljudskih resursa (za integralno planiranje i upravljanje prostorom i resursima, uklju uju i unapre enje prostono
planske dokumentacije, strateške procjene uticaja)
Obuke (priprema za sve komponente IPA, uklju uju i i period poslije 2013. godine kada o njemu budu dostupne informacije),
širenje i razmjena informacija; specijalizacija osoblja
Podrška opštinama koje zaostaju u razvoju da pripremaju novu prostorno plansku dokumentaciju uz integrisanje zahtjeva
održivosti
Ja anje kapaciteta inspekcijskih organa; poboljšanje saradnje i koordinacije
Prepoznavanje i komuniciranje lokalnih/ regionalnih potencijala i prioriteta u procesima definisanja nacionalno prikladnih
aktivnosti za smanjenje emisija (NAMAs) i nacionalne strategije nisko karbonskog razvoja; procjena nedostaju ih tehnologija i
znanja.
Ja anje kapaciteta za pristup globalno raspoloživim sredstvima za smanjenje emisija i adaptaciju, posebno u opštinama koje
zaostaju u razvoju ili grupama opština gdje je indeks razvijenosti ispod nacionalnog prosjeka
Ja anje sposobnosti za pripremu projektne dokumentacije i upravljanje svim fazama životnog ciklusa projekata komunalne
infrastrukture
Proglašenje novih zašti enih podru ja i unapre enje postoje ih
Sprovo enje Programa upravljanja obalnim podru jem
Programi i projekti za poboljšanje energetske efikasnosti; podrška optinama koje zaostaju u razvoju sa pripremom projekata
Ubrzavanje pripreme projekata i po etak realizacije prioritetnih regionalnih deponija i postrojenja za tretman otpadnih voda
Proširenje sistema za prikupljanje otpada, uz posebnu pažnju sistemu selektivnog prikupljanja
Sertifikacija za održivo upravljanje šumama; uklju enost lokalnih struktura u pripremu i donošenje planova upravljanja
Unapre enje koriš enja obnovljivih održivih izvora energije; podrška opštinama koje zaostaju u razvoju sa pripremom projekata

42 Sektor trenutno ima jednog zaposlenog (jul 2010.).

III REGIONALNA POLITIKA EVROPSKE UNIJE

1. ISTORIJSKI RAZVOJ REGIONALNE POLITIKE EU

Evropska unija danas je zajednica 27 država, u kojoj na 4,3 miliona km2 živi oko 500 miliona stanovnika (7% svjetske
populacije koja kreira 30% svjetskog BDP) i u kojoj se službeno komunicira na 23 jezika, gdje se zajedni ke politike
sprovode preko veoma razgranatog mehanizma institucija koje objedinjuje i ure uje pravna tekovina Unije (Acquis
Communautaire).

Regionalna politika EU najvažniji je instrument za postizanje kohezije izmedju država lanica i podrazumijeva
prilagodjavanje novim kretanjima, zatim restrukturiranje velikih razmjera (infrastrukture, smanjivanje nezaposlenosti,
podsticanje industrije i svih oblika ekonomskih djelatnosti), kako bi se poboljšala konkurentnost lokalne privrede i time
izjedna ile nejednakosti u razvoju regiona Unije43.

Razlozi nastanka regionalne politike EU:

a) opšti cilj - regionalna politika EU, kao stub zajedni kih politika Unije, osmišljena je prvenstveno radi smanjenja
privrednih i socijalnih razlika izmedju država lanica Unije, pomaganjem regionalnog razvoja sa nadnacionalnog nivoa i
kroz zajedni ki budžet i instrumente. Regionalna politika EU postala je jedna od klju nih zajedni kih politika, a pomogla
je i ja anje regionalnih politika država lanica.

b) politi ki cilj nastanka - glavni razlog postojanja regionalne politike EU je politi ke prirode, sa ciljem da se ujedna i
životni standard svih stanovnika Unije, ali isto tako da se prikaže da Unija po iva na principu solidarnosti izmežu država
lanica. Ukoliko su razlike u ekonomskoj razvijenosti veoma velike, sigurno da e to odražava i na razli itost politi kih
ciljeva. Upravo je uloga regionalne politike, odnosno kohezione politike44, da stvara homogene politi ke interese, koji su
preduslov za opštu ekonomsku integraciju. Regionalna politika takodje ja a duh Unije, povezuje sektorske politike i ja a
EU institucije.

c) ekonomski cilj - postoje i razlozi ekonomskej prirode koji opravdavaju postojanje regionalne politike EU, a to su
prvenstveno: podsticanje bržeg razvoja nedovoljno razvijenih, ja anje ekonomske saradnje, kao i potreba sprije avanja
velikih migracija koje su posljedica neravnomjernog razvoja.
Ekonomski ciljevi proizilaze iz ekonomske teorije integracije i teorije rasta. Integracija tržišta doprinosi boljoj alokaciji
resursa i specijalizaciji, od kojih koristi imaju svi partneri mada ne u jednakoj mjeri (klasi na trgovinska teorija i teorija
carinske unije, Viner,1950). Savremeni teoreti ari trgovine, medjutim, smatraju da e bogate države imati više koristi od
integracije. Bogato sjedište unije, u uslovima malih trgovinskih barijera, ima e više koristi od integracije nego periferija,
prije svega zbog prednosti aglomeracije (Krugman, 1990). U prilog ovoj tezi su i argumenti visoke mobilnosti faktora,
posebno kapitala, koncentracija kvalitetnih ljudskih resursa, kao i dostupnost tehnologije. Može se zaklju iti da
integracija tržišta dovodi do konvergencije, ali da u kratkom roku uzrokuje odre ene teško e u prilago avanju
siromašnim regionaima, ali da dugoro ne dobiti mogu biti ostvarene poboljšanjem faktora lokacije, kao što je
obrazovanje, infrastruktura i sl. Ova razmatranja su bila klju ni reper EU prilikom stvaranja i oblikovanja regionalne
politike kakvu poznajemo danas.

Periodizacija istorijskog razvoja: Od stvaranje Evropske ekonomske zajednice (EEZ) 1958.godine, regionalna politika
je prošla kroz više faza. Prva faza je trajala od 1958. do 1975.godine i njena osnovna karakteristika bila je nedostatak
ozbiljnog pristupa regionalnoj politici zajednice sve do kraja ovog perioda. Glavne karakteristike druge faze (1975-
1988.godine) bile su stvaranje novih instrumenata i ja anje postoje ih, kao i mali, ali konstantan rast raspoloživih
fondova. Tre a faza po ela je 1989.godine i može se re i da je trajala do 1999.godine, sa izvjesnim promjenama koje su
se vremenom doga ale45. Glavna karakteristika ove faze je zna ajan porast dostupnih fondova i pove anje efikasnosti
koriš enih instrumenata i potrošenih sredstava. etvrta faza obuhvata finansijsku perspektivu 2000-2006. godine.
Veliko, peto proširenje na Istok Evrope, uklju uju i i dva mediteranska osrva (Maltu i Kipar), dovelo je do redefinisanja

43 Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str. 19.
44 Uz naziv regionalna politika, naj eš e se koristi i naziv koheziona politika (Cohesion policy), a oba termina se odnose na politiku iji je cilj
solidarnost i smanjivanje razlika koje su oduvijek postojale, a produbljuju se nakon stvaranja zajedni kog tržišta, uvo enja zajedni ke valute,
proširenja EU ili su nastale tokom sprovodjenja nekih drugih zajedni kih politika EU.
45 Tsoukalis L, The New European Economy, Oxford University Press, 1993, str. 232-233.
nekih instrumenata i mehanizama same regionalne politike Unije, pa možemo govoriti o petoj fazi u razvoju regionalne
politike EU od 2007.godine.

1.1. Prva faza (1958. – 1975.godine)

U ovom periodu nije postojala ni eksplicitna ni implicitna verzija zajedni ke regionalne politke, jer je šest zemalja
osniva a EU46 inilo relativno homogenu ekonomsku strukturu i nivo razvijenosti regiona, izuzimaju i jug Italije, što je i
konstatovano u tzv. Protokolu o Mezo ornu, dodatom Ugovoru iz Rima, kojim je osnovana EEZ (1957).

lan 2 Ugovora navodi Naime, u lanu 2 Ugovora, koji je posve en principima funkcionisanja na kojima se zasniva EEZ,
navodi se da je jedan od principa „da se kroz Zajednicu unapre uje skladan, uravnotrežen i održiv razvoj ekonomije“.
Smanjenje postoje ih regionalnih disproporcija, navodi se i u samoj Preambuli Ugovora. Medjutim, u Ugovoru se ne
razradjuju instrumenti koji su potrebni da se postigne harmoni an razvoj. Ne postoji posebno poglavlje o regionalnoj
politici, ali se u okviru politike konkurencije i principa slobodne konkrencije, daju izuze a za manje razvijene regione
(može im se dodijeliti državna pomo , ukoliko to odobri Evropska komisija).

Istovremeno, osniva se Evropska investiciona banka (EIB) sa ciljem da obezbijedi sredstva pod povoljnim uslovima za
slabije razvijene regione država lanica. Medjutim, ti odobreni iznosi su bili mnogo manji nego oni koje su dodjeljivale
vlade. S obzirom da su šezdesete i sedamdesete godine bile tzv. zlatno doba zapadnoevropske ekonomije, zemlje su na
nacionalnom nivou zna ajno ulagale u ujedna eni razvoj regiona, sa željom da se jednako podijele i dobiti i gubici na
nivou samih država lanica.

U ovom periodu osnovana su i prva dva strukturna fonda, ali njihova uloga nije bila toliko zna ajna u po etku:
a) Evropski socijalni fond (European Social Fund – ESF), osnovan 1958.godine radi finansiranja socijalne
politike EEZ. Glavni cilj: borba protiv nezaposlenosti, naro ito medju maldima i poboljšanje mobilnosti radne
snage u okviru cijele Zajednice (danas Unije).
b) Evropski fond za upravljanje i garancije u poljoprivredi (European Agriculture Guidance and Guarantees
Fund – EAGGF), osnovan 1965.godine za finansiranje zajedni ke poljoprivredne politike. Cilj: da pruži podršku
poljoprivrednoj proizvodnji kroz podršku cijenama, kao i podrška strukturnom razvoju poljoprivrednog sektora.

Kona no, za ovaj period važno je ista i da su: dimani an rast životnog standarda u zapadnoj Evropi, kao i ja anje
socijalne demokratije kao dominantnog politi kog pravca, doveli do ja anja konsenzusa o zna aju eliminisanja razlika
u stepenu razvijenosti odredjenih regiona, u cilju nesmetanog nastavka procesa evropske integracije47.

1.2. Druga faza (1975. – 1986.godine)

Sedamdesetih godina po inje da ja a regionalna politika Zajednice. Naftnom krizom 1973.godine završava ze “zlatno
doba” evropske ekonomije. Iste godine u EEZ ulaze Velika Britanija48, Irska i Danska (koje donose u Zajednicu nove
“aspekte” regionalnih i strukturnih problema, ali i modele rješavanja). 1981. deseta lanica postaje Gr ka (drugo
proširenje, izlazak EEZ na Mediteran). Nadnacionalno upravljanje postaje sve složenije, a regionalna politika dobija na
zna aju i intenzitetu primjenjenih instrumenata.

46 Francuska, Italija, Zapadna Njema ka, Belgija, Luksemburg i Holandija.

47 Regionalna politika Evropske unije, Vlada RS, Kancelarija za pridruživanje EU, Beograd, 2004, str. 12-13.
48 Kada se Velika Britanija priklju ila zajedni kog poljoprivrednoj politici i po ela zna ajno da doprinosi budžetu EZ, javio se i veliki problem poznat

kao „britansko budžetsko pitanje – Bristish Budgetary Question“. Do tada, ona je bila veliki uvoznik hrane iz svojih kolonija (kasnije zemalja
Komonvelta), pa je bila prinudjena da pla a velike uvozne dadžbine na te proizvode. Tako e, imala je mali ali relativno efikasan poljoprivredni
sektor, koji je dobijao ograni enju pomo od zajedni ke poljoprivredne politike (ZPP), a nije primala ni zna ajnija sredstva kroz druge viodove
raspodjele u okviru Evropske zajednice. Tako da je vremenom, ovaj problem sve više rastao, jer je ZPP po ela predstavljati sve ve i dio budžeta
Zajednice, pa je VB mnogo više pla ale Zajednici, nego što je od nje dobijala, što je po etkom osamdesetih postalo neprihvatljivo za britansku
vladu, koja je ve imala budžetskih problema kod ku e. Istovremeno, najve i koristnik sredstava ZPP bila je Francuska, sa svojim velikim
poljoprivrednim kompleksom.
Tako je tek 1984.godine, na samitu u Fontenblou, ovaj problem rješen. Tada su se predsjednici država, odnosno šefovi vlada država lanica EZ,
dogovorili da smanje zapjedni ke poljoprivredne cijene, smanje proizvodnu kvotu za mlijeko i ne mijenjaju garantovane cijene poljoprivrednih
proizvoda naredne godine, dok je godišnji budžetski povra aj bio osmišljen tako da smanji neto dobrinos VB budžetu EZ. Ove izmjene odgovarale
su britanskoj vladi i tako je okon ano“britansko budžetsko pitanje“. (Regionalna politika Evropske unije, Vlada RS, Kancelarija za pridruživanje EU,
Beograd, 2004, str. 14).

55
Od 1985.godine, zbog ekonomskih i politi kih razloga, a na zahtjev Gr ke, po inju i tzv. Integrisani mediteranski
programi – IMP (pomo mediteranskim oblastima Francuske, juga Italije, cijelog Gr koj, da bi se podstakao razvoj
turizma, poljoprivrede i sektora MSP ovih regiona). ZPP je bila relativno pristrasna prema poljoprivrednim regionima na
sjeverozapadu, na uštrb mediteranskih oblasti EZ, pa je dogovor oko IMP predstavljao politi ki uslov Gr ke za dalje
širenje Unije, ali i kompromis kojim je Gr ka dobila oko 30% planiranih sredstava IMP. Mada su IMP bili rezultat oštre
politi ke borbe i poga anja, kao i ostatak regionalne politike, oni su stvorili važan pomak u vodjenju regionalne politike.
Najve i skok je u injen kada je odlu eno da se finansiraju srednjoro ni programi razvoj, a ne kako je do tada bio slu aj,
individualni projekti, po principu “ slu aj po slu aj”. Druga novina je bila bliska saradnja IMP sa drugim instrumentima
EZ. Svaki instrument IMP je trajao od 3 do 7 godina, sa ukupnom vrijednoš u od 6,6 mlrd ekija sakupljenih iz drugih
fondova (ERDF, ESF, EAGGF), sredstva EIB ili budžet EZ. IMP su istovremeno predstavljali pripremu za kvalitativno
novi pristup koriš enju instrumenata regionalne politike, dok je stvaranje zajedni kog tržišta, uz “Jedinstveni evropski
akt” iz 1986.godine, samo ubrzalo cijeli proces.

Evropski fond za regionalni razvoj (European Regional Development Fund – ERDF), osnovan je 1975.godine, iji je
glavni cilj unapredjenje ekonomske i socijalne kohezije finansiranjem projekata u oblasti nauke, inovacija, zaštite životne
sredine i razvoja infrastrukture u manje razvijenim regijama. Fond je zamišljen veoma ambiciozno, ali ga je od po etka
pratio konflikt izmedju razvojne i kompenzatone funkcije. U po etku su ak sredstva rasporedjivana na osnovu
nacionalnih kvota koje su predodredile države lanice medju sobom, što je negativno uticalo na komunitarni duh, i nije
bilo pra eno objektivnim ekonomskim kriterijima za dodjelu pomo i regionima, što je smanjivalo efikasnost same
regionalne politike.

Stoga je 1979.godine, po prvi put, 5% sredstava ERDF dodijeljeno Evropskoj komisiji, da ih koristi po sopstvenom izboru
i procjeni potreba.

1984.godine, umjesto strogih državnih kvota, uveden je sistem koji se zasnivao na „indikativnim opsezima“, a koji je
Komisiji dao više prostora za inicijativu (EK je dobila diskreciono pravo na oko 12% sredstava ERDF i tako, razvila
sopstvene regionalne prioritete i uvela programski pristup regionalnoj pomo i). Pa ipak, dodjela sredstava, i dalje je bila
predmet poga anja na visokom nivou izmedju država lanica, daju i im relativno precizne pokazatelje o tome šta mogu
ekivati da e dobiti. To je Komisiji otežavalo oblikovanje politike razvoja. EK se nadala da e mo i da uti e na odabir
projekata koje su vlade država lanica podnosi, kako bi ih sprije ila da zamijene nacionalne troškove fondovima ERDF.
Medjutim, sposobnost država lanica da snize ukupnu vrijednost prijavljenih projekata na dogovorene kvote i njihova
nespremnost da obezbijede transparentne finansijske informacije, ograni avali su napore EK. Praksa je bila da su vlade
zahtijevale sredstva za projekte koji su bili u fazi planiranja ili sprovodjenja, a u nekim slu ajevima i za ve završene
projekte. Sa ovakvim stavom (princip „dopunjavanja“49 ) morao je da sa eka 1988.godinu i puno sprovodjenje 1.
Delorove reforme. U ovom periodu marginalizovana je Komisija, kao i lokalne vlasti, jer se regionalna politika kreirala na
nacionalnom nivou. Za pitanja bilo kakve reforme regionalne politika, bila je neophodna jednoglasnost na Savjetu.

Zna aj regionalne politike istican je u mnogim istraživanjima i izvještajima tog perioda. Npr. Mekdugalov izvještaj o
fiskalnom federalizmu (EK, 1977) istakao je prognoze o neuravnoteženosti koje e proizvosti ve a ekonomska
integracija i liberalizacije trgovine unutar država lanica. Nagovješteno je da e biti potrebne ve e promjene u pogledu
obima i usmjeravanja budžeta Zajednice. Izvještaj je posebno istakao da e „ve a integracija pove ati ukupno
blagostanje u budu oj Uniji, ali zbog politi ke stabilnosti, bi e neophodni finansijski transferi iz država koje dobijaju u one
koje gube“50

Osamdesetih godina prošlog vijeka, raspodjela sredstava ERDF se vršila isto kao i prije, ali su se korisnici ekonomske
pomo i promijenili sa drugim (Gr ka, 1981) i tre im proširenjem (Španija i Portugalija, 1986). Primje eno je da su razlike
medju regionima porasle – po etkom devedesetih bile su 4:1.

Pozitivan trend bio je što su sredstva raspoloživih fondova rasla u apsolutnim iznosima i odobravala su se za
pojedina ne projekte, s fokusom na strukturne reforme i razvoj infrastrukture. Tako su se sredstva ERDF popela
1988.godine na nivo od 0,09% ukupnog BDP Evropske zajednice.

U to vrijeme, drugi po zna aju instrument regionalne politike bila je EIB, pri emu je fokus kreditne politike bio na MSP,
kao suguran put ka oživljavanju ekonomije i ja anju preduzetništva.

49Additionality principle.
50 Button K. and Pentecost E., Regional Economic Performance within the European Union, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham, 1999,
p.32.

56
1.3. Tre a faza (1986. – 1999.godine)

1.3.1. Jedinstveni evropski akt (1986)

Trgovina i ekonomske veze unutar EZ postepeno su ja ale. Uprkos trgovini oslobodjenoj od tarifa i kvota, postojale su
me utim još uvijek veoma visoke necarinske barijere trgovini unutar EZ, što je negativno uticalo na razvoj
preradjiva ke industrije i sektor usluga, neiskoriš enost efekta ekonomije obima, i posljedi no, smanjenu konkuretnost
na medjunarodnom tržištu u odnosu na druge aktere, kao što su SAD, Japan, ali i novoindustrijalizovane zemlje. Da bi
se ubrzali ekonomski inegracioni procesi, 1985.godine pojavila se tzv. „Bijela knjiga“ (Program jedinstvenog tržišta)
koja je obuhvatala 282 zakonodavna predloga sa rokom završetka tog procesa do 1992.godine, kako bi se maksimalno
afirmisali efekti zajedni kog tržišta.

Glavni aspekti programa jedinstvenog tržišta, sadržani u Bijeloj knjizi, su obuhvatili:

1. uklanjanje necarinskih barijera trgovini (razli iti tehni ki standardi koji robe moraju imati, komplikovane
procedure na granici i sli no)
2. pove anje konkurencije, fer pristupa tržištu
3. unaprijedjivanje saradnje izmedju preduze a u oblasti istraživanja i razvoja
4. dalja liberalizacija i rast mobilnosti svih faktora proizvodnje
5. monetarna integracija
6. socijalna zaštita (povelja o socijalnim pitanjima)

Da bi se podstakao integracioni proces i sproveo Program jedinstvenog tržišta, navedeni predlozi su februara
1986.godine preto eni u Jedinstveni evropski akt (JEA). Ukida se bilo kakva diskriminacija u ekonomskim odnosima
po osnovu nacionalnosti, što je bilo pretpostavka za koncept jedinstvenog tržišta. Bilo je zabranjeno razli ito tretirati
uvozne proizvode iz drugih zemalja lanica od proizvoda doma ih proizvo a.

JEA je sadržao i klauzulu o neophodnosti revizije osniva kih ugovora, s obzirom na pove an broj poslova Zajednica, sve
tješnje veze me u državama lanicama, ali i perspektivu širenja i sve ve i broj država lanica. Reforma uspostavljenog
sistema bila je neophodna, jer je funkcionalisti ka teza pokazala svoja ograni enja: ekonomske slobode su ostvarene, ali
ne u potpunosti, mehanizam odlu ivanja je loše funkcionisao (posebno kad se u Savjetu tražilo jednoglasno misljenje), a
razli ite inicijative koje su se razvile van ugovora bile su zasnovane na nesigurnim pravnim osnovama koje nisu bile
jasno definisane (u prvom redu saradnja u oblasti spoljne politike).

Kroz JEA porastao je zna aj Evropske komisije, jer je EK morala da priprema predloge Savjetu ministara kako bi se
sprovodio Program jedinstvenog tržišta. Savjet ministara je dobio nova ovlaš enja, jer je mogao donositi odluke na
osnovu kvalifikovane ve ine, nakon konsultovanja sa Evropskim parlamentom i Ekonomskim i socijalnim savjetom (osim
mjera koje su se ticale oporezivanja, prava zaposlenih i pitanja mobilnosti ljudi, na koja pitanja je svaka zemlja imala
pravo veta, što je uvedeno na brintanski zahtjev). JEA je pomjerio ravnotežu snaga sa nacionalnih vlada na EZ, sa
medjudržavnog na metod zajednice u pogledu upravljanja EZ. Drugim rije ima, sa modela kada države direktno
pregovaraju medju sobom, a onda donose odluke, bez posredovanja neke nezavisne institucije, na model kada predloge
i planove donosi Evropska komisija, kao garant zajedni kih interesa, od kojih zna ajan dio predloga zatim prolazi i kroz
Evropski parlament, koji odlu uje jednoglasno, kvalifikovanom ve inom ili postupkom saodlu ivanja. Uvo enje ovog
modela pove alo je zabrinutost nekih država lanica u vezi sa prenošenjem nacionalnog suvereniteta na relativno
udaljenu (briselsku) birokratiju kojoj je nedostajala politi ka odgovornost.

Procjena efekata kreiranja zajedni kog tržišta po ekinijevom51 izvještaju iz 1986.godine, trebala je stvoriti u prosjeku
pozitivan uticaj na rast BDP u EU12 izme u 4,3 i 6,4%, kroz smanjenje barijera trgovini, barijera proizvodnji, kroz
ekonomiju obima i rast konkurentnosti., što se vidi na Shemi 2. Ovi efekti kreirali bi i oko 2 miliona novih radnih mjesta,
kao i sniženje cijena za 6%.

JEA je definisao sadržaj i Evropske politi ke saradnje (EPS). Predvi ene su obavezne konsultacije država lanica
lan 30, ta ka 2), kao temelj na kom po iva politi ka saradnja od njenog samog po etka, ali i utvr ivanje zajedni kog
stava i zajedni ke akcije, što podrazumijeva obavezu da “svoj zajedni ki uticaj ostvaruju na najefikasniji na in putem

51 Cecchini

57
dogovaranja, uskla ivanja stavova i realizacije zajedni kih akcija”. ( lan 30, ta ka a JEA). Utvr ene su institucije
odnosno mehanizmi za sprovo enje Evropske politi ke saradnje, pri emu su organi za politi ku saradnju (Politi ki
komitet, Grupa za evropsku saradnju, radne grupe i Sekretarijat) za razliku od osniva kih ugovora, po prvi put precizno
uspostavljeni52.

Kona no, JEA je utvrdio osnovu kohezione politike, koja je razradjena pod zasebnim naslovom u okviru regionalne
politike – Ekonomska i socijalna kohezija. To je bio prvi pokušaj da se povežu ciljevi lana 2 Ugovora o EZ “skladana,
uravnotežen i održiv razvoj”, sa instrumentima regionalne politike. Analiziraju i ovaj naslov, može se zaklju iti da je
regionalna politika trebalo da se vodi kroz zajedni ke napore:
- Evropske investicione banke
- Strukturnih fondova (ERDF, ESF i EAGGF) i
- Koordinacijom ekonomske politike država lanica za regionalni razvoj.

Strukturni fondovi nisu imali funkciju samo da stvaraju koheziju, ve i da dopune efekte slobodnog tržišta i ekonomske
politike država lanica. Raste svijest o važnosti regionalne politike za produbljivanje evropskih integracija.

Ekonomske slobode – pretpostavka razvoja koncepta jedinstvenog tržišta EU

Jedinstveno unutrašnje tržište, koje predstvalja srž EU, se zasniva na ostvarivanju etiri slobode: slobodno kretanje ljudi,
roba, usluga i kapitala. Jedinstveno unutrašnje tržište mogu e je tek potpunim ukidanjem prepreka za ove etiri slobode,
koje se nazivaju i etiri ekonomske slobode. Najkra e, ovi pojmovi podrazumijevaju slijede e:

• SLOBODNO KRETANJE PROIZVODA /roba/ -Uklanjanje barijera me u zemljama lanicama predstavlja

trajan koncept po kome države lanice nemaju ovlaš enja da zadrže me usobne carinske i necarinske barijere.
Proizvodi koji se kre u jedinstvenim evropskim tržištem nemaju carinsku kontrolu od 1993.godine.
• SLOBODNO KRETANJE LJUDI - Svi gra ani zemalja lanica EU na osnovu pasoša ili li ne karte mogu da
u u drugu zemlju. Ni pod kojim uslovima ne može se tražiti ulazna ili izlazna viza. Ova sloboda takodje
podrazumijeva i ukidanje bilo kog vida diskriminacije zasnovanog na nacionalnosti izmedju radnika država
lanica u pogledu mogu nosti zapošljavanja, prava na naknadu za rad i drugih uslova za rad i zapošljavanje,
kao i pravo na slobodno nastanjivanje i pružanje usluga.
• SLOBODNO KRETANJE KAPITALA - Zabranjene su sva ograni enja u kretanju kapitala (investiranju), kao i
u pla anju roba i usluga izme u zemalja lanica.
• SLOBODNO KRETANJE USLUGA - Ovo sloboda omogu ava inostranom preduze u koje se bavi pružanjem
usluga, a poti e iz neke od zemalja lanica EU, da ima isti tretman kao i doma e preduze e.

U novijoj literaturi, esto se, kao peta sloboda, navodi „slobodan protok znanja“, sa akcentom da se za rast
konkuretnosti EU na globalnom tržištu mora posti i ve a dostupnost novih znanja kroz institucionalno ja anje i prenos
institucionalnog znanja na nove države lanice. Kona no, afirmacija inovacija i novih nau no-tehnoloških rješenja kroz
zajedni ke projekte.

1.3.2. Prvi Delorov paket (1989. – 1993.godine)

Zbog bojazni da e siromašnije države lanice biti nespremne za concept zajedni kog tržišta, trebalo je
obezbjediti dodatna sredstva za to prilagodjavanje. Prvi Delorov paket obezbjedio je udvostru avanje
strukturnih fondova, tako da su do 1992.godine oni inili 25% budžeta (1987.g. bili su 9,1%).
Ponovo je najve i protivnik rastu fondova bila Velika Britanija. Francuska i Njema ka bile su za novu
strukturnu politiku, ali ne i za izmjene u zajedni koj poljoprivrednoj politici. Siromašnije države lanice

52 1) Evropski savjet se nalazi na vrhu institucionalne ljestvice EPS i ima primarnu ulogu “da osigura Uniji nužni podsticaj za njen razvoj i definiše

opšte politi ko rukovo enje”; sa JEA Evropski savjet je institucionalizovan poslije više od decenije njegovog fakti kog postojanja; nije institucija EZ
ve prije politi ki organ, 2) sastanci ministara inostranih poslova imaju za cilj da obezbijede sprovo enje odluka Evropskog savjeta, a ministar
ija je zemlja predsjedavaju a u datom periodu preuzima ulogu spoljnopoliti kog predstavnika EZ u svijetu 3) predsjedavanje Evropskom
politi kom saradnjom – predsjedava ista zemlja koja u šestomjese nom periodu predsjedava Savjetom i ona preuzima odgovornost za
preduzimanje akcija i predstavljanje pozicije EPS prema tre im zemljama, 4) Politi ki komitet (motor politi ke saradnje) ine politi ki direktori i ima
zadatak da održava kontinuitet EPS i priprema diskusije ministara, 5) (Evropska) Grupa korespondenata koja je odgovorna za nadgledanje i
implementaciju EPS, e) radne grupe, koje osniva Politi ki komitet i 6) Sekretarijat, koji pomaže predsjedavaju em u radu i brine o
administrativnim poslovima; administrativni aparat nezavisan od Sekretarijata Savjeta; radi pod rukovodstvom predsjedavaju eg Zajednice ( lan
30, ta ka 10 JEA).

58
(Irska, Španija, Portugal, Gr ka), nisu željele da ustuknu u svojim naporima da dobiju više sredstava.
Vrhunac neslaganja bio je na samitu u Kopenhagenu 1987.godine. Na vanrednom samitu (Brisel, 1988,
predsjedavanje Njema ka), predstavnici država lanica postigli su dogovor o udvostru avanju
strukturnih fondova, ali tek pošto je Njema ka pristala da plati ve i dio troškova Prvog Delorovog 53
paketa.

Najvažnije promjene koje je donio Delorov paket su bile:

- udvostru eni su strukturni fondovi, u realnim vrijednostima dostigli su 25% budžeta EZ (1992)
- utvrdjena su “Na ela vo enja strukturnih operacija”
- utvrdjeni su “Ciljevi i standardi” koje je trebalo da ispune regioni kako bi stekli pravo na dobijanje
sredstava iz ovih fondova.

Na ela vo enja strukturnih operacija, u ostvarivanju ekonomsko-socijalne kohezije su: na elo

programiranja, na elo koncentracije, na elo dodavanja i na elo partnerstva.

Na elo programiranja – uvodjenje finansiranja srednjoro nih program umjesto projekata slu aj po
slu aj od strane EK. Srednjoro ni program mogla je inicirati država lanica ili sama Zajednica, a mogao
se finansirati iz jednog ili više fondova.
- U ovom periodu 90% programa inicirale su države lanice. Srednjoro ni program obuhvata pripremu
višegodišnjih planova razvoja i izvodi se kroz partnerstvo zasnovano na procesu donošenja
politi kih odluka, uklju uju i nacionalne, regionalne i lokalne nivoe vlasti kojima je ono povjereno.
Ovi planovi razvoja se prvo dostavljaju državama lanicama, zasnivaju se na državnim i regionalnim
prioritetima i uklju uju: detaljan opis trenutnog stanja u regionu, identifikovanje glavnih ciljeva i
strategije za njihovo ostvarivanje, kao i posebne pokazatelje o upotrebi i obliku doprinosa fondova.
Kad se jednom usvoji, program prate komiteti na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou.
- Inicijative Zajednice (10%) se zasnivaju na smjernicama koje je ustanovila sama Komisija, uz
poštovanje na ela programiranja. Za period 1993-99. ovaj % ostao je isti, ali je za period 2000-06.,
težnjom država da koncentrišu fondove i smanje broj komunitarnih inicijativa, broj inicijativa smanjen
sa 13 na svega 4 inicijative54, ili 5% ukupnih fondova.

Na elo koncentracije – koncentracija fondova na problemati ne regione u cilju pove anja efikasnosti
regionalne politike. Kroz na elo koncentracije strukturnih fondova nametnuti su dosledni geografski i
ekonomski kriterijumi klasifikacije za sticanje prava na strukturnu pomo . Ovo na elo je unaprijedjeno
uvodjenjem Kohezionog fonda 1994.godine, koji je sva svoja sredstva usmjerio na samo etiri zemlje –
Irsku, Španiju, Portugal i Gr ku. Ovo na elo je dodatno pooštreno reformom 1999.godine (Agenda
2000), tako što je smanjen procenat stanovništva koji živi u regionima koji imaju pravo na pomo i
smanjenjem broja ciljeva koji se finansiranju iz strukturnih fondova.

Na elo dodavanja – ideja dodavanja jeste da se obezbijedi pomo Zajednice kao dodatak onim fondovima koje bi nacionalne
vlade koristile da nema komunitarnih fondova. Drugim rije ima, fondovi zajednice nisu osnovani da bi zamijenili nacionalne
subvencije, ve da pomognu njihovo integrisanje (od samog po etka, vlade su pokušavale da zamijene nacionalne fondove
komunitarnim). Stoga se od vlada zahtijeva da pokažu poštovanje na ela dodavanja kada podnose svoje dokumente o
programiranju Komisiji.
Uvodjenje Kohezionog fonda (KF) podrilo je ovo na elo. Fond je osnovan sa ciljem da pomogne nekim državama lanicama
da prebrode strukturne probleme u svom ekonomskom razvoju, naro ito u oblasti saobra aja i životne sredine, kako bi ispunile
kriterijume konvergencije i na kraju se pridruže Evropskoj monetarnoj uniji. Kroz ovaj fond finansiralo se i do 85% vrijednosti
navedenih projektnih prioriteta, ime se prakti no zamjenjuju državni fondovi.

Na elo partnerstva – zahtjev za ve e angažovanje regionalnih i lokalnih organa vlasti u planiranju, donošenju odluka i
sprovo enju strukturnih fondova. Da bi se pove ala efikasnost dodijeljenih fondova i da se uzmu u obzir regionalne
specifi nosti. Da se oslabi uticaj država u dodjeli fondova, tako što e se istovremeno direktno raditi sa državnim i regionalnim
nivoima vlasti. Zato je osnovan Konsultativni savjet regionalnih i lokalnih organa vlasti, koji e 1994.godine biti transformisan u
Komitet regiona. Ovo na elo je zna ajno pomoglo lokalnim i regionalnim vlastima da se više aktiviraju u lobiranju za svoje

53 Žak Delor dolazi na elo Evropske komisije 1985.godine.

54 “Interreg III“ – prekograni na, transnacionalna i medjuregionalna saradnja; „Leader +“ – razvoj sela, „Equal“ – transnacionalna saradnja u borbi
protiv svih oblika diskriminacije i nejdnakosti na tržištu rada, i „Urban II“ – podsticanje ekonomskog i socijalnog oporavka malih i velikih gradova i
prigradskih naselja (Regionalna politika Evropske unije, Vlada RS, Kancelarija za pridruživanje EU, Beograd, 2004, str. 22-24).

59
interese, osnivaju se predstavništva regiona u Briselu i razvija mreža kontakata medju samim regionima. Promovisana je ideja
“Evrope regiona” i novi stil upravljanja.

Uvedeno je i na elo ocjenjivanja i vidljivosti programa, odnosno projekata.

1988.godine definisano je pet glavnih ciljeva regionalne politike, prilikom finansiranja projekata iz strukturnih fondova:

1. CILJ 1 - obuhvatao je manje razvijene regione sa BDP po glavi stanovnika (izraženoj u standardima kupovne mo i55 )
manjim od 75% EU prosjeka (ERDF, ESF i EAGGF ) – oko 70% ukupne pomo i.
2. CILJ 2 - regioni sa nerazvijenom industrijom u kojima je nivo nezaposlenosti bio iznad prosjeka EU (za MSP, preko
ERDF, ESF i EIB) – oko 11% ukupne pomo i,
3. CILJ 3 - borba protiv dugoro ne nezaposlenosti (pomaže radnike preko 25 godina starosti koji su nezaposleni duže
od 12 mjeseci, kroz ESF,
4. CILJ 4 - olakšana profesionalna integracija mladih, ispod 25 godina starosti (cilj 3 i 4 zajedno koristili su manje od 10%
ukupne pomo i, kroz ESF),
5. CILJ5 - promocija seoskog razvoja prevashodno kroz diversifikaciju tradicionalnih poljoprivrednih aktivnosti (oko 9%
ukupne pomo i, kroz EAGGF).

Kada je 1990.godine bivša Isto na Njema ka (Demkratska Republika Njema ka) postala dio Savezne Republike Njema ka,
na specifi an na in, postala je prva isto noveropska zemlja koja je ušla u EU. Pet novih pokrajina (Lender) SRN postalo je pet
najsiromašnijih i nazaostalijih regiona EU. Kako je budžetski period ve po eo 1989.godine, nije bilo mogu e dodati ove
regione na spisak regiona koji imaju pravo na postoje e fondove. Da bi se udovoljilo njihovoj strukturnoj konvergenciji i
pripremama za ulazak na zajedni ko tržište, osmišljen je poseban program za isto nonjema ke pokrajine kojima je namijnjeno
dodatnih 3 mlrd ekija za period 1991-93.godina.

1.3.3. Drugi Delorov paket (1993. – 1999.godine)

Do kraja 1991.godine, projekat kreiranja jedinstvenog tržišta predvidjenog kroz JEA bio je skoro završen. Evropska zajednica je
dostigla novi nivo integracije koji je u tom trenutku zahtijevao promjenu strukture same nadnacionalne organizacije, koji je
predložen kroz Ugovor o osnivanju Evropske unije (UEU)56. Ovaj Ugovor predstavlja važan korak u procesu evropskih
integracija, uspostavljanjem tri osnovna dijela (stuba) EU: 1. preradjeni tekst Ugovora iz Rima koji pored zajedni kog
tržišta i evropskih politika, uklju uje i uslove za ekonomsku i monetarnu uniju (EMU); 2. zajedni ka spoljna i
bezbjednosna politiku (CFSP), i 3. pravosudna pitanja, odnosno saradnja u oblasti pravosu a i unutrašnjih poslova.

Izmedju ostalih institucionalnih, politi kih i ekonomskih reformi, UEU je postavio plan za punu ekonomsku i monetarnu
uniju do kraja decenije. Postalo je evidentno da je za ja anje ekonomske i socijalne kohezije, neophodan preduslov
uspostavljanje ekonomske i monetarne unije. I obratno, ako se države lanice ne posvete ja oj ekonomskoj
konvergeniciji, i ekonomskoj i socijalnoj koheziji, mogu dovesti u pitanje i sam projekat EMU.

Pregovori o raspodjeli sredstava kroz strukturne fondove, za novu sedmogodišnju finansijsku perspektivu
(sedmogodišnji budžetski planski program), podijeljeni su u dvije faze. Prvo, saglasnost oko ciljeva koje treba ostvariti
kroz UEU, a to je uspostavljanje EMU. Drugi dio, pregovaranje o ta nim detaljima u vezi sa sprovodjenjem i

55 Purchasing Power Standard - PPS

56 Ugovor o stvaranju Evropske unije, tzv. Ugovor iz Mastrihta, potpisan 7. februara 1992.godine. Sa pravnog stanovišta, Ugovor iz Mastrihta
izvršio je i neobi no pregrupisavanje izme u, s jedne strane, tri ugovora zajednice, koji nastavljaju da postoje kao takvi, a prema logici prava
zajednice i prema principima integracije, i, s druge strane, odredbi specifi nih za saradnju (drugi i tre i stub) kao i opštih odredbi (pristupanje,
revizija, itd.). Druga neobi nost sastojala se u injenici da tri zajednice zadržavaju svaka pojedina no me unarodni status pravnog lica, dok taj
status nije priznat Evropskoj uniji. Ugovor je stupio na snagu po etkom 1993.godine, od kada EZ zvani no postaje EU.
I ovaj sporazum je rezultat kompromisa. Francuska je postigla najvažniji cilj, da Njema ka prihvati jedinstvenu valutu (1999), a
prihva eni su i njeni predlozi u vezi sa odbrambenom i spoljnom politikom. Njema ka je postigla sporazum da budu a monetarna poliitka EU bude
pod njenim uticajem, kao i da Evropski parlament pove a ovlaš enja. Južne zemlje, predvodjene Španijom, raspolagale su Kohezionim fondom.
Holandjani su mogli da sprovedu svoju Povelju o socijalnim pitanjima. A Britanija je Mastrihtom dobila pravo da ne u estvuje u radu o dva pitanja:
prvo se odnosilo na zajedni ku valutu, a drugo na povelju o socijalnim pitanjima.
Važna pitanja koja se takodje pominju u Ugovoru iz Mastrihta su: prava gradjana EU da žive i rade u bilo kojoj zemlji EU, prava da kada
putuju van granica EU mogu dobiti diplomatske i konzularne usluge od predstavnika bilo koje zemlje lanice EU, pravo glasa i izlaska kako na
lokalne izbore, tako i na izbore u bilo kojoj državi lanici EU. Zadatak EU postao je i doprinos uspostavljanju i razvoju transevropskih mreža u
oblasti saobra ajne, telekomunikacione i energetske infrastrukture. Uloga Kohezionog fonda proširena je i na projekte zaštite životne sredine.
Komitet regiona dodat je strukturi EU radi obavljanja konsultacija.

60
finansiranjem tih ciljeva. Kona no postignut je sporazum na samitu u Edinburgu u decembru 1992.godine.

Pošlo se od Protokola o ekonomskoj i socijalnoj koheziji, koji je bio aneks JEA (okvirni dogovor država lanica i široko
postavljene osnove za budu i dogovor; on je zahtijevao udvostru avanje fondova namijenjenih regionalnom razvoju u
periodu 1988-93.).

Na samitu u Edinbugru, osnovne karakteristike strukturne politike ostale su nepromijenjene, a došlo je samo do izmjena
u strukturnim fondovima i osnovan je Kohezioni fond.

Izmjene u strukturnim fondovima su obuhvatile: pove anje dostupnih fondova, ponovno definisanje ciljeva koji
definišu korisnike, stvaranje novog strukturnog fonda (Kohezioni fond), ali i fonda za podr ku ribarstvu, kao i osnivanje
Komiteta regiona.
1. pove anje dostupnih fondova – države lanice su se složile da se iznos strukturnih fondova pove a sa 18,6 mlrd
ekija (po nivou cijena iz 1992.godine) na 30 mlrd ekija 1999.godine (po nivou cijena iz 1992.godine), dostigavši
ukupno 177 mlrd ekija za budžetski period 1993-99.godina, ili 36% budžeta EU. Fondovi nisu udvostru eni, kao što
se o ekivalo, ali je rast fondova ipak zna ajan (oko 40%), što predstavlja drugo veliko pove anje u perodu od 5
godina, poslije reforme iz 1988. godine. Istovremeno, direktna davanja država lanica u budžet EU odredjena su na
nivou od 1,27% BDP. U ovom periodu, iz strukturnih fondova najviše su dobijale slijede e zemlje: Španija 22,9%,
Italija 14,2%, Njema ka 14,2%, Gr ka i Portugalija po 10%, Velika Britanija 8,2% (poslije povrata), Francuska 8,6% i
Irska 4%.

2. ponovno definisanje ciljeva koji definišu korisnike – došlo je do pove anja broja prioriteta, što je dovelo do toga
da u ovom periodu 51% stanovništva EU ima pravo na evropsku regionalnu pomo u okviru razli itih ciljeva:

CILJ 1 - obuhvatao manje razvijene regione sa BDP/pc u PPS manjim od 75% EU prosjeka (67,6% ukupnih
sredstava strukturnih fondova ).
CILJ 2 - regioni sa nerazvijenom industrijom u kojima je nivo nezaposlenosti bio iznad prosjeka EU ( 11,1%).
CILJ 3 - borba protiv dugoro ne nezaposlenosti i olakšavanje integracije mladih ljudi i drugih društvenih
grupa na tržište rada.
CILJ 4 - pomo prilago avanju radnika industrijskim promjenama ( zajedno ciljevi 3 i 4 dobili su 10,9%
srestava.)
CILJ 5a - namijenjen prilago avanju sektora poljoprivrede i ribarstva zajedno sa reformom zajedni ke
poljoprivredne politike ( 5%).
CILJ 5b - pomo ekonomskoj diversifikaciji osjetljivih seockih podru ja ( 4,9%).
CILJ 6 - namijenjen je strukturnom prilago avanju regiona sa izuzetno niskom stopom naseljenosti (0,5%) -
Švedska i Finska.

Da bi se obezbijedila jedinstvena i jednoobrazna regionalna statistika, Eurostat je uveo Nomenkalturu teritorijalnih statisti kih
jedinica – NUTS57, kojom je svaka država lanica bila podijeljena u nekoliko regiona. Ova nomenklatura predstavlja objektivne
kriterijume na osnovu kojih se odredjuje podobnost za dobijanje pomo i, kao što su – broj stanovnika, veli ina teritorije i
BDP/pc). Postoje tri nivoa klasifikacije definisane prema veli ini i broju stanovnika na odre enom podru ju (NUTS 1, NUTS
2, NUTS 3) koje se koriste za definisanje prihvatljivosti nekog regiona za finansiranje iz instrumenata kohezione politike.

T – Statisti ka nomenklatura prostornih jedinica – regiona u EU

NUTS nivo / broj stanovnika Minimum Maksimum
NUTS 1 3.000.000 7.000.000
NUTS 2 800.000 3.000.000
NUTS 3 150.000 800.000

Prvi kriterijum od kog se polazi prilikom utvr ivanja NUTS klasifkacije jesu postoje e administrativne jedinice. Ukoliko za
odre eni NUTS nivo ne postoje odgovaraju e administrativne jedinice, tada se NUTS nivo konstituiše spajanjem
potrebnog broja manjih teritorijalnih jedinica, pri emu se uzimaju u obzir i drugi relevantni kriterijumi kao što su
geografske, socijalno-ekonomske, istorijske i geo-politi ke prilike, kulturne i prirodne okolnosti. Da bi se odredilo u koju

57 (franc. Nomenclature des unités territoriales statistiques)

61
NUTS kategoriju smestiti odre enu grupu administrativnih jedinica, primenjuje se standard odgovaraju eg broja
stanovnika.

NUTS klasifkaciju treba posmatrati kao zajedni ki imenitelj za prikupljanje, obradu, analizu i diseminaciju
kvalitetnih, pravovremenih i nepristrasnih statisti kih podataka i informacija, koji se prikupljaju na nivou
teritorijalno zaokruženog dijela (regiona), sa skupom karakteristika koje ga ine specifi nim, a sve u cilju
dobijanja objektivne slike realne razvijenosti jednog regiona58.

Na osnovu ovako prikupljenih podataka, lakše je do i do osnova za donošenje odluka ili daljih analiza. U kontekstu
evropske integracije, baziraju i se na ovako utvr enim statisti kim podacima, zasnovanim na mjerilima koja su
zajedni ka za itavo podru je Evropske unije, utvr uje se koja su podru ja u Evropskoj uniji pogodna za primjenu
instrumenata regionalne politike Evropske unije. Na kraju, u ovom kontekstu ne bi trebalo da zaboravimo da proizvodnja
statisti kih podataka, u vidu prikupljanja, obrade i analize podataka, mora da se zasniva na dobro razvijenoj statisti koj
metodologiji i statisti kim standardima.

3. stvaranje novog strukturnog fonda (Kohezioni fond) – Ugovor iz Mastrihta postavio je ambiciozan formalni cilj –
ostvarivanje Evropske monetarne unije59 (EMU) do 1999.godine, za šta je bilo neophodno uvesti tzv. kriterijume
konvergencije (kriterijume pristupanja EMU).

Kriterijumi konvergencije su naime uslovi ulaska u Euro-zonu, koje zemlje lanice EU prethodno moraju ispuniti
(kontrola inflacije - rasta cijena, nivo zaduženja zemlje, kao i nivo budžetskog deficita države, zatim odnos prema drugim
valutama i kona no, nivo kamatnih stopa). Ovi uslovi su veoma zahtjevni. Takodje, svaka zemlja iz euro zone vodi
ra una o svojoj ekonomiji i mora poštovati pravila Euro-zone, kako bi sve funkcionisalo dobro. Ova pravila posebno
stavljaju ograni enja na koli inu novca koja zemlja može da pozajmi.

Kriterijum konvergencije zahtijevali su od država lanica velike napore, a siromašnije zemlje su imale najviše teko a u
držanju javnih finansija pod kontrolom. esto su to doživljavale kao dilemu: da li da održavaju strogu finansijsku
disciplinu da bi se pridružili EMU ili da razvijaju ekonomsku konvergenciju kako bi dostigle bogatije lanice Unije. Da bi
se pomoglo ovim zemljama da dostignu kriterijume konvergencije, osnovan je Kohezioni fond (KF).

Cilj osnivanja Kohezionog fonda: KF ima za cilj da omogu i svim državama lanicama da udju u poslednju fazu
monetarne unije što je brže mogu e, pomažu i onima sa najve im brojem problema da ih prevazidju i samim tim ja aju i
socijalnu koheziju unutar Unije. Dok se drugi fondovi bave problemima regionalnih razlika, restrukturiranjem industrije ili
nezaposlenoš u, KF je instrument koji poma e nekolicini država lanica u finansiranju važnih, pojedina nih projekata.
etiri zemlje Unije: Španija, Portugalija, Gr ka i Irska, ozna ene su kao zemlje koje imaju pravo na pomo iz KF, sa
ukupnom populacijom od 63 mil stanovnika (oko 25% stanovnika Unije).

Ostale karakteristike Kohezionog fonda:

- Protokol o ekonomskoj i socijalnoj koheziji EU (kao aneks JEA) utvrdjuje da e EU finansirati lanice iji je BDP manji
od 90% prosjeka EU.
- Poseban lan navodi da e KF obezbijediti finansijsku pomo u oblastima: životne sredine i transevropskih mreža u
oblasti saobra ajne infrastrukture.
- Svi projekti moraju da prodju evaluaciju Komisije, obi no uz pomo EIB, i moraju da imaju obim koji bi garantovao
srednjoro nu ekonomsku i socijalnu korist koja bi bila srazmjerna rasporedjenim sredstvima (ukupna vrijednost projekta
mora biti iznad 10 mil Eura),
- Projekti koji se finansiraju iz KF ne mogu biti istovremeno finansirani iz drugog strukturnog fonda.
- Na samitu u Edinburgu, Evropski savjet je odlu io da se 15 mlrd ekija stavi na raspolaganje za KF za period 1993-
1999. Uredbom o osnivanju KF postavljena je kona na raspodjela medju državama primaocima (Španiji 55%, Gr koj i
Portugaliji po 18%, Irskoj 9,1%).
- Ukupna pomo iz KF ne može pre i 4% BDP ta period 2000-2006.

58Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str.24-25.
59 EMU ine države EU koje su 1. januara 1999. prihvatile Euro kao zajedni ku valutu (popularno nazvane Euroland), te samim tim imaju
jedinstvenu monetarnu politiku koju vodi Evropska centralna banka (ECB). To su Belgija, Njema ka, Austrija, Francuska, Italija, Španija, Irska,
Luksemburg, Holandija, Portugal i Finska, kojima se 1.1.2001. pridružila i Gr ka, od 1. januara 2007. Slovenija. Od 1. januara 2009. u EMU su i
Slova ka, Kipar i Malta. Od 1.1. 2011. u EMU je i Estonija, tako da danas EMU ima 17 lanica. Iako su u EU, Danska i Velika Britanija na vlastiti
zahtjev nisu lanice euro-zone.

62
- Iako su sve 4 države dostigle zadate kriterijume konvergencije i pristupile EMU, pomo iz KF je nastavljena i za period
2000-2006.godina.

Finansijski instrument za smjernice u ribarstvu (FIFG) osnovan je 1993.godine kao odgovor na krizu u sektoru ribarstva
po etkom devedesetih godina, sa ciljem da se pomogne ovom sektoru u procesu restrukturiranja. FIFG je postao etvrti
strukturni fond u periodu 1993-99. godine, a finansirao je dio cilja 5a. Ovaj fond ima za cilj da doprinese boljoj uravnoteženosti
resursa u sektoru ribarstva i njihove eksploatacije, da pove a konkurentnost i razvoj preduze a i itavog sektora ribarstva i
akvakulture, i da revitalizuje regione koji od njih zavise.
i
4. osnivanje Komiteta regiona (KR) – osnivanjem KR trebalo je razriješiti dva važna pitanja. Prvo, skoro ¾
zakonodavstva EU treba sprovoditi na lokalnom i regionalnom nivou, pa je imalo smisla da se uje glas
predstavnika lokalnih i regionalnih vlasti u vezi s razvijanjem novih propisa Unije. Drugo, postojala je bojazan da se
interesi obi nih gra ana zanemaruju, te da se napredak EU ti e elitnih slojeva. Uklju ivanje izabranog dijela vlade
najbližeg gra anima, bio je jedan od na ina da se taj jaz premosti.
Komitet regiona je savjetzodavno tijelo koje je osnovano kroz Ugovor iz Mastrihta, sa dopunskom ulogom u
procesu donošenja odluka, dozvoljavaju i predstavnicima lokalnih i regionalnih organa vlasti da daju svoje mišljenje
o politikama EU. Komisija i Savjet moraju da traže mišljenje KR o nekim temama od neposredne važnosti za lokalne
i regionalne vlasti, ali one nisu obavezuju e (pitanja ekonomske i socijalne kohezije, tj. regionalna politika i strukturni
fondovi, zatim transevropske stransportne mreže i životna sredina, tj. Kohezioni fondi). Pra enjem na ina koriš enja
sredstava u gorepomenute svrhe, KR olakšava djelotvorno sprovo enje strukturnih mjera, istovremeno brane i
lokalne i regionalne interese. KR može tako e samoinicijativno davati mišljenja o stvarima koje su u njegovoj
nadležnosti. Ta mišljenja nisu obavezuju a za Savjet i Komisiju, ali se na njih esto poziva u Revizorskom sudu
kada se ocjenjuje koriš enje sredstava i sprovo enje strukturne politike60.

Kroz navedene promjene u dva budžetska perioda (1989-1993. i 1994. – 1999.), strukturni fondovi i Kohezioni
fond ve su zna ajno doprinijeli smanjenju regionalnih razlika. Smanjene su razlike u prosje nom dohotku po
stanovniku medju regionima, a naro ito medju državama lanicama. U najsiromašnijim regionima EU, u kojima živi 10%
stanovništva, BDP/pc porastao je sa 54,2% (1987) na 61,1% prosjeka Zajednice (1997).

1.4. etvrta faza (2000. - 2006.)

Od samog po etka (1975), regionalna politika je imala dvojaku ulogu u evropskim politikama. Istovremeno, trebalo je da
promoviše regionalni razvoj, ali i da bude vrsta dodatnih sredstava državama lanicama koje ne žele da podrže
dublje integrisanje ili ve e proširenje. Neki autori smatraju da ovo drugo, uloga regionalne politike da predstavlja izvor
dodatnih sredstava, jeste njena osnovna svrha. Postoje jaki argumenti u prilog ovom stavu, naro ito, ako analiziramo
korake u procesu evolucije regionalne politike. Svaki korak ka daljoj integraciji pra en je na odgovaraju i na in ve om
regionalnom distribucijom. Ova dihotomija otežava defnisanje opšte prirode regionalne politike, ali svakako da su obje
uloge (kohezija i dodatna sredstva) kao motori koji zajedno rade, guraju i proces integracije napred i ine i ga onim što
jeste61.

Druga reforma strukturnih fondova u vidu pojednostavljenja principa i pravila kohezione politike i pripreme za slijede e,
veliko, peto proširenje obilježili su etvrtu fazu razvoja regionalne politke EU.

Sa reformom 1993.godine (drugi Delorov paket), raspoloživa sredstva za potrebe regionalne politike iznosila su 0,46% bruto
nacionalnog proizvoda EU, zbog ega je reforma regionalne politike postala važan preduslov za proširenje.

Agenda 2000 je bila u pripremi od druge polovine devedesetih i utrla je put najve em proširenju Evropske unije koje se desilo
maja 2004.godine,kada su 10 država postale lanice Unije. Ovo istorijsko proširenje pove alo je za 20% populaciju Evropske
unije i samo za 5% BDP (sa EU15 na EU 25)62. Sa ovim proširenjem pove ale su se razlike u visini prihoda po stanovniku i
stopi nezaposlenosti. Nove države lanice automatski su potpale pod sve ciljeve strukturnih fondova i Kohezionog fonda.

60 Regionalna politika Evropske unije, Vlada RS, Kancelarija za pridruživanje EU, Beograd, 2004, str. 28-34.
61 Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str.31.
62 Osnovne specifi nosti petog proširenja EU su veliki broj novih lanica i relativno nizak nivo njihovog ekonomskog razvoja, što je izvršilo pritisak

na dalje institucionalne reforme u EU. Nove lanice, ako posmatramo i pristupanje Rumunije i Bugarske (2007), uve ale su Uniju za 12 novih
država, gotovo 30% populacije, etvrtinu površine i 4% BDP.

63
Me utim, i tokom procesa pridruživanja ovim državama su na raspolaganju bili pretpristupni instrumenti koji su ih
pripremili za sprovo enje kohezione politike.

Agenda 2000 je dokument koji je Komisija usvojila 1997.godine, kao odgovor na mnoga pitanja koje predstavlja proširenje na
istok i on sadrži predloge EK za reformu zajedni ke poljoprivredne politike i strukturnih fondova.

U skladu sa odlukom Evropskog savjeta od marta 1999. godine, budžet namijenjen ostvarivanju kohezione politike, za
finansijski period od 2000. do 2006. godine, iznosio je 213 milijardi eura za 15 država lanica. Dodatna alokacija u iznosu od
22 milijarde eura bila je namenjena novim državama lanicama u periodu od 2004. do 2006. godine. Pored toga, 2000. godine
privredni razvoj, zapošljavanje i inovacije ustanovljeni su kao temelji Lisabonske strategije.

Da je novim državama lanicama srednje i isto ne evrope bio odobren pristup strukturnim fondovima pod uslovima koji sada
važe, troškovi bi bili više nego udvostru eni. Istovremeno odbijanje ili odlaganje strukturne pomo i državama istoka Evrope nije
bilo mogu e, jer se pritivi na elu solidarnosti i zbog toga što bi zaostajanje ovih država bilo na štetu zajedni kog tržišta. S druge
strane, sama reforma regionalne politike ne odvija se baš lako, jer dovodi u pitanje trenutne ciljeve država lanica.

Da bi se izbjegla veza izmedju proširenja i reforme politike, Komisija je naglasila da bi se ove politike (regionalna i zajedni ka
poljoprivredna poltika) morale reformisati i bez proširenja.

U Agendi 2000 je naglašeno da ekonomska i socijalna kohezija treba da ostane politi ki prioritet za proširenje EU.

Da bi se ostvarili ciljevi regionalne politike o proširenoj EU i održao predvidjen budžetski limit, Komisija je predložila
konsolidaciju aktivnosti na polju regionalne politike i u geografskom smislu i kada se radi o ciljevima pomo i. Ovo prakti no
zna i smanjenje broja ciljeva sa sedam na tri i pooštravanje kriterijuma za dobijanje pomo i.

Novi ciljevi regionalne politike su:

- CILJ 1 – pomo najmanje razvijenim regionima koji imaju BDP/pc manji od 75% prosjeka EU, što e
omogu iti koordinisanje strukturnih fondova sa nacionalnom regionalnom pomo i država lanica. (60%
sredstava fondova i i e za ovaj cilj, a namjena je prema 24% stanovništva EU),
- CILJ 2 - regioni koje o ekuje ekonomsko i socijalno restrukturiranje (oblasti pogodjene promjenama u
industrijskom sektoru, ribarstvu ili sektoru usluga; seoske oblasti koje propadaju zbog nedostatka ekonomske
diversifikacije; gradske etvrti koje trpe zbog gubitka ekonomske aktivnosti;
- CILJ 3 - pomo državama lanicama u razvoju ljudskih resursa, radi suzbijanja nezaposlenosti (ovo nije
teritorijalno uslovljen cilj, ve pokriva cijelu teritoriju EU, osim regiona koje pokriva cilj 1. Njegova svrha je podrška
modernizaciji sistema obrazovanja, stru nog usavršavanja i zapošljavanja.

Ovaj plan je smanjio udio stanovništva EU koji prima strukturnu pomo u okviru ciljeva 1 i 2 sa 51% na 35-40% i proizveo
lagani pad u postoje em finansiranju sadašnjih država lanica. Druga novina je ta što, regioni koji više ne e imati pravo na
strukturnu pomo , prima e tzv. “tranzicionu pomo ”, kako bi se ublažio negativan efekat ove promjene. Vlade država ima e
ve u kontrolu nad sprovo enjem ove politike.

Pomo namijenjena novim državama lanicam treba postepeno da raste, ne prelaze i limit 4% njihovog BDP. Komisija je
procijenila da e strukturna pomo novim državama lanicama porasti na oko 12,6 mlrd Eura 2006.godine, i tako dosti i 1/3
uupne strukturne potrošnje EU.

Instrumenti pretpristupne strategije za zemlje petog proširenja

Kako bi se pomoglo zemljama u pristupanju da se pripreme za lanstvo, Komisija je predložila dva nova pretpristupna
instrumenta: za poljoprivredu (SAPARD63) i za strukturnu pomo (ISPA). Zajedno sa programom PHARE (pomo za
restrukturiranje), ovi instrumenti su se koristili za rekonstrukciju i modernizaciju ovih zemalja, kao i za pomo u uskla ivanju
njihovih standarda sa standardima EU.

63PHARE – Poland and Hungary Assistance for Reconstruiction of Economies, koji je dobio ime po prvim zemljama korisnicama, a to su bile
Poljska i Madjarska. SAPARD – Support for Agriculture and Rural Development; ISPA – Instrument for Structural Policy for Pre-Acession.

64
Zajedni ka poljoprivredna politika

Budžet ZPP dostigao je svoj vrhunac 1979.godine, kada je apsorbovao 79% budžeta Evropske zajednice.Tzv. Makšarijeva
reforma je olakšala ovaj problem, pa se na ZPP poslednjih godina troši oko 40% budžeta EU. Sa tako velikom koli inom
sredstava koja se troše u ove svrhe, države lanice nisu mogle da priu te da države srednje i isto ne Evrope u estvuju u ZPP,
a da se prethodno ne izvrše promjene u sistemu.

U zemljama istoka Evrope, oko 22,5% stanovništva radilo je u poljoprivredi, tako da bi njihovo pristupanje ZPP udvostru ilo
radnu snagu u oblasti poljoprivrede u EU, što bi dovelo do potrošnje sredstava u okviru ZPP za oko 12 mlrd eura godišnje.

Stoga je u Agendi 2000 EK predložila smanjenje subencionisanja cijena poljoprivrednih proizvoda za 1/3 i dalji prelazak na
direktnu uplatu dohotka. EK je takodje predložila blagi pad sredstava namijenjenih ZPP od 0,6%. EK je takodje predložila duži
tranzicioni period prije nego što novim lanicama bude omogu en nesmetan pristup fondovima ZPP. Medjutim,
najkontraverzniji dio cijelog paketa, bio je prijedlog za djelimi nu renacionalizaciju ZPP, pri emu bi vlade država preuzele
sufinansiranje direktnih pla anja poljoprivrednicima i do 25%. Ovo je ošto kritikovao lobi poljoprivrednika, al ii država lanica.

Kontraverze u vezi sa ZPP i strukturnom politikom, mogu se vidjeti samo kao dio opšteg pitanja pripreme budžeta za
proširenje. Dugi niz godina je postojala jasna razlika izmedju neto kontributora budžetu (države koje su davale više nego
što su dobijale iz budžeta), poput Njema ke, Holandije, Austrije i Švedske, s jedne strane, i neto korisnika (koji su primali više
iz budžeta nego što sum u doprinosili), poput Portugalije, Španije, Gr ke i Irske, sa druge strane. Vremenom ovo pitanje
postajalo je sve važnije. Stoga je predlog za direktnu kontribuciju država lanica u novoj finansijskoj perspektivi, po predlogu
EK, ostao na istom nivou, od 1,27% njihovih BDP.

Francuska vlada je odlu no odbila predlog o sufinansiranju ZPP, kao najve i korisnik pomo i za poljoprivredu. Britanska vlada
je odbila prdlog da se eliminiše njen budžetski povra aj. S druge strane, njema ka vlada je smatrala da samo sufinansiranje
ZPP i eliminacija britanskog budžetskog povra aja, ali i opšta korekcija mehanizma za nego kontributore, bi moglo da rijepi
problem budžetske neuravnoteženosti. Holandska vlada je takodje bila odlu na u nastojanju da promjeni svoj budžetski
položaj, prijete i da e po prvi put upotrijebiti veto, kako bi blokirala finansijski dogovor koji nije na odgovaraju i na in tretirao
Holandiju64. Za kona no postizanje dogovora, definisan je Evropski savjet zakazan za mart 1999.godine.Tek tre eg dana
samita, postignut je dogovor.

Kompromis / dogovor država lanica za novu finansijsku perspektivu 2000.-2006.: Cijene nekih poljoprivrednih proizvoda
su smanjene, pa je smanjena i potreba za pove anjem direktnih pla anja dohodaka (ZPP paket je iznosi nešto iznad plafona
od 40,5 mlrd eura). Dogovor o strukturnoj politici je postignut, finansiranjem ukupnih sredstava od 213 mlrd eura za
sedmogodišnji period, uklju uju i i Kohezioni fond. Broj ciljeva je smanjen na tri, a smanjen je i obuhvat stanovništva koje živi u
regionima podrške sa 51% na 42%. Za regione koji su izgubili pravo na strukturnu pomo , dogovoreni su tranzicioni period ii
posebni paketi. Uvedena je tzv.l “rezerva za u inak” (4% strukturnih fondova) koja predstavlja oblik dodatne stimulacije
namijenjene raspodjeli nakon srednjoro ne ocjene u inka programa.

etiri najsiromašnije države lanice dobile su bitku za o uvanje Kohezionog fonda za period 2000-06. godina, sa porastom
raspoloživih sredstava sa 15 na 18 mlrd eura. Budžetski okvir za naredni period iznosio je 1,27% BDP. Britanija je uspjela da
odbrani svoj budžetski povra aj, a Njema koj je smanjena obaveza neto doprinosa ispod pre ašnjeg nivoa od 11 mlrd eura
godišnje.

Primjena na ela koncentracije dovela je do pada broja komunitarnih inicijativa sa 13 na samo etiri u ovom periodu (Interreg III.
Leader +, Equal, Urban II).

Za zemlje petog proširenja, pored pretpristupne podrške kroz instrumente ISPA, PHARE i SAPARD, nakon pristupanja,
predvidjena je i postpristupna podrška, do kraja ove finansijske perspektive.

Za zemlje zapadnog Balkana65, predvidjen je program CARDS (Community Assistance for Reconstruction, Development and
Stabilisation) , za period 2002-2006.godina, koji se finansirao iz stavke – spoljašnje akcije Unije.

64 Kako je to formulisao belgijski premijer, Žan Lik Daen, poslije samita u Be u, u decembru 1998.godine: Niko ne želi da plati više, neki žele da

plate manje, niko ne želi da dobije manje, a svi moramo da ptrošimo više na proširenje. (Regionalna politika Evropske unije, Vlada RS, Kancelarija
za pridruživanje EU, Beograd, 2004, str. 39-45.)
65 2000. godina bila je prekretnica u odnosima zemalja regiona sa EU. Na junskom samitu u Feiri pet zemalja regiona dobile su „status

potencijalnog kandidata“ za lanstvo u Uniji, a cijeli proces nazvan je proces stabilizacije i pridruživanja. Pola godine kasnije to je potvr eno na

65
Evropski savjet u Berlinu usvojio je budžetski okvir – finansijsku perspektivu66 sa slijede im iiznosima: poljoprivreda 297,7
mlrd eura, strukturna politika 213 mlrd eura (od ega 18 mlrd eura za KF), pretpristupna pomo za nove države lanice 21,8
mlrd eura i postpristupna pomo 45,4 mlrd eura.

T – Finansijska perspektiva EU 2000-2006 (mlrd EUR)

Stavke budžeta EU 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ukupno %
Poljoprivreda 41,7 44,5 46,6 47,4 49,3 50,4 50,6 330,5 46,1%
Strukturne akcije 32,7 32,7 33,6 34,0 41,0 41,7 42,9 258,6 36%
Unutrašnje politike 6,0 6,3 6,6 6,8 8,7 8,7 8,8 51,9 7,2%
Spoljašnje akcije 4,6 4,7 4,9 5,0 5,1 5,1 5,1 34,5 4,8%
Administracija 4,6 4,8 5,0 5,2 6,0 6,1 6,3 38 5,3%
Rezerve 0,9 0,9 0,7 0,4 0,4 0,4 0,4 4,1 0,6%
Ukupne obaveze 90,5 93,9 97,4 98,8 110,5 112,4 114,1 717,6 100%

U II izvještaju o ekonomskoj i socijalnoj koheziji (2001), prije petog proširenja, za EU-15 se navodi:

- države lanice EU mogle bi se podijeliti u dvije kategorije. Prvu kategoriju ine države koje zaostaju, kao što su
Portugalija, Španija, Gr ka (BDP/pc u PPS 67-82% prosjeka EU). Druga druga sastoji se od zemalja gdje je ovaj
pokazatelj iznad prosjeka EU.
- Razlike u razvijenosti regiona su se takodje smanjile, ali ne toliko koliko razlike medju pojedinim zemljama.
- Disproporcije izmedju regiona su ostale podijeljene na dvije ose: sjever – jug, i centar – periferija.
- Veliki doprinos konvergenciji i smanjenju regionalnih razlika može se pripisati strukturnim fondovima i njihovim
investicijama
- Medjutim, veoma je teško precizno izra unati stvarni uticaj strukturne politike EU i izolovati je od drugih izvora
privrednog rasta i konvergencije, a u slu aju zemalja srednje i isto ne Evrope, od procesa politi kih i socijalnih
promjena (demokratskih reformi, izgradnje i ja anja institucija i dr.).

1.5. Peta faza (2007-2013.godina)

Petu fazu, koja obuhvata teku i budžetski period (finansijsku perspektivu) od 2007. do 2013. godine, karakteriše
najv a ikada utvr ena finansijska sredstva namenjena najsiromašnijim državama lanicama i regionima, dok je fokus
prioriteta stavljen na brži privredni razvoj, stvaranje radnih mjesta i inovacije. Alocirano je 347 milijardi eura kroz strukturne
fondove i Kohezioni fond, od ega se 81.5% odnosi na regione koji potpadaju pod cilj konvergencije. Na osnovu
pojednostavljenih procedura, prije kraja 2007. godine, usaglašeno je gotovo svih 436 programa koji obuhvataju sve regione i
države lanice. Novinu predstavlja i pov anje sredstava namenjenih životnoj sredini i borbi protiv klimatskih promjena.

Finansijska perspektiva EU 2007-13. godine utvr ena je 2006.godine na nivou od 862 mlrd Eura, a 2009.godine
uve ana je za još 2 mlrd Eura, za Plan oporavka od efekata globalne ekonomske krize.

EU je definisala prioritete tako da na 100 Eura projektovanih sredstava, 9 Eura ide na rast konkurentnosti, za koheziju za
rast i zaposlenost ide 36 Eura, direktna pla anja u poljoprivredi i dalje visokih 34 Eura, za ruralni razvoj i održivo
ribarstvo ide 9 Eura, za državljanstvo, slobodu, pravdu i sigurnost 1,2 Eura (borba protiv terorizma, organizovanog
kriminala i liegalnih migracija). Spoljne akcije Unije koštaju 5,7 Eura, gotovo koliko i administracija, dok se kompenzacija
novim državama lanicama gasi 2009 i nije planirana nova do kraja ovog programskog perioda.

Samitu u Zagrebu. 2001. godine, dotadašnji evropski program Obnova, zamjenjuje program CARDS - Pomo Zajednice za obnovu, razvoj i
stabilizaciju (CARDS).
66Pored budžeta, EU ima i finansijsku perspektivu – sedmogodišnji okvir trošenja sredstava, koja predstavlja okvir za godišnji budžet. Naravno,
mogu e su izvjesna prilago avanja budžeta u odnosu na finansijsku perspektivu. Takodje, perspektiva se revidira obi no dva puta tokom
šestogodišnjeg perioda.

66
 T – Finansijska perspektiva EU 2007. -2013 (mlrd EUR)
Obaveze / prioriteti 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Total %

1. Održivi rast 50.865 53.262 55.883 54.860 55.400 56.866 58.256 385.392 44,6

1a. K onkurentnost za rast i

zaposlenost 8.404 9.595 12.021 11.000 11.306 12.122 12.914 77.362 9,0
1b. Kohezija za rast i
zaposlenost 42.461 43.667 43.862 43.860 44.094 44.744 45.342 308.030 35,6
2. O uvanje i upravljanje
prirodnim resursima 51.962 54.685 52.205 53.379 52.528 51.901 51.284 367.944 42,6
od ega: tržišni troškovi i
direktna pla anja 43.120 42.697 42.279 41.864 41.453 41.047 40.645 293.105 33,9
3. D ržavljanstvo, sloboda,
sigurnost i pravda 1.199 1.258 1.380 1.503 1.645 1.797 1.988 10.770 1,2

4. EU kao globalni partner 6.199 6.469 6.739 7.009 7.339 7.679 8.029 49.463 5,7

5. A dministracija 6.633 6.818 6.973 7.111 7.255 7.400 7.610 49.800 5,8

6. Kompenzacije 419 191 190 800 0,1

U kupno preuzete obaveze 117.277 122.683 123.370 123.862 124.167 125.643 127.167 864.169 100

% GNI 1.08% 1.09% 1.07% 1.05% 1.03% 1.02% 1.01% 1048%

U kupna pla anja 115.142 119.805 110.439 119.126 116.552 120.145 119.391 820.600

Plafon doprinosa, u % GNI 1.06% 1.23% 1.12% 1.08% 1.11% 1.14% 1.15% 1.00%

Raspoloživa margina 0.18% 1.24% 1.24% 1.24% 1.24% 1.24% 1.24% 0,24%

Plafon obaveza, u % GNI 1.24% 1.24% 1.24% 1.24% 1.24% 1.24% 1.24% 1.24%

Izvor: Financial framework 2007-13 revised for Economic Recovery Plan (constant prices 2004);
Decision of the Euroean Parliament and of the Council of 6 May 2009; OJL 132/9, 29.5.2009:2;
Napomena: Pozicija 4. obuhvata i IPA fond, ENPI instrument; Razvojnu saradnju, Instrument ekonomske saradnje, Humanitarnu pomo , Makro-
finansijsku pomo i Instrument stabilnosti

Sredstva za ove namjene obezbje uju se iz prihoda Budžeta EU, koji se puni iz:

a) tradicionalnih vlastitih prihoda (1. prihoda od carina na uvoz poljoprivrednih proizvoda i 2. davanja za še er i
glukozu) koji su oko 11,7% budžetskih prihoda,
b) dijela prihoda od VAT-a (11,5%) i
c) direktnih kontribucija kao dijela od BDP država lanica (77% budžetskih prihoda EU) (3.16).

Unija troši ova sredstva u skladu sa programskim prioritetima, u okviru zajedni kih politika koje sprovodi, kroz zajedni ku
poljoprivrednu politiku, struturne fondove i ostale inicijative, o kojima e biti rije i u dijelu o finansijskim arnanžmanima
Unije.

Za period od 2007. do 2013. godine odabran je pristup više strateškog karaktera u odnosu na prethodni. Sada postoji
jasna veza izme u kohezione politike i strategija iz Lisabona67 i Geteborga68. Koheziona politika u velikoj mjeri
doprinosi ostvarivanju ciljeva ovih strategija. Razvoj i kohezija se me usobno podržavaju. Smanjivanjem ekonomskih i
socijalnih razlika, Evropska unija omogu ava da svi regioni i socijalne grupe mogu da doprinesu i istovremeno imaju
koristi od opšteg ekonomskog razvoja Unije. lanovi 3 i 158 Ugovora o EU refektuju ovu viziju. Iz ovih razloga,
koheziona politika mora se posmatrati kao sastavni dio Lisabonske i Geteborške strategije. Drugim rije ima, koheziona
politika mora da obuhvati lisabonske i geteborške ciljeve i da postane motor njihove realizacije kroz nacionalne, odnosno
tamo gde postoje, regionalne razvojne programe69.

67 Evropska komisija je usvojila Lisabonsku strategiju u Lisabonu 2000. godine, sa ciljem da Evropska unija „do 2010. godine postane
najkonkurentnija i najdinami nija ekonomija sveta utemeljena na znanju, sposobna za održiv rast sa pove anjem broja i kvaliteta radnih mesta, te
ve om socijalnom kohezijom
68 U osnovi evropske Strategije održivog razvoja Evropske unije, koja je usvojena 2001. godine u Geteborgu od strane Evropske komisije, jeste da

se obezbedi da ekonomski rast ide isklju ivo „ruku pod ruku“ sa kvalitetom životne sredine i uklju enjem socijalnih pitanja, a radi poboljšanja života
i blagostanja gra ana
69 Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str. 34.

67
Što se ti e ostalih karakteristika, nastavljena je dalja koncentracija, broj fondova je smanjen na tri (ERDF, ESF i
Kohezioni fond), postavljena su tri cilja, ukinute su inicijative Zajednice i naglasak je stavljen na manje razvijene
regione (78,5% raspoloživih resursa bi e usmereno na slabije razvijene regione).

Koheziona politika i njeni instrumenti u periodu od 2007. do 2013. godine usmereni na su na ve i rast i zapošljavanje u
svim regionima i gradovima EU. Unija u ovom periodu planira istorijski najve e investicije kroz kohezione instrumente
u iznosu od 347 milijardi eura. Da bismo se stekla predstava koliko su ova sredstva zna ajna za države lanice,
naveš emo i alokacije sredstava, u milijardama eura, za neke od država lanica u periodu od 2007. do 2013. godine:
Austrija (1.5), Ceška (26.7), Ma arska (25.2), Njema ka (26.3), Slove-nija (4.2), Bugarska (6.8), Rumunija (19.6) itd.

Ciljevi

U navedenom periodu Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond i Kohezioni fond doprinose ostvarenju
tri klju na cilja: konvergenciji, regionalnoj konkurentnosti i zapošljavanju i evropskoj teritorijalnoj saradnji.

T – Ciljevi, strukturni fondovi i instrumenti u Finansijskoj perspektivi 2007-2013

Ciljevi Strukturni fondovi i instrumenti
Konvergencija ERDF ESF Kohezioni fond
Regionalna konkurentnost i ERDF ESF
zapošljavanje
Evropska teritorijalna saradnja ERDF

1. Konvergencija ozna ava nastojanje da se promovišu uslovi za pove anje rasta i faktori koji vode ka stvarnoj
konvergenciji najslabije razvijenih zemalja lanica i regiona. Me u 27 zemalja lanica Evropske unije ovaj cilj se odnosi
na 84 regiona u 18 zemalja lanica. Ukupan broj stanovnika u ovim regionima je 154 miliona (31% EU27), a BDP po
glavi stanovnika nizi od 75% prosjeka Unije (u odnosu na period 2000-2002). Ovim ciljem je takode obuhva eno, u fazi
postepenog povla enja, još 16 regiona sa ukupno 16,4 miliona stanovnika i sa BDP-om malo iznad defnisanog praga,
zbog statisti kog efekta nastalog uve anjem Evropske unije. Suma koja je na raspolaganju za ostvarenje cilja
konvergencije je 282,8 milijardi eura, što predstavlja 81,5% ukupnih sredstava namijenjenih regionalnoj politici. Od ovog
iznosa je regionima za konvergenciju namenjeno 199,3 milijardi eura, 14 milijardi eura regionima u fazi postepenog
povla enja (13 regiona sa 3.4% populacije Unije), a 69,5 milijardi eura Kohezionom fondu koji koristi 15 zemalja lanica
(deset novih država lanica, Portugal, Gr ka, kao i Španija u prelaznom periodu).

2. Regionalna konkurentnost i zapošljavanje doprinose ja anju konkurentnosti, atraktivnosti i zapošljavanju na dva

na ina. Prvo, razvojni programi pomažu regionima da predvide i promovišu ekonomske promjene kroz inovacije i
promociju društva znanja, preduzetništva i zaštite životne sredine i poboljšanje njihove dostupnosti. Drugo, više
kvalitetnijih poslova bi e podržano prilago avanjem radne snage i investiranjem u ljudske resurse. Kriterijume za
dobijanje pomo i namijenjene ostvarenju ovog cilja ispunjava 168 regiona, sa ukupno 314 miliona stanovnika. U okviru
ovog broja, 13 regiona, sa 19 miliona stanovnika, nalazi se u fazi postepenog povla enja i njima su namenjene
specificne alokacije sredstava zbog njihovog ranijeg statusa regiona u okviru Cilja 1. Za ostvarenje cilja Regionalna
konkurentnost i zapošljavanje namijenjeno je ukupno 55 milijardi eura, odnosno nešto manje od 16%, od ega 11,4
milijardi eura za regione u fazi postepenog prestanka koriscenja ovih sredstava. Regioni koji potpadaju pod cilj
Regionalna konkurentnost i zapošljavanje nalaze se u 19 zemalja lanica. URBAN II i Equal su sada integrisani u ciljeve
konvergencije i regionalne konkurentnosti i zapošljavanja.

3. Evropska teritorijalna saradnja namenjena je ja anju prekograni ne saradnje kroz zajedni ke lokalne i regionalne
inicijative, zatim ja anju transnacionalne saradnje usmerene na integrisani teritorijalni razvoj, kao i ja anju
interregionalne saradnje i razmjeni iskustava. Populacija koja živi u pograni nim regionima broji 181,7 miliona
stanovnika (37,5% ukupnog broja stanovnika Unije). Ukupno 8,7 milijardi eura (2,44% ukupnog iznosa) koji su
namijenjeni ostvarenju ovog cilja raspore eni su na slede i na in: 6,44 milijardi eura za prekograni ne programe, 1,83
milijardi eura za transnacionalne programe i 445 miliona eura za interregionalnu saradnju.

Ostvarenje ovog cilja se zasniva na iskustvima ranije inicijative Zajednice (danas Unije) pod nazivom INTERREG.

68
Fondovi

U ovom periodu ciljevi koji su defnisani tako da oja aju ekonomsku i socijalnu koheziju Evropske unije sprovode se kroz
tri fonda:

Evropski fond za regionalni razvoj (ERDF) ima za cilj da oja a ekonomsku i socijalnu koheziju u Evropskoj uniji,
ispravljaju i neravnoteže me u regionima. Sredstvima ERDF-a može da se interveniše u okviru sva tri cilja regionalne
politike: konvergencija, regionalna konkurentnost i zapošljavanje i evropska teritorijalna saradnja. U okviru ovog fonda
finansira se direktna podrška investicijama u preduze a (posebno mala i srednja preduze a) kako bi se stvorila održiva
radna mjesta, infrastruktura u vezi sa istraživanjem i inovacijama, telekomunikacijama, zaštitom životne sredine,
energetike i saobra aja.

Evropski socijalni fond (ESF) je namenjen pove anju zaposlenosti i šansi za pronalaženje posla u Evropskoj uniji.
Intervencije se kre u u okviru ciljeva konvergencije i regionalne konkurentnosti i zapošljavanja. ESF podržava aktivnosti
u oblastima zapošljavanja, rodne ravnopravnosti, socijalne integracije i borbe protiv diskriminacije prilikom zapošljavanja
i ja anja ljudskog kapitala reformom sistema obrazovanja i us-postavljanjem mreže obrazovnih institucija.

Kohezioni fond je namijenjen državama lanicama iji je BNP po stanovniku niži od 90% prosjeka Unije. Cilj mu je da
ublaži njihove ekonomske i socijalne nedostatke, kao i da stabilizuje ekonomiju. Podržava akcije u okviru cilja
konvergencije i podleže istim pravilima programiranja, upravljanja i monitoringa kao i ESF i ERDF. U periodu od 2007.
do 2013. godine Kohezioni fond mogu da koriste Bugarska, Kipar, eška, Estonija, Gr ka, Madarska, Letonija, Litvanija,
Malta, Poljska, Portugal, Rumunija, Slova ka i Slovenija. Španija ispunjava kriterijume za postepen prestanak koriscenja
Kohezionog fonda, ali samo dok joj je BDP po stanovniku niži od prosjeka EU 15. Kohezioni fond finansira aktivnosti u
oblastima saobra aja, naro ito transevropske transportne mreže i zaštite životne sredine, uklju uju i i energetsku
efkasnost, koriš enje obnovljivih izvora energije, razvoj železni kog transporta, podrška intermodalnosti, ja anje javnog
transporta. Važan deo kohezione politike je saradnja izme u Evropske komisije, Evropske investicione bankarske grupe
i drugih me unarodnih fnansijskih institucija na finansijskom inženjeringu.

Principi koriš enja strukturnih fondova70

Upravljanje strukturnim fondovima predstavlja izazov. Sprovo enje velikih, višegodišnjih, me usektorskih projekata
u administrativnom okviru koji može odstupati od nacionalne prakse izuzetno ie kompleksno i zahtjevno.

Postoje etiri osnovna principa na kojima se zasniva upravljanje strukturnim fondovima — princip
programiranja, koncentracije, kofnansiranja i partnerstva. Uvedeni su pomenute 1988. godine, izuzev principa
kofnansiranja, koji je uveden osnivanjem ERDF-a 1975. godine. Svi navedeni principi važe i danas, a ine integralni deo
i pretpristupne pomo i.

Programiranje (programming) je princip koji u praksi podrazumijeva proces izrade višegodišnjih programa trošenja
sredstava iz strukturnih fondova u skladu sa definisanim ciljevima i kriterijumima, a unutar unaprijed utvr enih
indikativnih alokacija sredstava za datu državu lanicu, kako bi se osigurala koherentnost ulaganja. Proces
programiranja je prva faza projektnog ciklusa i odvija se u nekoliko koraka saradnjom zemalja primaoca sredstava i
Evropske komisije.

Koncentracija (concentration), uvedena Delorovom prvom reformom, podrazumijeva usmeravanje fondova tamo gde
su najpotrebniji, odnosno njihovo usmjeravanje u ostvarivanje odre enog broja unaprijed defnisanih ciljeva i u one
regione koji ispunjavaju zadate kriterijume. S tim u vezi, defnisana su tri cilja strukturnih fondova uz jasan regionalni
fokus zasnovan na NUTS teritorijalnoj klasifkaciji. Koncentracija, dakle, podrazumijeva geografski, odnosno ekonomski
kriterijum.

Kofnansiranje (co-fnancing) ili, što je isto, princip dodavanja (additionality), podrazumijeva da dio ulaganja u navedene
ciljeve dolazi iz doma ih izvora, odnosno da EU sufnansira ulaganja zemlje primaoca. Uveden je sa osnivanjem
Evropskog fonda za regionalni razvoj, 1975. godine, gde je predvi eno da sredstva Fonda pokrivaju do polovine
troškova razvojnih projekata u kvalifkovanim regionima, dok bi ostatak bio finansiran iz doma ih izvora. Ideja ovakog
pristupa je sprije avanje da sredstva iz evropskih fondova budu prosta zamjena za doma e investicije i potkopaju tako

70 Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str.39-42.

69
osnovnu svrhu tih fondova, ubrzan razvoj kroz uve ana ulaganja. Kofnansiranje se obezbe uje procesom programiranja,
tako što sredstva iz doma ih izvora bivaju jasno nazna ena u odgovaraju im programskim do-kumentima (kao i sredstva
iz drugih izvora, poput sredstava me unarodnih fnansijskih institucija, ime se postiže koordinacija).

Partnerstvo {partnership) podrazumijeva saradnju, odnosno bliske konsultacije izme u svih nivoa vlasti zemlje lanice
i Evropske komisije. Princip partnerstva slijedi se kroz sve faze projektnog ciklusa strukturnih fondova i Kohezionog
fonda. Vremenom ovaj princip je evoluirao uklju ivanjem i ekonomskih i socijalnih partnera, tijela i organizacija koja se
bave unaprijedenjem životne sredine i rodnom ravnopravnoš u, a danas obuhvata i civilno društvo i nevladine
organizacije.

Sredstva iz strukturnih fondova namijenjena su utvr enim ciljevima i razvojnim programima i sprovode se prema jasno
utvr enim i strogo defnisanim pravilima.

Projektni ciklus strukturnih fondova može se opisati na slede i na in:

• Odluku o budžetu i pravilima za koriš enje strukturnih fondova donose Savjet i Evropski parlament na osnovu
predloga Evropske komisije.
• Komisija utvr uje predlog Strateških smjernica o koheziji, nakon konsultacija sa državama lanicama. Smjernice
garantuju da e države lanice uskladiti programiranje sa prioritetima Evropske unije kako bi dale podsticaj inovacijama
i preduzetništvu, njegovale rast ekonomije zasnovane na znanju i stvorile ve i broj kvalitetnijih poslova.
• Tokom dijaloga sa EK, svaka država lanica priprema Nacionalni strateški referentni okvir (National Strategic
Reference Framework — NSRF), u skladu sa Strateškim smjernicama. NSRF defniše strategiju svake od država
lanica i predlaže listu operativnih programa koje država želi da sprovede.
• Na osnovu NSRF-a države pripremaju Operativni programe (Operational Programmes — OP) koji predstavljaju
prioritete države lanice (i/ili regiona), kao i na in na koji e rukovoditi programiranjem i sprovo enjem. Komisija
odobrava odre ene delove NSRF-a koji zahtijevaju odobrenje, kao i svaki od operativnih programa. Za države i
regione obuhva ene ciljem konvergencije postoji obaveza da 60% troškova mora da se alocira na prioritete koji
proisti u iz strategije Evropske unije za rast i zapošljavanje (Lisabonska strategija). Za države i regione obuhva ene
ciljem konku-rentnosti i zapošljavanja taj procenat iznosi 75%. Evropska komisija je usvojila oko 450 operativnih
programa za period 2007—2013. godine. U programiranju i upravlj-nju operativnim programima u estvuju ekonomski i
socijalni partneri, kao i organizacije civilnog sektora. Na nivou Operativnog programa države lanice su u obavezi da
defnišu odre ene iznose kofinansiranja.
• Kada Komisija donese odluku o operativnim programima, država lanica i/ili njeni regioni sprovode programe,
odnosno vrše odabir i sprovo enje projekata. Ovaj posao obavljaju tzv. Tijela za upravljanje u svakoj državi i/ili regionu.
• Komisija alocira troškove (kako bi omogu ila državi lanici da zapo ne program).
• Komisija ispla uje sertifkovani trošak državi lanici.
• Komisija vrši monitoring svakog operativnog programa, pored monitoringa koji vrše države lanice.
• Komisija i države lanice predaju Strateške izvještaje tokom itavog fnansijskog perioda 2007-2013. godine.
• Tokom i nakon sprovo enja programa i projekata vrši se njihova evaluacija i revizija.

Evropski centar za istraživanje politika isti e da sprovo enje kohezione politike zahtijeva izuzetno razvijen institucionalni
okvir. Svaka država lanica ima svoje sopstvene karakteristike koje se isti u razli itim stepenom kompleksnosti
institucionalne organizacije, ali ono što ih karakteriše je stepen integrisanosti u postoje i, odnosno paralelan sistem.
Evropski centar za istraživanje politika pravi razliku izme u:
• diferencijalnog pristupa, koji karakteriše odvojenost struktura za sprovo enje kohezione politike (npr. Holandija,
Švedska, Velika Britanija);
• jedinstvenog pristupa, pri emu se sredstva usmeravaju kroz nacionalna, odnosno regionalna ministarstva i agencije
(npr. Austrija, Španija, delovi Nema ke i ve ina novih država lanica);
• kombinovanog pristupa, koji predstavlja spoj dva pristupa (npr. Finska, Francuska i Italija).

Klju ni faktori koji uti u na kreiranje sistema u skladu sa navedenim pristupima jesu postoje e administrativno ure enje
(centralizovano, dekoncentrisano ili federalno, odnosno regionalno ure enje) i nivo fnansiranja. Paradoksalno, ali mala
sredstva ohrabruju stvaranje paralelnih sistema.

Analizom odluka država lanica Evropske unije u vezi sa sistemom upravljanja fondovima Evropske unije, samo sa
36.9% ukupnih sredstava upravljaju organi formirani na nivou regiona, dok se ostali iznos sredstava nalazi pod
nadležnoscu centralnih organa. Uzimaju i u obzir sredstva alocirana u okviru Kohezionog fonda, organi formirani na

70
nivou regiona raspolažu sa 30.5% ukupnog budžeta. Treba napomenuti da upravo regioni koji uživaju ve i stepen
autonomije, kao što su regioni Njema ke, Italije i Španije, imaju nadležnosti nad upravljanjem navedenim sredstvima.
Inicijative

Za programski period 2007—2013. godine pripremljene su tri inicijative:

• JASPERS, Zajedni ka podrška projektima u evropskim regionima;

• JEREMIE, Zajedni ki evropski resursi za mikro, mala i srednja preduze a;
• JESSICA, Zajedni ka evropska podrška održivim investicijama u gradskim podru jima.

Namjena JASPERS je da se državi lanici ponudi bespovratna tehni ka pomo za regione obuhva ene ciljem
konvergencije, tako da se pomogne priprema projektne dokumentacije za velike investicione projekte (25 miliona eura u
oblasti životne sredine i 50 miliona eura u oblasti saobra aja). Na ovaj na in se pove ava kvantitet, kvalitet I brzina
kojom se projekti podnose na odobravanje. JASPERS podrazumijeva partnerstvo izme u Evropske komisije (Generalni
direktorat za regionalnu politiku) i EIB i EBRD.

JEREMIE se odnosi na promovisanje boljeg pristupa mikro, malih i srednjih preduze a u regionima Evropske unije
fnansijskim sredstvima. Bolji pristup fnansijskim sredstvima predstavlja prioritet obnovljene Lisabonske agende u
pokušaju da se pove a raspoloživost kapitala za osnivanje i razvoj preduze a. JEREMIE je upravo namijenjen u
prevazilaženju ovih poteško a stvaranjem okvira za saradnju sa specijalizovanim fnansijskim institucijama poput EIF
(European Investment Fund) i EIB.

JESSICA predstavlja inicijativu Evropske komisije u saradnji sa EIB i Bankom za razvoj Savjeta Evrope, kojom se
promovišu održive investicije, rast i zapošljavanje u urbanim podru jima Unije. Pošto se, u ovom slu aju, projekti ne
fnansiraju iz grantova, izdvajanja iz programa, namenjena fondovima za urbani razvoj, imaju revolving karakter, tako da
je obezbje ena održivost investicija. Sredstva iz programa se koriste za fnansiranje zajmova koje fondovi za urbani
razvoj obezbje uju krajnjim korisnicima. Ovi zajmovi su podržani garantnim šemama koje uspostavljaju fondovi za urbani
razvoj i banke koje participiraju. S obzirom da ne postoji garancija države za ove zajmove, oni ne uti u na stanje javnih
fnansija i javnog duga.

2. INSTITUCIONALNI OKVIR REGIONALNE POLITIKE EU

Kao i svaka druga zajedni ka politika u Evropskoj uniji, i regionalna politika se sprovodi na temelju jasno
defnisanih uloga svake njene institucije.
Klju nu ulogu u sprovo enju regionalne politike ima Evropska komisija. Ona odobrava strateške programe, prati
njihovo sprovo enje, u estvuje u izradi programskih dokumenata, te nadzire sprovo enje i na in koriš enja odobrenih
fnansijskih sredstava. Komisija zastupa interese EU kao cjeline i svih njenih gra ana. Osim što je inicijator i predlaga
raspodele finansijskih sredstava u okviru programskih sedmogodišnjih razdoblja, Komisija i odobrava programe
finansiranja sastavljene u državama lanicama, u skladu sa sredstvima predvi enim u regulativama Savjeta ministara.
Svake tri godine Komisija podnosi izvještaj o sprovo enju (engl. Cohesion Report11), a fondovima za finansiranje i
sprovo enja regionalne politike upravljaju njeni generalni direktorati (Generalni direktorat za regionalnu politiku,
Generalni direktorat za zapošljavanje i socijalna pitanja, itd.) i specijalizovane direkcije u okviru generalnih direktorata (
Direkcija za razvoj politika, Direkcija za koordinaciju politika, itd.).

Tijelo koje donosi najvažnije odluke jeste Savjet ministara. Savet ministara donosi kona ne odluke o najve em broju
pravnih propisa, zaklju uje sporazume sa stranim zemljama i zajedno sa Parlamentom odlu uje o donošenju budžeta
Unije. Sa injavaju ga predstavnici država lanica, a svaku državu predstavlja ministar koji je ovlaš en da obavezuje
svoju vladu. Savjet ine resorni ministri država lanica koji se sastaju u zavisnosti od teme, tako da je sastav Savjeta s
tim u vezi i promjenljiv. Odluke u Savjetu se donose prostom ve inom glasova, ako procedurom nije predvi en druga iji
na in glasanja. Ipak, posebnim procedurama je predvi eno da se odluke uglavnom donose kvalifkovanom ve inom, a
nekad i jednoglasno. Me utim, u najbitnijim stvarima lanice se trude da do odluke do u konsenzusom, znaju i da
sljede i put one same mogu biti preglasane u stvarima koje su za njih vrlo bitne.

71
Evropski savjet ine šefovi država i vlada država lanica, predsednik Savjeta i predsjednik Evropske komisije. Visoki
predstavnik za spoljne poslove i politiku bezbjednosti u estvuje u radu savjeta. Sa isto pravne ta ke gledišta, Evropski
savet nije organ Unije, ve je nastao iz neredovnih sastanaka šefova država i vlada 1974. godine, kada je odlu eno da
ovi sastanci postanu redovni. Evropski savjet je dobio svoj pravni status 1986. godine kada je prvi put pomenut u
Jedinstvenom evropskom aktu. Evropski savjet donosi najzna ajnije strateške odluke koje posle organi Unije razra uju,
preta u ih u pravno obavezuju e akte i dalje sprovode. Evropski savjet donosi prije svega politi ke odluke, a ne pravne,
pa se stoga i ne pojavljuje kao zakonodavni organ, iako njegove odluke imaju dalekosežne posledice. Evropski savet
valja razlikovati od Saveta (ministara) koga ine resorni ministri, a još više od Saveta Evrope koji je posebna evropska
organizacija iji su lanovi sve države Evrope, osim Bjelorusije.

Evropski parlament je organ Unije sa najve im demokratskim karakterom i najve im legitimitetom, jer predstavlja
gra ane Unije, koji njegove lanove od 1979. godine biraju na neposrednim, demokratskim izborima svakih 5 godina.
Evropski parlament u estvuje u postupku donošenja odluka i odobrava zadatke, ciljeve i organizaciju strukturnih
fondova, te na in sprovo enja tin odluka ili samo dostavlja svoje mišljenje na predloge Komisije u vezi sa inicijativama
Unije. Poslanici u Parlamentu predstavljaju gra ane Unije i svoje partije, tako da poslanici nisu raspore eni po
nacionalnoj pripadnosti, ve po strana koj.

Pored navedenih institucija karakteristi nih za sprovo enje svih politika Unije, postoje i institucije osnovane sa ciljem
predstavljanja regionalnih i lokalnih interesa na nivou Evropske unije.

Savjet evropskih opština osnovan je 1951. godine u Ženevi, a 1984. godine promjenio je naziv u Savjet Opština i
regiona Evrope. Danas, lanstvo Savjeta ini više od 100.000 lokalnih i regionalnih vlasti Evrope iz 29 evropskih
zemalja, u lanjenih u Savjet neposredno ili kroz 42 velike nacionalne asocijacije lokalnih i regionalnih vlasti. Najviši
organ Savjeta je Skupština delegata, koja bira odre eni broj predstavnika svake zemlje u Politi ki komitet. Tako e, ona
bira predsjednika, potpredsjednike, generalnog sekretara i lanove Izvršnog biroa. Sva ova statutarna tela odre uju
politi ku poziciju Savjeta u odnosu na procese ujedinjenja Evrope i, naro ito, predstavljanje lokalnih vlasti pred
zvani nim evropskim institucijama u cilju odbrane njihovih interesa pod najboljim mogu im uslovima. Ona odre uju koje
e aktivnosti biti preduzete u torn kontekstu. Savjet podržava inicijative svih nacionalnih sekcija i njihovih lanova koji
žele da se dve ili više evropskih lokalnih zajednica zbratime. Savjet podsti e me uregionalnu i me uopštinsku saradnju,
podržavaju i lokalne i regionalne vlasti u njihovoj potrazi za sredstvima povezanim sa programima Evropske unije.

Skupština evropskih regiona je osnovana 1985. godine sa sedištem u Strazburu. Skupština predstavlja preko 300
evropskih regiona, uklju uju i i one koje se nalaze izvan granica Evropske unije. Osnovni zadatak Skupštine je izgradnja
i ja anje politi kih organa koji zastupaju regionalne institucije u zajedni kim institucijama Evropske unije, kao i da
unapre uje me uregionalnu saradnju. Inicijativom Skupštine 1993. godine, u Ugovor o osnivanju Evropske Zajednice
uvršten je princip subsidijariteta i oformljen savetodavni odbor regiona.

Komitet regiona osnovan je Ugovorom iz Mastrihta 1992. godine i sa injen je od predstavnika lokalnih i regionalnih
vlasti. Sjedište Komiteta regiona je u Briselu. Pojedine zemlje imaju kvotu od 5 do 24 lana, u zavisnosti od svoje
veli ine. Zemlje kandidati za lanstvo u Evropskoj uniji imaju status posmatra a u Komitetu regiona. To je savjetodavno
tijelo koje se sastoji od predstavnika evropskih regionalnih i lokalnih vlasti. Ovaj Komitet mora da bude konsultovan pre
nego što se donesu odluke u Evropskoj uniji iz oblasti regionalne politike, životne sredine, kulture, obrazovanja i
transporta, a ti u se regionalnih i lokalnih vlasti. Osim toga, Komisija, Savjet i Evropski parlament mogu konsultovati
Komitet regiona i za druga pitanja. lanovi Komiteta su nominovani od svojih nacionalnih Vlada i postavio ih je Savjet
EU na period od etiri godine, a mogu biti ponovo izabrani.

Pored ovih institucija u Briselu djeluje preko 200 regionalnih predstavništva kako bi što neposrednije sara ivali sa
institucijama Evropske unije radi realizacije specifi nih regionalnih interesa.

Sa druge strane, u svim državama postoje odgovaraju e nacionalne strukture iji model se razlikuje od države do
države, a zadužene su za sprovo enje regionalne politike Evropske unije71.

71 Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str. 22-24.

72
3. RAZLIKE U NIVOU RAZVIJENOSTI REGIONA U EU

Ve od samih po etaka, regionalna politika temeljila se na pretpostavci da su regioni u središtu Unije u prednosti u
odnosu na one na periferiji, a uzastopnim pristupanjem novih lanica te razlike su se dodatno pove avale.

U trenutku pokretanja eksplicitne verzije zajedni ke regionalne politike (1975), najvje a razlika izmedju regiona bila je
7:1, izmedju grada Hamburga u SR Njema koj i oblasti Kalabrije na jugu Italije. Razlike s obzirom na standard, posebno
su postale vidljive nakon pristupanja Gr ke (1981) i Španije i Portugalije (1986)., kao i sa ujedinjenjem Njema ke (1990).
Ekonomski najzaostalija podru ja EU15 bile su: jug Italije, djelovi Irske, Gr ke, Španije i Portugala, Korzika, Sardinija,
francuksi prekomorski departmani, udaljena španska i portugalska ostrva. Do petog proširenja (2004, 2007), 68 mil
stanovnika ili 18% populacije, živjelo je u regionima sa dohotkom manjim od 75% od prosjeka EU.

U EU 27, ova populacija dostigla je 145 mil stanovnika ili nešto manje od 30% ukupnog stanovništva EU.

Prema izvještaju Eurostata (2008) u sjeveroisto nim regionima EU broj stanovnika se smanjuje (posebno u
Njema koj, Poljskoj, eškoj, Slova koj, Ma arskoj, Rumuniji, Bugarskoj, balti kim državama i djelimi no u Švedskoj i
Finskoj. U Irskoj, Francuskoj i državama Beneluksa, zabilježen je trend pove anog prirodnog priraštaja.

Razlike izmedju regiona u EU: Prosjek BDP/pc kre e seod 24% prosjeka EU27 u sjeveroisto noj Rumuniji, do 303%
prosjeka EU27 u Londonu, odnosno 12,5:1. Luksemburg sa 264%, odnosno Brisel sa 241%, se nalaze na drugom,
odnosno na tre em mjestu, dok Hamburg sa 202% i Be sa 178%, zauzimaju tre e i etvrto mjesto na listi razvijeni
regiona.

Najrazvijeniji regioni su locirani u južnoj Njema koj, južnoj Velikoj Britaniji, sjevernoj Italiji i Belgiji, Luksemburgu,
Holandiji, Irskoj i Skandinaviji. Glavni gradovi – Madrid, Pariz i Prag, takodje pripadaju ovoj kategoriji. S druge strane,
ekonomski najnerazvijeniji regioni su regioni u južnoj i zašadnoj periferiji EU, isto na Njema ka i nove države lanice.

I unutar samih država lanica postoje velike razlike u stepenu razvijenosti regiona. Najve e regionalne razlike su
zabilježene u Velikoj Britaniji, Slova koj i Francuskoj, a najmanje u Irskoj i Sloveniji.

Centralni dio Evrope, prije svega regione Njema ke, Austrije i eške, karakteriše visoka stopa zaposlenosti, kao i regione na
sjeveru Evrope, Veliku Britaniju i Holandiju.

Visoka stopa nezaposlenosti zabilježena je u sjevernoisto nim regionima, zatim Poljskoj, isto noj Njema koj i isto noj
Slova koj, kao i u pojedinim regionima Francuske, Ma arske, Gr ke, eške i Španije.

Me u novim lanicama najve i rast zarada registrovan je u balti kim zemljama i Rumuniji, slede Bugarska i Poljska, pa
Slova ka i eška.

S druge strane, najmanji minimalni dohodak u 2008. ispla ivan je u Bugarskoj (112 eura), Rumuniji (137 eura),
Letoniji (228 eura), Litvaniji (232 eura), a najve i u Luksemburgu (1.610 eura), Irskoj (1.462 eura), Holandiji i
Francuskoj (više od 1.300 eura) i Britaniji (1.148 eura).
Najv a razlika u platama prema polovima evidentirana je u Estoniji gdje žene primaju i do 25% niže plate od muškaraca.

Na osnovu samih brojki koje govore o stepenu razvoja regiona Evropske unije, odnosno o razlikama izme u regiona i unutar njih,
možemo zaklju iti da je Evropskoj uniji neophodna zajedni ka politika koja e, instrumentima za svoje sprovo enje, omogu iti
podsticanje razvoja regiona koji zaostaju u razvoju, oživljavanje industrijskih podru ja, modernizaciju saobra ajnica, pomo u
o uvanju životne sredine, kao i pomo mladim ljudima i osobama koje su duže vreme nezaposlene da prona u posao72.

72 Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str. 29-31.

73
 Mapa: GDP/per capita in PPS, NUTS 2 regioni, 2006

4. PREDNOSTI I NEDOSTACI KOHEZIONE POLITIKE

U svom radu, Agenda za reformu kohezione politike, Fabricio Barka je pokušao da sagleda i jedne i druge argumente i
da na objektivan na in prikaže prednosti i nedostatke kohezione politike. Kako Barka isti e, „sa jedne strane koheziona
politika je:

1. stvorila nekoliko karakteristika koje se ozna avaju kao nova paradigma; stvorila trag dobrih rezultata, kako u
slu ajevima kada se sprovodi kao sastavni deo nacionalnih razvojnih strategija, tako i u slu ajevima lokalnih
projekata stvorenih uz podršku Evropske komisije;
2. stvorila partnerski odnos i nove institucije, kako vertikalno izme u Evropske komisije, centralnih organa i
regionalnih/lokalnih, tako i horizontalno;
3. doprinela je dugoro noj izgradnji kapaciteta institucija;
4. stvorila je mrežu izme u razli itih aktera širom Evrope i omogu ila konstantnu razmjenu iskustva i dobre
prakse.

Sa druge strane, nedostaci mogu biti prikazani na slede i na in:

1. nedostatak strateškog planiranja i razvoja politike zasnovane na potrebama odre ene teritorije;
2. nedostatak fokusa na odre ene prioritete i nemogu nost odvajanja efkasnosti od socijalne inkluzije;
3. metodološki i operativni problemi koji ograni avaju pravilnu primenu indikatora i ciljeva i samim tim adekvatnu
analizu šta funkcioniše, a šta ne u smislu efekata kohezione politike;
4. nedostatak politi ke i strateške diskusije o rezultatima i budu nosti kohezione politike73

73 Fabrizio Barca, an Agenda for Reformed Cohesion Policy, April 2009, str. 110.

74
5. BUDU NOST REGIONALNE POLITIKE EVROPSKE UNIJE

Nakon usvajanja i stupanja na snagu Lisabonskog ugovora, EU se institucionalno konsolidovala i jedan važan rizik
nestabilnosti je eliminisan. Medjutim, uporedo sa tom konsolidacijom, Unija je, kao i cijeli globus, bila izložena efektima svjetske
ekonomske krize.

U narednom periodu, do 2020. godine, mogu i su slijede i izazovi:

a) Globalizacija: južni i jugoisto ni regioni su naro ito izloženi

Globalizacija e stvoriti više mogu nosti za proizvo e i kompanije koji su u poziciji da se sna u na velikim tržištima i
izbore sa konkurencijom. Potroša i e imati koristi od višeg životnog standarda u vidu nižih cijena i ve eg izbora
proizvoda. Opšte pove anje ekonomskih aktivnosti i trgovine e pove ati zahtjeve za radnom snagom, kao i zaposlenost
i privredni razvoj. Me utim, globalizacija može doprinijeti i strukturnim promjenama. Ve a konkurentnost može dodatno
vršiti pritisak na lokalna preduze a, indirektno na plate, naro ito radnika niskoobrazovnih profila. Iz tog razloga, mnogi
regioni širom Evrope mora e da restrukturiraju privredu i da ulažu u inovacije i ljudske resurse, kako bi se oduprli
posljedicama globalizacije.

Regioni locirani na sjeverozapadu periferije Evropske unije su u znatno povoljnijem položaju. Ovo su regioni Finske,
Švedske, Danske, Velike Britanije i Irske. O ekuje se da oni proftiraju usled postojanja visokoobrazovne radne snage,
visoke stope zaposlenosti, velikog udjela zaposlenosti u sektorima visoke tehnologije i visokog nivoa produktivnosti
radne snage.

Ve ina regiona lociranih u južnim i isto nim djelovima Unije, po evši od Letonije, isto ne Slova ke, Ma arske, Bugarske
i Rumunije, pa do Gr ke, Italije, Španije i Portugala, osjeti e negativne posljedice globalizacije. Ova ranjivost se prije
svega ogleda u relativno visokom u escu aktivnosti sa malom dodatom vrijednoscu u ovim regionima i slabo
kvalifkovanoj radnoj snazi, koji mogu da prouzrokuju probleme u privla enju investicija, stvaranju i održavanju radnih
mesta.

Procenjuje se da e u ve ini država lanica regioni sa velikim gradskim centrima mnogo lakše odgovoriti na izazove
globalizacije, pre svega zbog visoko obrazovane radne snage, dinami nih privrednih grana i vode ih ekonomskih
aktivnosti. Sa druge strane, koncentracija ekonomskih aktivnosti u aglomeracijama može tako e da kreira negativne
eksterne efekte (poput zagušenja saobra aja, gradskih kolapsa, iscrpljivanja prirodnih resursa i ekosistema) i može da
vodi nedovoljno iskoriscenom ekonomskom potencijalu, u drugim regionima.

b) Demografske promjene: velike razlike širom Evrope

Starenje stanovništva je posledica ekonomskog rasta, socijalne politike i zna ajnog napretka medicine. Procjenjuje se
da e populacija 27 država lanica Evropske unije u narednom periodu biti nešto smanjena i starija, što je, prije svega,
posljedica nižeg prirodnog priraštaja i porasta životnog standarda. Do 2050. godine, o ekuje se da e biti 48 miliona
manje ljudi u dobu od 15 do 64 godine i 58 miliona ljudi više u dobi preko 65 godina. U periodu do 2020. godine, rast
stanovništva Unije e biti znatno niži u pore enju sa glavnim konkurentima, pre svega sa SAD, Kinom i Indijom.
Evropska unija e zabilježiti najve e starenje stanovništva odmah posle Japana. Istovremeno, evropski susjedi na
Bliskom istoku i Africi, na svjetskom nivou, zabilježi e najve i rast stanovništva.

Tri zna ajna procesa, smanjenje radno sposobnog stanovništva, starenje stanovništva i smanjenje prirodnog priraštaja,
ima e posljedice na mnoge regione. Samo nekoliko država lanica, kao što su Irska, Malta i Kipar, bi e u povoljnom
položaju u odnosu na demografske izazove.

Tre ina evropskih regiona suo e se sa smanjenjem broja stanovništva u periodu od 2005. do 2020. godine. Ve ina njih
su locirani u centralnoj Evropi, isto noj Njema koj, južnoj Italiji i severnoj Španiji. Gotovo u 20 regiona ovih oblasti
ekuje se smanjenje broja stanovništva od oko 10%. Pretpostavlja se da najve i broj starijeg stanovništva bude u
isto noj Njema koj, severnozapadnoj Španiji, Italiji i nekim delovima Finske. U centralnoj i isto noj Evropi starenje
stanovništva se o ekuje u dugoro nom periodu. Nivo radno sposobnog stanovništva bi e nizak u nekoliko regiona
Finske, Švedske i Njema ke. U oko 40 regiona, u periodu do 2020. godine, bi e zabilježeno smanjenje radno sposobnog

75
stanovništva za 10%. U regionima Bugarske, isto ne Njema ke i Poljske o ekuje se smanjenje radno sposobnog
stanovništva za 25%, kao posljedica niskog prirodnog priraštaja i i visoke stope migracionih tokova.

Ovako zna ajne demografske promjene na regionalnom nivou esto za posljedicu imaju nizak nivo privrednog rasta,
prije svega zbog smanjenja radne snage. Regioni u kojima do e do opadanja broja stanovništva, kako bi izbjegli
pove anje socijalnih razlika i siromaštva, mogu se suo iti sa problemom fnansiranja osnovnih dobara i usluga, kao što
su zdravstveno i penziono osiguranje, stanovanje, saobra ajna infrastruktura.

Sa druge strane, naro ito metropolski regioni i neke priobalne oblasti e ostvariti rast broja stanovništva. Metropolski
regioni e zabilježiti priliv radno sposobnog stanovništva i suo e se sa problemom njihovog integrisanja na tržište rada
i u društvo kao takvo, kao i sa problemom prilago avanja infrastrukture u slu aju velikog porasta stanovništva. Socijalne
razlike u metropolskim regionima bi e velike uslijed visokih troškova života. Sve u svemu, demografske promjene e
produbiti ekonomske i socijalne nejednakosti izme u regiona i u pojedinim slu ajevima vršiti pritisak na životnu sredinu.

c) Klimatske promjene: južna Evropa je najugroženija

Rješavanje problema klimatskih promjena od vitalnog je zna aja za budu e generacije. U dugoro nom periodu,
klimatske promjene e prouzrokovati rast prosje ne temperature, promjene u koli ini padavina, porast nivoa mora i
erozije. U kratkoro nom i srednjoro nom periodu, klimatske promjene e prouzrokovati porast prirodnih nepogoda (oluje,
pljuskovi, poplave, visoke ljetnje temperature).

Iz ovog razloga, posljedice klimatskih promjena na evropsku ekonomiju, društvo i životnu sredinu stavljene su na
centralno mjesto. Prije svega, misli se na napore da se smanje klimatske promjene usmjeravanjem na problem
pove anja emisije gasova koji prouzrokuju efekat staklene bašte, kao i sprovo enjem mjera, kako bi se ublažile ve
postoje e posljedice klimatskih promena. Godina 2007. je naro ito važna u borbi protiv klimatskih promena, kada su se
evropski lideri obavezali da za 20% smanje emisiju gasova u periodu do 2020. godine, odnosno za 30% ukoliko se
me unarodnim sporazumom i druge države u razvoju obavežu na ovako nešto. Pored toga, obavezali su se na
pove anje udjela obnovljivih izvora energije za 20% i pove anje energetske efkasnosti za 20%.

Gotovo tre ina stanovnika Unije, oko 170 miliona ljudi, živi u regionima koji su pod efektom klimatskih promjena. Regioni
u kojima se osje aju najve e posljedice su regioni Španije, Italije, Gr ke, Bugarske, Kipra, Malte, Ma arske, Rumunije i
južnih djelova Francuske. Ovakva situacija je rezultat promjena u koli ini padavina i pove anju temperature. Posljedice
poplava naro ito su vidljive u Ma arskoj i Rumuniji.

Nešto blaže posljedice se o ekuju u sjevernoj i zapadnoj Evropi, osim priobalnih podru ja Sjevernog i Balti kog mora,
koja su izloženi eroziji uslijed podizanja nivoa mora i ekstremnih vremenskih nepogoda.

Klimatske promjene naro ito e uticati na poljoprivredu, šumarstvo, ribarstvo, proizvodnju energije, zdravstvo i turizam, i
zahtjeva e zna ajne investicije kako bi se sprije ile i otklonile posljedice suša, požara, erozije, poplava i visokih
temperatura.

d) Energetika: šema centar—periferija

Energetika je neophodna za funkcionisanje Evrope. Sve države Unije suo avaju se sa izazovima klimatskih promjena,
pove anjem zavisnosti od uvoza i viših cena energije. Energetska politika Evrope ima za cilj održivu, sigurnu i
konkurentnu energetiku.

ekuje se da se zavisnost Evropske unije od uvoza energetskih proizvoda pove a sa 53% od ukupne energetske
potrošnje u 2005. godini na 67% u 2030. godini. O ekuje se da se uvoz gasa pove a sa 58% na 84% do 2030. godine, a
uvoz nafte sa 82% na 95%. Evropska unija postaje sve više izložena uticajima nestabilnosti cijena energetskih proizvoda
na svjetskom tržištu, kao i posljedica postepene geopoliti ke koncentracije rezervi fosilnog goriva.

Druga dimenzija izazova u energetici e se sastojati iz napredovanja ka ekonomiji zasnovanoj na što manjem koriscenju
fosilnih goriva, smanjivanjem emisije gasova koji uzrokuju efekat staklene bašte, kroz ve u energetsku efkasnost i
naglašeniju ulogu obnovljivih izvora energije, kao i razvoj tehnologija za manje koriscenje fosilnih goriva, poput
skladištenja ugljen-dioksida iz vazduha. Visoke cijene energetskih proizvoda i rast cijena fosilnih goriva utica e na
regione višestruko i zavisi e od: strukture regionalne ekonomije i njene energetske efkasnosti, strukture energetskih

76
izvora i potencijala nefosilnih izvora energije (obnovljivi izvori, nuklearna energija), dominiraju ih modela transporta i
potencijala za inovacije.

Periferni regioni, koji se nalaze pretežno u isto nim i južnim državama lanicama, su naro ito osjetljivi, zbog interne i
eksterne sigurnosti nabavke, energetske efkasnosti ekonomije i održivosti stanja životne sredine. Oko tre ine populacije
Evropske unije živi u takvim podru jima.

Centralno locirani regioni, kao što su, na primjer, regioni u Belgiji i Njema koj, na sredini su ljestvice po pitanju
energetske efkasnosti, ali sa visokim nivoom potrošnje doma instava i relativno niskim nivoom održivosti stanja životne
sredine. Tre ina populacije Unije živi u ovim regionima.

Tre ina stanovništva živi u najmanje ugroženim regionima. Ovi regioni su locirani u sjevernoj i zapadnoj Evropi i
pokazaju snažan kapacitet da se prilagode potrebama, uslijed sopstvenih izvora energije (Velika Britanija i Holandija) ili
sa strukturom izvora energije koja omogu ava nize emisije gasova koji uzrokuju efekat staklene bašte i manju zavisnost
od proizvoda a elekti ne energije iz fosilnih goriva (Finska, Francuska i Švedska).

e) Budu nost regionalne politike

Što se ti e sadržaja regionalne politike Evropske unije nakon 2013. godine, u Evropskoj uniji je ve zapo eta široka
debata u kojoj su u esce uzele ne samo države lanica Unije, nego i regionalne i lokalne vlasti, predstavnici interesnih
organizacija, civilnog društva, akademska zajednica i dr. Ako bismo sumirali stavove razli itih aktera o budu nosti
regionalne politike Evropske unije posle 2013. godine, može se re i da je data široka i snažna podrška nastavku
sprovo enja kohezione politike Evropske unije i u periodu posle 2013. godine. Isto tako, postignut je konsenzus da
zajedni ka koheziona politika bude namijenjena svim regionima Evropske unije, ali da akcenat i dalje bude na regionima
koji zaostaju u razvoju za prosjekom Unije.

esnici debate su po pitanju prioritetnih oblasti djelovanja na prvom mjestu istakli neophodnost ja anja
konkurentnosti evropskih regiona i Evropske unije u cjelini. Kako bi se navedeni prioritet realizovao, predlaže se da
fokus kohezione politike bude na inovacijama, obrazovanju, podršci malim i srednjim preduze ima, izgradnji
transevropske infrastrukturne mreže, kao i borbi protiv klimatskih promjena.

Ve ina u esnika u debati o budu nosti kohezione politike smatra da su navedeni izazovi predmet djelovanja svih politika
Evropske unije i da ne treba da budu fokus samo kohezione politike, jer bi u tom slu aju ciljevi kohezione politike
defnisani u Ugovoru o osnivanju Evropske unije bill potisnuti u drugi plan.

Na elni konsenzus postignut je i oko toga da se u periodu posle 2013. godine unaprijedi koordinacija izme u
kohezione politike i ostalih sektorskih politika Evropske unije, kako bi se na najefkasniji na in odgovorilo na
navedene budu e izazove (globalizacija, demografske promene, klimatske promene i energetska zavisnost). Posebna
preporuka Komisiji jeste da je neophodno obnavljanje i ja anje veze izme u kohezione politike i politike ruralnog
razvoja.

Drugi segment regionalne politike u okviru koga su u esnici u debati postigli saglasnost, ti e se pojednostavljenja
sistema sprovodenja kohezione politike i ve eg u esca lokalnih i regionalnih vlasti, posebno u sprovodenju mjera
koje se odnose na zapošljavanje na lokalnom nivou.

Pored toga, pokrenuto je i pitanje adekvatnog mjerenja nivoa razvijenosti regiona, na osnovu ega se danas vrši
alokacija fnansijskih sredstava strukturnih fondova. Predloženo je da se prilikom utvr ivanja nivoa razvijenosti regiona,
pored BDP-a po glavi stanovnika, uzmu u obzir i drugi pokazatelji razvoja i kvaliteta života.

Pokrenuto je i pitanje unapre enja NUTS metodologije, jer praksa pokazuje da pojedini evropski regioni, iako na istom
NUTS nivou, imaju razli ite karakteristike (npr. ukupan broj stanovnika i, kao posljedica toga, razli ita gustina
naseljenosti). Ovakvo stanje dovodi do iskrivljene slike o stvarnom nivou razvijenosti samog NUTS regiona i, samim tim,
do neadekvatnog raspore ivanja raspoloživih fnansijskih sredstava iz struktumih fondova.

esnici debate o budu nosti kohezione politike istakli su da teritorijalna prekograni na, transnacionalna i
meduregionalna saradnja predstavljaju najbolji primjer kako zajedni ka koheziona politika doprinosi zajedni kom

77
razvoju i preporu uju da se u narednom budžetskom periodu izdvoje ve a fnansijska sredstva u okviru struktumih
fondova za unapre enje prekograni ne teritorijalne saradnje.

Najnoviji izvještaj, koji je pripremio Fabricio Barka u aprilu 2009. godine, na zahtev Danute Hubner, komesara Evropske
komisije za regionalni razvoj, predstavlja osnove za budu u reformu kohezione politike i podsti e budu u debatu koja e
se voditi o konceptualnim, politi kim i operativnim aspektima regionalne politike Evropske unije.

U svom izvještaju Barka isti e da je „neophodno uspostaviti ve i stepen usaglašenosti sa konceptom teritorijalne politike
ili politike zasnovane na (geografskoj) lokaciji, kao i da je neophodno usmjeriti kohezionu politiku na nekoliko osnovnih
prioriteta od suštinskog zna aja za Evropsku uniju i njene gra ane. Ovakav pristup e stvoriti konsenzus širom Evrope i
privu i pažnju kako donosilaca odluka, tako i javnosti i istovremeno omogu iti Evropskoj komisiji da bolje usmeri svoje
kapacitete i napore i igra još zna ajniju ulogu.

f) Reforma regionalne politike bi trebalo da se zasniva na slede im principima:

1. Precizan koncept zasnovan na provjerljivim ekonomskim principima koji e omogu iti jasno defnisane ciljeve
podložne ocjenjivanju;
2. Jasno i snažno politi ko opravdanje utemeljeno na postoje oj situaciji u Evropi, a koje istovremeno odgovara
ekivanjima evropskih gra ana;
3. Sistem upravljanja koji može obezbjediti adekvatno funkcionisanje, sticanje znanja i demokratsko u eš e
zainteresovanih strana“.

Ukoliko bismo ove principe pretvorili u prakti na rješenja, dolazimo do zaklju ka da budu a koheziona politika mora
da ispuni sljede e zahteve: usvajanje jasnog strateškog koncepta kroz koncentraciju na nekoliko klju nih prioriteta,
jasno definisanje ciljeva i rezultata, snaženje potencijala, korisnika sredstava, ja anje kapaciteta Evropske komisije i
podsticanje široke debate i politi kog kompromisa o kohezionoj politici.

Koncentracija na nekoliko klju nih prioriteta zahteva e alokaciju ve eg dela sredstava na ograni en broj
prioriteta. U svom izveštaju, Barka predlaže da koheziona politika usmjeri svoje resurse na sljede e prioritete:
1. inovacije (innovation),
2. klimatske promene (climate change),
3. migraciie (migration),
4. djecu (children),
5. stru no znanje (skills) i
6. starenje.(ageing).

Nesumljivo je da e ovaj pristup doprineti uspostavljanju kriti ne mase koja može poboljšati efektivnost i vidljivim
promjenama u oblastima obuhva enim navedenim pri oritetima. Istovremeno, pravovremeno definisanje osnovnih
prioriteta doprinije e usmjerenoj javnoj raspravi, kako na nivou EU, tako i na nivou regiona i lokalne samouprave, o
mjerama neophodnim za realizaciju prioriteta.

Princip koncentracije sredstava, kao takav, ostaje neosporan. Ono što je sporno, sa aspekta gra anina Evrope ija
država još uvek nije država lanica, jeste odabir prioriteta. Ako dublje analiziramo formulisane ciljeve, vidi se da debata
koja se trenutno vodi u Evropskoj uniji ne obuhvata i perspektivu država Zapadnog Balkana. Formulisani prioriteti
su i prioriteti Balkana, me utim, makroekonomska stabilnost, nerazvijena infrastruktura, neadekvatno obrazovanje,
nedovoljna ulaganja u životnu sredinu, tehnološka zavisnost, izraženo siromaštvo i druge specificnosti „našeg regiona“,
zahtjevaju da se uzmu u obzir i posebnosti ovog dijela Evrope. Iz današnje perspektive, ini se da ovi ciljevi odgovaraju
bogatim državama lanicama i njihovim izazovima i da, pored zemalja Zapadnog Balkana, u odre enom stepenu
isklju uju i manje razvijene drzave lanice Evropske unije. Ove razli itosti e zahtijevati balansiran pristup u definisanju
prioriteta i alokaciji sredstava. U suprotnom, ukoliko prioriteti budu formulisani tako da više odgovaraju razvijenim
državama lanicama, konkurentnost Evrope e možda biti postignuta na globalnom planu, ali to nije garancija da e biti
ostvarena i konkurentost regiona Evropske unije, odnosno ravnomeran razvoj regiona unutar svake države ponaosob. A
ne smijemo da zaboravimo šta je osnovna svrha regionalne politike Evropske unije.

Jasno definisanje ciljeva i rezultata zahtijeva e od Evropske komisije i država lanica da u svojim strateškim
dokumentima precizno definišu o ekivane dugoro ne ciljeve, kao i promjene (svrhu) koje e biti postignute do kraja
perioda u kom e biti sprovedena strateška dokumenta, zatim i da se obavežu da e utvr eni rezultati biti i ostvareni.

78
Ovakav pristup ce zahtijevati i unapre enje sistema izvještavanja, formulisanje kvalitetih indikatora74 i konsultacije i
koordinaciju izme u donosilaca odluka na najvišim nivoima vlasti.

Pove anje efkasnosti i efektivnosti koriš enja sredstava zahtijeva kompetentne i djelotvorne korisnike sredstava koji
e biti katalizatori primjene regionalne politike Evropske unije. Upravo iz tog razloga, neprekidno djelovanje u pravcu
pove anja stru nosti, profesionalnosti i znanja, name e se kao jedan od ciljeva.

Veliki deo odgovornosti za efikasnu i efektivnu apsorpciju strukturnih fondova i Kohezionog fonda leži upravo na
Evropskoj komisiji. Kompetentnost, odgovornost i motivisanost generalnih direktorata Evropske komisije garancija je
reforme kohezione politike.

Podsticanje široke debate o kohezionoj politici podsti e ve u ulogu Evropskog parlamenta i Evropskog savjeta u
raspravi koja e se voditi o efektima kohezione politike, kao i o rješenjima pojedina nih država lanica. Postoje a
situacija, gdje se isklju ivo raspravlja o finansijskoj apsorpciji i procentu neregularnosti mora biti prevazi ena i ovoj
diskusiji treba dati kvalitativan prizvuk.

U svom izvestaju Barka isti e da geografska osnova za utvr ivanje stepena (ne)razvijenosti odre ene teritorijalne cjeline
i alokacije sredstava, kako strukturnih fondova, tako i nacionalnih sredstava, i dalje treba da bude NUTS II region.
„NUTS II region je najpribližniji teritorijalnoj cjelini za koju je neophodno prikupiti jasne, homogene i ažurne ekonomske
podatke koji omogu avaju alokaciju sredstava. Nerazvijenost jednog NUTS II regiona dalje može poslužiti kao prosjek, u
smislu osnove za alokaciju sredstava, za utvr ivanje (ne)razvijenosti regiona, odnosno teritorija, u okviru NUTS II
regiona. Me utim, treba napomenuti da NUTS II region ne bi trebalo uzimati kao relevantu mjeru za intervenciju države
lanice (odnosno regiona u pojedinim slu ajevima). Jednom kada je ukupan iznos sredstava, namijenjen razvijenim i
nerazvijenim regionima u okviru svake države lanice, utvr en na nivou Evropske unije, alokacija sredstava predvi enih
za odre ene regione trebalo bi da bude utvr ena na osnovu onoga što je najneophodnije da se prioriteti realizuju, kao i
na osnovu institucionalnog konteksta. U okviru svake države lanice, teritorijalna alokacija za razvijene i nerazvijene
regione, kao i kriterijumi za alokaciju sredstava svakom NUTS II regionu, bill bi dio dogovora sa Evropskom komisijom.

Reformu kohezione politike, kao i predloge koji su predstavljeni u navedenom izveštaju, mogu e je posmatrati
sa tri aspekta: politi ki, nau no i prakti no.

Politi ki, reformu kohezione politike treba sagledati u svijetlu reforme budžeta Evropske unije za period 2014—2020 i
povezati sa dogovorom u vezi sa finansijskom perspektivom za period 2007—2013, koji je postignut krajem 2006.
godine, tokom predsjedavanja Velike Britanije Evropskom unijom, kada je Velika Britanija insistirala na radikalnim
promjenama, prije svega, zajedni ke poljoprivredne politike. Jedno od pitanja u vezi sa strukturnim fondovima koje je
pokrenuto, odnosilo se na „neto davaoce“ sredstava, kao što je Velika Britanija, insistiraju i na „renacionalizaciji“
strukturnih fondova, kako bi EU15 (odnosno bogate države lanice) upravljale sredstvima prema sopstvenim pravilima,
dok bi za ostatak država lanica važila pravila strukturnih fondova. Ova ideja je bila odbijena, ali se ini da se kroz obrise
budu e reforme kohezione politike može naslutiti pokretanje iste diskusije. Da stvar bude ozbiljnija, izveštaj koji je
pripremio Fabricio Barka sa injen je na zahtjev komesara za regionalnu politiku. To ne zna i da e Evropska komisija
automatski preuzeti predložena rešenja, ali e itekako o njima razmisliti.

Nau no, posmatraju i dosadašnju analizu efekata kohezione politike i razli ite stavove u torn pogledu, nesumljivo da e
reforma kohezione politike podi i stru nu javnost na noge i da e u narednim godinama voditi i nau na debata o
konceptu reforme kohezione politike. Za po etak, trebalo bi raspravljati o predlozima, kao što je pristup koji zagovara
primjenu razli itih pravila, u zavisnosti od toga ko koliko doprinosi budžetu strukturnih fondova, da li je tako nešto
prihvatljivo, i ako nije, zbog ega nije?

Ipak, na kraju, klju na diskusija e se voditi o prakti nim predlozima. Prakti no, mnoga rješenja koja se trenutno
primjenjuju, kao što su Operativni programi, upravlja ka tela, stepen utvr ivanja (ne)razvijenosti i si., i dalje e ostati deo
strukturnih fondova i Kohezionog fonda. Me utim, u narednim godinama vodi e se opsežna diskusija o smanjivanju i
fokusiranju prioriteta, standardima koji se odnose na indikatore, na in unapre enja upravlja kih kapaciteta unutar država
lanica, itd.

74 Koji u potpunosti odgovaraju principu SMART: Specific (ograni en), Measurable (mjerljiv), Available (dostupan), Relevant (relevantan),

Timebound (vremenski ograni en).

79
Isto tako, nesumljivo je da je jedan od razloga neefkasnosti kohezione politike i nedovoljan kapacitet institucija
država lanica da realizuju programe i projekte u skladu sa utvr enim pravilima. Iz tog razloga, posebno mjesto
trebalo bi dati i prioritetu koji bi se odnosio isklju ivo na unapre enje kapaciteta institucija država lanica odgovornih za
upravljanje strukturnim fondovima i Kohezionim fondom.

Na kraju, mora se naglasiti da ovi predlozi, iako daju obrise budu e politike regionalnog razvoja Evropske unije,
predstavljaju tek po etak debate o politici regionalnog razvoja Evropske unije posle 2013. godine, koja se intenzivno
void. Debata koja je zapo eta i koja e se voditi u narednim godinama, bitna je i za Crnu Goru i zemlje Regiona, iz dva
razloga. Politi ki, u novom finansijskom ciklusu (2014—2020) Crna Gora bi mogla postati država lanica EU. S tim u
vezi, prioriteti i pravila koriš enja sredstava koja se sada defnišu, važi e i za nas. Prakti no, prioriteti i pravila koja budu
definisana za struktume fondove u novom finansijskom ciklusu odrazi e se i na IPA sredstva i njihovu budu u
alokaciju75.

6. PRETPRISTUPNA PODRŠKA

U budžetu EU i u Finansijskoj perspektivi 2007-2013, podrška procesu pridruživanja Uniji svrstana je u prioritet: EU kao
globalni igra .

U finansijskoj perspektivi za IPA fond planirano je preko 8 mlrd eura, a u razdiobi za 2010. godinu planirana pla anja
kre u se na nivou od 1,6 mlrd eura, što predstavlja rast od 4,5% u odnosu na budžet EU za 2009. godinu. Od ukupno
planiranih 8,1 mlrd eura za EU kao „globalnog igra a” u 2010. godini, preostalih 6,5 mlrd eura ide na Instrument razvojne
saradnje (Development Cooperation Instrument – 2,5 mlrd eura za 47 afri kih zemalja u razvoju), 281 mil eura za
zajedni ku spoljnu i bezbjednosnu politiku (Eulex misija na Kosovu, Gruzija, Avganistan, Bliski istok), Instrument za
stabilnosti je 219 mil eur, dok je preostali dio Humanitarna pomo .

6.1. Instrument za pretpristupnu podršku (IPA)

IPA fond je od 2007. godine zamijenio odre eni broj EU programa i mehanizama finansijske pomo i za zemlje
kandidate i potencijalne kandidate, kao što su PHARE, PHARE CBC, ISPA, SAPARD, CARDS, kao i finansijsku pomo
Turskoj. Ova mjera namijenjena je za zemlje kandidate za EU u koje spadaju Hrvatska, Turska i Makedonija i za
potencijalne kandidate sa Zapadnog Balkana: Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru, Srbiju i Kosovo.

Za zemlje kandidate IPA pokriva finansijsku pomo za tranziciju i institucionalne reforme, prekograni nu saradnju,
uklju uju i odnose sa drugim zemljama lanicama EU i drugim zemljama uklju enim u IPA fondove; za regionalni razvoj
koji uklju uje saobra aj, životnu sredinu i ekonomski razvoj; za osnaživanje ljudskog kapitala i borbu protiv socijalne
isklju enosti i, na kraju, za inicijative za ruralni razvoj. Zemlje kandidati obavezne su da uvedu Decentralizovani sistem
za upravljanje IPA sredstvima, dok se za zemlje potencijalne kandidate podrška obezbijedjuje centralizovano.
Istovremeno, za zemlje potencijalne kandidate IPA pokriva samo pomo tranziciju i institucionalne reforme, kao i
prekograni nu saradnju sa zemljama lanicama EU i drugim IPA zemljama.

Osnovni cilj programa IPA je podrška državama kandidatima i potencijalnim kandidatima, prvenstveno u oblasti ja anja
kapaciteta za usvajanje evropskih propisa i standarda, unaprje enja biznis ambijenta, izgradnje demokratskih institucija,
razvoja gra anskog društva, unaprje enja regionalne i prekograni ne saradnje, kofinansiranja projekata infrastrukture,
kao i podrška usmjerena na pripremu za koriš enje strukturnih fondova.

Fond IPA se sastoji od pet razli itih komponenti:

1. podrška tranziciji i izgradnji institucija,
2. prekograni na i regionalna saradnja,
3. regionalni razvoj,
4. razvoj ljudskih resursa i
5. ruralni razvoj.
75 Ovo poglavlje obradjeno je prema: Miri O., Regionalna politika EU kao motor ekonomskog razvoja, Evropski pokret Srbija, Beograd, 2009, str.

89-112.

80
Crna Gora kao zemlja potencijalni kandidat za lanstvo u EU koristi prvu i drugu komponentu IPA. U toku je proces
uvo enja decentralizovanog sistema upravljanja stredstvima .

Pregled raspodjele sredstava namijenjenih Crnoj Gori i ostalim IPA zemljama u milionima eura, prema Višegodišnjem
indikativnom finansijskom dokumentu (MultiAnnual Indicative Financial Framework - MIFF).

Tabela . Projekcija koriš enja IPA fonda po zemljama 2007-2012. godine

TOTAL IPA Stanovništvo Total
Zemlja 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012.
mil € % mil % IPA/pc
Hrvatska 141.2 146.0 151.2 154.2 157.2 160,4 910,2 11,0 4,55 4,80 200
Makedonija 58.5 70.2 81.8 92.3 98.7 105,8 507,3 6,1 2,03 2,14 249
Turska 497.2 538.7 566.4 653.7 781.9 899,5 3.937,4 47,7 70,58 74,43 56
Albanija 61.0 70.7 81.2 93.2 95.0 96,9 498 6,0 3,19 3,36 156
BiH 62.1 74.8 89.1 106.0 108.1 110,2 550,3 6,7 3,93 4,14 140
Crna Gora 31.4 32.6 33.3 34.0 34.7 35,4 201,4 2,4 0,63 0,66 320
Srbija 189.7 190.9 194.8 198.7 202.7 206,8 1.183,6 14,3 7,80 8,23 152
Kosovo 68.3 124.7 66.1 67.3 68.7 70 465,1 5,6 2,10 2,21 221
TOTAL 1.109,4 1.248,6 1.263,9 1.399,4 1.547 1.685 8.253,3 100 94,83 100 87
Izvor: Ministarstvo za evropske integracije, 2009.

Najve i korisnik IPA sredstava je svakako Turska, koja koristi 47,4% sredstava nacionalnih komponenti IPA, iako ini ak 70%
ukupne populacije IPA zemalja. Za cijeli region Zapadnog Balkana ostaje preostalih 52,6%.
Crna Gora participira u populaciji IPA zemalja sa svega 0,66%, a u sredstvima 2,4%. Kao najmanja zemlja ima najpovoljniji
pokazatelj IPA/pc (320€), jer joj treba najviše podrške za ja anje neophodnih administrativnih kapaciteta za proces integracija i
planirane reforme.

U narednoj tabeli vidi se da je projekcija postepenog rasta sredstava za ove namjene po godinama.

Tabela: Projektovani program pretpristupne podrške za Crnu Goru

Raspoložive komponente IPA 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012.
Podrška tranziciji i institucionalnoj izgradnji 27,4 28,1 28,6 29,2 29,8 30,4
Prekograni na saradnja 3,9 4,4 4,6 4,7 4,8 4,9
TOTAL – 201,4 mil € 31,4 32,6 33,3 34,0 34,7 35,4
Izvor: Ministarstvo za evropske integracije, 2009.

Analiza odnosa IPA sredstava i kofinansiranja u prve tri programske godine 2007-2009.

Tabela: Projekti IPA nacionalne komponente za Crnu Goru 2007-2009. godine

Izgradnja institucija (II) Investicije (INV)
Nacionalni doprinos

Nacionalni doprinos
Ukupno investicije
Ukupno izgradnja

Linija prioriteta
institucija

IPA % % IPA % %

IPA 2007
Civilno društvo 1,00 1,00 100
Borba protiv organizovanog kriminala i
1,20 1,20 100 2,40 1,8 75 0,6 25,0
korupcije
Reforma sudstva 2,00 2,00 100
I Politi ki zahtjevi 4,20 4,20 100 2,40 1,80 75 0,60 25,0
Podrška uspostavljanju NQF 1,35 1,35 100 0,20 0,15 75 0,05 25,0
Ja anje sektora saobra aja 2,20 2,2 100 21,20 4 18,9 17,2 81,1
Uskla ivanje tržišta energije 1,50 1,5 100
II Socioekonomski zahtjevi 5,05 5,05 100 21,40 4,15 19,4 17,25 80,6

81
 Pravna harmonizacija-horizontalna 1,10 1,1 100 0,00
Ja anje veterinarskih službi 1,00 1,00 100 0,50 0,4 80 0,1 20,0
Ja anje institucionalnih kapaciteta
0,80 0,8 100
Zavoda za statistiku – Monstat
Sistem javnih nabavki 1,10 1,1 100 0,20 0,15 75 0,05 25,0
Infrastruktura kvaliteta- standardizacija i
1,00 1,00 100 1,33 1 75,2 0,33 24,8
metrologija
Poreska uprava 0,80 0,8 100 0,10 0,1 100 0,0
III Evropski standardi 5,80 5,8 100 2,13 1,65 77,5 0,48 22,5
Tehni ka pomo za pripremu projekata
Ostalo
Ukupno 15,05 15,05 100 25,93 7,60 29,3 18,33 70,7

IPA 2008
Lokalna samouprava 0,95 0,80 84,2 0,15 15,8 5,10 3,50 68,63 1,60 31,37
Izbjeglice i raseljena lica 1,10 1,10 100 0,40 0,40
Javna radio-difuzija/ RTCG 0,25 0,25 100 1,00 1,00
I Politi ki zahtjevi 2,30 2,15 93,5 0,15 6,5 6,50 4,90 75,38 1,60 24,62
Zapošljavanje 1,80 1,80 100 0,00
Privatni sektor / MSP 1,20 1,20 100 0,16 0,00 0,16 100,0
Infrastruktura - živ. sredina 0,50 0,50 100,0 11,90 3,50 29,41 8,40 70,59
Životna sredina (EPA) 1,00 1,00 100
II Socioekonomski zahtjevi 4,50 4,00 88,9 0,50 11,1 12,06 3,50 29,02 8,56 70,98
Finansijsko tržište 1,20 1,20 100 0,00
Ruralni razvoj 2,00 1,50 75 0,50 25,0 0,20 0,0 0,20 100,
Sigurnost hrane 1,25 1,25 100 0,92 0,75 81,5 0,17 18,4
Kontrola bolesti životinja 1,00 0,82 82 0,18 18,0 0,71 0,68 95,7 0,03 4,23
Nacionalni AP za carine 1,12 1,00 89,3 0,12 10,7
Integrisano upravlj.granicama 3,30 2,45 74,24 0,85 25,76
Migracije 0,85 0,60 70,6 0,25 29,4 0,40 0,40
III Evropski standardi 7,4 6,4 85,8 1,1 14,2 5,53 4,3 77,40 1,3 22,60
PPF, TA, Tw light 1,00 1,00 100
Sredstvo za podršku mjerama 0,60 0,60 100
Program podrške 1,60 1,60 100
UKUPNO 15,82 14,12 89,3 1,70 680,0 24,09 12,68 52,64 11,41 47,36
IPA 2009
Pravda (CPC) 0,89 0,8 90 0,09 10 0,24 0,2 83,3 0,04 16,7
Uprava policije 1,4 1,25 89,3 0,15 10,7 1 0,75 75,0 0,25 25,0
Prijemni centar za azilante 0,03 0,03 100 0,75 0,45 60,0 0,3 40,0
Zaštita li nih podataka 1 0,7 70 0,3 30 0,2 0,0 0,2 100
Razvoj civilnog društva 2,45 2,2 90 0,25 10,2
Politi ki kriterijumi 5,77 4,95 86 0,82 14,2 2,19 1,4 63,9 0,79 36,1
Nacionalni plan razvoja 1,3 1 77 0,3 23
Željeznica 0,3 0,3 100 14,7 5 34,0 9,7 66,0
Životna sredina 0,8 0,8 100 13,35 4 30,0 9,35 70,0
Ekonomski kriterijumi 2,4 1,8 75 0,6 25 28,05 9 32,1 19,05 67,9
Sistemi upravljanja i kontrole 2,17 2 92,2 0,17 7,8 0,13 0,0 0,13 100
Državna revizorska institucija 0,8 0,8 100
Inspekcija rada 1,1 1 91 0,1 9 0,26 0,18 69,2 0,08 30,8
Ribarstvo 0,56 0,56 100 1,24 0,44 35,5 0,8 64,5
Elektronska digitalizacija 0,045 0,045 100 2,65 1,6 60,4 1,05 39,6
Unutrašnje tržište 1,25 1,2 96 0,05 4
Evropski standardi 5,93 5,56 93,8 0,37 6,2 4,28 2,22 51,9 2,06 48,1

82
 eš e u programima Zajednice 0,269 0,15 54 0,12 44,6
Programi podrške 0,269 0,15 54 0,12 44,6
Tehni ka podrška 1,536 1,54 100
Mjere podrške 0,62 0,62 100
Pomo ne aktivnosti 2,16 2,16 100
UKUPNO 16,52 14,62 88,5 1,91 11,5 34,52 12,62 36,6 21,90 63,4

Ukupno tri IPA GODINE 47,4 43,8 92,4 3,6 7,6 84,5 32,9 38,9 51,6 61,1
Izvor: Dokumentaciona osnova i analize Ministarstva za evropske integracjie, 2010.

U prvoj programskoj godini (2007), u dijelu projekata za izgradnju institucija, nije bilo kofinansiranja, a u oblasti investicija
najzna ajnije kofinansiranje je u oblasti saobra aja (zaobilaznica Podgorica), tako da je udio kofinansiranja u investicionim
projektima bio ak 70%. U IPA 2007 kofinansiranje je bilo zna ajno u oblasti životne sredine i integrisanog upravljanja granicom, ali
su ta sredstva obezbije ena i iz kredita EIB. U tre oj programskoj godini, kofinansiranje u investicijama je tako e visoko, jer je plan
da se ulaže u pogon za tretman vrstog otpada u Bijelom Polju i dalju rekonstrukciju željeznice.

Tabela. IPA 2007-2009 I kofinansiranje

Crna
Ukupan odnos IPA sredstava i Ukupno IPA % %
Gora
kofinansiranja 2007-2009.
131,9 76,7 58,1 55,2 41,87

U tri programske godine (2007-2009), ukupna ulaganja u rast kapaciteta institucija bila su 16,52 miliona eura (bez centralizovanog
dijela kojim se rukovodi iz Brisela), gdje je kofinansiranje Crne Gore bilo na nivou od 1,91%.

U oblasti investicija projekti su vrijedni 84,5 mil eura, od ega je oko 33 mil eura od IPA fonda, a 51 mil eura kofinansiranje, tako da
je kofinansiranje u investicionim projektima ak 61%.

Struktura kofinansiranja kod investicionih projekata, me utiim, pokazuje da to nijesu sve sredstva budžeta i lokalnih budžeta, ve
da se za zajedni ki definisane prioritete povla e i odre ene kreditne linije od Evropske investicione banke (do 41%).

Tabela: Struktura kofinansiranja Crne Gore za investicione projekte

Izvor Iznos u mil € struktura
1. Sopstvena sredstva 36 59%
2. Krediti EIB za pogone za tretman vrstog otpada u BP i NK
(9,35 mil €) i za rekonstrukciju željeznice 9,7 mil. € 25,1 41%

6.1.1. I Komponenta IPA – Podrška tranziciji i izgradnji institucija

Politi ki kriterijumi - podrška se fokusira na projekte usmjerene na konsolidaciju demokratskih institucija,

reformu pravosu a, reformu javne uprave, uklju uju i decentralizaciju, podršku lokalnoj vlasti, borbi protiv korupcije i organizovanog
kriminala, zaštitu ljudskih i manjinskih prava, antidiskriminaciju, kao i medije. U okviru ovog kriterijuma posebna pažnja se posve uje
razvoju civilnog društva.
Ekonomski kriterijumi - podrška se fokusira na stvaranje novih mogu nosti zapošljavanja, obrazovanje,
socijalno uklju enje, zdravlje, poslovno okruženje, budžet i upravljanje porezima, ruralni razvoj, bezbjednost hrane, životnu sredinu,
energiju, saobra aj, kao i na studije vezane za infrastrukturu i druge aktivnosti koje pripremaju zemlju za u eš e u strukturnim
fondovima EU.
Sposobnost preuzimanja obaveza koje proizilaze iz lanstva - podrška se fokusira na uvo enje i
implementaciji EU Acquis-a u svim oblastima/politikama; cjelokupnu koordinaciju procesa evropskih integracija; ja anje crnogorskih
administrativnih kapaciteta za implementaciju SSP; pripremu uvo enja decentralizovanog implementacionog sistema (DIS)
upravljanja sredstvima Unije i u eš e u programima Zajednice.

6.1.2. II Komponenta IPA – Regionalna i prekograni na saradnja

II Komponenta IPA programa ima za cilj ja anje stabilnosti, bezbjednosti i prosperiteta od interesa za sve države regiona, radi
podsticanja harmoni nog, uravnoteženog i održivog razvoja. Crna Gora u okviru II komponente IPA u estvuje u 5 susjedskih
programa ( etiri sa zemljama susjedima i Jadranski program koji uklju uje pored zemalja regiona i zemlje lanice EU) i 2
transnacionalna programa, Prostor Jugoisto ne Evrope (South East European Space – SEES) i Mediteranski program (Mediteranian
Programme - MED). Važno je re i da je Crna Gora zastupljena u najviše programa u odnosu na ostale zemlje regiona i da je u
odnosu na ukupnu površinu i broj stanovnika dobila najve i iznos sredstava po glavi stanovnika.

83
 Tabela . Finansijske raspodjele IPA 2007-2009 programa prekograni ne saradnje
IPA PREKOGRANI NA SARADNJA- 2007 2008 2009
PROGRAM Ukupno Doprinos iz IPA za Ukupno Doprinos Ukupno Doprinos
program CG program iz IPA za program iz IPA za CG
CG
1. Susjedski program: Crna Gora – Albanija 1,453.000 600.000 1,350.000 600.000 1,450.000 600.000
2. Susjedski program: Crna Gora – BiH 1,100.000 600.000 1,100.000 600.000 1,100.000 600.000
3. Susjedski program: Crna Gora – Hrvatska 900.000 500.000 900.000 500.000 900.000 500.000
4. Susjedski program: Crna Gora – Srbija 1,000.000 600.000 1,000.000 600.000 1,000.000 600.000
5. Jadranski program 19,764,155.8 33,767,060.9 36,909,919.75
730.000 1,240.000 1,360.000
Adriatic (ERDF+IPA (ERDF+IPA (ERDF+IPA
6. Prostor saradnje Jugoisto ne Evrope (SEES) 35,255.290 680.000 29,689.399* 740.000 29,565.665* 810.000
(ERDF+IPA
7. Mediteranski program (MED) 28,877.834 26,209.876 26,243.249
200.000 200.000 200.000
ERDF+IPA (ERDF+IPA (ERDF+IPA
UKUPNO (€ ) 3,910.000 4,480.000 4,670.000
*Ovaj iznos podrazumijeva jedino ERDF sredstva, dok sredstva iz svih IPA zemalja jos nijesu definisana
Izvor: http://www.gom.cg.yu/files/1207312544.doc

Ciljevi prekograni ne saradnje su definisani na osnovu specifi nih potreba pograni nih regiona zemalja u esnica u svakom
programu prekograni ne saradnje:
podsticanje prekograni nih inicijativa u oblasti društvenog razvoja, ekonomije i zaštite životne sredine u
pograni nim oblastima;
podsticanje rješavanja zajedni kih problema u oblasti zaštite životne sredine, javnog zdravlja, prevencije i borbe
protiv organizovanog kriminala;
granice – ja anje efikasnosti i sigurnosti granica;
promovisanje pravne i administrativne saradnje;
podsticanje lokalnih tzv. „ljudi ljudima“ aktivnosti (“people to people“).

Za razliku od I komponente IPA (Podrška tranziciji i izgradnja institucija), gdje su korisnici IPA projekata uglavnom nacionalne
institucije (ministarstva), potencijalni korisnici u okviru II komponente IPA, koji mogu prijavljivati projekte, su: opštine, agencije,
komore, asocijacije, javne institucije, udruženja, nevladine organizacije i sve druge neprofitne institucije. Prekograni ni projekti
moraju biti od zajedni kog interesa za države u esnice i uskla eni sa prioritetima datog prekograni nog programa. Prvi pozivi na
projekte za sva etiri susjedska programa (sa Albanijom, Bosnom i Hercegovinom, Hrvatskom i Srbijom) po eli su krajem 2008.
godine. Prije objavljivanja poziva na projekte, neophodno je da se uspostave zajedni ke prekograni ne strukture, prvenstveno
zajedni ki Tehni ki sekretarijat sa sjedištem u Kotoru i Antene (informativni punktovi za distribuciju informacija) u Podgorici, Bijelom
Polju i Nikši u (Evropska komisija je za uspostavljanje pomenutih struktura opredijelila 620.000 eura iz regionalnih CARDS programa
2005. i 2006).

Jadranski IPA prekograni ni program – Crna Gora u estvuje u IPA Jadranskom prekograni nom programu (IPA Adriatic CBC
Programme) zajedno sa zemljama potencijalnim kandidatima, kandidatima, kao i sa zemljama lanicama EU
(www.interregadriatico.it). Zemlje koje u estvuju u okviru ovog programa su: Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Hrvatska,
Italija, Slovenija i Srbija. Ovaj program predstavlja nastavak Novog jadranskog susjedskog programa INTERREG IIIA, u okviru kojeg
je Crna Gora realizovala 11 projekata.

Transnacionalni programi – Crna Gora u estvuje u dva transnacionalna programa, zajedno sa zemljama iz regiona, kao i sa
zemljama lanicama EU, a to su: Prostor Jugoisto ne Evrope (SEES – South East European Space) i Mediteranski program (MED –
Mediteranian Programm).

Prostor Jugoisto ne Evrope – (SEES) – Zemlje koje u estvuju u okviru programa su: Albanija, Austrija, Bosna i Hercegovina,
Bugarska, Rumunija, Hrvatska, Makedonija, Gr ka, Ma arska, Italija, Srbija, Crna Gora, Slova ka, Slovenija, Turska, Moldavija i
Ukrajina. Glavni izvor finansiranja ovog programa jeste Evropski regionalni razvojni fond (ERDF) i njegov budžet za sljede e tri
godine iznosi 91.173.086 €, dok je Crna Gora (iz IPA sredstava) za IPA 2007/2009. opredijelila 2.230.000€. Globalni cilj ovog
programa je razvoj transnacionalne saradnje, bazirane na strateškim važnostima, koje razvijaju teritorijalnu, ekonomsku i socijalnu
integraciju i potpomažu koheziju, stabilnost i konkurenciju.

Mediteranski Program – (MED) – ima za cilj ja anje prekograni ne saradnje kroz lokalne i regionalne inicijative, ja anje
transnacionalne saradnje na aktivnostima koje vode integrisanom teritorijalnom razvoju, kao i ja anje interregionalne saradnje i
razmjene iskustava. Ovaj program zapravo predstavlja nastavak programa MEDOCC i ARCHIMED koji su bili implementirani unutar
INTERREG IIIB Inicijative, i fokusiran je na saradnju izme u regiona zemalja lanica EU u itavoj zoni Mediterana.

84
Zemlje koje u estvuju u okviru Mediteranskog programa su: Kipar, Francuska, Italija, Malta, Portugal, Slovenija, Španija, Velika
Britanija, Crna Gora i Hrvatska. Program MED e podržavati transnacionalnu saradnju partnera iz država/regiona EU i IPA država u
sljede im oblastima, koje predstavljaju prioritete Operativnog programa MED: ja anje kapaciteta za inovacije, zaštita životne sredine
i održivi teritorijalni razvoj, unapre enje mobilnosti i teritorijalne pristupa nosti, policentri ni i integrisani razvoj Mediteranskog
basena. Procjena globalnog budžeta ERDF fonda za period 2007-2013. je 256,617,688 eura, dok su IPA sredstva definisana za
period 2007-2009. u iznosu od 750.000 €. Crna Gora e za naredne tri godine odvajati iz sredstava IPA-e 200.000 € na godišnjem
nivou .

6.1.3. Višekorisni ka IPA (Multi Beneficiary IPA – MB IPA)

Višekorisni ka IPA (integrisani dio nacionalnih komponenti IPA u zajedni ke, regionalne projekte) implementira se putem regionalnih
i horizontalnih programa. Regionalni programi treba da olakšaju proces regionalne saradnje me u korisnicama Zapadnog Balkana.
Ovi programi naro ito nastoje da promovišu pomirenje, rekonstrukciju i politi ku saradnju. Horizontalni programi se odnose na
zajedni ke potrebe u nekoliko zemalja IPA korisnica i teže da postignu ekonomi nost i efikasnost u implementaciji putem centralnog
upravljanja pomo i (direktno iz Brisela), umjesto nacionalnog implementiranja programa. Višekorisni ke aktivnosti e se stoga
fokusirati na podršku koja zahtijeva saradnju me u korisnicima, kao što su regionalne strukture, mreže eksperata ili civilnih
službenika ili e se fokusirati na potrebe i probleme prekograni ne prirode. Višekorisni ka IPA sadrži sljede e komponente:
regionalna saradnja; razvoj infrastrukture; pravosu e i unutrašnji poslovi; unutrašnje tržište; reforma javne uprave; podrška civilnom
društvu; obrazovanje, omladina i istraživanje; tržišna privreda; nuklearna bezbjednost i zaštita od zra enja; privremena administracija
(Visoki predstavnik u BiH i UNMIK); upravljanje programima (3.22).

6.1.4. Pretpristupna podrška – nau ene lekcije

- Crna Gora je u 2007, 2008, 2009. i 2010. godini programiranja projekata iz IPA fondova dobila 131,3 mil. eura
bespovratnih sredstava za podsticanje demokratskih i ekonomskih reformi u zemlji, usvajanje evropskog Acquis-a i
evropskih standarda, efikasnije sprovo enje politika od zna aja za biznis i EU integracije, neke infrastrukturne projekte,
kao i za prekograni nu saradnju.
- Kofinansiranje projekata obezbije eno je na nivou od 50-10% kofinansiranja.
- Infrastrukturni projekti u oblasti transportne infrastrukture pra eni su i kreditnim aranžmanima sa EBRD, EIB i Razvojnom
bankom Savjeta Evrope.
- EU je postala klju ni donator u Crnoj Gori i inicijator koordinacije donatorskog programa.
- Formirane su osnovne koordinacione strukture za programiranje projekata76, kao i njihov monitoring u centralizovanom
sistemu upravljanja.
- Realizovani su prvi projekti prekograni ne saradnje i u eš e u transnacionalnim projektima.
- Uspostavljena je dobra regionalna saradnja u oblasti koordinacije upravljanja IPA sredstvima.
- U toku je uvo enje decentralizovanog sistema upravljanja IPA sredstvima.
- Održan je veliki broj seminara i sprovedene su obuke za programiranje i upravljanje projektima, usvojene su metode
višegodišnjeg programiranja i pra enja projektnog ciklusa.
- Nije bilo nenamjenskih upotreba sredstava i sva sredstva su povu ena (solidan apsorpcioni kapacitet).

6.1.5. Izazovi u narednom periodu

- Odliv obu enog kadra iz državne administracije u privatni sektor.

- Nedovoljno znanje engleskog jezika i tehnika programiranja.
- Ja a budžetska kontrola i interna finansijska kontrola uvo enjem DIS-a moraju biti postignute.
- Obuke za procedure javnih nabavki i usvajanje svih standarda EU u sprovo enju me unarodnih tendera moraju biti
kontinuirane.
- Potrebno je unaprijediti kvalitet izvještavanja projekata i centralilzovano arhiviranje projektne dokumentacije 7 godina
nakon realizacije projekata za potrebe eksterne revizije.
- Ja anje apsorpcionog kapaciteta za što bolje iskoriš avanje projekata, posebno eksperata koji dolaze u okviru Twinning
projekata.
- Lokalna samouprava mora biti mnogo više uklju ena u proces programiranja, kao i u projekte prekograni ne saradnje.
- Obuke o instrumentima strukturnih fondova EU, kohezionoj i regionalnoj politici, kao i mogu nostima koje nude otvoreni
transnacionalni program i programi Zajednice moraju biti intenzivirane, posebno obuke za pripremu projekata i rast
mobilnosti. One moraju biti ciljane prema konkretnim grupama potencijalnih aplikanata, posebno na nivou lokalne uprave.
- Moraju se unaprijediti metodi i mehanizmi statisti ke analize za pra enje indikatora regionalnog razvoja.

76Nacionalni koordinator za IPA programe, CAO, NAO, CFCU, SPO, IPA Komisija, Nezavisni revizor, Nacionalni fond; operativne strukture za II
komponentu; priprema operativnih struktura za III i IV komponentu; priprema za V komponentu.

85
6.2. Programi Unije i mogu nost u eš a država kandidata za lanstvo

U mnogim oblastima koje spadaju u domen nadležnosti Unije, definisani su tzv. Community programmes - programe
Zajednic, nakon usvajanja Lisabonskog ugovora – programe Unije. Pojam „program Unije“ odnosi se na niz aktivnosti
koje usvaja Evropska unija da bi podržala i podstakla saradnju izme u država lanica u razli itim oblastima, koje su
povezane sa politikama EU. Radi sprovo enja dogovorenih politika, utvr uju se višegodišnji akcioni programi za
ostvarivanje ciljeva koje su EU i države lanice postavile u odre enim sektorima. Programi ne podrazumijevaju isklju ivo
saradnju vlada država lanica, ve podrazumijevaju saradnju privrede, organizacija civilnog društva i državnih institucija.
Programi su namijenjeni državama lanicama, ali na osnovu posebne stavke u opštem budžetu EU.

Države kandidati i potencijalni kandidati mogu u estvovati u ovim programima, što podrazumijeva finansijsko
eš e država ne lanica u budžetu EU kao uslov pristupanja programima (Entry ticket). Finansijsko u eš e u ovim
programima ne postavlja ograni enje broja projekata, tako da svaka država, shodno svojim kapacitetima i
mogu nostima, može iskoristiti pomenuti budžet u potpunosti, više nego je finansijski participirala ili, ak, i manje od
toga. S obzirom na to da obuhvataju ve inu politika Zajednice, realizacija ovih programa omogu ava i pripremu za
pristupanje Evropskoj uniji. Države kandidate i njihove gra ane upoznaju sa politikama i metodama rada Unije, ohrabruju
razmjenu korisnih iskustava i olakšavaju transfer znanja i dobre prakse, posebno u onim oblastima Acquis-a koje su od
izuzetnog zna aja za proces reformi i evropske integracije.

Crna Gora u estvuje u sljede im programima Zajednice:

Okvirni program za konkurentnost i inovativnost 2007-2013 (Competitiveness & Innovation Framework

Programme - CIP) koji obuhvata tri specifi na programa:

Program za preduzetništvo i inovacije (The Entrepreneurship and Innovation Programme) EIP;

Program podrške politici informacione i komunikacione tehnologije;
Program Inteligentna energija za Evropu u kome zemlje van EU ne mogu da u estvuju.

Memorandum o razumijevanju za u eš e u Programu za preduzetništvo i inovacije potpisan je 3. marta 2009. godine

izme u predstavnika Evropske komisije i Ministarstva za ekonomski razvoj Crne Gore. U estvovanje u okviru programa
CIP je naro ito usmjereno na evropske organizacije i preduze a, uz poseban naglasak na mala i srednja preduze a.
Budžet za program CIP je preko 3,6 milijardi €.

Sedmi okvirni program za istraživanje (Seventh Framework Programme - FP7)

FP7 objedinjuje sve inicijative EU koje se odnose na istraživanje i igra klju nu ulogu u dostizanju ciljeva kad je rije o
rastu konkurentnosti i zapošljavanja. Širi ciljevi programa FP7 grupisani su u pet kategorija: saradnja, ideje, ljudi,
kapaciteti i nuklearno istraživanje i obuka. Memorandum o razumijevanju za u eš e u ovom programu potpisan je 25.
januara 2009. godine izme u predstavnika Evropske komisije i Ministarstva prosvjete i nauke Crne Gore, budu i da
mogu nost za u estvovanje u ovom programu imaju zemlje lanice, kandidati i potencijalni kandidati. Budžet za Sedmi
okvirni program za istraživanje od 2007. do 2013. godine je 50,5 milijardi €.

Erasmus Mundus

Erasmus Mundus je program namijenjen ja anju evropske saradnje i me unarodnih veza u okviru visokog obrazovanja,
kroz visokokvalitetne postdiplomske studije, koji studentima širom svijeta daju šansu da se uklju e u postdiplomske
studije na evropskim institucijama, a akademskom osoblju pružaju priliku da se angažuju na projektima u inostranstvu.
Specifi ni ciljevi ovog programa se odnose na promovisanje evropske ponude visokog obrazovanja, kao i pove anje
razmjene diplomiranih studenata i akademskog osoblja iz tre ih zemalja. Ministarstvo prosvjete i nauke koordinira
aktivnosti u okviru ovog programa. Budžet programa Erasmus Mundus u periodu od 2004. do 2008. godine iznosio je
230 miliona €, od kojih se 90% odnosi na stipendiranje.

Mladi u akciji (Youth in Action)

Glavni cilj programa Mladi u akciji jeste pružanje podrške evropskom gra anstvu i solidarnosti me u mladim ljudima
izme u 13 i 30 godina putem sljede ih aktivnosti:
promovisanje aktivnog gra anstva mladih, naro ito njihovog evropskog gra anstva;

86
 razvijanje solidarnosti me u mladima;
ja anje razumijevanja me u ljudima posredstvom mladih;
doprinos razvoju kvalitetnog sistema podrške za aktivnosti mladih i ja anje kapaciteta omladinskih organizacija
gra anskog društva;
promovisanje saradnje u kreiranju politika na nivou Evrope.

Sljede e zemlje mogu da u estvuju u ovom programu: države lanice, zemlje EFTE, zemlje koje su u esnice
Sporazuma o uspostavljanju EEA, zemlje potencijalni kandidati i zemlje kandidati za lanstvo u EU i Švajcarska. U
okviru ovog programa, pored organizacija koje se bave aktivnostima u navedenoj oblasti, fizi ka lica mogu dobiti
dotacije. Budžet programa Mladi u akciji je 885 miliona €. U zavisnosti od prirode aktivnosti, finansijska pomo može biti
u obliku subvencija ili stipendija.

Ostali programi Zajednice koji mogu biti otvoreni za Crnu Goru nakon uplate u eš a su:

Finansijski instrument za životnu sredinu (Financial Instrument for the Environment LIFE+)

Cilj Finansijskog instrumenta za životnu sredinu (LIFE+) je pružanje podrške implementaciji, unaprje ivanju i razvoju
politike i zakonodavstva Zajednice u oblasti životne sredine. Program LIFE+ ima tri komponente:
LIFE+ Priroda i biodiverzitet: usmjerena na implementaciju direktiva EU o zaštiti prirodnih staništa i divljih
ptica, kao i na dalje ja anje potrebnog znanja za razvoj, procjenu, monitoring i vrednovanje politike i
zakonodavstva EU u oblasti prirode i biodiverziteta;
LIFE+ Politika i upravljanje životnom sredinom: pored prirode i biodiverziteta, obuhvata ostale prioritete
Šestog akcionog programa za životnu sredinu;
LIFE+ Informacije i komunikacija: podržava širenje informacija i aktivnosti u cilju podizanja svijesti, kao i
komunikacione aktivnosti i kampanje, organizovanje konferencija i obuka.

Pravo na u estvovanje u LIFE+ programu imaju: državni i privatni subjekti iz država lanica, zemlje potpisnice EFTE,
kao i zemlje kandidati i potencijalni kandidati za lanstvo u EU. Budžet Life+ programa do 2013. godine je preko 1,9
milijardi €.

Program Napredak (Progress)

Program Napredak je dopuna Evropskom socijalnom fondu (ESF) u cilju borbe protiv siromaštva i nezaposlenosti,
suzbijanja diskriminacije, promovisanja ravnopravnosti polova, integrisanja osoba sa posebnim potrebama u društvo i sl.
Program Napredak je otvoren za države lanice EU, EFTA zemlje, zemlje Evropske ekonomske zone (EEA), zemlje
kandidate i potencijalne kandidate za pridruživanje EU. Cilj programa je pružanje podrške stvaranju mreža me u
specijalizovanim organima na nivou EU. Organizacije koje mogu biti korisnici programa mogu biti javne službe za
zapošljavanje, lokalne i regionalne vlasti, specijalizovani organi formirani u skladu sa zakonodavstvom EU, socijalni
partneri, nevladine organizacije uspostavljene na nivou EU, univerziteti i istraživa ki instituti, eksperti za vrednovanje,
nacionalni zavodi za statistiku i mediji. Budžet za program Napredak je 743,25 miliona € do 2013. godine.

Program aktivnosti Zajednice u oblasti potroša ke politike 2007-2013 (Programme of Community Action in the
Field of Health and Consumer Protection)

U okviru ovog programa Zajednica doprinosi zaštiti zdravlja, sigurnosti i ekonomskih interesa svojih gra ana. Cilj
Programa je da se interesi potroša a integrišu u politike Zajednice i da se poseban naglasak stavi na zaštitu potroša a,
kao i na svijest potroša a EU, posebno u novim državama lanicama. Sredstva ovog programa mogu koristiti: državni
organi, neprofitne organizacije, nevladine i neprofitne evropske organizacije potroša a, kao i zvani ne službe za zaštitu
potroša a. Države koje mogu da u estvuju u ovom programu su: države lanice, zemlje kandidati i potencijalni kandidati
za pridruživanje EU, zemlje EFTE i zemlje Evropske ekonomske zone (EEA). Budžet Programa aktivnosti Zajednice u
oblasti potroša ke politike 2007-2013. je 156,8 miliona €.

87
Kultura 2007 (Culture 2007)

Opšti cilj programa Kultura 2007 jeste ja anje zajedni kog evropskog kulturnog prostora kroz razvijanje saradnje izme u
stvaralaca, radnika i institucija u oblasti kulture iz zemalja koje u estvuju u Programu, sa ciljem podsticanja stvaranja
evropskog gra anstva. Program je naro ito usmjeren na: promovisanje transnacionalne mobilnosti zaposlenih u sektoru
kulture, podsticanje transnacionalne cirkulacije djela i kulturnih i umjetni kih sadržaja, te podsticanje me ukulturnog
dijaloga. Budžet za program Kultura 2007 je 400 miliona

Evropa za gra ane (The Europe for citizens')

Glavna svrha ovog programa je da premosti jaz izme u gra ana i EU finansijskim pomo nim sredstvima kojima se
potpomažu aktivna evropska prava gra anstva. Namijenjen je podsticanju saradnje gra ana i njihovih organizacija iz
razli itih zemalja. Podržane aktivnosti u okviru ovog programa grupisane su u etiri akcije: aktivni gra ani Evrope,
aktivno civilno društvo za Evropu, zajedno za Evropu i aktivan pomen evropskim žrtvama.

Ove aktivnosti uklju uju:

direktnu razmjenu izme u gra ana Evrope kroz njihovo u eš e u aktivnostima pobratimljenih gradova;
strukturalnu podršku organizacijama civilnog društva na evropskom nivou;
strukturalnu podršku evropskih istraživa kih organizacija javne politike;
direktnu saradnju izme u organizacija civilnog društva iz razli itih država lanica;
razna dešavanja, studije, ankete i ispitivanja javnog mnjenja, sredstva informisanja i obavještavanja.

U ovom programu mogu da u estvuju države lanice EU, zemlje kandidati i potencijalni kandidati, zemlje Evropske
ekonomske zone (EEA) i zemlje EFTE. U okviru ovih zemalja kvalifikovane organizacije za u eš e su: lokalne vlasti i
organizacije, evropske istraživa ke organizacije javne politike (ekspertske grupe), lokalne grupe gra ana, nevladine i
druge organizacije civilnog društva, radni ka udruženja, obrazovne institucije. Budžet programa Evropa za gra ane do
2013. godine je 215 miliona €.

Mediji 2007 (Media 2007)

Ovaj novi program Zajednice za audio-vizuelnu djelatnost doprinije e primjeni evropskih kulturnih vrijednosti na ovu
oblast, i to u svjetskim razmjerama, a potom i stvaranju povoljne društveno-ekonomske sredine za evropski audio-
vizuelni sektor. Cilj programa je podsticanje privatnog ulaganja u ovaj sektor (naro ito kada je rije o malim i srednjim
preduze ima), kako bi se omogu ilo da kompanije koje su aktivne u audio-vizuelnom sektoru poboljšaju svoju
konkurentnost.

Program podržava sljede e aktivnosti radi ostvarivanja datih ciljeva:

sticanje i usavršavanje vještina u audio-vizuelnoj oblasti i razvoj evropskih audio-vizuelnih djela;
distribucija i promovisanje evropskih audio-vizuelnih djela;
pilot projekti radi provjere da li je program prilago en kretanjima na tržištu.

Pravo u eš a u ovom programu, pored država lanica, imaju: zemlje EFTE, zemlje kandidati i potencijalni kandidati za
pristupanje EU. Program je tako e otvoren za države koje su u esnice konferencije Savjeta Evrope o prekograni noj
televiziji. Fizi ka lica mogu biti korisnici programa.

Budžet za program Mediji 2007 za finansijski period od 2007. do 2013. godine je 755 miliona €. U zavisnosti od tipa
aktivnosti, finansijska pomo se može dodjeljivati u obliku bespovratne pomo i ili stipendija, mada ne može iznositi više
od 50% ukupnih troškova aktivnosti.

Eurimaž (Eurimages)

Eurimaž je fond Savjeta Evrope koji od 1998. godine pruža podršku evropskoj filmskoj djelatnosti, podsti i saradnju
zemalja koje su lanice Fonda u oblasti produkcije i distribucije filmova. Program ima i ekonomski i kulturni cilj, pružaju i
finansijsku pomo filmskim stvaraocima kako bi se usredsredili na filmsku umjetnost, koja istražuje i promoviše evropsku
kulturu. Iz fonda se izdvajaju sredstva za pomo produkciji, distribuciji i prikazivanju filmova, o emu odlu uje Upravni
odbor koji ine predstavnici svih lanica fonda. Eurimaž trenutno ima 32 lanice. Pravo na finansiranje imaju producenti,
distributeri i bioskopi.

88
Program SCOPES

Scopes je program koji sprovode Švajcarska nacionalna fondacija za nauku i Švajcarska agencija za razvoj i saradnju sa
ciljem da se pove a saradnja u oblasti nauke izme u Švajcarske i zemalja Isto ne Evrope. Program je pokrenut sa
namjerom da se obnovi nau na i istraživa ka infrastruktura u Isto noj Evropi i da se na taj na in podstaknu istraživa i iz
Isto ne Evrope da ostanu u zemlji kako bi izvodili projekte.Zemlje Isto ne Evrope koje u estvuju u ovom programu su:
Albanija, Jermenija, Azerbejdžan, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Hrvatska, Gruzija, Kirgistan, Makedonija,
Moldavija, Rumunija, Rusija, Srbija, Tadžikistan, Ukrajina i Uzbekistan .

89
ANEKSI
Annex 1: Broj aktivnih preduzetnika i mikro, malih i srednjih preduze a po JLS
Mala Srednja
Mikro
Opština Preduzetnici preduze a (10- preduze a (50- UKUPNO
preduze a (1-9)
49) 250)
Andrijevica 2 26 7 1 36
Berane 87 225 40 15 367
Bijelo Polje 77 450 90 16 633
Kolašin 16 93 13 7 129
Mojkovac 39 64 16 5 124
Nikši 159 658 141 42 1.000
Plav 31 48 8 4 91
Pljevlja 111 234 46 15 406
Plužine 1 22 6 2 31
Rožaje 51 236 25 6 318
Šavnik 1 12 8 0 21
Žabljak 10 39 10 3 62
Kontinentalni
585 2.107 410 116 3.218
region
Podgorica 183 3.799 546 171 4.699
Danilovgrad 32 172 30 11 245
Središnji region 215 3.971 576 182 4.944
Herceg Novi 95 1.164 109 26 1.394
Kotor 102 659 69 19 849
Cetinje 34 231 48 15 328
Budva 144 1.545 101 23 1.813
Bar 146 1.175 102 26 1.449
Tivat 39 537 39 8 623
Ulcinj 63 494 43 11 611
Primorski region 623 5.805 511 128 7.067
Ukupno 1.423 11.883 1.497 426 15.229
Izvor: Poreska uprava, 2009

Annex 2: Metodologija izra unavanja Indeksa konkurentnosti crnogorskih JLS i regiona

Prilikom izbora metodologije za izra unavanje indeksa konkurentnosti, uzeta je u obzir mogu nost primjene ve
postoje ih me unarodnih metodologija i metodologija zemalja u okruženju, pri emu se vodilo ra una o raspoloživosti
podataka na nivou JLS koje su obuhva ene samim indeksom. Na osnovu sveobuhvatnog pregleda, procijenjeno je da bi
se primjenom metodologije za izra unavanje regionalog indeksa konkurentnosti koja je koriš ena u Hrvatskoj77, najbolje
predstavila konkurentnost crnogorskih jedinica lokalne samouprave. Prilikom izra unavanja indeksa konkurentnosti
regiona koristi se istovjetna metodologija koja se primjenjuje za indeks konkurentnosti JLS.

Radi što realnijeg prikaza konkurentnosti JLSa, formiranje indeksa konkurentnosti vrši se na osnovu analize
kvantitativnih (statisti kih) i kvalitativnih (anketnih) podataka, na dva nivoa: kvalitet poslovnog sektora (preduze a) i
kvalitet poslovnog okruženja. Perceptivna (kvalitativna) analiza. omogu uje prikupljanje jedinstvenih podataka koji nisu
dostupni kao statisti ki podaci i procjene pojedinaca, koji imaju relevantna znanja o važnim elementima, i koji nisu
mjerljivi putem statisti kih pokazatelja.

Istraživanje konkurentosti crnogorskih a sprovedeno je analizom kvantitativnih (statisti kih) kvalitativnih (anketnih)
podataka na dva nivoa: kvalitet poslovnog sektora (preduze a) i kvalitet poslovnog okruženja. Za analizu podataka se u
velikoj mjeri koristila metodologija ra unanja Indeksa svjetske konkurentnosti IMD-a. Indeks konkurentnosti sastoji se od
8 faktora podijeljenih u dvije grupe:

77 Za više detalja: Regionalni indeks konkurentnosti Hrvatske 2007, Nacionalno vije e za konkurentnost http://www.konkurentnost.hr/

90
 A. Poslovno okruženje B. Poslovni sektor
Demografija, zdravlje i kultura Investicije i preduzetni ka dinamika
Obrazovanje Razvijenost preduzetništva
Osnovna infrastruktura i javni sektor Ekonomski rezultati – nivo
Poslovna infrastruktura Ekonomski rezultati – dinamika

Kvantitativna analiza zasniva se na metodologiji IMD-a, koji koristi više od 300 indikatora konkurentnosti strukturiranih u
etiri glavna faktora, od kojih se svaki dijeli na pet podfaktora. Svi indikatori razvrstani u okviru 20 podfaktora imaju isti
ponder, a svi podfaktori imaju isti ponder u kreiranju kona nog indeksa. Isti na in ra unanja koristi se i pri kreiranju
Indeksa konkurentnosti JLSa, odnosno, iz indikatora izra unati su podindeksi iz kojih su izra unata dva osnovna
indeksa.

Na in obrade podataka
Svaka privredna performansa je procijenjena na osnovu kriterijuma (indikatora) zasnovanog na metodi standardne
devijacije - Standard Deviation Method (SDM). U ve ini slu ajeva ve a vrijednost predstavlja bolje osobine. Npr. kod
BDP-a najve a vrijednost je bolja i rangira se kao prva, a najniža kao zadnja. Me utim, kod nekih kriterijuma, najniža
vrijednost je konkurentnija, kao što je kod inflacije, pa se rangiranje vrši obrnutim redosljedom.

Kako je ve ina kriterijuma vrijednosno razli ita, uporediva standardna skala se koristi da prora una rezultate faktora,
podfaktora i ukupnog indeksa. Metod standarnde devijacije mjeri relativnu razliku izme u privrednih performansi,
odnosno, relativne pozicije svake e u kona noj rang listi. Prvo, za svaki kriterijum možemo izra unati prosje nu
vrijednost, a zatim standardnu devijaciju na osnovu formule.

Na kraju, za sve JLS izra unavaju se standardizovane vrijednosti (STD) za svaki kriterijum. STD vrijednost se ra una
oduzimanjem prosje ne vrijednosti svih JLS od originalnih vrijednosti pojedine JLS, a zatim podijeli sa standardnom
devijacijom.

Gdje su:
x = originala vrijednost
= prosje na vrijednost svih JLS
N = broj JLS
S = standardna devijacija

Kada su svi statisti ki podaci standardizovani, oni mogu biti obuhva eni za izra unavanje indeksa. Pojedine ve e
vrijednosti STD e prikazivati bolje osobine nekog kriterijuma (BDP), za razliku od nekih drugih (inflacija), pa ih je
potrebno standardizovati prije daljeg ra unanja podfaktora. Standardizovanje se vrši koriš enjem inverzne metode za
jednu grupu faktora, tako da nakon toga ve e vrijednosti STD uvjek predstavljaju bolje osobine.

Agregiranje podataka i rangiranje

Rangiranje podfaktora je odre eno ra unanjem prosjeka STD vrijednosti kriterijuma koji sa injavaju podfaktor. Svi
statisti ki podaci imaju ponder 1. Podaci iz istraživanja su ponderisani tako da jedna tre ina determiniše cjelokupno
rangiranje.. Tako, svaki kriterijum ima ponder 0.55 Ukoliko je podatak nedostupan za neku JLS, nedostaju i podatak se
zamjenjuje STD vrijednoš u koja je jednaka 0. Slede e, agregiraju se STD vrijednosti podfaktora na osnovu ega se
dobijaju vrijednosti dva faktora konkurentnosti. Na osnovu dobijenih vrijednosti se vrši rangiranje faktora. Za svaku
jedinicu lokalne samouprave, nakon što su proizvedena 2 statisti ka faktora razvijenosti poslovnog sektora i poslovnog
okruženja, izra unavaju se osnovni indeksa konkurentnosti, kao ponderisani prosjek dva podindeksa, pri emu ve i
ponder (0,844) ima poslovno okruženje, a manji (0,166) kvalitet poslovnog sektora. Ponderi su preuzeti od WEF-a, koji ih
je procijenio temeljem istraživanja regresije pojedinih faktora na razlike u stopama rasta BDP-a na uzorku velikog broja
zemalja.

91
Annex 3: Metodologija izra unavanja Indeksa razvijenosti za Crnu Goru

Indeks razvijenosti je kompozitni pokazatelj koji se ra una kao ponderisani prosjek više osnovnih društveno-ekonomskih
pokazatelja u cilju mjerenja stepena razvijenosti jedinica lokalne samouprave. Ti pokazatelji se mogu svrstati u tri grupe,
i to:
1. pokazatelje ekonomske razvijenosti - dohodak per capita, udio osoba koji ostvaruju prihode u ukupnom
stanovništvu i sopstveni i zajedni ki prihodi lokalnih budžeta per capita;
2. pokazatelje strukturnih promjena– stopa nezaposlenosti, stopa zaposlenosti i socijalna pomo per capita;
3. pokazatelje demografske razvijenosti – opšte kretanje stanovništva, stopa obrazovanja, gustina naseljenosti,
indeks starosti i vitalni indeks.

Pokazatelji kao što su dohodak per capita, sopstveni i zajedni ki prihodi lokalnih budžeta per capita, stopa
nezaposlenosti, su klju ni pokazatelji socio-ekonomskih razlika. U pitanju su standardni pokazatelji kod ve ine zemalja.
Važan faktor za izbor pokazatelja jeste objektivnost pokazatelja. Smanjena objektivnost može umanjiti vrijednost nekog
pokazatelja koji se na prvi pogled ini jako kvalitetan i prihvatljiv kao npr. socijalna pomo per capita, koji zbog
nedovoljno preciznih podataka na opštinskom nivou gubi na kvalitetu. Tako e, visoka korelacija izme u pojedinih
pokazatelja, može uticati da jedan od njih bude izuzet. Visoka korelacija zna i da oba pokazatelja mjere sli ne fenomene
(npr. stopa zaposlenosti u odnosu na stopu nezaposlenosti, udio lica koji ostvaruju dohotke u ukupnom stanovništvu i
dohodak per capita i sl), zbog ega u izra unavanje indeksa ulazi samo jedan od njih.

U skladu sa prethodno navedenim, kao i u skladu sa dostupnoš u podataka na nivou JLS, kao pokazatelji izra unavanja
indeksa razvijenosti za Crnu Goru, koriš eni su: stope nezaposlenosti, dohodak po stanovniku, prihodi budžeta
(sopstveni i zajedni ki) jedinica lokalne samouprave po stanovniku, opšte kretanje stanovništva i stopa
obrazovanja.

Stopa nezaposlenosti se izra unava kao odnos broja nezaposlenih i zbira broja svih zaposlenih i nezaposlenih osoba
na podru ju jedinice lokalne samouprave. Za izra unavanje ovog pokazatelja koriste se podaci Zavoda za zapošljavanje
Crne Gore, koji su dobijeni za traženi period 2005-2009.

Dohodak po stanovniku se ra una kao odnos ukupnog iznosa oporezivnog dohotka koga su tokom jedne fiskalne
godine ostvarili poreski obveznici, fizi ka lica s prebivalištem ili uobi ajenim boravištem na podru ju jedinice lokalne
samouprave za koju se vrši izra unavanje, i broja stanovnika koji žive na podru ju te jedinice. Dohodak uklju uje ukupni
iznos ostvarenog dohotka prema svim izvorima oporezivog dohotka u skladu sa zakonom. Za izra unavanje ovog
pokazatelja, koriste se podaci Poreske uprave o ukupnom oporezivom dohotku, koji su raspoloživi za period 2005-2009.
godina i podaci Zavoda za statistiku Crne Gore - Monstata o broju stanovnika na nivou jedinice lokalne samouprave
prema poslednjem popisu stanovništva iz 2003. godine.

Budžetski prihodi jedinica lokalne samouprave po stanovniku, izra unavaju se kao odnos ukupno ostvarenih
prihoda budžeta jedinica lokalne samouprave, umanjenih za prihode od prireza porezu na dohodak78, prihode iz
Egalizacionog fonda, uslovne dotacije, donacije, pozajmice, subvencije, prihode od prodate imovine i prenesena
sredstva iz prethodne godine i ukupnog broja stanovnika koji žive na podru ju te jedinice lokalne samouprave. Zapravo,
to su sopstveni i zajedni ki prihodi budžeta jedinica lokalne samouprave umanjeni za prirez porezu na dohodak fizi ih
lica i podijeljeni sa brojem stanovnika na nivou jedinice lokalne samouprave.

Za izra unavanje ovog pokazatelja, koriste se podaci Ministarstva finansija o prihodima budžeta jedinica lokalne
samouprave, koji su raspoloživi za period 2007, 2008. i 2009. i i podaci Zavoda za statistiku Crne Gore - Monstata o
broju stanovnika na nivou jedinice lokalne samouprave prema poslednjem popisu stanovništva iz 2003. godine.
Opšte kretanje stanovništva, odnosno stopa rasta stanovništva jedinica lokalne samouprave, dobija se upore ivanjem
broja stanovnika jedinica lokalne samouprave prema rezultatima dva poslednja popisa stanovništva u Crnoj Gori (1991. i
2003. godina).

Stopa obrazovanja se ra una kao udio stanovništva sa završenom srednjom, višom i visokom školom u ukupnom
stanovništvu, u dobi izme u 15 i 64 godine, na podru ju jedinice lokalne samouprave.

78 Zbog mogu nosti primjene razli itih stopa prireza porezu na dohodak na nivou razli itih jedinica lokalne samouprave, što je u skladu sa lanom 7

Zakona o finansiranju lokalne samouprave („Sl. list RCG“, br. 42-03, 44-03, „Sl. list RCG“ br. 05/08 od 23.01.2008, 51-08 od 22.08.2008), prihodi
od prireza porezu na dohodak nisu uzeti u obzir. Time se, isklju ivanjem podataka o prirezu porezu na dohodak fizi kih lica, omogu ava lakša
uporedivost izme u jedinica lokalne samouprave.

92
Za izra unavanje ovog pokazatelja koriste se podaci Monstata iz poslednjeg popisa od 2003. o obrazovnoj strukturi
stanovništva i o broju stanovnika starosti izme u 15 i 64 godine na nivou jedinice lokalne samouprave.

U skladu sa izabranim pokazateljima, indeks razvijenosti se izra unava kao prosje no ponderisano odstupanje
standardizovanih vrijednosti ovih pokazatelja od nacionalnog prosjeka.
Standardizacija pokazatelja se vrši po slede oj formuli:

pri emu xi predstavlja vrijednost pokazatelja za pojedinu jedinicu lokalne samouprave, dok xmin i xmax predstavljaju
minimalnu, odnosno maksimalnu vrijednost pokazatelja na nivou svih jedinica lokalne samouprave.

Indeks razvijenosti za Crnu Goru je izra unat za poslednje tri godine, odnosno za tri godine koje prethode postupku
ocjenjivanja79. Pri tome je, kako je i ranije navedeno, veoma važna procjena doprinosa konkretnog pokazatelja stvaranju
što objektivnije slike o socio-ekonomskim razlikama izme u jedinica lokalne samouprave. Zavisno od toga koju težinu,
odnosno zna aj, dajemo svakom od pokazatelja koji ulaze u sastav ovog indeksa, mogu e je dobiti i razli ite vrijednosti
indeksa, odnosno odstupanje za svaku opštinu u odnosu na prosjek za Crnu Goru.

Na osnovu navedenog, u izra unavanju indeksa razvijenosti, možemo govoriti o dvije opcije. Prva opcija se odnosi na
pove anje u eš a (pondera) demografskih pokazatelja u ukupnom indeksu razvijenosti u odnosu na ekonomsko-
strukturne pokazatelje, odnosno relativno izjedna eno u eš e ekonomsko-strkturnih I demografskih pokazatelja u
indeksu. Druga opcija se odnosi na dominantno u e ekonomsko-strukturnih pokazatelja u odnosu na znatno manje
eš e demografskih pokazatelja u strukturi indeksa razvijenosti. S obzirom da problem demografskog pražnjenja
predstavlja ozbiljnu poteško u za razvoj regiona i pojedinih jedinica lokalne samouprave, prednost se daje ovoj opciji.

U tabeli 11 dati su ponderi za svaki od pokazatelja koji ulaze u sastav indeksa razvijenosti, pri emu demografski
pokazatelji ine 45% indeksa.

Tabela 12: Struktura pondera indeksa razvijenosti

POKAZATELJI PONDER
1) Dohodak per capita 25%
2) Stopa nezaposlenosti 15%
3) Budžetski prihodi (spostveni i zajedni ki) jedinica lokalne samouprave (per capita) 15%
4) Opšte kretanje stanovništva (stopa rasta stanovništva) 25%
5) Stopa obrazovanja stanovništva 20%

Rezultat ovog ponderisanja za period 2007-2009. je prikazan u slijedecoj tabeli:

79 Indeks razvijenosti bi se ra unao svake tri godine iz razloga što se nakon isteka tri godine, može ocijeniti da li su odre ena jedinica lokalne

samouprave ili region dostigli ve i nivo razvijenosti, odnosno promijenili kategoriju kojoj pripadaju u ve u (ili eventualno nižu).

93
 Tabela 13: Indeks razvijenosti po JLS (Crna Gora =100)
Jedinica lokalne samouprave Indeks razvijenosti (Crna Gora=100)
Andrijevica 57,78
Berane 62,95
Bijelo Polje 72,31
Kolašin 70,94
Mojkovac 72,89
Plav 20,27
Pljevlja 81,98
Plužine 49,83
Rožaje 57,59
Šavnik 45,97
Žabljak 81,95
Nikši 88,93
Danilovgrad 89,78
Podgorica 145,97
Cetinje 73,07
Bar 91,99
Budva 362,40
Herceg Novi 164,99
Tivat 149,65
Kotor 201,91
Ulcinj 56,86
Crna Gora 100,00

Izvor:Kalkulacije prema opisanoj metodologiji na osnovu raspoloživih podataka od relevantnih državnih institucija

Grafik 1: Indeks razvijenosti JLS 2007-2009. (odstupanje u odnosu na nacionalni prosjek)

U skladu sa prvim scenariom, opština Budva se može smatrati jedinicom lokalne samouprave sa iznadprosje nim,
odnosno najve im, a opština Plav jedinicom lokalne samouprave sa najnižim nivoom razvijenosti u odnosu na prosjek u
Crnoj Gori.

94
Annex 4: Pregled najvažnijih projekata od regionalnog zna aja u fazi pripreme ili realizacije
Naziv projekta: Regionalni vodovod
Lokacija: Primorski region
Ukupna vrijednost projekta: 81,75 miliona €
Izvori finansiranja: Vlada Crne Gore 35,35 miliona €, Evropska banka za rekonstrukciju i razvoj (EBRD)
18 miliona €, Svjetska banka 6 miliona €, JP RVCP 6,15 miliona €, Balkan investment
0,4 miliona € i Abu Dabi fond 15,85 miliona
Status: U toku završni radovi; o ekuje se puštanje u rad do kraja 2010. godine

Naziv projekta: Izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) i kanalizacione
mreže u opštini Nikši
Lokacija: Opština Nikši
Ukupna vrijednost projekta: 18,5 miliona €
Izvori finansiranja: Evropska investiciona banka (EIB) 15 miliona €; IPA 2008 – 3,5 miliona €
Status: Realizacija u toku; period realizacije – 5 godina.

Naziv projekta: Izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) i kanalizacione
mreže u opštini Pljevlja
Lokacija: Opština Pljevlja
Ukupna vrijednost projekta: 12 miliona €
Izvori finansiranja: EIB-7 miliona €; IPA 2010–3,5 miliona €, IPF-MW 1,5 miliona €
Status: U pripremnoj fazi; period realizacije – 40 mjeseci.

Naziv projekta: Izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) i kanalizacione
mreže u opštini Bijelo Polje
Lokacija: Opština Bijelo Polje
Ukupna vrijednost projekta: Cca 7,2 miliona €
Izvori finansiranja: EIB 5,45 miliona €; IPF-MW 1,8 miliona €
Status: U pripremnoj fazi; period realizacije – 40 mjeseci.

Naziv projekta: Izgradnja kanalizacionog sistema u opštini Tivat

Lokacija: Opština Tivat
Ukupna vrijednost projekta: cca 11 miliona €
Izvori finansiranja: Donacija Njema ke Vlade, kredit KfW banke, budžet opštine Tivat
Status: Realizacija u toku; završetak radova – 2013.

Naziv projekta: Izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) i kanalizacione
mreže u opštini Bar
Lokacija: Opština Bar
Ukupna vrijednost projekta: Preko 26 miliona €
Izvori finansiranja: kredit KfW banke 26 miliona €, budžet opštine Bar
Status: Realizacija u toku; završetak radova – 2013.

95
Naziv projekta:
Lokacija:
Ukupna vrijednost projekta:
Izvori finansiranja:
Status:
Naziv projekta:
Lokacija:
Ukupna vrijednost projekta:
Izvori finansiranja:
Status:
Naziv projekta:
Lokacija:
Ukupna vrijednost projekta:
Izvori finansiranja:
Status:
Naziv projekta:
Lokacija:
Ukupna vrijednost projekta:
Izvori finansiranja:
Status:
Naziv projekta:
Lokacija:
Ukupna vrijednost projekta:
Izvori finansiranja:
Status:
Naziv projekta:
Lokacija:
Izvori finansiranja:
Status:
Naziv projekta:
Lokacija:
Izvori finansiranja:
Status:
Naziv projekta:
Ukupna vrijednost projekta:
Izvori finansiranja:
Status:
Izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) i kanalizacione
mreže u opštini Herceg Novi
Opština Herceg Novi
cca 25 miliona €
kredit KfW banke 13,56 miliona €, budžet opštine Herceg Novi 7,09 miliona €, Vlada
CG (konverzija duga) 4,27 miliona €
Realizacija u toku; završetak radova – 2013.
Izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) i kanalizacione
mreže u opštini Cetinje
Opština Cetinje
cca 12 miliona €
kredit EIB-a cca 11 miliona €, IPF-MW 1 milion €
U pripremnoj fazi; period realizacije – 40 mjeseci.
Izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) za opštine Kotor i
Tivat
Opština Tivat
cca 17 miliona €
kredit KfW-a 15,44 miliona €, budžeti opština 1,72 miliona €
Odabrana lokacija i izvršena eksproprijacija.
Izgradnja kanalizacione mreže u opštini Kotor
Opština Kotor
cca 5,1 miliona €
kredit KfW-a 3,131 miliona €, Vlada CG 1,341 miliona €, budžet opštine 0,6 miliona €
Realizacija u toku; završetak radova – 2013.
Izgradnja regionalne sanitarne deponije za opštine Bar i Ulcinj
Opština Bar
cca 9,8 miliona €
Svjetska banka 8,2 miliona €, Vlada CG 1,4 miliona €, opštine 0,2 miliona €
U pripremnoj fazi; O ekuje se da se sa radovima po ene do kraja godine; vrijeme
potrebno za realizaciju – 18 mjeseci.
Izgradnja regionalne sanitarne deponije za opštine Nikši , Šavnik i Plužine
Opština Nikši
EIB 7,7 miliona €
U pripremnoj fazi; period realizacije – 24 mjeseca.
Izgradnja regionalne sanitarne deponije za opštine Berane, Andrijevica, Plav,
Rožaje, Bijelo Polje, Mojkovac i Kolašin
Opština Berane
cca EIB 9 miliona €, IPA 2009 5 miliona €
U pripremnoj fazi; vrijeme potrebno za realizaciju – 24 mjeseca.
Put Risan-Žabljak
cca 120 miliona €
Vlada CG
Realizacija do kraja godine.
96
 Aneks 5

Evropska unija – osnovni pokazatelji

Broj stanovnika Površina BDP, BDP/pc,

tek.cijene, PPP, 2008,
Površina 2007,
u mil % % EU 27=100
u km2 mlrd €

EU (27 zemalja) 499,4 100% 4.267.300 100% 12.155,80 100

Austria / Austrija, € (1995) 8,4 1,7 84.000 2 272,6 123,1
Belgium /Belgija, € (1951) 10,8 2,2 31.000 0,7 331,4 113,9
Bulgaria/Bugarska (2007) 7,6 1,5 111.000 2,6 29,4 40,2
Czech Republic/ eška (2004) 10,4 2,1 79.000 1,9 128,3 80,1
Denmark / Danska (1973) 5,5 1,1 43.000 1 227,7 118,7
Germany / Njema ka ,€ (1951) 82,1 16,5 357.000 8,4 2.428,20 116,1
Estonia / Estonija (2004) 1,3 0,3 45.000 1,1 15,5 68,2
Ireland / Irska, € (1973) 4,6 0,9 70.000 1,6 185,8 136,6
Greece / Gr ka, € (1981) 11,3 2,3 132.000 3,1 228,4 93,9
Spain / Španija, € (1986) 46,7 9,1 505.000 11,8 1.049,80 103,4
France / Francuska, € (1951) 62,6 12,8 552.000 12,9 1.868,00 107,4
Italy / Italija, € (1951) 60,0 12 301.000 7,1 1.539,20 100,5
Cyprus / Kipar, € (2004) 0,8 0,2 9.000 0,2 15,6 96,2
Latvia / Letonija (2004) 2,2 0,5 65.000 1,5 19,9 55,8
Lithuania / Litvanija (2004) 3,3 0,7 65.000 1,5 28 61,1
Luxembourg / Luksemburg, € (1951) 0,5 0,1 3.000 0,1 36,2 271,4
Hungary / Madjarska (2004) 10,0 2 93.000 2,2 101 62,8
Malta, € (2004) 0,4 0,1 300 0 5,4 75,5
Netherlands / Holandija, € (1951) 16,5 3,3 37.000 0,9 559,5 135
Poland / Poljska (2004) 38,1 7,6 313.000 7,3 307,3 57,6
Portugal / Portugalija, € (1986) 10,7 2,1 92.000 2,2 162,9 75,5
Romania / Rumunija (2007) 21,3 4,3 238.000 5,6 92,6 45,8
Slovenia / Slovenija, € (2004) 2,0 0,4 20.000 0,5 90,6 90,7
Slovakia / Slova ka, € (2004) 5,4 1,1 49.000 1,1 70,7 71,9
Finland / Finska, € (1995) 5,3 1,1 338.000 7,9 178,5 115,1
Sweden / Švedska (1995) 9,3 1,9 450.000 10,5 322,3 121,5
United Kingdom/VelikaBritanija(1973) 62,0 12,3 245.000 5,7 2.023,80 117,2
Izvor: Eurostat, 2010;

97
Skra enice

BDP Bruto doma i proizvod

CANU Crnogorska akademija nauka i umjetnosti
CDM Mehanizam istog razvoja (eng. Clean Development Mechanism)
NAMAs Nacionalno prikladne aktivnosti (eng. Nationally Appropriate Mitigation Actions)
EFW Indeks ekonomskih sloboda (eng. Economic Freedom of the World)
EU Evropska unija
IGK Indeks globalne konkurentnosti
IPA Instrument pretpristupne pomo i
JLS Jedinica lokalne samouprave
GEF Globalni fond za životnu sredinu
IMD Institut za razvoj menadžmenta (eng. Institute for Management Development)
MONSTAT Zavod za statistiku Crne Gore
MMSP Mikro, mala i srednja preduze a
NRP Nacionalni razvojni plan
RR standard Regionalno razvojni standard
SCF Strateški okvir uskla enosti (eng. Strategic Coference Framework)
SPR Strateški plan razvoja
SRR Strategija regionalnog razvoja Crne Gore, 2010-2014
SWOT Snage, slabosti, šanse i prijetnje
UNDP Program Ujedinjenih nacija za razvoj
UNFCCC UN Okvirna konvencija o klimatskim promjenama

98