Navoji

Dosjedanje navoja

Pritezanje vijaka

Materijali za izradu vijaka i matica

Tvrdoća – vlačna čvrstoća

Mehaničke osobine

Površinska zaštita

Primjeri označavanja vijaka

 NAVOJI

Navoji kao nezaobilazni dijelovi pojedinih elemenata strojeva općenito služe za

pretvorbu rotacionog gibanja u pravocrtno. Ovo je svojstvo iskorišteno da bi se parom
vijak – matica spojilo dva ili više dijelova i time ostvario tzv. rastavljivi spoj.

Običnim promatranjem navojnog para vijak – matica uočavamo i prvu podjelu navoja
na vanjski i unutarnji. Vanjski navoji se najčešće izrađuju valjanjem, narezivanjem,
tokarenjem,... dok se unutarnji gotovo isključivo izrađuju urezivanjem a rjeđe tokarenjem i
uvaljivanjem. Postoje i druge tehnologije izrade navoja ali se koriste vrlo rijetko i u
iznimnim slučajevima. U masovnoj proizvodnji vanjski se navoj isključivo izrađuje
valjanjem jer je takva proizvodnja u usporedbi sa bilo kojom tehnologijom rezanja
višestruko produktivnija. Valjanjem se dobiva najfinija površina obrade, ne prekidaju se
silnice materijala pa je i sam navoj čvršći, povećava se i vlačna čvrstoća uslijed hladne
deformacija materijala.

Slijedeća značajna podjela

navoja odnosi se na geometrijske
karakteristike uvjetovane najčešće
zahtjevima konstrukcije. Tako
razlikujemo: metrički (normalni i
fini), colni (normalni-UNC, fini-
UNF), cijevni, Whitworthov, kosi,
obli, trapezni navoj itd. Na slici su
prikazane osnovne mjerne veličine
po kojima se pojedine spomenute
vrste navoja razlikuju.

D1 – nazivni, vanjski promjer

navoja, D2 – srednji promjer,
D3 - unutarnji promjer, P – korak,
α – bočni kut navoja.

Važno je još spomenuti da korak navoja određuje i tzv. finoću navoja. Kod metričkih
navoja izražava se u milimetrima, dok se kod colnih izražava brojem navoja na duljini
jednog cola, tj. inča (25.4mm). Fini navoji u usporedbi sa normalnim imaju manju dubinu i
manji korak pa se pretežno koriste za kratke vijke, tankostjene cijevi ili za navoje za
podešavanje.

Bočni kut kod metričkih i colnih navoja iznosi 60◦, dok kod Whitworthovih i cijevnih
◦
55 . Nazivna mjera cijevnih navoja izražava se u colima, ali treba pripaziti jer kod ovih
navoja jedan col ne iznosi 25.4mm, već 33.25mm.

Uobičajeni su desni navoji, koji se pritežu okretanjem u desno. Lijevi navoji se koriste
u iznimnim slučajevima, na primjer kod vratila pritegnutih maticama preko kugličnih
ležajeva smjer navoja odabire se tako da se vratilo svojom rotacijom samo priteže. Takvo
vratilo s jedne strane ima desni, a s druge lijevi navoj. Ukoliko se ne bi poštovalo ovo
pravilo, zbog vibracija i rotacije vratila došlo bi do odvrtanja matice i do kvara na stroju.
 Dosjedanje navoja

Dosjedanje navoja podrazumijeva međusobni odnos tolerancijskih polja vijka i

matice. U općoj primjeni razlikujemo tri vrste dosjeda.

Dosjed sa zazorom – Tolerancijska polja H/g. Sa, ili bez galvanske presvlake
omogućeno je lako uvrtanje rukom, ili alatom. Dosjed u najširoj upotrebi. U ovu grupu
ulazi i dosjed za navoje prije toplog cinčanja koji podrazumijeva da će nakon toplog
cinčanja vijak biti u polju tolerancije 8g.

Dosjed bez zazora – Tolerancijska polja H/h. Moguće je uvrtanje rukom, ili alatom
bez, ili sa tankim galvanskim presvlakama. Najčešća upotreba je u finoj mehanici.

Čvrsti dosjed – Tolerancijska polja H/m, H/h. Ovakav dosjed sa preklopom

dozvoljava uvrtanje jedino korištenjem zakretnog momenta. U upotrebi je kod svornih
vijaka.

Vijak => tolerancijsko polje – 6g (normalni navoj)

ve lik i p ro m je r s re d n ji p ro m je r m a li p ro m je r
n a zivn e m je re
D1 D2 D3
n a vo j k o ra k m in m ax m in m ax m ax

M3 0 .5 2 .8 7 4 2 .9 8 0 2580 2 .6 5 5 2 .3 6 7
M4 0 .7 3 .8 3 8 3 .9 7 8 3 .4 3 3 3 .5 2 3 3 .1 1 9
M5 0 .8 4 .8 2 6 4 .9 7 6 4 .3 6 1 4 .4 5 6 3 .9 9 5
M6 1 5 .7 9 4 5 .9 7 4 5 .2 1 2 5 .3 2 4 4 .7 4 7
M7 1 6 .7 9 4 6 .9 7 4 6 .2 1 2 6 .3 2 4 5 .7 4 7
M8 1 .2 5 7 .7 6 0 7 .9 7 2 7 .0 4 2 7 .1 6 0 6 .4 3 8
M 10 1 .5 9 .7 3 2 9 .9 6 8 8 .8 6 2 8 .9 9 4 8 .1 2 8
M 12 1 .7 5 1 1 .7 0 1 1 1 .9 6 6 1 0 .6 7 9 1 0 .8 2 9 9 .8 1 9
M 14 2 1 3 .6 8 2 1 3 .9 6 2 1 2 .5 0 3 1 2 .6 6 3 1 1 .5 0 8
M 16 2 1 5 .6 8 2 1 5 .9 6 2 1 4 .5 0 3 1 4 .6 6 3 1 3 .5 0 8
M 18 2 .5 1 7 .6 2 3 1 7 .9 5 8 1 6 .1 6 4 1 6 .3 3 4 1 4 .8 9 1
M 20 2 .5 1 9 .6 2 3 1 9 .9 5 8 1 8 .1 6 4 1 8 .3 3 4 1 6 .8 9 1
M 22 2 .5 2 1 .6 2 3 2 1 .9 5 8 2 0 .1 6 4 2 0 .3 3 4 1 8 .8 9 1
M 24 3 2 3 .5 7 7 2 3 .9 5 2 2 1 .8 0 3 2 2 .0 0 3 2 0 .2 7 1
M 27 3 2 6 .5 7 7 2 6 .9 5 2 2 4 .8 0 3 2 5 .0 0 3 2 3 .2 7 1
M 30 3 .5 2 9 .5 2 2 2 9 .9 4 7 2 7 .4 6 2 2 7 .6 7 4 2 5 .6 5 3
M 33 3 .5 3 2 .5 2 2 3 2 .9 4 7 3 0 .4 6 2 3 0 .6 7 4 2 8 .6 5 3
M 36 4 3 5 .4 6 5 3 5 .9 4 0 3 3 .1 1 8 3 3 .3 4 2 3 1 .0 3 3
M 39 4 3 8 .4 6 5 3 8 .9 4 0 3 6 .1 1 8 3 6 .3 4 2 3 4 .0 3 3
M 42 4 .5 4 1 .4 3 7 4 1 .9 3 7 3 8 .7 7 8 3 9 .0 1 4 3 6 .4 1 6
M 45 4 .5 4 4 .4 3 7 4 4 .3 9 7 4 1 .7 7 8 4 2 .0 1 4 3 9 .4 1 6
M 48 5 4 7 .3 9 9 4 7 .9 2 9 4 4 .4 3 1 4 4 .6 8 1 4 1 .7 9 5
M 52 5 5 1 .3 9 9 5 1 .9 2 9 4 8 .4 3 1 4 8 .6 8 1 4 5 .7 9 5
M 56 5 .5 5 5 .3 6 5 5 5 .9 2 5 5 2 .0 8 8 5 2 .3 5 3 4 9 .1 7 7
M 60 5 .5 5 9 .3 6 5 5 9 .9 2 5 5 6 .0 8 8 5 6 .3 5 3 5 3 .1 7 7
M 64 6 6 3 .3 2 0 6 3 .9 2 0 5 9 .7 4 3 6 0 .0 2 3 5 6 .5 5 9
M 68 6 6 7 .3 2 0 6 7 .9 2 0 6 4 .7 4 3 6 4 .0 2 3 6 0 .5 5 9
M 72 6 7 1 .3 2 0 7 1 .9 2 0 6 7 .7 4 3 6 8 .0 2 3 6 4 .5 5 9
M 76 6 7 5 .3 2 0 7 5 .9 2 0 7 1 .7 4 3 7 2 .0 2 3 7 5 .8 8 2
M 80 6 7 9 .3 2 0 7 9 .9 2 0 7 5 .7 4 3 7 6 .0 2 3 7 2 .5 5 9
M 85 6 8 4 .3 2 0 8 4 .9 2 0 8 0 .7 4 3 8 1 .0 2 3 7 7 .5 5 9
M 90 6 8 9 .3 2 0 8 9 .9 2 0 8 5 .7 4 3 8 6 .0 2 3 8 2 .5 5 9
M 95 6 9 4 .3 2 0 9 4 .9 2 0 9 0 .7 2 3 9 1 .0 2 3 8 7 .5 5 9
M 100 6 9 9 .3 2 0 9 9 .9 2 0 9 5 .7 2 3 9 6 .0 2 3 9 2 .5 5 9
Vijak => tolerancijsko polje – 6g (fini navoj)

vanjski promjer srednji promjer mali promjer

nazivne mjere
D1 D2 D3
navoj korak min max min max max

M3 0.35 2.896 2.981 2.687 2.754 2.551

M4 0.5 3.874 3.980 3.580 3.655 3.367
M5 0.5 4.874 4.980 4.580 4.655 4.367
0.5 5.784 5.980 5.570 5.655 5.367
M6
0.75 5.838 5.978 5.391 5.491 5.058
M7 0.75 6.838 6.978 6.391 6.491 6.058
0.75 7.838 7.978 7.391 7.491 7.058
M8
1 7.794 7.974 7.212 7.324 6.747
0.75 9.838 9.978 9.391 9.491 9.058
M10 1 9.794 9.974 9.212 9.324 8.747
1.25 9.760 9.972 9.042 9.160 8.438
0.75 11.838 11.978 11.385 11.491 11.058
1 11.794 11.974 11.206 11.324 10.747
M12
1.25 11.760 11.972 11.028 11.160 10.438
1.5 11.732 11.968 10.854 10.994 10.128
1 13.794 13.974 13.206 13.324 12.747
M14
1.5 13.732 13.968 12.854 12.994 12.128
1 15.794 15.974 15.206 15.324 14.747
M16
1.5 15.732 15.968 14.854 14.994 14.128
1 17.794 17.974 17.206 17.324 16.747
M18 1.5 17.732 17.968 16.854 16.994 16.128
2 17.682 17.962 16.503 166.631 15.508
1 19.794 19.974 19.206 19.324 18.747
M20 1.5 19.732 19.968 18.854 18.994 18.128
2 19.682 19.962 18.503 18.663 17.508
1 21.794 21.974 21.206 21.324 20.747
M22 1.5 21.732 21.968 20.854 20.994 20.128
2 21.682 21.962 20.503 20.663 19.508
1 23.794 23.974 23.199 23.324 22.747
M24 1.5 23.732 23.968 22.844 22.994 22.128
2 23.682 23.962 22.493 22.663 21.508
1 26.794 26.974 26.199 26.234 25.747
M27 1.5 26.732 26.968 25.844 25.994 25.128
2 26.682 26.962 25.493 25.663 24.508
1 29.794 29.974 29.199 29.324 28.747
1.5 29.732 29.968 28.844 28.994 28.128
M30
2 29.682 29.962 28.493 28.663 27.508
3 29.577 29.952 27.803 28.003 26.271
1.5 32.732 32.968 31.844 31.994 31.128
M33 2 32.682 32.962 31.493 31.663 30.508
3 32.577 32.952 30.803 31.003 29.271
1.5 35.732 35.968 34.844 34.994 34.128
M36 2 35.682 35.962 34.493 34.663 33.508
3 35.577 35.952 33.803 34.003 32.271
Vijak => tolerancijsko polje – 6g (fini navoj) NASTAVAK

vanjski promjer srednji promjer mali promjer

nazivne mjere D1 D2 D3
navoj korak min max min max min

1.5 38.732 38.968 37.844 37.994 37.128

M39 2 38.682 38.962 37.493 37.663 36.508
3 38.577 38.952 36.803 37.003 35.271
1.5 41.732 41.968 40.844 40.994 40.128
2 41.682 41.962 40.493 40.663 39.508
M42
3 41.577 41.952 39.803 40.003 38.271
4 41.465 41.940 39.118 39.342 37.003
1.5 44.732 44.968 43.884 43.994 43.128
2 44.682 44.962 43.493 43.663 42.508
M45
3 44.577 44.952 42.803 43.003 41.271
4 44.465 44.940 42.118 42.342 40.033
1.5 47.732 47.968 46.834 46.994 46.128
2 47.682 47.962 46.483 46.663 45.508
M48
3 47.577 47.952 45.791 46.003 44.271
4 47.465 47.940 45.106 45.342 43.033
1.5 51.732 51.968 50.834 50.994 50.128
2 51.682 51.962 50.483 50.663 49.508
M52
3 51.577 51.952 49.791 50.003 48.271
4 51.465 51.940 49.106 48.342 47.033
1.5 55.732 55.968 54.834 54.994 54.128
2 55.682 55.962 54.483 54.663 53.508
M56
3 55.577 55.952 53.791 54.003 52.271
4 55.465 55.940 53.106 53.342 51.033
1.5 59.732 59.968 58.834 58.994 58.128
2 59.682 59.962 58.483 58.663 57.508
M60
3 59.577 59.952 57.791 58.003 56.271
4 59.465 59.940 57.106 57.342 55.033
2 63.682 63.962 62.483 62.663 61.508
M64 3 63.577 63.952 61.791 62.003 60.271
4 63.465 63.940 61.106 61.342 59.033
2 67.682 67.962 66.483 66.663 65.508
M68 3 67.577 67.952 65.791 66.033 64.271
4 67.465 67.940 65.106 65.342 63.033
2 71.682 71.962 70.483 70.663 69.508
M72 3 71.577 71.952 69.791 70.003 68.271
4 71.465 71.940 69.106 69.342 67.033
2 75.682 75.962 74.483 74.663 73.508
M76 3 75.577 75.952 73.791 74.003 72.271
4 75.465 75.940 73.106 73.342 71.033
2 79.682 79.962 78.483 78.663 77.508
M80 3 79.577 79.952 77.791 78.003 76.271
4 79.465 79.940 77.106 77.342 75.033
2 84.682 84.962 83.483 83.663 82.508
M85 3 84.577 84.952 82.791 83.003 81.271
4 84.465 84.940 82.106 82.342 80.033
2 89.682 89.962 88.493 88.663 87.508
M90 3 89.577 89.952 87.791 88.003 86.271
4 89.465 89.940 87.106 87.243 85.033
2 94.682 94.962 93.473 93.663 92.508
M95 3 94.577 94.952 92.779 93.003 91.271
4 94.465 94.490 92.092 92.342 90.033
2 99.682 99.962 98.473 98.663 97.508
M100 3 99.577 99.952 97.779 98.003 96.271
4 99.465 99.940 97.092 97.342 95.033
 Pritezanje vijaka

Prilikom projektiranja neke konstrukcije, koja je spojena vijcima, moramo voditi

računa o silama koje na te vijke djeluju. Sile mogu biti vlačne, tlačne, savojne, uvojne,
odrezne, itd. Opterećenje može bit statično, ili dinamično. Može varirati od minimuma do
maksimuma, od minimuma do nule ili od nule do maksimuma. Na vijak može djelovati
jedna od spomenutih sila ili kombinacija više sila. Sve nam je to potrebno da bismo
odredili potreban broj vijaka, njihov nazivni promjer i razred čvrstoće.

Nikad ne smijemo smetnuti s uma da na svaki vijak uvijek djeluju najmanje dvije sile,
a to su sila od pritezanja i sila od opterećenja. Iz ovoga je vidljivo da ukoliko vijak
stegnemo prejako, prilikom maksimalnog opterećenja može doći do loma. Ako ga pak
stegnemo preslabo u radnim uvjetima može doći do odvrtanja. U donjoj tablici nalaze se
preporučeni momenti pritezanja dobiveni proračunom.

Preporučeni momenti pritezanja

nazivne mjere moment pritezanja M (Nm)
navoj korak 4.6 5.8 8.8 10.9 12.9
M4 0.7 1.18 1.96 2.84 4.02 4.90
M5 0.8 2.26 4.71 5.88 8.34 9.81
M6 1 3.82 6.37 9.81 13.73 16.67
M7 1
M8 1.25 9.81 15.69 24.52 34.32 40.21
M10 1.5 19.61 33.34 48.05 67.67 81.40
M12 1.75 34.32 55.90 84.34 117.68 142.20
M14 2 51.98 86.30 132.39 186.33 225.55
M16 2 81.40 135.33 205.94 289.30 348.14
M18 2.5 107.87 181.42 284.39 397.17 475.2
M20 2.5 161.81 254.97 402.07 568.79 676.66
M22 2.5 207.90 343.23 539.37 764.92 912.02
M24 3 264.78 451.11 696.27 980.67 1176.80
M27 3 392.27 627.63 1029.70 1471.00 1765.20
M30 3.5 539.37 882.60 1421.96 1961.33 2353.60
fini navoj
M8 1 10.30 16.87 26.45 37.27 44.13
M10 1.25 19.91 33.34 51.00 71.59 86.30
M12 1.25 36.29 59.82 93.16 132.39 156.91
M12 1.5 34.32 56.88 88.26 122.58 147.10
M14 1.5 56.88 94.14 147.10 205.94 245.17
M16 1.5 84.34 142.20 220.65 308.91 372.65
M18 1.5 122.58 205.94 318.72 451.11 539.37
M20 1.5 171.62 284.39 451.11 627.63 755.11
M22 1.5 230.46 372.65 598.21 843.37 1029.70
M24 2 279.49 441.30 764.92 1078.73 1274.87
M27 2 431.49 715.89 1127.77 1569.06 1912.30
M30 2 598.21 990.47 1569.06 2206.50 2647.80
 Materijali za izradu
vijaka i matica

Vijci i matice se danas ovisno o namjeni proizvode od različitih materijala kao što su
plastične mase, drvo, čelik. Zbog svoje raznolike obradivosti, širokog raspona tehničkih
karakteristika koje se mogu postići te povoljne cijene, u najširoj primjeni su vijci i matice
od čelika.

Prema zahtijevanoj vlačnoj čvrstoći koja se kod vijaka i matica naziva kvaliteta te
prema ostalim uvjetima kojima će vijčani elementi biti izloženi ovisit će i vrsta materijala
od kojih će biti izrađeni. Kvaliteta (klasa čvrstoće) se kod vijaka označava sa dvije
brojčane oznake odijeljene točkom, dok se kod matica označava jednom brojčanom
oznakom. Kod vijaka prvi broj (lijevo od točke) predstavlja stoti dio deklarirane minimalne
vlačne čvrstoće (Rm), a drugi omjer između granice tečenja (Rp02) i vlačne čvrstoće (Rm).
Kod matica brojčana oznaka predstavlja stoti dio deklarirane minimalne vlačne čvrstoće.

Uobičajeno je da se prilikom naručivanja vijčane robe od proizvođača postavi zahtjev

na klasu kvalitete, dok se odabir materijala obzirom na tehnologiju proizvodnje prepušta
proizvođaču.

Vijci i matice – odnos materijala i klase kvalitete

KLASA KVALITETE VRSTE MATERIJALA

4.8 QST32.2, D9-2, ST37-2

5.8 QST 36.3, QST 38.3, CQ15, ST52-3

6.8 QST38-3, CQ15, 19MnB4 (bez termičke)

8.8 19MnB4, 23MnB4, C45

10.9 23MnB4, 30MnB4, 34Cr4, 42CrMo4

12.9 41Cr4, 42CrMo4, 30CrNiMo8

POSEBNI UVIJETI
OTPORNOST NA
A2 (AISI 304, W.nr. 1.4301)
KOROZIJU
A4 (AISI 316, W.nr. 1.4571)
OTPORNOST NA
22 CrMo 4 4, 24 CrMoV 5 5
POVIŠENE TEMP.
 Tvornica vijaka DIV prvenstveno koristi borove čelike zbog bolje prokaljivosti,
povećane otpornosti na dinamička opterećenja te bolje žilavosti i izduženja na povišenim i
niskim temperaturama.

Na donjim tablicama nalaze se usporedbe nekih važnih mehaničkih svojstava čelika

obzirom na klase kvalitete vijaka 8.8 i 10.9 te vrsta čelika kojima se te čvrstoće postižu.

Na prvoj tablici je prikaz opadanja tvrdoće mjereno na udaljenostima od površine

čelika iz čega je vidljivo da borovi čelici imaju konstantniju tvrdoću po cijelom presjeku
vijka. Time je postignuta homogenija struktura koja se odražava na mehaničke osobine
vijka kao i na pouzdanost u eksploataciji.

padovi tvrdoća su izraženi u HRC

8.8 10.9

DUBINA (mm) CK45 19MnB4 42CrMo4 23MnB4

2 - 6 - 0 -0 -0

4 - 16 - 3 -1 -0

6 - 26 - 9 -1 -1

8 - 30 -14 -2 -1

Druga tablica pokazuje odnose između maksimalnih istezanja prije nego što dođe do
loma. Ovdje se također može vidjeti kako čelici legirani borom imaju značajnu prednost
pred čelicima od kojih su se do sada standardno proizvodili vijci viših kvaliteta čvrstoće.
Naime, ta prednost se iskazuje u prosječno dvostruko većoj otpornosti na istezanje te su
zbog toga vijci značajno otporniji na promjenjiva i dinamička opterećenja.

8.8 10.9

CK45 19MnB4 42CrMo4 23MnB4

Istezanje (%) 10 - 18 30 - 35 15 - 21 29 - 36
 Tvrdoća – vlačna čvrstoća

Prilikom izrade spojnih elemenata treba poštovati zadani parametar razreda čvrstoće
koji je vezan uz potrebnu vlačnu čvrstoću. O tome ovisi vrsta materijala, tehnologija
izrade i termička obrada. Vlačna čvrstoća se kod većine vijaka određuje na kidalici. Ali
kod matica, podloški, pa i pojedinih vijaka zbog specifičnosti forme nije moguće izraditi
epruvetu za kidanje. Zato se kod takvih dijelova ispituje samo tvrdoća dok se vlačna
čvrstoća očitava iz tablice. Matice se još ispituju opterećivanjem zadanom silom pri kojoj
navoj matice ne smije popustiti do zadane sile.

TVRDOĆA ČVRSTOĆA ČEL. TVRDOĆA ČVRSTOĆA ČEL.

HB HRC C Cr Cr - Ni HB HRC C Cr Cr - Ni
109 390 380 370 197 15 710 690 670
111 400 390 380 201 16 720 700 680
114 410 400 390 207 17 750 730 700
116 420 410 390 212 18 760 740 720
118 430 410 400 217 19 780 760 740
121 440 420 410 223 20 800 780 760
123 440 430 420 229 21 820 800 780
126 450 440 430 235 22 850 820 800
128 460 450 440 241 23 870 840 820
131 470 460 450 248 24 890 870 840
133 480 470 460 255 25 920 890 870
137 490 480 470 262 26 940 920 890
140 500 490 480 269 28 970 940 920
143 520 500 490 277 29 1000 970 940
146 530 510 500 285 30 1030 1000 970
149 540 520 510 293 31 1040 1020 990
152 550 530 520 302 32 1090 1060 1030
156 560 550 530 311 22 1120 1090 1060
159 570 560 540 321 34 1160 1120 1090
163 590 570 550 330 35 1190 1160 1130
167 600 580 560 341 36 1220 1190 1160
170 610 600 580 352 37 1270 1220 1200
174 630 610 590 363 38 1310 1270 1240
179 640 630 610 375 40 1350 1310 1280
183 660 640 620 400 41 1400 1360 1320
187 670 660 640 417 42 1440 1400 1360
192 14 690 670 650 434 44 1490 1450 1410
 Mehaničke osobine

U slijedećoj tablici nalaze se odnosi pojedinih mehaničkih svojstava prema klasama

čvrstoće.

Klase čvrstoće
Red. Mehanička svojstva 4.6 4.8 5.6 5.8 6.8 8.8 9.8 10.9 12.9
<
broj /=M16 >M16
Vlačna čvrstoća nazivna 400 500 600 800 800 900 1000 1200
1i2 2
Rm (N/mm ) min 400 420 500 520 600 800 830 900 1040 1220
Tvrdoća po Vikersu min 120 130 155 160 190 230 255 280 310 372
3
HV, F >/= 98N max 220 250 300 336 360 382 434
Tvrdoća po Brinelu min 114 124 147 152 181 219 242 266 295 353
4
HB, F = 30 D2 max 209 238 285 319 342 363 412
HRB 67 71 79 82 89
min
HRC 22 23 28 32 39
5 Tvrdoća po Rockwelu
HRB 99,5
max
HRC 32 34 37 39 44
6 Površinska tvrdoća, HV 0.3 max 320 356 380 402 454
Granica razvlačenja nazivna 240 320 300 400 480
7 2
ReL (N/mm ) min 240 340 300 420 480
Granica nazivna 640 640 720 900 1080
8
Rp 0.2 (N/mm2) min 640 660 720 940 1100
Isplatno Sp/ReL ili Rp 0.2 0.94 0.91 0.94 0.91 0.91 0.91 0.91 0.91 0.88 0.88
9 2
naprezanje Sp (N/mm ) 225 310 280 380 440 580 600 650 830 970
10 Izduženje, A5 (%) min 22 14 20 10 8 12 12 10 9 8
Svi vijci (osim svornih) moraju imati min. Rm datim
11 Čvrstoća vijka na kosom osloncu
pod rednim brojem 2 u ovoj tablici.
12 Udarna žilavost (J) min 25 30 30 25 20 15
13 Otpornost glave na savijanje bez prijeloma
Minimalna visina nerazugljičene 1 2 3
/2 H1 /3H1 /4H1
zone navoja, E
14
Maksimalna dubina potpunog
0.015
razugljičenja, G (mm)
 Površinska zaštita

Mehaničke osobine spojnih elemenata predstavljaju važnu stavku u projektiranju

metalnih konstrukcija ili strojnih sklopova. Na te osobine tijekom vremena značajan
utjecaj u negativnom smislu ima korozija. Vijek trajnosti pouzdanosti spojnog elementa
može se uvelike poboljšati pravilnim odabirom površinske zaštite, tj. prevlake.

Bruniranje - postupak kojim se na čeliku stvara zaštitna prevlaka željeznog

oksiduloksida i na taj način se površina štiti vlastitim oksidom od atmosferskih utjecaja.
Vijci se najprije zagrijavaju na 400 °C. Njihovim ohlađivanjem u specijalnoj uljnoj
emulziji na površini se stvara tanki oksidni sloj (do 0.1 µm) koji u nauljenom stanju
stvara nepropusni površinski film.

Poboljšani vijci u klasama čvrstoće 8.8, 10.9 i 12.9 nakon poboljšavanja imaju istu
antikorozivnu zaštitu kao i tanko fosfatirani i nauljeni proizvodi sa debljinama fosfatnog
sloja od 3 do 6 µm. Nagorjele pocrnjele površine nemaju popratna djelovanja na
mehanička svojstva vijčanih proizvoda.

Fosfatiranje - vijci se nakon odmašćivanja i dekapiranja u kupkama prevlače sa

srednje ili finozrnatim fosfatnim slojem. Čisti željezno-fosfatni slojevi sa debljinama 0.2
µm suviše su tanki, radi čega se češće primjenjuju cinkovi i manganovi ili miješani
fosfatni slojevi sa uobičajenim debljinama od 4 do 10 µm.

Budući da struktura nije nepropusna, sam fosfat ne osigurava zaštitu protiv

korozije. Tek nakon nauljivanja postiže se dobra antikorozivna zaštita koja je postojana
i kod većih tlačnih opterećenja. Zbog toga se fosfatirani spojevi mogu češće popuštati i
ponovno pritezati bez da se koeficijenti trenja bitnije izmijene.

Osim za ulje, fosfatni slojevi su dobra podloga za boje i druge premaze, što
zajedno dodatno poboljšava zaštitu od korozije. Mana im je što su nepostojani kod viših
temperatura, tako da se primjena ne preporuča iznad 70 °C.

Galvansko prevlačenje – Cink – najšire korištena metoda površinske zaštite

metalnih predmeta. Površina je glatka, sjajna i stoga estetski vrlo prihvatljiva. Pod
utjecajem električne struje u elektrolitu na površini metalnog predmeta talože se čestice
Cinka. Uobičajena debljina sloja kreće se od 4 do 8µm. Debljine slojeva preko 10µm se
ne preporučaju jer se pojavljuje opasnost od ljuštenja prevlake.

Ovako tanke prevlake uz dobru zaštitu od korozije pogodne su za zaštitu sitnih

dijelova i dijelova kod kojih je važno da prevlaka ne utječe bitno na dimenzije. Dodatno
poboljšanje zaštite od korozije postiže se pasivizacijom koja može biti bijela (plava),
crna, žuta ili maslinasta
 Tijekom galvanizacije u površinu baznog materijala upija se Vodik koji kod
poboljšanih čelika iznad 1000 N/mm2 može izazvati krtost. Da bi se to spriječilo provodi
se postupak dehidrogenizacije. Postupak se sastoji u držanju predmeta, ovisno o
njegovoj površini presjeka, na temperaturi od 200 do 400 °C 2 i više sati. Postupak se
mora započeti u roku 4 sata, a najbolje bi bilo odmah nakon galvanizacije.

Radi ispitivanja trajnosti zaštite od korozije predmeti se podvrgavaju testu u solnoj

kupelji. Kao referentna točka uzima se vrijeme za koje 5% površine baznog materijala
biva zahvaćeno korozijom. U donjoj tablici nalaze se vrijednosti testa u solnoj kupelji
galvanski pocinčanih prevlaka debljine ~8µm obzirom na vrstu pasivacije.

PASIVACIJA KOROZIJA CINKA (H) KOROZIJA BAZE (H)

Bijela (Plava) 4 100
Crna 24 130
Žuta 72 180

Galvansko prevlačenje – Cink-Nikal – ova prevlaka je razvijena kao zamjena za

prevlačenje Kadmijem. Kadmiranje je metoda koja pruža višestruko bolju zaštitu od
klasičnog Galvanskog cinčanja za istu debljinu sloja, ali je neprihvatljiva u smislu zaštite
okoliša.

Cink-Nikal prevlaka ne samo da je zamijenila Kadmijevu, već je i višestruko

premašuje. Trajanje zaštite od korozije je u prosjeku deset puta dulje od standardnog
Galvanskog cinčanja i tri puta od Kadmiranja.

Postoje dvije vrste kupki za Cink-Nikal galvanizaciju: alkalna i kiselinska. U vijčanoj

industriji najčešće se koristi alkalna kupka jer osigurava ravnomjernu debljinu sloja, te
ravnomjernu raspodjelu Cinka i Nikla presjekom prevlake. Postupak je lakše kontrolirati i
postižu se veće debljine sloja nego kiselinskom otopinom. Udio Nikla u leguri s Cinkom
iznosi 4-10%. Prevlaka zadržava karakteristike zaštite od korozije i do 120 °C. U slučaju
oštećenja ili napuknuća čestice prevlake se sele na oštećeno mjesto i nastavljaju štititi
materijal.

U donjoj tablici nalaze se usporedni rezultati testa u solnoj kupelji dijelova

prevučenih Cinkom i Cink-Niklom obzirom na različite pasivacije. Debljina sloja je ~8µm.

PASIVACIJA KOROZIJA KOROZIJA

CINK (H) CINK-NIKAL (H)
Bijela (Plava) 100 900
Crna 130 1500+
Žuta 180 1500+

U tvornici vijaka DIV imamo mogućnost, prevlačenja vijaka dodatnim slojem laka koji
se nanosi nakon pasivacije. Time se poveća zaštita od korozije još cca 60%. Naši proizvodi
su uglavnom standardno svi presvučeni tom dodatnom prevlakom bez posebne napomene
u narudžbi.
 Vruće pocinčavanje - postupak uranjanja proizvoda u Cink rastaljen na 450 do 480
°C pri kojem se na površini stvara prevlaka debljine 0.043 do 0.1 mm. Zbog veće
debljine prevlake trajnost zaštite od korozije znatno je veća od galvanskog cinčanja, ali
se smanjuje zazor između navoja vijka i matice pa vruće pocinčavanje nije
preporučljivo za navoje ispod M12.

Na donjoj ilustraciji prikazano je kako debljina sloja prevlake povećava srednji

promjer navoja vijka (D2).

D2 = D2' + 2b = D2' + 2 (a /sin 30°) = D2' + 4a

D2 - srednji promjer vijka D2' - smanjeni srednji promjer vijka

a - debljina prevučenog sloja b - debljina prevučenog sloja okomito na
os vijka

Iz ovoga je vidljivo da je srednji

promjer vijka d2 potrebno izraditi za
2b manji od željene tolerancije da bi
nakon prevlačenja konačni d2 bio
unutar tolerancijskog polja.

Na donjoj tablici nalaze se usporedne prosječne vrijednosti trajanja zaštite od

korozije između Galvanski cinčanih, Cink-Nikal i Vruće cinčanih prevlaka. Vrijeme je
izraženo u godinama do 5% prekrivenosti korozijom. Debljine slojeva su ~10µm, te
vrućeg cinka 43-100 µm.

OKOLIŠ CINK CINK-NIKAL VRUĆI CINK

Unutrašnji prostor 50 - -
Ruralno područje 8 72 40
Manji gradovi 5 45 28
Veći gradovi 2 18 11
Primorje 5 45 28
Manja industrija 4 36 20
Srednja industrija 2 18 11
Teška industrija 1 9 5

Dodatni sloj laka na Cink i Cink-Nikal prevlaci

povećava otpornost prema koroziji za još 60%.

Važno je još napomenuti da metoda solne kupelji u slučaju Vrućeg cinčanja ne

daje realnu sliku o trajanju zaštite. Razlog je tome što u normalnim uvjetima sporim
djelovanjem atmosfere Cink na površini razvija zaštitni sloj cinkovih karbida. Ubrzano
djelovanje solne kupelji ne dopušta stvaranje cinkovih karbida i do korozije dolazi
mnogo ranije, pa je i rezultat nerealan.
 Označavanje površinske zaštite – prema DIN 267/9

Primjer: vijak DIN 931 M12X65 8.8 A2L

(primjeri označavanja vijaka nalaze se na slijedećoj stranici)

A 2 L

SIMBOL PREVLAKA
A Cink
B Kadmij
C Bakar
D Bronca
E Nikal
F Krom-Nikal
G Bakar-Nikal
H Krom-Bakar-Nikal
J Kositar
K Bakar-Kositar
L Srebro
N Bakar-Srebro
S Cink-Željezo

DEBLJINA PRVLAKE
SIMBOL
1 sloj 2 sloja
1 3 -
2 5 2+3
3 8 3+5
4 12 4+8
5 15 5+10
6 20 8+12
7 25 10+15
8 30 12+18
9 10 4+6

SIMBOL POVRŠINA PASIVACIJA

A Bez boje
B Plavo (metalno)
Mat
C Žuto
D Maslinasto
E Bez boje
F Plavo (metalno)
Polu svijetla
G Žuto
H Maslinasto
J Bez boje
K Plavo (metalno)
Svijetla
L Žuto
M Maslinasto
P Ovisno Kao B, C ili D
R Mat Crno-Smeđe do Crno
S Polu svijetla Crno-Smeđe do Crno
T Svijetla Crno-Smeđe do Crno
 Primjeri označavanja vijaka

Radi lakšeg sporazumijevanja i izbjegavanja mogućih pogrešnih narudžbi, tj.

isporuka, primjenjuje se opće prihvaćeni način označavanja vijčane robe. Osnovna
zamisao je da karakteristike artikla budu u potpunosti i nedvosmisleno iznesene.

NAZIV - vijak, podloška, matica, rascjepka, uskočnik, tirfon vijak,...

STANDARD - DIN 931, HRN MB1.051, ISO 7380, UNI 5587…
(br. crteža, za nestandardne ali često
Standardno izrađivane proizvode u DIV-u smo uveli vlastiti standard
Oznake DIV + numerički broj npr. DIV 5135, sa time da se brojevi
DIV standarda i DIN standarda na podudaraju radi lakšeg snalaženja)
DIMENZIJA - promjer navoja, korak navoja, duljina; promjer, duljina;...
KLASA KVALITETE -4.6; 4.8; 5.6; 5.8; 6.8; 8.8; 10.9; 12.9; 14.9; 5, 6, 8, 10, 12, 14
POVRŠ. ZAŠTITA – Zn (plavo), ZnŽ, Dc, TZn, Fe (bez zaštite), Br, ZnNi, Ni

Primjeri:

NAZIV - STANDARD - DIMENZIJA - KLASA - POVRŠ.

KVALITETE ZAŠTITA

VIJAK DIN 931 M10x1.25x50 8.8 Zn

VIJAK DIN 7990 M12x45 5.8 TZn
VIJAK DIN 6914 M16x150 10.9 Fe
VIJAK nacrt br.35.10.15.11 M20x65 8.8 TZn

MATICA DIN 934 M14 8 Br

MATICA DIN 6915 M12 10 Zn

Dimenziju podloške u tvornici vijaka DIV označavamo nazivnim promjerom vijka za koji
je podloška predviđena.

PODLOŠKA DIN 125 M8 4 Zn

PODLOŠKA DIN 127 M10 8 Br

RASCJEPKA DIN 94 5x50 4 Zn

VIJAK SKELE DIV5160 1/2"x73 5.8 ZnŽ

HANGAR V. DIV5000 8x70 5.8 Fe

Ako klasa kvalitete nije navedena to znači da je određena navedenim standardom ili
crtežom, tj. ako nije niti jedno od toga podrazumijeva se tako zvana "obična kvaliteta". A
to je klasa kvalitete 5.8, tj. 5 ili niža. Kod vijaka korak je potrebno upisivati samo ako
spada u grupu finih navoja. Standardni korak za dotični navoj se podrazumijeva.