Pripremu za cas pises da bi TEBI bilo lakse.

Cas osmisljavas sama i niko ti tu ne moze pomoci u

potpunosti. Priprema sluzi da bi osmislila cas, da znas sta ces da radis, koliko ce trajati koji
segment casa, a i da ti se ne desi da odlutas od cilja. Znaju deca da te odvuku od teme, ali tada
pogledas pripremu i nastavis gde si stala. Pocetnik bi trebalo da uradi detaljniju pripremu.
Scenario! Sve u stilu - ja kazem to, a ocekivani odgovor je to i to.Takodje, vazna je i vremenska
artikulacija casa. Uvodni deo 5 do 10 minuta itd. Desava se da neke delove casa prolete, pa da
onda ne znaju sta da rade do zvona. U dobroj pripremi osmislices i diferencirani rad. Razlicito je
znanje ucenika. Treba imati i dodatne zadatke, ali i poneki zadatak u rezervi (ukoliko djaci
prebrzo urade postavljene). Cas treba da bude osmisljen tako da ude interesantan. Koristiti i
nastavna sredstva. Kada god nesto predajes, razmisljaj da li su djaci razumeli, da li je
prilagodjeno njihovom uzrastu i znanju i koji su efekti casa. Sta su naucili? Da li im je znaje vece
ili ne?

Evo vam skracenu verziju pripreme:

Predmet: Srpski jezik

Nastavna jedinica: Naučili smo štampana slova azbuke

Tip časa: utvrđivanje

Nastavna metoda verbalna, pisanje

Nastavni oblici frontalni, individualni

Nastavna sredstva: Bukvar, slovarica

Cilj i zadaci časa: Uočavanje azbučnog reda slova,
Vuk Karadžić kao tvorac azbuke

TOK ČASA
Uvodni deo časa:
Naučili smo sva štampana slova pisma koje se zove ĆIRILICA.
Svako slovo ima svoj redosled i on se zove AZBUKA.
Čovek koji je tako poređao slova i napravio azbuku zvao se VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ.
Glavni deo časa:
Čitanje slova azbučnim redom.
Na ovom stolu slova su razbacana. Napravite red.
Hajde sada da se poređate po azbučnom redu.
Pisanje imena i prezimena drugova i drugarica po azbučnom redu.
Završni deo časa:
Čitanje teksta Vuk Karadžić i bukvar Bukvar str 149
Razgovor o tekstu.
 PRIMJER PRIPREME ZA NASTAVNI SAT U MEKTEBU

R.br. Definicija Opis

1. Mekteb xy
2. Mektebska godina 2006/2007.
3. Godina (grupa) I - IX.
4. Broj mek. sata 43
5. Predmet Ibadat
6. Nastavna jedinica Sabah-namaz
7. Tip sata Obrada novog gradiva
Ciljevi sata:
Odgojni Namaz jača vjeru i oplemenjuje čovjekov moral
8.
Obrazovni Proširivanje znanja o temeljnim propisima islama
Funkcionalni Navikavanje na redovno izvršavanje ove obligatne dužnosti
9. Oblici rada frontalni, individualni i rad po grupama
10. Nastavna sredstva udžbenik, audio i video-kaseta
11. Nastavne metode razgovor, demonstracija, praktično uvježbavanje

12. Struktura sata:

Dragi moji,

Razmislimo malo koje nas blagodati okružuju i kojima se svakodnevno koristimo! (Povedemo
kratak razgovor o Božijim nimetima, a zatim:) Odakle sve te blagodati? Dao nam ih je naš Tvorac
i Gospodar svega postojećeg, Uzvišeni Allah. Lijep odgoj nam nalaže da na svim tim blagodatima
trebamo zahvaljivati. Je li tako?! (Sačekamo odgovor djece, koji će biti potvrdan, a mi ćemo ga
odobriti).
Uvodni dio

Kako se može biti zahvalan? (Saslušamo njihove odgovore i pomažemo im da ih pravilno

formulišu).

Eh, dragi moji, danas ćemo naučiti jedan poseban oblik zahvale Allahu, dž.š. Prije toga, lijepo se i
udobno namjestite na svojim mjestima i poslušajte ove divne melodije. (Puštamo audio-kasetu
/numera: Bilalovo buđenje na sabah, a zatim ezan.)
Glavni dio Nakon završetka ezana pravimo kratku emocionalnu pauzu, a zatim pitamo učenike jesu li uživali
u ovim lijepim melodijama, šta su sve čuli (učenje kaside, žubor vode, pjesmu ptica, a zatim
 učenje ezana) i te detalje ukratko zajednički prokomentarišemo. (U smislu ajeta: "Allaha slavi sve
što je na nebesima i Zemlji...", Ukažemo na svrhu ezana uz poseban osvrt na riječi "Es-salatu
hajrun mine-n-nevm".

A sada, dragi moji, hoćemo li se prisjetiti šta treba obaviti prije klanjanja namaza (i obnovimo
uvjete za namaz) i koji su glavni sastavni dijelovi namaza?!

Jesmo li ono učili koji je prvi dnevni namaz? Kada se on klanja?

Zna li neko od vas klanjati sabah-namaz? (Ako zna pohvalimo ga i pozovemo da nam pokaže
kako on klanja taj namaz.) Nakon toga pitamo ih da li bi voljeli pogledati klanjanje namaza na
TV-u. Pošto će odgovor biti potvrdan, pustićemo video kasetu klanjanja namaza (samo dva
rekata), a potom im objasniti šta znači riječ rekat, šta on sadrži, koliko ima rekata sabah-namaz,
pokazati i praktično uvježbavati obavljanje svakog rukna pojedinačno. Nakon toga ćemo ih
podijeliti u dvije grupe (ili više) koje će klanjati sunnet i farz. Potom ćemo pozvati dva
dobrovoljca koji prije nisu znali klanjati da nam sada pokažu šta su upamtili i naučili o klanjanju
sabah-namaza.

Na kraju, porazgovaraćemo o svrhi namaza: jača našu vjeru i približava nas Allahu, dž.š., odvraća
od razvrata i svega što je ružno, čisti od grijeha (kao što bi kupanje čistilo fizičke nečistoće),
održava nas u stalnoj duhovnoj vezi sa Allahom, dž.š., njime na najuzvišeniji način slavimo
Allaha, dž.š. i zahvaljujemo Mu...
Provjeravamo šta su učenici zapamtili i pravimo sažetak gradiva; preporučujemo učenicima da
pred starijim ukućanima klanjaju sabah-namaz još istoga dana i da od sljedećeg jutra redovito
Završni dio
klanjaju taj namaz. Zadaća: nacrtati kako klanjaju namaz. Čas završiti ilahijom koju će učenici
učiti u horu (može i uz pratnju ilahije na kasetofonu).
Operativni zadaci:

Učenici treba da:

- steknu najosnovnija znanja o vasioni i vasionskim telima, njihovim svojstvima, obliku i

veličini Zemlje, njenom položaju u vasioni i u Sunčevom sistemu;

- steknu osnovna znanja o Zemljinim kretanjima i njihovim uzrocima i posledicama;

- steknu osnovna znanja i veštine iz kartografije, da se osposobe za korišćenje geografske

karte i orijentaciju u prostoru;

- upoznaju pojave i procese u Zemljinim sferama (litosfera, atmosfera, hidrosfera i

biosfera), kao i njihovu međusobnu uslovljenost;

- razumeju potrebu očuvanja, unapređenja i zaštite Zemljinih sfera i kompleksne geografske

sredine u kojoj egzistira i čovek;

- razvijaju sposobnosti za aktivno sticanje i primenu znanja iz geografije kroz samostalno

učenje i istraživanje.

Sadržaji programa

FIZIČKA GEOGRAFIJA (36)

I UVOD (1)

- Predmet proučavanja, podela i značaj geografije;

II VASIONA I ZEMLJA (5)

- Vasiona i vasionska tela; Sunčev sistem;

- Zemlja kao deo Sunčevog sistema; Mesec - Zemljin satelit;

- Oblik i veličina Zemlje; raspored kopna i mora na Zemlji.

III KRETANJA ZEMLJE I POSLEDICE NJENIH KRETANJA (5)

- Rotacija - obrtanje Zemlje oko zamišljene ose; pravac, dokazi i posledice rotacije;
- Revolucija - kretanje Zemlje oko Sunca; pravac, dokazi i posledice revolucije;

- Toplotni pojasevi na Zemlji; zonalni raspored i osnovne karakteristike.

IV PRIKAZIVANJE ZEMLJINE POVRŠINE (5)

- Geografska mreža: meridijani i paralele na globusu i geografskoj karti;

- Pojam geografske karte; kartografski znaci;

- Nadmorska i relativna visina; predstavljanje reljefa metodom boja (hipsometrija).

V ZEMLJINE SFERE - OMOTAČI (20)

Litosfera: (5)

- Građa i sastav Zemlje i Zemljina kora;

- Litosferne ploče;

- Osnovni oblici reljefa nastali delovanjem endogenih (unutrašnjih) sila; vulkani i

zemljotresi.

Atmosfera: (5)

- Opšte odlike (zagrevanje i hlađenje, voda u atmosferi); značaj atmosfere za život na

Zemlji;

- Vreme - elementi i tipovi vremena;

- Zagađenost vazduha, ozonski omotač - zaštita i značaj.

Hidrosfera: (5)

- Opšte odlike hidrosfere; Svetsko more i njegova horizontalna podela; razuđenost obala;
svojstva morske vode; kretanje morske vode;

- Podzemne vode: izdan i izvori; vode na kopnu: reke, jezera, lednici;

- Voda, najvažniji prirodni resurs - problem nestašice vode na Zemlji i zaštita vode od
zagađivanja.

Biosfera: (3)

- Biljne zajednice na Zemlji, unapređivanje, značaj i zaštita biljnog sveta;

- Životinjski svet na Zemlji, unapređenje, značaj i zaštita životinjskog sveta.

GODIŠNJA SISTEMATIZACIJA GRADIVA (2)

OPŠTE NAPOMENE

Nastavni program GEOGRAFIJE za V razred osnovnog vaspitanja i obrazovanja oslanja se na

savremena dostignuća i na perspektive razvoja geografske nauke, a primeren je
interesovanjima i potrebama učenika. Stečena znanja i veštine učenici će primenjivati u
istraživanju i analiziranju određenih geografskih pojava i procesa. Neophodno je
zainteresovati učenike da u skladu sa svojim uzrasnim sposobnostima istražuju lokalnu
sredinu i koriste stečena znanja i veštine, da pronalaze i koriste različite izvore informacija i
da se osposobljavaju za samostalno učenje.

Pri izradi ovog programa polaznu osnovu činili su:

- opšti ciljevi i zadaci osnovnog obrazovanja i vaspitanja;

- obrazovni, vaspitni i funkcionalni zadaci savremene nastave geografije, uvažavajući sistem

geografije kao naučne discipline, njene principe i njenu filozofsku osnovu;

- višegodišnja istraživanja i analize programa geografije brojnih država sveta,

- potrebe postizanja bolje ravnoteže između uzrasnih sposobnosti učenika, njihovih potreba
i interesovanja,

- uslovi u kojima se realizuje nastavni predmet,

- opremljenost škola nastavnim sredstvima,

- iskustva i preporuke geografske stručne javnosti,

- preporuke Internacionalne geografske unije i Srpskog geografskog društva.

Koncepcija programa zasniva se na:

- postupnom uvođenju i razvijanju geografskih pojmova, pojava i procesa u okviru

programskih sadržaja spiralno raspoređenih u drugom obrazovnom ciklusu;

- naglašavanju uloge geografskih metoda u osposobljavanju učenika da logički misle, što je

od mnogostrukog značaja;

- pojmovima, pojavama i procesima savremene geografske nauke koji su značajni i pogodni

za uspešnije razumevanje ukupnih sadržaja i neophodni su u procesu daljeg učenja;

- dosadašnjim nastavnim programima u Republici Srbiji;

- rezultatima praćenja primene dosadašnjih programa;

- Zakonu o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ("Službeni glasnik RS", br. 62/03,
64/03, 58/04 i 62/04).

Šesti razred
Operativni zadaci:

Učenici treba da:

- upoznaju strukturu i sastav atmosfere;

- shvate pojam klime, klimatskih elemenata i klimatskih faktora;

- upoznaju osnovne tipove klime na Zemlji;

- shvate neophodnost zaštite atmosfere i ostalih Zemljinih sfera i kompleksne geografske

sredine u kojoj egzistira i čovek;

- steknu osnovna znanja o uticaju spoljašnjih (egzogenih) sila u oblikovanju Zemljine

površine (erozija i akumulacija);

- prepoznaju oblike reljefa koji nastaju radom spoljašnjih sila;

- shvate kako nastaje zemljište, kako se menja pod uticajem spoljašnjih sila i čoveka, da
znaju osnovne tipove zemljišta i njihov značaj;

- upoznaju osnovne pojmove iz geografije stanovništva i naselja, shvate značaj i ulogu

prirodnih, društvenih i privrednih činilaca i njihovo jedinstvo;

- steknu osnovna znanja o privredi, njenoj podeli i faktorima razvoja;

- shvate pojam prirodne i geografske sredine i pojam geografske regije;

- prošire znanja iz kartografije i osposobe se za korišćenje geografske karte u sticanju novih

znanja i za orijentaciju u prostoru;

- upoznaju najvažnije prirodnogeografske odlike Evrope, njenih regija i država;

- upoznaju najvažnije društvenogeografske odlike Evrope, njenih regija i država;

- upoznaju najvažnije ekonomskogeografske odlike Evrope, njenih regija i država;

- se osposobe za korišćenje geografske literature i različitog ilustrativnog materijala radi

lakšeg savlađivanja nastavnog gradiva i osposobljavanja za samostalni rad.

Sadržaji programa

I ELEMENTI OPŠTE FIZIČKE GEOGRAFIJE (10)

Uvod u programske sadržaje (1)

Atmosfera (4)

- Sastav i struktura atmosfere;

- Pojam klime, klimatski elementi i klimatski faktori;

- Osnovni tipovi klime.

Egzogene (spoljašnje) sile Zemlje (5)

- Erozivni i akumulativni oblici reljefa nastali delovanjem spoljašnjih sila;

- Zemljište - postanak, osnovni tipovi i značaj.

II STANOVNIŠTVO I NASELJA NA ZEMLJI (5)

- Pojam ekumene, broj i raspored stanovnika na Zemlji;

- Prirodni priraštaj svetskog stanovništva, struktura svetskog stanovništva (rasna,

nacionalna, verska, starosna, profesionalna...) i migracije (pojam, uzroci i posledice);

- Naselja - vrste i tipovi; povezanost naselja u konurbacije i megalopolise.

III GEOGRAFSKA SREDINA I LJUDSKE DELATNOSTI (3)

- Pojam prirodne i geografske sredine i geografske regije;

- Pojam privrede i podela na privredne delatnosti i grane, uticaj prirodnih i društvenih

faktora na razvoj privrede.

IV KARTOGRAFIJA (5)

- Elementi sadržaja geografske karte i podela geografskih karata po razmeru i sadržaju;

- Predstavljanje geografskih sadržaja na kartama;

- Geografska širina i geografska dužina.

V REGIONALNA GEOGRAFIJA EVROPE (47)

Opšti geografski pregled Evrope (8)

- Osnovni geografski podaci o kontinentu: ime, granice, veličina i geografski položaj;

- Prirodnogeografske odlike Evrope: vertikalna i horizontalna razuđenost evropskog

kontinenta, klimatska i vegetacijska obeležja, hidrografske karakteristike;

- Društvenoekonomske odlike Evrope: stanovništvo, naselja, prirodna bogatstva i privreda;

- Integracijski procesi u Evropi i podela na regije.

Južna Evropa (14)

- Prirodnogeografske odlike Južne Evrope: vertikalna i horizontalna razuđenost evropskog
kontinenta, klimatska i vegetacijska obeležja, hidrografske karakteristike;

- Društvenoekonomske odlike Južne Evrope: stanovništvo, naselja, prirodna bogatstva,

privreda i politička podela Južne Evrope.

Države na Balkanskom poluostrvu:

- DZ Srbija i Crna Gora,

- Bosna i Hercegovina i Hrvatska,

- Makedonija i Albanija,

- Bugarska i Grčka,

- Apeninsko poluostrvo: Italija,

- Pirinejsko poluostrvo: Španija i Portugalija,

- Geografski pregled ostalih država Južne Evrope: Andora, Monako, Vatikan, San
Marino, Malta i evropski deo Turske.

Srednja Evropa (8)

- Prirodnogeografske karakteristike: vertikalna i horizontalna razuđenost evropskog

kontinenta, klimatska i vegetacijska obeležja, hidrografske karakteristike;

- Društvenoekonomske karakteristike: stanovništvo, naselja, prirodna bogatstva, privreda i

politička podela Srednje Evrope;

- Podunavske zemlje;

- Alpske zemlje;

- Pribaltičke zemlje.

Zapadna Evropa (6)

- Prirodnogeografske karakteristike: vertikalna i horizontalna razuđenost evropskog

kontinenta, klimatska i vegetacijska obeležja, hidrografske karakteristike;

- Društvenoekonomske karakteristike: stanovništvo, naselja, prirodna bogatstva, privreda i

politička podela Zapadne Evrope;

- Ujedinjeno kraljevstvo Velike Britanije i Severna Irska;

- Francuska.

Severna Evropa (4)

- Prirodnogeografske karakteristike: vertikalna i horizontalna razuđenost evropskog
kontinenta, klimatska i vegetacijska obeležja, hidrografske karakteristike;

- Društvenoekonomske karakteristike: stanovništvo, naselja, prirodna bogatstva, privreda i

politička podela Severne Evrope;

- Švedska.

Istočna Evropa (7)

- Prirodnogeografske karakteristike: vertikalna i horizontalna razuđenost evropskog

kontinenta, klimatska i vegetacijska obeležja, hidrografske karakteristike;

- Društvenoekonomske karakteristike: stanovništvo, naselja, prirodna bogatstva, privreda i

politička podela Istočne Evrope;

- Ruska federacija;

- Ukrajina.

GODIŠNJA SISTEMATIZACIJA GRADIVA (2)

OPŠTE NAPOMENE

Nastavni program GEOGRAFIJE za šesti razred osnovnog vaspitanja i obrazovanja oslanja se

na savremena dostignuća i na perspektive razvoja geografske nauke, a primeren je
interesovanjima i potrebama učenika. Stečena znanja i veštine učenici će primenjivati u
istraživanju i analiziranju određenih geografskih pojava i procesa. Neophodno je
zainteresovati učenike da u skladu sa svojim uzrasnim sposobnostima istražuju lokalnu
sredinu i koriste stečena znanja i veštine, da pronalaze i koriste različite izvore informacija i
da se osposobljavaju za samostalno učenje.

Pri izradi ovog programa polaznu osnovu činili su:

- opšti ciljevi i zadaci osnovnog obrazovanja i vaspitanja;

- obrazovni, vaspitni i funkcionalni zadaci savremene nastave geografije, uvažavajući sistem

geografije kao naučne discipline, njene principe i njenu filozofsku osnovu;

- višegodišnja istraživanja i analize programa geografije brojnih država sveta,

- potrebe postizanja bolje ravnoteže između uzrasnih sposobnosti učenika, njihovih potreba
i interesovanja,

- uslovi u kojima se realizuje nastavni predmet,

- opremljenost škola nastavnim sredstvima,

- iskustva i preporuke geografske stručne javnosti,

- preporuke Internacionalne geografske unije i Srpskog geografskog društva.

Koncepcija programa zasniva se na:

- postupnom uvođenju i razvijanju geografskih pojmova, pojava i procesa u okviru

programskih sadržaja spiralno raspoređenih u drugom obrazovnom ciklusu;

- naglašavanju uloge geografskih metoda u osposobljavanju učenika da logički misle, što je

od mnogostrukog značaja;

- pojmovima, pojavama i procesima savremene geografske nauke koji su značajni i pogodni

za uspešnije razumevanje ukupnih sadržaja i neophodni su u procesu daljeg učenja;

- dosadašnjim nastavnim programima u Republici Srbiji;

- rezultatima praćenja primene dosadašnjih programa;

- Zakonu o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ("Službeni glasnik RS", br. 62/03,
64/03, 58/04 i 62/04).

Način ostvarivanja programa

Nastavni program GEOGRAFIJE za peti razred tematski je koncipiran. Godišnji fond časova
nije promenjen. Nastavnicima se preporučuje orijentacioni broj časova po nastavnim
temama, kao i nastavni sadržaji koje bi trebalo obraditi. Sadržaji opšte fizičke geografije su
u velikoj meri apstraktni i teški za učenike ovog uzrasta. Nastavnik mora da ima u vidu
pomenute teškoće i da korišćenjem različitih nastavnih metoda i sredstava učini ove
sadržaje pristupačnijim učenicima i njihovom uzrastu i sposobnostima. Potrebno je da se
izbegava verbalizam, a da se kod učenika podstiče radoznalost, sistematičnost i kreativnost.
Fond časova treba racionalno koristiti u skladu sa nastavnim sadržajima. Sadržaji opšte
geografije imaju poseban značaj jer predstavljaju osnovu za kasnije izučavanje regionalne
geografije i zato se njihovom izučavanju mora posvetiti posebna pažnja. Od stepena
usvojenosti ovih sadržaja u velikoj meri zavisi dalji rad na izučavanju geografije u starijim
razredima.

Sloboda i kreativnost nastavnika ispoljiće se kroz samostalno planiranje i određivanje tipova

časova, izbora nastavnih metoda, tehnika, aktivnosti, didaktičkih sredstava i pomagala. U
koncipiranju nastavne teme nastavnik treba da vodi računa o:

- uzrasnim karakteristikama i mogućnostima učenika

- potrebama i interesovanjima učenika

- uslovima u kojima se realizuje nastavni predmet

- raspoloživim nastavnim sredstvima.

Sadržaji programa nastavnog predmeta geografije u petom razredu osnovne škole

obuhvataju sistematsko izučavanje elemenata opšte geografije, a programsku strukturu
čini pet nastavnih tema:
1. Uvod

2. Vasiona i Zemlja

3. Kretanja Zemlje i posledice njenih kretanja

4. Prikazivanje Zemljine površine

5. Zemljine sfere - omotači.

Sadržaji matematičke geografije treba da pruže učenicima predstavu o vasioni i vasionskim

telima, Sunčevom sistemu, postanku Sunčevog sistema, postanku Zemlje, njenim
kretanjima i posledicama.

Sadržaji iz kartografije treba da doprinesu boljem poznavanju i korišćenju karte u

proučavanju geoprostora.

Fizička geografija svojim sadržajima proučava prirodu Zemljine površine, njenih sfera,
njihovu kompleksnost i međusobnu zavisnost. Pri tome treba ukazivati na zavisnost čoveka
od prirode, na njegovo delovanje na prirodu i na racionalno korišćenje geoprostora. Iz toga
proizilazi da je fizička geografija tesno povezana sa društvenom geografijom i da one čine
jedinstvenu celinu. Osnovne fizičko-geografske pojave i procesi ne mogu da se obrade u
petom razredu, zbog toga se određeni sadržaji prenose u šeti razred. Nastavnicima se
predlaže da u okviru svake tematske celine obrade i odgovarajuće sadržaje iz lokalne
sredine, vodeći računa o usklađenosti tih sadržaja sa temom koja se obrađuje. Na taj način
učenici mogu da prave poređenja određenih nastavnih sadržaja sa njima poznatim i bliskim
sadržajima iz neposrednog okruženja, a na ovaj način usvajanje nastavnog gradiva biće
potpunije a znanja i umenja trajnija.

U šestom razredu osnovne škole nastavni program GEOGRAFIJE tematski je koncipiran.

Godišnji fond časova nije promenjen. Nastavnicima se preporučuje orijentacioni broj časova
po nastavnim temama, kao i nastavni sadržaji koje bi trebalo obraditi. Programsku
strukturu čine četiri nastavne teme:

1. Elementi opšte geografije,

2. Stanovništvo i naselja na Zemlji,

3. Geografska sredina i ljudske delatnosti i

4. Regionalna geografija Evrope.

Ovako koncipiran program, koji sa programom petog razreda čini kompaktnu celinu, treba
da pruži učenicima ovog uzrasta osnovna znanja iz fizičke i društvene geografije, da bi se
uspešno obradila geografija država i kontinenata, odnosno sveta.

Programom je predviđena obrada pojedinih komponenata prirodne sredine, kao što su:
sastav i struktura atmosfere, klima, klimatski elementi i faktori, i klimatski tipovi, egzogene
sile i oblici reljefa nastali njihovim delovanjem, zemljište i osnovni tipovi zemljišta. Prirodna
sredina je u suštini splet tesno povezanih i međusobno uslovljenih komponenata koje
predstavljaju jedinstvenu celinu. Imajući u vidu narušavanje ravnoteže u prirodnoj sredini,
potrebno je ukazivati na prevenciju i na zaštitu prirode.

Geografija stanovništva i naselja na Zemlji koncipirana je tako da se njenom obradom

ukaže na najvažnije demografske i demogeografske probleme čovečanstva. Težište treba da
bude na osnovnim odlikama stanovništva, vrstama i tipovima naselja. Preporuka je da se
statistički podaci prikazuju samo ilustrativno ili komparativno, a da se ne insistira na
njihovom zapamćivanju.

Na ovom uzrastu učenicima je potrebno ukazati na različitost prirodne i geografske sredine

na osnovu kojih se izdvajaju geografske regije, kao i na složenost i podelu ljudskih
delatnosti, pri čemu treba naglasiti uticaj prirodnih i društvenih faktora na razvoj privrede.

Sadržaji iz kartografije treba da doprinesu korišćenju karte pri upoznavanju regija i država
Evrope, geoprostora i lokalne sredine. Osnovna znanja iz kartografije učenici su stekli u
mlađim razredima i petom razredu osnovne škole. Posebno treba insistirati na kartografskoj
pismenosti i upotrebi i sastavljanju geografske karte različitog razmera i sadržine.

U okviru regionalne geografije predviđena je obrada Evrope u celini, koja treba da pruži
mogućnost sagledavanja opštih karakteristika kontinenta, da bi se na osnovu toga jasnije
mogle uočiti osobenosti pojedinih regionalnih celina i pojedinih država Evrope. Prilikom
obrade država potrebno je da se, na osnovu poznavanja kontinenta kao celine, istaknu bitne
fizičkogeografske i društvenogeografske odlike država koje utiču na razvoj njihovih
privreda. Takođe, treba ukazati na postojeće razlike u stepenu razvijenosti privrede država
Evrope, kao i na protivurečnosti koje postoje između prirodnih bogatstava i nivoa
razvijenosti njihove privrede. Međutim, države su međusobno različite i u svakoj od njih su
zastupljene određene privredne delatnosti i grane specifične za tu zemlju, koje treba
posebno naglasiti.

Pri izlaganju sadržaja o državama treba ukazati na neophodnost saradnje zemalja u regionu
i na kontinentu, kao i na potrebu uvažavanja različitosti i tolerancije na svim nivoima.

U uvodnom delu časa nastavnik:

- obnavlja delove gradiva koji su obrađeni na časovima predavanja a odnose se na datu

vežbu (definicija veličine koja se određuje i metod koji se koristi da bi se veličina odredila),

- obraća pažnju na činjenicu da svako merenje prati odgovarajuća greška i ukazuje na njene
moguće izvore,

- upoznaje učenike s mernim instrumentima i obučava ih da pažljivo rukuju laboratorijskim

inventarom.

- ukazuje učenicima na mere predostrožnosti kojih se moraju pridržavati radi sopstvene

sigurnosti pri rukovanju aparatima, električnim izvorima, raznim uređajima i sl.

Dok učenici vrše merenja, nastavnik aktivno prati njihov rad, diskretno ih nadgleda i, kad
zatreba, objašnjava im i pomaže.

Pri unošenju rezultata merenja u đačku svesku, procenu greške treba vršiti samo za
direktno merene veličine (dužinu, vreme, električnu struju, električni napon i sl.), a ne i za
veličine koje se posredno određuju (električni otpor određen primenom Omovog zakona).
Procenu greške posredno određene veličine nastavnik može da izvodi u okviru dodatne
nastave.

Ako nastavnik dobro organizuje rad u laboratoriji, učenici će se ovom obliku nastave najviše
radovati.

Metodska uputstva za druge oblike rada

Jedan od oblika rada sa učenicima su domaći zadaci. Nastavnik planira domaće zadatke u
svojoj redovnoj pripremi za čas. Pri odabiru zadataka, nastavnik težinu zadatka prilagođava
mogućnostima prosečnog učenika i daje samo one zadatke koje učenici mogu da reše bez
tuđe pomoći. Domaći zadaci odnose se na gradivo koje je obrađeno neposredno na času (1–
2 zadatka) i na povezivanje ovog gradiva sa prethodnim (1 zadatak).

O rešenjima domaćih zadataka diskutuje se na sledećem času, kako bi učenici dobili

povratnu informaciju o uspešnosti svog samostalnog rada.

Praćenje rada učenika

Nastavnik je dužan da kontinuirano prati rad svakog učenika kroz neprekidnu kontrolu
njegovih usvojenih znanja, stečenih na osnovu svih oblika nastave: demonstracionih ogleda,
predavanja, rešavanja kvantitativnih i kvalitativnih zadataka i laboratorijskih vežbi.
Ocenjivanje učenika samo na osnovu rezultata koje je on postigao na pismenim vežbama
neprimereno je učeničkom uzrastu i fizici kao naučnoj disciplini. Nedopustivo je da nastavnik
od učenika, koji se prvi put sreće s fizikom, traži samo formalno znanje umesto da ga
podstiče na razmišljanje i logičko zaključivanje. Učenik se kroz usmene odgovore navikava
da koristi preciznu terminologiju, razvija sposobnost da svoje misli jasno i tečno formuliše i
ne doživljava fiziku kao naučnu disciplinu u kojoj su jedino formule važne.

Budući da je program, kako po sadržaju tako i po obimu, prilagođen psihofizičkim

mogućnostima učenika osnovne škole, stalnim obnavljanjem najvažnijih delova iz
celokupnog gradiva postiže se da stečeno znanje bude trajnije i da učenik bolje uočava
povezanost raznih oblasti fizike. Istovremeno se obezbeđuje da učenik po završetku
osnovne škole zadrži u pamćenju sve osnovne pojmove i zakone fizike, kao i osnovnu logiku
i metodologiju koja se koristi u fizici pri proučavanju fizičkih pojava u prirodi.

Pošto još nisu definisani standardi znanja i umenja učenika za pojedine razrede i cikluse,
navešćemo osnovne zahteve znanja i umenja učenika na kraju šestog razreda. Neka od tih
znanja i umenja su navedena u ciljevima i zadacima predmeta, a neka u operativnim
zadacima.

Osnovna znanja i umenja učenika na kraju šestog razreda

Znati i razumeti

U okviru funkcionalne pismenosti:

- znati i razumeti pojmove: fizičko telo, mirovanje, kretanje, putanja, put, vreme, brzina,
pravac i smer kretanja
- znati pojam mase i gustine

U okviru razumevanja fizičkih fenomena u prirodi i razvijanja fizičkih pojmova:

- razumeti i opisivati pravolinijsko kretanje tela i pojavu inercije

- razumeti silu kao meru uzajamnog delovanja tela (elastično, gravitaciono, električno,
magnetno) i pojam pritiska (čvrstih tela i tečnosti)

U okviru razvijanja sposobnosti za aktivno sticanje znanja o fizičkim pojavama kroz

jednostavna istraživanja:

- koristiti usmena i pismena uputstva za izvođenje ogleda

- opisati rečima i slikom postupke i korake u istraživanju

U okviru razvijanja logičkog i apstraktnog mišljenja:

- razumeti da numeričke vrednosti veličina sa jedinicom mere predstavljaju poseban oblik

informacija o pojavama i procesima realnog sveta

- koristiti promenljivu (slovo) za zapisivanje problema matematičkim jezikom, rešavati

problem i proveriti rešenje

U okviru sticanja znanja i razvijanja sposobnosti merenja različitih veličina:

- znati šta su merna jedinica i merni broj

- korišćenjem odgovarajućih mernih instrumenata izmeriti fizičke veličine: dužinu,

zapreminu, masu, silu, vreme; izraziti ih u jedinicama SI sistema i koristiti prefikse kilo,
deci, centi i mili

- odrediti srednju vrednost neke neposredno merene veličine i odrediti srednju brzinu,
gustinu i pritisak.

Umeti

U okviru razvijanja funkcionalne pismenosti:

- umeti da se jasno izrazi rečima, slikom, tabelom i da se koristi jezikom matematike i fizike

- koristiti različite izvore informacija (udžbenik, priručnik, popularnu naučnu literaturu,

Internet...)

U okviru razvijanja sposobnosti za aktivno sticanje znanja o prirodnim pojavama kroz

istraživanje:

- umeti da prikuplja podatke posmatranjem, merenjem i dr.

- izvoditi jednostavne eksperimente

- opisivati i prikazivati (tabelarno, grafički) dobijene podatke

U okviru razvijanja logičkog i apstraktnog mišljenja:

- koristiti različite pristupe u razumevanju i predstavljanju problem-situacija i razlikuje bitne

od nebitnih informacija;

- planirati i realizovati jednostavna istraživanja, formuliše pitanja, traži odgovore i izvodi

logičke zaključke.

U okviru sticanja znanja i razvijanja sposobnosti merenja različitih veličina:

- izabrati i koristiti odgovarajuće merne jedinice zavisno od vrste i veličine objekta merenja i
da odabere i koristi odgovarajući pribor za merenje

- oceniti rezultat nezavisno od merenja i računanja

- proceni i proveri smislenost rezultata merenja i računanja

U okviru razvijanja sposobnosti za primenu znanja iz fizike:

- primenjivati stečena znanja u različitim situacijama (igra, učenje, životne situacije,

prepoznavanje opasnosti).

U okviru razvijanja samostalnosti i sposobnosti za rad u grupi:

- saslušati druge, samostalno iskazivati svoje ideje i u timu razmenjuje znanja i iskustva;

- svoje stavove braniti činjenicama i primerima

Dodatna i dopunska nastava

Dodatna nastava iz fizike organizuje se u šestom razredu sa po jednim časom nedeljno.

Programski sadržaji ove nastave obuhvataju:

- izabrane sadržaje iz redovne nastave koji se sada obrađuju kompleksnije (koristi se i

deduktivni pristup fizičkim pojavama, rade se teži zadaci, izvode preciznija merenja na
složenijim aparatima itd.) i

- nove sadržaje, koji se naslanjaju na program redovne nastave, ali se odnose na složenije
fizičke pojave ili na pojave za koje su učenici pokazali poseban interes.

Redosled tematskih sadržaja u dodatnoj nastavi prati redosled odgovarajućih sadržaja u

redovnoj nastavi. Ukoliko u školi ne postoje tehnički uslovi za ostvarivanje nekih tematskih
sadržaja iz dodatne nastave, nastavnik bira one sadržaje koji mogu da se ostvare. Pored
ponuđenih sadržaja, mogu se realizovati i teme za koje učenici pokažu posebno
interesovanje. Korisno je da nastavnik pozove istaknute stručnjake da u okviru dodatne
nastave održe popularna predavanja.
Dopunska nastava se takođe organizuje sa po jednim časom nedeljno. Nju pohađaju učenici
koji u redovnoj nastavi nisu bili uspešni. Cilj dopunske nastave je da učenik, uz dodatnu
pomoć nastavnika, stekne minimum osnovnih znanja iz sadržaja koje predviđa program
fizike u osnovnoj školi.

Slobodne aktivnosti učenika , koji su posebno zainteresovani za fiziku, mogu se organizovati

kroz razne sekcije mladih fizičara.