mr MILORAD OPSENICA

ill~~~~IT[[I~£IID£1i£~

~~

iz regulisanja putnog saebracaja

2003.

SADRZAJ
PREDGOVOR I GRUPA ZADATAKA ZADATAK ZAD AT AK ZADA TAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADA TAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK br. 1 br. 2 br. 3 br. 4 br. 5 br. 6 br. 7 br. 8 br. 9 , 5 11 13 16 19 22 25 30 33 37 ,39 41

, , (NESIGNALJSANA , , RASKRSNICA)

II GRUPA ZADATAKA

br.l0 br.l1
br. 12 "

,,,

,,
"

,, ,
" "

"

"
" " "

"
'.."

43 "".47
50

hr. 13
br. 14 br.15 "

"
"

"""

"

"
"

"
" .." " "

""
"

53
57 61

br.16
br. 17

"
(SIGNALISANA " "

""
" RASKRSNICA) ""." .. ,..•.•, "

"

"

"

67
72 75 77

III GRUPA ZADATAKA br.18 br.19 hr. 20 br. 21 hr. 22 hr. 23 br. 24 hr. 25 br. 26 br. 27 hr. 28 hr. 29 br. 30 " br. 31 hr. 32

84
" " " .. " " ,,, " .. 80 " 90 "".93 96 100 107 111 116 122

"

" :

" " , " : , , ,

126 130
140 154

IV GRUPAZADATAKA ZADATAK ZADATAK ZADATAK ZADATAK PRILOZI LlTERATURA hr. 33 br. 34 br, 35 br. 36

171

173 175 178 182 181 275

I GRlJPA ZADATAKA
Dimenzionisanje saobracajnib znakova Visina slova na znaku Postavljanje saobracajnog znaka Proces percepcije poruka Zaklonjenost signalizacije Proracun elemenata horizontalne signalizacije

II GRITPA ZADATAKA (lVESIGIVALISJ"lNA RASKRSNICA)

Definisanje brzine na prilazu "Trougao" vidljivosti Ulivanje na prioritetnoj raskrsnici Vremenski gubici Procenat ometanja Konflikine tacke Kapacitativna analiza

III GRlJPA ZADATAKA (SIGNALISANA RASHR._(jlVICA)

Signalni plan

_c

Slucajna raspodela vremena pristizanja Vremenski gubiei Oblikovanje prilaza Tramvajski saobracaj Pesacki tokovi na raskrsnici Koordinacija na potezu Kapaeitativna analiza

IV

GRlJPA ZADATAHA

Kapacitet pesackog prelaza Kruina raskrsnica Raspodela protoka na mreii Vreme putovanja

PBEDGOVOR
Kao relativno mlada oblast predmet Regulisanje putnog saobracaja izucava se na gotovo svim visirn i visokim skolama saobracajne struke. Kao samostalan predmet na VTA VJ javlja se od 1988. godine. Narocit je znacaj ove oblasti u profilisanju savremenog saobracajnog strucnjaka, a posebno staresine saobracajne sluzbe u Vojsci Jugoslavije, Medutim, zbog brzog razvoja ove oblasti, kao i zbog relativno kratkog vremena izucavanja na VTA VJ, za ovaj predmet se kao nastavna literatura koriste mnogobrojni izvori koji ne pokrivaju u potpunosti program predmeta. Stoga je, u nastojanju da se obogate nastavni sadrzaji predmeta, i nastala ova zbirka resenih zadataka. Zbirka je koncipirana kao specijalizovana, jer, osim materije iz oblasti regulisanja saobracaja, obuhvata i druge srodne, odnosno komplementarne oblasti, kao sto su: bezbednost saobracaja, teorija saobracajnog toka, kapacitativna analiza i sl, Za lakse pracenje materije koja je izlozena u ovoj zbirci, citalac treba da poseduje osnovna predznanja iz teorije saobracajnog toka, kapaciteta elemenata saobracajne mreze, bezbednosti saobracaja, kinematike vozila, geometrije, posebno trigonometrije, optike, resavanja proporeija itd. Zbirka je namenjena studentima VT A VJ saobracajnog usmerenja a rnoze posluziti i drugim saobracajnim strucnjacima. Materija je izlozena kroz 36 resenih racunskih zadataka, te 22 priloga. Koncipiranje zadataka je pratilo problemske uslove odvijanja saobracaJa, prvenstveno na tackama suceljavanja saobracajnih tokova (raskrsnicama), kao i problematiku percepcije elemenata saobracajne signalizacije. Kroz racunske zadatke i priloge obradeni su: problemi vidljivosti i citljivosti elemenata saobracajne signalizacije; uslovi odvijanja saobracaja na nesignalisanim raskrsnicama; proracun signalnih planova za signalisane raskrsnice; kapacitativna analiza raskrsnica; te raspodela protoka na mrezi i vreme putovanja.
9

Tokom obrade racunskih primera, u nastojanju da se ostvari sto tesnja veza sa materijom iz teorije saobracajnog toka, kao fundamentalne oblasti za pomenutu problematiku, kroz mnoge primere obradeni su problemi: konflikti naraskrsnicama, vremenski gubici, tramvajski i pesacki saobracaj na raskrsnici, kapacitet raskrsnica itd. Resenja zadataka data su u formi detaljnog postupka proracuna sa neophodnim objasnjenjima i ilustracijama, Drugi dec zbirke sadrzi priloge kroz koje je, u sazetom obimu, data teorijska osnova za resavanje tipicnih saobracajnih situacija. Prilozi su koncipirani tako da pokrivaju sve racunske zadatke, ali i daju sira teoretska znanja iz doticnih oblasti. N arocitu pomoc pri izradi ove zbirke pruzili su mi recenzenti nizorn korisnih primedbi i sugestija, te im dugujem zahvalnost.

Autor

10

:I GBVPA ZADATAKA
Dimenzionisanje saobracajnilt znakova

Vis ina slova na znaku Postavljanje saobracajnog znaka Proces percepcije poruka Zaklonjenost signalizacije

Proraeun elemenata horizontalne signalizacije

ZADA1'AK br. 1
Koliki treba da bude minimalni precnik znaka opasnosti postavljenag pored kolovoza na udaljenosti ad 1,2 m da bi se znak na vreme opazio, razaznao njegov oblik i prepoznao pri brzini kretanja ad 80 kmJh? Ostali podaci: - B, = 3,5 m (sirina trake) - Bv= 1,4 m (sirina vozila) - C = 0,8 m (bezbedno odstojanje vozila od ivice kolovoza) Pretpostav1jena vremena - respektivno: - vrerne opazanja top= 0,6 s - vrerne razaznavanja traz= 0,7 s - vreme prepoznavanja ivr = 0,6 s
Resenje:

Na skici (s1.1.1) data je geometrijska interpretacija objekta', odnosno znaka (videti prilog 1).

vidnog ugla

14

LlS

~I

~
I I
I I

rz
Sj

,
I

,, ,
L

, ,
J

,
I

,
Spr e " Sraz sop

I.

Stika 1.1.

Vidni ugao znaka se izrazava u rninutama (1" = 60'). Nadalje, 36<1''" 211: 6,28 radijana, = odnosno 1 rad = 57,32° ~ 3439,49 ', Mera ugla u radijanima sc upotrebljava pri proracunu duzine kruznog luka,

13

S obzirom na to da su vidni uglovi znaka za: - opazanje - raspoznavanje oblika - prepoznavanje 5' 8' 15'

to znak treba da bude prepoznat pre nego sto iscezne. Daljina iscezavanja prema prikazu na skici, (s1. 1.2), bice prema
sledecem:

"l.y f --lit't ~-~~ ~-_- ---1 = = Cl~- -----:

I -_

-~lF
,
.1

:.

Si

Slika 12.

Pri brzini od 80 kmlh, ugao iscezavanja znaka je 3(1(videti dijagram, prilog 1, 81. 3). Uzima se da je polozaj vozacevog oka k == 0,8 B, , pa je k = 1,12 m. Sa slike je vidljivo da je: t == k + c = 1,12 + 0,8 = 1,82 m Kako je tg ~ = (b + t)/S; , odnosno tg 3°;;::;; + 1,82)/S (1,2 S;= 3,2/tg 3° = 3,02/0,052
j ,

odatIe je:

= 57,62

Za vreme prepoznavanja od 0,6 s, vozilo prede: Sp= 0,6 . 22,22 = 13,33 m

14

Dakle, znak treba da se pocne prepoznavati Su = 57,62 + 13,33

na udaljenosti od znaka

= 70,95

Vidni ugao znaka za prepoznavanje 0,5 rz /Sp

=

je 15' pa je:

tg (al2)

tg 7,5'

Resenjem

gornje jednacine

po r, dobija se:

r, = 2 S, tg 7,5':= 0,308 m = 30,8 em

Znak ce se opaziti na udaljenosti:

Sop = [(0,5

Iz)/tg(al2)1-

V top. =[(0,5' 0,308)/tg 2,5'] - 22,6' 0,6 =

::: 211,76 - 13,33 == 198,4

Znak

ce se

raspoznati
Iz)Jtg(al2)]

na udaljenosti: - V trasp.=

Srasp.""[(0,5

= [(0,5 . 0,308)Jtg 4'] - 22,22·0,7

= 132,35

- 15,55 = 116,8 m

Posto je znak opazen na udaljenosti od 198,4 m, a iscezao iz vidnog polja vozaca na 57,62 metra, to je raspolozivo vreme za raspoznavanje i prepoznavanje znaka:

tr=(S1 - S2)N :::(198,4-57,62)/22,22

= 6,33 s
odnosno

da

vozac blagovremeno

Ocito je da je dobijeno vreme znatno vece od potrebnog,

moze shvatiti poruku sa znaka.

15

ZADATAK br. :4
Kolika treba da bude visina slova na putokazu prerna sl. 2.1, da bi bio na vreme proeitan ako je postavljen na putu kojim se vozila krecu brzinom 80 km/h? Znak je postavljen iznad puta na visini od 4,5 m,

E
II

co

C
N
I

!NI@vtlll§} UD2

~.@~11WI ~I
lanNt ~'=fi1 !~~

_......,

~:~:..
:~

/::::!:.

'-../

.1E:1l.
::c
...,

"

~ v •• ~ •• ~ ."

,,,,"

"

','J{

~.; t:~ . .

Slika 2.1.

Reienje: Citanje znaka pocinje u trenutku njegovog prepoznavanja i treba da bude obavljeno do trenutka iscezavanja znaka iz vozacevog vidnog polja (skica - s1. 2.2).

::
14

III

Slika 2.2.

16

Znak navedenih dimenzija prepoznaje se prema sledecem (videti prilog 1):

tg (aJ2)
:=;

0,5 h/Spr

gde su: a - vidni ugao znaka (15') h, - visina znaka (m) Spr - daljina prepoznavanja znaka (m) Za konkretne vrednosti daljina prepoznavanja je: Spr = 0,5 . 0,8/ tg 7,5;

= 183,3

Znak iscezava iz vidnog polja kada vozac ude u zonu od +4° (<p =±4°) (skica na s1.2.3). tg <p = (~-ho)/ S, odnosno S, == (~-ho)/tg
<p

Uvrstavanjem konkretnih vrednosti dobija se da je: S, = 50,05 m

:z:

Slika 2.3.

Sada je raspoloziva daljina za citanje znaka: S1\=Spr- S, = 183,3 - 50,05 = 133,25 m

17

Ovu udaljenost

vozilo prede za vreme te:

=

te=SJV"" 133,25/22,22

5,98 s (6 sekundi)

Kako je vreme koje je na raspolaganju vece od vremena potrebnog za citanje (empirijski utvrdenog), to vozacirna dovoljno vremena za citanje znaka. Potrebna visina slova odreduje se prema sledecem razmeru (koristi se cinjenica da se slovo visine 1em moze Citati sa udaljenosti od 6 m):

h.: S, = 1: 6
gde je h. - visina slova (em) Dakle: h.

= SJ6 = 133/6 = 22,16

obrazae

ern

Primenjujuci prilog 1), dobija se: h, =(N V/50) gde su:

koji se koristi u engleskoj

literaturi

(videti

+ (W10), inch

N - broj reci na znaku V - brzina kretanja (mph - rnilja na sat) (ft - stopa)

L,- rastojanje

od linije kretanja

Kada se obrazac transformise te (em) umesto inca, dobija se: h. = 0,03 . N . V + 0,83 . L,

i prilagodi jedinieama

(kmlh) i (m)

Kako na znaku ima ukupno 7 reci, tada je: h.= (0,03' 7 . 80) + (0,83 . 3,5)

= 19,7 em

(20 em)

18

ZADATilK br. 3
Znak (II-33 - Prvenstvo prolaza za vozila iz suprotnog srnera) postavljen je na udaljenosti od 35 metara od pocetka mosta (skica na s1. 3.1). Znak je precnika 40 em. Kada vozac prepozna znak, on preduzima akciju usporavanja i zaustavlja se na ulasku na most. Put je asfaltni i suv, a znak je udaljen od ivice kolovoza 1 m, Ret je 0 vozilu sirine 1,6 m, koje se brzinom od 80 kmfh krece na bezbednom odstojanju od ivice kolovoza od 0,7

metara,

Stika 3.1.

Potrebno

je odrediti sledece:

1) ako je vozac opazio, prepoznao znak na vreme, kolikim usporenjern bi trebalo da koci da bi se vozilo zaustavilo do pocetka mosta; 2) ako je vozac, zbog nepaznje iii nekih drugih razloga, prepoznao znak u trenutku iscezavanja iz vidnog polja, da li ce moci bezbedno da se zaustavi do mesta potencijalne opasnosti.

Reienje:
Prepoznavanje znaka se vrsi pod vidnim uglom od

= 15' (videti

prilog 1).
tg (a /2) = 0,5 d/Spr

gde su:

d, - precnik znaka (m)

19

Spr -

daljina prepoznavanja

znaka (m)

Uvrstavanjem

konkretnih vrednosti dobija se da je:

Spr = (0,5" O,4)/tg 7,5':;0 91,67 m (92 m)

S obzirom na to da je znak postavljen opasnosti, to je raspolozivi put za usporavanje: na 35 metara od mesta

S, = Spr + L, = 92 + 35 = 127 m Put zaustavljanja

iznosi (videti prilog 4): (Vl - V2)/u

Sz::;;; V t, + U (t/12) i tk;

S obzirom na to da se vozilo mora zaustaviti, to je V 2 = 0, pa je: tk= VI/u

= V/u

Oznake u gornja dva obrasca su: V - brzina kretanja tt - vreme reagovanja

tk - vreme kocenja

vozila (m/s) sistema "vozac-vozilo"

(8)

(8)
pri kocenju (m/s')

u - vrednost

usporenja

Kako je nakon sredivanja (po u) daje sledece:

u

SI.!= V t, + (VZJ2u), to resenje jednacine

= V /[2(Su2

V tr)].

se da je u

Usvoji li se da je t, = 1s, uvrstavanjern konkretnih := 2,35 mfs2.

vrednosti

dobija

Radi odredivanja udaljenosti na kojoj znak iscezava sluzi skica na s1.3.2. 20

Stika 3.2.

Prema skici proizilazi: tgo = (t + bj/S, Usvaja se, nadalje, da su: k = 0,8"B, = 1,28 m; b = 1 m Ugao 0 za brzinu 80 km/h je 30 (dijagram, prilog 1). Sada je daljina iscezavanja: Sj= (t + b)/tgo = 2,98/0,0524 = 56,86 m (57 m) Put raspoloziv za zaustavljanje je sada: S, = S, + L, = 57 + 35 = 92 m Kako je S, = Sf + Sk>odnosno Sz::;;V t, + (y2/2u), to resenje ove jednacine (po u) daje trazeno usporenje. u "" y2/{2[Sz(Y tr)]}

Uvrstenjern konkretnih vrednosti dobija se u = 3,53 mls2. S obzirom na to da je zahtevano usporenje manje ad moguceg na suvom asfaltu (6-7 m/s'), vozilo moze bezbedno da se zaustavi do mesta opasnosti.

21

ZADATAH br. 4 Prema skici sa s1. 4.1, odrediti udaljenost od mesta skretanja na kojoj treba postaviti znak (odvajanje) i kolika treba da bude visina slova na putokazu, da bi se skretanje izvelo na vreme i bezbedno.

Stika 4.1.

Vozila se u pravcu krecu brzinom od 80 km/h, na kolovozu od male kocke, mokrom (u, = 0,45). Znak (odvajanje) postavljen je na 1,2 metra od ivice kolovoza, a putokaz je postavljen na 2 metra udaljenosti iza ivice kolovoza sporednog puta. Ostali podaci: B, = 3,4 m (sirina trake) B, = 1,8 m (prosecna sirina vozila) R = 7,5 m (poluprecnik zaobljenja ivicnjaka) h, = 0,55 m (proseena visina tezista vozila)

Resenje: Na udaljenosti od tacke A do tacke C, vozac treba da primi informaciju 0 skretanju i da bude spreman za skretanje, tj. da brzinu kretanja vozila prilagodi na potrebnu brzinu skretanja za date uslove. 22

Maksimalna bezbedna brzina skretanja se odreduje iz uslova zanosenja, odnosno prevrtanja vozila (videti prilog 4). Uslovi prevrtanja: Vp;::;;g R BJ2ht)O,5 ( Uslovi zanosenja: Vz = (g !It, R)0,5 Oznake u obrascima, pored navedenih, znace: Vp - granicna brzina prevrtanja (mfs) Vz
-

granicna brzina zanosenja (mfs) bocni koeficijent prianjanja

g - ubrzanje sile Zemljine teze (m/s")

Ub -

Uvrstenjem konkretnih vrednosti dobija se: Vp = (9,81.7,5.1,8/2.0,55)°,5 = 10,97 m/s (40 km/h) Vz = (9,81·0,45·7,5)°,5= 5,75 mfs (21 kmfh) Kako je kriticniji slucaj zanosenja, to skretanje treba obaviti manjom brzinom od granicne. Moze se usvojiti brzina 20 kmlh. Dakle, od tacke A (tacka iscezavanja znaka iz vidnog polja) do tacke skretanja C, potrebno je smanjiti brzinu na 20 km/h i u tom vremenu procitati informaciju sa putokaza. Duzina puta na kojem se moze ostvariti smanjenje brzine (uz pretpostavljeno udobno usporenje od 2 mfs2 i prosecno vrerne reagovanja sistema "vozac-vozilo" od 1 sekunde) iznosi: S, ; VI tr + (u t/12) Vreme kocenja jednako je: tk == (V1- V 2)/U = (22,22-5,55)/2 = 8,33 s
Put usporavanja iznosi:

S, = 22,22·1 + (2·8,332/2) = 91,69 m (92 m)

23

Od dobijene vrednosti potrebno je oduzeti rastojanje iscezavanja znaka iz vidnog polja vozaca koje iznosi:
Sj= (1 + b)/tg ~ 1 = 0,8 B, + c b

(0,8 . 1,8) + 0,7

2,14 m

1,2m

19 ~

= 19 3° = 0,052

Sada je rastojanje iscezavanja znaka iz vidnog polja:

S, = (2,14 + 1,2)/0,052

= 63,73 m (64 m)
od L

Dakle, znak obavestenja treba postaviti na udaljenosti metara od mesta pocetka skretanja.
L

= Sp-Sj

92-64:;:; 28 m

Po iscezavanju znaka obavestenja, vozac cita natpis na putokazu dakle, na udaljenosti od 92 m plus dodatna udaljenost (R + 2Bt + z), a to je: S'

= 92 + 7,5 + 2 3,4 + 2 = 108, 3 m.

Sada je potrebno da visina slova na putokazu bude jednaka: h, = S'/6 :;:; 08,3/6 1

= 18,05 em (18 em).

24

ZADATAKbr.S Za situaciju kao na skid (sl. 5.1) potrebno je odrediti koliko ce vozac imati vremena na raspolaganju za primanje poruke sa znaka (Z) ako se nalazi iza prepreke (P), te koliki ce dec puta znak biti zaklonjen preprekom. Pretpostavljena brzina kretanja na putu je 80 kmlh.

Slika 5.1.

Podaci:

- R :;;:: m (poluprecnik krivine) 180 - Lo ::::60 m (odstojanje znaka od prepreke) -a

= 2 m (bocno

odstojanje prepreke ad ivice kolovoza)

- b = 1 m (bocno odstojanje znaka od ivice kolovoza) - B, :::: ,4 m (sirina trake) 3 - h::::1 m (odstojanje vozacevog oka od sredisnje linije) - p :::: m (sirina prepreke) 8 - V :::: 0 km/h (brzina kretanja) 8

25

Resenje:

Da bi se utvrdilo vreme koje vozac ima za citanje znaka, potrebno je utvrditi poziciju tacaka T, i T2, tj, poziciju vozacevih ociju u trenutku kada vidi znak, odnosno u trenutku kada on iscezava iz polja vidljivosti. Radi utvrdivanja pozicije tacke T], sluzi skica na s1. 5.2.

Slika 5.2.

Ugao a. odreduje se iz uslova Lo (videti prilog 2), odakle sledi:

= R.«,

a izrazava se u radijanima,

a = LJR; uvrstavanjem
Velicina k odreduje k2
=:

konkretnih

vrednosti dobija se:

a. = 60/180 = 0,33 rad (19°)

se pomocu kosinusne teoreme/:

R/ + R/ - 2 R, R2 cos a.

cos

a. = 0,9455

R,

= R - b = 180 -1 = 179 m = 180 + 3,4 - 1 = 182,4 m

R2 = R - a = 180 - 2 = 178 m R3 = R + B[ - h
2

Kosinusna teorema: za pravougli trougao sa stranicama a, b i c, te uglovima nasuprot datim stranicama A, B i C, vredi: a<'" b2 + c2 - 2bc cos A.

26

Uvrstenjem

konkretnih vrednosti dobija se: k = 58,9 m

Radi odredivanja ugla 8 sluzi skica (sl, 5.3). Prema sinusovoj teorerni' vredi:
klsin ex = Risin (3, odnosno sin J3 = (R2 sin aJk) sin ex= sin 19°
=

0,3256

Sada je: sin

J3 = 179·0,3256 158,9 = 0,9895

J3

= 82° = 180 (19 + 82)

Ugao y je: y = 180 - (0: + (3)

= 79°

Slika 5.3.

Ugao \Jf odreduje se iz uslova: lJf + y = 180°, dakle:

\Jf
=

180 -79

= 101°

Za odredivanje ugla p vredi relacija (poznate dye stranice trougla i ugao nasuprot jednoj):

= (R2 sin 'II)/R sin ur = sin 101 ° = 0,9816

sin p
3 3

Sinusna teorema: za pravougli trougao sa stranicama a, b i c, te ugloviroa nasuprot datim stranicama A, B i C, vredi: (a/sin A) = (b/sin B) '" (C/sinC).

27

Sada je: sin p

= 178·0,9816/182,4 = 0,9579,
= 6°

odnosno p

= 73°

Trazeni ugao 8 sada je jednak: 8 = 180 - (\(1 + p) = 180 - (101 + 73)

Rastojanje na kome znak iscezava iz vidnog polja vozaca odreduje se prema sledecem: S, = (B, - h + b)/tga, gde je a. ugao iscezavanja znaka (pri brzini od 80 kmlh, a. = 3°, videti dijagram, prilog 1, s1. 3). Prema tome: S, = (3,4 -1

+ 1)/0,0524 = 64,88 m '

Odredivanje ugla
S, = R3 00, odnosno

00 je

iz odnosa: S/R3 = 64,88/182,4 :; 0,355 rad

00 =

Sada je rastojanje citanja: L, izrazeni u radijanima, pa je: a.;;;; 0,33 rad 8

00

RJ (a

+8 -

00);

uglovi se uvrstavaju

= O,lOrad = 0,355
rad citanja je: L, = 182,4·(0,33 + 0,10 + 0,355)

Rastojanje

= 13,68

Vreme koje vozac ima za citanje (opazanje, razaznavanje i shvatanje poruke) iznosi: to ;;;;; ,;fV = 13,68/22,22 = 0,61 s, 8tO je ocito L nedovoljno, odnosno znak ili prepreka nisu adekvatno loeirani. Radi odredivanja duzine zaklonjen sluzi skiea (s1. 5.4). dela saobracajnice na kojoj je znak

Duzina dela saobracajnice Radi odredivanja ugla

na kojoj se znak ne vidi je: L,

= R3 e

e, potrebno
= [en -

je prvo odrediti ugao 't .

Vredi uslov: tg ('t-u)/2 Kako je: n tg (r -

Rl)/(n + Rt)J . ctg a sledi:

= R2 - P = 178 - 8 = 170 m i ctg a = 2,9 , dalje 1l)/2 = [(170 - 179)/(170 + 179)] . 2,9 = - 0,0747

28

Slika 5.4

N adalje zbog uslova: [- tg ('t - j.I.)!2] tg (~(p,"C)

't

= tg

{- [(1: - ~)/2]), sledi:

)/2
0

= 0,0747

odakle proizilazi: (~- "C)/2

= 4,5°, odosno,

=9

Sa druge strane, vredi: a + ~ + 't' = 180 tj. !.l +' 't = 1610 Iz uslova: !.l + 't !.l =85
"C
0

= 161 i f,l.- 't = 9 dobijaju

se:

= 76

Ugao p: odreduje se iz uslova: Rj/sin r sin p' = R, sin

't

= Rtfsin

p", odnosno

IR3, pa uz sin

't

= 0,9703

dobija se:

sin p" = 179' 0,9703/182,4 :::: ,9522 odakle sledi p' ::::72° 0 S obzirom na to da vredi: p' 8 ::::180 - (o + 't

+ 't + a + 0 + 8:::: 180, to ugao 8 iznosi:

(72 + 76 + 19 + 6) ::::7° (0,122 rad) . 0,122 :; 22,28 m

+ a + 0)

= 180 -

Konacno je: L, :; R38

= 182,4

29

ZADATAH b,.. 6
U uslovima povecane gustine saobracaja zbog znatnih gabarita teskih vozila u toku, putnicko vozilo koje sledi teretno vozilo ima problerne sa vidljivoscu elemenata signalizacije (znakova). Potrebno je definisati zavisnost daljine vidljivosti, zavisno ad pretpostavljene brzine kretanja te geometrijskih karakteristika vozila, puta i mesta lociranja znakova. Za situaciju kao na skid (sl, 6.1) i konkretne vrednosti velicina, treba odrediti daIjinu vidljivosti,

Slika 6.1. Podaci:

- Bvp = 1,6 m (sirina putnickog vozila) - B..\ = 2,2 m (sirina teretnog vozila) .

- B, = 3.,S m (sirina trake)

- p:::;;1,2 m (prepust - odstojanje aka vozaca od prednje ivice vozila) - b == 1,2 m (bocno odstojanje znaka od ivice kolovoza) - J.t.;;;; 0,5 (koeficijent prianjanja - asfalt)
- tr;;;; 1 s (vreme reagovanja

sistema "vozac-vozilo") teretno v.)

- Ct ;;;; 0,95 m (bezbedno odstojanje od ivice kolovoza - putnicko v.)

- Cz = 0,65 m (bezbedno odstojanje od ivice kolovoza- V = 80 kmJh (pretpostavljena brzina kretanja) 30

Resenje: Radi odredivanja daljine vidljivosti sluzi skica (s1. 6.2).

c1

II!

-&2 - c2

c1

Stika 6.2.

Sa skice proizilaze

sledeci odnosi:

Daljina vidljivosti (L,,)

L." = a
sledenja,
000

+ m, rn, pri cemu je a

za pretpostavljenu

gde je l,bezbedno brzinu iznosi:

= l, + p,

odstojanje

l, = V tr + (V2/2u),
gde je: u ;;;::; - vrednost gil moguceg usporenja za date uslove kolovoza.

Velicine x i y su prema slici: x

= Cl + O,8Bvp Y = c, - ~ + O,8Bvp
Nadalje vredi: tg a

= y/(lb + p) = (el

+ 0,8 Bvp)/[V t, + (y2/2u) + p]

31

Velicina m se odreduje

iz uslova:

tg a = (b + ~) I m, odnosno: (b + C:!) / m m

= (c, -

~ + 0,8 Bvp)/[V tr + (VZ/2u)

~

+ p] odakle sledi:

= (b + C:!)

[V t, + (VZ/2u) + p]/(c1

+ 0,8 Byp)
dobija se konacan obrazac

Uvrstavanjem dobijenih izraza za aim za izracunavanje vrednosti Lv prema sledecem:

Lv= [V t, + (VZ/2u) + p][(c1- 2~ +b + 0,8 Bvp)/(c;- ~ + 0,8 Bvp)]

Konacno, uvrstavanjem konkretnih zadatku dobija se L, = 99,13 m (100 m). vrednosti velicina datih u

32

ZADATAK br. 7 Za situaciju kao na skid - s1.7.1, potrebno je odrediti daljinu vidljivosti saobracajnog znaka zaklonjenog objektom (zgradom).

Slika 7.1.

Nadalje, treba proracunati vreme potrebno za citanje (shvatanje) poruke sa znaka. Znak je od objekta (tacke B) udaljen 60 m, a od ivice kolovoza 1,5 m. N ajbliza tacka objekta udaljena je od ivice kolovoza 6 m. Ostali podaci: - R = 50 m (poluprecnik zakrivljenosti krivine), - Bt = 3,5 m (sirina trake) - k" = 0,5 m (odstojanje vozacevog oka od sredisnje linije)
- }.lb

= 0,5 (bocni koeficijent prianjanja)

Resenje:

Radi proracuna daljine vidljivosti sluzi skica na sl. 7.2.

33

SJika 7.2.

Prema skici, poluprecnici zakrivljenosti su: R, = (R-c) R2 gdeje

k" - odstojanje vozacevog oka od sredisnje linije, R3 =R+2Bl+ b

= (R

+ B, --k")

Prema kosinusovoj teoremi proistice:

m2= R/ + R32 - 2 R, R3 cosa

Sadaje: cos a

= [R

+ R/-

m2]/2 R, R3, odakle se dobija vrednost ugla a.

Da bi se dobila vrednost ugla cp, pomocu sinusne teoreme vredi

sledece:

m1sin a

= R1/sin <p

Dakle, sin cp = R, sin a 1m , odakle se dobija vrednost ugla cpo Prema skici, nadalje, vredi: p = 180 - (<p + a) Sa druge strane, vredi: p ::;;3 + 'lI 1
34

Dakle, sada vredi: Risin cp odakle se dobija vrednost ugla '1'.

= Risin 'II odnosno

sin",

= R3 sin <p IR2,

Kako je ~ = p - 'I' , to vredi: k/sin ~ = R1/sin '1/, odnosno, k = R] sin ~/sin \If Konacno je daljina vidljivosti:
Lv=m+k

Prema konkretnim podacima: m=60m Rl = (R-c) =50 - 6 ::::44 m R2 = (R + B, +k') = 50 + 3,5 + 0,5 = 54 m

R3 = R +2 B, + b = 50 + 7 + 1,5 = 58,5 m
cos a
(l

= [R/

+ R/(l

m2]/ 2 R, R3:;;; 0,3415

= 70°; sin = 0,939

sin <p = R, sin a 1m = 0,6891

<p:::: 43,s<'

p = 180 - (<p + a); p = 180 - (43,5 + 70) ::::66,5 sin \If

= R3 sin <p IR2 = 0,7465

= 66,5 48,3 ::::18,2°

"IV == 48,3° ~ :::: - \If p

sin j3 == 0,3123 k = R, sin 13/8in 'If :::: 18,4 m L, = m + k = 60 + 18,4 = 78,4 m Dufina dela saobracajnice je analogna daljini vidljivosti:

35

S, = R2 (a + J)) = 54·1,54 = 83 m Granicna brzina pri kretanju kroz krivinu: V max;: (g Ilb R)o.s= (9,81· 0,5 . 50)°,5 = 15,66 mls (56 kmlh)
Daljina iscezavanja znaka:

Sj = (b + B, - kJltg 4°

(Ugao iSCezavanja pri brzini od 56 kmIh iznosi 4°;dijagram, prilog 1, sl. 3) S, = (1,5

+ 3,5 - 0,5)/0,0699

= 63,3 m

Vreme potrebno

za shvatanje poruke sa znaka iznosi:

t, = (S, - Sj)/V = 1,3 s

Dakle, potrebno je svega 1,3 sekundi za shvatanje poruke sa znaka.

36

ZADATAH hr. S Za horizontalnu krivinu kao na skid, s1.8.1, treba odrediti potrebne duzine udvojenih linija (puna + isprekidana), kao i duzinu pune linije.

sus«
Ostali podaci: - Bv=:1,6 m (sirina vozila) - B, = 3,5 m (sirina trake)

8.1.

- c = 0,8 m (bezbedno odstojanje vozila od ivice kolovoza) -r

= 30 m (unutrasnji

poluprecnik krivine)

Slika 8.2.

37

Resenje:

Za odredivanje daljine preglednosti (videti prilog 2), koristeci narednu skicu (s1.8.2), vaze sledece relacije:

L, =

U (r

+ Bt) (ugao se izrazava u radijanima !)

U

Nadalje: cos <It

= <lj_ + ~
+ k + c) = 30/(30 + 1,3 + 0,8)

= r/(r

= 0,93157

Prema tome,

(Xl

= 0,363 rad

Analogno prethodnom: cos ~

= r/(r

+ Bt) = 30/(30 + 3,5) = 0,89552

pa je, Uz = 0,46 rad Sada je: a = 0,363 + 0,46 = 0,823 rad Konacno: L, = 0,823· (30 + 3,5)

= 27,57 m (28 m)

Ukupna duzina luka sredisnje linije krivine je:

L, = 1t (r + Bt) = 3,14 . 33,5 = 105,19 m (l05 m)

Potrebna duzina pune linije je:

L, = 4 - 2 L, = 105 - 2 . 28 = 49 m

38

ZADATAK br. 9 Za vertikalnu krivinu, kao na skid - sl, 9.1, treba odrediti potrebne duzine udvojenih linija (puna + isprekidana), kao i duzinu pune linije,

Slika 9.1.

Ostali podaci: - r = 80 m (poluprecnik prevoja) - ho= 1,1 m (visina vozacevog oka - prosecna vrednost) - H, = 30 m (visina prevoja)
Resenje: Za odredivanje uslova preglednosti (videti prilog 2) shill skica, 81. 9.2.

Slika 9.2.

39

Ugao use odreduje cos (al2)

prema sledecem:

= r/(r + ho) = 80/81,1 = 0,98643

(al2) = 0,164 rad

a:; 2 . 0,164 = 0,328 rad Sada je: L, = r-o; = 80·0,328

= 26,24

m (26 m)

Za odredivanje ukupne duzine luka prevoja sluzi naredna skica (sl. 9.3).

Slika 93.

Ugao ~ se odreduje iz uslova:

cos (J3/2) (~/2)

= (r -

Hp)/r

= (80

- 30)/80

= 0,625

= 0,895

rad

13 = 1,79 rad
Sada je duzina luka prevoja:

Lpr = rl3 = 80 ·1,79 = 143,23 m (143 m)

Konacno, potrebna duzina pune linije je: 2·26

L, = Lpr - 2 L,

= 143 -

= 91 m

40

II GBlJPA ZADATAKA. (NESIGNALISANA BASKBSNlCll)

Definisanje "Trougao" brzine na prilazu vidljivosti

Ulivanje na prioritetnoj raskrsnici

Yremenski gubici
Procenat ometanja Konfliktne tacke

Kapacitativna analiza

41

ZADATAH br.

1"

Za raskrsnicu prema skici na sL 10.1 (neregulisana - ukrstanje puteva iste vaznosti) sa objektom (zgradom), koja utice na mogucnost blagovremenog uocavanja vozila sa desne strane, potrebno je definisati brzinu na prilazima da bi se mogIo postovati pravilo desne strane. Odrediti tacku A na prilazu [1] posle koje vozilo (1) bezbedno prolazi raskrsnicu, ne pastujuci pravilo desne strane, tj, vozilo (2) dovoljno je udaljeno od raskrsniceoPretpostavljeno usporenje je 4 m/s2•

Slika 10.1.

Ostali podaci:

a::: 7 m [odstojanje objekta od desne ivice kolovoza prilaza (1)] b :::3 m [(odstojanje objekta od leve ivice kolovoza prilaza (2)] Bt = 3,5 m (sirina trake) Bv!;; 1,6 m (prosecna sirina vozila)
L, = 6 m (prosecna duzina vozila)

43

c = 0,8 m (bezbedno odstojanje vozila od ivice kolovoza) p = 1 m (odstojanje vozacevog oka od prednjeg kraja vozila) r = 4 m (poluprecnik zaobljenja prilaza) tr= 1 s (vreme reagovanja sistema "vozac-vozilo")
Resenje:

Granicni slucaj je kada su potencijalni putevi sukoba jednaki, a to je u situaciji kada linija vidljivosti zatvara ugao od 45° sa ivicama zgrade (skica na s1.10.2, videti prilog 3). Za isto vreme vozilo (2) prelazi put S2 bez usporenja, a vozilo (1) put S1 sa usporenjem. Prema tome:
S1 = (z-p) + b + B, + c, m S2 = m + a + Be + L, m tg(nI4)::::

(b + B, + c + Bv}!m == 1

. 2· .

.....
;t ••• :€ : 1 10:

~···j~T~:

......

Stika 10.2.

44

Dakle: m S2

= b + B. + C + B,
t

= b + B, + C + B, + a + B, + l, = 2B + b + c + a + B, + L, m S2 = 7 + 3 + D,S + 7 + 1,6 + 6 = 25,4 m

z = a + c + O,SBv = 7 + D,S + 1,3 = 9,1 m

(Napomena: Trougao iz kojeg se racuna velicina z je jednakostranicanl)

S, = 9,1 - 1 + 3 + 3,5 + O,S = 15,4 m

Vozilo (2) prede put S2 za vreme to (videti prilog 4): S2 = V to, m odakle sledi: V = Szlto

Vozilo (1) usporava

i prelazi put S, prema sledecem:

S, == V t, + (yJ/2u)
Uvrsti li se za tr"" 1 s, tada je: S1 = V + (V2/2u), pa je: Sl= (Sito) + [(S/to)2/2u] Resenjem ove jednacine dobija se: to = 3,25 s. po to i uvrstavanjern konkretnih vrednosti

Trazena brzina je: V Za definisanje

= Sito = 25,4/3,25 = 7,S1

m/s (2S km/h)

tacke A, posle koje vozac vozila (1) bez promene raskrsnicu pre nailaska vozila (2) koje je uocio u tacki A, sluzi skica (s1. 10.3).

rezima voznje moze savladati

Prema skici vredi: Sl = S2
Z' -

P + b + 2Bt + L,

= a + m"
prolaska je Sl = S2, odnosno

Uslov bezbednog a + m"

= z: -

p + b + 2Bt + l, 45

Uvrscenjem konkretnih vrednosti dobija se: m" :: Z' + 8 Sa druge strane: tg <p ::::: (b + B, + c + Bv)/m' i tg <p :: z'/(a + c + Izjednacenjem prethodna dva izraza i zamenom m' ::::: + 8 dobija z: se kvadratna jednacina: (Z')2 + 8 z: - 81 :: 0

Cf.I

...
p

Stika 10.3.

Resenje jednacine je: z: = 5,84 m Prema s1. 10.1, tacka A se nalazi na 1,84 m pre linije zaustavljanja, odnosno ako primeti vozilo sa desne strane kada je u podrucju linije zaustavljanja, vozac moze bezbedno proci kroz raskrsnicu.

46

ZADATAK

hr. 11

Za ukrstanje glavnog i sporednog puta (skica na s1.11.1)pri slucaju ometanja daljine vidljivosti (postojanje objekta u blizini raskrsnice), potrebno je utvrditi brzinu na sporednom pravcu zavisnu od brzine na glavnom pravcu da bi se raskrsnica bezbedno savladala. Pretpostavlja se brzina kretanja na glavnom pravcu u intervalu od 60 do 80 km/h. Potrebno je definisati adekvatan dijapazon brzina za sporedni pravac.

0--,
:':::;:::~!;..:..;..:..;.;L--____
_. QK2

Slikall.l.

Ostali podaci: a = 5 m (odstojanje objekta od leve ivice kolovoza glavnog pravca) b = 6 m (odstojanje objekta od desne ivice koIovoza sporednog pravca) B, = 3,5 m (sirina trake) tr= 1 s (vreme reagovanja sistema "vozac-vozilo") I. = 5 m (bezbedno rastojanje pri zaustavljanju) u = 5 mls2 [(usporenje pri kocenju voziia (1)]
Resenje:

Prema skicama (sl. 11.1 i 11.2) proizilazi da za vrerne to vozilo (1) treba da se zaustavi do tacke konflikta K, a da za isto vreme tu tacku prode vozilo (2).

47

S[ID]

~,=---------+.----------~.--------~~[3] 14 "'4 "I

Stika 11.2.

Vozilo (1) za vreme to prede put zaustavljanja koji je jednak zbiru puta reagovanja, puta kocenja i bezbednog rastojanja (videti prilog 4):
SI = VItr + [(VI)2/2u] + 1.

S2 = Vz to Kako je vreme to jednako zbiru vremena reagovanja i vremena kocenja, to je: to = t, + (Viu), odnosno uvrstenjem za tr= 1 dobija se:
to= 1 + (VI/U)

Prema tome, sada je put S2jednak:

S2= V2 [1+ (VI/u)]

= V2 + (VIV.jU)

Iz uslova geometrijskih odnosa objekta i uslova vidljivosti na raskrsnici (videti prilog 3) prema skid na 51. 11.3. proizilazi: tg 13 = S/Sl = xI(Sl- Y),odnosno S, S2 = S2 y + Sl Sa skice (51. 11.3) je vidljivo da je: y = a + (1,5 Bt)
x 48
X

= b + (B/2)

Slika 11.3.

Prema tome:

Sredivanjem i resenjem gornje jednacine po VI dobija se: V1 = u[(x/V2)-1] + {u2[(x/V2)-1]

- 2u(l,-y) }o,s

Uvrstavanjem konkretnih vrednosti za brzinu kretanja na glavnom pravcu od 80 kmlh dobija se potrebna brzina na sporednom pravcu od 20 kmlh, dok je za brzinu od 60 kmlh na glavnom pravcu potrebna brzina na sporednom pravcu od 18 km/h.

49

ZADATAK br. 12 U situaciji ukrstanje glavnog i sporednog puta (prema skici, sl. 12.1) vozac zaustavljenog vozila (1) skrece levo u glavni pravac. Iz gIavnog pravca s desne strane mu nailazi vozilo (2) krecuci se brzinom V2 = 60 kmlh. Pri kojoj vrednosti odstojanja m [(udaljenost vozila (2) od zaustavne linije)] vozac iz sporednog pravca moze bezbedno da izvrsi skretanje?

14

S2

~ ~ • •1•
:--._"Cr•••••• : ... _

.... './"

II

lb

.11
~

n
••• II":

......_:

~I'

·1
·1

. ..2 .
:--._"Cr •••••• : ....

(:]2 I

Slika 12.1.

Podaci:
- J!b

= 0,4 (bocni koeficijent prianjanja za asfaltni kolovoz) B, = 3,5 m (sirina trake) a = 2 m/s [ubrzanje vozila (1) pri kretanju raskrsnicomj]
2

- r = 10 m (poluprecnik zaobljenja ivicnjaka) - l, = 5 m (prosecna duzina vozila)

50

Resenje: Maksimalna brzina pri skretanju dobija se iz uslova zanosenja (videti prilog 4):
Vlmax:::: V7.an. = (g Jlb r)D,5 = (9,81· 0,4·10)0,5 Duzina putanje skretanja je: L.kr= [(r = 6,26 m/s

+ 1,5 B1) nl2] + Iv= [(10 + 1,5 . 3,5) ·1,57] + 5 = 28,94 m

Vozilo (1) ubrzava sa a Vreme ubrzavanja

= 2 m/s2
tu

do dostizanja

brzine

Vlrna>::

iznosi:

= V1max/a

= 6,2612 ::::3,13

s m

Za to vreme vozilo prede put:

S, = a t/12

= 2 . (3,13)2/2:::.9,79

Preostali dec putanje skretanja vozila se krece jednoliko, brzinom VllllAX• Taj deo putanje je: Sj = L.kr. - Su = 28,94 - 9,79 = 19,15 m, a vreme kretanja jednoliko iznosi: tj::: S/ V1mox = 19,15/6,26 3,05 s

Ukupno vrerne skretanja: t5kr

tu

+ ~ = 3,13 + 3,05 = 6,18 s

Za vreme skretanja, vozilo (2) treba da dode u poziciju kao na skid (sl. 12.. ), tj, da izmedu njega i vozila (1) bude davoljno bezbedno 1 odstojanje, te da vozilo (2) prilagodi brzinu vozila koje skrecel
Bezbedno odstojanje:

4 = 1. + SI: = 1"+ u t/12 = I" + V/i2u

Vrednost u usporenja 0,4 vozila (2) je:

= g Jlb = 9,81'

= 3,92 mls2
3,92)
:=:

Sada je:

4 :=: 5 + (6,262/2'

5 + 4,99

= 9,<;t:;..• .

\.LV

m)

Put koji prede vozilo (2) do postizanja brzine Vt na bezbednom edstojanju iza vozila (1),. iznosi prema slid: 82 = m + n
51

Kako je n Sada

= 2 r + 2 B, - L, = 2 '10 + 2 . 3,5 je: S2 = 17 + m

10

17 m

Kako se vozila gIavnim pravcem krecu brzinom od 60 kmIh (16,7 mls), to je vreme potrebno za smanjenje brzine na vrednost Vb jednako: t = t, + tU' Uz pretpostavku da je vreme reagovanja sistema "vozac-vozilo" 1 s , to je: t = 1+ tu Usporavanje se vrsi na putu: S'2 = S2 - (V2tr)

= S2 -

V2 odnosno

S'2:;;:;17+m-Vz Vreme usporavanja usporenje je jednako je, prema

izrazu, t, = (S'z/u)O,5, a trazeno

u;;;;; (V2 - V1)/tu

Prema tome: S"2 u t/12 odnosno (17 + m - V2) ili posle sredivanja: 2' (17 +m -V2) = (V2 - VI) tu Sadaje vreme usporenja: tu

;;;;;

[(V2 - VI)ltu]

(t//2)

= 2'

(17 +m - V2) 1 (Vz - Vl)

Kako vreme skretanja voziia (1) mora biti jednako vremenu preIaska voziia (2) na manju brzinu, to je tp = tokr;;;;; 6,18 s, pa je vreme usporavanja vozila (2) jednako tu = 6,18 - t, = 6,18 -1 = 5,18 s

Iz prethodnog tu

obrasca vreme usporavanja

jednako je:

= (34 + 2 m = (2

2 ' 16,7)/(16,7 - 6,26) = (2 m + 0,6)110,44 s

Uvrstenjem DakIe: 5118 Usporenje

za tu

= 5,18

u prethodni

obrazac, dobija se vrednost

m.

m + 0,6)/10,44 odakle se dobija m

= 26,7 m.

kojim je usporavalo vozilo (2) jednako je:

u = (V2 - VI)ltu stanovista udobnosti.

(16,7 - 6,26)/5,18 = 2,0 m/s', sto je prihvatijivo

sa

52

ZADATAH hr. 13 U situaciji prema skici na s1. 13.1, vozilo (1) prvo savladuje raskrsnicu, zatim idu po redu (prvenstvu prolaza) ostala vozila. Koliko ce vremena proteci od trenutka polaska vozila (1) do savladivanja raskrsnice vozila (4)? Pretpostavka je da sva vozila pri polasku krecu ubrzanjem od 2 m1s2, s tim sto je maksimalna brzina prolaska raskrsnice pri kretanju pravo - 50 km/h, odnosno granicna vrednost brzine kretanja pri skretanju dobijena po kriterijumu zanosenja vozila.

Stika 13.1.

Podaci:

- r1 ;;; 5 m (poluprecnik desnog skretanja - manji) - r2 = 20 m (poluprecnik desnog skretanja - yeti) - B, = 3,5 m (sirina trake) -Iv -

= 5 m (prosecna duzina vozila) AA' = 16 m [(putanja prolaska raskrsnicom = 19 m [(putanja

vozila - (1)]

- BB' = 15 m [(putanja prolaska raskrsnicom vozila - (3)) - CC'

- Jlb

prolaska raskrsnicom vozila - (4)]

- DD';;; 23 m [(putanja prolaska raskrsnicom vozila - (2)]

= 0,45 (bocni koeficijent prianjanja)

53

Resenje: Pri resavanju polazi se od pretpostavke da sledece vozilo zapocinje kretanje kroz raskrsnicu tek posto je prethodno vozilo napustilo raskrsnicu. Dakle, vozilo (1) "oslobada" raskrsnicu kada svojim zadnjim krajem prode tacku A'. Pri tome je predeni put jednak:

S1 = AA' + I, = 16 + 5 = 21 m
Moze se pretpostaviti da ce vozilo (1) proci raskrsnicu definisanom brzinom od 50 kmlh - dakle, bez zaustavljanja, sto nije slucaj sa ostala tri vozila. Prema tome, vozilo (1) raskrsnicu ce savladati za vreme t1 koje je jednako: t1 = St/V = 21113,89 =1,51 s Vozilo (2) treba da savlada put S2 = CC + Iv= 19 + 5 = 24 m Uz ubrzanje od 2 mls2, taj put se prelazi za vreme tu2: Iz obrasca za predeni put pri jednolikom ubrzanom kretanju pri polasku s mesta S = (u e)/2, sledi t :;::(2 S/u)o,s, pa je za navedeni slucaj i vrednost ubrzanja od 2 mls2 (videti prilog 4):

tu2 = (2 S2/ut,s
Za konkretnu

= (2 Szf2)0,5
vrednost

= (S2)0,5

S2= 24 m dobija se tu2= 4,89 s brzina V2: mls (35,2 kmlh)

Za to vreme je dostignuta V2 = u tu2= 2 . 4,89

= 9,79

Ova dobijena vrednost manja je od definisane brzine za kretanje kroz raskrsnicu, odnosno sve raspolozivo vreme savladivanja raskrsnice vozilo ce ubrzavati. Vozilo (3) savladuje poluprecnika:
R(3)

raskrsnicu

krecuci se po putanji kruznog luka

=r

+ 1,5 B, = 5 + 5,25

= 10,25 m

nika, 54

U odnosu

Maksimalna brzina skretanja po putanji luka dobijenog poluprecna us love zanosenja, racuna se prema sledecern obrascu:

Vzan.
Vzan.

:;

= (9,81

(g J.Lb Rm)O,5 sto uvrstenjem konkretnih vrednosti daje:

. 0,45 . 10,25 )0,5

= 6,72 m (24,2

km/h)

Dakle, vozilo ce biti ubrzavano do postizanja dobijene vrednosti brzine skretanja, a preostali dec puta skretanja kretace se tom dostignutom brzinom jednoliko. Vrerne za dostizanje brzine Vzan. jednako je:
tu3

= Vzan./u = 6,7212 = 3,36 s

Za vreme ubrzavanja vozila, prede se put SIl3 koji je jednak:

Su3 == u (tu3)2/2 = 2 ' (3,36)2/2

11,28 m

Kako je ukupan put vozila (3) jednak S3 = BB' + 1"= 15 + 5 = 20 m, to vozilo preostalih AS3 20 - 11,28 = 8,72 m prede krecuci se jednoliko

brzinom

V,an. = 6,72 mls za vreme

tj3

tj3

= AS !Vzan. sto iznosi:

3

= 8,72/6,72

== 1,3 s

Sada je ukupno vreme savladivanja raskrsnice vozila (3) jednako:

t(3)

= tu3 +

tj3

== 3,36 + 1,3

= 4,63

Vozilo (4) krece se po putanji Iuka poluprecnika koji je jednak:

R(4)

= r2 + 1,5 B, == 25,25

m brzina u

Za skretanje po putanji luka navedenog poluprecnika, odnosu na uslove zanosenja, iznosi: Vzan.
Vzan.

= (g J.Lb = (9,81

R(4)

?,5 sto uvrstenjem konkretnih vrednosti daje:

. 0,45 . 25,25)°.5 = 10,55 m (38 krn/h)

vreme

tu4

Da bi se savladao put S4 = DO" + 1" == 23 + 5 = 28 m, potrebno je koje isnosi: 55

Za to vreme vozilo ubrzavanjem dostigne brzinu:

V4 ;;:; u tU4 ;;:; 2 . 5,29 ;;:;10,58 mis, a to je upravo brzina dobijena u odnosu na uslove zanosenja, tj. na samom izlasku iz raskrsnice vozilo (4) postize dozvoljenu brzinu skretanja. Ukupno vreme za koje su sva cetiri posmatrana vozila savladala raskrsnicu iznosi: T = L ti = t1 + tU2 + t3 + tU4 = 1,51 + 4,89 + 4,63 + 5,29 = 16,32 s

56

ZADATAK br. 14 Za nesignalisanu T -raskrsnicu sa datirn velicinama tokova po prilazima (skica, 81. 14.1), potrebno je utvrditi procenat ometanih vozila koja skrecu levo, te na osnovu toga oceniti potrebu uvodenja signalizacije na raskrsnici.

Slika 14.1.

Ostali podaci:

- R = 10 m (poluprecnik zaobljenja ivicnjaka) - B, = 3,5 m (sirina trake) - J!h = 0,5 (koeficijent bocnog prianjanja)
Resenje:

Prema pripadajucim vrednostima protoka na prilazima (u voz/s), slede pripadajuci prosecni intervali sledenja (u s), ito:
ql q2

= 0,117
= 0,094
= qL =

q3

vozls voz/s 0,044 voz/s

= 8,54 S = 10,58 S tb3 = 22,5 s

thl th2

57

Minimalna granicna vremenska praznina koja se mora pojaviti u toku odvijanja saobracaja na glavnom pravcu, da bi se u njega uklopilo vozilo sa sporednog pravca, jednaka je vremenu potrebnom da vozilo skrene leva sa sporednog pravca (videti prilog 5). Vreme skretanja se sastoji iz vremena ubrzavanja vozila (tu) do postizanja bezbedne brzine skretanja, te vremena kretanja jednolikom brzinom skretanja (ukoliko vozilo ne ubrzava duz celog puta skretanja - sto zavisi od karakteristika raskrsnice, kolovoza i vozila). U konkretnom slucaju, duzina putanje skretanja jednaka je: S == R'rrl2 , gde je R' = R +1,5Bt , pa je prema konkretnim vrednostima:

S == 15,25 . (3,14/2) == 24 m
Vreme skretanja prema napred recenom je:
,

tg = t, + AS/V.kr. + IjV.kr. tu - vreme ubrzanja AS/V.kr. IjV.kr.

-

gde parcijalni clanovi zbira predstavljaju: brzine skretanja brzinom

do postizanja

vreme skretanja jednolikom bezbedno

vreme (I, - prosecna duzina vozila)

Bezbedna brzina skretanja skretanju kroz krivinu: V.kr.

dobija se iz uslova zanosenja

vozila pri

= (g u, R')0,5
vrednosti: . 0,5 . 15,25)°.5

Za konkretne Vskr.

= (9,81

= 8,64 m/s

(31 km/h)

Uz pretpostavku prosecne vrednosti ubrzanja pri kretanju mesta od u == 2 m/s2, dobija se potrebno vreme ubrzavanja: t,

vozila s

= Vskr/u

= 8,64/2 = 4,32 s
put ubrzavanja sada iznosi:

Odgovarajuci

S, = u tu2/2 = 2 . (4,32)212 = 18,66 m

58

Ostatak puta LlS = S - S, = 24 - 18,66 "" 5,33 m, vozilo se krece jednoliko, brzinom Vskr. = 8,64 mis, pa to vreme tj iznosi:
tj = LlS/V,kr. = 5,33/8,64

= 0,61

Bezbedno

vrerne je: t, = IJVskr. = 5/8,64 = 0,57 s

Konacno, vreme skretanja je:

tg = tu + tj

+ t, = 4,32 + 0,61 + 0,57 :::5,5 s

Dakle, minimalna granicna vremenska praznina od 5,5 sekundi mora da se pojavi istovremeno u oba toka glavnog pravca, da bi vozilo koje skrece leva sa sporednog pravca moglo izvrsiti manevar. Verovatnoca da u jednom tg = 5,5 s jednaka je (videti prilog 5):
P(Il =
e(-lgql)

toku (1) nastane

vremenska

praznina

= e~(5,50.117) = 0,52
da u drugom toku (2) nastane vremenska praznina

tg = 5,5 s jednaka je: P (2) = e(-!gq2)

Verovatnoca

= e-(5,S 0,044) = a ,785

istovremeno javi zahtevana

Verovatnoca da se u oba toka vremenska praznina tg = 5,5 s jednaka je:

P(ll2)

PO) . P(2)

= 0,52 . 0,785 = 0,4

Prema Grabe-u (videti prilog 5), velicina protoka koji moze da se ukljucuje levim skretanjem, za konkretan slucaj jednak je:
qL= (ql

+ q2)/ [e(qI+q2)tg -1]

konkretnih vrednosti, ito:

Uvrstenjem

ql + q2 = 0,211 voz/s i t, = 5,5 s dobija se

qL = (0,211)/ [ e(O,2115,S) 1] -

= 0,096 voz/s

(346 voz/h)

59

Procentualni dec vozila koji ce biti ometan dobija se prema obrascu Raff-a (videti prilog 5):
e _ 2,5 qL e _ 2 (ql
+ q2)
tg

P[%]

= 100 { 1 - --------

1 _ e-2.S

qL

(1 _ e-2(ql

+ q2) tg)

Uvrstavanjem konkretnih vrednosti dobija se: P = 85,7 %. Dakle, moze se ocekivati da ce 85,7 % vozila koja na datoj raskrsnici skrecu levo biti ometano, sto upucuje na potrebu uvodenja svetlosne signalizacije na datoj raskrsnici.

60

ZADATAK hr. llJ

Za raskrsnicu prema skici (sl. 15.1) potrebno je odrediti: a) broj i vrstu konfliktnih tacaka; b) koeficijent slozenosti raskrsnice; c) stepen opasnosti raskrsnice,

Slika 15.1.

Vrednosti ukupnih tokova na prilazima date su prema sledecem: a) = 850 voz/h b) == 640 voz/h c) = 820 voz/h d) = 740 voz/h

61

Na pravcu A-B skrece 20% vozila desno i 16% levo. Na pravcu C-D skrece 18% vozila desno i 21 % levo.
Resenje:

Prema semi organizacije tokova na raskrsnici, moguce su sledece konfliktne tacke, prema skici - sl, 15.2.

e
o
0

0 0

•
GIl 0
D

&

0 0

•
o
Slilw 15.2.

a) Ukupan broj pojedinih konfliktnih tacaka je: broj broj broj broj tacaka tacaka tacaka tacaka ukrstanja ulivanja izlivanja sukoba sa pesacima N. = 30; Nu = 8; N, = 8; Np'= 26.

62

b) Koeficijent K,

slozenosti

raskrsnice

(videti prilog 6):

= Ni + 3N

+ 5N~ = 8 + (3 . 8) + (5 . 30)
raskrsnice

= 182

c) Stepen opasnosti

(sop)

Sa skice na 51.15.2. vidi se da su tacke ukrstanja koncentrisano rasporedene, dok su tacke ulivanja i izlivanja rasporedene dekoncentrisano. Prema tome, odgovarajuce vrednosti pondera (videti tabelu, prilog 6) bice sledece: - za ukrstanje - za ulivanje - za izlivanje 12 2 1

Radi proracuna koeficijenata opterecenja (b.) pojedine konfliktne tacke, potrebno je razloziti ukupni protok na prilazima na zasebne vrednosti velicine protoka po trakama, Taka, prema procentualnom ucescu voziia koja skrecu, odnosno prolaze pravo (uz pretpostavku da se ukupan tok koji prolazi pravo podjednako raspodeljuje na abe trake), siede vrednosti velicina protoka po trakama:

Priiaz A: - protok koji prolazi pravo (po jednoj traci) - prot ok u skretanju - prot ok u skretanju Prilaz B: - protok koji prolazi pravo (po jednoj traci) - protok u skretanju - protok u skretanju Prilaz C: - protok koji prolazi pravo (po jednoj traci) - protok u skretanju desno desno leva
qH P

desno leva

= 272 voz/h qA u = 170 voz/h qAL = 136 voz/h

q\
=

205 voz/h
128 voz/h

s"a=

q\ = 102 voz/h
qCp

= 250 vozlh qed = 148 voz/h

63

- protok u skretanju Prilaz D:

levo

q\ = 172 voz/h
q" p = 226 vozlh
qD d qDL

- protok koji prolazi pravo (po jednoj traci) - protok u skretanju - protok u skretanju desno levo

= 133 vozlh

= 155 voz/h

Nadalje, prikaza (skiea na sl. 15.2) vidi se da cetiri tacke ukrstanja, ad sest tacaka, za dati prilaz imaju jednak koeficijent opterecenja (to su tacke na kojima se sukobljavaju tokovi koji prolaze pravo), dok preostale dve tacke ukrstanja (i to ukrstanje vozila koja prolaze pravo sa jednog prilaza i vozila koja skrecu leva sa prilaza koji je u konfliktu sa posmatranim) imaju, takode, jednak koeficijent opterecenja, Prema tome, koefieijent opterecenja svih tacaka ukrstanja canja) na jednom posmatranom prilazu bice: (prese-

b',
vaju:
j-

= 4 (q', qip)
posmatrani

+ 2 ( qiL qip)
prilaz

= 2 qip (2 qip

+ qiL)' gde indeksi i ij oznaca-

j - prilaz koji je u konfliktu sa posmatranim

Koeficijent opterecenja tacaka ulivanja je:

prilazom,

b', = (qid qip) + (qiL qiJ

Koeficijent

opterecenja tacaka razlivanja je:

b', =

qip

(qiL + qid)
zbimi stepen opasnosti za prilaz bice:

Ukupan
Slop;;;;:

ponderi

(P, bip) + (P, biJ + (P, bir) gde su Pp, Pu i P, odgovarajuci (iz tabele, prilog 6).

N adalje, daje se pregled prilaza prema datim indeksima: za prilaz A 64

= i ----->

prilaz C

=j

za prilaz B = i -----> prilaz D ,,:: j za prilaz C = i -----> prilaz B = j za prilaz D

= i ----->

prilaz A

=j

Sada su koeficijenti opterecenja (prema velicinama tokova koje su proracunate ): a) Prilaz A b\::: 2 qCp (2 q\ + qAL) == 2·250 [( 2·272) + 136] = 340 000 bAu ~ (qAd qCp) + (qAL q\) == (170' 250) + (136 ·172)= 65892 b",

= q\

(qAL + qAd) :; 272 (136 + 170)

= 83 232

Zbirni stepen opasnosti za prilaz (vrednosti koeficijenata opterecenja mnoze se odgovarajucim ponderima):

s\p = [12 b\

+ 2 b\ + 1 b", ]/106

,,::[12' 340 000 + 2' 65 892 + 1 ' 83 232]/106 == 4,3 b) Prilaz B

= 2 qDp(2 q", + qEL) == 2' 226 [( 2·205) + 102] = 231424 b", = (qSd qDp) + (qBL qDL) (128 ·226) + (102 '155) = 44738 b", = qBp (qBL + qB <I) = 205 (102 + 128) = 47150
bEp
=;

S8 op :::

[12 bB p + 2 bB + 1 b" r ]/ 106 :::

II

== [12 . 231 424 + 2 ' 44738 + 1 . 47 150]1 106 = 2,9

c) Prilaz C ber beu

= 2 qBp (2 qC
=;

+ q\)

= 2·205 [( 2·250) + 172] ""275520

(qed qBp) + (qeL ql\)

= (148·205)

+ (172 . 102) == 47 884

ber;:;: qCp (q\ + qed)

= 250 (172 + 148) = 80 000

65"

SC op -

?"

[12 bC P + 2 be + 1 bC r ]/106 =
II

= [12 . 275 520 + 2 . 47 884 + 1 . 80000]1106 = 3,5

d) Prilaz D

b", = 2 q\
bD
II

(2 qDp + qDL)

= 2 ·272 [(2·226)

+ 155] = 330208

= (qDd q\) = [12 b"

pur

+ (qDL qAL)

= (133 . 272) + (155 . 136) = 57 256

-

bDr;::::qDp (qDL + qDd)

SD op

= 226 (155 + 133) = 65088

+ 2 bD + 1 b" ]/106-

= [12 . 330208

+ 2 ·57 256 + 1 . 65088]/ 106 = 4,1

Ukupni stepen opasnosti raskrsnice:

~ Siop

(i = 1 do 4) = 4,3 + 2,9 + 3,5 + 4,1 = 14,8

66

ZADATAK br. 16 Izvrsiti kapacitativnu analizu nesignalisane cetvorokrake raskrsni:sa datom saobracajnorn slikom (prema skici na sl. 16.1). Podaci:
- preovladujuca

brzina: V::;; 50 km/h

- sporedni pravac ~eden pod nagibom i = 4% (uspon u smeru C-D)

- ucesee

teskih vozila:

a) na glavnom pravcu: 25% teretnih vozila i 8% autobusa b) na sporednom pravcu:12% teretnih vozila

SMa 16.1.

Resenje:

Svodenje na PAJ (tabela 1, prilog 22) Ekvivaleoti po prilazima: a) Prilaz A:

EA = [1 -

(0,25 + 0,08) . 1,0] + (0,25 ·1,5) + (0,08 . 2,0) = 1,205

67

b) Prilaz B:

E13

= [1 -

(0,25 +0,08) . 1,0] + (0,25 . 1,5) + (0,08 . 2,0)

= 1,205

c) Prilaz C (uspon + 4%): Ee::: [(1 - 0,12) ·1,0] + (0,12 . 3,0) :;::1,24

d) Prilaz D (pad - 4 % )
ED = [(1 - 0,12) . 1,0] + (0,12 ·1,0) = 1,0

Vrednosti

tokova izrazenih u PAJ/h:

a) Prilaz A:

q\ (PAJ):::; q\. E
qAd
qAL

A;;;;

250 ·1,205

= 301 PAJth

(PAJ)::::

qAd· EA

= 50·1,205 = 60 PAJth

(PAl) :::: AL. EA:::: 33 '1,205 = 40 PAJth q

a) Prilaz B: (PAJ):::; qBp' EB = 300 ·1,205 = 361 PAJth (PAJ) = qBd· Ell = 100·1,205 = 110 PAJ/h q\ (PAJ) = q\' EB = 66 '1,205 = 80 PAJIh
qBp qBd

a) Prilaz C:

qCp (PAJ)

= qC Ee -132' 1,24;;;; 163 PAJ/h qed (PAJ) = qCd· Ee = 55 ·1,24 = 68 PAJ/h q\ (PAJ):::: q\' Be = 44 '1,24 = 55 PAJ/h
p'

a) Prilaz D:
qJ)p
qOd

(PAJ) (PAJ)

= qOp' =
qDd'

Eo::: 110·1,0::: Eo

110 PAJ/h

= 28 ·1,0 = 28 PAJ/h
= 11 PAJ/h

qDL

(PAJ):;::

qDL.

ED = 11 '1,0

68

1. korak - Analiza mogucnosti izvrsenja desnih skretanja na glavni pravac La Protok koji ucestvuje tokovima u konfliktu sa posmatranim

- za tok qCd : MH::: 0,5 qAd + q\

= 25 + 125 = 150 voz/h

- za tok q])d: MH = 0,5 qEd + qBp::: 50 + 150 = 200 voz/h

l.b l.e To = 5 s (tabela 2, prilog 22)

Bazni kapacitet za konfliktni tok (dijagram, s1.1prilog 22)

MNo

== MI, P AJ/h

- za tok qed: MNo;;:;: M1::: 1100 PAJth - za tok 1.d qD d:

M' No == M', == 1000 PAJth

Faktor korekcije (prilog 22, s1.3)

PI == 1 - ( qCi Mt) == 1 - (68/1100)

P'l =

= 0,94

1- ( qD i M'l) == 1- (28/1000) == 0,97

Iskoriscenje kapaciteta

l.e -

PI:::: 100 (qCi M1) == 100(68/1100) == 6% P'1 = 100 (qDi M't)

= 100(2811000)

;;;:3%

2. korak - Analiza rnogucnosti izvrsenja levih skretanja sa glavnog pravea 2.a Protok koji ucestvnje u konfliktu sa posmatranim tokovima

- za tok q\: MH = qAd + q\ = 50 + 250 = 300 voz/h

69

- za tok qAL: MH 2.b 2.c -

= qBd + qBp = 100 + 300 = 400 voz/h

2, prilog 22)

To

= 5,5 s (tabela

Bazni kapacitet za konfliktni tok MNo = M2 , PAJ/h, (dijagram, s1.1, prilog 22)

- za tok qBL: MNo;;:; M, - za tok qAL:

M'No

= 800 PAJ/h
700 PAJth

= M'2=

2.d P2

Faktor korekcije (

(prilog 22, sL3) (80/800)

= 1-

qBd M2)

= 1-

= 0,90

P'2 = 1 - (qAd M'2) = 1- (401700) = 0,94

2.e PI

Iskoriscenje kapaciteta

= 100(qBd M2) = 100(80/800) = 10% P'I = 100 (qAdM'2) = 100(401700) = 6%

3. korak - Analiza rnogucnosti izvrsenja presecanja 3.a glavnog

Protok koji ucestvuje u konfliktu sa posmatranim tokovima

- za tok qCp: MH = 0,5 qAd + qAp + qAL + qBL + qBp + qBd = MeT = = 25 + 250 + 33 + 66 + 300 + 100 = 774 voz/h - za t 0 k q p • M H;;:; 0 , 5 q Bd + q Bp + q BL + q A L + q A P + q A d = MD T = 50 + 300 + 66 + 33 + 250 + 50 = 749 voz/h

°.

3.b 3.c -

To = 6 s (tabela 2, prilog 22)

Bazni kapacitet za konfliktni (dijagram, s1.1, prilog 22)
qCp: MNo

tok

MNo

= M3

PAJ/h,

- za tok - za tok

= 390 PAJ/h q" p: M' No = 400 P AJ/h

M3 = Mno· P2 • P'2 = 390·0,90·0,94 = 330 PAJ/h M'3 = M'no . P'z' P, = 400· 0,94·0,90 = 338 PAJ/h 70

Korekcioni

faktor (prilog 22, sl. 3)

P3 = 1 - (qCp 1 M3)

=1-

(163/330) ;::0,51

P'3 == 1 - (qDp I M'3) == 1 - (1101338) = 0,67 3.d - Iskoriscenje kapaciteta: PI = 100 (qCpl M3) = 100(163/330)

= 49%

P'J == 100 (qUi M'3) = 100(110/338) :::: 3% 3 4. korak - Analiza mogucnosti izvrsenja levih skretanja na
glavni pravac 4.a Protok koji ucestvuje u konfliktu sa posmatranim tokovima

- za tok q\: - za tok qDL:

MH:::: + qDd + qDp= 774 + 28 + 110:::: 912 voz/h MT MH = M'T + qCd + qCp:::: 749 + 55 + 132:::: 936 voz/h

4.b 4.c - za tok

To = 6,5 s (tabela 2, priLog 22) Bazni kapacitet za konfliktni tok (dijagram, s1.1, prilog 22)
MNOI

PAJ/h

q\: MNo = 280 PAIth

- za tok qJ)L: M'No= 260 PAJ/h

Redukovani

bazni kapacitet

( prilog 22, s1.3):

== 280. 0,90' 0,94' 0,97' 0,67:::: 154 PAJ/h - za tok qDL: MD4:::: M'NoP'2 P2Pl P3:::: ::::260' 0,94 . 0,90 . 0,94 . 0,51 ::::105 PAI/h 4.d - Zajednieka traka

- za tok qCL: MC4;:: MNo PZP'2 P'1 P'3 =

M1,3.4= [qCd + qCp + q\] J [(qCdJM1) + (qCp/M3) + (q\JM4)] ::::: ::::[ 68 + 163 + 55 ] 1 [(68/1100) + (163/330) + (55/154) ] ::::313 PAJ/h M'J.3,4 = [qDd + qDp + qDL] I [(qDiM'l) + (qD/M;3) + (qDdM'4) ] :::: == [28 + 110 + 11 ] 1[(2811000) + (110/338) + (11/105)] ::::325 PAJ/h
71

ZADATAK br. 17 Izvrsiti kapacitativnu analizu nesignalisane T-raskrsnice sa datom saobracajnom slikom (prema skici, sL 17.1).

405_7
45

450

Slika 17.1. Podaci:

- preovladujuca brzina: V = 50 km/h - glavni pravac pod nagibom i = 3% (pad u smeru A-B) - sporedni pravac izveden pod nagibom i = 2% (uspon na prilazu C) - ucesce teskih vozila: a) na glavnom pravcu: 20% teretnih vozila i 7% autobusa b) na sporednom pravcu: 15% teretnih vozila i 6% autobusa
Resenje:

Svodenje na PAl (tabela 1, prilog 22) Ekvivalenti po prilazima: Prilaz A (pad i = -3%): EA

= [1 -

(0,20 + 0,07) ·0,85] + (0,20 . 1,1) + (0,07 ..1,35) = 0,935

Prilaz B (uspon i = + 3%):

72

BB = [1- (0,20 + 0,07) ·1,3] + (0,20 . 2,5) + (0,07 ·4,5) = 1,764 Prilaz C (uspon + 2%); Be = [(1 - (0,15 + 0,06) ·1,2] + (0,15 . 2,0) + (0,06 ·3,0) = 1,428
Vrednosti Prilaz A:
qAd

tokova izrazene u P AJJh: ;;: qAp'

EA EA

q\ (PAJ)
(PAJ)

= 334'

qAd'

0,935 = 312 PAJJh = 46' 0,935:= 43 PAJ/h

Prilaz B: qBp (PAJ) = qBp" EE = 405 "1,764;;: 715 PAJ/h qBL (PAJ) = qBL" EB = 45' 1,764 = 79 PAJ/h

Prilaz C: qed (PAJ) qCL (PAJ)

= qCd· Ee = 134 "1,428 == 191 PAIth = qCL "Ec = 76' 1,428 = 109 PAJ/h
izvrsenja desnih skretanja na

1. korak - Analiza rnogucnosti glavni pravac 1.a -

Protok koji ucestvuje u konfliktu sa posmatranim tokovima

qAd

MH = 0,5

+ qAp

= 23 + 334 = 357 voz/h,

l.b Lc MNo

To;;: 5,5 s (tabela 2, prilog 22) Bazni kapacitet za konfliktni (dijagram, s1.1, prilog 22) tok MNo= M, , PAJ/h,

= M = 770 PAJ/h
1

2. korak - Analiza mogucnosti sa glavnog pravca 2.a -

izvrsenja levih skretanja

Protok koji ucestvuje u konfliktu sa posmatranim tokovima

73

MH = q\

+ qAp = 46 + 334 = 380 voz/h To = 5,0 s (tabela 2, prilog 22)

Bazni kapaeitet za konfliktni (dijagram, sl.1, prilog 22) tok MNo = M2, PAJ/h,

2.b -

2.c -

MNo = M2= 820 PAJ/h

2.d Faktor korekcije (prilog 22, s1.3):

P2 = 1 - ( q\1 M2) = 1 - (79/820) = 0,90

Zajednicka traka: (KB p = 1800)

P"2= 1- {[(1-P2 )]/[l_(qB /KBp)]} = 1- {[(l-O,9 )]I[1-(715/1800)]}= 0,83

3. korak - Analiza mogucnosti glavni pravac 3.a -

izvrsenja levih skretanja sa posmatranim

na

Protok koji ucestvuje u konfliktu tokovima

MH = 0,5 qAd + q\

+ q\ + qBp = 23 + 334 + 45 + 405 = 807 voz/h

3.b 3.e -

To = 6,5 s (tabe1a 2, prilog 22)

Bazni kapacitet za konfliktni (dijagram, sl.l., prilog 22) bazni kapacitet tok MNo, PAJ/h,

MNo = 320 P AJ/h

Redukovani (prilog 22, sl.3)

M3 = MNo P"2 = 320 '0,83 = 266 PAJ/h

3.d Zajednicka traka I [(qCd/M1)

MI,3 = [ qed + q\]

+ (q\/M3)

=
PAJ/h

= [191 + 109] I [(1911770) + (109/266)]

= 456

74

III GBVPA ZADATAKA (SIGNALISANA BASKBSlWCA)

-

Signalni plan
Slucajna raspodela vremena prlstizanja Vremenski gubici Oblikovanje prilaza Tramvajski saobracaj Pesaiiki tokovi na raskrsnici Koordinacija na potezu Kapaciuuivna analiza

ZADATAK hr. 18 Za raskrsnicu prema skici (sl. 18.1), saobracajnoj slid i planu faza, proracunati signalni plan, koristeci Vebsterovu metodu.

870 80 610 290

0 0 "t

360 920 600 150

0 M

840

'"
FAZA
G

fAZA

II

fltoZA

III

FAZA

IV

---ir
c
Podaci:

41

,\.

Ito

r_lr

~
D

Slika 1B.1.

- R = 12 m (poluprecnik zaobljenja ivicnjaka) - B. = 3,3 m (sirina trake) - V ;;;;; km/h (preovladujuca brzina u zoni raskrsnice) 40 - llb = 0,5 (koeficijent bocnog prianjanja)

77

Resenje:

Prema tabeli zavisnosti velicine zasicenog toka od sirine prilaza (videti prilog 7) proizilazi da je qz=1870 PAJ/h. Koeficijenti zasicenja po pojedinoj fazi: I faza: Max qr= qGp (tok G - pravo) = 430 voz/h
Y1 = 430/1870

= 0,22

II faza: . Max qIl =

Yn
qEp

(tok E - pravo) = 610 voz/h

= 61011870 = 0,32

III faza: Max qm = qB (tok B - leva) = 230 vozJh

Ym= 230/1870 = 0,12

IV Faza: Max q]v= q" (tok H -Tevo) = 360 voz/h

Y1V== 360/1870

= 0,19

LYi = Y1 + Yn + Ym + Y1V = 0,22 + 0,32 + 0,12 + 0,19 = 0,85

Duzina trajanja ciklusa odreduje se prema obrascu (prilog 7): C = (1,5 L + 5) 1(1- LYj) Uvrstenjem vrednosti L:Yi= 0,85 dobija se: C= 10L +33

78

Da bi se dobila vrednost vremenskih gubitaka iskazanih kroz velicinu L, potrebno je izvrsiti proracun meduzelenih vremena pri prelasku sa pojedinih faza. Pri prelasku sa I faze na II fazu u konfliktu su tokovi G - pravo i E - pravo, kao i tokovi C - pravo i A - pravo. Pod duzinom konfliktne put anje podrazumeva se udaljenost od zaustavne linije do potencijalne tacke sukoba za vozila koja su pri prelasku datih faza u konfliktu. Dakle, duzine konfliktnih putanja S, i S2 su: S, = R + 2,5 B, = 12 + 8,25 = 20,25 m S2 = R + 0,5 B, = 12 + 1,65 = 13,65 m Potrebno meduzeleno vreme racuna se prema obrascu:
tI_II

= [(Sl -

S2)/V] + 1

Uvrstenjern konkretnih vrednosti dobija se:

t[_11

= [(20,25 - 13,65)/11,11] + 1 = 1,59 = 2 s

Usvaja se vrednost meduzelenog vremena sa I faze na II fazu od 2 sekunde. Pri prelasku sa II faze na III fazu u konfliktu su tokovi E - pravo i B -levo, kao i tokovi A - pravo i F -levo. Vozila koja na raskrsnici skrecu levo krecu se po putanji kruznog luka poluprecnika R' (prema skici na s1.18.2). Prema skici, a za date vrednosti, proizilazi da je: R' ;;;;; + 2 B, ;;;;; + 6,6 = 18,6 m R 12

79

_)

R'

Slika 18.2.

Centar zaokretanja pomeren je za vrednost ~R koja iznosi:

LlR ;;:: ' - (R + 1,5 Bt) R

= 0,5

B,

Sada vredi odnos: y2 + (R + 0,5Bt + 0,5Bt)2 = R-2

Y = [R -2_ (R + Bt)2]O,5

Uvrstenjem konkretnih vrednosti dobija se:

y

= [ 18,62

- 15,32]u,5 = 10,57 m

x;: 2R

+ 3 Bl - Y ;:::24 + 9,9 - 10,57 = 23,23 m

Ova vrednost je ujedno i duzina putanje S1, tj. S1 = 23,23 m Nadalje vaii: sin <p
<p
=

= y/R' = 10,57/18,6

0,568, odakle sledi:

34,60 (0,6 rad)

Duzina putanje S2sada je jednaka: S2 = R' <p = 18,6 . 0,6 = 11,2 m

80

Jos treba proveriti vozila koja skrecu leva na uslove zanosenja skretanju brzinom od 11,11 mls Vz

pri

= (g ~

R,)O.5

= (9,81

. 0,5 '18,6)°.5

= 9,55 mls

Kako je dobijena vrednost manja od 11,11 mls to se bezbedno skretanje moze odvijati pri brzini ad 9,55 mls (34 kmlh).
Konacno, vrednost meduzelenog
tll•HI

vremena je:

= (SlNp)

- (S2/Vz) + 1 konkretnih vrednosti dobija se:

Uvrstenjem
tH_lIl

= (23,23/11,11) - (11,2/9,55) + 1 = 1,92

=2s

Zbog pravilnog geometrijskog oblika raskrsnice i datog plana odvijanja faza, ocito je da je identican proracun meduzelenog vremena i za drugi par konfliktnih tokova. Prema tome, usvaja se vrednost meduzelenog od 2 sekunde. sa II faze na III fazu

Pri prelasku sa III faze na IV fazu u konfliktu su tokovi F - leva i H - levo, te tokovi B -levo i D - levo. Na narednoj skid (s1. 18.3) prikazane su putanje pomenutih konfliktnih tokova. Prema prikazu sa skice, radi odredivanja ugla 8, odnosno udaljenosti medu tackama A i B vaze sledeci odnosi: R' sin 0 = LlR, odnosno sin

o = ARlR~, sin 0 = 0,0887

sledecem:

Sledi da je 0 == 5°, rio kako se radi 0 maloj vrednosti ugla, to se bez velike greske maze aproksimirati udaljenost medu tackama A i B prema AB ;:::R' + 0,5 BI + R

+ LlR, 8tO uvrstenjern konkretnih vrednosti

daje AB

= 33 m.

Radi odredivanja duzine putanja S, i S2 potrebno je odrediti vrednost h, tj. udaljenost od zamisljenog pravca AB do mesta potencijalnog konflikta, odnosno spoja putanja Sl i S2'

81

R'

~~~
R'~R'

Slika 18.3.

[R-2 - (AB/2)2]O,5;;;;[18,62 -16,sz]o,5

= 8,58

Sada je tg cp= [h/(AB/2)] = 8,58/16,5 = 0,52 cp = 28° (0,48 rad) Duzina putanje S2 jednaka je: S2 = R'·cp = 18,6 . 0,48 = 9 m Ukupna duzina punog luka je S, = R'n/2 = 29,2 m Prema tome, putanja S, jednaka je: S, = S, - S2 = 29,2 - 9 = 20,2 m Konacno, vrednost meduzelenog vremena je:
tm.Iv = SI/VkI-

S2Nki + 1= 2,17 = 3 s

Prema tome, usvaja se vrednost meduzelenog vremena sa III faze na IV fazu od 3 sekunde. Pri prelazu sa IV faze na I fazu u konfliktu su tokovi H - leva i Cpravo, kao i tokovi D -leva i G - pravo. Za ove tokove vrednosti putanja SI i S2 vee su izracunate u prethodnim koracima, te iznose:
SI = 11,2 m i S2 = 23,23 m

82

Meduzeleno t,v_l

vreme je: - (SiVp) + 1

= (SINk')

Uvrstenjem konkretnih
trv_!

vrednosti

dobija se:

= (11,2/9,55)

- (23,23/11,11) + 1 = 0,08 ::: Os

Dakle, pri prelasku vreme.

sa IV faze na I fazu nije potrebno

meduzeleno

Konacno je vrednost L: L

= l: ti-(i+l)

:::

2 +2 +3 +0

=7s

Sada je vrednost C

duzine ciklusa:

= 10 L + 33 ::: (10 -7) + 33 = 103 s

po pojedinoj fazi odreduje se

Duzina trajanja zelenog vremena prema sledecem (videti prilog 7):

Zj:::

(Y;lY) (C-L)

Tako su: z, == (YlY)

Z2;::

(C-L) == (0,22/0,85) . 96

= 25 s

(YnN) (C-L) = (0,32/0,85) ·96 = 36 s

(C-L)

Z3 Z4

= (YIU/Y)

= (0,12/0,85)

- 96;: 14 s

= (Y,v/Y) (C-L) ::: (0,19JO,85). 96 = 21 s

83

ZABATAK hr. 19 Za raskrsnicu prema skici na s1. 19.1. potrebno je odrediti verovatnocu da sva vozila pristigla za vreme trajanja crvenog svetla produ raskrsnicu za vreme trajanja zelene faze. Na raskrsnici je dvofazni sistem sa datim planom faza i duzinom ciklusa od 44 sekunde. Vremena trajanja zelenog svetla su:
Zl

= 22

s i Zz

= 18 s
FAZI!. I

260

>

FAZI.

II

~~~

Slika 19.1.

Resenje:

Za vreme trajanja faze zelenog svetla moze da napusti raskrsnicu N vozila prema sledecem (videti prilog 8): z, = 2,1 N + 4,75, odakle sledi N = (z, - 4,75)/2,1 Uvrstenjem konkretnih vrednosti dobija se: N

= (22 -

4,75)/2,1 = 8,21 (8 vozila)

84

Duzina trajanja crvenog svetla u prvoj fazi je: Verovatnoca P(x<8) da se za 22 sekunde
q tc

tel

=C-

ZI =

22 s

na prilazu raskrsnice X

pojavi 8 ili

manje vozila jednaka je:

= L [ e-

(q tjx!Yl (za x

= 0 do

= 00)

Uz zamenu: m =: q t, = (620/3600) . 22 = 3,78 vcait; (prema dijagramu, prilog 20) dobija se trazena verovatnoca i ona iznosi: P(x<8)

= 0,995

Takode, dobija se da se sa verovatnocom od 95% moze ocekivati da ce u navedenom slucaju raskrsnicu napustiti manje od 7 pristiglih vozila.

85

ZADATAK br. 20
Za raskrsnicu prema skici (s1.20.1)sa datim vrednostima tokova po smerovima i planom faza, potrebno je odrediti prosecne i ukupne vremenske gubitke zbog cekanja vozila na prilazima u toku trajanja crvenog svetla.

11+-0

II~A

I~:t.tl
FAZA

I.J~I
FAZA II

I~l

FAZA

III

Slika 20.1.

Na raskrsnici je trofazni sistem (prema prikazu, s1. 20.2) sa duzinom ciklusa od 60 sekundi.

60

;t

F@H:m
....

Zeleno
'"'cl'o;>enu

t.:-::·::·:i.:-::'j Z uto

Stika 20.2.

86

Vrednosti zelenih intervala su prema sledecem:

Zl:::
Z2;;;;: Z3;;;;:

22 12

S
S

14 s

Trajanje mednzelenog intervala za sve faze je 4 sekunde. Velicine protoka po prilazima su prema sledecern:
qA ;;;;: 80 voz/h 3
qB;;;;:

420 vozlh

qc = 320 voz/h qo = 240 voz/h

qE ::: 260 voz/h

qF = 190 voz/h
Resenje:

Trajanje sledecem:
tel
te2

vremena (z, + tmz)

(Z2 (Z3

crvenog svetla po pojedinoj

(22 + 4)

fazi Je prema

=C= C-

= 60 = 60 -

= 34 s = 42 s

+ tmz)

(12 + 4) ::: 44 s (14

tc3

=C-

+ tmz)

= 60 -

+ 4)

Prosecni intervali pristizanja vozila na prilaz su:

thA::: thB

3600/380

= 9,47 s

= 3600/420;;;;: 8,57 s thC = 3600/320 = 11,25 s

tuo

= 3600/240 = 15,00
3600/260

thE:::

= 13,84 s

87

thF= 3600/190;: 18,9 s

Intervali

polaska vozila su (Grinsild, videti priIog 8): vozilo: vozilo: voziIo:

tpl ;: tp2 tp3

1) zaustavljeno 2) zaustavljeno

3,8

== 3,1 s
== 2,7 s

3) zaustavljeno

Broj zaustavljenih

vozila na prilazu je:

N;: (t, + 4,75)/(th - 2,1) Prema tome, broj zaustavIjenih vozila i pripadajuci pojedinom prilazu (videti prilog 8) izgledaju ovako:

koeficijent

k po

NA = (34 + 4,75)/(9,47 - 2,1) = 5,25 voz, ---------------~--------(k = 3,5) NB = (34 + 4,75)/(8,57 - 2,1) = 5,98 voz. ------------------------(k
Nc;:: (34 + 4,75)/(11,25 - 2,1)

= 3,5)

= 4,23 voz. ----------------------(k;: 3,5) ND = (42 + 4,75)/(15,0 - 2,1) = 3,62 voz. -----------------------(k = 3,4) NE;:: (44 + 4,75)/(13,84 - 2,1) = 4,28 voz. ----------------------(k = 3,5) NF = (44 + 4,75)/(18,9 - 2,1) = 2,9 voz. ~-------------------------(k = 3,0)
Ukupno vreme zadrzavanja N vozila je:

T, = N t, - [(N2 th)/2J + [2,1 N (N+l)/2J + 3,7 N - k

Prosecno
~i

zadrzavanje

vozila na prilazu je:

= Tz/Ni
prilaze ukupni i prosecni vremenski gubici su prema -

Za pojedine sledecem: 3,5

= 98,37
tzA

TzA = 5,25·34
s/ciklusu

- [(5,252. 9,47)/2] +[2,1 ·5,25 (6,25)/2] + (3,7·5,25)

=::

= 98,37/5,25

18,7 s/vozilu

88

TzB:O5,98,34

- [(5,982.8,57)/2]

+
- 3,5

[2,1 ·5,98 (6,98)/2] + (3,7,5,98)

= 112,54

s/ciklusu

t"B :: 112,54/5,98 == 18,81 s/vozilu

Tzc= 4,23' 34 - [(4,232'11,3)12] + (3,7" 4,23) - 3,5 +[2,1" 4,23 (5,23)/2] +

= 78,55

s/ciklusu

t"c = 78,55/4,23 == 18,57 s/vozilu

Tzo= 3,62, 42 - [(3,622 ·15)/2] +[2,1· 3,62 (4,62)/2] +
+ (3,7 ' 3,62) - 3,4 == 81,31 s/ciklusu

= 81,3113,62 = 22,46 s/vozilu TzE= 4,28' 44 - [(4,282'13,8)/2] +[2,14,28

tzD

(5,28)/2] +

+ (3,7 . 4,28) - 3,5 == 97,62 s/ciklusu

tzE

== 97,62/4,28 == 22,8 s/vozilu - [(2,g2 , 18,84)/2] +[2,1 ' 2,9 (3,9)/2] +

TzF= 2,9,44

+ (3,7 " 2,9) - 3,0

tzF

= 67,98

s/ciklusu

= 67,98/2,9 = 23,44

s/vozilu

Ukupni gubici u ciklusu (sva vozila koja cekaju):

Tu= LT; = 98,37 + 112,54 + 78,55 + 81,31 + 97,62 + 67,98 == 536,37 s

Ukupni vremenski Prosecni vremenski

gubitak u jednom ciklusu je 536,37 s (8,93 min.) gubitak po vozilu na datoj raskrsnici je:

tv = (L tj)/np , gde je np - broj prilaza

Prema tome: tv == (18,7 + 18,81 + 18,57 + 22,46 + 22,8 + 23,44)/6

= 20,79

89

ZADATAK hr • .21
Za raskrsnicu prema datoj skici (sI21.1) potrebno je definisati duzinu zone postrojavanja za vozila koja skrecu levo. Sistem rada signala je dvofazni, a signalni plan je odreden Vebsterovom metodom. Potrebno je podesiti duzinu zone postrojavanja vozila tako da sarno 5% pristiglih vozila bude ometano pri postrojavanju. Racunati sa prosecnom duzinom vozila od 5 m, te bezbednim odstojanjem pri zaustavljenim vozilima od 1,5 m. Meduzelena vremena za obe faze uzeti da su 3 s.

+-I

Slika 21.1.

Saobracajna slika i plan faza dati su na narednoj skid (51. 21.2).

GIJ
FofIZA II

fAZA

SUka 21.2.

90

Reienje: Potrebna duzina zone za postrojavanje vozila odreduje se prema izrazu (videti prilog 8):

L. "" [(teL + 4,75)/(thL - 2,I)llv , gde SU:

teL - trajanje crvenog svetla za vozila koja skrecu levo, a to je vremecrvenog svetla za drugu fazu (s)

thL- interval pristizanja vozila koja skrecu Ievo (s) I, - duzina vozila (m) Interval pristizanja: thL= lIqL ~ 3600/510 Sadaje:

= 7,05 s

Ls::;; [(teL + 4,75)/4,95]lvs

Prema Vebsterovom metodu, proracun duzine trajanja ciklusa je prema sledecem:
Qlmax

= 820 voz/h Q2max = 510 voz/h

Vrednost zasicenog toka (prilog 8) za pravo je 1800 voz/h, a za leva skretanja je 1400 voz/h. Prema tome, odgovarajuci koeficijenti zasicenja su: Y, :;;; 20/1800 :::: ,45 8 0
Yn

= 510/1400

= 0,36

Y :::: r + Yll Y

L :::

0,45 + 0,36 = 0,81

L = 2 tlIlZ = 2 . 3 == 6 s Duzina trajanja ciklusa: C = (1,5 L + 5)/(1-Y) == (9 + 5)/0,19 = 73,64::::74 s

91

Zelena vremena su:

Z1

= (YrN)(C-L) = (0,45/0,81) ·68 = 38 s q = (YII/Y)(C-L) ;::;0,36/0,81) . 68 = 30 s (

Vreme trajanja crvenog svetla za vozila koja skrecu levo je:
teL

= Zl + tmz = 38 + 3 = 41 s

Broj vozila koja pristignu za vreme crvenog svetla je:

NL

= (41 + 4,75)/4,95 = 9,24 vozila

Duzina puta na kojoj se moze postrojiti 9,24 vozila je: L. = N (l, + 1.) = 9,24 (5 + 1,5) = 60 m Sada, racunom verovatnoce, treba proveriti kolika je verovatnoca da ce za vreme trajanja crvenog svetla pristici vise od 9 vozila. Prcma tome:
qL

= 510/3600 = 0,14 voz/s

t, ;;;:; s 41

m = qL tc = 0,14· 41 = 5,74 vozila U tabeli (prilog 19) za datu vrednost parametra m, te pri x > 9, nalazi se da je P(x > 9) = 0,123 (12 %) Dakle, u 12% slucajeva pristigla vozila koja skrecu levo nece rnoci da budu prihvacena na odredenoj duzini zone postrojavanja od 60 m pa je potrebno da se izvrsi korekcija duzine prema trazenih 5% slucajeva, tj. treba odrediti duzinu zone tako da u 95% slucajeva budu prihvacena sva pristigla vozila. Dakle, u istoj tabeli se odreduje novi broj x" pri kojemu ce biti: P(x > x") = 0,05, a to je x'= 10,3 Konacno je potrebna duzina zone postrojavanja:
L'. = (5 92

+ 1,5) '10,3 = 67 m

ZADATAH br: t4t4 Za raskrsnicu (prema skici, s1. 22.1), protocima po prilazima i planom faza potrebno je proveriti racunom verovatnoce dobijenu vrednost duzine trajanja ciklusa. Primenjen je dvofazni sistem. Za vremenski gubitak pri startu prvog vozila uzeti K = 4,75 s, a za prosecni interval sledenja medu vozilima pri prolasku raskrsnice uzeti t, = 2,1 s.

[IJ
FAlA II ~
Stika 22.1.

fAZA I

Resenje:

Vreme trajanja ciklusa proracunava se prema obrascu (videti prilog 8): C = 2 K/ {[(thl - tp)/th1] + [(th2 - tp)/ttd} -1

Zamenom th = lIq dobija se: C = 2 K/{ [[(lJql) - tp]/(lIql)] + [[(lIq2) - tp]/(lIqz)]} Nakon sredivanja dobija se:
C=2K/[1-tp(Ql+Q2)]

-1

93

Uvrstenjem konkretnih vrednosti, ito: K=4,75 s t, = 2,1

S

ql = 600 vozlh ;;;;; 0,166 vozls

q2 =200 voz/h = 0,055 voz/s dobija se vreme trajanja ciklusa:
C
=

2·4,75/[1

- 2,1 . (0,166 + 0,055)]

= 17,8

Sa opterecenijeg pravca u jednom ciklusu pristize prosecno N, vozila:

N1= C ql

""

17,8' 0,166 = 2,95 voz/ciklusu

Sa sporednog prilaza pristize: N, = C q2 = 17,8' 0,055 = 0,99 voz/ciklusu Raspodela zelenog svetla, bice prema sledecern: z, = (N, tp) + K = (2,95 . 2,1) + 4,75 = 10,95 s
Z2

= (Nz tp) + K = (0,99 . 2,1) + 4,75 = 6,85 s

Uz pretpostavku nailaska vozila na prilaz, po Puasonovoj raspodeli, uz srednju vrednost broja vozila po fazi (1) od N, = 2,95 voz/ciklusu, te uvazavajuci relaciju p(x) = (e?' NX)/x!, dobijaju se verovatnoce da u vremenu trajanja ciklusa na prilaz (1) pristigne sledeci broj vozila: a) ne pristigne nijedno vozilo
p(O) ""

(e-Z,95 . 2,95°)/0!

= e- = 0,051
2,95

b) pristigne jedno vozilo

P(l)

= (e-2,95 - 2,951)/11 = e-2,95. 2,95 = 0,151

94

c) pristignu dva vozila

P(2)

= (e-2,95 . 2,952)/2!

:;;:; 2•95. (2,952/2) ::::0,225 e-

d) pristignu tri vozila

P(3)

= (e-2•95 . 2,953)/3! = e-2,95 . (2,953/6)

; 0,223

Verovatnoca
p(x<3)

da pristigne 3 ili manje vozila jednaka je:

=L Pi ::::p(O) + P(1) + P(2) + P(3)::::0,65 da pristigne vise od tri vozila jednaka je:
::::1 - 0,65 :::: ,35 (35%) 0

Verovatnoca P(x:>3) ::::1

L, P,

Dakle, u 35 % slucajeva (ciklusa) pristici ce na prilaz (1) vise vozila nego sto moze napustiti raskrsnicu za vreme trajanja zelenog svetla, pa se namece potreba korekcije trajanja ciklusa tako da se postigne verovatnoca od 95% da ce pristigli broj vozila biti opsluzen bez zadrzavanja u narednom ciklusu. Potrebno je, nairne, povecati duzinu trajanja ciklusa, a time i trajanje zelenog svetla u prvoj Iazi (Z'l)' Prema tome, novi prosecni broj vozila u ciklusu, uz zadate us love (ql ; 95%), dobija se iz date tabele (videti prilog 19). Iz tabele se dobija novi prosecni broj vozila N'l :::: voz/ciklusu. 6,3 Sada je potrebna nova vrednost ciklusa:

C' == N'I/q, ;;:: ,3/0,166 = 38 s 6

Odnos sledecem:
Z/Z2::::

intervala

zelenog

svetla a po fazama

treba

da je prema

10,95/6,85 ::::1,6 odnosno z, ::::1,6 Zt

Z1::::

Prema tome, dobija se:

14,6 s; Z2

= 23,4

95

ZADATAK br. 23 Za raskrsnicu prema skici (sl. 23.1) odrediti signalni plan na osnovu date saobracajne slike i plana odvijanja faza. Vozila koja skrecu leva ne propustaju se u zasebnim (iskljucivim) fazama. Podaci: -R
- B.
=

12 ill (poluprecnik zaobljenja ivicnjaka) 50 km/h

= 3,5 m (sirina trake)

=

Preovladujuca brzina: V

--~

~;'s~ \"~\
o=-..---/-----~...s.

~I~I

fAZA

~
fAZA II

tr

Slika 23.1.

Rdenje:

Prema planu odvijanja faza, maksimalne vrednosti toka koji se propusta u pojedinoj fazi su:
Qlmax Q2max

= 510 voz/h = 460 voz/h

96

Korekcioni faktori umanjenja protoka zbog istovremenog opsluzivanja vozila koja se krecu pravo i vozila koja skrecu desno (zajednicka traka), odreduju se prema sledecem obrascu (videti prilog 9): fd = [(10 - % vozila koja skrecu desno) . 0,5]/100]

Prema tome je za prvu fazu: % OS

fdl

= (70/510)

-100

= [(10

- % DS)

= 13,7 % . 0,5]1100 = [(10

- 13,7 ) - 0,5]/100

= 0,98

Za drugu fazu: % OS

= (70/460)

- 100

fdZ= [(10 - % OS)

= 15,2 % - 0,5]/100 = [(10 -15,2)

merodavnih protoka

- 0,5]/100

= 0,97

Korigovane
q'1max q'2max

vrednosti fd]

sada iznose:

= qlmax
=

= 510·0,98
= 460
- 0,97

= 500 vozlh

Q2maxfdz

= 448 voz/h

Odnos vremena trajanja zelenog svetla po fazama treba da odgovara odnosu vrednosti maksimalnih tokova po fazama, tj.: z]/0. = q'lmaxl
q'zmax

= 500/448 =

1,12

Duzina ciklusa je: C

= Z1 + Zz + L.s

Radi odredivania duzine ciklusa, kao ivrednosti L, potrebno je proracunati meduzelena vremena tI-I!i tn_!. Kako se propustanje vozila koja skrecu leva obavlja bez posebne faze, to su intervali izmedu ukljucivanja zelenog svetla znatni.

97

Medutim, da bi se mogla odrediti vrednost duzine trajanja to i vrednost L treba izraziti kao funkciju duzine trajanja ciklusa.

ciklusa,

Meduzeleno vreme pri prelasku sa I faze na II fazu sastoji se iz vremena potrebnog za prolazak vozila koja skrecu leva i bezbednog vremena koje se obieno uzima (ls). Zbog podjednakih putanja do potencijalne konfliktne tacke pri prelasku sa jedne faze na drugu moze se zanemariti vremenska razlika poslednjeg vozila koje napusta raskrsnicu i prvog vozila 1Z narednog konfliktnog toka. Tako proizilazi:
tI~1I

= tu + 1, s vozila koja skrecu levo, odnosno prve faze (videti . 2,1] + 4,75

Vreme prolaska prilog 8):

tL_l =

[(qL-] CJ3600)

Analogno
tUI

vredi za vozila koja skrecu levo, tj. za drugu fazu:

u

= {(qL_ Cl3600)
= t1_11+ tn_I
=.

·2,1] + 4,75

Prema tome, ukupno vreme L iznosi: L 2 + (2··4,75) + [( qL-J + qua· C/3600] . 2,1 vrednosti tokova vozila koja skrecu levo po fazama

Za konkretne
qL-I ::::

160 voz/h C)

qL-ll

dobija se: L

= 110 voz/h = 11,5 + (0,1575

S druge strane, vredi: C

= ZI + Z2 + L,

odnosno

ZI

+ Z2 + [ 11,5 + (0,1575 C)]

dobija se:

:=

Sredivanjem
ZI

gornje jednacine

+ 22:::: (0,8425 C) ~ 11,5

=. q'lmax

Nadalje, uz uslov Zt/Zz

ZI

1 q'zmax:::: 500/448 = 1,12, proizilazi:

+ (zI/1,12) = (0,8425 C) - 11,5

98

Daljirn sredivanjem 1,892

se dobija:

z, ==

(0,8425 C)-1l.,5 Zt jednaka:

Kako je vrednost
Zl=

(2,1 N1) + 4,75 N[ = q'lEnu C/3600

Sredivanjem
Z, :::: (0.,2916

se dobija:

C) ... 4,75

Zamenom

se sada dobija:

1,892 [(0.,2916 C) + 4.,75] Iz gornje jednacine,

= (0.,8425 C)

-U,5

sredivanjem

se dobiia;

0.,290.7 C ;;;:: 20.,487, odnosno C :;;;. 70.,4 s ;;;:: s 70.

Sada su vremena
Zt

trajanja zelenog svetla po fazama:

= (0.,2916·70.) + 4,75 == 25,1 = 25 s q= z1/1,12 :;;; 5,1/1,12 = 22,4= 22 s 2

Vrednost ukupnih gubitaka L:

L= 11,5 +- ,(0.,1575 C) Nadalje, vrednosti

= 11,.5 + to,lS7S

- 70.);: 22;6

= 23 s

meduzelenih

vremena su:

tl._n = {[(qL-I C/3600) . 2,1] + 4,75} + 1 tu:! = ([(qt.-II 03600) -2,1]1 + 4.,75) + 1
Uvrstenjem vrednosti C zelena vremena prema sledecem: tr_1I == 12 s
tn_!·=

= 70

s u gornje izraze dobijaju

se medu-

11 s

ZADATAK br. 24 Za raskrsnicu (prema skicama, sl. 24.1 i 24.2) sa datom saobracajnom slikom i planom odvijanja faza, potrebno je proracunati signalni pian, uvazavajuCitramvajski, kao i pesacki saobracaj, koristeci Vebsterovu metodu.

I ~~1~--1~ I EJ ~-l------'t-I
FIroZA I FAZA II FAZII III
'------1

Slika 24.1.

620

410

AA

![@]

"--.[IZQ]
I /

11 1'

290 ~

IUQ]
~O [410[

JI

@:ill
I

4- - -

-.-

~10/h

I--- 12/h

I~·
) I'" 1_

I~

[BQJ

Iilll~

~~

~
Slika 24.2.

14401 ~

100

Podaci: -R - B.

=8m

(poluprecnik

zaobljenja

ivicnjaka)

= 3,2 m (sirina trake) - Vir = 36 kmlh (brzina tramvaja - L; = 30 m (duzina tramvaja)

kroz raskrsnicu)

Meduzelena vremena:
tl_II = 4 s; tIl_III =

4 s; tlII_I = 6 s

Resenje: Maksimalne
Qlmax Q2max Qlmax

vrednosti

tokova po pojedinim

fazama su:

= 510 voz/h
= 510 voz/h = 330 vozlh
protoke

Korekcioni faktori svodenja na merodavne maksimalne po pojedinoj fazi racunaju se prema obrascu (videti prilog 9): fd = [(10 - % vozila koja skrecu desno) 0,5]/100] Procenti vozila koja skrecu desno po fazama i merodavnim masu: - u I fazi: DS = 110/620 = 18 % - u II fazi: DS - u III fazi:

tokovi-

= 80/590 = 14 % DS = 60/390 = 15 %

Prema tome, za prvu fazu:

fdl

= [(10

- 18) ·0,5]/100]

= 0,96

101

Za drugu fazu:
fd2

[(10 -14) . 0,5]/100]

= 0,98

Za trecu fazu:

fd3= [(10 -15) ·0,5]/100] = 0,975

Merodavni
q'lmax q'2max q'3max

tokovi su:

= 510 - 0,96 = 490 voz/h

= 510
. 0,98

= 500 voz/h
= 322 voz/h

= 330

. 0,975

Vrednosti zasicenog toka uzimaju se prema sledecem (videti prilog 9):

O, pravo
Qz lcvo

= 1700 vozlh

zel.

= 1400

voz/h zel.

Prema tome, koeficijenti

iskoriscenja

prilaza su:

= 490/1700 ;:;:; 0,29 Yn = 500/1700 = 0,30 Ym = 322/1700 = 0,19

Y[ Zbirna vrednost: Zbir meduzelenih Y

= L Y, = 0,29 + 0,30 + 0,19 = 0,78

s

vremena je:

Ltmz

= tr-n

+ tn_III + tIll_] == 4 + 4 + 6 = 14

Prema tome, duzina ciklusa je: C

[(1,5 - 14) + 5]/(1 - 0,78)

= 118 s

102

Trajanje zelenog svetla po pojedinim fazama je:

Zl

= (0,29/0,78) .(118 -

14) = 39 s

Z2::::

(0,30/0,78) . (118 -14) = 40 S

Z3

= (0,19/0,78) . (118 - 14) = 25 s

Za dobijenu vrednost duzine trajanja ciklusa, odnosno vremena zelenog svetla po pojedinim fazama, potrebno je izvrsiti proveru u odnosu na vozila koja skrecu levo, tramvajski i pesacki saobracaj kao i proveru kapaciteta. a) Provera za vozila koja skrecu leva U toku trajanja jednog ciklusa pristigne NLvozila koja skrecu leva: NL = ClthL, gde je: thL- prosecni interval pristizanja vozila koja skrecu leva (s) Interval pristizanja vozila koja skrecu levo uzima se za vecu vrednost toka, tj. za qLmax 150 voz/h = Prema tome NL::: ClthL
thL

= 3600/150 = 24 s

Dakle, u toku jednog ciklusa pristigne:

= 118/24 = 4,91 vozlciklusu

::: 149,8 voz/h (150 vozlh)
S

Za jedan cas pristigne:

qL(H"I)

= 4,91 . (3600/118)

Dakle, duzina ciklusa je dobro odredena skrecu levo, b) Provera tramvaja

ohzirom na vozila koja

U prvoj fazi razmatra se slucaj kretanja tramvaja pravo. Vreme prolaska tramvaja raskrsnicom je:
tT =

(B, + L1r)/Vtr,

103

gde su: B, - sirina raskrsnice (m) L; - duzina tramvaja (m) Vtr - brzina tramvaja (m/s) Prema geometrijskim karakteristikama, sirina raskrsnice je:
B,

= 2 R + 4 B, = 28,8

Prema tome, tr= (28,8 + 30)/10 = 5,8 s Dakle, trajanje zelenog svetla u prvoj fazi dovoljno je za prolazak tramvaja, U trecoj fazi (trajanje zelenog svetla je izvrsiti proveru kad je tramvaj u skretanju.
Z3

= 25 s) potrebno je

Tramvaj skrece po putanji kruznog luka duzine L :;: (nl2) R' pri cemu je poluprecnik skretanja: R' = R + 2,5 B, Pri skretnju moze se usvojiti vrednost brzine skretanja za 20% niza od brzine pri kretanju pravo, pa je vreme skretanja tramvaja:
t, = {[(rr/Z) (R + 2,5 Bt)] + Ltr}/O,8 Vtr

Uvrstenjem konkretnih vrednosti dobija se: ttr= {[(3,14/2) (8 + 2,5' 3,2)] + 30}/8 = 6,89 s Dakle, i za skretanje tramvaja dovoljno je trajanje zelenog svetla u trecoj fazi. c) Provera za pesake u trecoj (najkracoj) fazi: Vreme potrebno za prelazak pesaka pesackim prelazom je prema sledecem:
104

gde su: Lpp - duzina pesackog prelaza (Lpp = 4 B, = 4' 3,2 = 12,8 m), V, - brzina kretanja pesaka (uobicajeno, 1,4 mfs) tdop.- dopunsko vreme (uobicajeno, 3 s)

Prema tome: pesaka,

t, = (12,8/1,4) + 3

= 13 s

Dakle, dovoljno je trajanje

zelenog svetla u trecoj fazi za prelazak

d) Prover a kapaciteta I faza:

Zt = 39

Broj vozila koja mogu proci raskrsnicu u toku trajanja ove faze je:
Nzl

(39 - 4,75)/2,1

= 16,3 voz/zel.

fazi

Za 1 cas to je:

qI = 16,3 . (3600/118)

= 498 vozlh

> ql
odnosu

Dakle, vreme trajanja zelenog svetla u I fazi je dovoljno na opterecenja prilaza prema saobracajnoj slici.
II faza: Zz

= 40 s
- 4,75)/2,1

Broj vozila koja mogu proci raskrsnicu u toku trajanja druge faze je:
NzlI

= (40

= 16,78 voz/zel.
(3600/118)

fazi

Za 1cas to je: qn

= 16,78

= 512 voz/h

> q2

Dakle, vreme trajanja zelenog svetla i u drugoj fazi je dovoljno.

III faza:

ZJ

= 25

Broj vozila koja mogu proci raskrsnicu u toku trajanja trece faze je: Nzm == (25 - 4,75)/2,1 = 9,64 voz/zel. fazi Za 1 cas to je: qnr

= 9,64'

(3600/118) == 294 voz/h < q3

i05

Kako je dobijena vrednost kapaciteta manja od merodavne vrednosti toka, mogao bi se izvesti zakljucak da je nedovoljna duzina trajanja zelenog u trecoj fazi. Medutim, to je prividno, jer se iz plana odvijanja faza vidi da vecina vozila "trece faze" raskrsnicu savladuje vee u toku trajanja prve faze. Kako, pak, prema uslovima kretanja tramvaja i pes aka nema potrebe za toliko dugim vremenom zelenog svetla u trecoj fazi to je neophodno utvrditi broj vozila koji mogu prod u toku prve faze, a trajanje zelenog u trecoj fazi korigovati na rnanju vrednost. Prema tome, za z) se usvaja vrednost merodavna s obzirom na uslove kretanja pesaka, tj. Z'3 = 13 s Konacno je trajanje vremena zelenog svetla po fazama:
Zl

= 39 s

q=40s z,

= 13 s

106

ZADATAH br. 25 Za raskrsnicu (prema skici, sl, 25.1) sa datom saobracajnom slikom, potrebno je uporediti 'kapacitet pre instalisanja signalnih uredaja i posle toga. Duzina ciklusa je 40 s. Geometrijske karakteristike raskrsnice: -r

= 8 m (polupreenik

zaobljenja ivicnjaka)

- B, = 3 m (sirina trake)
- Jlb

= 0,5 (koeficijent bocnog prianjanja)

Slika 25.1.

Ostali podaci: U oba taka (na glavnom i sporednom pravcu) ima 20% teretnih vozila, s tim da je prosecna duzina teretnih vozila 12 m, a putnickih vozila 5 m.

Na sporednom pravcu ima 10 % vozila koja skrecu levo. Preovladujuca brzina je: V = 50 kmJh Vrednosti protoka po prilazima: ql

= 210 voz/h

q2 = 290 vozlh q3 = 90 voz/h q4 =60vozlh

107