POPULACIJA

POJAM POPULACIJE I NJENE OSNOVNE

KARAKTERISTIKE

• Populacija – prostorno i vremenski integrisana

grupa jedinki iste vrste, koja ima zajednički
skup naslednih faktora (genofond), naseljava
određeni prostor, pripada istom ekosistemu u
okviru kojeg su jedinke međusobno povezane
odnosima razmnožavanja
• Osnovna svojstva svake populacije su:
1. jedna, ista vrsta
2. prostorna ograničenost
3. reprodukcija jedinki

• Svaka populacija izložena dejstvu spoljašnjih i

unutrašnjih faktora populacija.
• Svaka populacija se odlikuje odgovarajućom
strukturom i tu strukturu sačinjavaju posebni
elementi strukture populacije.

• Ovi elementi se dele na:

1. formalne elemente: gustina populacije,
prostorni raspored članova, spoljni izgled,
uzrasna struktura i zdravstveno stanje
populacije.
2. funkcionalne elemente: ponašanje
članova, fiziološka sposobnost, sposobnost
produkcije potomaka i sposobnost
preživljavanja, potencijal i tok rasta i njeno
održavanje
DEMEKOLOGIJA
GUSTINA POPULACIJE
•Gustina populacije je kvantitativna zastupljenost jedinki

Gustina populacije predstavlja veličinu populacije u odnosu

na jedinicu prostora

•Opšta gustina - prosečan broj jedinki jedne vrste svedene na

jedinicu čitavog prostora (površine, zapremine)

•Ekološka gustina - se izražava po jedinici stvarno naseljenog

prostora

•Gustina populacije se može iskazati brojem jedinki ali i

njihovom težinom, odnosno biomasom, na jedinicu naseljene
površine ili zapremine životnog prostora.

•Gustina populacije se neprekidno menja i ima neravnomeran

raspored (disperzija) u životnom staništu

•Disperzija populacije predstavlja kretanje jedinki u ili iz

populacije ili areala aktivnosti populacije
Apsolutna gustina populacije – možemo
tačno izbrojati ukupan broj jedinki u jednom
prostoru
Apsolutne metode:
•Cenzus – postupak prebrojavanja jedinki cele
populacije bez obzira na uzrast ili stadijum
razvoja
• Markiranje - sastoji se u obeležavanju
ulovljenih jedinki, njihovom puštanju na
slobodu i ponovnom sakupljanju (lov). Na
osnovu odnosa ponovo ulovljenih markiranih
i nemarkiranih jedinki moće se izračunati
gustina analizirane populacije.
• Metoda kvadrata – se sastoji u utvrđivanju
broja jedinki na određenoj jedinici naseljenog
prostora (probne površine). Veličina probnih
kvadrata zavisi od gustine i disperzije
populacije. Metod koji se veoma često
primenjuje u poljoprivredi
• Relativna gustina populacije – kada moguće
tačno prebrojati jedinke koje čine tu
populaciju. U tim situacijama se koriste neke
relativne metode.

• Relativnom metodom se mogu odrediti

relativna brojnost (abudanca) i indeks gustine
populacije (skale i indeksi u užem smislu)
PROSTORNI RASPORED
• Sve životinjske organizme karakteriše
lokomocija, odnosno promena mesta u
prostoru.

• Kretanje predstavlja reakciju na delovanje

abiotičkih i biotičkih faktora

• Prostorni raspored – raspored jedinki iste

populacije u životnom staništu u datom
trenutku vremena.

• Uslovljen je životnim potrebama i

raspoloživim prirodnim resursim
Ravnomerni raspored

Neravnomeran raspored po principu slučanosti

Neravnomeran grupni raspored, predstavlja

najčešći obrazac
•Kretanje jedniki je povezano sa
ostvarenjem njihovih životnih potreba

•Ispoljavanje životnih aktivnosti,

zadovoljavanje životnih potreba za hranom,
zaklonom i razmnožavanjem, u okviru
određenog dela staništa naziva se areal
aktivnosti.
• Aktivno branjeni deo staništa –
teritorija.
• Teritorijalnost je naročito izražena u
periodu razmnožavanja
Sprečava povećanje populacije iznad
kapaciteta datog prostora
• Gustina populacije se reguliše
kretanjem jedinki u vidu migracija

• Emigracije, imigracije – u jednom pravcu

• Migracije – periodični odlazak i povratak

• Migracije, ograničeno periodično

kretanje u oba smera i može se
izvodite u okviru ili izvan biotopa
• Emigracije, periodično kretanje samo
u jednom smeru
• Imigracije,kada jedinke jedne
populacije nastanjuju lokalitet duge
Rađanje - natalitet
Natalitet predstavlja urođeno svojstvo
populacije da se uvećava

• Natalitet – pozitivan faktor rastenja populacije

• Natalitet – produkcija novih čanova populacije

koji se putem razmnožavanja pridodaju već
postojećim

• Maksimalna mogućnost plodnosti jedne vrste

koja se može ostvariti jedino pod optimalnim
uslovima predstavlja njen potencijal
razmnožavanja ili reprodukcioni potencijal
• Maksimalni (apsolutni, fiziološki)
natalitet (fekunditet, reproduktivni
potencijal) je teorijska maksimalna
produkcija novih jedinki u idealnim
uslovima

• Ekološki (realizovani) natalitet

(fertilitet), koji se ostvaruje pod
konktetnim uslovima sredine, je stvarni
broj rođenih jedinki
• Reprodukcija može imati različitu
brzinu.
• Izražava se brojem rođenih jedinki u
jedinici vremena (danu, mesecu ili
godini)- stopa nataliteta i u odnosu na
broj članova populacije, izražava se
u procentima ili promilima
• Stopa nataliteta je uvek pozitivna,
povremeno je jednaka nuli
 Smrtnost - mortalitet
• Mortalitet – negativan faktor brojnog rastenja populacije
• Broj uginulih članova populacije izražen u jedinici vremena i u
odnosu na ukupan broj članova populacije – stopa mortaliteta

Opšta stopa mortaliteta – ukupan broj uginulih bez obzira na

starost i pol
Specifična stopa smrtnosti - ukupan brog uginulih u odnosu na
pol i starost jedinke

• Minimalna ili fiziološka smrtnost – smrtnost nastala usled

fiziološke starosti (jedinke umiru od starosti), ostvaruje se pod
optimalnim uslovima

• Ekološka ili ostvarena smrtnost – smrtnost nastala u realnim

uslovima i zavisna je od čitavog niza ekoloških faktora.
Uzrasna – starosna- struktura

• Proporcionalni udeo starosnih stupnjeva

koji ulaze u sastav jedne populacije
• U strukturi populacije razlikuju se sledeće
grupe uzrasnih klasa:
- Prereproduktivna (jedinke u fazi razvoja
od oplođenog jajeta do polno zrelog
stadijuma)
- Reproduktivna (polno zrele jedinke sve
dok su sposobne za razmnožavanje)
- Postreproduktivna (traje do smrti)
Faktori koji utiču na promenu
veličine populacije
Faktori pozitivnog Faktori negativnog
rasta populacije rasta populacije
Natalitet Mortalitet
Imigracije Emigracije
•Rast, potencijal i održavanje populacije

•Rast populacije se manifestuje preko

promene gustine i brojnih odnosa

•Potencijal razmnožavanja je osnovni faktor

rasta populacije i ostvaruje se kroz stopu
nataliteta

•Potencijal razmnožavanja – maksimalna

moguća plodnost date vrste koja bi se mogla
ostvariti pod optimalnim uslovima sredine.
•Otpor sredine – kombinovano dejstvo
abiotičkih i biotičkih faktora sredine
• Potencijalna moć rasta populacije
može se izraziti preko biotičkog
potencijala, koji uključuje potencijal
razmnožavanja i stope preživljavanja

• Biotički potencijal predstavlja

kapacitet rasta populacije i označava
unutrašnju brzinu populacionog
rasta
• Biotički potencijal je kvantitativni izraz
dinamičke snage vrste koja se suprotstavlja
otporu sredine.
• Biotički potencijal obuhvata dve osnovne
komponente:potencijal razmnožavanja i
potencijal preživljavanja.

• Biotički potencijal zavisi od:

- Broja mladih u leglu i broja legla u toku
godine
- Preživljavanja prereproduktivnog i
reproduktivnog uzrasta
- Uzrast na kojem počinje reprodukcija
- Trajanje reproduktivnog perioda
• Maksimalna stopa rasta jedne
populacije moguća je samo u
eksperimentalnim uslovima
Tok rasta populacije karakteriše
nekoliko uzastopnih faza:
• Faza pozitivnog rasta
• Faza stacionarnog rasta
• Faza oscilacija i fluktuacija
• Faza negativnog rasta
• Faza iščezavanja
• Faza pozitivnog rasta
- U neograničenoj sredini u kojoj
vladaju optimalni uslovi, a dejstvo
ograničavajućih faktora svedeno je
na minimum, rast populacije je
eksponencijalan i kriva ima oblik
slova J
• Stacionarna faza nastupa posle
pozitivnog rasta gustine populacije u
ograničenom prostoru, kada je
populacija dostigla maksimalni nivo
• Stanje ravnoteže
• Kolebanja brojnosti populacije mogu
se odvijati u pravilnim vremenskim
razmacima kao periodična kolebanja
– oscilacije-
• Ili mogu imati nepravilan tok u vidu
neperiodičnih kolebanja – fluktuacije-
• Svi faktori koji imaju uticaja na
povećanje ili smanjivanje brojnosti
populacije, mogu se podeliti na:
1. faktore nezavisne od gustine (klima)
2. faktore zavisne od gustine, odnosno
brojnosti populacije