PARAMETRI KVALITETA OTPADNIH VODA

-METODE ODREĐIVANJA-
(Interni materijal)
SADRŽAJ ORGANSKIH MATERIJA

Pri utvrđivanju stepena zagađenosti otpadnih voda, posebna pažnja se posvećuje ukupnom sadržaju
organskih materija, prije svega onih, koje se brzo mikrobiološki razgrađuju.

Ukupni sadržaj organskih materija se može odrediti:

1. preko potrošnje oksidacionog sredstva (npr. kiseonika, kalijumdihromata):

- Biohemijska potrošnja kiseonika, BPK (BOD – Biochemical Oxigen Demand),
- Hemijska potrošnja kiseonika, HPK (COD – Chemical Oxigen Demand),
2. direktnim mjerenjem organskog ugljenika:
- Ukupni organski ugljenik, UOU (TOC - Total Organic Carbon)

(Takođe se određuju: ukupna ulja i masti, ugljovodonici porijeklom iz nafte, površinski aktivne
materije, tanin i lignin, ukupna organohalogena jedinjenja)

Za određivanje organskih materija u vodi oksidometrijski, veoma dugo se koristi i utrošak

oksidacionog sredstva, koji služi kao mjera sadržaja organskih materija. Najstarija metoda je utrošak
KMnO4, iako oksidacija ne teče kvantitativno, posebno kod vještačkih organskih materija (takođe
mogu se oksidovati i neke neorganske materije kao Fe2+, H2S, sulfiti, nitriti). Isti slučaj je i sa Na-
hipohloritom.
Praktično potpuna oksidacija skoro svih organskih materija rastvorenih u vodi, a takođe i mnogih
nerastvorenih dešava se primjenom kalijumdihromata u jako kiseloj sredini u prisustvu Ag-sulfata
kao katalizatora i Hg(II)sulfata za maskiranje hloridnog jona. Iz potrošnje dihromata izračunava se
potreba kiseonika za oksidaciju organskih materija do CO 2 i H2O. Azot pri tim oksidacijama prelazi
u amonijumsulfat.

Većina gore navedenih metoda ne pokazuju da li su prisutne organske materije mikrobiološki

degradabilne u prirodnim uslovima, čemu jedino služi BPK metoda.

Biohemijska potrošnja kiseonika (BPK)

BPK je količina kiseonika koja je potrebna mikroorganizmima uzorka vode (ili zasijanoj mikroflori)
da u aerobnim uslovima na temperaturi od 20 0C, u određenom vremenu inkubacije, oksiduju
organske materije u vodi.
Analitički, BPK je masena koncentracija rastvorenog O 2, koja je pod određenim uslovima utrošena
za biološku (biohemijsku) oksidaciju organskih i dijela neorganskih materija u vodi. Standardna
metoda definiše vrijeme inkubacije od 5 dana, čime se određuje tzv. BPK5.
Određivanjem BPK, određuje se zagađenost otpadnih voda i provjerava efikasnost postrojenja za
prečišćavanje.
U svijetu je prihvaćeno da se najčešće određuje BPK 5, tj. potrošnja O2 za 5 dana, iako u tom periodu
nisu sve organske materije oksidovane.

Smetnje koje se mogu javiti pri određivanju BPK:

-
pojava nitrifikacije: otklanja se dodatkom u vodu etilen- ili alil-tiokarbamida
-
nitriti: otklanjaju se razaranjem, dodatkom sulfaminske kiseline ili Na-azida
-
prisustvo toksičnih komponenti: otklanja se adaptacijom m.o. i razblaženjem
Postoje tri metode koje se koriste za određivanje BPK5:
 metoda razblaženja,
 manometrijska metoda,
 kulometrijska metoda.

1. Metoda razblaženja

Uzorcima vode se dodaje tolika količina čiste vode zasićene sa O 2 i sa hranljivim solima da se i
nakon 5 dana u njima može sa sigurnošću dokazati kiseonik Winkler metodom.

Voda zasićena kiseonikom na 200C sadrži 9.2 mg O2/L rastvorenog kiseonika. Pošto se za oksidaciju
organskih supstanci u zagađenoj vodi potroši u toku 5 dana više od ove količine kiseonika, uzorak se
mora razblažiti potrebnom količinom destilovane vode koja je prethodno zasićena kiseonikom i
kojoj su dodane hranljive soli (dodaje se fosfatni pufer, rastvori MgSO4, CaCl2 i FeCl3).
Ako otpadna voda sadrži malo mikroorganizama zbog hlorisanja, visoke temperature ili nepovoljne
pH- vrijednosti, ona se mora nakon prethodne pripreme zasijati sa: mikroorganizmima iz kanalskog
sadržaja; ili mikroorganizmima adaptiranim na sastav analizirane vode; ili nizvodno iz rijeke gdje se
ulijevaju otpadne vode (ovdje su mikroorganizmi već adaptirani zbog dugotrajne izloženosti istih
toksičnim materijama) Dodaje se 1-2 mL materijala za zasijavanje.

Prethodna priprema vode:

-
otpadne vode koje sadrže kiseline ili baze prethodno se neutrališu na pH 7;
-
ako je otpadna voda obrađivana hlorom, potrebno je višak hlora ukloniti npr. Na-sulfitom;
-
ako voda sadrži suspendovane čestice potrebno ju je prethodno homogenizovati;
-
ako voda sadrži nitrite nakon tretmana, razaraju se sulfaminskom kiselinom.

Razblaživanje se orjentaciono određuje na osnovu utroška KMnO4 (permanganatnog broja).Poželjno

je postaviti više razblaženja za istu otpadnu vodu.

Tabela 1. Stepen razblaženja analizirane otpadne vode preko permanganatnog broja

Permanganatni broj Očekivana vrijednost BPK5 Zapremina otp. vode razblažene
(mg KMnO4/L) (mgO2/L) vodom za razblaženje do 1000 mL
do 15 do 10 250 i 150
15-40 10-30 100 i 75
40-60 20-50 50 i 40
60-120 40-100 30 i 20
120-240 80-200 15 i 10
240-360 160-300 10

Provjera tačnosti razblaživanja:

-
na kraju perioda inkubacije koncentracioja kiseonika u vodi mora biti najmanje 3 mg/L;
-
potrošnja kiseonika za sve vrijeme inkubacije mora takođe biti najmanje 3 mg/L.

Određivanje:
Otpadna voda prethodno pripremljena i razblažena, oprezno se unosi u Winkler boce, koje se zatvore
bez mjehurića i zajedno sa kontrolnim bocama (voda za razblaženje) stavljaju u inkubator na 20 0C u
periodu od 5 dana. Nakon toga se odredi sadržaj kiseonika:
-
Winkler jodometrijskom metodom,
-
elektrohemijskom metodom
Određivanje

U nemogućnosti pripreme vode za razrjeđenje aeracijom i zasijavanjem destilovane vode, ista se

priprema od vode recipijenta (u našem slučaju - rijeka Vrbas), koja je bogata kiseonikom i koja
sadrži dovoljnu količinu mikroorganizama. Na 1L vode za razrjeđenje, doda se 1 mg/L rastvora
amonijumfosfata (γ = 10 mg/L).
Razblaženje se vrši u menzuri od 1000 mL, u koju se do polovine doda voda za razblaženje, zatim
uzorak, pa se vodom za razblaženje dopuni do 1000 mL.
Ovako pripremljen uzorak se naspe u dvije Winkler boce, gdje se u jednoj kiseonik određuje odmah,
a u drugoj nakon 5 dana inkubacije na 200C.

BPK5 se određuje po izrazu:

BPK5 (mg O2/L) = [(C1-C2)- Vt-Ve (C3-C4)] Vt

Vt Ve
Gdje je C1= konc. rastvorenog O2 u razrjeđenom uzorku odmah [mg O2/L]
C2 = konc. rastvorenog O2 u razrjeđenom uzorku nakon 5 dana[mg O2/L]
C3= konc. rastvorenog O2 u vodi za razrjeđenje odmah [mg O2/L]
C4= konc. rastvorenog O2 u vodi za razrjeđenje nakon 5 dana [mg O2/L]
Ve = zapremina uzorka otpadne vode u mL
Vt = ukupna zapremina smjese (otpadna voda + voda za razrjeđenje) [mL]

Tabela 2. Unošenje eksperimentalno dobijenih podataka

Probe O2 odmah O2 nakon 5 dana
V boce (mL) Na2S2O3 (mL) mg O2/L V boce (mL) Na2S2O3 (mL) mg O2/L BPK5(mgO2/L)
voda za
razrjeđenje
I razrjeđenje
II razrjeđenje
III razrjeđenje

Winkler metoda za određivanje rastvorenog kiseonika Princip metode je u sljedećem:

rastvoreni kiseonik oksidiše u alkalnoj sredini mangan(II)-hidroksid u mangan(IV)-hidroksid.
Kada se rastvor zakiseli u prisustvu kalijum-jodida, oslobađa se elementarni jod u količini
ekvivalentnoj kiseoniku. On se zatim titrira rastvorom natrijumtiosulfata u prisustvu škroba
kao indikatora. Reakcije se mogu predstaviti sljedećim jednačinama:

MnCl2 + 2KOH = Mn(OH)2 + 2KCl

2Mn(OH)2 + O2 = 2MnO(OH)2
MnO(OH)2 + 2KJ + 4HCl = MnCl2 + 2KCl + J2 + 3H2O
J2 + 2Na2S2O3 = 2NaJ + Na2S4O6

Određivanje
Winkler boca se polako napuni uzorkom vode i pažljivo zatvori da ne ostanu mjehurići zraka.
Zatim se u bocu otpipetira najprije 1mL rastvora MnCl 2 i dalje 2mL alkalnog rastvora
(NaOH+KJ). Pipete je potrebno uroniti do dna boce. Boca se zatvori (pri čemu se ne pazi na
prelijevanje uzorka vode), a potom se promućka i ostavi na tamno dok se sav talog ne slegne
na dno. Nakon toga u bocu se pipetom doda 3mL konc. HCl , brzo zatvori i mućka do
potpunog rastvaranja taloga. Potom se iz boce otpipetira 100mL rastvora u Erlenmajer tikvicu
od 300mL i titrira standardnim rastvorom Na2S2O3 (c = 0,01mol/L) uz škrob kao indikator, do
nestanka plave boje.

Proračun: Rastvoreni O2 (mg/L) = mL x c x 8 x 1000

100-Vr
c = 0,01 x F(Na2S2O3)
Vr – zapremina dodanih reagensa preračunatih na 100mL uzorka

Elektrohemijska metoda određivanja rastvorenog kiseonika se provodi pomoću kiseonik-

osjetljive membranske elektrode polarografskog ili galvanskog tipa. Primjena membranskih
elektroda je prikladna metoda za terensko određivanje rastvorenog kiseonika, za jako zagađene i
obojene vode. Metoda je posebno pogodna za vode koje sadrže željezo i supstance koje vezuju jod,
pošto iste mogu da smetaju kod primjene jodometrijske Winkler metode.

Kiseonik-osjetljiva membranska elektroda predstavlja sistem od dvije čvrste metalne elektrode, koje
su u kontaktu sa pomoćnim elektrolitom, odvojenim od uzorka selektivnom membranom. Membrana
je napravljena od polietilena ili flourokarbona (teflon) i praktično je nepropustljiva za vodu i jonske
materije, ali je propustljiva za molekule kiseonika i izvjestan broj drugih gasova.
Dok je kod elektroda galvanskog tipa elektrodna reakcija spontana, kod elektroda polarografskog
tipa potrebno je indikatorsku elektrodu priključiti na izvor struje da bi se polarizovala.
Usljed razlike potencijala između elektroda, izazvane galvanskim procesom ili spoljašnim naponom
(polarografski sistem), kiseonik koji prolazi kroz membranu redukuje se na katodi, dok joni metala
prelaze u rastvor na anodi. Difuziona struja koja se stvara, direktno je proporcionalna brzini
transporta kiseonika kroz membranu i sloj elektrolita, a stoga i parcijalnom pritisku kiseonika u
uzorku na datoj temperaturi, odnosno koncentraciji molekulskog kiseonika.

Kod membranske elektrode polarografskog tipa, katoda je od Au, anoda od Ag, a pomoćni elektrolit
je KCl.

Na katodi dolazi do reakcije:

O2 + 4H2O + 4e  4OH- ,
a na anodi
4Ag+ + 4Cl-  4AgCl + 4e

Nedostaci metode razblaženja

Razblaženjem otpadne vode raste BPK kod voda koje sadrže jedinjenja koja inhibiraju rast m.o.

2. Manometrijska metoda

Prati se smanjenje pritiska u zatvorenom sudu, koje je povezano sa utroškom O 2 iz gasne faze za
biohemijski proces razgradnje organskih materija u izmjerenoj zapremini otpadne vode.
Mikroorganizmi troše kiseonik za oksidaciju organskih materija i nastaje CO 2, koji se apsorbuje u
NaOH stvarajući vakuum koji se instrumentalno očitava kao mg BPK5 (mgO2/L).
Gasometrijske metode mjere promjenu koncentracije gasa u skladu sa zakonom o idealnom gasu
pv=nRT.
Može se mjeriti:
-
promjena pritiska pri konstantnoj zapremini ili
 -
promjena zapremine pri konstantnom pritisku

Rezultati određivanja BPK metodom razblaživanja i manometrijskom metodom za prirodne i otpadne

vode, koje sadrže lako biološki razgradljiva zagađenja su prilično podudarni. Međutim, kod analiza
industrijskih otpadnih voda mogu se dobiti odstupanja, jer metodom razblaženja se razblažuju
toksične komponente ili inhibitori mikrobiološkog rasta, usljed čega se dobije BPK vrijednost,
koja je viša od stvarne.
Osnovne prednosti manometrijske metode su:
 jednostavnost analize, smanjenje troškova analize,
 mogućnost praćenja brzine potrošnje kiseonika,
 lakše je detektovanje prisustva toksičnih komponenata (jer nema razblaženja),
 eliminiše se ometanje određivanja O2, kao što je formiranje mulja na elektrodi,
 lakše upravljanje biološkim procesima prečišćavanja otpadnih voda.

Određivanje
Gradske otpadne vode uglavnom ne sadrže toksične supstance; imaju dovoljno hranjivih soli i
odgovarajućih mikroorganizama, tako da nije potrebno razblaživanje uzorka. (Za uzorke koji su
zagađeni posebnim toksičnim materijama potrebna je prethodna priprema uzorka prema uputstvima.)
Odredi se odgovarajuća zapremina uzorka vode (na osnovu očekivane vrijednosti preko HPK) i
shodno zapremini, izabere se faktor iz tabele priložene uz uputstvo za upotrebu OxiTop sistema.

Zapremina uzorka, mL Mjerne granice, mg/L Faktor NTH 600, kapi

(samo za OxiTop)
432 0 - 40 1 9
365 0 - 80 2 7
250 0 - 200 5 5
164 0 - 400 10 3
97 0 - 800 20 2
43.5 0 - 2000 50 1
22.7 0 - 4000 100 1

Mjerenje
Ispere se mjerna boca uzorkom i potpuno isprazni. Tačno se odmjeri odabrana količina dobro
homogenizovanog uzorka (temperatura uzorka 15-20 0C) pomoću menzure ili priloženih odmjernih
tikvica sa prelijevanjem. Stavi se magnet u bocu, a gumeni dio na grlo boce u koji se pincetom
unesu 2 granule NaOH. Dobro se zavrne OxiTop na bocu i počinje mjerenje istovremenim
pritiskanjem S i M (dvije sekunde) dok display ne pokaže 00. Boca se postavi na mješalicu i u
inkubatoru drži 5 dana na 20 0C, uz kontinuirani miješanje.
Nakon što je temperatura mjerenja dostignuta (najranije nakon 1 sat, a najkasnije nakon 3 sata),
OxiTop automatski počinje mjerenje potrošnje kiseonika i pohranjuje jednu vrijednost na 24 sata u
toku 5 dana.
Da bi se očitala trenutna vrijednost, potrebno je pritisnuti M jednu sekundu, a za očitavanje
pohranjenih vrijednosti nakon 5 dana pritisnuti S (1 s) dok se ne vidi vrijednost na display-u, pa opet
pritisnuti S da se očita sljedeća vrijednost, itd.
Dobijene vrijednosti pretvoriti u BPK5 (mg O2/L) tako što se očitana vrijednost pomnoži sa faktorom
iz priložene tabele.

BPK5 (mg O2/L) = F x očitana vrijednost

Za uzorke koji su zagađeni toksičnim materijama potrebna je prethodna priprema uzorka prema
uputstvu.
3. Kulometrijska metoda

Kiseonik koji se utroši na oksidaciju organske materije u uzorku vode, nadoknađuje se elektrolizom.
Količina potrošenog kiseonika je proporcionalna količini kiseonika proizvedenog elektrolizom, tj.
količini utrošene struje.

Ocjena kvaliteta površinske vode na osnovu BPK5

I klasa  2 mg/L
II klasa  4 mg/L
III klasa  7 mg/L
IV klasa  20 mg/L.

Hemijska potrošnja kiseonika (HPK)

HPK je količina O2 ekvivalentna potrošenom dihromatu za oksidaciju organskih materija i

oksidabilnog dijela neorganskih materija u određenoj zapremini površinske ili otpadne vode koja se
ispituje

HPK se može smatrati kao aproksimativna mjera teoretske potrošnje kiseonika, tj. kao količina O 2
koja se potroši pri potpunoj oksidaciji organskih komponenti u neorganske proizvode.
Značaj vrijednosti HPK zavisi od sastava vode; za gradske otpadne vode je HPK realna mjera
teoretske potrošnje kiseonika jer se veliki broj prisutnih jedinjenja oksidiše (90-100%), dok za vode
onečišćene materijama koje se teško oksidišu pod datim uslovima, HPK vrijednost je nepouzdana
mjera teoretske potrošnje kiseonika.

Metode za određivanje HPK:

1. Otvorena titrimetrijska refluks metoda

2. Zatvorena titrimetrijska refluks metoda
3. Zatvorena spektrofotometrijska refluks metoda

Princip za 1. i 2. metodu je isti: otpadna voda se refluksira sa jakim oksidacionim sredstvom K 2Cr2O7
u 50%-tnoj H2SO4 i nakon 2 sata, titracijom sa standardnim rastvorom feroamonijum- sulfata se
određuje višak neizreagovanog dihromata. Kod 2. metode u reakciju oksidacije ulaze i eventualno
prisutne isparljive komponente. Kod 3. metode se razlikuje samo korak određivanja neizreagovanog
dihromata (ili pak nastalog Cr3+ jona) čija se koncentracija određuje spektrofotometrijski.

Dihromat se redukuje prema jednačini:

Cr2O72- + 14 H+ + 6e → 2 Cr3+ + 7 H2O.

Kao katalizator se koristi Ag2SO4, za oksidaciju teško oksidabilnih jedinjenja. Dodatak HgSO4
sprečava oksidaciju hloridnog jona u hlor.

1. Otvorena titrimetrijska refluks metoda

Dio uzorka vode se refluksira na 148 0C u prisustvu HgSO4, sa poznatom količinom K2Cr2O7 i
katalizatorom Ag2SO4 u jakoj H2SO4 u toku određenog perioda u kome se dio dihromata redukuje
prisutnim oksidabilnim materijama. Preostali dihromat se nakon hlađenja titriše amonijum-
ferosulfatom uz feroin kao indikator. Paralelno se uradi slijepa proba, u kojoj je uzorak ispitivane
vode zamijenjen destilovanom vodom. Izračunava se HPK vrijednost iz količine redukovanog
dihromata (1 mol dihromata je ekvivalentan 1.5 mola kiseonika).

Proračun:

HPK (mg/L)= (a-b)M x 8000

v
gdje su:
a i b - zapremine utrošenog feroamonijum-sulfata za titraciju slijepe probe i probe sa uzorkom, mL,
M - molaritet feroamonijum-sulfata,
V - zapremina uzorka korištena u probi, mL.
Smetnje pri određivanju HPK su:
-
neki neorganski joni se takođe mogu oksidovati, kao nitriti, sulfidi, sulfiti, Fe2+
-
ne oksiduju se sva organska zagađenja potpuno.

Postupak

Prenese se 20 mL uzorka vode (razblaženog po potrebi) u reakcioni balon od 250 mL i doda 10 mL

rastvora kalijum-dihromata (c = 0,04167mol/L). Doda se nekoliko kuglica i dobro promiješa.
Oprezno se doda 30 mL srebrosulfat/sumporne kiseline (10 g Ag2SO4 u 35 mL vode se doda u 965
mL konc. H2SO4) i balon se odmah poveže sa povratnim hladilom. Za 10 minuta reakciona
mješavina se dovede do ključanja i ključanje nastavi narednih 110 minuta, na temperaturi od 148 0C.
Kondenzator se oprezno spere sa malo vode, balon se ukloni i razblaži dest. vodom do 75 mL, a
potom ohladi na sobnu temperaturu.Višak dihromata se titriše feroamonijum-sulfatom (Morovom
soli) (c = 0,25 mol/L), uz 1-2 kapi feroina kao indikatora. Promjena boje će biti oštra, mijenjajući se
od plavo-zelene u crveno-smeđu nijansu. Ako se rastvor po dodatku indikatora odmah oboji u
crveno-smeđu nijansu, potrebno je ponoviti analizu sa manjim alikvotom uzorka. Paralelno se uradi
slijepa proba, u kojoj se uzorak vode zamijeni sa 20 mL destilovane vode.

2. Zatvorena spektrofotometrijska refluks metoda

Princip
Metoda se zasniva na mjerenju optičke propustljivosti uzorka, koji sadrži nastali Cr 3+ jon ili
neizreagovani dihromatni jon. Najčešće se određuje nastali Cr3+, spektrofotometrijski na 620nm.

Određivanje

Blago promućkati sadržaj kivete (kiveta sadrži 2 mL konc. H2SO4 + Ag2SO4 i 0.8 mL 1N K2Cr2O7),
pažljivo dodati 2 mL uzorka (ili odgovarajući alikvot), zatvoriti reakcionu kivetu i snažno
promućkati, pri čemu treba biti oprezan jer sadržaj ubrzo postane vrlo vruć. Zagrijavati reakcionu
kivetu u termoreaktoru 2 sata na 148 0C, nakon čega se kiveta izvadi iz termoreaktora i ostavi da se
ohladi. Nakon 10 minuta hlađenja ponovo blago promućkati kivetu i ostaviti da se polako hladi do
sobne temperature. Nakon hlađenja staviti kivetu na pravilan način u spektrofotometar i očitati
vrijednost za HPK (mg O2/L) po odgovarajućoj metodi shodno priloženom uputstvu.
Ako se BPK5 i HPK jako razlikuju, tj. BPK5/HPK teži nuli, to znači da je teško mikrobiološki
razgradljivo zagađenje otpadnih voda, a ako taj odnos teži 1 onda se radi o lako mikrobiološki
razgradljivom zagađenju.

Određivanje ukupnog sadržaja organskih materija (Utrošak KMnO4)

Ukupne organske materije u vodi određuju se oksidacijom pomoću KMnO4 u jako kiseloj
sredini.Sadržaj ukupnih organskih materija izražava se kao mg KMnO4 koji se utroše za
oksidaciju istih, prisutnih u jednom litru vode.

Određivanje
U potpuno čistu Erlenmajer tikvicu od 500 mL otpipetira se 100 mL bistrog uzorka vode (ili
odgovarajući alikvot), doda 5mL rstvora H2SO4 (1:3) i zagrije do vrenja. Potom se odmah
doda 15 mL standardnog rastvora KMnO4 (c = 0,002 mol/L) i kuha tačno 10 minuta. Proba
mora tokom cijelog vremena kuhanja ostati intenzivno ljubičasta, jer u protivnom je dodana
nedovoljna količina KMnO4, pa treba izvršiti razrjeđenje uzorka.
Nakon 10 minuta kuhanja, u vreli uzorak vode, iz birete se doda 15 mL standardnog rastvora
H2C2O4 (c = 0,005 mol/L). Nakon nekoliko sekundi proba će se obezbojiti i tada se titrira
rastvorom KMnO4 (c = 0,002 mol/L) do slabo ljubičaste boje.

Proračun: Org. materije (mgKMnO4/L) = mL x c x158,03

c = 0,002 x F KMnO4

Ukupna suva materija

Ukupna suva materija predstavlja ukupan sadržaj čvrste materije u uzorku vode, bilo da je prisutna u
suspendovanom, koloidnom ili rastvorenom obliku. Definiše se kao ostatak nakon sušenja uzorka na
103 – 105 0C.
Ukupna suva materija ima svoje frakcije: suspendovane materije, tložive materije, gubitak žarenjem
i žareni ostatak

Suspendovane materije se određuju tako da se određena zapremina uzorka vode filtrira kroz
membranu određenog poroziteta (d = 0,45 μm). Ostatak na membrani (filter papiru) se suši na 103-
105 0C do konstantne mase.

Taložive materije po Imhoff-u

Taložive materije su čestice u suspenziji, koje će se istaložiti pod dejstvom sile gravitacije u toku
određenog vremenskog perioda. Određuju se u taložnicima po Imhoff-u.

Postupak
U taložnik po Imhoff-u nasuti 1000 mL uzorka vode i ostaviti da se taloži 30 minuta.

Očitati nakon 30 minuta:

V taloga = mL taloga / 1000 mL uzorka

Žareni ostatak i gubitak žarenjem

Žareni ostatak predstavlja ukupnu čvrstu materiju nakon spaljivanja u mufolnoj peči u toku
određenog vremena (1 sat) na temperaturi 550±50 0C. Gubitak mase nakon spaljivanja predstavlja
gubitak žarenjem i uslovno se može reći da čini organsku frakciju ukupne suve mase.
Mutnoća vode (Turbiditet)

Mutnoću vode čine suspendovane i koloidne čestice, poput gline, mulja, fino dispergovanih
organskih i neorganskih materija, emulgovanih materija, planktona i drugih mikroskopskih
organizama. Mjerenje turbiditeta nije vezano samo za određivanje sitnih čestica u vodi, već i za
činjenicu da ove čestice štite patogene organizme od dejstava dezinfekcije, posebno ako su organske
prirode.
Turbiditet izražava osobinu suspendovanih i koloidnih čestica da rasipaju i apsorbuju svjetlost.
Postoje dvije metode za mjerenje mutnoće: turbidimetrijska i nefelometrijska

Turbidimetrijsko određivanje mutnoće sa silikatnom zemljom zasniva se na upoređivanju uzorka

vode sa serijom standarnih suspenzija silikatne zemlje, koje se drže u bocama od bezbojnog stakla.
Upoređivanje se vrši bez upotrebe optičkih instrumenata. Jedinica za iskazivanje mutnoće, mjerene
ovom metodom, je mgSiO2/L.

Nefelometrijska metoda se zasniva na efektu disperzije svjetlosti, koja nastaje pri prolasku svjetlosti
kroz uzorak koji sadrži čestice u koloidnom, suspendovanom i emulgovanom obliku. Jačina
dispergovane svjetlosti upravo je proporcionalna mutnoći vode. Mjerenje se vrši tubidimetrom,
upoređujući jačinu dispergovane svjetlosti pri prolasku kroz uzorak, sa jačinom dispergovane
svjetlosti pri prolasku kroz standardnu suspenziju. Kao standardna suspenzija koristi se formazinov
polimer, a koncentracija osnovne suspenzije je 40 NTU. Mutnoća se izražava u nefelometrijskim
jedinicama NTU (Nephelometric Turbidity Unit).
1 NTU = 0,13 mgSiO2/L

Turbidimetar :
Instrument radi tako što se snop zraka infracrvene svjetlosti propušta kroz kivetu sa uzorkom.
Izvor svjetlosti je “high emission infrared LED” sa maksimalnom talasnom dužinom 890 nm, koja
minimizira interferencije kod obojenih uzoraka. Senzor se nalazi pod uglom od 900 u odnosu na
smjer svjetlosti i detektuje količinu svjetlosti dispergovane od strane nerastvorenih čestica u uzorku.
Mikroprocesor te vrijednosti konvertuje u FTU jedinice.
1 FTU (Formazine Turbidity Unit) = 1 NTU (Nephelometric Turbidity Unit)

Električna provodljivost vode

Mjerenje provodljivosti se vrši da bi se odredio stepen mineralizacije vode i odredila rezidua

filtracije (ukupne rastvorljive materije u uzorku vode). Provodljivost se numerički izražava kao
sposobnost vode da provodi struju, Sposobnost zavisi od prisutnih jona, njihove koncentracije,
pokretljivosti, valentnosti i temperature sistema. Internacionalni sistem jedinica (SI sistem)
preporučuje jedinicu za merenje provodljivosti mS/m, pri čemu je 1 mS/m = 10 μS/cm.
Određivanje provodljivosti (mjeri se konduktometrom) je pogodna metoda za brzu detekciju
mineralnog sadržaja u uzorku vode. Rastvori većine neorganskih kiselina, baza i soli su relativno
dobri provodnici, nasuprot organskim molekulama, koje slabo disosuju u vodi, odnosno slabo ili
nikako ne provode struju.
Kalibracija instrumenta se vrši prethodnim mjerenjem provodljivosti standardnog rastvora KCl
(c = 0,01mol/L), koji na 25 0C pokazuje provodljivost od 1413 μS/cm. Elektoda instrumenta se čuva
i ispire u destilovanoj vodi. Prije upotrebe elektroda se kalibriše tako što se uroni u već pomenuti
standardni rastvor , izmjeri se temperatura uzorka i očita provodljivost. Nakon toga se pristupa
mjerenju provodljivosti u uzorku vode.

Koagulacija i flokulacija

Supstance koje čine mutnoću vode tj. suspendovane čestice i koloidno dispergovana jedinjenja,
poput Si-dioksida, glinastih supstanci, organskih boja, proteinskih supstanci itd., su u vodi na pH = 7
najčešće naelektrisane negativno.
Ako se u vodu unesu supstance sa pozitivno naelektrisanim centrima, koji na sebe elektrostatski
privlače negativno naelektrisane čestice iz vode, nastaju krupne pahuljice – flokule, koje se tada
mogu mnogo brže istaložiti od prvobitno prisutnih čestica u vodi.
Pored toga, zbog međusobne neutralizacije naelektrisanja, dolazi i do kontrakcije novonastalih
pahuljica uz gubitak njihovog hidratacionog omotača (gustina im se povećava), što takođe pogoduje
njihovom bržem taloženju.
Ova pojava predstavlja koagulaciju suspendovanih i koloidno dispergovanih sastojaka vode.
Koagulacija je neutralizacija naelekrisanja koloidnih čestica pomoću suprotno naelektrisanih
centara, koje izaziva njihovo ukrupnjavanje i povećanje gustine zbog kontrakcije.
Flokulacija je vezivanje makromolekula flokulacionog sredstva sa većim brojem čestica, tj.
vezivanje pojedinačnih čestica koje imaju veći broj naelektrisanih centara sa više suprotno
naelektrisanih mjesta flokulacionog sredstva, putem tzv. molekulskog premoštavanja.
Nema oštre granice između ova dva pojma, pa se među njima ne pravi razlika u tehnologiji vode, a
često ih nazivaju i primarna i sekundarna flokulacija.

Sredstva za bistrenje flokulacijom:

1. rastvori hemijskih jedinjenja koja u reakcijama sa vodom i sa u njoj prisutnim

jedinjenjima daju nerastvorne taloge (jedinjenja Al i Fe)
2. nerastvorne supstance, koje nakon suspendovanja u vodi bubre , dajući flokule sa većim
brojem + ili - -vnih centara., tzv. polielektroliti

Al2(SO4)3 i FeCl3 najčešće djeluju tako što u vodi grade flokule Al(OH) 3 i Fe(OH)3. Molekulski
gledano, u centru tetraedra se nalaze negativno naelektrisani Al i Fe, jer privlače elektronske parove
iz kovalentne veze -O-H, pa na -OH grupama postoji višak pozitivnog naelektrisanja.

Ovo pozitivno naelektrisanje omogućava elektrostatsko privlačenje između flokula Al(OH) 3 i

Fe(OH)3 i negativno naelektrisanih čestica iz vode, što izaziva njihovu koagulaciju, odnosno
flokulaciju, a zatim i lakše taloženje.

Al-sulfat je najjeftiniji i najčešće se upotrebljava za koagulaciju. U vodi hidrolizuje po jednačini:

Al2(SO4)3 + 6 H2O  2 Al(OH)3 + 3 H2SO4

Pošto se tokom hidrolize oslobađa i H 2SO4, rastvor je kiseo. Al(OH)3 se ponaša amfoterno, tj. gradi
stabilan talog samo u granicama pH = 5.5-7. Na pH = 4.5 on se rastvara dajući Al 3+ u ravnoteži sa
odgovarajućim anionima, dok se na pH=7-8 takođe rastvara dajući aluminatne (AlO 2-) jone, u
ravnoteži sa odgovarajućim katjonima.
Dakle, prilikom rastvaranja u čistoj vodi, ravnoteža se pomjera ulijevo, tj. Al-sulfat gradi bistar
rastvor koji reaguje izrazito kiselo.
Međutim, voda u pravilu, sadrži bikarbonate (Ca, Mg i Na) koji vezuju H + jone nastale disocijacijom
H2SO4, oslobođene hidrolizom Al-sulfata:
 HCO3- + H+  H2CO3 (H2O + CO2),
tako da se pH održava u granicama oko neutralnog. Stoga je moguće taloženje stabilnih flokula
Al(OH)3.
Ako voda ne sadrži dovoljan alkalitet, onda se dodaju bikarbonati, karbonati ili hidroksidi, radi
ostvarivanja gornje reakcije.

Pomoćna sredstva (polielektroliti), koje nakon suspendovanja u vodi bubre imaju u svojoj
strukturi na bočnim lancima, veliki broj naelektrisanih mjesta. Mogu biti:
- sintetski ili prirodni
- mineralni ili organski
- katjonski (sa + naelektrisanjem), anjonski (sa – naelektrisanjem) ili nejonski (podjednaki broj
+ i – naelektrisanja)

A-110 je sintetski polimer na bazi poliakrilamida, koji jako bubri. Koristi se kao pomoćno sredstvo
za flokulaciju, odnosno kao sekundarni flokulant.

Flokulacija koloidno dispergovanih čestica u vodi JAR-testom

Kao uzorak se može koristi otpadna voda ili površinska voda. Ogled se izvodi na uređaju za
flokulaciju (Jar-testeru).
Uslovi flokulacije:
 koagulant: Al2(SO4)3; 1% -tni rastvor
 flokulant: polielektrolit A-110, 0.1%-tni rastvor
 radna temperatura = 15 – 20 0C

Tabela 3. Podaci za Jar test

1 2 3 4 5 6
mg Al2(SO4)3 /L - 10 20 30 40 50
mg Al2(SO4)3 /500 mL - 5 10 15 20 25
mL Al2(SO4)3 / 500 mL - 0.5 1 1.5 2 2.5
mg A110/L - 2 2 2 2 2
mg A-110/500 mL - 1 1 1 1 1
mL A-110/500 mL - 1 1 1 1 1
pH
Turbiditet, FTU

Brzo miješanje: 2 min, 200 ob/min

Lagano miješanje: 5 min, 90 ob/min
Završno miješanje: 10 min, 30 ob/min
Tokom testa flokulacije vizuelno se prati efekat flokulacije: brzina formiranja flokula, veličina
flokula i brzina taloženja.
Nakon miješanja, probe ostaviti da se talože 30 minuta, a potom izmjeriti turbiditet i pH-vrijednost.
Optimalna količina flokulacionog sredstva je ona najmanja količina kod koje su utvrđeni najbolji
efekti flokulacije.
Najbolje efekte flokulacije je pokazala proba br. ...