BAROK

Sam naziv " barok " izveden je od portugalske, odnosno španske riječi barroco
ili barruco koja oznacava biser nepravilnog oblika i manje vrijednosti.
U istoriji umjetnosti postoje dva pristupa baroku. Jedni ga smatraju logičnim
produžetkom renesansnih tradicija, tj zavrsnom fazom renesanse. Drugi su
skloni da u baroku vide antipod humanističkim težnjama – " barokno " je ono
sto je ne uravnoteženo, izvještačeno, bizarno, suprotno estetskim kanonima
renesanse. Za neke barok označava povratak privitivnim izvorima čovječanstva,
jer se, napustajući intelektualni klasicizam , okreće vitalnosti i instinktu kao
pokretačima umjetničkog čina.
Termin barok, kao oznaka epohe izmedju renesanse i klasike koja obuhvata
oko 150 burnih godina, tek početkom 20-tih godina XIX vijeka prihvaćen je u
umjetnosti muzike.
Razlikovanje ranog ( 1600-1630), zrelog (1630-1680), i poznog(1680-1750)
baroka donekle pomaže da se ipak pojedine dosta heterogene pojave u muzici
ovog doba.
Barok kao pravac donio je nova izražajna sredstva, nova shvatanja o mjestu
duhovne muzikei nagli uspon instrumentalne polifonije, koja će dostići u
Bahovim djelima. Pojedinac kao umjetnicki subjekt izbija u prvi plan a
svjetovna muzika doživljava veličanstven uspon. Izgradjuje se nauka o
harmoniji ( nauka o akordima i njihovom povezivanju). U
prvoj polovini XVIII vijeka francuski kompozitor i
teoreticar Žan Filip Ramo objavljuje svoje značajne
teorijske radove iz oblasti harmonije. U njima su data
teorijska resenja razvojnih procesa koji su se odigrali u
muzičkoj praksi onog doba i istovremeno postavljene
teorijske osnove modernog shvatanja harmonije. Iz
vremena baroka imamo moderne tonske rodove dur i moll,
u današnjem smislu riječi. Barok donosi nove oblike –
imstrumentalne i vokalno-instrumentalne muzike.
Žan Filip Ramo
RANI BAROK

Rani barok ( 1600-1630) vezuje se za rađanje prve opere. Grupa umjetnika,

poznata pod nazivom " Firentinaska kamerata " , željela je da obnovi grčku
tragediju. Pod pred postavkom da gu Grci tragediju izvodili kao neku vrstu
deklamacije – govor kroz muziku, oni odbacuju polifoniju i stvaraju novu
tragediju u monodijskom stilu. Pra izvedena opera bila je " Dafne " od Jakopa
Perija.

Međutim njij se danas isključivo pridaje istorijski značaj jer se ni po obliku ni po

sadrzaju ne moze porediti sa onim sto danas nazivamo operom. Kao
najznačajniji autor opere istakao se Klaudio Monteverdi. Njegove se opere i
smatraju kao prvim pravim predstavnicima ovog žanra. Kod njega, rečitativ je
blizak firentinskom, ali se javljaju ansambli – dueti i terceti, kao i madrigalski
horovi. Vrlo inventivno koristi orkestar, koji u to vrijeme i nije bio tako bogat.
Sa Monteverdijevim dijelom počinje oblikovanje opere sa numerama. Dramska
radnja prikazuje se kroz niz zaokruzenih samostalnih djelova. Kao njegove
najpoznatije opere treba izdvojiti : " Krunisanje Popeje " ; " Arijadna i Orfej
".
ZRELI BAROK

U zrelom baroku opera je jedna od vodećih oblika, njeni sastavni djelovi : arija,
recitativ, ansambli i horovi, nalaze se na u osnovi baroknih vokalno-
instrumentalnih formi – oratorijuma, kantate i mise. Virtuozitet vokalnih dionica
barokne opere inspirise razvoj instrumentalnog virtuoziteta i uticaj na stvaranje
koncertnog stila. Na kraju, iz uvodne muzike za operu radja se klasična
simfonija.
U XVII vijeku mnogi instrumenti su usavršeni ili su dobili oblik vrlo sličan
današnjem. To se posebno odnosi na porodicu violina. Čuveni kremonski
graditelj instrumenata Amati i Gvarneri stvorili su primjerke izuzetne
vrijednostii ljepote. U drugoj polovini XVII i
U prvoj polovini XVIII vijeka, najznačajniji garditelj bio je Antonio Stradivari,
čiji instrumenti sve do danas važe za najbolje. Tajna njihove izuzetnosti nije
primarno u obliku, već u izboru i pripremi drveta i naročito u izradi laka. U
baroku su usavršeni i duvački instrumenti : flauta, oboa, fagot. Lovački rog se
takodje usavršava pa u drugoj polovini XVII vijeka postaje umjetnički
instrument.

U zrelom baroku dolazi do usavršavanja

inastrumenata sa dirkama i diferenciranje muzike za orgulje i čembalo.
Početkom XVIII vijeka javljaju se prvi primjerci klavira sa čekićima. Njegovo
usavršavanje potrajalo je stotinak godina. Razvoj instrumentarija omogućilo je
samostalniji život instrumentalne muzike, a takođe izgradnju velikih vokalno-
instrumentalnih formi sa solistima, ansamblima i horovima koje prati orkestar.
KASNI BAROK

U kasnom baroku dolazi do sinteze polionije i homofonije, preovladavaju

instrumentalne forme koje su monumentalnog karaktera, tipična barokna
motoričnost je ne zaobilazna, dalje se izgradjuje koncertni stil. To je vrijeme
djelovanja dva najveća barokna majstora Baha i Hendla.

OBLICI BAROKA

Barok je kako period nastanka novih i usavršavanja do tadašnjih vokalno-

instrumentalnih ( opera, oratorijum, barokna misa, kantata, pasija) tako i
instrumentalnih oblika( barokna svita, sonata, solistički koncert, fuga, tokata,
invencija, preludijum, končerto groso).

-opera
VOKALNO-INSTRUMENTALNI -oratorijum
OBLICI -barokna misa
-kantata
-pasija
-barokna svita
INSTRUMENTALNI -sonata
OBLICI -solistički koncert
-fuga
-tokata
-invencija
-preludijum
-konćerto grosso
OPERA

Opera je scensko vokalno-instrumentalno djelo, koje se – kao svako dramsko-

sastoji od činova, a ovi od scena. Tekst opere, libreto, moze biti specijalno
napisanza operu, mada se češće obrađuje postojeće dramsko djelo, prilagodjeno
zahtjevima muzike- prije svega skraćenog, jer pjevni tekst traje znatno duže od
govornog.
Mogli bi smo reći da je to drama u kojoj glumci svoje uloge ne govore, već ih
pjevaju uz pratnju orkestra, koji radnju na sceni muzički podcrtava i tako
utpotpunjuje dojam.
Korišćenje muzike u scenskim djelima, samo po sebi, nije predstavljalo
novinu. U srednjem vijekuizvodjene su liturgijske drame i misterije u kojima je
muzika imala značajnu ulogu. Nastanak opere priprema i dramski madrigal XVI
vijekau kojem se ( u horskom izvodjenju) izdvajaju " uloge " pojedinih lica.
Velika popularnost na dvorovima tog doba uživali su uz predstave pastorala,
moreske, baletske prizore. Prva prikazana opera " Dafne " (1597), Firentinca
Jakopa Perija (na tekst Rinučija) u stvari je pastorala.

JAKOPO PERI

Suština promjene u odnosu na tadašnju tradiciju odnosi se na sredstva

izražavanja. Kompozitori prvih opera izgrađuju novi tip odnosa muzike i teksta.
Oni, bar u početku, potpuno odbaciju polifoniju jer smatraju da je u njoj
nemoguće postići stalnu i punu zazumljivost riječi (iz tih razloga ce 250 godina
kasnije Ričard Vagner izostaviti ansamble u svojoj muzičkoj drami! ). Prvi
kompozitori opera odlučuju se, dakle, za monodiju. Sami su nastojali da u
predgovorima za svoja djela protumače bit novog kompozitorskog postupka, pa
je zato u tumačenju moguće osloniti se na njihove vlastite riječi.