U N I V E R ZIT E TUB E 0 G R A DU

I I

Dr inz. DANILO P. RASKOVIC

profesor univerziteta

ZBIRKA ZADAT AKA

IZ MEHANIKE
I
" 'I','
')

I'
j
ZA PRVI STE}JEN STUDIJA NA TEHNICKIM
I,
,I" FAKULTETIMA I V1SIM TEHNTCKIM SKOLAMA
. i?
,"

ZAVOD ZA IZDA VANJE UDtBENIKA

SOCJJALJSTICKE REPUBLIKE SRBTJE
BEOGRAD
,
I ,,!
r'
 1
SADRl,AJ

Ideo - TEKST ZADA TAKA

1. STATlKA
Strana
A) Statika u ravni (zadaci 1.1. do 1.70) ....................................... .. 9
B) Statika u prostoru (zadaci 1.71. do 1.130) .................................. .. 24
C) TcZi~la (zadaci l.UI. do 1.160) ............................................. . 38
D) Trenje (zadaci 1.161. do 1.170) ............................................ .. 44
E) Grafostatika (zadaci 1.111. do 1.200) ...................................... .. 46

n. KJNEMA TIKA
A) Krelanje laeke (zadaci 2.1. do 2.70) .................... " .................. .. 55
B) Obrtanje krutog tela. Transmisioni prenosnici (zadaci 2.71. do 2.100) ........ .. 63
C) ReJativno kre"in~e/Bregasti mehanizmi (zadaci 2.101. do 2.125) .............. . 69
D) Ravno krctanje. ~avni mehanizmi (zadaci 2.126. do 2.175) ................... . 75
E) SJaganje kretanja. Planetski i diferencijalni prenosnici (zadac; 2.176. do 2.2CO) .. 85

m. DINAMlKA
A) Dinamika rna terijalne tacke (zadaci 3.1. do 3.80) ............................. . 93
B) Dinamika materijaJnog sistema. Momenti inercije i centrifugalni me mmti (zadaci
3.81. do 3.100) ....................•....... : ................................. . 102
C) Dinamika krutog tela (zadaci 3.101. do 3.200) .....•.......................... 105

II dee - RESENJA

I. STATIKA
A) S!atika u ravni (zadaci 1.1. do 1.70) .................. . 127
B) Statika u prosloru (zadaci 1.71. do 1.130) ...................... .. 155
C) Tezisla (zadaci 1.136. do 1.160) ............................................ .. 180
D) Trenje (zadaci 1.161. do 1.170) ................................ " ........... . 192
E) Grafostatika (zadaci 1.171. do 1.200) ........................................ .. 195

II. KINEM"A TIKA

Dr in!. DANILO P. RiASKOVIC, Z B IRK A Z A D A T A K A ! Z M B HAN I K B I " IzdnVll~: ZAVOD A) KretaDje taeke (zadaci 21. de 2.70) ......................................... . 223
ZA IZDAVANJE UDZBENIKA SOCIJAUSTICKE REPUBLlKE SRBlJE, Beograd, ObiIieev venae 5{1 " Loktor: B) Obnanje krutog tela. Transmisioni prenosDici (zadaci 2.71. do 2.100) ......•... 242
ZDENKA PLESA • Tchnicki Ulednik: BORA JOVANOVIC" Korektori: VISESLAVA NIKOLIC, MrRJANA'
C) Relativno kretanje. Bregasti mehanizmi. (zadaci 2.101. do 2.125) ........ . 248
LESKOVAC i NADE:tOA PLANOJEVIC ., Rukopis predat u l::tampu oktobra J965-. godine .. Stampanje z;a-
vrscno maja J966. godinc .. Obim: 24112 stamparska tabaka •. Tira!: 4_000 primeraka $ Format: 17x24 CIll. D) Ravno krelaDje. Ravni mehanizmi (zadaci 2.126. do 2.175) ................... . 262
$tampa BEOGRADSKI GRAFlCl<J ZAVOD. Beograd. BuJevar yojvode Mi$iea 17
1 E) Slaganje hetanja. PJan~tski i diferencijalni prenosnici (zadaci 2.176. do 2.200) 295

-/
4

IlL DINAMlKA
Stri:l.fiI.\

A) Dinamika m1terijalne tacke (zadaci 3,1. do 3.80) ................ .... ...... .... 305
B) Dinlmikl m lterija Inog sistema. M~inenti inercije i centrifugalni moment; (zadaci
3.81. do 3.100).................................................... . . . . . . . . .. 324
C) Dinamika krulog tela (zadaci 3.101. do .3.200) ................................ 331

ill deo - TABLICE

Tablica I - Obrasci .................. . 367
Tablica n - Geometrijske i mehanieke Yelicine ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 379
Tablica III - TeZi~ta slika .................................................... 380
Tablica IV - Teiisla tela.......... ...................................... 381
Tablica V - M)menti inercije slika ................................. . 382 PREDGOVOR
Tablica VI - M:Jrnenti inercije tela ..................•.............. 383
Tablica VII - Stepeni, koreni, prirodni logaritmi, reciprccne vrednosl; prirodnih Motto: "Exempla non minus idocunt. quam
brojeva, obim i povrsina kruga ....... . ...............................•. 385 precaepta". Ntwton-Principia
i'ablica VII! - Trigonomelrijske funkcije .................... . 387
Tabli9a IX - a) Znacajne brojoe vredoosti ................................ .. fla zahtev studemta Alasinskog jakulteta u Beogradu prosirio sam i
391
- b) Znaeajne brojne vrednost; ............... . 392 upotpunio prvobilnu malu lilograjisanu 'Zbirku zadataka iz mehanike. OJ'a
zbirka obuhvata 600 zadataka iz slatike, killematike i dinamike, iz :[vake oblasti
po 200 zadalaka, i u skladu je 'sa nastavnim programima iz mehallike Ila prvom
slepenu naslave skoro na svim tehnickim jakuftelima i viSim tehnickim skolama.
Oni su u skladu i sa mojim udtbenieima Mehanika I (slalikaj i Mehallika II
(kinem2tika i dinlmika) za mafillske jakullete.
Zadaci su potpuno proradeni i obu1JI'ataju eeli kurs predvider nastavnim
programom, pn'enstveno za masinske jaku/lele, da bi student; magli na Ol'im pri-
merima da steknu iskustvo za re§avanje i drugih slicl1ilJ zadataka iz, ove oblasti.
Ov; su zadaci vefinom: radeni na I'eibanjima sa swdenlima iii su bili
ispitni zadaci iz mehanike na prvom slepenu naslql'e na masinskim jakuiletima
u Beogrqdu' Novom Sadu, odnosno na MaSinskom odseku TehnickoK jakullela
u Nisu.

12. XII 1964. godine AUTOR

I
Beograd
ZADACI
"

A) STATIKA U

1.1. Na dnu okna nalazi se radnik, tezine 80 kg, koji,.pomoctl. uzeta

prebacenog preko nepom;cnog kotura, podize teret tdine 50 kg. Koliki je
pritisak coveka na tIe okna? Kuliki llajveci teret moze da podignc covek'!
1.2. Remorker vuce u liniji ("bmzdi") tri slepa razlEtih veJ:c'na,
Slepovi sU medusobno povezani uzadima Icoja mogu da izdrze zateznu silu
jacine 300 kg. Vucna s'la propel era remorkera (F) iznosi 2400 kg. Krelanju
remorkera i slepova protivi se olpor vode (otporna sila F,,), koji kod remor-
kera i prvog sJepa iznosi 600 kg, kod drugog slepa 300 kg, a kod treceg
siepa 200 kg. Sa koLko uZadi treba privezati prvi slep za remorker, drugi
sJep za prvi i treci slep za drugi?
1.3. Napadne linije dveju suceljnih sila, velicina 10 kg i 6 kg, grade
ugao 60°. Kolika je velicina rezultante ov:h sila? Kolike ugJove grade napad-
ne linije komponenti sa napadnom linijom rezultante? .

104. Koliki ugao grade napadne Iinije dveju suceljnih sila istih veLc:na
ako njibova rezultanta ima istu velicinu kao j komponente?
~ ~ .
1.5. Silu F = F, treba razloziti na dve Lkomponentc, od kojih je prva
jednaka rezultanti F; = 'it i sa njom gradi ugao c(. Odred: ti velicinu i polo-

zaj druge komponente; F"

1.6. Velicine komponenata· su 3 kg j 4 kg, a velicina rezultante tih
suceljnih sila je 5 kg. Koji ugao grade napadne linije komponenata?
1.7. Silu F. jacine 200 kg, . raz!pziti u dYe komponente, ciji je zbir

velicina 1~ 1+ 1F21 = 450 kg, a napadna linija pive komponente gradi ugao
G( = 30° sa napadnom linijom rezultante.
 10 11

1.8. 'Silu F= F" jaeine 300 kg, treba razloz:ti na dye komponente, A
y
F;
F, i F z , f<rzlike intellziteta I I- I F2 I= 100 kg, tako da prva komponcnta
gradi sa f(;zuitantom ugao a = 45°. KoLki ugao grade napadne linije kGm-
p~nenata? i

1.9. 'Silu F= 100 kg razloziti na dye upravne komponente, X i Y, pod

uslovom d~ njihovc velie.ne stoje U odnosu X: Y = 3 : 4.

1.10. i Vrh B stuba AB, visine. 15 m, tdine 420 kg, pridrzavaju dye "

celicne zatege, CB i DB, vezane za zemlju u tackama C i D, gde su ras-

tojanja AC = 8 m, AD = 20 m. U kom odnosu moraju biti ve1icine sila u za- G
tegama, pod uslovom da stub bude verLkalan? Kolike su veLc:ne tib sila? Slika 1.14. stika 1.15.

1:15:· Kugla, tt!zine G = 10 kg, oslanja se na dye glatke strme ravni,

AO i BO, koje sa horizon tom grade uglove c£ = 30° i f3 = 45°. Izracunati brojne
vrednosti otpora strmih ravni.

1.16. Napadna linija sile F=50kg odseea na koordinatnim osama Ox

i Oy odsecke a = 40 em, b = - 30 em. Izraeunati moment te sile za koordinat-
l-
ni pocetak 0 kao momentnu tatku.
1.17. SlaF(X=4kg; Y=3kg) dejstvuje u tacki N(x=5m; y=2m),
Koliki je moment te sile za koordinatni pocetak 0 kao momentnu tacku?
Za koliko se promeni moment ako se umesto tacke 0 za momentnu taCku
Slika l.! 1. uzme tacka 0' (xo = 2 m; Yo = 1m)?

1.18. SiJa IFI = 5 kg (X = 3 kg; Y = 4 kg) dejstvuje u tacki Nt (6 em;

R, povucene su dye paralelne tetive, 3 em), a sila - F
u tacki N2 (3 em; 2 em), Koliki je mom~nt sprega ovog
upravne na, borizontalni prec~ik OA, 'a na rastojanjima C od sred sta kruga 0'. para sila? Pokazati da se moment sprega ne menja ako se za momentnu tacku
.,; ---?r ~ ---+
Odrcditi rezultantu sila koj~ su predstavljene vektorima OA, OB, OC, uzme tacka 0' (1 em; I em).
-+ -+
OD i OE. 1.19. Napisati jednacinu napadne linije rezultante ravnog sistema
proizvoUnib sila F\ (4 kg; - 3 kg), F2 (-15 kg; 8 kg), F3 (6 kg; 8 kg), F4 (20 kg;
1.12. Odrediti rezultantu sistema suceljnih siJa ~ u tacki 0, cije na-
15 kg) i Fs (3 kg; - 4 kg), koje dejstvuju u napadnim tackama N, (2 em; 2 em),
padne linUS grade sa + Ox-osom ugJove 0;/: F\ (100 kg; 0"), F2 (200 kg; 60°),
N2 (3 em; 2 em), N3 (- 2 em; 3 em), N4 (1 em; - 1 em) i Ns (2 em; - 2 em).
F 3 (JOOkg; ! 900), F4 (l50 kg; 135°), Fs (200 kg; 150°), F6 (400kg; 1800),
F7 (250 kg; ;nOO) i F8 (600 kg; 30(0). 1.20. Kolika mora biti sila F5 u prethodnom zadatku da bi se ravan
I sistem sila sveo na spreg? Koliki je tada moment sprega?
1.13. i Pokazati da je sistem suceIjnih sila Fi u tacki 0, cije napadne
1.21. Racunom i graficki pokazati da s.e tri sile, F, (X, = 4 t; Y, = 3 t),
linije grade sa + Ox-osom uglove 0;, u ravnotezi; F\ (40 kg; 0°), F2 (30 y'2kg;
FZ(X2=4ti Y 2 = -3t) i F3 (X}= -8 t; Y3=O), koje dejstvuju u napadnim
45°), F;(20'kg; 90°), F 4 (l00V2'kg;' 135°), Fs(70kg; 1800 ), F6 (50 kg; 2700) tackama N\ (5 em; 2 em), N 2 (5 em; 6 em) i N3 (8 cm; 2 em) svode na spreg.
iF7 (100y'2kg; 315°), Koliki je moment sprega?
1.14.' ,Kugla, teZine G, Vezana· je uzetom OA za tacku A zida AC i 1.22. Pokazati da je sistem proizvoljnih sila F, (4 kg; 2 kg), F2 (3 kg;
oslanja se na glatku strmu ravan CB. Odrediti sHu u uzetu i otpor ravni - 3 kg), F3 ( -- 2 kg; 5 kg) i F4 ( - 5 kg; - 4 kg), koje dejstvuju u tackarna
ako su poznate vrednosti uglova Cf. i ~. N,(2em; 3 em), Nz(l em; -2cm), N3(3cm; -4em) j N.(-2cm; -2cm),
 12 13

u ravnote.zi. Pokazati da su tada zbirovi momenata svih sila za tri neka- vezani za stap i pod, Odrediti velie'ne
Iinearne tacke, O(Oem; Oem),A(lem; 1 em) i B(2em; -lem), jednaki i karakter' sila u st~povima u ravno-
uuli. teZnom polozaju sistema.
1.23. Dul. straniea pravougaonika ABCDA, duzina AB = CD = b = 8 em,
1.31. Paralelne s:le Fl>' jacine A..-_ _ _...
C_ _ _ _B{---'-_ _-«--+
BC = DA = h = 6 em, dejstvuju sile i;
jacine ?kg; 4 kg; 3 kg i 1 kg, ciji su r
6 kg, - 3 kg, 2 kg i - I kg, grade sa
smerovi od A ka B, od B ka C, od C ka D i od D ka A. Redukovati
sistem ovih sila na srediste 0 pravougaonika. Odrediti poloZaj redukeione
+ Ox-osom t:iedra Oxy ugao 300 i seku
. rezultante i izracunati njen moment za leme A pravougaonika. tu osu u tackama Ni (2 em; 3 em; 4 em
i 5 em). Odrediti vel:Cnu i polozaj na-
Ako su u
1.24. prethodnom zadatku vclicine sila. i, i F3 po 8 kg,
~ -.
sila F2 i F4 Po 4 kg, a smerovi su ostali isti, odrediti na sta ce se svesti
padne linije ovog s:stema parale1nih
Slika 1.30.
sJa.
sistem siJa. Kolike moraju biti veliCine sila F,i 1. da bi. pravougaoriik bio
1.32. Kol"ka mora bili siJa F. u prethodnom 2adatku da bi se s:stem
u ravnotezi?
sila sveo na spreg'! Koliki je tada moment sprega?
1.25. Duz straniea jednakokrakog trap~za A BCD , duzina paralelnih
straniea AB=IOem, CD=4em i krakova BC~DA=5em, visine h=4em, KoLka mora b:ti sila ~ i njena koord'n~ta X4 u odnosu ha tr:edat
dejstvuju sile koje su po intenzitetu jednake duzinama straniea, a smerovi Oxy da bi s'stem sla b:o u ravnotez.? Pokazati~da gu tada zb'rovi mome-
r .'
nata sistema sila za tri nekoLnearne tacke, 0 (~fO), A (I em; 0): i B (2 em;
~ -+ -j. ->
su AB, BC, CD iDA. Na sta se svodi ovaj ravan sistem sila.?
1.26. U temen:m1 T J (5em; 0) i T 4 (0; -Scm) kruga, poluprecn:ka
2 em), jednaki nuli. _ i~ .
R~5em, dejstvuju sile FJ =X1 =300kg, F.=Y4 =-400kg, au temenima 1.33. Poluga AB, te'line G, duz' ne AB = I, '!'zglobno je yezaria
vertikalni zid, a za kraj B vezano je uze koje j e1prebaceno p~~korm"
T 2 (0; 5 em) i T3 (- Sem; 0) spregovi intenziteta 'ill z = 600 kgem i l}T/3 = -- 100kgem.
tura C na zidu. 0 kraj uleta obesen je teret kzine F. Odreditrv~Ll:in~ tere a '.
Redukovati sistem sila i spregova na srediste kruga 0 - koordinatni pocetak
F, pod us'ovorn da poluga AB bude u ravnotemom polozaju horizontaina,
triedra Oxy.
ako je na njenom kraju B obesen teret tez.ne Gj2. RastojanJe tacaka A i C
J.27. Silu F(X=Okg; Y= -IOkg), koja dejstvuje u tacki N(4cm; 0), jednako je duz:ni poJuge (AC = AB= I).
razloziti u trl komplanarna pravea u ravni Oxy koja prolaze ·kroz tacke .)

N] (0 em; . 0), N z (6 em; 0) i N J (S em; 0), a sa + Ox-osom grade uglove 45°;

90° i 1200
'C
1.28. Momenti sile Fza
tri nekoliriearne tacke, A(2em; 2em), B(4em;
4 em) j C (3 em; - 1 em), jznose J 3 kgem, 15 kgem i 6 kgem. Odrediti jac:nu
sile i polozaj njene napadne linije u odnosu na triedar Ox),.
I.22~ Tanki homogeni disk,
yt teZinetG=}6kg:' poluprecnika (!{.~ a
CD = 10 cm~bno je vezan sa tri A
stapa u tackama A (6 em; 8 em), ,,'
B(-6em; -8cm)i C(6em; -Scm).,,':
Pravei stapova pr:kazani Sil na' Slika 1.33. Slika 1.34.
slici. Odred.ti sile u stapov:ma u
c ravnoteZnom polozaju d'ska. ~
1.30. Stap AB, duzine 2 m, 1.34. Stap AB, duZine /, teiine G, zglobno je Vezan u A za pod, a za
opterecen je teretom F= 100 kg na kraj B privezano je ute koje je ucvrSCeDO u tacki C zida. Odrediti otpor
kraju A. Stap je poduprt sa tri zgJoba i silu u Uletu ako su poznati uglovi ex i ~, koje stap uze grade
. Slika 1.29. stapa, (1), (2) i (3), koji su zglobno sa +Ax-osom (podom).
 14

1.35. 'Stap AB, tezine G, duzine I, opterecen je na kraju B teretom

tezine G12. Za taj kraj vezano je uze koje je prebleeno preko maJog kotura C
na zidu, gde; je AC = h = I. 0 kraj uteta obcsen je tere! F. KoJ ki ugao <p
gradi stap A,B sa zidom u ravnoteznom poJoZaju s:stema? KoLki je tada
otpor zgloba A?
I~
1.39. Stap AB, teline 4 G, dUline 2 f, kruto je vezan u C, AC = CB, sa
~tapom CO, teiine 2 G, duzine h = I, tako da su stapovi upravni. Ovaj kruti
sistem obesen je 0 kariku 0, a na krajevima A i B stapa AB doda!i su
tereti, tetina G i 2 G. Odrediti ugao <p koji gradi stap AB sa horizontalom
u ravnotelnom polozaju sistema.
15

c, 12/

r
lOt 51
D E C
5/ H k
J 5
I
1 I R
I
oi
Slika 1.39. S!ika 1.40.

Slika 1.36.
1.40. Kruzni lueni nosac ABC, poluprecnika R = 10m, sa tri zgloba,
A, B, C, opterecen je u tackama gornjeg pojasa naznacenim silama. Odrediti
1.36. Stap'AB, tetine I, zglobno je vezan u 0, a krajcm otpore zg:obova lucnog nosaea.
A oslanja se, na glatki biti odnos alb u ravno-
tcinom poloiaju stapa? 1.41. lednokraka poluga OA, prizmaticnog oblika, konstantnog poprec-
nog preseka, teline G, zg:obno je vczana u 0, i u preseku B, gde je
1.37. .Raznokraki pravougaoni ugaon'k (Ienjr) ABC, dut'ne krakova
j~ OB= r, obden je teret teZine Q. Za kraj A poluge vezano je uze koje je
AB=2BC=~=2b, obesen je ozglob A. Odredti koliki ugao <p gradi krak '~
I
prebaceno preko kotura K, 0 cijem drugom kraju visi teret tdine F, koji
AB ugaon:ka sa vertlkalom U ravnotemom polotaju ugaon ka.
odrzava polugu u horizontalnom ravnoteznom polozaju. Odrediti duzinu po-
luge OA (x = I), pod uslovom da teret F ima najmanju tezinu. Kolika je
tada telina tog tereta F!

I,;
A~======_IS_O__~__~rIB~5_0_~~C

B
B
.0
Q
C c Slika 1.41. SIika 1.42.
Slika 1.37. Slika 1.38.

1.38.~raci raznokrakog ugaonika (lenjira) ABC, duzine BC = b = 1.42. Raznokraka prava' poluga ABC vezana je krajem C zgJobno pomocll
= 2AB= 2 a, ,grade ugao(f.. = 60°. Ugaonik jc jednim krajem obesen za prsten A. po luge CD, za oslonac D i kruto, pomoeu poluge BB', za raznokraku polugu
Kolikl ugao:<p gradi krak BC sa horizontalom u ravnoteznom poloZaju EH, oslonjenu na oslonce E i H. Kolike su sile u pojediniTll delovima sis-
ugaonika? . tem;! poluga ako je 0 kraj A prve poluge obesen teret tezine G = 4 kg'?
16

1.43. Odredite odnose duzina krakova poluga deeimalne Quintenz-vage,

pod uslovom da poloiaj tereta na platformi ne utiee na tacnost merenja vage.

B C
.
0
~ ~
{>
B x A
I
~l
i oslanja se u taeki A na glatki pod, a u tacki B, AB= 2 a,. vezano je
zavrtnjem za pod. Odrediti otpore oslonaca vitia zanemarujuti razmak
izmedu uzeta i strrne ravni.
1.47. Pomo¢U dizalice podize se tere! tdine G = 500 kg. Roluprecnik
17

ravni i obavijeno je oko dobosa vitIa. Simetrieno vitlo je teiine G1 = 300 kg,

'1 bubnja iznosi r= 5 em, a polupreenici podeonih krugova zupcahika su u

~
D G odnosu RdR2 = 1/4, dok je duzina rueice :40, = 1=

.I. \: t
.1
= 25 em. Odrediti silu F kojom treba dejstvovati na

kraju A rue ice upravno na istu da bi se postigJo

=jr",i:+f~
D mirovanje tereta.
H'
5
v/, 2
"
-0---- b
/--- -I
Slika 1.43. SJika 1.44.
3

1.44. Ventil sigurnosti parnog kotla vezan je polugom. BD za polugu

OA, koja se moze obrtati oko zg!oba O. Precnik ventila iznosi IOcm. a
pritisak pare u kotlu je IO atmosfera. Odrediti krak tega ldine G = 50 kg
da bi se ventil sam Ol\'orio pri povecanom pritisku pare u kollu, zanema·
rujuci tdine poluga i ventiJa ako je hak Os= 5 em.
1.45. Ruena presa za sabijanje sena sastoji se iz sistema poluga i
platforme. Na po:ugu OAB, duzine OA=!=lQOem, dejstvuje radnik silom
F= 50 kg upravno na polugu koja moie da se obrce oko nepomicnog zg'o-
Slika 1.47.
ba O. Ova je poluga vezana zategom Be, duiine 50em, za zglob e, kojije
dvema polugama, CD iCE, vezan za nepokretni [oslonac (D) i platformu 1.48. Odrediti potrebnu silu F da bi
prese (P). ~ U poJozaju prese, kada je zatega BC upravna na kraku OB. naka komra odrZala ravnoteZU teretu, tezine G, obdenog
duzine .10 em, i polovi ugao <J DCE, a zglob C je pomeren ulevo za 10 em uslovom da poluga ostane horizontalna. Teiinu
od vertikalnog polozaja ED i ED = 80 em, odrediti silu sabijanja prese. poluge, koturova i uieta zanernariti.

1.49. Kaisni transmisioni prenosnik sa kotu-

rovima, preenika D j = 60 em i D2 = 20 em, ima kotur
zatezae, precnika D 1 • sa srediSlem u 3 , Zatezna°
sila u kaisu, koja je jednaka sa obe strane kotura
zatezaca, iznosi F = 20 kg, a ostvaruje se pomocu
pravougle kolenaste po luge A0 2 3 , Odrediti °
velicinu tereta G koji se mora staviti ni kraj A
rucice AO" duiine 1= 40 em, u !ravnoteZnom
polo2'aju sistema ako su poznata rastojanja
a=40em, b=20cm.
G
1.50. Hod zavrtnja zavojne prese je
Slika 1.45. Slika 1.46.
h = 5 mm, a duzina rueiee je 1= 25 em. Kolika je
1.46. Tere! ldine G=600kg oddava se pomocu uzeta na strmoj potrebna sila F da dejstvuje upravno na kraj ru-
glatkoj ravni, nagibnog ugla preJUa horizontu 60°. Uie je paralelno strmoj eice da bi driala ravnoteiu leretu tdine G = 500 kg?

2 Zbirka zadaeaka jz mobanike I

18 19

na glatki obli osJonac E. U ravnoteZnom polozilju sistema stapovi grade sa

vertikalama uglove 0; i ~. Odrediti otpore zglobova A i C, otpor oslonca Ei
uzajamni pritisak stapova na mestu oslanjanja D, ako je poznato da je u·
ravnoteznom poJozaju AE=EC= C. OpStt; resenje.
Izracunati brojne vrednosti ako su podaci: 2/1 = Ii = 180 cm, G2 = 2 GJ =
= 80 kg, ~= 20;= 60°.

1.54. Stap AB, duzine 1, tezine G1 = 100 kg, osJanja se u tacki A na

gJatki pod, a kr~jero B na stap CD, duzine 2/, tezine G2 = 2 G1 , koji ~oze
da se obrce oko zgloba C, a u tacki D oslanja se na pod. Krajevi AiD
slapova vezani su uzetom. U ravnoteZnom poiozaju sistema stapovi grade sa
podom uglove C( = 45° i ~ = 60°. Izracunati silu u uzetu, otpore glatkog poda,
otp~r zgloba C i uzajamni pritisak stapova.
Slika 1.51.

kvadratna ploca, tdine 30 kg, oslanja se te-

zid. Za terne B pioce vezano je uze 0 B, du-
line jednake duzini strane pioce (a) koje je drugim krajem, 0, vezano za \y
isti vertikalni zid. U ravnoteznorn polozaju ploce odrediti silu u uzetu i nor~ \
malni otpor glatkog zida. i
].52.! Homogeni poJupr'sten, ldine G, oclnosa poluprecnika r/R = 0,5,
zglobno je: vezan za zglob A. Za teme B vezano je uze koje je prebaceno
preko malog kotura K, postavljenog na isloj horizontali kao i zglob A. 0
kraj uzeta 'obesen je tere! tezine F, koji odrZava ravnotezu poluprstenu. U
ravnotezno/TI poloZaju odrediti velicinu tereta F ako je poznato da je ugao
0;=600 i AK=AB=2R. Koliki je otpor zgloba A? Koji ugao gradi napadna
Iinija otpota zgloba A sa pravom KA (horizontalom)7
Slil<a 1.54. Slika 1.55.

1.55. SupJja polukugla, poluprecnika R, tezine G, sa tezistem u tacki

C, gde je OC=c=R/2, oslanja se na glatki pod. Stap AB, duzine I, tezine
G1 , krajem A oslanja se na unutrasnjost polukugle i na njen rub u tacki D.
U ravnoteznom poloZaju sistema poluprt!cnik OD polukugle gradi sa horizontom
,..1 ugao IX, a sa stapom AB ugao ~. Odrediti te uglove i otpore u tackama

i oslanjanja.

1.56. Zglobne nogare AC i BC, jednakib duzina (1=2 m) i telina

Slika 1.52. Slika 1.53.
I (G = 12 kg), sa zglobom u C osJanjaJu se krajevima A i B na glatki pod. Nogare
II su vezane horizontalnom zategom DE na rastojanju AD = BE= 1/3. 0 tacku V
1.53.: Homogeni stap AB, duiine II> teline G1 , zglobno je vezan u A kraka AC, gde je VC=I/3, obesen je teret tdine F=G/2. Izracunati pritiske

I
i osianja se na drugi homogepi stap CD, duzine 12 , teZine G2 , koji je zglob- nogara na pod, otpor zgloba C i silu u zatezi ako u ravnoteinom polozaju
no vezan h' zglobu C na istoj visini kao i zglob A. Ovaj se stap naslanja nogare grade sa horizontom uglove C( = 75°.
_?'
2'
20 2.1

c o kraj C stapa CD obesen je teret tezine F = G. Za p()znate odnose duzina

AB=AE, DE= CD/) i dati uslov (da su j~dnaki ug'ovi koje grade stapovi
AB i DC sa borizontalama) odrediti otpor zgloba A, otpor oslohea E, slu u
o
uzetu KD i uzajamni prifsak stapova na mestu osJanjanja B.
Izracunati te velic:ne ako je G = 20 kg; a IX = 30°.
c
1.W. Dve homogene kugle, tezina Gj , i= 1,2, poluprecni'ka R;, obe-
sene su pomocu dva
uzeta, OA i DB; 0 tc:.cku· O. Oba uzeta gtade ugao a.
a) Ako je poznato da je OA + R j = OB + R2 = C j da u ravnoteznom po-
lozaju uze OA gradi sa horizontalom ugao <p, odrediti odnos ~tezina kug!i,
A B sile u uzadima i uzajamni pr:t,sak kugli.
b) Jzracunati prethodne vel cine ako su poznate vrednosb G1 = 24 kg,
SJika 1.56. Slika 1.57.
a=30 0 i '1'= 75°.

1.57. Homogeni stap AB, duz.:ne t, tdine G= 6 kg, obeSen je 0 tac-

ku 0 pomocu dva uzeta, OA i DB, iednakih dliZina (OA = DB = d, koja sa
stapom grade jednake uglove, a = 30°. 0 tacku D ~tapa, gde je iB-= ABj3,
obesen je teret, (dine F. U kom odnosu inoraju stajati ,tdine stapa i tereta
da bi stap grad:o u ravnoteznom poloz.aju sa horizontalom ugao 'I' = ]5 0 ? Za
date odnose odrediti velic:ne sila u uzadima. i.
I

1.58. Dva homogcna stapa, AC i BD, od istog materijala i istog pop-

recnog preseka, vezana su zglobno u A, B i C, gde su AC= BC= CD. Ovi
stapovi nose disk, poluprecnika R, te;fne G = 12 kg, koji se u tackama D j i
D2 oslanja na ~tapove, gde su CD j = CD 2=AC/3. U ravnoteillom polozaju
s:stema stap AC gradi sa pravom AB ugao a= 30°. Odred:ti otpore zglobova
A:" B i C ako je tezinastapa AC takode G kg.
Slika 1.60. , Slika 1.61.

*:i'~~'f
1.61. Greda AB, duzine 1,5 t, teZine
~,
kg, zglobn()"jeivezana: zglo-
born A za pod: a u tacki E, gde .je BE=lj3 .• 2m, nasla~gt~~~~~a;l[grttu
ECDH. 0 kraJ B grede obden Je tefet tezlDe F=G. HOflzonta]nal:gr~da
- - ,.- :' ~(?:"- "~,,>,'",,
ECDH, raspona CD=I, tdine 2,5G, sa prtpustima EC=I/3,DH!=lj4,oslanja
se na pokrCtno (C) i ntpokretno leziste (D); a na slobodnom kraju (H) nosi
terel tdine F/2. Ako u ravnoteznom polozaju sistema greda AS gradi ugao
a = 60° sa borizontalom, a greda ECDH je horizontalna, odredit~ otpor zglo-
ba A, oslonaea C i D i uzajamni pritisak gred,!.'
D 1.62. PlocicaABC, obiikapravouglog trougla, stranicaAB= a,BC= b= 3 aj4,

Slika1.58. Stika 1.59.

1.59. Stap AB, duzine J, tezme G, zglobno je vezan u A, a drugirn
krajem, B, oslanja se na stap CD, duzille 2/, tezine 3 G. Ovaj se stap osla-
nja na nepokretni oslonae E, a kraj D priddava mu borizontalno liZe KiJ.
teZine~ G, zglobno jc vezana u t~menu A za pod. Teme :C
pridrZava
uze prebaceno preko malog kotma K, 0 cijem kraju visi teret lcline F.
Kotur K se naiazi na vertikali iznad zgloba A _ Koliko mOra b\ti rastojanje
h = AK koturi da hi pri najmanjem teretu F kateta AB plocice' oSlala hori-
zontalna? Za taj sJucaj i vrednosti G = 30 kg, a = 60 em, odrcditi ;velii'inu tere-
ta P i otpor zgloba A,
 22 23

koja je u tacki D zglobno vezana za zid, au· tacki M priddavana zategom

¥ . MN, pod uglom y=2a/3 prema gredi. Ako je MD=I/4 i AE=lj3, odrediti
otpore oslonaca greda, njihov uzajamni pritisak i silu u uietu.
B
1.66. Greda AB, tezine G = 40 kg, duzine 1=2 m, vezana je zglobom A
za pod. Za tacke B i C grede, gde je AC = CB, vezano je uze, dliZine L,
prebaceno preko kotnra K, koji se nalazi iznad A na visini h = AK = I. U
ravnotdnom polofuju sistema greda AB gradi sa vertikalorn AK ugao a = 60°.
Odrediti duzinu uieta L, pod uslovom da je sila u uzetu k = 2 (3 + (3)/3 puta
manja od tezine grede G. Za taj slucaj izraeunati otpor zgloba A.

Slika 1.63.

1;63. Stap AB, dliZirie.l, teiine G=40kg, zglobno je vezan zglobom A

za pod i osli).nja se u tacb C na glatki rub stoIa, gradeci .sa horizontalom
ugao 0: = 60°. 0 kraj B stapa AB obesena je kugla, poluprecnika R = V3 //12, A
tdine 3 G, k;oja se oslanja na stap u tacki D, gde je BD = AC =1/4. U ravno-
teznom poloz.aju sistema odrediti otpor. zgloba A, tacke osianjanja C i silu u
uzetu OB kojim je vezana kugla.
1.64. Za horizontalnu konzolu AB, duzine 1= 2m, tezine G = 48 kg,
zglobno je vezan stap BC, duzine 4//3, tdine 4 G/3, koji se oslanja u tacki
Slika 1.66. Slika 1.67.
D na glatki rub stoia, gde jeBD;"" 3 BCj4, i gradi sa horizontal om ugao
0: = 60°. 0 kraj C stapa BC obesena je pomocu uzeta CO kugla, poluprecnika

R=lj4, tdine G/4, koja se oslanja na stap. Uie gradi sa stapom CB ~o

'10 1.67. Stap AB, duzine 21, tezine 2 G, zglobno je', vezan u A za stap AC,
(3 = a/2 = 30°.; Odrediti otpore .os\onaca sistema i silu u uzelu.
duzine t, tdine G, koji je zglobno vezan u C. 0 kraj B prvog stapa obesen je
teret tdine F = 2 G j vezano je uze BC, koje je drugim krajem \ privezano za
s zglob e. U ravnoteZnom polozaju sistema me je upravno na stap AC, a
stap AB gradi sa horizontalom ugao <po U
tome polozaju odrediti ovaj ugao, otpore 8
zglobova A, C i silu u uzetu Be.
1.68. Stap AB, duzine /, tezine G,
vezan je zglobno u tacki A za glatki pod i
A
oslanja se na glatki valjak, poluprecnika R.
,Slika 1.64. Slika 1.65. Valjak se oslanja n.a isti pod, a njegovo je A
srediste C vezano uzetom, duzine s = AC, za
1.65. KugJa, te:line G = 20 kg, vezana je uzetom SO za vertikalni zid, zglob A. Odrediti silu u uzetu otpO[ Slika 1.68.
zgloba. .
a u tacki E ioslanja se na gredu AB, duZine I, tezine G. Uze SO i greda AB
grade sa vertikalom SA uglove a i ~; (3=4a/3=600. Greda AB krajem B 1.69. Kugla, poiuprecnika R, tdine G, obesena je pornocu uieta OS,
oslanja se TIa· horizontalnu gredu CD, duzine I, tdine 'G, gde je CB= 1/4, duiine s=OS=2R,'o prsten-O.·~Homo-ge~j1 stap~o;r-dU'zl-;;=T~6R~
 24 25

tezine G, Venn je jednim krajem za prsten 0 i oslanja se na kuglu. su p() veEcini jednake (d:jagonalama stranica. Kolika je rezultanta tih triju
Koliki ug:l.O 'P gradi uze OS u ravnoteznom polozaju sistema sa sucelnih sib?
verti kalom?
1.74. S:I::t [\2 kg; 3 kg; 6 kg) dejstvuje u taSki-N (2 em; '2 em; 3 em).
KoJ"ki je mom~nt te sile za koordmatni p0cetak)F tri(dra Oxyz kao mo-
mentnu tacku? Za koi'ko s~ promeni mcment ako umesto mom~ptne tacke 0
i
uzm"Omo momentnu tacku 0' (2 em; -1 em; 1 em)?

1.75. U tacki N(2 m; 3 m; 4 m) dejstvuje sistem sucdn!h siia FI (6 kg;

~

2 kg; 7 kg), F z (- 3 kg; 5 kg; - I kg), is (ng;:'" 4 kg; 2 kg), F; (1-1 kg; 2 kg;

- 3 kg), is(2 kg; I kg; 4 kg) i ~ (- 2 kg; - 3 kg; 3 kg). Odredi~i fczultantu
ovog sistema sucdnih s b. Kol ki je moment svih sill sistema ia momentnu
tacku u' koordinatnom poeetku triedra Oxyz?
,
1.76. Tri laka stapa zglobno su vez:ma u zglobu P (0; 0; 120 em), a
oslanjaju se na glatki pod u taekama A (0; 50 em; 0), B (- 40 ell); - 30 em; 0)
i C (40 em;- 30em; 0). Zglob P je :zlozen dejstvu sile; (X = 160 k~; Y= 120 kg;
Z ~ - 480 kg). Odrediti s Ie u stapovima.
A
Slika 1.69. Slika 1.70.
1.77. Tri stap:t zglobno su veZlllau zglobu P (0; '0; 160 em) i u tac-
kama A (0; 120cm; 0), B (-120em;-150em; 0) i C (J20em;-480em; 0)
1.70. Dve jednake kugle, poluprecnika R, tezina po G, obeSenc su 0 za pod. 0 evor P obesen je terettezine 580 kg.' Odrediti sile h stapovima.
taeku 0 pJIDOCU dva uzeta, OA i OB, jednakih duiina I, ut.:, = UA + AC, =
1.78. Stap AB, duzine 2 t, zglobno
= 1+ R = DC2 • Na te kugle je postavljena treca kugb, istog poluprecnika R, z! b ..-y
je vez1n zglobom A u vertikalni z'.d na i
ali tdine G 3 • U kom su odnosu uglovi 'P i <¥ u ravnoteinom p::Jloiaju
rastojanju OA = I od tacke O. Kraj B
5'stema'l Kotki su uzajamni pritisei kugli i sila u uzetu? KoLka je mogw.':a
stap:!, 0 koji je obesen teret tei:ne 50 kg,
najveca tdina trece kugle da bi se. odrzala ravnoteZa?
pridrzavaju dva horizontalno zategnuta
meta, BC i CD, jednak'h duzina, veza-
nih Zl tacke C i D zida, gde je OC=
B) STATIKA U PROSTORU
= OD =BCf2, BC==BD. Odrediti silu u

stapu AB i sile u uZadima BC i BD.

1.71. Na ·~tacku 0 dejstvuju cetiri sueelne sile koje su odredene svo-
1.79. Tri uzeta vezana su jednim
jim projekeijama na koordinatne osetriedra Oxyz; F, (1 kg; 6 kg; 7 kg).
krajem u tackarna A (50 em; 0; 0), R (0;
F2 (3 kg; 2 kg; - 2 kg), F7 (0; - 3 kg; 9 kg). i F4
(2 kg; 3 kg; 10 kg). Odrediti 50em; 0) i C (150cm; 70cm; 0) plafona,
velicinu rezultante ovog sistema sila i uglove koje njena napadna Iinija gradi a drugim u cvoru P. Duzine uzadi su
sa. koordinatnim osama ortogonalnog triedra Oxyz.
AP=BP=70cm, CP=140cm. 0 evor P
~

1.72. Pokazati da je sistem sueelnih sila Fl (6 kg; - 2 kg; 7 kg), obesena je lampa ldine 17 kg. Odrediti
sile.u uzadima.
F; (- 3 kg; 5 kg; -1 kg), is (2 kg; - 3 kg; 2 kg), ~ (- I kg; 2 kg;- 3 kg),
Slilca 1.78[
I
I

F, (- 2 kg; 1 kg; 4 kg) i ;:: (- 2 kg; .:.. 3 kg; - 9 kg) u ravnotezi. 1.80. Na glatkom horizontalnom podu stoji tronozni stativ od stapova
jednakih duzina. Krajevi stapova vezani su koneima, Ie obrazujv sa stativom
1.73. Pravougli paralelepiped ima iviee duiina 5 em, 6 em i 30 em. U pravilni tetraedar. 0 vrh stMivA nhF..~Fn je terFt te~inF. 11i kg Odrr,dili silt; u stapo-
trima upravnim stranieama, koje se sticu u tacki 0, dejstvuju tri sile koje virna stativa, pritiske tcreta na pod i sile u koncima.
26 27
-+
1.81. :Prostorni sistem sila F t (0; 4 kg; 0), F z (4 kg; 0; 0) i F} (0; 1.88. Pokazati da se sile ~ (0; 0; 2 t), F2 (0; 0; I t), F) (0; 0; - 3 t)
8 kg; 6 kg), :sa napadnim tackama Nt (2 em; 0; 0), N z (0; 2 em; 0) i N3 (0; u napadnim tackama N, (3 m; 0; 0), N2 (0; 4 m; 0) i N3 (0; 0; 3 m) svode
0; 0), redukovati na koordinatni pocetak 0 ortogonalnog triedra Oxyz kao na spreg.
redukciOnu iaCku.
F
1.89. S]e J (0; 3 t; 0) i F2
(0; 0; 4 t) u nap3.dnim tackama Nd2 m;
:Redukovati prostorni sistem sila
!
F. (0; 2 kg; 0), ~ (0; 0; 6 kg), 0; 0) i N2 (0; 3 m; 0) i spreg, momenta 4 tm, . koji dejstvuje u ravni Ozx,
F} (3 kg; 0;,0), sa napadnim tackama N, (2 em; 0; 0), N2 (0; 2 em; 0) i redukovati na koordinatni pocetak 0 triedra Oxyz. Kolka je projekcija glav-
N 3 (0; 0; 1 em), na koordinatni poeetak 0 triedra Oxyz kao redukcionu tacku. nog rriomenta ovog siskma na pravae glavnog vektora?
1.90. Dati sistem sila .u napad-
i.83. Du.z iviea AD i BC pravil-
nim tackama Nt (4 m; 0; 0), N2 (0; 4 m;
nog tetraedra ABCD, duzine a = 12 em,
0) i N3 (0; 0; 2 m) i sistem spregova
dejstvuju sila ,F" jacine 6 kg, i sila ~, redukovati na koordinatni 'pocetak {O
jacine 8 kg. Redukovati ove sile na triedra Oxyz. Vektorski predstaviti glav-
teiiste 0 osnove ABC tetraedra. Ko- ni vektor i glavni moment ovog sistema.
Jikl ugao grade napadna fnija gIav- Koliki ugao grade ova dva vektora?
c nog vektora i nosac glavnog mo- 1.91. Tri uieta Vezana 3U jednim
menta ovih sila? y
krajevima za tacke A (Q; 0; 60 em),
1.84. Pokazati da se prostorni B(60em: 0; 0) i C(50cm; 90em;
B
sistem sila F; (4 kg; 3 kg; ~ 2 kg), 20 em), a drugim krajevima u cvor
P (20 em; 30 cm; 0). 0 cvor je obeSen
F2 (- 3 kg; 2kg; 4 kg), is (- 2 kg; 'f!" teret tei; ne G = 78 kg. Odred; ti velicine
Slika 1.90.
1 kg; 3kg) i F4(lkg;-6kg;-5kg). sila u uietima.
koje dejstvuju u tackama Nt (I em; 1.92. Stap OE, duiine 1= 80 em, CIJU tezinu zanemarujemo, vezan je
:r: - 2 em; 1 cm), N2 (2 em; 3 em; 2 em), zglobno u 0, a za tacke A (0; 20 em, 0) i C (0; 60 em; 0) vezane su zatege
N3 (2em; -2 em; 3cm) i N4 (1 em; koje su pricvrscene u tackama B(30em; 0; 60em) i D(-30em; 0; 20em)
Slika 1.83. 0; 0), svodi na spreg. Koiiki je zida. 0 kraj E stapa obesen je teret, tezine G= 120kg. Odrediti otpoLzglo-
moment sprega7 ba 0 isile u zategama u horizontalnom ravnoteznom poIoiaju stapa.
i

1.85. Na krulo telo dejstvuju spregovi Sill] (6 kgm; - 2 kgrn; 3 kgm),

---). • ---)0 ~

~2 (12 kgm;;- 3 kgm;-4 kgm), ~J (0; 4 kgm; 3 kgrn) i \]]]4' intenziteta 14 kgm,
ciji nosac gradi sa koordinatnim osama ti-iedra Oxyz ugiove ciji su kosinusi
6/7, 3/7 i 2/? Sioziti ove; spregove.
1.86. Paralelne ~ sile 1"
jacine 7 kg, 3 kg, - 4 kg i 1 kg, dejstvuju u r o
tackama N 1 (2m; 3m; 1m), N 2 (lm; 3m; 6m), N 3 (2m; 2m; 3m) i
N4 (5 m; - I'm; 1 m). Napadne linije sila grade sa koordinatnim osama trie- B
dra Oxyz uglove Ciji su kosinusi 2/7, 6/7 i cos y>O. Redt!kovati ovaj pros-
tomi sistem i sila na koordinatni pocetak 0 triedra Oxyz i pokazati da je
vektor glavnog momenta upravan na glavni vektor sistema sila. rr.~'"
x
T ri sile jednakih intenziteta, F J = X, F2 = Y, F3 = Z, x = Y = Z = F,
un. Slika 1.92. Slika 1.93.
dejstvuju u napadnim tackama N J (0; - 3 em; 0); N2 (0; 0;1 em) i N3 (2 cm;
0; 0). Pokaz~ti da je glavni moment ovog sistema sila upravan na glavni 1.93. Kruzna ploea, polupreenika 30 cm, tdine 30 kg, obesena je
vektor. I pomocu tri uzeta za plafon, Ufud su vezana za sam obod ploce, tako da
 28 29

odgovarajuCi poluprecnici grade uglove a= 120°, ~= 1500 i y=900 • Odrediti
s Ie u uiadima u hor:zontalnom ravnoteinom poiozaju pIoce.
1.94. Motorska radilica i2loiena j~
dejstvu sila u cilindrima jednakih vcL-
cina F. Odrediti o(pareoslonaea sfernog
(A) i cilindrienog (B) Ieiista rad.lce.
ra Oxyz. Za teme A plocevezano je ule OA, dUline I. Odrediti sllu U ilzetu
j olpore oslonaca u 'tackama oslanjanja A, BiD aka je OB'~ODi' i XA=Y".
Iz 1.98. Kocka, ivice a = 10 cm, sa sfernim JeZistem u pocetk~ 0 triedra
Oxyz i cilindricnim u tacki A (a; 0; 0) na + Ox-osi, izlozena je dt:jstvu spre-
gova intenzitcta' 60 kgcm u ravni Oxy, 80 kgcm u ravni Oyz i 140 kgcm u
ravni Ozx. Izracunati otpore oslonaca zanemarujuci tezinu koch;, Koliki bi
bili otpori ako bi se uzda u obzir i tdina G· koeke? '
1.99. Tanka kvadratna plocica, iv~ce G, tezine G. poduprta je sa sest
stapova vezan h zglobno Zl pJoCicu, ipod. Odred:ti velcine i kanikter s'la u
stapovima ako oni pod uticajem dejstva s;!a ~ odriavaju ploCicu! \l horizon-
talnom ravnoteZnom polozaju i ako je duzina slapova jednaka iVici pJocice.

SJika 1.94. S!ika 1.95.

F
1.95. PravougJ.oni poklop:le, tdine 10 kg, duzine stranica a =0 80 em,
b=50cm, sa sfemim (A) i clindrienim leiistem (B), odriava u ravnoteinom
polozaju, nagnutcm prema osnovi za ugao a =0 30°, teret tezine F, koji je obeSen
o konae prebacen preko kotura K i v, z:m Z:l poklt pic. Odred ti olpore OS-
lonaca ako je AK = AD = b.
1.96. Pravougaonu ploc~cu, straniea a = 120 em, b = 60 em, sa sfernim (A)
i cijindrienim ltiistem (B), odriava u ravnoteznom horizontaInom p'Jlozaju Stika 1.99. Slika 1.l00.
teret F, obeSen 0 me koje je preko kotura K (0; 0; 120 em) vc·zano za Ierne Cplo-
1.100. Tanka trougaona ploe'ca, obl'ka jednako~.nicnog trbugla, stra-
eice. Odred t1 teZ nu plociee
nice a,tezine G = 24 kg, poduprta je sa sest stapova' iglobno veZln:h ZJ. plo-
zj ako je tezina tereta F = 9 kg.
cicu i pod. Pod uticajem tdine i sle F= G, plocica se nalazi u hofizontalnom
KoLki Sil tad a otpori oslonaca?
ravnotdnom polozaju na v:sini h = a od poda. Ako su pozdate dUline
OA'=A'A"=OD'=D'B=D'B"=a i ugao <p=30o koji gradi praVa OA" sa
+ Ox-osoro, odred:ti v~Lc' ne i karakter s]a u stapov:ma.
1.101. Tanka kvadratna ploci-
co., ivice a, td;ne G, izlozena je

dejstvu sprega sila (1; - F).

PloCicu
J. u vertikalnom rqvnoteznom polozaju,
na udaJjenju [= 4 aj3 od koordinatne
x /~I~'-LLU-'-"-'".uc..w..u.lll" x
ravni Ozx triedra Oxyz, oddava sest
stapova zgJobno vezanih za p10cicu
/
i tu ravan. Odreditiye!iclne i ka-
SJika 1.96. SJika 1.97. rakter sla u stapovima.
].97. Homogena tanka ploca ABD, oblika jednakostranicnog trougla, 1.102. Ploca, obiika pravoug- }.
straniee a, tezine G, oslanja se u tackama A, BiD na koordinatne ravni tried- log paralelepipeda, ivica 4 a i 2 c, Slika 1.101.
30 31

debljine d, (ezine G, opterecena je i silama Fl i F2 jacine 2 G. Ploca je poduprta zglavkasto vezan za zid, gde je BE = 30 em. Odrediti otpore osJonaca siln u
sa sest stapilVa koji su zglavkasto vezani za ploCu i pod i odrmvaju ploCu kosniku n ravnoteznom poloz.ajn sistema.
u horizontaJllom ravnoteZnom polo:fuju na visini h = 2a = 4 d iznad poda. Ako
1.106. Homogenu plocieu ABD, oblika jednakokrakog trougla, osno-
jeb = 3 a, C = a odrediti veliCine i viee AB = 80 em, visine h = 60 em, odrzava nagnntu pod nglom 60° prema
karakter sila u stapovima u
horizontalnoj ravni Axy teret F obesen 0 me prebaceno preko malog kotura
ravnoteznom polo:fuju sistema.
K (0; 0; 80 V3 em). Ako je tdina p\ociee G = 36 kg, odrediti velicinu tereta F
-;- ---,,----- ---- --- i atpore sfernog (A) i eilindricnog lezista (B).
j 'I c~---_
! 5' I
! / I

i Slika 1.102. Slika 1.l03.

!
y
1.103. i Homogena kruzna ploca, poluprecnika R, tdine G, oslanja se
u svom tez!stu (0) na siJjak i zauzima horizontalni poJozaj. Tri konea ve-
zana su za tacku 0 place i 0 njihovim krajevima vise tereli tdina F] = 4 kg,
F2 = 3 kg i F3 = 2 kg. Odrediti uglove koje obrazuju napadne jinije tereta u
ravnoteznom: polozaju sistema.
I
1.104.: Duz iviea AC, BD, CD pravilnog tetraedra ABeD, ivice duzine Slika 1.106. Slika 1.107.

a = 60 em, d~jstvu ju Iri jednake sile F,

jacine 12 kg. Redukavati ove sile na teziste 1.107. Horizontalna tanka pravougaona pJoca OABD, iviea b= 80em,
(0) osnove i ABC tctracdra i odredi!i ugao koji grade glavni vektor i glavni h = 60 em, tezine G = 30 kg, poduprta je sa dva stapa (l) i (2) zategnuta
mament ovqg sistema sila. zategom (3), a vezana je u A sfernim
zglobom. 0 teme 0 placiee obesen je te- zI
ret tdine G/2. Ako je poznato da je i i
zatega nagnuta prema ploci za ugao
0;=45°, da je OK=3b/4 i da se plociea
naJazi na visini H = b iznad pada, odre-
diti silu u zatezi, sile u stapovima i ot-
par sfemog Idista.

S.'===~~~~ 1.108. Tanka plocica ABD, oblika

,
.:t/ jednakokrakog trougla, osnovice AB=
= a = 20 em, visine h = 3 a, tezine G =
'= 96 kg, zglobno je vezana sa sest sta-
Slika 1.104. Slika 1.l05. pova, koji je odrz.avaju u horizontalnom
ravnoteznom polozaju na visini H = 80 em
1.105.: Tanku pravougaanu pIoCu, straniea a=100cm, b=40em, tezine ad poda. Stapovi su zglobno vezani za
G = 12 kg, k~ja moze da se obrce oko sfernog (A) i eilindricnog lezista (B), pod. 0 teme D plociee obeSen je teret B'
odrz.ava u ravnoteznom horizontalnom polo:fuju kosnik DE, koji je u tacki E tdine F, = 2 G/3, a u temenu A dejstvuje Slika !.l08.
 I
32 33

sda F2 , intenziteta GI3 kg. Odrediti yeliCine i karakter sIla u stapoyima u talnom ravnoteinom poloZaju na visini }J = 60 em. Ako su Yeze stapova
ravnoteZnom poloZaJu sistema. za plocu zglaykaste, a poznato je da je 00' = h = 40 em, odrediti sHe u

1.109. Tanka plociea ABCD, oblika jednakokrakog trapeza, paraleJnih
stranica Xi5'= a = 2 boo 120 em, b~· jfc~ visine h = 180 cm, tdine G = 60 kg, zglo!;-
no je poduprta sa sest stapoYa vezanih za pod tako da je u horizontalnom raYno-
teZnom poloZaju, 0 sredinu manje paralelne stranice (P) c.beSen je teret F,
tdine G, a u tacki A dejstvuje u ::melU + Ox-cse sila j~c:ne F13. Ako je
AK = DK' = AB/3 i plocica se nalazi na visini H = 80 em od poda, odrediti
sile u stapoyima.
b/Y
p
I
stapoyima.
1.112. Odrediti silu F kojom treba dejstvovati yertikalnJ na kraj
ruciee CA transmisionog vratiia AB da biisto miroyalo. Pomoc~ bubnja.
;1' poluprecnika r = 10 em, tdine G/2, , gde je G tdina ciJindricnog vratila' AB,
precnika i'12, podize se teret tdine 5 G pomocu uzeta narnotanog .na bubanj
i prebacenog preko kotura K: Kaisnik, poluprecnika R = 2 r, tdine G15,
nasaden je na yratilu u preseku E, gde je BE = 40 em. Sile u kdiseyima su
horizontalne, jaCine FI = G i 2 Fl' Ak9 je duzina vratila AB = 2 m, /.jC = 50 cm,
AD = 60em, gde je D tacka na bubnju sa koje se odmotaya uze, ia nagibni
ugao uieta buboja prema horizootu je a: = 30n, odrediti otpore sfernog (A) i
eilindricnog (B) lezista vratila u ravnoteznorn poloiaju sistema.

D
7
D,.

Slika J.109, Slika !.I 10,

Ii

1.110. Homogena tanka ploca ABD, oblika jednakostranicnog trougla,

stranice a = 60 em, tezine G = 90 kg, poduprta je sa sest stapoya, koji je odr- 1.113. Teska homogena vrata, oblika pravougaonika, duzine b = 120 em,
iavaju u horizontalnom ravnotetnom visine h = 60 em, te:line G = 300 kg, yezana Sil sferni~.4) i cilindricnim le-
y/ poloiaju na Yisini H = 80 em iznad poda. Zislem (B) za osoyinu. AB, oko koje se mogu obrtafi:"Yrata su izaokrenuta
/ Yeze stapova za plocu i pod su zgla v- za, ugao a: = 600 od ravni Ozx i u tom poloiaju ih pridrzava teret iF" obesen

;
~I~lllllal'~~
o kraj uieta prebacenog preko kotura K(b; 0; b) i vezanog za tatku P Yfa-
dejstvu sprega
kaste. PloCa svojoj ,9B
je u jacine = 900
ravni kgem
izlozena ta, gde je BP=DP.Pored teiine, vrata SU u naznacenom poloiaju izloiena i
koji dejstvuje u pozi(vnom sllleru. dejstvu horizontalne sile PI' jacine GI4 kg, koja dejstYuje u tacki 'H na polo-
p -.:;., Odrediti veliCine i karakter sila u ray· yiui ivice DE, uprayno na jyieu. U ravnoteinom poloiaju vrat~, odrediti
noteinom poloiaju sistema, velicinu tereta F2 i otpore oslonaea.

G 1.l1I. Sest stapova zglobno ve-
zanih za pod i zid odriavaju tanku
pravougaonu ploCu, iviea a = 80 cm,
b=60cm, teline G=20kg, opterecenu
Slika 1.111. Ii tacki P teretom tdine G, u horizon-
l.H4. Tanka kyadratna ploCa, IVlee a, tezine G, Yezana je cilindric:-
nim (A) i sfernim lezistem (B) za osovinu AB, oko koje se moze o~ftati. Ploca
je nagnuta pod uglom (I; = 60° prema Bxy-ravni i u tom polozaju i odrZava je'
lize vezano za tacku A (a; 0; 0) i teiiste C ploce. Uze je proV1\ceno kroz
prsten P, koji se nalazi na vertikali kroz B na rastojanju a V3 em iod horizon-

3 Zbirka zadataka iz roehanike ]

talnice Bxy.i U ravnoteznompoloZaju sistema odrediti silu u uzetu
oslonaca. ~pste resenje. Specijalno za podatke: a = 60 em, G = 20 kg.
otpore
,
1
precnilCa R = 10 em, (dine 20 kg, pre-
ko koga je prebaceno uze kojim se,
35

pomocu kotura (K), odrzava ti ravnote-

Iz zi tere! tdine G3 =' 90 kg usled dejstva
vertikalne pritisne sile F na kraj P
fuciee AP kruto vezane za vratilo. Od-
o rediti velieinu sile F ~ko je duzina
ruciee AP = r = 30 em i otpore sfemog
i eilindricnog leZista vratila.

1.119; Horizontalnom silom F na P

obodu locka vitIa odrlava se ravnotda
teretu G koji se podize pomocu bubnja. Slika l.l 18.
Za poznate duzine a, b, c, i poluprecnike r i R, odrediti silu F otpore
sfernog (A) i cifindricnog !ezista (B) vitIa; BO' = c.
(Slika 1.114. Slika U15.
z, F
i
1.115. Tere! feline F, obesen 0 uze prebaceno preko malog kotuni
K(a; 0; 2 d) i vezano za Ierne D, odrlava p 10cicu ABD,oblika jednakokrakog
!
~

~r>- _a :~"_~I_'----J-
!f
pravouglog'tTougla, kateta AB= AD = a, teZine 12 kg, U ravnoteZnom pololaju
pod uglom (f. = 300 prema horizontalnoj ravni Axy. PloCa je vezana sfernim (A)
j eilindricnim lezislem (B) za osovinu AB, oko koje se moze obrtali. U ravno-
teznom poi?zaju sistema odrediti velicinu terela i otpore oslonaea.
__
1.116. PolukruzllU pJoeicu, poJu-
Slika 1.119.
:
Iz precni ka R = 20 em, tezine G = 20 kg,
vezanu sfemim (A) i cilindricnim ldis- 1.120. Izracunati sHu F i otpore oslonaca u prethodnom zadatku ako
~ K.
je vratilo duzine 120 em, feline 60 kg, bubanj duzine 60 em, tdine 40 kg,
i . tern (B) za osovinu AB, oko koje se
postavljen na sredini vratila, teret tezi-
lu~
!.'
moze obrtati, odrlava u ravnoteznom
pololaju, nagnutom Z'l ugao (f. = 60 0 ne G = 300 kg udaljen je od oslonea A
I prema horizontalnoj ravni Oxy, tere! za 50 em, a tocak, poluprecnika R =
! tezine F, vezan za tlZe prebaceno prekb = 5 r= 25 em, gdc jc r poluprecnik bub-
I malog kotura K na Oz-osi, a na ras" nja, udaljen je 40 em od desnog osJon-
o tojanju R V3 em od pocetka 0 tricdra ca B.
Oxyz. U ravnoteznom polozaju sistema
1.121. Horizontalno ceJicno tran-
odrediti velicinu tereta i otpore 0510-
smisiono vrafiJo, speeificne (dine ma-
naca ako je AD=BD. terijala Ym= 7,85 kg/dm3, kruznog pre-.

{!}
1.117. Za koliko ce se prorne- seka precnika d = 100 mm, nosi dva
, Slika 1.116.
niti tdina tereta j otpori oslonaea u kaisnika, teiine G, = 30 kg j G 2 = 50 kg;
precnika 30 em i 40 em. Sile u delovi~
prethodnom! zadatku ako se t:icka veSanja D uzeta nalazi na obimu pIoe.iee na
.h rna kaisa su
velicina F; i F;' = 2 Fi i dejst-
rastojanju ED = R "IT/3? vuju u prvom kaisniku llorizontaino, a:
1.118.' Na sredini vratila AB, duzine 1 m, !dine 200 kg, koje je oslo- F,
u drugom koso, pod uglom ex = 3.00
njeno u A ha
sferno i u B naeilindricno Jeziste, hasaden je kaisnik, polu-
Slika 1.121. prema vertikali. Vratilo je duzine J 00 em
36 37

i oslonjeno je na sferno (A) i 'eiiindricno leiiste (B), a kaisnici su udaljeni: 1.125. Trostrana prizma OABDEH, os nove pravougaonika, stranica
prvi 30 em od levog, a drugi 20 em od desnog oslonca. Ako je sUa a = 60 em, b= 80 ern, C = 30 ern, tezine G = 30 kg, poduprta je sa i\est stapova,
FI = 400 kg, u horizontalnom delu kaiSa prvog kaisnika, odrediti silu u kaim
koji su zglavkasto vezani za ploi'll i
drugog kaisnika i otpore oslonaea u ravnoteZnom polozaju sistema, zanema-
rujuCi tezine kaiseva. gIatki pod tako da plocu odrfuvaju
u horizontalnom ravnotdnom poJo~
1.122. Homogena pravougaona tanka ploCa ABDE, stranice b = 2 a = 80 em.
ia ju na visini H = a od poda. Odre-
tezine G = 100 kg, vezana je sfernim (A) i eilindricnim lezistem (B) za osovinu
diti velicinu i karakter siJa u poje-
AB, oko koje se moze obrtati. PloCu u ravnoteZnom polozaju, nagnutom za
ugao Cl = 300 prerna horizontalnici, Axy-ravni, oddava ter.et tdine F, vezan {) dinim stapovima, u ravnoteznom po-
me prebaceno preko malog kotura K(a; 0; b/2) i drugim krajem vezano za IOZaju sistema.
teme I} ploce. Pored tdine, ploca je izlozena i dejstvu vetra F", cija rezul-
tanta iznosi 2 G kg i dejstvuje u tezistu ploce pod uglom ~ = 300 prerna hori- E
zontalnici, Axy-ravni. Projekcija napadne linije rezultante dejstva vetra na ravan
Ax;> usmerena je ka + Ay-osi i sa njom gradi ugao y"= 60°. Odrediti velicinu
tereta F i otpore oslonaea ploce u njenom naznacenom ravnoteznom poloZaju.

zl

Stika Ll25 . stika 1.12~.

.
,• 1.126. Okrugli sto, po\uprecnika R,teZine G, poduprt je sa tri jed-
,,
/ naka stativa, ciji krajevi A, B i C obrazuju na glatkom podu jed.qakostranicni
/8
trougao, stranice a. 0 tacku P stoIa obesen je tefet te:line F,i tako dll: je
y projekcija poluprecnika OP na pod, prava O'P' upravna na stranicu AC t~o­
Slika 1.122. Slika 1.123. ugla ABC. Teziste stoIa Co nalazi se na siubu stoIa. Odrediti pr~tisak svake
Doge st;l.tiva na pod. Koji uslov mora biti ispunjen da bi doslo do prevr-
1.123. Plocu datog oblika, R=20cm, (dille G=lOkg, vezanu u A tanja stoIa?
sfernim i B cilindricnim Iezistem za osovinu AB, oko koje se moze obrtati,
odrhva u horizontalnom ravnoteZnom polozaju teret tdine F, vezan za uie 1.127. Odrediti velicine i karakter sUa u stap~ koji su zglobno i
prebaceno preko rnalog kotura K na osi Oz, na udaljenju OK = 4 R/3, a dru- vezani za trougaonu ploCicu, oblika jednakostranicnog-tr~ugla, strani~~ a = 60 em,
gim krajem vezano' za tacku D na obimu ploce, AD= DB.
Odrediti u ravno- teZine 96 kg, i za pod, i odrZavaju plocieu u horizontalnorn ravnoteZnom
tdnom poloZaju ploce velicinu tereta i otpore osIonaca. polozaju na visini H = 40 em od poda. Ploca je, pored sopstvene: ldine, izlo-
1.124. U prethodnorn zadatku umesto tereta F postavljeno je me ve- zena i dejstvu tereta tezine F = G, 0 besenog 0 me prebaceno pre~o kotura K
-""" r--- r--.
zano za tacke D' i D" obi!lla ploce, AD' =BD" ~ AB/3 i provuceno kroz prs- i drugim krajem vezanim za tacku P ploce, gde je OP=PS=h/2. Kako je
ten 1', koji se naIazi na mestu kolura K. Odrediti silu u uzetu i otpore kotur (K) vertikalno iznad temena S ploce, uze je u ravni simetrije ploee i
oslonaca (lezista). gradi sa plocorn ugao CI. = 30°.
 38
39
I,

.' K,
1.128. Odrediti sile u stapovima dra Oxy, a vezane su u naIJadnim tackama NI (2 em; 2 em), N2 (- 1 em; i em),
u prethodnom zadatku ako je teret F N 3 (2em; -2em), N 4 (3em; 2ero) i N s (4em, -2em).
obesen 0 ~eme S ploce, a ploCa je jz-
lozena i dejstvu sprcga, momenta spre- 1.132. a) Raeuuski i. graficki odrediti koordinate tezista homogenog
ga 108 V3 kgem, koji dejstvuje u rave vJaka (poligona) ABDEFH.
ni ploce u direktnom smeru. b) Kolika je povrsina
omotaca obrtnog tela koje postaje
potpunim obrtanjem poligona ABDFH
H oko Oy-ose?
Iz yl
A E
I I
I I
I
D

AI 8

tL.-.---~
VLI-
____ 4R
__. ._L~
Slika 1.132. Slika 1.133.

Slika 1.l27. Slika 1.129.
1.129. Avionski motor, tezine G = 2 000 kg, poluprecnika R = 20 em, po-
duprt je simetricno sa sest stapova, koji su zglobno vezlni u tackama (zglo-
bovima): A(-120em; 80em; 70cm), B(-24cm; 20 em; 0), C(-lOOcm;
. 48em; -90em) i D(O; 0; -20em). Odre-
diti veliCine i karakter sila u pojedinim
stapovima u ravnoteznom polozaju sistema.
1.130. Konzola ABC uklestena je na
levom kraju (A), kod B savijena pod pra-
vim uglom i na slobodnom kraju C optere~
cena silom F jacine 200 kg koja dejstvuje
upravno na konzolu, a sa horizontal om gra-
di ugao 0: = 45°. Odrediti otpore ukleStenja
; Slika 1.130. konzole ako je duzina dc!a AB = 3 metra, a
- I
dela BC = 2 metra.
q TEZISTA
a) Izvesti obrazac za odredivanje sredista (C) sistema vezanih
parale1nih sila u ravni.
~
b) Odredifi polozaj sredista sistema parllielnih sila Fl Jacme
10 kg, 2 kg:, - 3 kg, -4 kg i 5 kg, koje grade ugao 600 sa + Ox-osom trie-
1.133. a) Raeunski . odrediti polozaj tezista bomogenog poligona
OABDEFHO.
.b) Racunski odrediti poloZaj tdista homogcne slike oivicene
poligonom OABDEFHO.
1.134. Jz tacaka 0 i 01'
kao sredista, opisani su kru-
0,
govi, poluprecuika R. Odrediti
koordinate lezista srafirane po-
vrsine u odnosu na triedar Ox),.
1.135. Jz tacaka 0 1 i O2
opisani su polukrugovi, pom- Slika 1.134. Slika 1.135.
precnika R, a iz tacke 0 kva-
drant kruga, poluprecnika 2 R. fJ
Odrediti polozaj tezista srafirane
povrsine.
B(-2R;O) A(2R;0!
1.136. Iz sredista 0' opi-
san je polukrug, poluprecnika
R, a iz taCaka A (2 R; 0) i
B ( - 2 R; 0) Iuei, poluprecnika
3 R. Odrediti poloiaj teZista
slike omedene polukrugom i
lucima. SJika Ll36.
 41
40
1.143. Izracunati zapreminu tela koje postaje potpunim obrtanjem
1.137. Kolika mora biti duzina straniee b pravougaonika cia hi :ie
teziste slike poklopilo sa sredistem 0 polukruga? srafirane povrsine oko Oy-ose.
1.144. Odrediti zapreminu tela koje

.,
postaje potpunim obrtanjem srafirane povr-
sine oko Ox-ose.

b
Slika 1.137. Slika 1.138.

1.138. Kolika mora biti vis ina trougla h da bi se teziste sJike poklo- !X

pilo sa sredistem polukruga?

Slika 1.143. Slika 1.144.
1.139. 1z pravougaonika ABDE, stranica b i 2h=b, treba isecijednako-
kraki trougao ABC takve visine (x) da teziste preostale slike bude u ternenu 1.145. a) Odrediti koordinaietezista srafirane povrsine ~ odnosu Ua
C (rougla. ose Ox i Oy triedra Oxy.
II) U kome su odnosu zapremine tela dobijenih potpunim obr-
tanjem srafirane povrsine oko koordinatnih osa triedra Oxy?

Slika 1.139. Slika 1.140.

1.140. }z jednakokrakog trapeza, straniea a = 2 b, b i visine h = b, ise-

Cen je polukrug, poluprecnika R = bit, sa sredistem na sredini donje osnoviee.
Odrediti po!ozaj tezista preostaJe slike. .r
o o 0,

1.141. Iz polukruga, poluprecnika R, isecen je eentricni krug, polupre- Stika 1.145. Slika 1.146.
cnika r = Rj2. Odrediti polozaj teiista preostale slike. Kolika je zapremina
tela koje postaje potpunim obrtanjem te slike oko horizontalnog precnika? 1.146. a) Odrediti koordinate tensta srafimne poydine.
b) U korn Sil odnosu za- y
prernine tela koja se dobijaju. potpunim
y
obrtanjem srafirane povrSine oko koor-
dinatnih osa Ox i Oy triedra Oxy?
1.147. U kom su odnosu zapre-
:r mine tela koja se dobijaju potpunim
o obrtanjem srafirane povrsine oko koor-
2R
dinatnih osa triedra Oxy?
Slika 1.141. Slika 1.142.
1.148. Izracunati zapreminu tela
1.142. Odrediti koordinate tdista srafirane povrsine i zapreminu tela koje postaje potpunirn obrtanjem ilrafi-
ranepovrsine oko Oy-oseako je R= 3 em. Slib U41. ;Slika 1.148.
loje postaje njenim potpunim obrtanjem oko Ox-ose. I
42 43

1.14~. Kolika je zapremina rezcrvoara, poprecnog preseka ABDEH, poluprecnika r = R/2. Odrediti polomj tezista tako dobijenog tela ako Je
aka su af40cm, b=180cm, R=30cm? R= 8 em.
la 1.155. Kolika mora biti Vlsma H kruinog konusa da bi teziste tela
bilo u sredistu 0 polulopte, poluprecnika R?

.__ --'i_+ I
o
1.150: a) Odrediti kaordinate tezista homogenog poligona OABDEH aka Slika 1.155. Slika 1.156.
je R=4cml
, b) Kolika je povrsina omotaeatela koje se dobije poipunim
1.156. Iz homogene polukugle, poluprecnika R, isecen je kruzni konus,
obrtanjem iog poligona oko OH-ose?
isle osnove. Kolika mora biti visina konusa (y) da bi teziste preostaiog tela
i c) Odrediti koordinate tezistaslike omedenc pbJigonom OABDEHO. bjl~ u vrhu C konusa?
d) Kolika je zapremina tela' koje postaje potpunim obrtanjem
srafirane slike oko ose OH? ~" 1.157. Iz polulopte, poluprecnika R, isecena je eentricna lopta, polu-
precnika R/2. Odrediti polozaj preuslalog tela.
1.151.' Iz valjka, poluprecnika R, duzine 6 R, isecena je na jednoj
osnovi pohllopta, po)uprecnika R, a na drugoj osnovi konus, poluprecnika 1.158. Pravilni tetraedar, ivit;e u, presecen je na polovini visine rnVlll
Dsnove R i: vi sine 2 R. Odrediti polozaj tezista tela. paralelnoj osnovi. Odrediti polozaj tezista zarubljenog tetraedra.

1.159. a).Odrediti polomj teiista srafirane povrsine.

b) Kolika je zapremina tela koje postaje potpunim obrtanjem
te povrsine oko Ox-ose?
c) Odrediti polozaj tezisla tela dobijenog oortanjem srafirane
povrsine oko Ox-ose.
Slika 1.151. Slika 1.152.

1.152. Izkonusa, poluprecnika osnove R, visine

'x 4 R, isecena jc poJulopta sa centrom u sredistu osnove'
konusa, poluprecnika R. Odrediti polozaj tezista tela.

1.153. Odrediti ko-

o
ordinate tezista tela koje
se sastoji iz polulopte i
SIika 1.159. Slika 1.160.
konusa.

1.154. Iz bomogene 1.160. a) Odrediti kODrdinate tezista srafirane povrsine.

jZ po1uJopte, poluprecnika R; b) Odrediti po!ozaj teiista tela koje postaje potpunim obrta-
Slika 1.154. isccene su dye polulopte, njem srafirane povrsine oko Ox-(Oz) ose.
 44
D) TRENJE
}'161. Telo teZine G nalazi se na brapavoj strmoj ravni, nagibnog
ugla CA, koeficijenta statickog trenja 1-'-0' Na telo dejstvuje i sila F, koja sa
strmom ravni gradi ugao ~. Odrediti veliCiou ove sile u ravnoteinom polo-
iaju tela.
1.162. Stap AB, duzine I, (dine G, oslanja· se krajem Ana hrapavi
pod, koeficijenta trenja !J.D' Drugi kraj B priddava teret F, obesen 0 uie
prebaceno preko kotura (K) j vezano za kraj B stapa. Kolika mora bili
maksimalna velicina tereta Fda bistap AB u ravnoteznom poloz.aju sistema
gradio sa podom ugao CA1 Izraeuna(i veliCinu tereta ako je koeficijent trenja
1-'-0 = 0,2 i ugao CA = 30 0; G = 100 kg.
Slika 1.162.
Slika 1.163.
1.163. Homogeni stap AD, duzine J, tdine G, oslanja se krajem A na
hrapavi horizontalni pod, koeficijenta trenja 0,4, a krajem B na vertikalni
zid, koeiicijenta trenja 0,5. Odrediti ugao <p, koji gradi stap AB sa zidom u
ravnoteZnom polozaju sistema.
1.164. Stap AB, duzine J, tdine G,
B oslallja se krajem A na brapavi pod i ua-
leze u C na gIatki rub stoIa, gde je J= 2 h.
Koliki je koeficijent trenja pod a ako je
najmanji ugao koji stap gradi sa podom u
ravnoteZ.oom polozaju sistema <Po = 6001
1.165. Homogeni vaJjak, poluprecni-
ka osnove R, tezine G, oslanja se na hra-
pavi zid i odrZava se u ravnoteZnom polo-
Sli ka 1.1 64. iaju pomocu uzeta vezanog za tacku A zida
1 za sam vaijak. Odre~iti oajmanji ugao cp. koji ufe gradi ,sa
noteinom polozaju sistema, silu u uietu i otpor zida.
1.166. Homogeni glatki poluvaljak, poluprecnika
osnove R, ldine G, oslanja se na dva ista' polnvaljka
koja se nalaze na hrapavom podn. Pri kojoj ce razda-
ljini (x) ivica poJuvaljaka poceti njihovo klizanje po
podn?
Slika 1.165. Slika 1.166.
1.167. Odrediti sile u pojedinim delovima kJestne hvataljke (gripper,
Gre/fer) kojom se podiZu kameni blokovi iii balvani, leiine G, ako su po-
znate duzine poJuga i uglovi CA, ~ i y, zanemarujuCi tdine delpva dizalice.
Koji je uslov zahvatanja tereta kldtima (papueama)?
.\
2
a
o A B
G 6
Slika 1.167. Slika 1.168.
I
1.168. Krajevi trake koeuice vezani su u tackama A i B;kocne poluge
OAB, 0 koju je u tacki C obesen teg tdine G. Odrediti velic~ne sila u de-
lovima trake kocnice. Koliko mora biti udaljenje tega (OC = c} ,od zgloba 0
da bi pritisak u zglobu bio jednak nuli? I
46 47

1.]69. Transmisionim ureaa- b} Napisati analiticke izraze

F F
jcm odrzava se ravnotcZa (creta Gl za transverzalnu silu i moment sa-
I ,T, vijanja (napadni moment) u prese-.
T, i G2 , cije su veJicine u odnosu I : 10.
--~.-'-
Koliki je koeficijent trenja izmeau ku p - p, u funkciji od njegovog
I uzeta j transmisionih tockova? rastojanja Z od oslonca C.
i
c) Izrai.'unati brojne vrednosti Slika 1.In
1.170.
Kocni kotur sa trakom
naJazi se u stanju mirovanja pod transverzalne sile i momenta savijanja
G,
uticajem obimne sile F, jaCine 100 kg, u preseku p - p ako je z = 3 m.
Slika 1.169. i otpora trenja koji stvara kocni teg, 1.173. a) Racunski odrediti otpore oslonaca A i B gJavnog ncisai.'a
(dine G, obesen 0 tacku A koCione EAHCDKBPS, opterecenog naznacenim teretima, F= 1 t, q= I tjm; q, = 4 tIm.
poluge. Kolika je tdina kocnog tega ako je obvojni ugao trake na kotum
fl= 31tj2, ha,k po'uge b'=a!4 i koeficijent trenja 11-0=0,31
~ I q,
f!d!'!,ggg~F~H C D

a
r~C3-J Slika 1.173.
K
G b) Sluzeci Se definicijom momenta savijanja, transverzalne aksijalne
sile, n?_crtati staticke dijagrame nosaca.
c) Koliki je najveci moment savijanja glavnog nosaca?
Slika 1.170. ! 1.174. a) Racunski odrediti otpore oslonaca A i B nosaea CABP sa
j prepustima, opterecenog naznacenim teretima, ako je F=2 t, q= Iljm.
b) SJuzeCi se definicijama statickih velicina,
E) GRAFOST ATIKA I nacrtali u preseku staticke dijagrame nosaca.

! c) Napisati analiticke izraze za transverzalnu

.
iii
~.acunski i graLicki odrediti otpore oslonaca A i B grede sa
silu i moment savijanja u preseku p- p, u funkciji
od njegovog rastojanja Z od oslonca B. Izracunati
prepustima ABCD,' optcrecenef!eznaccnim teretima, F = j t, Fq = 4[, gde je Fq te vrednosti ako je Z= 1 m.
totalno pravougaono opterecenj~ na delovima AE i HD raspona. Nacrtati
staticke dijagrame (napadnog mgmenta, transvcrzalnc i aksijalnc sile). d) Analiticki odrediti presek grede u kome
C~c
je moment savijanja najveCi.
b) Napisati analiticke izraze

3~F rr-
2F
za transverzalnu silu (Fr) i moment 2F 2F

Cf===~:J1!jJ illnlLn!jJ'
savijanja (napadni moment, Mf ) p F?
I J D
u preseku p 1- p, u funkcijiod z t B
z I 2F ", IF
(udaljenja tog preseka od os 10n- 2 2 ---l--- 2 2 2--1
ca A).
I
I
Slika U7l.

c) Izracunati transverzalnu silu i moment savijanja u presekn p-p ako

A
//.
L
je on udaljen ,za z = 3 ill od osloTIca A. Slika 1.175.

1.172. a) RaclJnski i graficki odrediti otpore oslonaca A i B glavnog 1.175. Savijena konzola ABCD opterecena je naznacenim teretima,
nosaca ACBDE i oslonaca C i D sekundarnog nosaca CDK, opterecenih F= I t. q = 0,5 tfm. Duzine ddova konzole su AB= 1= 3 m, BC= CD = /f3.
naznacenim teretima, F = 3 t. Nacrtati staticke dijagrame. Odrediti komponentne otpore uklestenja A kOllZoJe i nacrtati staL€ke dijagrame[.

i
\-
48 49

1.176. a) Stap AB, duiine 1=2 m, teline G = 40 kg, zglobno je vezan 1.179. Gred~ AB, raspona 1=4m, opterecena je naznacerorn teretima,
krajem A za glatki zid. On se oslanja na isti takav stap CED, koji je na F= 2 t, q= 1 tim, i poduprta je kosnikorn CD, koji je zglobno vezan za gredu
sredini svoje duzine zglobno vezan u E za isti zid, na rastojanju AE = Ill. i za zid, AD=3m, AC=4m. Odrediti
o kraj D ovog stapa obesen je teret (ezine F = 2 G. Odrediti u ravnote!nom otpor zgloba A i silu u kosniku j uacrtati
polozaju sistema ugao q> koji osa stapa AB gradi sa vertikalom. staticke dijagrarne grede; AE=EB. D

A b) Nacrtati staticke dijagrame 1.180. Homogena prizmatiena gre-

za svaki stap. 'da AB, duzine 1= 3m, tdine G = 240 kg,
zglobno je vezana u A i opterecena
na slobodnom kraju ekscenlricnom
vertikalnom sHorn F = 100 kg, sa kra~
kom r = 1 m. U tacki C greda je vezana
zategom CD, koja je zglobno vezana
za gredu i plafon. Odrediti otpor zglo-
ba A i silu u zatezi. Nacrtati staticke Slika 1.180.
dijagrame grede.
SJika 1.176. Slika 1.177. 1.181. a) Racunski odrediti otpore
je F= 1 t, q= l.t/rn.
G~rber~~og' .nosaca aIm
1.177. a) Homogeni stap AB, dUline l= 3 m, tezine G = 60 kg, oslanja
se krajem A na gJatki pod, a krajem B na glatku strrnu ravan DC, nagbnog
ugla a = 30°. Za kraj B stapa vezano je ule koje je prebaeeno preko kotma K. 2F
o kraj uzeta obesen je teret, tezine F. Deo uzeta CB paraleJan je strrnoj
ravni. Odrediti tdinu tereta i otpore poda i strme ravni. F
b) Nacrtati staticke dijagrame stapa AB.
1.178. Luena konzola ABC, R = 2 rn, opterecena je naznacenim tere- Slika 1.181.
tima, F= 500 kg. Nacrtati dijagram napadnog momenta konzole. U kom je
b) Nacrtati staticke dijagrame nosaca.
preseku najveci moment savijanja?
c) Napisati analiticke izraze za transverzalnu silu i .napadni moment n
preseku p-p, (deo All) u funkcijiod z, i izracunati Ie brojne vrednosti ako je
z=3m. .

1.182. a) Raeunski odrediti olpore oslonaca Gerberovog I~osaCa AGBe

B C
ako je F = 2 t; q = 1 tJm.
0

I
Q,
<'II
F b) Nacrtati staticke dijagrame nosaca.
c) Napisati analiticke izraze za
transverzalnu siJu i nap~dni moment
u preseku p - p, u fUI)kciji od ra-
2F stojanjll -z:
d) Izracunati transverzalnu siln
Q: Slika 1.182. i napadni moment u preseku p-p
ako je z=2m.
A e) Analiticki odrediti poJozaje poprecnih preseka gredeu Kojima je
Slika 1.178. Slika 1.179. napadni moment jednak nulL

4 ZbirL:. zadataL:::a iz mebaniko I

50 51

1.183, a) Racunski odrediti otpore oslonaca Gerberovog nosaca ako

je F=2.t q~ I tim i nacrtali staticke dijagrame. F

D~~~=J;~~~
I
'2

Slika 1.183.

b) preseku p~p, udaljenom za Z= I mod zgloba Gl' izracunati brojne Slika 1.186. Stika 1.187.
vrednosti transverzalne sile napadnog momenta.
1.187. a) Racunski odrediti otpore oslonaca okvira i nacrtati staticke
1.184. a) Racunski graficki odrediti otpore oslonaca Gerberovog
dijagrame, F= 1 t, q= 1 tim.
nosaca ABC ako je F= I t, r = 2 F, 2 q = J tim, qQ = 2 tfm.
b) AnaJiticki odrediti poJozaj preseka p~ p polja CD u kome je najveci
napadni moment i izracuiJati njegovu brojnu vrednost.
F F q
1.188. a) Racunski i graficki odrediti otpore oslonaca okvira, F= 2 t,
q= 1 tfm.
b) Koristeci se definicijama statickiJi veliCina upreseku grede, nacrtati
staticke dijagrame okvira.
c) Napisati analiticke izraze za transverzalnu siJu i napadni moment u
preseku p-p, u funkciji od udaljenja z, i izracunati Ie vrednosti ako je Z= 3 m.

c) U, za z = 2 m od oslonca C, izracunati
transverzalnu silu i napadni 'm,~rr>pnt

1.185.1 a) Racunski i graficki odrediti otpore osJonaca Gerberovog

nosaca ABC;D nacrtati staticke dijagrame, F = 2 t, q= 2 tim.
,

t ··2-1-2
I G, A
2 2

Slika U88 ..
2 2

SJika 1.189.
Slika 1.185.
1.189. a) Racunom odiediti otpore oslonaca Gerberovog okvira i nacrtati
b) Izracunati brojne vrednosti transverzalne sile napadnog momenta staticke dijagrame ako je F = 2 t, q = 2 tim; AB = 7 m.
u preseku p ~ p, na udaljenju z = 2 m od oslonca B.
I b) Napisati analiticke izraze za transverzalnu silu i napadni moment u
1.186.' a) Racunski i graficki odrediti otpore oslonaca okvira ABCD preseku p - p, u funkciji od njegovog udaljenja Z od zgloba G.
ako je 1=4.m, F=lt, Fq =2F.
c) .Izracunati transverzalnu silu i napadni moment u preseku p~ p ako
b) Na rtati staticke dijagrame okvira. je z=2m.
7
c) U '~preseku p ~ p, na udaljenju z = I m od rastojanja C, iZracunati 1.190. a) Racunski odrediti otpore oslonaca Gerberovog okvira j
brojne vrednosti transverzalne sile i napadnog momenta. nacrtati staticke dijagrame, F= I t, q = I tim.

4'
52 53
b) Analiticki odrediti polozaj opasnog preseka p-p izracunati najveci
1.194. Racunski pokazati i Kre-
moment savijanja okvira. moninimplanom sila potvrditi i graficki
da je sila u stapu (10) resetkastog no-
saca jednaka nuli ako je F = 1 t.

2
A
l'i:i r.
2-2
~/1r
~aj JF
SJika 1.190. Slika 1.191.
Slika 1.194. Slika 1.195.
1.191. Racunski odrediti otpore oslonaca i sile u stapovima resetkastog
Dosaca ako je veliCina opterecenja F= 3 t. 1.195. a) Racunski i graficki odrediti otpore oslonaca resetkastog nosaea.
Sila F je jacine 2 1.
1.192. a) Racunski i graficki odrediti otpore oslonaca Teiletkastog b) Nacrtati Kremonin plan sila.
nosaca ako je opterecen teretima F = 1 1.
c) Po Kulm~novoj i Riterovoj metodi
F odrediti velicine i J; karakter sila u, stapovima
naznacenih preseka~Kt;,
- K, od~lOsno R - R.
1.196. Nacrtiti Kremonin pl~n sUa - za
dati potporni resefusti nosac Jojij je izlozell
dejstvu horizontaJn\h sila, jaCin' , 6 t.
!~~> '
-n-

SJika 1.192.

b) Nacrtati Kremonin plan sila.

e) Po Kulmanu i Riteru odrediti velicine i karakter sila u stapovima
naznacenih preseka K - K, odnosno R - R.
1.193. a) Racunom i gra-
ficki odrediti otpore oslonaca re-
setkastog nosaca sa zategom ako
je jacina sile F~ 1 t, a ugao je
0: ~ 45°.
b) Nacrtati Kremonin plan
sila.
c) Po Kulmanovoj metodi
odrediti sile u stapovima preseka
K-K, a po Riterovoj metodi-sile
Slika 1.193. u stapovima preseka R - R.
SJika 1.196. SJika 1.197.
1.197. a) Racunski i graficki odrediti otpole oslonaca resetkastog
Gerberovog nosaea. SiJa iznosi F = 2 1.
b) Nacrtati Kremonin plan sila.
1.198. a) Racunski, i grafic!d
odrediti otpore oS!Oill\ca Gerberovog
resetkastog nosaca.
_ b) Nacrtati Kremonj~ pian sila.
c) Po KuJmanoYoj i Riteroyoj
metodi odrediti sile u stapovima na·
wai:;enih preseka K-K i 'R-R.
54

1.199.. Nacrtati Kremonin plan sila resetkastog Gerberovog nosaea i

po Kulmanovoj i Riterovoj metodi proveriti Ie vrednosti u stapovima nazua-
cenih preseka K - K i R - R.

. \

II. KINEM ATIKA

A) KRETANJE TACKE
otpore oslonaca Gerberovog resetkastog
2.1. Tacka se krece pravolinijski po zakonu puta 5=21+4/2, gde je
5 mereno u metrima, a 1 U sekundima. Odrediti zakonc promene brzine i
G ubrzanja u zavisnosti od vremena (I). Koliki su brzina i ubrzanje u trenutku
1 = 1 sec? Kolika je srednja brzina tacke u vremenskom razmaku na pocetku
petog i kraju sestog sekunda? Kolike su brzine u tim trenucima?
2.'2. Tacka se krece pravolinijski po zakonu s=
2 + 4 { - {2. Odrediti
pocetnu brzinll krctanja. Kada ce se tacka zallstaviti? Koliki je lada presla put?
2.3. Tacka se krece pravolinijski po zakonll 5 = {3 - 3 (2 + JOt + I, gde
je put meren u metrima, a vreme II sekllndima. Odrediti pocetnll i najmanju
brzinll pokrctne tacke. Izracllnati sve kinematicke velicine II trenutkll 1 = 3 sec.
2 . 2
Slika 1.200. 2.4. Pokazati da je kretanje tacke u ravni Oxy, koje se vrsi prema
zakonima kretanja x=4-2(2, y=31 2 /2 (s u metrima, (u sekundima), pravo-
b) Nacrtati Kremonin plan sila. linijsko. Odrediti brzinu i llbrzanje ovog kretanja. Izracllnati predeni put,
c) Pq Kulmanovoj
secima K-:K i R-R.
j Riterovoj metodi odrediti sile u stapovima u pre-
brZin;r;t;:a~~:n: ::::~~:uAI ~:e~:c. II 6 h putnicki voz koji se krece sred-
njom'5?zinom 36 km/h. Pol a cas a kasnije krene iz iste stan ice, u istom smeru,
brzi voz koji se krece prosecnom brzinom 15 rri!sec. Kada ce brzi voz stici
putnicki i na kojoj razdaljini od polazne stanke A ako se vozovi ne zallstav-
ljaju na llsplltnim medllstanicama?
2.6. Tacka se krece pravolinijski, jednako ubrzano, llbrzanjem 4 m/sec2 ,
polazeci iz stanja mirovanja, bez pocetne brzine. lz istog poJozaja krene za
njom druga tacka 2 sekunda docnije, ali pocetnom brzinom 10m/sec i krece
se takode jednako ubrzano, istim ulJrzanjem kao i prva. Kada -ce druga tacka
stici prvu i na kome udaljenju od pocetnog polozaja?
/)( ___ - 2.7. 17: tacaka A i B, koje se nala7>e na rastojanjll 100 m, jednovremeno
krenu dye tacke u istom pravcu (AB) i smeru. Prva tack a krene pocctnam
 56
brzioom 15 m/sec i !Creee se jednako ubrzaoo, ubrzanjem 1 m/sec2 • Druga tacka
hene dva puta vecom pocetnom brzinom od prve, ali se krece jednako uspo-
reno, usporenjem jednakim ubrzanju prve tacke. Posle koliko ce vremena prva
tack~/ .stic~\drugu i na kome udaljenju od polaznog mesta (B) druge tacke?
2.8. Tri tacke CA, B, C) krenu iz istog polozaja i keeeu se u istom
prav(;u i.sfueru. Druga tacka krene iz pocetnog poloZaja (0) 10 sekundi doc-
nije od prve, ali pocetnom brzinom 35 m/sec i krece se jednoliko. Prva tacka
(A) krecese jednako usporeno, usporenjem 4 m/sec2, ali dvostrukom pocetnom
brzinom od one koju ima druga tacka. Treca tacka (C) krene 5 sekundi doc-
nije od druge (B), ali istom pocetnom brzinom kao ta tacka, pa se dalje krece
jednako ubrzano, ubrzanjem koje je jednako usporenju prve tacke. Posle,koliko
ce vremena biti prva tacka (A) toliko udaljena od druge (B) koliko ova od
irece tacke (C)? Koliko je to udaljeuje?
2.9. Tacka se krece u ravni Oxy i u poeetku kretanja (10 = 0) bila je
11 pocetnom polozaju No (1,5 cm; 2 Cni). Ona je imala pocetn:u brzinu vo' cije
projekcije na koordinatne ose Ox i Oy triedra O~y iznose 3 cm/sec i 4 cm/sec.
Tacka se dalje krece tako da su joj pozuate projekcije vektora ubrzanja na
koordinatne ose, 3 cm/sed i 4 cm/sed. Pokazati da je ovo kretanjetacke
pravolinijsko. lzracunati predeni put, brzinu i ubrzanje u trenutku t = 2 sec od
poeelka kretanja.
2.10. Tach se krece pravolinijski po Ox-osi ubrzanjem a= x =-
4 x.
Odrediti zakon kretanja pokretne tacke ako su pocetni uslovi' kretanja: za
10=0 pocetni polozaj je xo=4cm, a pocetna brzina vQ =xo=6cm/sec.
2.11. TaCka se krece pravolinijski po Ox-osi ubrzanjem a= 10 t cm/sed.
U trenutku t = 2 sec od pocetka kretanja brzina iznpsi 25 cm/sec, a u trenutku
t = 3 sec tacka se nalazi na udaljenju 80 em pd koordinatnog poeetka O. Odre-
diti zakon kretanja i zavisnost promene brzine od vremena (r).
2.12. Teret koji je obesen 0 uze vrlli harmonijsko oscilovanje po zakonu
x=Acos (Ult+37t/4), gde jeA mereno u centimetrima, a Ul u sec-I. Poznato
je da je period oscilovanja T = 0,5 sec i da je u poeetku kretanja to = 0 tacka
bila u polozaju Zo= - 6 VI cm. Odrediti amplitudu i frekvencije oscilovanja.
tao i broj oscilacija u sekundu.
2.13. Voz se krece bizinom 72 km/h. Pre ulaska u stanicu masinovoda
je poceo da koei voz i postigao je usporenje 0,5 m/sec 2• Na kojoj razdaljini
od stanice mora masinovoda poeeti da koci voz da bise zaustavio u staniei?
Za koje vreme voz prede taj put?
2.14. Tacka se krene pocetnom brzinom 6 m/sec i posle 2 sec postigne
brzinu 10 cm/sec. Odrediti ubrzanje i zakon ovog pravolinijskog kretanja ako
je pocetni predeni put iznosio 20 m.
2.15. Napu5tajuci stanicu voz se krece jednako ubrzano, ubrzanjem
1}9 m/sec2 , dok ne postigne brzinu od· 72 km/h, a zatim· se krece jednoliko
57
tom postignutom brzinom. Pred narednom stanicom, koja je od pi)lazue uda-
Ijena 14 Jun, masinovoda je poceo da koci voz i liSp eo je da pastigrte usporenje
od 1m/sec'. Odrediti kolike puteve prede voz i u kojim vremenskim razma-
cirna u sva tri kretanja i kada se zaustavlja u stanici. Kaliko je vremena trajalo
koeenje voza? Kolika je ~rednja (prose6J.a) brzina voza na ovoj debnici pruger
2.16. Tach se krece u prostoru odredenom. triedrom Oxyz, a po zakoni-
rna X= 6+ 2 I; y= 6+ 3 t; Z= 3 + 6 t. Odrediti putanju, zakon puta, promenll
brzine u zavisnosti od vremena i promenu ubrzanja.
2.17. Sloziti harmonijska kolineatna oscilovanja koja se vr~e po zake-
Rima xl=3cos (7tt+TC/3) i x 2 =4 sin (TCt-27t/3).
2.18. Sloziti harmonijska oscilovanja koja se vrse po zakonima XI =
=12cos (2t+7t/4), x2 =9cos (2t+37t/4). Kolika je amplituda rezultujuceg
oscilovanja? Koliko je pomeranje faze? Koliko traje period oscilovania?
2.19. Kretanja tacke u ravni Oxy predstavljeno je zakonima kretan.ia
X= 10 cos2 7t t/2, y= 10 sin2 TC 1/2. Odrediti putanju tacke, zakon puta, brzinu :i
ubrzanje. Ako je tacka u poCetku kretanja bila u polozaju na Ox-bsi, za koje-
ce vreme preti 1l po]ozaj na Oy-osi? .
2.20. Radionicka dizalica (granik) krece se u podufuom pravClf po zakonu.
X= 2 r, gde je x mereno u metrima, a vreme u sekundim'l. "M3.cka" dizalice
krece se u poprec£lom pravcu na radionicu po zakonu y= 3 t, dok se teret
podize uvis jednoliko, brzinom 1 m/sec: U pocetnom pOiozaju ten~t je bio na
podu (Oxy-ravan), a Oz-osa je usmerena navi~e. Odrediti putanju i brzinu.
kretanja tdista tereta. IF.
2.21. Tacka se krece u ravni Oxy taka chW:joj
*,\.
po zakonirna x = 5 cos 2 t, Y = 5 si n 2 t. Odrediti
brzine, hodograf brzine, komponentna i ukupno tibrzanje.
abide celu putanju?
2.22. Tacka A krece se po krugll, polupreenika R, obirnnom brzinom:
0,3 m/sec. Druga tacka, B, kreee se na koncentricnom krugu, obimn:om brzinom.
lQcm/sec,ali tako da je uvek 'na istom po!uprecniku OA na rastojanju od
tacke A za AB = 16 cm. Koliki je poluprecnik kruzne putanje tackf A?
2.23. Kolike su ugaonc brzine obrtanja sekundne, minutne :i
satne ka-
zaljke casovnika? Kolika je ugaona brzina jednolikog Zemljinog obrtanja1
2.24. U toll! dva sekunda broj obrtaja tacke koja se krecb pokruiu.
polupreenika R = 10 cm, popeo se od 30o/min na 90o/min. K6liki je put.
prdJa tacka u tom vremenskom razrnaku? KoJiki su u tom trenlltku brzina
i ubi:zanje pokretne tacke? ;
2.25. Iz tade A horizontalnog precnika kruga, polupreenika R = 9 em •.
jednovremeno krenu dYe tacke u suprotnom smeru, aJi istim pocetnlm brzinaJruL
Vo , kojima odgovara minutni broj obrtaja 10 o/min. Prva tach beee se jed-
 58
nako ubrzano, a druga jednako usporcno, ali jednakim tangencijalnim ubrzanjima
2
TC cmfsec . :rosie koga ce se vremena, .od pocetka kretanja, tacke sresti j na
kome mesiu kruine putanje?
. ~,: Tacka se kreee po krugu poluprecnika R = 10 cm. U polozaju
N (x ~.n; y> 0) na putanji projekcije vcktora brzine i vektora ubrzanja na + Ox-
-osu iznosr v" = - 40 em/sec, ax = - 150 em/sec 2 • Odrediti brzinu i ubrzanje
pokretne t~cke. Koji obJik ima hodograf brzine?
" .1
'.Kre,tanje u ravniOxy dato je ovim jednacinama: x=2+ScosSt,
t;~L;lodredjti put~ijU tacke, hodograf brzine, brzinu i ubrzanje.
.1';Iacka s~ krece llli ravni
Oxy tako da se njene Dekartove koordi-
nate menjajuf'p~;'zakonima x~; 10 cos 2 /, Y = 5 sin 2 t. Odrediti putanju pokretne
tacke. Kahw oblik ima hodci~raf brzine? Koliko je tOlalno ubrzanje pokretne
t~k~ 1 + Oy-ose. Iz laCke 0 krece se druga tacka (B) pravolinijski i jednoliko, tako
2.29. Kretanje tacke~!prikazano je zakonima kretanja x = 8 cos 21,
Y = 4 sin t. Qdrediti putanju pokretne tacke i hodograf brzine. Izracunati brzinu
i ubrzanje ~okretne tacke u poJozaju N(x=4em; y>O) na putanji. Koliki je
poluprecni~ krivine putanje na tome meslu?
2.30. i Zakoni kretanja tacke u pravcima osa Dekartovog triedra Oxy
jesu x=4e\.ls2t, y=2sin2t. Odrediti putanju i hodograf brzine. U polozaju
pokretne t~cke u tacki N (x'= 2 em; y> 0) putanje izracunali brzinu, kompo-
nentna prirodna ubrzanja, tolaino ubrzanje i poluprecnik krivine. Kolike su
brzine pokietne tacke u temenima putanje (preSeC!m1 linije putanje sa koor-
-dinatnim oyama)? Za koje vreme obide pokretna tacka celu putanju?
2.31. ! Kretanje je prikazano sistemom jcdnacina x
= - x, y = - 4 y. U
pocetnom polozaju No (xu = 0; Yo = 4 em) tacka je imala pocetnu brzinu 2 cm/sec
paraleinu +Ox-osi. Izracunati brzinu, ubrzanje, radijalno i cirkularno ubrzanje
u onom po]ozaju tacke na putanji gde putanja sece +Ox-osu. Koliki je po-
luprecnik krivine putanje na tome mestu?
2.32. ! TackaM, krece se po krugu poluprecnika R = 9 em, jednoliko,
brzinom J 8 ~m/sec,.u direktnom smeru, polazeci iz pocetnog poloZaja No (9 cm; 0).
lednovremeno krene iz poloZaja A na krugu dTUga tackaM2 i krece se po
precniku A1, nagnutom za ugao 45" prema + Ox-os!.c jednako ubrzano, ubrza-
njem J cm/sec 2 • Koja ce tacka pre stib u poloiaj A konjugovan prvom po-
lo.zaju A? :
I
2.33. ' Tacka se kreee u prostoru tako da se njene Dekartove koordinate
u odnosu; nn tri(dar 0 xyz menjaju sa Vf{ me nom po zakonima x = 2 (2,
y=3t', z=\912. Odrediti putanju, brzinu iubrzanje ovog kretanja.
2.34. : Tacka se kl'eee prema zakonima komponentnih kretanja x =
= 4 cos 3 I, 'y
, ------
= 4 sin 3 t,. z =9 t. Odrediti putanju, hodograf brzine, brzinu i
ubrzanje oveg kretanja.
59
. @ Tacka se krece po krugu, poluprecnika 25 em, pocetnom obimnom
brzinom 5 em/sec, tako da su uvek tangencijalno i normal no ubrzanjc jednakih
velicina. Odrediti zakone promene brzine i ubrzanja.
2.36. Tacka (A) kreee se po krugu, poJuprecnika R, jednako ubrzano,
bez pocetne brzinc iz pocetnog poloZaja N, (R; 0). lednovremeno krene iz
N z ( - R; 0) druga tacka (B), koja se krece po tetivi koja gradi pozitivni ugao
IX. = + 30° sa horizontalnim precnikom N2 N, , jednako ubrzano, bez pocetne brzine.
U korn odnosu moraju bili ubrzanja pokretnih tacaka da bi se sudarile na
krugu?
2.37. Tacka (A) kreee se u ravni Oxy po krivoj putanji preTIla zako-
nima kretanja x = 4 cos 2 I, Y = 2 sin t i u pocetku kretanja bila jc na + Ox-osi
i imala je pocelnu brzinu velicine 2 cm/sec, upravnu na toj osi, a u smeru
da obe tacke jednovremeno stignu u tacku M(x=2cm; y>O) na putanji prve
tacke. Odrediti brzinu kretanja druge pokretne tacke (B).
2.38. Tacka se krece po eentralnoj elipsi, poluosa 6 em i 2 em, iz po-
cetnog poloiajil No (6 em; 0) tako da pri jednolikom kretanju obide putanju
za 8 sekundi. lednovremeno krene iz sredista 0 elipse druga tacka j kreee se
po potegu OM, gde je M (3 em; y>O) tacka na elipsi. Obe tacke st:gnu jed-
novremeno u poloiaj M. Odrediti ubrzanje druge pokretne tacke.
2.39. Tacka se krece po cikloidi, ciji se gencratorski hug, poluprec-
nika R= IOem, obree jednoliko, bez klizanja, sa 30/min. Druga tacka krece
se jednoliko po potegu OE, gde je E teme cikloide, i stigne u Ierne cikloide
jednovremeno sa prvom tackom. Koja tilcka ima vecu brzinu u lemenu
eikloide?
2.40. Tac):a se krece po paraboli cija je jednacina'y2=4x U odnosu
na triedar Oxy. Odrediti Dekartove koordinate vektora bnine pokrelne tacke
ako se ona po putanji krece jednoliko (konstantnom velicinom vektora brzine).
Odrediti i poluprecnik krivine putanje.
2.41. Poz.nati 5U 'zakoni promene Dekartovih koordinata vektora ubrza-
nja krivolinijskog kretanja jedne pokretne tacke x = - 4 x, ji = - 4 y. U po-
cetku kretanja tacka jebila u pocetnom polozaju No (2 em; 0) i imala je
pocetnu brzinu 4 cm/see upravnu na + Ox-osi, a u smeru + Oy-ose. Pokazati
da je tangenta na hodograf brzine upravna na brzini pokretne tacke ako je
pol hodografa brzine koordinatni pocetak (0) putanje pokretne tacke.
2.42. Tacka se kreee u ravni Oxy po zakonu x = 2 cos 2 I, Y = 4 sin I.
Odrediti hodograf brzine pokretne tacke.
2.43. Tacka se krece u ravni Oxy tako da su joj poznata komponentna
ubrzanja x= 0, Y= - 6 cm/see 2. U pocetkn kretanja (to = 0) tacka je bila u
poJoZaju No (0; 10 em) na putanji i iroala je pocetnu hrzinu "0 (XO = 2 em/sec; 0).
Odrediti hodograf brzine pokretne tacke

60
2.44.Tacka se krece po eikloidi, ciji generatorski' kru!(ima poluprec~
nik R = 10 em, i koji se pri kotrljanju bez· klizanjap~ pravoj obrces~
6o/min. Odrediti hodograf brzine pokretne tacke. U kom poIozaju na putanjl
tacka ima najveeu brzinu i koliko ona iznosi?
2.45. Tacka se kreee u prostOfU, pa je njen polozaju odnosu na po-
cetak 0 triedra Oxyz odreden jednacinama X= 3 cos t, Y = 3 sin t, Z = 4 t. Odre-
diti putanju pokretne tacke i hodograf brzine. Kolike su prirodne koordinate
vektora ubrzanja? Koliki je polupreenik krivine putanje?
2.46. Tacka se krece u ravni Oxy, ali je kretanje prikazano polarnim
koordinatama r;= 4 t, rp = 2 t. Odrediti brzinu i ubrzanje pokretne tacke.
2.47. Kretanje je odredeno sistemom jednacina f=cI 2 , q:>=wt, gde su
c= 8 em/sec 2 , W= 2 Eec l • Odrediti putanju tacke j izracunati brzinu i ubrzanje
tacke u onom polozaju u kome putanja prvi put sece + Oy-osu. Kolike su
prirodne koordinate vektora ubrzanja u tom polozaju? Koliki je poluprecnik
krivine pUianje na tom mestu?
2.48.Krivolinijsko kretanje tacke prikazano je jednacinama X= 2 (e 2t +
+ e- 21 ), e-
2 1). Odrediti liniju putanje i hodograf brzine, kao i
y = 2 (el t -
ubrzanje u funkciji od pot ega r = OM.
2.49. Kretanje je prikazano sistemom jednacina r= 4 t, q:>= 2/t = 21- 1 •
Odrediti putanju tacke .. lzracunatibrzinu i ubrzanje pokretne tacke u tre-
nutku t = 2 sec. Koliki je poluprecnik krivine putanje u (oj tacki?
2.50. Kretanje je prikazano ·sistemom jednacina r= e2 ',q:>= 2 I. Odre-
diti putanju, brzinu i ubrzanje pokretne tacke.
2.51. Tacka se krece po lemniskati cija je poJama jednacina r2 =
= ceos 2 <p, gde je r poteg, a <p polarni ugao, tako da joj je cirkularno ubr-
zanje uvek jednako uuli. Odrediti zavisnost radijalnog (odnosno totalnog)
ubrzanja u funkciji od potega r pokretne tacke.
2.52. Tacka se krece po centralnoj elipsi, poluosa a= 5 em, b= 3 cm,
sa sredistem u 0, tako da joj je eirkulamo ubrzanje, kada se uzme pol u
desnoj Ziii FI (x = e; y = 0), uvek jednako nuli, a da je velicina rZ 4> = C kon-
stantna i iznosi C = 6 cmz/sec. Izvesti polarnu jednacinu elipse sa polom u
desnoj iiii (FI ) i odrediti radijalno (odnosno totalno) nbrzimje. Kolike su
brzine pokretne tacke u temenirna ejipse na Ox-osi. (»perihe/« i »aphe/«)?
2.53. Tacka se krece po eli psi cija jepolarna jednacina r=p/(l +
+ E cos '1') sa polom u desnoj iizi, gde su: p - parametar eli pse, E - brojiia
(numericka) ekseentricnosti rp- polarni ugao. Odrediti hodograf brzine u
odnosu na pol P triedra Pxy u desnoj zilti (FI ) ako je clfkularno ubrzanje
uvek jednako nuli.
2.54. Tacka se krece· u ravni Oxy tako da· su pomate zavisnosti De-
kartovih koordinata vektorll brzme u funl<eiji od samih koordinata X= ,...ky,
61
i
y=kx, gde je k konstanta. U pocetnom polozaju tacka je bila ina +Ox-osi
u tacki No(xo=c; 0). Odrediti trajektoriju pOkretne:::t'iicke. KOlikb je vremena
potrebno da tacka prede iz pocetnog polozaja fio u neki p6Iozaj N na
putanji?
2.55. a) Tacka se krece u ravni tako dil. su joj radijal~a i ugaona
brzina konstantne. U pocetku kretanja tacka je bila u polu O. iOdrediti pu-
tanju, brzinu i ubrzanje pokretne tacke. ;
b) Kakva ce biti putanja pokretne tacke ako :lU radijalna: i cirkuJarna
brzina konstantne, au pocetku kretanja tacka je bila u tacki No(}=R; q:>=O)
na polarnoj osi? Odrediti ubrzanje pokretne tacke.
2.56. Tacka se krece pravolinijski po zakonu a = 6 Vs. :
U trenutku
J= 2 sec preaeni put je s = 27 m, a brzina V= 27 m/see. Nacrtati kinematicke
dijagrame (s, t), (v, I) i (a, t) ovog kretanja.
2.57. Tacka izvodi pravolinijsko harmonijsko osciJovanje p,rema zakonu
x = R cos w t. Poznato je da je u polozaju Xl = 10 em brzina XI =. - ~O V3 cm/see,
au polozaju x2 =5cm brzina je xz= -IOVf5cm!see. Odrediti amplitudu, pe-
riod osciJovanja i frekveneije. Nacrtati kinematicke dijagrame kretanja.
2.58. facka se krece pravolinijski po Ox-osi po zakonu 1=e-
t sin2t.
Nacrtati kinematicke dijagrame. O:!rediti preaeni put i ubrzanj~ u tf enutku
zaustavljanja. '
2.59. Kretanje tacke u ravni Oxy prikazuje se zakonima X=10 cos2 t,
y = 10 sin 2 t. Odrediti putanju pokretne tacke, zatim brzinu ubrzanje i
nacrtati kinematicke dijagrame.
2.60. Dijagram (s, t) jednog kretanja prikazan je sJik0JJ:i sa razme-
rama: za put Us = 20 mil cm, a za vreme U,- 1 sec/l em. Konstruis{lti
, dijagrame
(v, t) i (a, t) ovog kretanja.
If S
2
o 4 15 8 x
Slika 2.60. Slika 2.6
;
2.61. Dijagtami (v, t) kretanja dveju tacaka (1) i (2), k~je Vise pra-
volinijsko kretanje po istoj pravoj i iz istog pocetllog poloiaja No, predstav-
ljeni su jednacinama y=2xj3, y=[5+2(x-2)]j3 u odnosu na'triedar Oxy,
sa razmerama crtanja: za brzinu u, = 6msee- 1!1 em, a za vreme u; = 1 sec/l eill.
Ddrediti zakone kretanja tacaka i vreme kada ce druga tacka stici prvu.
62
2.62. ,Dijagram (s, I) jednog kretanja Irna prikazani oblik, - a razmere-
put u, = 2 mil em, a za vreme 11, = I seefl em. Poluprecnik kruga,
U trenutku 1=2 see odredi Ii sve kine mat iCke velicine ovog
I
'Iv 0
~ 0)
SJika 2.63.
Slika 2.62.
2.63. i Dijagrami (v, t) kretanja dveju tacaka prikazani su slikom, gde
je poJuprec~ik R = 5 em, a koefieijenti razmera su: za brzinu 11, = 2 msee-1J I cm"
a za vreme: u, = I seefl em, Odrediti zakone kretanja tacaka.
2.64. : Voz, po]azeei iz stanice, krece se jed/lako ubrzano, ubrzanjein
25 cm/se e2 , dok ne postigne brzinu voznje 90 km/h, a (ada se kreee jedno-
liko tom pqstignutom brzinom. P,ed stanieorn, koja je udaljena od polazne
c2
staniee 10 k:m, voz poCinje da se koCi, te postigne usporenje od 50 em/se
i zaustavi s;e u staniei. Kretanje prikazati kinematickim dijagramirna u iz-
vesnim pogodnim razmerama.
2.65. ! Poznat je zakon promene ubrzanja u funkeiji od brZine a = 2 (v
jednog pravpJinijskog kretanja. U trenutku t = 2 sec predeni put jZnosi 64/3 rn,
a brzina je jv= 16 m/see. Naertati kinematicke dijagramei u trenutku t=4sec'
izracunati sve kinematicke velicine.
2.66. Zakon promene ubrzanja jedne tacke je a=12t-20. Poznato je
da je u po~etnorn trenutku t= 0 put s = - 10m, a da u trenutku t = 5 sec
put iznosi r-
10m. Konstruisati kinematicke dijagrame ovog pravolinijskog
kretanja'.
2
2.67 •. Zakon promene brzine od vremena je v = 31 + 2 t + I, gde je v
mereno urn/sec,· a vreme u sekundirna. Nacrtati kinematicke dijagrame ako je
poznato da je u pocet:som trenutku (10=0) poeetni predeni put so=4 m.
Izracunati sye kinem;iicke veliCine u trenutku t = 3 sec.
2.68. i Konsiruisatikinematicke dijagrame kretanja ako je poznat zakon
promene br~in1 v=4eos(1t1/4)[ a pocetni predeni put jedn ak je nuli. V u funkCljl od vremena ako je pocetno vreme ujedno i 'nulio vreme.
I
2.69. i Zakon prornene ubrzanja u funkeiji brz:ne je a= -kv= -2v,
gde je a rnbreno u m/sec 2 , v u m/sec, a k usee-I. Konstruisati dijagra rn
pula i brziIje ako je pocctna brzina 1'0= 4 mjsec, a pocemi put jednak je iluli·'
2.70. 1z i~te tacke .jednovremeno krenu dva tela. Prvo se krece jednako
ubrzaIlo, bez pocetne brzme, u~rzanjern 4m/sec2 ; drugo telo se krece jed-
nako ~sporeno, pocetnom brZlllom 20 m/sec, ali sa usporenjem jednakim
ubrzanJu pr~~g tela. ?raficki predstaviti kretanja i odrediti vreme kada ce
prvo telo ~lCI drugo 1 na korn udaljenju od polaznog polozaja.
B) OBRTANJE KRUTOG TELA. TRANSMISIONI PRENOSNICI
2.71. Disk,. precn.ika 1.00 em, obrce se jednoliko oko svoje geometrijske
ose: Tacka n~ ob.lrnu dlska Ima obimnu brzinu J m/see. Kolika je ugaona
brzlna obrtanJa dlska? Kojim se minutnim brojem obrtaja obree disk?
2.72..~ot~r se obrce iz stanja mirovanja jednako ubrzano i za prvih
10 sekundl uelnl 50 obrtaja. Odrediti ugaono ubrzanje kotura i ugaonu brzinu
u trenutku t= 20 sec. Koliko je ukupno'obrtaja do tada uCinio kotur?
. . ?73. Vratilo jednog motora obrce se jednoliko sa 3000 o/min. Posle
IsklJucenjamotora vratilo je ucinilo jos 100 obrtaja i staIo. Koliko se vre-
:nena obrtalo vratilo od iskljucenja motora do zaustavljanja ako se obrtalo
Jednako usporeno? .
. 0
I st~lo
Vratilo se obrce jednako usporeilO, ugaonim usporenjem 7C sec- 2
J.e posle .10 sec. Kolika je pocetna ugaona· brzina obrtanja vralila?
Koliko JC obrtaja ukupno uCinilo vratilo do zallstavljanja?
2.75: Vralilu. motcra porasta.o je broj obrtaja posle (Dminuta na
~o/ml1l. Tada Je motor .zaustavljen, a vratllo je nacinilo jos 160 obrtaja
I stalo ..Pod pretpostavkom -Jednako promenljivog obrtanja odrediti ugaonu
brzlnU I ugaono ubrzanje (usporenje) vratila. Koliko se vremena obrtalo
vraldo? K<iliko je obrtaja ukupno uCiniIo?
\!f.~ Terel (G) ob~sen 0 uze . prebaceno preko
tocka ('I'f, precnika 40 em,· obrce vratiJo (V). Teret se
spusta jednakoubrzano, ubrzanjem 20 cm/see 2. Odrediti
ugaonu brzinu i ugaono ubrzanje vratila. Na koju se
dubinu .spusti 0 teret posle 10 sec od _pocetka kretanja?
Ko!Jko Je obrtaja ukupno ucinilo vratiIo u tom trenutku?
2.77. Kotur nasaaeri na vratilu obrce se jz sta-
nja rn.i~ovanja prema kinematickorn zakonu 8 tp = iJ2 Slika 2.76,
OdredJlI... zakone promene ugaonog ubrzanja, ugaone brzine i obrtnog ugla
_ 2.78. Pogonsko vratilo (I) tarnog (frikeionog) transrnisionog uredaja
obr:e se s~ 300o/min i pomera se aksijalno premazakonu x = (2 R - 1)/3, pa
obrce tarn] kotur (K2) nasaaen na vratilu (2). Poluprecnici tarnih koturova

su R = 18 em, r = R/2. Odrediti brzinu i ubrzanje tacke A na obodu tarnog
:kotura K z u onom trenutku kada je aksijalno pomeranje prvog vratila x=r;
vreme se meri sekundima.
J[
IP)
2
][
Slika 2.78. Slika 2.79.
2.79. Parna masina (P) pomocu transmisionog uredaja, kaiSnika, pree-
nika 90 em i 30 em, sa beskrajnim kaisem, pokrece dinamomasinu (D). Odmah
-posle pU5tanja U rad ugaono ubrzanje parne masine iznosi 0,21t see- 2 • Posle
koliko ce se vremena dinamomasina obrtati jednoliko sa 180o/min?
2;80. Elipticki tocak,
a = 5 em, b = 3 ern, obrce se u svojo
ravni oko vertikalne ose' kroz zizu
01 (F1 ) i usled zahvatanja pokrece isti
,takav tocak koji moze da se obrce
oko svoje :tize 0z (F'I)' Odrediti broj
obrtaja drugog tocka kada se prvi to-
cak obrce jednoliko li direktnom sme-
rli sa 10 o/min i ako rastojanje ziza
iznosi OjOz=2a.
2.81. Odrediti prenosni odnos
) redne sprege zupcanika ako Sli brojevi
zubaea zupcanika Zj (redom) =20; 10;
Slika 2.80. 18; 15 i 30. Zupcaniei su svi istog
modula.
2.82. Odrediti prenosni odnos paralelne sprege zupeanika ako su bro-
jevi zubaca zupcanika ZJ (redom) = 40; 20; 10; 50; 15 j 30.
Slika 2.81. SJika 2.82.
65
2.83. Zupcanik (1) obree se jednoliko sa I 200o/min u i indirektnom
smeru. Odrediti brojeve i smerove obrtaja svih zupcanika mesovite sprege ZJ
(red om) = 20; 60; 15; 40; 16; 32 i 20. Koliki je ukupni prenosni odnos? U
kom se smeru obrce Poslednji zupcanik (7)7
I
Slika 2.83. Slika 2.84.1
2.84. Pogonski zupcanik (I) obrce se u direktnom smeru Jednoliko sa
80~ o/min. Odrediti broj obrtaja i smer obrtanja poslednjeg zDpcanika (7)
mesovlte sprege aku su brojevi zUbaea Z/ (redom)= 18; 40; 15; 33;'36; 16 i 48.
i,
2.85. Pogonsko vratilo (OJ transmisionog uredaja obrce Je jednoliko
poluosa sa 360o/min. Odredili broj obrtaja i smer obrtanja radnog v~a,iJa (0 \
a k 0 su b"
rOJevl zu baea zupeamka
". VI
Zj (redom) = 20; 30; 40; 24; 60; 20 i 48,
a zahvaceni zupcanici Sil istog modula.
SJika 2.86.,'
":H~
~~ft"- -
2.8~. Izracunati na obimu kQtuira (KHrad-
n.og vratlJa (OVII) , precnika 18 ern, ako se vratilo (ODob~cetj:(fu~1t
llko sa 270o/min. Zupcanici (3), (6) i (9) imajulPo 60 zubadl;'~ svl-:01;taIl'f>
po 20. ; - , , > ' 5'i!"1;;' ~~+ I
2.87. Pogonsko vratilo (01) prenosi preko kaisnog transmisionog 'ure~
daja i zupcastog prenosnika snagu na radno vratil0 (Ov). Odreditj brzinu i
ubr~a~Je tac.ke M kotura K, precnika 120 mm, kada se pogons~o vratilo
obrce jednollko sa 1500/min. Precniei kaisnika su D = 200 mm D:=) 50 rom
a brojevi zubaca su ZI (redom) = 40; 20; 20; 50;18 Ii 36. ,z, ,
5 Zbirka zadataka iz ruehanikc-]
66 67

6 i 24. Precnik pogonskog zUpCanika je Dp = I OJ mm. Odrediti aksijalnu

brzinu zupcaste poluge.

~l!"'~:=:
i Ii D.
I I,
I Df

S1ika 2.91. Slika 292.

STika 2.87. Slika 2.88. 2.92. Zllpcasfa poluga podize se pomoeu prenosnog uredaja. Odredili
brzinu pofuge kad se pogonsko vratilo obrce jednol.ko, sa 8eO o/min, ako
l.SS. Pogonsko vratilo (0,) obrce se jednol"ko. sa I 200o/min u smeru su: prvi puz trohodni sa z, = 30, drug; puz dvohodni sa z. = 20 zubaca, bro-
kretanja saine kazaljke. Odrediti broj obrtaja puznog locka (8) ako ima 36 jeyj zubaca od Zz do Zg su (redom)=25; 40; 30; 20; 25; 16; 48, modul
zubaca i 'trohodni zavrtanj. Precnici kaisnika Sl! D, = 120 mm. D z = 200 mm, pogonskog zupcanika m = 10 mm i broj zubaca zp = 30.
a brojevi 'rzubaca zupcanika su Z; (redom)= 18; 36; 20 i 40. U kom se smeru
2.93. Odniditi broj zubaca drugog zupcanika (2) i smer obrtaja prvog
obrce pu~ni locak?
zupcanika (I) da bi se konvejer pod'zao brzinom 25 'It em/sec ako se pogonsko
2.89. Pogonsko vratilo (01) obrce se jednoi"ko, sa I 350o/min. Odre- vratilo obrce sa 150 o/min, a brojevi zubaca su: z, = 20, ZJ = 18, Z~ = 54, Zs= 40'
diti broj obrtaja radnog vrat]a (011) ako je puz (P) dvohodni, a puzni locak moduJa m=lSmm. Zupcaniei (3) i (4) sprcgnllti su lancem.
ima Z = 60 zubaca. Brojevi zubaca ostalih zupcanika su z/ (redom) = 20; 54;
18 i 30. Zupcanik
, (3) je tanjirast.
I
V
Or

I
On z·
Ll
. "

Slika 2.89. Slika 2.90.

2.901 Kabi na dobosu, precnika D = 30 em, odmotava se pomocu pre-

Dosnog u.:eaaja. Odrediti brzinu odmotavanja kabla alo se pogonsko vratilo
(0 1) obrcd jednoliko sa 900o/min, a puz je trohodni, sa z=45 zubaca. Zup-
canici (1): i (2) spregnuti su Jancem, a imaju brojeve zubaca Zl = 15 j Z2 = 30
Slika 2.93. Slika 2.94.
zubaea.
2.91; Ruciea 0, A kolske dizalice obree se sa 60o/min jednoliko oko 2.94. Odrediti hrojeve obrtaja vratila 0llI, OVI i OYII ako se pogonsko
osovine Pr,vog zupcaoika (0,) i preko zupcastog prenosoog uredaja pokreee vratiJo (01) obrce sa 1200 o/min, a brojevi zubaca ZUpCanika su z,
(redom)=
zupcastu pOlugll (2p). Brojcvi zllbaca zupcanika Sll z, (redom)= 12; 48; =20; 40; 15; 45; 40; 15; 60; 20; 50 j 30.

68
2.95. Odrediti obimnu brzinu krajeva lopatiea (L) mesaliee ako se pogon-
sko vratiJo (0 1) obrce sa 180 o/min, a precnik Jopaticnog kola je D = 900 mm. Pre-
cniei kaisnika su Dl = 300 mm, D2 = 450 mm,
D, a brojevi zubaea konicnih zupcanika su
o.~ 30 i 60.
2.96. Hod zavrtnja je h = 40 mm, a
obrce se jednoliko, sa 60 o/min. Odrediti
ugaonu i translatornu brzinu zavrtnja, nje-
gOY parametar i nagib tangente zavojnice
2 )[
ako je poluprecnik eilindra zavrtnja 10 mm.
2.97. Kolika bi bila tacnos! mikro-
metarskog zavrtnja hoda 0,40 nun, ako disk
nonijusa irna 4D podeljaka?
2.98. Valjak poluprecnika R = 20.mm
~------D------~-.~I obrce se oko svoje poduzne geometrijske
Slika 2.95. ose sa 90o/min i krece se translatorno br-
zinom 6 em/sec. Odrediti sve elemente zavrt-
nja. Ako bi hod ovakvog zavrtnja bio 10 puta manji, a nonijus mikrometra
imao 50 podeljaka, kolika bi bila njegova tacnost merenja?
2.99. Hodovi zavrtnja prese su hI = 12 mm j h2 = 18 mm. Rucica prese
obrce se sa 30o/min, a ugao ploce prese je 0: = 60°. Odrediti brzinu kretanja
ploce.
Stika 2.99 Slika 2.100
2.100. Odrediti brzinu zgloba C zavojne prese u funkeiji od ughi e.
Zavojno vreteno je hod a h=12 mm i obrce se jednoliko, sa 60o/min. Ovo
vreleno prolazi kroz dYe navrtke, A i B, koje su zglavkasto spojene sa zglo-
bovima C i D rombnog zglavkastog cetvorougla ADBC.
69
C) RELATIVNO KRETANJE. BREGASn MEHANIZMI
,/' '\ ; J
~.101.Reka protice brzinom 0,5 m/see po eeloj svojoj; sirini, koja
iznosi ':>tIm.
Plivac moze da postigne brzinu 2 m/sec. Pod kojim uglom prema
;bali Ireba da zapliva plivac da bi tacno popreko doplivao na drugu obalu?
Za koj~ ce vreme preplivati reku?
/ ,;...~~ ........ '.
~
'102 Koliko ce vremena putnik, koji sedi u vozu koji se krece hrzinom
54 km edati mimoilazni voz, duzine 150 m, koji se krece brzinbm 30 km/h1
.10 Brad se krece brzinom 10 cvorova (nmile/h). Sa palube broda
putnik i uvis predmet pocetnom brzinom 5 m/see, koji se dalj'e krece jed-
nako usporeno, usporenjem 2 m/ser;2. Odrediti apsoiutnu brzi~u kretanja
predmeta i njegovu apsolutnu putanju.
2.104. Prizmaticni klin ABC, vi-
sine AC=h,nagibnog ugla 0:, krece se A
jednoliko u smeru + Ox-ose, koja se
poklapa sa njegovom osnovom CB. Niz
strmu ravan klina CAB) krece se iz po-
cetnog poloiaja (A) pokretna tacka M
jednako ubrzano, ubrzanjem an bez po- B
eelne brz'ne. Odrediti apso!utnu brzinu Slika 2.104.
tacke M i njenu apsolutnu putanju.
2.105. Tramvaj se krece pravolinijski jednoliko, brzinom 28,8 kmfh.
Njegova sasija na oprugama vrsi harmonijsko osciiovanje, amplitude A ~ I em,
perioda T = 1 sec. Odrediti apsolutnu pmanju tezista sasije, koje se nalazi na
rastojanju h = I m od horizontalne ravui. poslavljene kroz osoviJ,le tockova.
Precnik tockova je 800 mm. U pocet-
ku kretanja (/0 = 0) tdiste se nalazi u
srednjem polozaju, a vektor brzine
oscilovanja usmeren je navise.
L
Slika 2.105. Slika 2.106.
2.106. Prava L krece se jednoliko, brzinom vp usmeru -OJ-ose. Odre-
diti brzinu i ubrzanje presecne tacke M te prave i nepokretnog kruga (lI:). I
poluprecnika R, sa sredistem u O.
 70
71

2.107r Krug ('0 krece se u svojoj ravni (Oxy) translatorno, jednako 2.110. Trougaona plociea ABC"kateta b= 30 em, h = 40 em, obrce se
ubrzano, ubrzanjem Q p u srueTu + OX-ose. Po krugu se krece tacka (M), jed- oko katete AB po zakonu prornene obrtnog ugla '.p= 11: (2 I + /2)/4. Iz temena B
nolike, u !direktnom smeru. Odrediti apsolutnu putanju tacke M ako je krece se po hipotenuzi BC pokretna tacka po zakonu puta s = BM = 50/'/2.
U pocetkul kretanja hila u polo.zaju Mo (R; 0). Odrediti brzinu j ubrzanje pokretne tacke M u trenutku I = I see od pocetk~
kretanja iz pocetnog poloiaja B. Koliki su brzina i ubrzanje pokretne tacke
!y M kada stgne u terne C trougla?'
I 2.111. Polukruzna plocica, poluprecnika R = 16 em, obrce se oko 050-
! vine AB jz stanja mirovanja, prema zakonu prornene obrtnog ugla 'f = 11: 12/4,
i u direktnorn smeru. Iz tacke B plocke krece se po obodu ploeiee pokretna
o
L tacka M jednako ubrzano, bez pocetne brzine, i stigne u tacku A za ista
vreme za koje plocica ucini osam punih obrtaja',
U polozaju C, gde je Be AG,
= odrediti ap-
solutnu brzinu i apsolutno ubrzanje pokretne
tacke M.
SJika 2.lOi. Slika 2.108.
Iy
2.108! Kvadrat ODAB, slraniee 1= IOem, ohrce se. u horizt:ntalnoj. I
Oxy.ravn.i oko temena a u indirektnom smeru, jednol:ko, sa 30ol mn. Po j
stranici AS; krece se od A ka B pokretna tacka (M) jednol:ko, tako da za
jedan obrlaj kvadrata stigne iz pocetnog polozaja A u poiozaj B. Odrediti u
c I
poc~lnom pplozaju (A) apsolulnu brz'nu i apsolulno ubrzanje pokretne tacke (M). I
.Z.1?9 j P.ra~ougaona ploCiea ABCI?, stran'ea b= 12 em, h = 2 b, obrce se iz I
stanJa mlrovanJa Jednako ubrzano u dlf(:ktnom smeru. }z lane D (pocetnog c; I
polozaja M,) krece se 'z Jtanja mirovanja pokretna tacka M duz stran'ee DC
po zakonuiPuta r=i5M= 0,5 heos(-:rI/6), gde je aD = OC. Kada pokretna '-'--.1:-
en
tacka st'gne u polozaj M, gde je MoM=DM=h/4, plociea se zaokrenula Slika 2.111. Slika 2.112.
za ugao 90° U odnosu na pocetni polozaj. U tom poJozaju odrediti brzinu i
ubrzanje pokretne tacke. Kolki su brz'na 2.112. Cev OA, duzine 20em, obrce se u ravni Oxy prcma zakonu
zl i ubrzanje pokretne tacke u trenutku promene obrtnog ugla <p= 0,511: sin (1t1/8). Kroz eev se krece pokretna tacka

~r'l M jz pocetnog polozaja A ka polozaju 0 prema zakonu puta r;;OM =

t = 4 sec od pocetka kretanja?
~~
8; DiMe) =20eos(11:1/8). gde je poteg r meren od
, tacke O. Odrediti brzinu i ubrzanje pokretne
!I M tacke M u trenutku t = 2 sec od pocetka kre:
tanja.
h _._- .- .. __ •. 0 2.113. Kruzni konus, poluprecnika 05-
nove R=6em, vi sine H=8ern, obrce se:oJ(-;;
~voje vertikalne geometrijske ose Oz jednako
usporeno u direktnom smeru i zaustavi se posl~
y cetiri puna obrtaja. Jednovremeno sa pocet-
c kom obrtanja plociee krene jz vrba A konusa
b I . pokretna tacka M i krece se po izvodnici
Slika 2.109. Slika 2.110. konusa AB od A ka B jednako ubrzano, SJika 2.113 ..
72 73

ubrzanjem 1,25 em/sec" bez pocetne brzine, i u lrenutku zaustavljanja plociee

stigne u poJozaj B. Odrediti apsolutnu brzinu i apsolutno ubrzanje pokretne
tacke (M) kada stigne na polovinil duzine izvodnice AB konusa.
2.114. Odrediti ugaono ubrzanje kulise (K) kratke brzohodne rendi-
saljke ("shaepinga") kada se krivaja OA, duzine R= 10em, obrce oko tacke
o jednoliko, sa 90o/rilln. Rastojanje osJonaea 0 i 0 1 iznosi h = 3 R. Kolika
je brojna vrednost ugaonog ubrzanja kui:se
u onom polozaju kada se krivaja zaokrene
za ugao 30° od pocetnog horizontalnog po-
loiaja?
Slika 2.117. Slika 2.118.
ly
,
2.118. Bregasto telo, oblika polukruga, poluprecnika R = giem, krece
o se pravolinijski, jednol;ko, brzinom vp = 4 em/sec. Odrediti brzinu i ubrzanje
kretanja stap:.t AB sa tockicem, poluprecnika r = 1 em, na kraju ! = 2 sec. ako je toc~
kit stapa bio u pocetnom pololaju ui Ao. Za ko-
m Jiku se visinu h spustio stap AB u tom trenutku'!
B

~I~ 2.H9. Bregasta osovina, pdlupre~nika

R= 10 em, obrce se jednoliko, sa )50/min, i
podize stap AB, koji se krece ~o zakonu
I pUla y = J0 + 4 t, gde je y rnereno u eenti-
Slika 2.114. Slika 2.115.
metrima, a vreme u sekundima; Odrediti
2.115. Posle promene opterecenja Watlov regulator se obrce oko svoje oblik konture brega.
vertikalne osovine jednoliko, sa 60o/min, a kugle se spustaju jednako ubr-
zano, obrcuci se oko tacke 0 ugaonom brzinom, kojoj posle dva sekunda 5j
odgovara 15 obrtaja u minutu. SmatrajuCi kugle tackama, odrediti njihovu I
brzinu i ubrzanje u tom trenutku (t=2see) I
Duiina rutica regulatora je / = 40 em, a ugao j
B
cp= 30°.
~I~ 2.116. Ekseentar, poluprecnika R =

I = 10 em, ekseentricnosti e = R/2, obrce se

oko horizontalne !=>se kroz tacku 0 i podize
Slika 2.119. Slika 2.120.

stap AB razvodnika. Odrediti zakon kretanja

stapa, njegovu brzinu i ubrzanje u najudalje- 2.120 .. "Zlkon . podizlnja centricnog radnog tela ..b-l'egastog fnehanizma
nijem polozaju ako se ekseentar obrce jed- prikazan je· dijagram~m (s, cp). Odrediti obl.k brega ako je precnik vratila
J

noJiko, sa 300/min. bregastc osovine 2 R =40 mm,.a ona se. obrce jednoliko, sa 60o/mi'n.
I

2.117. Prizmaticni klin, nagibnog ugla
30°, kreee se pravolinijski u smeru + Ox-ose
jednako ubrzano, ubrzanjem 9 emjsee2 • Odre-
diti ubrzanje kretanja stapa CD, koji se osla-
. • +.
.... - .
nja na klin i moze da se pokrece u svojim
Slika 2.116. leZistima.
r_ 2.121. "Odr~diti oblik'konture ~brega' bregastog mehanizma aka je hod
ceiltr1~nog st;Pl sa siljkom izvrsen 'Z'l 1/3 polovine radnog hoda br~gaste oso-
vine. Drugoj trecini polovine obrtaja bregaste osovine odgovara zastoj stapa,
a-trecoj trecini poluobrtaj'l odgovara i spustanje stapa po istom 'iakonu po
tome se vrsiJo i podizmje.1PoJuprecnikbregaste osovine je R = 1Smm, hod
itap:.t h = 20 mm, a broj obrtaja..bregast<osovine 30o/min.
 75
74

2.122. D'jagram (s, I), D) RAVNO KRETANJE. RAVNI MEHANIZMI

! I

odnosno (s, q:», jednog centric-

nog bregastog mehanizma, sa 2.126. Ploca (P) vriii ravno kretanje u ravni Oxy translatornom brzinom
6 em/sec i ugaonom brz:nom 2 see- I, obreuei se u srr:nu krftanja saIne k
_bregastom osovinom precnika
zaJjke. Odred Ii brzinu tacke B ploce, na rastojanju AB = 5 em od tacke A, u
2 R = 30 mm, prikazan je na
2345-6789101112 trenutku kada vektor brzine tacke A gradi
f800
i
----1--- (50 0 ---l300l---· slid. Naertati oblik bregastog
ugao ex = 30° sa pravom AB. Ovaj ugao je me-
Slika 2.122. tela. ren od vektora brzine ka pravoj AB.
,
$ 2.123. Dijagram (s, t), odnos- 2.127. Stap AB, duzine 1= 1 ru, kreee se
no (s, '1'), ekseentricnog bregastog me- u rami. Brzina lacke A stapa iznosi 2 V3 m/see,
hanizma prikazan je slikom. Odre- a njen veklor gradi sa praveem slapa ugao 0: =
diti oblik brega aka je poJuprecnik = 60°. Vektor brzine kraja B stapa AB gradi
bregaste osovine R = 20 mm, e = sa stapom ugao ~ = - 30". Uglovi su mereni od
=lOmm, r=Smm. pravca stapa AB lea vektor:ma brzina. Racunski
Slika 2.123.
j graficki odrediti polozaj trenutnog pola.
Dijagram (s, I), odnosno (s, '?), bregastog mehanizma prikazan KoLka je trenutna ugaona brzina obrtanja stapa
je slikom. Odred,ti obJik brega aka je poluprecnik bregaste osovine R= 15 mm. oko pola? Odrediti poioZajtacke K stapa AB, a
Slika 2.126.
ciji je vektor brzine kolinearan sa stapom.
2.128. Kvadrat ABeD, straniee /= JOcm, kreee se u svojoj ravni ugao-
nom brzinom 2 see- 1 u direktnom smeru. Brzina temena A kvadrata iznosi
20 em/sec, a njen vektor gradi sa stranicom AD ugJo IX = 60°. Odrediti polo-
Zaj trenutnog pola kvadrata. Izracunati brz;ne ostalih temena kVadrata i tacke
S na sredini straniee AB, AS = BS. Racunske vrednosti proveriti graficki.
456789
I/J:if ZWJ{
Slika 2.124.

2.125; U obrtnom zvezdastom motoru tipa "Gnome" vezani su cilindri

za karler i, zljedno se sa njim obreu ugaonom brziDom w. Uzimajuei srediste B
Ovratila z::i pocetak triedra Ox-y,
odrediti: a) apsolutnu putanju kli-
pova moto~a, b) zakon relativnog
kretanja u odnosu na eilindre, pod
pretpostavkom cia je odnos R/l
Slika 2.128. Slika 2.129.
Inali, gde je R poiuprecnik krivaje,
a I duzina ,spojne poJuge, c) izra-
cunati apsQlutnu brzinu krpa ka- 2.129. Krivaja OA zglavkastog cetvorougla OABC, duzina stranica OC=
da ~pojna -poluga AB zauzima dva =p=35em, OA=k=lOcm, BC=b=20cm, obree se oko tacke 0 jednoliko,
horizontal~a i dva vertikalna po-
sa n1 = 90 o/min .u direktnom srueru. Odrediti ugaone brzine obrtanja stapova
AB i BC i brzinu zgloba B u polozaju cetvorougla odredenoin uglovima
lozaja. D~zine su: krivaje R =
e=60° i tjJ=45°.
= 100 mm,: spojne poluge AB =
= 1= 300 ~n, a cilindri sa kar- ~ . Kri~aja OA, duzine 12 em, obree se oko tacke 0 jednoliko, sa
teram abreu se jednoliko, sa 60o/mm. Odredltl ugaone brzine stapova AB, duzine /, i Be, duzine h = 16 ern,
Slika 2.125. <::: U polozaju mehanizma odredenom uglovima e = 45° i t = 30°.
1500o/mib.
76 77

c ubrzanj~ temena B i C, koja iznose G B =45cm/secl , G c =25cm/sec2 • Odrcditi

trenutlll pol obrtanja. Racunski i graficki odrediti brzine i ub~zanja ostalili
~M~~A~ I

2.135. Kraj A stapa AB krece se jednoiiko, brzinom VA = l', duz

+ Ox-ose, stalno dodirujuCi nepomicni poluL-ug polupr(cnika R, sa sredistelli
u O. Odrediti ugaonu brzinu i ugaono ubrzanje obrtanja stapa U funkciji od
poJuprecnika polukruga (R), brzine (v) i udaljenja kraja A stapa od sredista
,\ Ii O(x=OA).
"

Slika 2.131. II
Ii
2.131. Ploca (P) izvodi ravno kretanje u svojoj ravni. Poznati su:tran-
sJatorno ubrzanje, 20 cm/secl , ugaona brzina obrtanja, I sec-I, i ugaono ubr- 'I
zanje, 1 sec- 2 . Odrediti ubrzanje tacke B ploce na udaljenju !=AB= 10cm od I :x
B
tacke A, ciji vektor ubrzanja gradi sa pravom AB ugao (J. = 30°.
2.132. Kruzna ploca, poluprecnika R, kotrlja se bez klizanja po pra- Slika 2.135. Stika 2.13~.
voj L, a njeno srediste (0) krece se pravolinijski po zakonu pUla s = I + (2/2,
gde je s mereno u met rima, a vreme u sekund:ml. U trenutku t = 0 odrediti ~.136. Krug, poiliprecnika R, kotrlja se bez kl'zanja po! nepokretnoj
brzine i ubrzanja taeaka M, ploce koje se nalaze pravOJ (L). Za tacku A obima kruga vezan je stap AB, duzine J. Odrediti brzinu i
na horizontalnom M J M, i vertikalnom pree- ubrzanje kraja B stapa AB ako su pozna!i brzina i ubrzanje sfedista kruga
niku M2 M.. Poluprecnik ploce je 40 cm. (C). Opste feSenje. Sp~cijalno resenje za podatke: 1=2R=8qcm, q>=90°,
11 (kruga) = 30 o/Jl1in.

2.137. Krivaja OA mehanizma, duzine OA=R= JOcm obrce se oko

tacke 0 jednoliko, sa 600/min u direktnom smeru, i polug~m BAC pokrece
kLzac B po Ox-osi. Odrediti brzinu j ubr-
T zanje klizaca (B) i slobodncg kraja (C) [

poluge BA C ako je BA = R = ACf2 = b12.

Pokazati da je vektor ubrzanja taeke C
kolinearan sa pravom CO. U polotaju me-
hanizma kada je ugao e= J 20° izracunati
Slika 2.132. Slika 2.133.
brzinu i ubrzanje klizaea j tacke' C poluge,
a dobijene vrednosti prokontrolisati graficki.
..-r_ _ _-:--_..:O:;,_ C ~ K vadrat ABCD, straniee 1= 10 em,
2.138. Odrediti ubrzanje zgJoba B
b ~si ravno kretanje, obrcuci se u direktnom srneru.
zglavkastog cetvorougla OABC jz zadatka
Poznate su velicine ubrzanja temena A i B, aA =
2.129. i ugaona ubrzanja poJuga AB i BC.
= 20 cm/sec2, as= 40 (2 em/sec , kao i vektori lih
1

~brzanja. Odrediti ubrzanja ostalih temena kvad- 2.139. Krug (K), po\uprecnika
rata j taeke S, gde je AS = BS.
R = 5 ein, kotrlja se bez klizanja po pravoj Slika 2.137,I
(L). Brzina njegovog sredista je konstantna !
2.134. Pravougli trougao ABC; kateta
i iznosi 10 cm/sec. Odrediti brzinu i ubrzanje tacke:;;:1I~rna obimu kruga u po-
b~ 12crn, h= 16em, krece se u svojoj ravni tran-
~latorno i obrce u direktnom smeru. Brzina teme-
loz.~ju kada se on zaokrenuo za ugao 60 0 od svog pocetnog '~o!ozaja Mo,
kOJI se poklapa sa pocetkom triedra Oxy. Nacrtati hodograf brzine tacke M.
na A trougla iznosi 12 cm/sec, a vektor brzine
B U istom polozaju kruga odrediti brzinu i ubrzanje tacke M 1 , koja se nalazi
Slika 2.134. gradi sa katetom AB ugao (1. = 60°. Poznata su i
na poluprecniku CM, na rastojanju MMJ = 3 em. I
7'0 79

2.140.. Krug (K2 ), poluprecnika R2 = 2 em, kotrlja se spolja po nepo-
kretnom kfugu (K1), dvaput vee{ g poJuprecnika, Rl = 2 R z • Odrediti putanju
tacke M na obimu pokretnog kruga ako joj je pocetni polozaj Mo na + Ox-
-osi triedra Oxy, sa pocetkom (0) u sredistu kruga KI (xo = R; Yo = 0).
Jzracunati brz'nu i ubrzanje pokretne tacke M u pc.lozaju kada se krug Z10-
krenuo Zl i 20° u odnosu na pocetni poloZaj M o, a poznato je da srediste C (0 2 )
pokretnogkruga pri jednvl.kom kretanju obide svoju putanju Z.l 10 sekundi.
2.141.. Krug K l , poluprecnika R z = 8 em, kotrlja se bEZ krzanja spolja
po nepomicnom kmgu K" pcluprecnika R, = 12 em, a pri tom kretanju nje-
govo sredi~te (0,) obi de svoju putanju Zl 8 sekundi. U polozaju kruga K1 ,
kada pote~ 0 1 0 1 grad~ sa hor'Z0ntalnom p:-avom 0 1 x ugao <p~ =.rr/3, odr:diti
brz nu, pr;todne koordmate vektora ubrzanja, ukupno ubrzlnJe I p_luprccn k
krivine putanje tacke M na ob;mu krugl Kl , koja je U pocetku kretanja b:Ia
u pdozaju( Mo na + 0, kosi (Xo = R,; Yo = 0).
2.142. U preth6dnom Zldatku odrediti putanju tacke M kruga K2 , koja
se u pocethom polozaju naLzla u tacki Mo (16 em; 0) na + 0 1 x-osi. K01ike
su pr;rodne koordinate vektora ubrzlnja Ie tacke u naznacenom polozaju,
eentraine tazdalj:ne 0 1 0 1 krugova prema O,x-osi? K0Lki je poluprccnik
kr;vine puianje u toj tackl?
i
M i poJuprecnik krivine putanje na sredini dela putanje prvog kvadranta
I triedra Oxy, sa pocetkom 0 u sredistu ncpokretnog kruga (0,), ako je p)cctni
I
polofuj tacke bio u Mo (l0 em; 0) na + Ox-osi; poznato je da sred:ste pelkret-
I nog krup opise s'voju ·kruznu putmju pri jednolikom okretanju Zl 24 sekunda.
2.147. Stap AB, duzine 60 em, kotrlja se bez kfzanja po nepokretnom
krugu (K), pobprecnika R= 20 em, tako da se pJteg OP, gde je 0 sred:ste
nepokr~tnog kruga, a P dodirna tacka stapa i kruga, obree iednolko, ugaonom
brz'nom kojoj odgovara broj obrtaja 150/min. Jzracunati brzinu i ubrzmje
krajl A stapa koji je bio u pocetnom po)ozaju u tacki Ao (20 em; 0) na + Ox-osi
triedra Oxy, u po]oZaju kada je poteg OF vatikalan. Kol.ki je tad a po-
lupr(.cnik krivine putanje pokretne tacke?
2.148. Lancana transmisija bicikh sastoji se od bnea koji nhvata
zupean;k (I), koji ima 30 zubaca, i zupeanik (2), koji ima 10 zubaca. Prvi je
zupcanik na pogonskom vrat:lu, a drugi je V(zm sa ndnj:m tockom b.·c:kla,
precnika 75 cm. Odrediti ~rzinu kretanja b:e:kh kada se Zldnji tocak kotrlja
po putu bez krZlnja, a prvi zupcanik cini' 40 obrtaja u minutu.
l.., '" ,

Krug K l , poluprecnika R 2 = lOcm, kotrlja se spdja po nepo-

mlcnom kmgu K 1 , istog pduprecnika, R, = R2 = R, tako da njegovo srediste
pri jednc.!j~om kretanju ob:oe svoju kruznu putanju za 20 sekundi. U polozaju
°
kada eentnilna razdaljina 0 1 1 gradi sa + 0, x-osom ugao CO" iznicunati
brzinu i llbrzanje pokretne tacke M na obiinu kruga K 2 , koja je u pocetku
kretanja bi.la u poloiaju Mo (R; 0) na + 0, x-osi. Slika 2.148. Sfika 2.149.
2.144~. Krug K l , poluprecnika Rl = 4 em, kotrlja se bez HZlnja iznutra
po nepokr~tnom krugu K I , poluprecnika R 1 =2R 2 • Odrediti putanju tacke M 2.149_ Dve paralelne letve heeu se jednoI:ko brz'nama VI i 1'2 bez
na obimu kruga K2 , koja je u pocetku kretanja b'la u polozaju Mo (R,; 0) krzanja, dodirujuei kruznu plocu, poluprecnika R. Odrediti ugaonu brz'nu
na + Ox-o~i triedra Oxy, sa pocelkom 0 u sredistu kruga K1 • Odrediti brz'nu obrtanja kruzne ploce kada se letve kreeu istosmerno, odnosno suprotnosmemo,
j ako je Vl <V)' KoLka je brzina kretanja sredista C ploce? Izraeunati te
i ubrzanje 'pokretne tacke M u polQzaju kada je ona na + Oy-osi triedra Oxy,
a poznatd je da srediste kruga K z obide svoju putanju pri jednoLkom kre- vrednosti ako je R = 42 cm; a brzine su v, = 10 em/sec, 1'1 = 4 em/sec.
tanju za 16 sekundi. . 2.150. Dvokrivajni mehanizam
I
A
ima krivaje jednakih duzina, OA = Be =
214Sl Odrediti putanju tacke M pokretnog kruga Kl iz prethodnog
= R = 20 cm. Pogonska krivaja OA obrce
zadatka akb su poluprecniei krugova Rl = 3 Rl = gem, a tacka je bila u po-
se jedno)iko, sa 90o/min. Odrediti br-
cetnom po~ozaju Mo (5 em; 0) na. + Ox-osi triedra, sa pocetkom u sredistu 0 1
zinu zgloba B spojne poluge AB meha- \
kruga K!. !ZTacunati brzinu i ubrzanje pokretne tackeu polozaju na putanji
nizma ako je duzina krivaje jednaka
kada se centralna razdaljina 0, O2 zaoi<renuJa za ugao 60° u odnosu na po-
cetni polozaj; poznato je da se taj poteg obree jednoliko okotacke 0) ugao-
duzini spojne poluge i dvaput je duza .
,
nom brzin~m kojoj odgovara broj obrtaja 30o/min.
od postolja OC meh~nizma, u polozajima
kada je tacka A n? pravoj OC, kada
\

.
2.146; Pri hipoeikloidnom kretanju su poluprecniei krugova R)= lOem, I· je spojna poluga paraldna postolju i
lzracunati prirodne koordinate vektora ubrzanja pokretne tacke bda je tacka B na pravoj oc. SJika 2.150.
i
j
80
2.151. Stap AB, duzine 1= 80em, klizi klizacima A i B po koordinat-
nlm osama Ox i Oy triedra Oxy. Odrediti rulete. Izracunati brzine i ubrzanja
tacaka B, C i D stapa ako se klizac A krece jednako ubrzano po Oy-osi,
ubrZlnjem 20 em/see 2 bez pocetne brz!ne, jz polozaja AD' gde je OAo = /, a u
polazaju stapa kad.. je ugao <p=60°, i aka su duzine AC=BC, AD=AB/4.
o 2.156. stap AB,duzine AB= I, klizi krajem A po osi + Ox, i oslanja
!J
A
I..
2.155. Stap AB, duzine I, klizi krajem A po + Ox-osi i osianja se na
rub D glatkog stoIa, visine OD= h. Odrediti nilete ovog kretanja.
Racunski i graficki odrediti brzine leiista (C) i kraja B stapa, duzine
100 em, ako kraj A stapa klzi jednoliko brzinom 10em/see, u poloZaju u
kome stap AB gradi sa ivicorn stoIa OD ugao.q:: ADO = 'I' = 60°, a visina
stoIa je h=20cm, '
se stalno na glatki polukrug, poluprecnika R, sa sredistem u O. Odred:ti
mlete. Ako je R=lOem, 1=4R, a kraj A kbjjednoliko brz'nom,5 cm!seeu
smcru + Ox-ose, odrediti brzinu kraja B stapa u polozaju kada je AD = DB,
gde je D dodirna tacka stapa j polukruga. '
B
8

B
L. A
Slika 2.151. Slika 2.152.
Slika 2.157.

2.152. Stap AB, duzine AB = 1= 30 ern, kl'zi kl'zaCima A i B po kra-

eirna LI i L 2 ugla.q:: LI OL2 = fJ = 60°. Klizac A krece sc jednol:ko,
60 ern/sec. Odrediti rulete. Izracunati brzinu i ubrzanje kJ'zaca B
polozaju kada stap BA gradi sa krakom L2 ugao '1'= 120°. Kolika
brzina tacke C sredine stapa?
2.153. Kraei BA, i AC ugaonika BAC grade' ugao 6= 60°. Ugaonik se
krece u svojoj ravni taka da mu kraci prolaze stalno kroz dva obrtna posto-
lja, OJ i O 2 , na rastojanju 1=01 O 2 = 36 ern. Odrediti rulete ovog kretanja.
Ako Slap AB klizi kroz svoje leiiste brzinom 10 em/sec, odrediti brzinu kli-
zanja drugog kraka i brzinu temena A u polozaju kada je <p=60°.
2.154. Krak AB pravouglog lenjira ABC krajem A klizi po osi + Oy
triedra Oxy, dok mu drugi kraj BC stalno prolazi kroz obrtno postolje OJ,
koje se nalazi na raslojanju OOj =AB=I od pocetka triedra O. Odrediti Tulete.
2.157. Stap AB, duzine AB = / = 100 em, krece se u ravni,. dodirujuci
brzino~ nepokrelni krug K, poluprecnika R = 1/5, koji se oslanja na pod. Kraj A stapa
u on om
klizi po podu (Ox-os i) jednoliko, brz:nom 10 em/sec. Odrcditi rulcie. Izracli-
je tada
nati brz'nu i ubrzanje kraja B stapa AB u poJozaju kada sa pOdom gradi
'ugao 8=30°. '
2.158. Odrediti fulete kretanja sistema i~lozenog u zadatku '2.149.
2.159~ Stap AB, duzine AB = 1= 60 em, krajem A klizi po gJatkoj sup-
Ijoj polukugli, polupiecnika R = 1/3, brzinom VA = 20 ern/sec, i stalno proiazi
kroz obrtno postolje D na rubu polukugie. Odrediti mlele. Izracuhati brzinu
i ubrzanje kraja B stapa AB u polozaju karla se kraj A nalazi u tacki S pc-
lukugle OS = SD. Graficki odrediti brzinu i ubrzanje tacke C, tdista stapa AB.
,

~
A

~._'B~
. i .

R I=R
Iy
I

SlikH 2.159. Slika 2.160.

2.160. Odrcditi rulete krivajnog klipnog mehanizrna Cija je :spojna po-

luga AB iste duzine kao i krivaja, OA=AB=20cm. Odrediti brzinJ i ubrzanje
o klizaca B rnehanizma ako se krivaja obrce jednoliko oko tacke 0, sa 90o/min,
S!ika 2.154 Slika 2.155.
j 6 Zbirka zadataka iz mehanike I
82
a u .pojoz~ju krivaje kada gradi ugao 6 = 30° sa postoljem OB. Nacrtati di-
jagrame brzine i pUla, odnosno ubrzanja i puta, klizaca B.
2.161. Dva s(apa,' Ae . i Be, vezana su zglobom e, a drugim kraje-
virna za Jd:zace A i B, koji klize u smeru + Ox-ose brzinama ;:. i ;;,. Poka-
zali da trenutni polovi stapova AC i BC leze ria pravoj koja prolazi kroz
zglob C. :
c kroz nepokre~na obrtna poslolja B i C, koja se naJaze na horizontalnom
B,-______________-,C
Slika 2.161.
~~ h
Slika 2.162
? diti brzine klizanja krakova lenjira
2.162. Zglavkasti paralelogram ABCD ima nepokrelni zglob u temenu
A. Oko tog zgloba obree se stranica AB ugaonom brzinom w, a stranica AD
dva pula manjom ugaonom brz:nom. Oba su obrtanja istosmema. Odrediti
Tulete stapova Be i CD.
1.163. Krivaja OA centricnog klipnog mehanizma obree se oka tacke
o jednoliko, sa 180 o/min: Odrediti brzinu i ubrzanje klizaca (ukrsne glave)
ako jeA=R/l=Ij7, R=20cm, u polozaju u kome krivaja gradi ugao6=30°
sa Ox-osom. KoJika je tada brzina sredista C spojne poluge AB mehanizma?
Koliko je pbrzanje tog sredista? VeJicine odrediti racunski i graficki.
2.164'. Za odredivanje ubrzanja klizaca B centricnog klipnog mehanizma
postoji Ov(! graficka metoda. Pravac AB spojne poluge sd:'e osu + Oy u tacki ,.
D. lz ove 'lacke treba povuci upravnu na spojnu polugu, a iz trenutnog poJa
(P) pravu paralelnu Ox-osi (postolju OB); one se seku u tacki S. Prava~
povucena if D paralelno postolju j prava !..~ seku se u tacki K. Odsecak KU
prave L srazmeran je ubrzanju, aB =W02 • KU, gde je Wo ugaona brzina obrta-
nja krivajel Dokazati ispravnost konstrukcije.
Slika 2.165.
83
2.165. Pokazati da se pomoeu analognog racunara, koji se sastoji iz
obrtnog pravouglog ugaonika (Jenjira) A013 sa dYe kulise (KJ ) i (K2 ), mogu
runoEiti dva broja. ledna kulisa je horizontalna (Kl ), a druga vertikalna (KJ,
na rastojanjima a i b od obrtne tacke 0 lenjira.
2.166. Krivaja OA, duzine R, obrce se oko tacke 0 u direktnom smeru,
jednoliko. 'Za rukavac A krivaje vezan' je pravougli Jimjir koji stalno prolazi
precniku kruzne putanje krivaje. Odre-
kroz obrtna postolja ..
Slika 2.166. Slika 2.167.
1.167. Odrediti brzinu i ubrzanje kJizaca ekscentricnog klipnog meha-
nizm"l, duzine krivaje R = 20 em, duzine spojne poluge 1= 2 R, ekseentricnosti
h = 2 R/5, ako se krivaja obree jednoliko oko oslonca 0, sa 150o/min, i to
u polozaju mehanizma kada je spojna poluga AB upravna na krivaju OA.
2.168. Krivaja OA, duzine R = 20 em, obree se jednoliko oko tacke 0,
sa 60o/min. Stap AB, duzine 1=3 R, klizi kroz obrtno postolje D na rastoja"
nju OD=b=2R od tacke O. Graficki odre-
diti brzinu i ubrzanje tacaka B i' D stapa
AS u polozaju krivaje 6=60°. Analiticki od-
rediti brzinu i ubrzanje kraja B stapa u pro-
izvoljnompolozaju krivaje.
1.169. Krivaja OA centricnog klipnog
mehanizma obrce se oko tacke 0 jednoJiko, uga-
onom brzinom Wo' Pravac spojne poluge .AB Slika 2.168.
sece + Oy-osu u tacki D.
a) Pokazati da se brzina svaketacke C stapa AB (spojne po luge) moze
odrediti pomoCu duzi OC' koja spaja tacku 0 sa tackom C, koja deli duz
AD u razmeri AC' : AD~AC: AB = s: 1, ida' je upravna na pravu OC'.
b) Pokazati da se pamoCu duzi AD = d i duzine spojne poluge AB =
moze odrediti ugaona brzina ravnog kretanja spojne poluge (w).
1,170. Za sredinu C spojne poluge AB centricnog klipnog mehanizma
zglobno je vezan kraj C stapa DC,koji je drugim krajem, D, zglobno vezan
za stap DE, koji moze da se obrce oka zgloba E. Krivaja OA, duzine 30 em
6"
84
1:.. i :i': 85
obree se jednoliko, sa 240 o/min.
C, koje moze da se obree oko nepomicne pOluz{~~.g~;moi~ da'klizi .
A klizac B, koji je krivajom OB vezan za 0, oko koga,~sel 0.,
Odrediti ugaonu brzinu obrtanja
pozna tom ugaonom brzinom. Graficki odrediti. brzinu i uD[zai1jeKli
stapa DE oko zgloba E, duzine poluge AC. cf: ", (~
DE= 120cm, u polozaju kada je
stap CD' upravan na stap DE, 2.174. Krivaja OA, dutine R = 25 cm, obree se jcdnoliko 6ko rola 0,
koji gradi sa vertikalom ugao. sa 900/min, i pomocu mehanizma sepinga Po.krece klizac K (noz). Ako su Po.-
'P = 30°. znate duzine poluga: B&80 cm, cf:: = 60 em,
c DB = 40 cm, graficki odredi!i brzinu i ubr-
2;171. Na vratiJo 0 klip-
zanjc klizaca K.
nog mehanizma, duzine kriyaje
R = 30 em, sPo.jne poluge AB = 1=
SJika 2.170.
= 150cm, slobodno. je nasaden
zupcanik (I) koji ima z";30 zu-
s· baca. Na osovini rukayca A kri-
vaje nasaden jc zupcanik (2) ko.ji
k kruto. spojen sa spojnom Po.-
lugo.m AB mehanizma, a spregnut
Je sa zupCanikom (1). Zupcani!<
B
(1) o.bree se na vratilu jednoliko.,
SIika 2:171. sa 90o./min, i Po.mo.cu lUpCanika
(2), koji ima takode 30 zubaca' i
istog je modula kao i pryj zupcanik, pokrece spojnu polugu AB, a time i SJika 2.174. SJika 2.175.
krivaju ~A. Odrediti ugaonu brzinu krivaje OA mehanizma u cetiri njena ka-
rakteristicna poJotaja: dva ho.rizo.ntalna i dva vertikalna. 2.175. Po.znata je brzina klizaca A dato.g m'ehan:zma. Odre,diti graficki
brzinu klizaca K ako su poznate dui'ine poluga: AB= BC=,BD = 30 em,
2.172. Krivaja OA mehanlzma, duzine 20cm, obrce se oko taeke 0 DK"o 50 em. i to II polozaju mehanizma kada je kateta BD krutc ploce CDB
(pola P14) jedno.liko., sa 120o/min. Graficki o.drediti brzinu i ubrzanje klizaca horizontalna. Rastojanje zgJoba C od Yodice klizaca A iznosi c= 20 em, a
K (6) ako. su poznate duzine poiuga: AB=~=40em, BC'=50em, OC=p= brzina kl zaca je 10 em/sec.
= 60 em, h = 10 em, BK = 80 em.

(E SLAGANJE KRETANJA. PLANETSKI I DIFERENCIJ4LNI

PRENOSNICI

2.176. a) Tacka M krece se u ravni Oxy tako da ima dYe konstantne

brzine; jedna je velicine Vj i upravna je na +Ox-osu, a usmercna je u smeI'U
+ Oy-ose, i drUglI, velieine Vz = 2 vJ ' llpravnuna potegu r= OA1, takyog smera
da je ugao ~ (;:: ;;;) = n:/2. Odrediti putanju, brzinu i ubrzanje po~retJle tacke.
b) Tacka M krece se harmonijski po. pravoj L, kruznom f~ekveneijom
w i amplitudom R, koja se obrcc oko pola 0 triedra Oxy jednoJiko, ugao.llom
brzinom W= n:/3. Odrediti apsoJutnu putanju pokrctne tacke M ako je u po-
K
celno.m polozaju bila na + Ox-osi u tacki Mo (xo = R; Yo = 0), a oba kretanja
pocinju jednovremeno.
Slika 2.172. Slika 2.173.
2.177. Cigra Po.dUprla u tacki 0 obrce se jcdnoliko. oko, svo.je geo-
metrijske ose simctrije, sa ]50o./min, apri tome sc i njena osa i obrce jed-
2.173. Poluga AC rendisaljke vezana je krajem A za k~izac koji se
noliko oko nepokrelne ose Oz, sa 900/min. Oba obrtanja su istosmerna, u
pomera duz nepokretne prave x-x. Ona prolazi i kroz o.brtno posto.lje (mu£)
 86
87
I

direktnom' smeru obrtanja. Odrediti trenutnu osu oko koje se obrce cigra
ako je ugao izrnedu osa (t. = 60°.
a krivaja i wpeanik (2) obrcu se oko svojih osovma ugaonim brzinama {Ok
i (,)2 u direktnom smeru. Odrediti apsolutnu ugaonu brzinu drugog zupeanika
i njegovu relativnu ugaonu brzinu prcma krivaji «(,)2,) pri spoljasnjem i unu~
trasnjem Zlhvatanju zupcanika ovog planetskog prenosnika. Izracunati te brzine
ako su brojevi zubaca ZI = 36 i Z2 = 12 i ako je zi = Z2 = 20.

o
~
Slika 2.177. Slika 2.178. Stika 2.181. Slika 2.182.

2.17 Y" Disk, poluprecnika R = 14 ern, nasaden je na stap LI i obrce se
oko njega jednoliko, sa 90/min u direktnom smeru,i l;ljedno sa stapom oko
nepok~etn~ ose L 2 , takode jednoliko, sa 150/min u direktnom smeru ("karu-
sctn.tOsp se seJ<u u tacki 0 i grade ugao a = 60°. Odrediti brzinu tacke A na
. oj)bdj~,ka'ako;rje teziste diska, C udaljeno od obrtne tacke 0 za OC = 28 em
,,~~, I "' J ' F " ; l ! f ' "
" .",,}Z9.;r ' ' 'ni konus, •~p)uprecnjka osnove R = 3 ern, visine H = 4 ern,
obrce:se'{.~k l,c ,)e geomctrijs0fe ose u indirektnom smeru i, oslanjajuci se
na gla.tki pod,~~?ilaz! nepo~q;),nu Oz-osu u dir~ktnom smeru 9 puta u minutu.
Odredltl ~:nutmb:'OJ obrtaJat.ilfonusa· oko svoJe geometrijske ose.
"". 1ft
2,182. Krivaja (k) spaja osovine tri zupcanika koji su spregnuti redno.
Zupcanik (1) je nepokretan, a krivaja se obrce oko osovine prvog zupeanika
(0 1) u direktnom smeru. Odrediti apsolutne i reJativne ugaone brzine zupca-
nika. Speeijalno resenje za podatke: broj obrtaja krivaje nk = 60 o/min, a bro-
jcvi z:lbaca su z( (redom) = 36; 20 i 12.
•
Koliki ce biti minutni broj obrtaja trcceg zupcanika ako se krivaja obrce
sa 30/min u indirektnom smeru, a brojevi zubaca su Zi (red om) = 75; 20 i 15?
Kada nas1upa Fergusonov paradoks?
2.183. Krivaja (k) spaja osovine zupcanika (4), (3) i (2) pJanetskog

:~m- A prenosnika i obrce se jednoliko oko osovine zupcanika (4), sa 300/min u

-~~ direktnom srneru. Zupcanik (2) je spregnut unutrasnjom spregom sa nepokret-
'<-"
{ nim zupcanikom (I). Odrediti brojeve obrtaja svih zupcanika ako su brojevi
L
zubaca Zi (redom) = 100; 60; 30 i 20. Primeniti i tablicnu metodu.

Siika 2.179. Slika 2.180.

2.1!1O; Pokretni kruzni KOllUS sa horizontalnom geometrijskom osom

simetrije k?nusa, poluprecnika osnove R = 6 em, visine H = 8 em, obide ne-
pokretni k?nus Cija je osa simetrije vertikalna - Oz-osa, sa zajednickim
vrhom 0, }O pUla u minutu. Odrediti trenutnu osu obrtanja i brzinu tacke
A na obimu osnove pokretnog konusa. Slika 2.183. Slika 2.184.
2.181.1 Krivaja (k) spaja osovine 0 1 i Oil dva zupc<)nika (I) j (2), koji
imaju broje.;ve zubaea ZI i Z2' a istog Sil modula. Zupeanik (1) je nepokretan, 2.184. Odrediti brojeve obrtaja svih pokretnih zupcanika planetskog
prenosnika (2 do 5) ako je zupcanik (I) nepokretan, krivaja se obrnc jcdan-
88 89

put u smeru kretanja satne kazaljke. Brojevi zubaca zupeanika su 21 (rc- prenosnika ako je zupcanik (4) nepomican. Brojevi zubaca svih IZlIpcanika su
dom)= 120; 30; 15; 40 i 10. Zi (red om) = 40; 60; 50 i 80.

2.185. Zupcanik (2) planetskog prenosnika je nepom:can. Odrediti 2.189. Odrediti minutni broj obrtaja vratila 011 planetsk~g reduktora
brojeve obrtaja svih pokretnih np:anika ako sc krivaja obrce sa 400/min u brzina ako se pogonskovratilo 0 1 i krivaja (k) obrcu u direktnom smeru
direktnom smeru. Brojevi zubaca zupcanika jednojiko, sa 800o/min. Brojev; zubaca svih zupcanika su Zj '(redom) = 60;
su z, (redom)=20; 40; 10; 25 i 100. 20; 30 i 80.
s
n..
3
I 12
" I
P
1
T
On
L-J
(lJ z k 4 1 . 01I

1r
L.J
,-,

~&
~

~ T J I
Slika 2.186.
,I z p:
2.186. Krivaja planelskog prenosnika (k) obrce se oko osovine nepo-
kretnog zupcanika (I), sa 150/mn u direktnom smeru. Odrcditi broj obrtaja Slika 2.189. Slika 2,']90. !
zupcanika (4) koji je slobodno nasaaen na krivaju koja nosi osov:nu dvojnog ; ',:11::\,,<, ~ _-~:" _~~
zupcanika (2 i 3). Brojevi z'Jbaca zupcanika su Zj (redam) = 50; 30; 40 i 20. 2.190. Pogonsko vratilo planetskod'redu~torac~
obrcu se jednoliko, sa 8000/min u smeru. Od~diti'b
2.187. Kr;vaja (*) pJanetskcg prenosnika obrce sc oko nepomicne oso- radnog vrat;Ja (011) ako su brojevi zubaca sv:h Z'.lpc~nik}hh'lt~ 10
vine AB u direktnom sm~ru jednoliko, sa J 00 o/min. Na vratiJu CD, para- 40; 30 i 60. • /~ii .~.

2.191. Rucica (krivaja k) planetskog prenosnika obrcc se jedhoiikO ~C!i-

JeJnom osov:ni AB. slobodno su naglavl}.:ni zupcanici (2) i (3), koji su meau-
sobno kruto sp0jeni. Odrcditi broj obrtaja zupeanika (4) koji se moze sJobodno . I
re ktnom ,m:ru, sa 400 o/m:n. Odrediti broj obrtaja poluge (p) nasadene na vra-
obrtati oko osovine AB ako su brojcvi zubaca zupcanika Zi (redom) = 20;
tilll 0 1 ako Sll poznat; brojevi zubaca sv;h zupcanika Zj (redam) = 21;: 20; 19 i 20.
50; 15 i 60. I

2
4

SJika 2.187. Slika 2.188.
2.188. Zlipcanik (I) nasaaen na vratilu 0 1 obrce se jednoliko, sa
700/min u direktnom smerll. Odrediti broj obrtaja krivaje (k) planetskog
Slika 2.191.
2.192. Odrediti broj obrtaja vratila Ou planetsko-frikcionog prenosnika,
pretpostavJjajuCi da nema klizanja kaisa, ako se pogonsko vratilo (0 1) obrce
u direktnom .smerU jednoliko, sa n, o/min. Opste rcSenje. lzrabmati taj broj
1
90 91

2.196. Vratilo (K) na kome je nasadena k' " . ,

obrtaja ako; su poznati ovi podaci: D = 600 mm; R = 3 r = 150 mm; ZI = 15; sa 120o/min u indirektnom D flvaJa (k) obrce se Jednoliko
Z2 = 60; n ~ 200 o/m :n, kais je na polovini frikcionog konusa. k Smeru. rugo pogonsko v 'J (0 '
1 ruto vezan zupcanik (I), obrce se takode 'e . ratJ 0 1), na kome je
2.193.! lzracunati pomeranje pJoce-navrtke (M)-za jedan obrtaj rucice prvo vratilo, ali sa 5001m;n Od d" b . J dn~hko 1 u Istom smeru kao i
. . . .. re HI rOJ obrtaJa • 'k
(krivaje) planetskog prenosnikakada liod zavojnice vodcceg vretena (L) iznosi" JevI zubaca svih zupcanika z (red ) _ O. zupeanl a (6) ako su bro-
I om -2 , 25; 50; 40; 60 i 80.
h = 12 mm, ,a brojevi zubaca sv:h spregnuiih zupeanika su z,- (redom) = 30; 30;
2.197. Pogonsko vratilo 0 ob • . ,
20; 40; lSi 15. , tnom smeru i p~m . I ;ce. se Jednollko, sa 300o/min u direk-
. ' ,~eu para zahvacemb zupcanika (1)_( .
vratllo, OlI sa knvaJom (k) N ' 3) pokreee drugo
. ' , a ovom su vratilu d -
. I (5), medusobno kruto spojena ai' nasa ena dva zupcanika (4)
Zupcanik (4) spregnut J'e a '. Ik se mogu slobodno obrtati na vratilu,
s zupcam om (2) k " ,
Odrediti broj obrtaJ'a l' d ' •. OJI Je nasaden na vratilu 0
" ' pos e nJeg zupean,ka' (9) ak ' , I,
zupcamka z{ (redom) = 36' 40' 24' 20' 2 ' 0 su broJevl zubaca svib
, " , 5, 75; 80; 15 j 20.

7
} Slika 2,194, 6

,-, '-~~~
"(k) spaj~ osovine 0 1 i On spregnutih zupcanika (1) i
oduIa, a j~aju Zl odnosno Z2 zubaca. Ona se obrce oko k
~
0.::., T3
r9f~
L..>

zupeanika ug~onom brzinom {Ok, a prvi se zupcanik takode

r-.
osovine 0 1
'-"'1 :r-l
slobodno o!:\rce oko te osovincil ugaonom brz:nom WI' Oba su obrtanja isto-
smerna, i to pozitivna, Odredi'ti apsolutnu i reJativnu ugaonu brz'nu sateJita O~L 216
I •
(2) ovog p:anetskog - diferencljalncg prenosnika. Opste TeSenje. lzracunati te
Slika 2.197.
vrednosti ako je zahvatanje spoljasnje (unutrasnje), a poznati su podaci: iiSlika 2,198,
n = 100 o/min. nk = 80 o/min. Z, = 36 i Z2 = 12 zubaca, Koliki bi bio broj obrtaja
1 , 2.198. .Pogonski zupcanik (1) konicn d;.f1" ,
drugog zupcanika (2) ako bi zupcanici imali jednak broj zubaea? se JednoJiko sa I 200 0/' d' og ; erenclJalnog prenoswka obrce
, mm U lrektnom sm . .
2.195. ': Reduktor brz;ne ima difercneijalni prenosnik sa zupcanicima ciji canika (3), nasadenog na vratilu 0 k ' eru,' I. pOll1oeu nepokretncg zup-
Silbrojevi zbbaca z,- (red om) = 80; 20; 30 i 100, Pogonsko vratilo 0 1 sa kri- 2upeanika (5) ako s b" ' . fl· po reee knvaJu. Odrediti broj obrtaja
u fOJeVI zubaca svih v'

vajom (k) obrce se jednoliko, sa 800 a/min u direktnom smeru, a p~vi zupca- 75; 12 i 24, zupcamka Z; (redom)= J5; 60;
nik, koji je na njemu slobodno nasaden, obrce se sa 200 o/m:n, ali u indirektnom
smeru. Odr~diti broj obrtaja radnog vratila On. Primeniti i tabJicnu metodu.
¥
"~u 5

i'ln
4
4 2 5 (j

, 2hJ-1
of
J

JU '
! _
0,
'-'
1 k OD
<-J
k '"
T .--. ,~
11 ;::;6
"

II<;

~ J ' , '0
n,

1:=:3-
*f ,1*
,...,
~ -E
1 1
OJ
'lL 1. ,
Slika 2.195,
6

Slika 2.196,
" f

Slika 2.199,
f
,
Slika 2,200,

,---;::::;"
 [
92 I
2.199. Pogonsko vratilo 0" na kpme je kruto nasaden zupcall.ik (I), ob~ce 1
se jednoJiko u direktnom smeru, sa 1 200 o/min, .i poniocu nep~mlCnog zupca- I

nika (3) pOkrece krivaju (k). Odrediti broj obrtaJa r~dnog vrattla 0. 11 ako su
poznati brojevi zubaca svih zupcanika ovog d ferenc~Jalnog prenosn1ka Zi (re-
dom)= 16; 45; 48; 32 i 16.
2.20:1. pogonsko vratilo 0, diferencijalnog reduktora !irme :,Dema g."
obrce se jednoliko, sa 7350/min u d:rektnom smeru. Odredltl broJ. obr~aJ~
dobosa (D) za koji su kruto vezani zupcanici (5) i (6) ako su po:t;.natI broJev,
zubaca 5vih spregnutih zupeanika ZI (redom) = 15; 17; 20; 20; 50 I 60.

III. DINAMIKA

A) DINAMIKA MATERIJALNE TACKE

3.1. Zakon pula pravolinijskog kretanja je 5=4+ 101+4/2,' gde je put

meren metrima, a vreme sekundima. Odrediti silu koja proizvodi ~vo kretanje
na telu kline 20 kg. j

.3.2. Sa koje je vi sine palo tesko telo U ,bezvazdusnom prostoru ako je

posle 10 sekundi od pocetka pada udarilo u z~mlju1 Kojom je brzinom uda-
rilo telo u zemlju? . i~ ':
IE'\':
3.3. Na koju visinu treba podici maljWparnog cekica da bi pri padu
udario u nakovanj brzinom 4 m/sec, zanemi'tujuCi uticaj, vazduha? Koliko
traje padanje malja cekica? ., .fig .. ,; ; .
~.4. Voda izbija iz vodoskoka brzinorltn km/bveaik~h10,u~is. Do
koje ce visine i za koje vreme dopreti mlaz ulbezvazdusnoritilf(ht<fru
!foll;Frr'1 i
3.5. ledno tela pada u bezvazdusnom ptostoru sa visine" 40 ill e no-
vremeno je baceno uvis drugo telo, pocetnom brzinom 20 m!SetNa'kom lee
se rastojanju od zemlje sudariti tela i u kom trenutku?
3.6. 0 kraj elasticnog uzeta obesen je teret tdine 100 kg!. Kolika je
najveca sila u uzetu ako je poznato da se ono pod uticajem istog tereta
izduzi za 1 milimetar? Koliki je period harrnonijskog oscilovanja I tereta oko
ravnoteznog polozaja?
3.7. Vagon tdine 8 tona krece
se brzinom 2 m/sec i udari 0 dva
elasticna odbojnika. Opruge odbojnika
su takvog kvaliteta da se pod uticajem
sile jacine 5 lona skrate za 5 mm. Koliko --~~+-~~~--'
,oo~,~~·~
X;LWl.'Vll
!
" ~ -..:

je najvece skracenje opruga odbojnika

I
pri udaru vagona? Kolika je frekvencija
I oscilovanja odbojnika? Koliki je period

I oscilovanja? Slika 3.7.

I
94 95

3.8 . . Tdo se krece pravolinijski pod dejstvom sile konstantne jacine

3.17. Sa terase zgrade, vIsine 10m, baeen je u horizontalnom smeru
1(i(;kg, pOC1:tnom brzinom 36 km/h. Poznato je da je posle 10 sekundi od hmen na ulieu na razdalfni 50 m od zgrade. Kojom je brzinom baeen kamen?

I
Kojorn je brzinom udario kamen u zemlju? UZeti da je ubrzanje tde
poeelka kretanja brzina telaporasJa na 30 m/see. Koiika je tezina pokretnog
9,80 m/sec z,
tela? !i
3.9. Automobil tdine I tone krece se brzinom 72 km/h. Kolikom I 3.18. Avion leti horizontalno na visini 2 km, brzinom 360 km/h. Iz
kocnom s]olm treba dejstvovati' da bi mu brzina voznje za ! 0 sekundi spala
Om/!3!;c?
I protivavionskog topa ispali se granata u trenutku kada je avian bas iznad
topa. Odrediti pocetnu brzinu gr~nate i elevacioni ugao pod kojim se mora
!.
;/if"-':'\ 'c'
'lO.fLiftom koji se ~rece jednako ubrzano prenosi se teret tdine
t
a bi~~~e odredilo' ,lfbrzanje lifta, izmeri se pomocu opruzne vage
I izbaciti.
3.19. Iz topa je izbacena granata poq eJevacionim uglom 30°, poeetnom
tezina1 etA':ti'pokretnomliftu. Koliko je ubrzanje lifta ako lezina tereta
jznosilO2kh~\ll:~1 " .
I brz:nom 600 m/see. Odrediti visinu penjanja i domel granate, kao i vrerne
leta do udara u zemlju.
.
I ,-:·~-~r t' ~t.
3.11. IKretanje u ravni!iL0xy predstavljeno je jednacinama x=4+ JOt 2 ,
y = 3 + 5 12, gde su x j y meJ,eni u metrima, a vreme u sekundima. Kolika
I 3.20. Pod kojim elevacionim uglom treba· izbaciti iz topa granatu,

sila proizvodi ovo kretanje nal!telu kline 2 ki!ograma?

i '~i
3.12. !Materijalna· tacka" mase m = 4 gram-mase krece se u ravni Oxy
po:! uticajem privlacne sile ;';"-c-;' gde je poteg -; vektor polozaj<i pokretne
tacke .. Na r~stojanju r= 4 em jacina sile je 16 dina. Odrediti putanju pokretne
tacke ako je, u pocetku kretanja (t= 0) bJa u poeetnom polozaju No (xo = 4 em;
Yo = 0) i imila poeefnu brzinu 8 cm/sec, eiji vektor (;;:) gradi sa + Ox-osom
Vo =
ugao IX = 30? Izracunati brzinu, ubrzanje i kineticku energiju pokretne
tacke u p%zaju N (x = 0; y> 0) na putanji. Koliki je poluprecnik krivine
putanje na tbme mestu?
I
3.13. lTaeka mase m krece se po krugu polupreenibl R eija je polama
jednaeina r,h 2 R cos <po sa polom na obimu kruga, tako da joj je uvek
. I
eirkularno ubrzanje jednako nulL Odredlti silu koja dejstvuje na rnaterijalnu
tacku. I jektil poeetnom brzinom lOrn/sec, ali pod' elevacionirn uglom 60° prema
3,14. Tacka se krece u ravni Oxy pod uticajem sileo koja zavisi od
rastojanja r lacke od pola (0), tako da joj je cirkularno ubrzanje uvek jednako
nuli, a vetc;~a brzine obrnuto srazmerna potegu v = b/r, gde je b koeficijent
proporc.ional~osti. Odrediti putanju pokretne tacke ako je u pocetku kretanja
bila na pol~rnoj osi u tacki No (ro; <Po = 0). Odrediti i siJu koja proizvod
ovo kretanje~ Izraeunati njenu vrednost ako je b = 15 cm2 /see, r = 10 em,
I pocetnom brzinom 800 rn/sec, da bi se . pogodio dj u horizontu topa na
rastojanju 4 krn?
3.21. Projektil je izbacen pocetnom brznom 100 m/sec, pod elevacionim
I uglom 30°. KoLki je pol~precnik krivine putanje u njenom temenu?
I 3.22. U kom su odnosu· dometi jednog projektila ako su elevacioni
. uglovi u odnosu 1:2 pri istoj pocetnoj brzini?
1
3.23. Za kono ce se promeniti domet i Vlsma penjanja projektila ako
mu se brzina uveca dvaput pri istom elevae:onom uglu?
3.24. Sa vrha jednog· brda ispaljena su iz topa dva projcktila islom
poeetnom brzinom, 100 m/sec, ali pod e1evaeionim uglovima od 45° i 300, i
udarila Sll u istu tacku u horizontu podnozja brda. Kolika je visina brda?
3.25. Iz taeke 0' na + Oy-osi, gde je 00' = It = 5 m, izbaei se pro-
+ Ox-osi. U kojuce taeku U strrne ravni koja prolazi kroz taeku 0, nagibnog
. ugla f3 = 30° prema + Ox-osi, udariti projektil? Izracunati kinet'eku
energiju pri udaru ako je tet:na projektila 10 kg. Radi lakseg racunanja,
uzeti da je g= 10 m/sec 2 • Koliku gresku· c:nimo pri tome?
3.26.\/ Telo tezine 2 kg krece se pravolinijski jednako ubrzano, ubrzanjern
2 m/see , bez pocetne brzlne. U trenutku t = 10 sec izra~unati kolicinu kretanja
2

G=I kg. !
i kinetieku energ'ju pokretnog tela. Koliki rad izvrsi sila koja dejstvuje
3.15. Jacka se krece po kardioidi poJarne jednaeine r= b (I +cos<p) na to telo pri pomcranju 5 rn u smeru dejstva sile?
tako da joj je cirkuJarno ubrzanje jednako nuli i u polozaju <p = 0 ima pocetnu
._ 3.27. Telo tetine 4,9 kg krece se po elipsi prema zakonima kretanja
brz'nu vo. qln:diti zlkon prorn!ne sHe koja proizvodi ovo kretanj~ i zakOD
promene brzlne pokretne tacke u funkeiji od pot ega r = ON~
x = 5 cos 21, Y = 3 sin 2 t, gde su x i y rn::reni u rnetrima. lzracunati rad sile
koja dejstvuje na telo pri OVOID kretanju od pacetnog pcloZaja No na + Ox-osi
\ .. 3.16. ~vion leti br~jnom 900km/h na visini od 4 krn. U jednom trenutku
do temena elipse na + Oy-osi.
pilot je ispu,stio bom'5i:ltezine 500 kg. Posle koliko ce vrernena p3.sti bornba
na zcm!ju, zanernarujuci otpor vazduha? Koliki je dornel bombe? Kojorn 3.28. Telo tdine 2,45 kg krece se po krugu, poluprecnika 50 cm, sa
brzinom udata bomba u zemlju? n= 30 obrtaja u rninutu (o/rnin). Kolika je centrifugalna sila?
I
96

3.29. Voz se kreee pravolinijski, jednoliko, brzinom 54 km/h. Da bl
ubrzao kretanje Yoza, rriasinovoda poveeava vucnu sHu lokomotive za 20%, te
brzina poraste na 72 km/h. Koliki je put preSao voz za to vreme ako je
Olpor voza konstantan i iznosi 0,5% od njegove tdine?
97
~.41 .. ~z
vrha (A) strme ravni AB, vi sine h = 6,9 m, nagibnog ugla
ex = 30,kl.1Z.1 teSko telo, pocetnom brzinom 2 rn/sec. Za k . ,
1 oJe ce se vreme
te 0 SpustItl u krajnju tacku (B) strme ravni? Uzeti da J'e
~brzanje teze

Vo
3.30. Telo {dine I kg baceno je vertikalno uvis pocetnom brzinom
= 10 m/see. Do koje ce se vi sine popeti telo, i za koje vreme, ako je otpor
I g=9,80rgLsec 2•

o @ Telo, ~ezine
.G, klizi niz strmu ravan AB, vi sine h, nagibnog ugJa
vazduha srazmeran prvorn sttpeuu brzine, F" = br, gde je b = 0,02 kg sec/m? 30: pn I.orne Je koeeno siJom F=2G,koJ'a deJ'stvuJ'e
I .. •
t b uz 'cavan. Koju
3.31. Sa koje je visine palotelo iz prethodnog' zadatka ako je paJo po~e nu rzmu lreba saopstiti telu u' vrhu (A) ravni da bi se z.• auStavilo .na
kraju ravm?
na zemiju posie 10 stkundi od trenutka padanja, bez pocetne brzine?
, 3.43;. Kugla konusnog klatna (Wattovog regulatora) tesh J'e 3 k .
3.32. Telo tezine 2 kg kreee se pravolinijski u otpornoj sredini, ciji obrce se Jednolik 30 / . '. . g I
. . 0, sa 0 mm. Kohka Je brzina kretanja hgJ ak .
otpor zavisi od brzine, prema zakonuF",=-bVv, gde je b=0,04. Koliki Ce.
naglblll ugao konea (ruciee) prema vertikali G( = 3007 Kolika je ;ila : ko~c~~
put preci telo do laustavljanja ako mu je pocetna brzina 4 m/see?
d •. 3.44. Kolik? je vreme jednog ophoda (kruzenja) konusnog klatna
3.33. Telo tdine 2 kg baceno je uvis pocetnom brzinom 30 m/see. Do uzme 1 m, kada Je poluprecnik horizontalnog kruga 60 em? K 1'1' . ;
koje ce se visine popeti ako je otpor vazduha srazmeran kvadratu brzine. br.oJ~taja klatna? . 0 1 I Je illmutn.
. '."\
F,,= -bv 2, gde je b=0,02kgsec 2/m2? 3.45. \-:Zeleznicki vagon tez·J·ne lOt
I' k . . ,
. ..,1. pre aZI flVlUU llormalnog koloseka
"
3.34. Telo tdine 19,62 kg krece se u otpornoj sredini, ciji je otpor po.lupr,f?n~ka 5~0 m: brzino.m 54 krn/h. Koliko je nadvisenJe spoljisnje sine ~
zavisari od brzine i puta, F", = - bv2/s, gde je b = I kg see 2/m; l' je mereno u tQJ"krlVllll? KOilka Je cehtflfugalna sila vagona? :
m/see, a put u metrima .. Odrediti brzinu i predeni put ako su u pocetku . ~.~6. Automobil se krece brzinom 72 krn/h po putu sirine 12 m
kretanja (t =0) poznati pocetna brzina 3 m/see i poeetni predeni put 4 m. Kollb Je poluprccnik krivine puta ako je nadvisenje spoljasnjcg deJa J em? °
3.35. Otpor pri pravolinijskom kretanju voza iznosi po toni Fw' = ~ .3.47. k~nac, yez~n jednim krajem za plafon, obesen je :teret tezine
?
= - (25 + v), gde je F' w mereno u kg, a v u m/see. Koliki ce put preCi VOl od ':' 1 otkJollJen Je od vertlkalnog polo.zaja za ugao 600 a dat i . _
brzma I / ' a fiBl Je pocetna
trenutka obustavljanja upustanja pare u parni dindar do zaustavljanja ako , ,. ~ sec, sa .sJller~m nadole - ka ravnoteznom poJotaju tereta. Do koje
je tetina voza 500 lona, a brzina voznje bila je 72 krn/h? ee se \ lsme popel! lere, ako Je du.zina konca 50 ~rn? Kol'k . "1
. I k ~. ,a Je 51 a u koneu
/ 3.3~) Vo?. tel.ine 200 (ona krece se po horizontalnom koloseku jednako
pfl pro as u tereta kroz ravnoleini polozaj?

ubrzanQ,tako da mu je za 10 sekundi brzina voznje porasla od 18 km/h na po]ozaj?

Kolika 5e pocetna brzina mora saopstiti te~etu
da bi se vratiq U poeetni
36 km/h. Kofka mora biti snaga parne masine lokomotive u 10m Irenutku i~~
ako otpor VOla iznosi 5 kg po toni njegove lezine? . 3.48. 1z ta~ke A vertikalnog kruga, poiu~;~cnika R,
brzJnom VA = vo, 1 U tacki C kruga napusta ~ruznu
3.37. Tacka, mase In = 2 kg rnase, vrsi harmonijsko oscilovanje, sa brzinom udariti kugliea u horizontalnu 1:'

,
koeficijentom c=50kg/m u otpornoj sredini, otpora Fw= -bv, gde je (Ax) osu?' .x A~
b = 12 kg see/m. Odrediti zakon kretanja ako je u poeetku kretanja (acka
bila u poJoz.aju Xo = 8 m, bez pocetne brzine .
.@ Tacka mase m = 2 kg mase vrsi harmonijsko oseilovanje, sa
koeficiJentom c = 18 kg/m, liZ dejstvo poremecajne sile F = 16 cos l. Odrediti
zakon kretanja ako je u pocetku kretanja tacka bila u koordinatnom pocetku,
bez pocetne brzille.
. G) Kako ce glasiti zakon kretanja u prcthodnom zadatku ako se,
pore~a sila menja prema zakonu F=X= 12cos3t?
3.40. Kojom pocetnom brzinorn treba ispaliti raketu u bezvazdusnom
Slika 3.48.
prostoru da bi se popela na' visinu H = 2 R od pov[sine Zemlje, gde je Slika 3.49.
R = (j 370 km Zemljill poluprei':nik, a tela opada sa kvadratom rastojanja?
/
,r
. 3.49. Kuglica, Idine 100 g, pu~tena je IZ tacke AD polukruzne putanje,
poluprecnika R, sa sredistem u 0 b -
, ez pocetne brzine. Kolikl mora bili
7 Zbirka:;zadataka iz mchanike
 l.,
99
98
i krug u tacki B, i krece se uz ravan. U koju ce tacku (U) ose + Ax udariti
poluprecnik (R) te putanje da bi kuglica presla gornju tacku (B) vertikalnog
P\,~~.lbdbg~ krull~ p ltl£lj~ (AB), koja ese u tacki A nastavlja na prvu pokretnatacka? Ko]ika je kineticka energ:ja pri udaru?

p~Hanj~;~;i : ,~' 3.54. Kuglici je data pocetna horizontalna brzina 10m/sec u tacki B
~a!ip:r~thq.~ni:slucaj odrediti mesto (U) plve polukruzne putanje u koje vertikalnog prcmika krug:!, poluprecnika R = 10m. Ona napusta kruznu
, u iritt kugli(a. ';~! putanju u tacki C, gde je ..g:AOC= 0: = 60°. U kojll ce tacku ose + Ax udariti
'. i; l' I..q~;i.ii;' ; ~41 pokretna tacka?
·····3,50. :flz~stacke
vertika lnog krugl, poluprecnika R = 10'm, bacena je
horizontalnp k~;~lica, ,brzin0n3120 m/sec:, Ona napusta kruznu putanju u tacki
B, gde je I~k AB=2Rn:/3. l{lkoju ce tacku (U) precnika BO udariti kuglica?
i -}j c

~:

Slika 3.54. Slika 3.55.

3.55. Tacka M se kreee po kminoj putanji, po)upreenika R, pod
uticajem privlacne sile Fr= - cr n, sa centrom privlacenja u tacki P na
obimu putanje, i to na horizontal nom precniku( - Ox-osi). Koliki mora
A biti eksponent n veliCine privlaene siIe da bi otpor putanje bio na svakom
Slika 3.50. Slika 3.5l.
mestu konstantan? Koliki je taj otpor?
3.51.: Vertikalni krug, 'poluprecnika R, presecen je tetivom CD,~tako 3.56. Telu, tdine G = 20 kg, koje se nalazi na hrapavJj horizontalnoj
da su lu~i A2 = AD 2 R rr/3. Koliku 'pocetnu brzinu treba dati kuglici u
=
ravni, koef-cijenta trenja 0, I 0, a vezano je liz-elom paralelnim toj ravni, dato
donjoj tacki (A) vertikalnog precnika da Lbi ~se opet vratila u prvobitni je ubrzanje 2 m/sec 2 • Odrediti silu u uzetu.
polofaj (A)? 3.57. Disk bacen na led, koeficijenta trenja 0,08, stane na rastojanju
- i
3.52.'! Kuglici koja se nalazi u gornjoj tacki (B) vertikalnog precnika AB 50 m od pocetnog poloZaja. Kojom je pocetnom brzinom bacen disk?
kruzne putanje, poluprecnika R, data je horizontalna pocetna brzina VO' Na 3.58. Sa vrha hrapave strme ravni, visine h = 10m, nagibnog ugJa 30°,
kome ce mestu C kuglica napustiti krllznu putanju? kJizi £liz ravan tesko telo, bez pocetne brzine. Posle napustanja strme ravni
tela se krece daIje po horizontalnoj hrapavoj ravni, istog koeficijenta trenja,
i zaustavi se kada je preslo put jednak trostrukom predenom putu niz ravan.
yl Koliki je koeficijent trenja ravni?
3.59-} Sa vrha (A) hrapave strme ravni, koeficijenta trenja 0,20, vi sine
2 m, 'i:lagibnog ugla 30°, klizi £liz ravan tesko telo, pocetnom brzinom vQ, i
koceno je kocnom silom jacineF = G, cija napadna Iinija gradi sa strmom·
ravni BA isti ugao (300). Kolika mora biti pocetna brzina Vo da bi se telo
zaustavilo na kraju (B) strme ravni AB?
3.60. U polaznom periodu vucna sila Iokomotive iznosi 201. Voz je
teZak 600 t, a otpor voza iznosi 4 kg po toni tdine voza. Odrediti ubrzanje
Slika 3.52. Slika 3.53.
voza na USpOIlU velicine 1:60.
3.53. Teska tacka krene iz tacke A vertikalnog kruga, poluprccnika 3.61. Vucna sila lcikomotive iznosi lOt, a tezina voza je 3001. Koliki
R = 2 m, !pocetnom brzinom 8 m/sec. U tacki B kruzne putanje, gde je luk najveCi uspon moze da savJada lokomotiva ako je koeficijent trenja pri
AB= 3 R rr/4, prelazi na giatku strmu ravan Be, vi sine 11 = 4 m, koja :;:dodiruje klizanju sina 0,010?
 100
,3.62: Voz ulaz! brzinom 72 km/h na uspon zeleznicke deonice nagiba
0.006, pa mu se posle jednog minuta brzlna smanji na 54 km/b. Odrediti vucnu
silu....1Dk()motive aka je [dina voza 300 tona, a koefieijent trenja 0,005.
... ~ "\
(3.6yKoliki mehanicki rad tre~a izvrsiti da bi se teret, tdine 100 kg
popefLUz strmu hrapavu ravan, vlSlne 2 m, naglba 30°, ako je koeficijent
trenja 0,17
3.64. PomoCu cekrka podize se horizontalnom silom, F = 2 G, teret
teZine G uz strmu hrapavu ravan, koeficijenta trenja 0,2, visine h = 4 m,
nagibnog ugla 30°. Za koje ce se Vreme podiei tere! na vrh strme ravni?
3.65. Dva tela (A) i (B), teZine G] = 20 kg i Gz = 60 kg, klize priljubljeni
niz strmu hrapavu ravan. Koeficijent trenja izmedu prvog tela i ravni je 0,25,
a izmedu drugog tela i ravni je 0,10, Odrediti uzajamn.i pritisak tela, Nagibni
ugao ravni je 60°.
3.66. a) Koliko je ubrzanje tde na geografskoj sirini 750?
b) Kojom pocetnom brzinom treba baciti telo po povrsini Zemlje
da bi obislo ceo meridijan? Poluprecnik Zemlje iznosi6 370 km.
3.67. Voz krene iz staniee jednako ubrzano, tako da pos!e30 sekundi
postigne brzinu 54 km/h. Koliki je nagib nivoa tecnosti u vagonu - cistern.i7
3.6S: . Uglatkoj casi, obllka kruznog konusa, koji se obrce jednoliko,
sa 60 o/min, oko svoje geometrijske ose, nalazi se u stanju mirovanja kuglica (k).
Odrediti njen ravnotdni pOloZaj ako je ugao otvora konusa 2 (J. = 600,
w zaustavljanja ("problem rikoseta") ako je k koefieijent udara. '
Slika 3.68. Slika 3.69.
3.69. Tacka vesauja matematickog klatna(O) krece se pravolinijski
navise (po + Oy-osi),ubrzanjem ap- Odrediti period malih oseilacija ovog
klatna,
3.70. Voz se krece brzinom 72 km/h po koloseku koji je postavljen
po meridijanu, od juga ka severu. Tezina voza iznosi 400 t. Odrediti bocni
pritisak voza na sine u trenutku kada prolazi kroz mesto' cija jegeografska
sir ina 60°.
101
3.71. Glatki- prizmaticni klin krece se po glatkom podu nadesno (u
smeru +Ox-ose), jednako ubrzano, ubrzanjem ap ' bez pocetne brzine. Niz
kEn klizi tesko telo, tdine G,ubrzano, bez pocetne brzine. Odrediti apsolutnu
putanju tela i olpor klina ako je njegov nagibni ugao Ct..
. 3.n: Hrapavi prizmaticni klin krece se po glatkom podu :nadesuo (u
smeru + Ox-ose), jednako ubrzano, ubrzanjem aJn ·:a::niz
njegovu §trmu [avan
klizi telo, tdine G, bez pocetne brzine. Odrediti apsolutnu putanju tela i
njegovu, brzinu u trenutku napustanja strme ravID klina, visine h, !
3.73. Dve neelasticne kugle, tezina 20 kg i 40 kg, kreeu se jedn~ ka drugoj,
i to prva brzinom 10m/sec, sud are se, paobe stanu. Kojom Ise brzinom
kretaJa druga kugla? . .
3.74. Malj cekica za kovanje, tdine I 000 kg, pada sa vl?lIle IOOem
na nakovanj. TeZina nakovnja sa komadom koji se kuje izno~i I
3000 kg.
.
Izracunati:
a) brzinu kojom malj udara u nakovanj,
b) kineticku energiju malja u trenutku udara,
c) zajednicku brzinu malja i nakovnja posle udara,
d) energiju iskoriscenu za kovanje,
e) stepen k9risnosti cekiea.
3.75. Elasticna kuglica padne sa Vlsme h, na nepokrethu elasticnu
ploCu, odbije se od nje, pa opet padne, zalim se odbije, pa opet padne, te
se posle vise odbijanja zaustavi. Odrediti ukupan put koji prede kugl ica do
3.76. Na pravoj liniji nalazi se n masa m; u miru. Od~editi brzinu
poslednje mase (m n ) posle udara ako je prvoj masi (m,) saopsten~ brzina V1'
a koeficijent sudara svih masa je isH (k). Opste resenje. Specijalno ako je
m, = m, = m 2/2 = m, a koeficijent udara ove tri kugle je k = 1.
3.77. KugJa tezine 2 kg udari brzinom 5 m/sec u drugu kuglu, dvaput
vece tdine (2 G), koja je nepokretna. Odredititbrzine kugli posl~ udara ako
je koeficijent sudara k= 0,5. Koliki je gubitak ki~eticke energije pri pvom udarn?
3.78. Dve potpuno e1asticne kugle krt6iI .
brzinama i sudare se. U kom su odnosu teziJe
sudaru stane?
3.79. Kugla -mase m udari u drugu nepomlcnu
da se kineticka energijaposle sudara smanji za 50% u
pre sudara, Kohki je koeficijent ovog sudara?
3.80. KugJa mase m udari koso na nepokretnu kuglu iSle mase (m).
Odrediti pravac sudara da bi odlazna brzina prve kugle imala ~pola manju
vrednost od njene dolazne brzine ako je koeficijent sudara 0,5.
 103

3.90. a) Koliki je eentrifugalni moment plocice oblika kvadranta kruga,

..,• .1UU".l:!',!\. MATERIJALNOG SISTEMA. MOMENT! INERCIJE I
poluprecnika R, za par upravnih osa koje se poklapaju sa osama Ox i Oy
CEN:IJIFUGALNI MOMENT!
triedra Oxy?

3.81.; Koji odnos

'~1
mor,a
cia postoji izmedu polupreenika (R) osnove
b) Koliki je aksijalni moment inercije ; 'J
ove plociee za OSll simetrije (0 ~-osu)?
kruznog kbnusa i visine konu,sa (H) da bi sva tri glavna eentralna momenta
inercije billa
!
jednaka?~j i-
3.91. Dve materijalne tacke (mase),

3.82.: Za koliko se % ~manji aksijalni moment inereije kmznog konusa,

jednakib tezina (0), vezane su tankim ne-
rastegljivim kmtim uzetom zanemarljive mase.
visine H =:6 R, za njegovu geometrijsku osu, ako se na osnovi konusa izbusi
Jedna masa se krece po Ox, a druga po
polulopta, [poluprecnika r = R/2, gdeje R polupreenik osnove konusa?
Oy-osi triedra Oxy. Odrediti zakon kretanja
,3.83.; Za koliko se % poveea aksijalni moment inercije konusa u sistema masa ako je sistem u pocetnom
prethodnor)-! zadatku kada se na osnovu konusa doda polulopta, polupreenika R? poloZaju bio u miru. Polozaj materijalnog
y: .I 3.84. Koliki je aksijalni moment inereije zamb- ' sistema odrediti uglom cp, koji uie gradi
i i...... 7 ljenog konusa za njegoyu geometrijsku ,osu ako su polu- sa + Oy-osom usmerenom nanize. Slika 3.90.
0(1- -:x
' preenici osnova u odnosu R/r = 27
3.85. Celieni vaijak (y", = 7,85 kg/dm'), precnika
3.92. Dve materijalne tacke (mase), tdina G1 = 3 kg i G2 = 2 kg, spojene
su lakim stapom, duzine 50 cm. U pocetnom' poloiaju stap je horizontalan.

III
osnove 100 mm, duzine 500 mm, izbusen je eentricnom a drugoj masi je ~ata pocetna brzina 25 cm/see, usmerena navise, dok prva
aksijalnom rupom, precnika 50 mm, i zatopljen olovom masa miruje. Odrediti zakon kretanja materijalnog sistema pod utieajem teie.
I (Yrn= I 1,30 kg/dm 3). Izraeunati aksijalni moment inereije uzimajuCi da je + Oy-osa usmerena nanize. Kolika je sihi u stapu?
ovog' tela za njegovu geometrijsku osu. 3.93. Tri tereta, tezina Gl,
3.86. Disk (tanka kruzna ploe?) mase M, polu- i= 1,2, 3, nalaze se na strmim hra.
precnika R, obesen je 0 tacku 0 pomocu stap:i, mase pavim ravnima AB i CD, nagibnih
m = M12, dmine 1=3 R. Odrediti aksijalne momente uglova IX i ~, i na horizontalnoj hra-
inercije sistema za ose triedra Oxyz, D
pavoj ravni Be. Tereti su spojeni
A
lakim nerastegljivim uzadima. Koli-
3.87. Koliki je aksijalni moment inereije para~ Slika 3.93. kim se ubrzanjem krecu tereti po
Slika 3 86. JeJepipeda, iviea a = 2 em, b = 3 em, c = 6 em, tezine
1 &=2~=600; [Li=O,IO? Kolike sile
, 0 = 0,7 kg, za dijagonalu? ravnima ako su 0 1 =G 2 =G)V3= 10 kg;
dejstvuju u pojedinim uietima?
3.88.1 Koliki je aksijalni moment iner- 131
cije kruz.!log, torusa, poJupreenika r = R/4, za I 3.94. Iz topa je izbacena gra-
.geometrijsku Oz-osu? / natal tezine 100 kg, pod elevacionim
-~- uglom 300 prema horizontu, j)ocetnom
brzinom 1 000 m/see. ~olika je brzina
trzanja lafeta ako je tdina topa
Iz (eevi sa lafetom) 20 tona?
, I 3.95. Pomocu piovne dizaJice,

.rl--i:--; Slika 3.88. Slika 3,89.

kzine 0 1 ='15 t, podize se teret te-
zine O2 = 3 t, uzetom prebacenim pre-
ko kotura (K) i obmotanim oko do-
bosa cekrka (C)" Za koliko ce se
pomeriti nevezana plovna dizaJica
kada se poluga OK pri dizanju tereta
13.89., KOliki. je eentrifugallli m~ment tan~e plocice oblika pravouglog Slika 3.95.
zaokrene oko osovine 0 za ugao 300
troug,a, hteta a I b, za par upravmh osa kOje se poklapaju sa katetama?
/)

I; .--~
 104 105

i dode u vertikalni polozaj? Duzina poJuge je OK=I=4m. Otpor vode i 3.100. SpustajuCi se usled svoje leiine,
Idinu poluge zanemariti. G= 20 kg, dvostruki (oslri) klin, ugla otYora
3.96. 0 krajeve A i B nerastegljivog uzeta, prebacenog preko malog 2 ex = 30°, razinice dve, jednake ploce, svaka
kotura, K, obeseni su tereti cijc Sll tdine U odnosu GJG 2 = 2. Prvi teret, tdine po G, = 10 kg, koje Ide na horizontalnom
tdine Gp moze da klizi niz glatki stub udaljen od kotura za R = 2,5 m. glatkomstolu. Odrediti zakone kretanja klina
Izracunati brzinu prvog tereta u polozaju kada se spustio za visinu H = OA = R i ploca, kao i uzajamni pritisak klina i ploea.
ako je u jJocetku kretanja bio u polozaju 0 na horizontali OK. Masu. uieta Utieaj trenja zanemariti. Slika 3.100.,
zanemariti.

C) DINAMIKA KRUTOG TELA

r
~-
- ~-7-

3.101.' Izracunati kinc'tfcku ener-

giju i zamah hom0genog hl!:cnog tela
z
koje se obrce jednoliko qko svoje
g~'Jm~trijsk:; ose simetrije, sa o/min, PO
ako je R= 100 mm.
,
Slika 3.101. 3.102. lzracunati kineticku ener-
giju jedhog dnevnog obrtanja Zemlje (R = 6370 km). I
. Slika 3.96. Stika 3.97. 3.103. Granata, tezine 230 kg, precnika ("kaiibra") 20 em, izbacena je
,z top]., brzinom 600 m/see. lzracunati kineticku energ'ju celicne granate.
3.97. Klin, teiine G" moze da klizi po horizontalnom podu (+ Ox-osi). smatrajuCi da ima oblik cilindra, duzine 2 R, i vrha obLka kcnusa, 4uzine 2 R.
Niz sgmu ravan klina, nagnutu pod uglom' 30· prema horizontu, moze da Topovska eev je olucena, sa hodom zJebova (zavojniee) h = 10m.
klizi telo tezine G2 = 4 G, = 40 kg. U pocetku kretanja siste~ . 3.104. Dve kugle, poluprcrnika R, mase M, teZine G = 5 kg, [vezane su
je bio u .stanju mirovanja. Odrediti ubrzanja tereta i klina, homogenim stapom, mase m=M, duzine 21=4R, konstantnog poprecnog
kao olpore strme ravni i poda, zanemarujuci trenje. preseka. Izracunati kin:;ticku energijll sisteml ako se obrce oko Oz-ose
jednoliko, sa pO o/min. Materijal kugJi i stapa je celik; R = 50 mm.
3.98. Automobil, tdine G, krete sc po pravolinijskom
horizontal nom pUIU, jednako ubrzano, ubrzanjem a. Tdiste
F automobila nalazi se na visini h iznad puta, na udaJjenju z t
3 u
II i 12 od prednje i zadnje osovine tockova. I

Zanemarujuci obrtanje tockova, odrediti pritiske tockova . ~

automobila na PUt. Koliko treba da bude ubrzanje kretanja

1 - - - - - - H=6R _ _ ---'-~18
automobila da bi pritisci prednjih i zadnjih lockova bili
jednaki? Slika 3.104. {
Slika 3.105.
i ,
3.99. Pomocu Arhimedove (aritmeticke) koturacesa 3.105. lz celicnog kruznog konusa, pdcnika osnove 2.R = 100 mm,
tri para koturova, teretom F = 500 kg. podize se· teret G, visine H = 6 R, isecena je na.osnovi polukuglaJpoluprecnika t = -e/2. Kolika
'tc c·:
tezine 2 tone. Koliko je ubrzanje podizanja tereta G? Koji je kineticka energija ovog tela ako se obrce okqvertikalnog{prec)'Jika osnove
bi usJov morao biti zadovoljen da bi se teret F spustao
i (AB-ose) jednoliko, sa 120o/rilln? , .' ··.I;~. !"f}~; jl

jednoliko? .Mase koturova, viljusaka i uzadi. kao i trenje-

I 3.106. Kolika hi hila kineticka enero-ija t~la iz prethodnog kdatfa.ako
SJika 3.99. zanemariti. b i se obrtalo oko izvodnice OA? t> 1~4rt.•;1ji,t'~
;- '!iY
/:
\
I
I
106 )07

3. 10 7. Homogena kugla, tezine 10 kg, precnika 2 R ~ 20 em, obrce se 3.114. Zamajcu oblika tocka, (dine G ~ 327 kg, poluprecnika venea
oko svogi, prccnika (ose) jednoliko sa 10 obrtaja u sckundu, a njeno se R = 600 mm, nasaoenom, na vratilu, data je pocetna ugaona brzina kojoj
lez.iSte krbce pravolinijski, jednoliko, brzinom 36 km/h. lzracunati kineticku odgovara minutni broj obrtaja 3600/min. UsJed trenja u lezistima vratila
zamajac je stao posle 5 minum obrtanja. Odrediti moment treuja u leZistima,
·encrgiju k[etanj;t kugle.
smatrajuci ga konstantnirn.
3.108. Pogonski kaisnik (K,),
precnika DI'= 16 em, obrce se jedno- 3.115. Vratilona kome je nasaden disk, kzine G, poluprecnika R,
liko oko. svoje ose, sa 90o/min. pokrece obrtni moment 1JIl. Usled obrtanja javlja se u Idistima otpor trenja,
Izracunati kineticku energiju tran- koji je srazmeran ugaonoj brzini, 1JIl" = b w, gde je b koe[cijent prop or-
smisionog kaisnog ureoaja ako je cionalnosti, merne jedinice kgcrnsec. Odrediti zakon promene ugaone brzine
poluprecnik radnog kaisnika (K2 ) dva obrtanja vratila.
puta veCi (D2 = 2 D 1), tdine G2 ~ 40 kg. 3.116. Preko zamajea, poluprecn'ka R, prebaceno je lako uze 0 cijem
Slika 3.108.
. Tezina kaisa iznosi Gu~20kg. Kais- haju v:si teret tei·ne G;. Pri kretanju (ereta javlja se i kcnstantni olpor
niei su istog materijala i istog obJika kotmova (diskova). trenja u vidu sprega, momenta 1JIl ..... Da bi se otklonio ut'caj trenja, najpre
se 0 ute obesi teret tdine Gp · koji se ;pusti bez pecetne brz'ne za v.sinu
3.10,. Kolika su ubrzanja kaisnika iz prethodnog zadatka ako je
h za Vreme T,. Zatim se obesi teret td ne G2 i epit ponovi, pa se odredi
pogonski }kaisnik izloien dejstvu obrtnog sprega, jacine 1 kgm? vreme T z, za koj~ ce se ovaj teret spustiti za istu visinu (h). Izracunati
3.ub. Koliku brz'nu treba dati kraju B homogenog stapa AB, dUline moment inercije zamajeaza njegovu geometrijsku osu.
AB= I = 3~ cm, obesenog 0 tacku A, da bi dostigao poloZaj koji sa ravnoteznim
I
polozajerri gradi ugao 120°7

..
,,
I

,
,
I

,/ I
-' I
8 I SJika 3.116. Slika 3.117.

Slika 3.110. SJika 3.111
Kruzna ploca, tezine G, poluprecnika R, obrce se oko vertika!~e
ose. Po 6bodu ploce kr~ce se materijalna tacka (m), tezine GI2, tako da pri
jednolikoin kretanju u direktnom smeru bb:oe svoju kruznu putanju za 10
sekundi. iKoliki je broj obrtaja ploce ako je sistem u pocelnom trenutku
j 3.117. U kom su odnosu periodi oscilovanja malih oscilaeija tanke
kruzne ploce (kruga), poluprecnika R, za ose oscilovanja (I) i (2)7 i
1 3.US. Za koLko se promeni period malih oseilacija fizickog klatna,
oblika diska,. za istu osu oscilovanja ako se izbusi centricna rupa, polu-
I precnika r = R/2?

bion miru?
3.112. Homogeni. kotm, n~zine 100 kg. polupreenika R= 50 em, obrce
se oko svoje geometrijske ose jednolko, sa 20 obrtaja u sekundu. Kocenje
kolura i~vodi se pomocu obimne sile, jaCint 100 kg. Posle koiiko ce se I
obrtaja iaustaviti kotur?
3.1 Kotur se obrce oko svoje geometnjske ose jednoliko, sa 1 800 o/min.
}
Mcoutim, usled dejstva kOCDOg sprcga, jacinc 100 kgm, on ucini jos 60 obrtaja o
i stane. Koliki je moment increije kotura, smatrajuCi ga diskom?·· Slika 3.118. Slika 3.119.
108
i09

3.119. U kom su odnosu periodi malih oseilacija tanke homogene

3.125. Ko brze osciluje oko iste horizontalne ose: klatno oblika tanke
poluprstenaste ploce, odnosa poluprecnika 0/ = rj R = 0,5, oko osa oscilovanja
kruzne ploce iIi klatno oblika tankog jednakostranicnog trougla, istih teZina?
(I) i (2)7;
12
3.120. U kom su odnosu periodi malih 1",
Dscilacija tanke homogene kvadratne ploce, B~ n
stranice a, oko osa oscilovanja (1) i (2)1 ~
,.

m h

Slika 3.120. Slika 3.121. Slika 3.125. Slika 3.126.

3.121. KoLki je period malih oseilacija fizickog klatna oko borizontalne 3.126. Pravougaona plociea, teZIne G = 2 kg, stranica h b = 20 em,
ose oscibnnh 0 y ako je masa diska M = 2 m, gde je m masa stapa, obrce se jednoliko u direktnom smeru oko ose AB(Az-ose), koja prolaii
duiine 1= 3 R? kroz !ezista A i D. Koliki Sil kineticki otpori oslonaea (Jelista) ako je broj
obrtaja 180o/min?
3.122. Zl koliko se prom~ni p~riod malih osdac:ja klatna oblib.
stapl, mlse M, dul.ine /, koji osciluje oko horizontal no Oy-ose, kada mu 3.127. Plocica oblika pravoug!og traugla, stranica h = 3 bl2 = ~O em, teline
se do:hju m1sa Mj2 u Hajgensovom centru i masa M/4 na slobodnom kraju? 3 kg, obree se jednako ubrzano, ubrzanjem 1C see- 2 u direktnom: smeru, b:z
Duzina klatna je 100 cm. 1
j
pocetne brzine. Izracunati kineticke otpore lezista A i B u trenutku kada Je
plocica obreuci se oko katete AB nacinila 16 obrtaja.
,I
~
B

M
G
j 6R

j
1
Al!l~='~~~
~
SI ika 3.122. Slika 3.123.
Slika 3.127. Slika 3.128. !
3.123. Klatno se sastoji jz kugJe, tezine 2 kg, poluprecnika R = 10 em, 3.128. PloCici datog oblika, tezine G = kg, R = 10 em, saopstena je
i stapl, tezine 2 kg, duzine 50 cm. Koliki je period malih oscilaeija klatna pocetna ugaona brzina kojoj odgovara broj obriaja 180o/min. Obrcuci se oko
oka horizontalne ose koja prolazi kroz teziste stapa? Odrediti poJozaj ose AB, plociea je stala posle ucinjenih 20 obrtaja. Kolikisu kineticki
Hajgensovog centra oscilovanja.
pritisei na !ezista AiD u trenutku kada je plocica nacinila poiovinu broja
3.124. Kolika mara bili duzina stapa klatna jz prethodnog zadatka, obrtaja?
nepromenjene tdine, da bi period malih oscilacija za horizontalnu asu kroz 3.129. Na sredinu 0 tankog vratiJa AB nasaden je tanki: stap duzine
kraj 0 stapa bio najmanji? Koliki je tada period malih oseilacija? 1= 60 em, tako da se teZiSte stapa poklapa sa teiiStem vratila. Na krajevima
JlO
I
stapa nasadene su dYe kugie (C i D), tezina po 2 kg. Osa stapa gradi sa
osom Yrati~a ugao J 5°. Jzracunati kineticke. pJ';tiske !ez:sta A i B Yratila,
duzine 2/, rako se ono obrce jedno! ko, sa 90o/min.
i
t B~~ -~
-"'
A~,~
Slika 3.129. Slika 3.130.
3. no., Tanka prayougaona ploca, stran:ca b=60cm, h=80cm, tezine
G = 8 kg, obrce se jedno] ko oko ose AB. Izracunati kineticke pritiske lezista
A i B ako je AC=BD=c=25cm, a broj obrtaja 60o/m·n.
3.131. Homogeni stap, tezine G, duzine /, oslanja se krajem A na
i
glatki pod. U pocetku kretanja stap je bio nagnut prema podu za ugao (f,= 30°.
Odrediti pu'tanju
,;
kraja B stapa ako je G = 2 kg, 1= 60 cm.
v b) Za koliko se promeni ubrzanje i siJa u uietu ako se u prethodnom
3.132., Homogeni stap AB, tefne G = 40 kg, duiine 1= 200 cm, oslanja
se krajevirrla A i B na dYe glatke upravne ravni. U pocetnom poloZaju stap
je nagnut prema - 0 kosi za ugao eo = 60 0 i prepusten je dejstvu teze. Kada
ce se stap odvojiti od vertikalne ravni? Kol ki
su otpori ravni kada je stap u poloZaju 6 = 45 0 7
Slika 3.133.
III
\
\ 3.133. U nepokretnoj glatkoj supljoj polukugli, poluprecnika R = 80 em,
kJiz! teski stap AB, duzine 1=3 R/4, iz. naznacenog pocetnog polozaja. Odre-
\ dili brzine i ubrzanjl krajnjih tacab A i B stapa i njegovog teZist'l u najnizcm
II
mogucem polozaju stapa' u polukugli.
3.134. Po ghtkoj strmoj ravni spustaju se dva homogena suplja v,lljka,
odnosa prccnika 0,5. Prvi valjak klizi svojom osnovom bez kotrljanja, a
drugi se kotrlja bez kLzanja. U kom su .odnosu visne spustanja (eZista ovih
I valjaka jednakih telina u istom vremenskom razmaku ako se krecII bez
pocetne brzine?
I
1
3.135. Stap (L) teline G lezi na tfi jednaka kruzna valjka, tdine
G,=2G/3, na horimntalnoj podlozi. Vucnom slom F=G pokrece se stap u
aksijalnom praveu, a valjei se kotrljaju bez
I klizanja. Koliko je ubrzanje kretanja stapa?
I G
I Slika 3.135. SJika 3.136.
3.136. Teret fdine G,obesen 0 konae koji je prebacen preko malog ko-
tura K, pokrece po glatkoj horizontalnoj favni teret teline G2 = 2 G. Odrediti
ubrzanje (ereta i silu u uzetu.
3.137. a) Pi-eko Jakog nepomicnog kotura, poluprEcnika R, prebaceno
je ule 0 cijim krajevima vise tereti tdina G i 2 G. ZammarujuCi masu kotura
j uzeta, odrediti ubrz.:mje kretanja tereta i silu u uzetu.
zadatku uzme u obzir i masa kotura oblika diska, tezine GIS?
SJika 3.137. Slika 3.138.
3.138. Dva tereta, (dine G,=G i G2 =2G, obesena su pomocu lakih
uzadi obmo! anih oko lakih koturova, polllprecnika R, = R i R2 = 2 R. Kotllrovi
 112
su ll'!saci~ni In istoj osovini oko koje se mogu obrtati. Zanemamjuci mase
koturova, odrediti uglOno ubrzanje njihovog obrtanja.
3.139. Izraeunat; ugaono ubrzanje 'i sile u uzadima u prethoduom
zad~tku ako je G = 38 kg, R= lOem, llzimajllci u obzir i mase koturova.
Prv.] k~tur)e tdine 0/10, U obllku tocka bez zb:ca, a drugi je teziue 0/5 i
oblIka Je dlska.
3.140. Pomocu koturace sa Jakim koturovima
teret tezlne G = 100 kg . podize teret tezine 1000 kg.
ZanernarujuCi mase koturova i uzeta, odrediti ubrzanja
tereta i silu u uZetu.
SI ika 3.140. Stika 3.14\.
3.141. Teret teiine 0 pokrece llzetom preko kotura (K), oblika diska,
tdine ~, poillprecu:ka R, isti toliki teret teZ'ue 0 = 20 kg po hrapavoj hori-
zontalnoJ ravuI, koeLeijeuta trenja 0,5. Kolike su sile u de/ovima uieta?
3~142. Preko kotma (K), teiine G, poluprecni-
ka R, prebaceno je uie 0 cijim su krajevima obeseni
tereti tezina 20 i O. 0 drugi teret obeS~n je pomocu
R
opruge, duiine I, treCi teret, tezine G. Odrediti zakon
k;retauja treceg tereta.
a:
Slika 3.142. Slika 3.143
3.143. Koliki mora biti nagibui ugao IX strme hrapave ravui, koeficijenta
trenja 0,0125, da bi se po njoj kotrljao. bez klizanja homogeui supJji valjak,
odnosa precnika 3/4?
113
3.144. Covek pokrece po/ugom valjak, tdine 200 kg, precnika 60 em,
po horizontalnom hrapavom putll, koeficijenta trenja prj kotrljanJu 0,5 em.
Duzina poluge je 150 ern, a njen je kraj (A) iznad puta uzdignut za 90 em'.
Kolika je potrebna vu~na sila ako je valjak posle predenog puta od 5 m IL
stanja mirovanja postigil.O brzinu 120 ern/sec?
A
Slika 3.144. SJika 3.145.
3.145. Za srediste tocka (T), poluprecnika R = 20 ern, teiine G= 40 kg,
vezan je homogeni stap AB, Idine 0/2, koji se krajem A oslanja ha hrapav
pod, koeficijenta trenja 0,1. Na kolikom ce se udaljenju od pocetnog polozaja
mirovanja zaustaviti tocak ako mu je data pocetna brziua 1'0 = 2 m/see, a
koeficijent otpora protiv kotrijanja iznosi 0,2 ern? i
3.146. Suplja kugla, odnosa preenika 0,5, kotrlja se bez klizanja po
hrapavoj horizontalnoj ravni. Koliki ce preci put do zaustavljanja ako je
njenom teiistu data brzina 70em/sec, a koefieijent otpora protivkotrljanja
je 1 mm i R=20em?
3.147. Toeak, tezine G = 100 kg, poluprecnika R ~ 1 m, sa eks~entriCnjm
tezistem OC=e=R/2, krece se po hrapavom pUIU. Kolika mora biti VllCna,
sila (F) da bi se tocak kretao jednoliko, brzinom 10 m/sec? '
a
Slika 3.147.
3.148. Puni homogeni valjak, teline G2 = 52 kg, pOlup~~~ill~l;R, vezan
je zategom AB, za tocak, tezine G 1 = 3 O2/5, istog prec~~~, r'i k,p,tJ;'ljajus?
zajednobez klilanja po hrapavoj strmoj ravni,; nagibnog,'ugla '15P~ Odrediti
::; .!
ubrzanje sistema i silu u zatezi. I., ;,
8 Zbirka zadataka ix mebanike]
114 i J
. ?'
3.14? Preko'-dobosa kalema, (dine Gz' duiine 1=4R, r=R/2=2s,
obavijcno :je uze koje je prebaceno preko malog kotura (R'). Kada se 0 kraj
uieta obesi terel, tezine GI = G2 /4 = 15 kg, kalem se kotrlja bez kJizanja po
hor'izontalhoj hrapavoj ravni; a pri tome
je uze horizontalno. Odrediti silu u metu,
Slika 3.149. Slika 30150.
3.150. Valjak (A), tdine i G, kotrlja se bez klizanja dul. strme hrapave
ravni, nagibnog ugla Ct. = 60°, i podite pomocu ul.eta prebaeenog preko punog
kotura, t~l.ine G, polupreenika R,. terel tdine G. Odrediti ubrzanje vaJjka·
! .
3.151. Terel, tezine G, vezan je za srediste 0, homogenog valjka (K),
teiine G1 :: polupreenika R, pomocu ul.eta,dul.ine l, te:line Gu ' Uze je prebaeeno
prcko toqka (T), (dine G" polupreenika R, koji se obree oko osovine (0,).
U trenutku mirovanja teret tdine G visi na visini h ispod prave 02P, Odre-
dili brzinu tereta (G) kada se spusti za visinu z od prvobitnog polo~aja, a
vaijak sc, kotrlja bez klizanja po horizontalnoj ravni, koeficijenta otpora
protiv kqtrIjanja f(cm). Opstc rcscllje.
Izracunati tu brzinu ako su date
vrednosti; G = G,/2 = G2 = 2 Gu ; R = 8 em,
f=2mm, h=z=114=2m.
I Slika 3.155.
Slika 3. J51. S!ika 3. J 52.
3.152. Klin, tdine G, moze da klizi po horizontalnom podu. Niz strmu
ravan k]ina, nagibnog ugla 60°, kotrlja se bez klizanja suplji valjak, tdinc G,
odllosa p6Jupreenika r/R = 0,5. Kohko je ubrzanje kJina?
. 3.153. Teret tezine G obesen je 0 kraj lakog uzeta, prebacenog preko
kotura (K) i obmotanog oko dobosa bubnja, letine 2 G, precnika 2 R = 20 em.
Teret se :spusta ubrzanjem 49 em/see 2, a na bubanj dejstvuje koeni spreg
momenta 540 kgcm, koji dejstvuje u suprotnom smeru kretanja satne kazaljke.
115
Kolika je tezina tereta ako ul.e gnidi sa horizontal om ugao oc = 30°7 Koliki
su otpori oslonca 0 bubnja?
SJika 3.153: Slika 3.154.
3.154. Kotu, (A) cekrka je poluprecnika 20 em, a njcgov bubanj (B)
je prccnika 30 em. Oko bubnja je namotano uze kajc je prcbaceno preko
malog kotura (R'), 0 eijem je kraju obesen tere! tezine G = 60 kg. Tezina
cekrka je 90 kg, a poluprecnik inereijc je ic = 20 em za geometrijsku osu
cekrka. Kotur eekrka kOlrlja sc po strmoj hrapavoj ravni. Odrcditi koefieijent
trenja klizanja slrme ravni, nagibnog ugla 30° da bi sc kotur eekrka kotrljao
po njoj bez klizanja.
3.155. Pomocu dva cekrka sa bubnjevima:. A preenika 40 em i 10 em,
te7.ine 40 ke, R pr('.cnika 40 em i 20 em, tdine 50 kg, podize se teret tczine
G3 = 200 kg uz hrapavu raVan, nagibnog ugJa [3 = 45°, koefieijenta trenja 0,25.
Poluprecnici inereije cckrka iznose 30 em, odnosno 20 em. Kotur prvog bubnja
kotrlja se niz strmu ravan, nagibnog ugla a = 30°. Odrediti ubrzanjc tcZi~ta
prvog cekrka (A) i sile u uzadima.
Iy
Slika 3.156.
3.156. Odrediti putanju sredista mehanizmaeJipsografa ako je OS= R =
=AB/2, tezina krivaje je G, lenjira 2G i klizaea po G/2. Kolika je koliCina
kretanja mchanizma? lzraziti kinetieku energiju mehanizrna pomocu brzine
kJizaca A ako je ta brzina VA = 1Oem/sec, R = 80 mm, G = 4 kg u poJozaju
kada je ugao 'P = 60°.
3.157. lzracunati ugaono ubrzanje krivajc OS elipsografa iz prethodnog
zadatka ako jc krivaja izlozena dejstvu obrtnog momenta 'lIlk = 20 kgm. Stap
je teline G = 40 kg, krivaja je tezine G/2, kJizaci po G/4 kg, a osim toga
je OS = R =AB!2 = 50 em.
 J 16 H7

3.158. Wattov centrifugalni regulator obrce se oko vertikalne ose
jed~oliko, sa 120o/min. Tezine kugJi iznose po 2 kg, a teiina ogrlice ("mufa")
M Je Gm = 6 kg. DliZine fucica su po 1= 120 mm. Koliki
nagibni ugao 'P rllc:ica prema osi obrtanja odgovara tome
broju obrtaja?
3.162. Vratilo elektricnog motora izlozeno je dejstvu obrtnog sprega 'ill.
Na tome vratilu je pogonski transmisioni kaisnik, poluprecnika R,
tdine G.
Transmisioni kaisnik je od istog materijaia, iSle debJjine, ali' tezine G/2.
TeZina beskrajnog kaisa je G"=G/3. Odrediti ugaono
ubrzanje vratila eJektricnog motora.

,
I
wG)
A
I
.~ mllll
mm
~
~
r
,~,
2
~ R ~:
Jz mm Imm'

Slika 3.162. Slika 3.163. ,

Slika 3.158.
Slika 3.159.
3:159. l!.cen~rifugal~om regulatoru (pr:kazanom na slici), opruga,
krutostJ c, pn tlskuJe ogrllCu ("muf"). Ako je tezina svake kugJe po G,
mufa Gm• duzina rucica I, odrediti zavisnost i1mcou konslantne ugaone brzine
obrtanja regulatora i nagibnog ugJa. CPo .ruc·ca, zancmarujuci tdine ruc::ca
i opruge.
3.160. Tocak ekscentra za podizanje ventila, Idine G = 2 kg, obrce
krivaja OO! sa 120o/min, i podize slap AB, tdine 2 G. Zanemarujuci masu
krivaje, odrediti kolic:inu kretanja sistema i njegovu kinetic:ku energiju.
i
3.163. Pomocu prenosnog uredaja, gde su brojevi zubaca zahvacenih
zupeanika z,
= 20, z.
= 30, prenosi se od elektromotora na radno vratilo
konstantni obrtni moment ~, kojim se porlize teret tezine G, p6mocu uieta
obmotanog na bubnju, polupreenika R. Ako su poznati momenti inercije
transmisionog vrati1a (pogonskog vratila) ' I i radnog vratiJa J 2 (saizupcanicima
i dobosem), odrediti ubrzimje podizanja tereta. .
3.164. Zavisnost obrtnog momenta ('1ll) od broja obrtaja (n) prikazuje
se u dijagramu Oxy tako sto se na Oy-osu prenosi obrtn'j moment u
razmeri Un! = 20 kgmjl cm, a na 0 x-osu minutni bro j obrtaja u razmeri
Un = 50 (o/min)/l cm. Dijagram je Jinearan, jednaCine x/6 + y/3 i I. Odrediti
snagu' motora koji stvara taj obrtni moment u zavisnosti od mi~utnog broja
obrtaja. Kolika je najveca moguca snaga motora? :
3.165. Izracunati najvecu kineticku energiju Wolfovog kUlisnog meha-
nizma, krivaje duzine R, tdine G, kulise sa kamenom tezine 3 G,
i poluge,
duzine 1= 5 R = 100 em, teZine 2 G, ako se krivaja obrce jednoliko Sf! 120o/min;
G=3kg .

~
.x:
R . I·

O~~.'tJ!B
• . I

SUb 3.160. Slika 3.161.

i
Slika 3.165. Slika 3.166.

3.161. Izracu nati kineticku energiju transmisionog uredaja, tezine kais-
nika G1 =G=30kg, G2 =G/2, G3 =2G/3, G4 =GI3, tetina uzeta po G/6, ako
se pogonski kaisnik, poJuprecnika R = 20 em, obrce jednoliko, sa 150o/min,
a kaisnici su od istog materijaia j iste debljine.
it,
3.166. Krivaja kJipnog mehanizma je duzine R, tezine G~ a obrce se
jednoliko, sa 300o/min. Teiina spo jne poluge je G2 = 4 G, a njena duzina
je 1=4R, dok je tdina ukrsne gJave -lOG. Odrediti-JUrreticku e~ergiju meha-
nizma u polozaju e="= 600 ako su G = 3 kg, R = 20 c~:
"
 118 J19

3~167 .. Kolike bi bile sile u pojedinim deJovima klipnog mehlmizma iz
prethodnog zadatka ako je pritisak pare u parnom eilindru 8 at, a precnik
kJipa je .p = i 50 mm? Ako su tezina klipa i klipnjace lOG = 30 kg, odrediii
sile inereije pojedjnil~ delova kada je n = 60 o/min.
3.168. Dva laka transmisiona vratila nose dva kaisnika tdina 50 kg i
30kg, po]uprecnika R i 2R/3= 12em. Prvo Yrati\o se obrce jednoliko sa
j 20 o/min,; a drugo miruje. Kolika ce biti ugaona brzina obrtanja vratila
kada se ~poje tarnom spojnicom (S)? Koliki je- gubitak kineticke energije
u tom slucaju?
J~
3.172. Tocak (D, tezine G, kotrlja se· niz hrapavu strmu ravan, nagibnog
ugla 0: = 60° j vuce pomocu uZeta prebacencig preko kotura (K), isle tdine G
i poJuprecnika R, suplji valjak (V), tezine 2 G, odnosa poJuprecnika r/R = 0,5,
uz hrapavu strmu ravan, nag:bnog ugla (3 = 30°. Jzracunati brzinu krelanja
sistema kada se tocak spusti za s = 2 m jz svog poJoZaja mirovanja. ako je
koeficijent otpora protiv kotrljanja f = 0, I em i R = 20 em.
3.173. Dva jednaka kruzna valjb, (elina po 12 kg, poluprecnika
.po 10em, kotrljaju se niz strme ravni nag:bnih uglova 45° i 30°. Valjci su
vezani nerastegljivim uzetom ciji su krajevi namotani na valjke i pricvrsceni
za njih. Odrediti ubrzanje uzeta i silu u njemu, zanemarujuci njegovu tezinu.

~h
/

Bt=12-+z1,==:jA
'.:-;/

/L~ Slika 3.173. Slika 3.174.

Slika 3.168. Slika 3.169.
3.174. Teret tdine F = 3 G12, obescn 0 uze koje jc prebaceno preko
3.169. Automobil tezine 2000 kg, rastojanja osovina 3 m, rastojanja
malog kotura (K), vuce uz glatku strmu ravan DK, visine KH = h = 6 m,
tezista od osovina I] = I 800 mm, 12 = 1 200 mm, visine teZista iznad oso-
osnoviee DH=b=;8m, stap AB, duzine 1=8m, fezine G= 100kg, koji je u
vina h=300mm, poluprecnika tocka R=400mm, poluprecnika.koCnog bubrija
pocetku kretanja bio u polozaju OD OSl1ovne ravni. KoJika je brzina (ereta F
r = 200 mll[l, krece se brzinom 72 km/h. Ako su koeficijenti trenja izmedu
u trenutku kada kraj B Stapa stigne na poJovinu duzine strme ravni DK?
locka i pula 0,7 i kod kocnog bubnja 0,35, odrediti usporenje od kocenja
na zadnjem tocku i potrebnu kocl1u silu. 3.175. Kolika mora biti kocna siJaF na obimu koCionog kotura (K),
precnika D = 120 em, da bi se teret, tezine G= I 000 kg, zaustavio pri spustanju
3.17~. Tezina zarnajca (kaisnika), poluprecnika R = 60 em, iznosi 120 kg.
iz stanja mirovanja na visini 10m? TeZine transmisionih tockova (T, j T2 )
Sile u d~lovima kaisa jesu 400 kg i 200 kg. Koliko je ugaono ubrzanje
iznose po G,=G 2 =300kg, a precnici su po D 1 =D 2 =100em. Uze je tesko
kaisnika? :Koliki su kineticka energija i zamah u trenutku 10 sekundi od
G u = 200 kg, tezine po duznom metru q =: 2,5 kg/m, i u stanju mirovanja je
pustanja ~ rad transmisije? U jednom trenutku kaisnik je izlozen dejstvu
bilo odmotano za duzinu 5 m. Teret se spusta jednoliko, brzinom 6 m/see.
kocnog spirega jacine 100 kgem. Posie koliko ce se vremena kaisnik zaustaviti?
. 3.17~. Pomocu uzeta obavijenog preko kolll ra (K), tdine Gj = 20 kg,
poluprecnira R = 20,em, dejstvom sprega, momenta <m = 20 kgm, podize se terel
K

Slika 3.172.
Slika 3.175. Slika 3.176.

nagibnog ugla 45° i koefieijenta 3.176. Uze, duzine 1, prcbaceno je preko dva jednaka kotura, tezine
po G = 12,5 kg. 0 kraj uzeta je obesen teret tezine G 1 = 2 G, a 0 viJjusku
 120
pokretnog kotura teret teline G2 = G. Zanemarujuci masu uleta odrediti
ubrzanja tereta j silu u uzetu.
3.111. Konstantnim obrtnim momentom koji dejstvuje na krivaju (k),
jacine WI, = I kgm, dovodi se iz stanja mirovanja u obrtno kretanje u hori-
zontalnoj ravni planetski prenosnik, poluprecnika tockova R, = 2 R2 = 10 cm,
tezine pokretnog zupcanika G2 = 5 kg i krivaje
(.),..---
2 Gk = G2 /2. Koliko je ugaono ubrzanje krivaje koja
se obrce oko osovine nepomicnog zupcanika?
SJika 3.177. Slika 3.178.
.3.178. Na krivaji (k) UCVfscene su osovine tri jednaka tocka, polu-
preCllIka R, tezine po G. Tez.ina krivaje je Gk = 3 G12. Kolika je kineticka
energija planetskog prenosnika ako se krivaja obrce jednoliko, sa 90o/min u
dlrektnom smeru, a tezina je G=5kg i R=80mm? Tockove smatrati disko-
virna, a krivaju stapom.
3.179. Izraeunati u prethodnom zadatku ugaono ubrzanje krivaje, zane-
marujuci njenu masu, ako je izlozena dejstvu obrtnog sprega, momenta
~k=70kgcm.
3.180. Kod planetskog prenosnika nepokretan je tocak (3), a na krivaju
dejstvuje obrtni moment ~,. Tocak (I) obrce se oko svoje nepomicne ose 0
ko!a je ujedno j osa tocka (3), deset puta brZe od krivaje, a izlozen j~
deJstvu konstantnog obrtnog momenta otpora WI,. Odrediti ugaona ubrzanja
krivaje (k) i tocka (I) ako je poznat
moment inercije locka (I) za njegoYU
osu simetrije. Masu krivaje zanemariti,
J a smatrati da su toekovi od istog ma-
terijala i istih debljina.
Slika 3.180. Slika 3.18J.
3.181. Krivaja (k), (dine 10 kg, duzine ..
nepomicnog tocka (kaisnika 1). Ona je drugim krajem vezana
drugog lOCka (kaisnika 2), [eline 20 kg. Preko oba kaisnika p~ebacen je
beskrajni kais. Koliko je ugaono ubrzanje krivaje ako se ona 'obrce pod
dejstvom obrtnog momenta jacine 10 kgm?
3.182. Odrediti ugaona . ubrzanja pogonskog (I) i radnog v,ratila (IV)
planetskog prenosnika sa nepomicnim prvim zupcanikom (1) ako :su brojevi
zubaca Zi (redom) = 60; 20; 30 i 80. Moment
2 "3
inercije masa vezanih sa pogonskim vratilom
(krivajom) je Jk , a moment ine~cije masa
k vezanih sa vrati!om (IV) je J4 • Mase zup-
canika (2) i (3) jesu m 2 i m)" a njihovi
momenti inercije su J 2 i J).: Pogonsko
vratilo izlozeno je dejstYU obrtnog sprega
momenta Dn k , a radno - obrtnom momentu
Slika 3.182. Olpora @ •. Trenje zanemariti.
I
3.183. Dva kaisnika, precnika D, vezana su cilindricnom! oprugom.
sile elasticnosti F, = F. Preko kaisnika je prebacen beskrajni kais.i Koliki se
najveci obrtni moment moze preneti transmisijom ako je koefici[ienl trenja
izmeau kaisa i kaisnika fL' a ugao obuhvatanja je 180C? Koliko je ugaono
ubrzanjei
Stika 3.183.
3.184. Pomocu zavojne prese, hocIa zavoJnlce
8 mm, srednjeg precnika 50 mm, i cekrka sa koturom,
precnlka 50 em, i bubnja, precnika 25 em, dejstvom
sile F upravno na ruCicu zavrtnja, duzine 1=50cm, i
tereta (B). tdine 50 kg, podize se teret (A), tezine250 kg,
koji se nalazi na giavi zavrtnja. Odrediti veiiCinu sile F
ako je koeficijerit trenja zavftnja 0,15.
3.185. Pomocu· cekrka sa koturom, precnika 40 em, i bubnja, pre/:-
nika 20 cm, moze da se podize teret kline G = 200 kg. Za zkustavljanje
dizaJice SIUli ko~na poluga OAB sa papucom P koja je nameilteria u A, gde
 122
je OA=20cm, AB=50cm. Kolika je
potrebna najmanja kocna sila F da
spree; ohrtanje ako je koefieijent trenja
klizanja izmedu papuce i kocionog ko-
tura (kotura cekrka) 0,25?
3.186. Na· reci se nalaze tri
uzastopna vodopada, visi~a 20m, 15m
i 10m. Protok vode je 85m 3/see. Ko-
lika je ukupna snaga svih vodopada?
3.187. lzracunati snagu turboge-
neratora u e1ektriCno'j centrali ako na.
liniji tramvajske mreze saohraea 80
Slika 3.185. kola, svaka tdine po 8 l~na. Otpor
kretanja. iznosi 2% od teiinekola. Kola
se krecu ,brzinom 18 km/h, a gubici u mrezi iznose 5%.
3.188. Otpor pravolinijskom kretanju voza je Fw = - 0,91'2, gde se Fw
meriu kg, a brzina l' urn/sec. Koliku najvecu brzinu moze da razvije
elektricna ~okomotiva snage 768 KS?
3.18Q. U toku jednog dana, radeci neprekidno, parna erpka izbaei 3240
tona vode, na visinu od 30 metara. Snaga crpke je 30 KS. Odrediti njen
koefieijent: korisnog dejstva.
3.190. Kolika je snaga dizalice koja moze da prenese tri puta u minutu
teret tezinh 2400 kg, podizuCi ga na visinu 5 m, ako je koefieijent korisnog
dejstva 80%?
3.191~ Dizaliea podize tere! fezine Gt = 400 kg, a protivteg je ldine
Gt = 2 Gt • l;:oturovi su eilindricni, lezina po G = 50 kg, po]uprecnika R = 10 em.
Donji kotur pokrecc eJektromotor(M), snage 15 KS,
koji se obrce jednoliko, sa 90o/min. Odrediti ubrz!mje
tereta, zanemarujuci masu uZeta.
SJika 3.192.
3.192.' Transporter se iz dva jednaka kaisnika, A i B, leiina
po G = 20 k?, precnika 40 em, kojih je prebacen beskrajni kaiiL Transport~r
123
pokrece motor snage 20 KS,cije se vratilo obrce jednoliko, sa 120 olmin.
Odrediti brzinu tereta, tt~zine Gj = 50 G, kada se podigne iz stanja mirovanja
na polovinu pula. Duzina kaisa je 1= 4 m, a nagibni ugao strme ravni
transportera. CI. = 30°.
3.193. Odrediti snagu motora rendisaljke, hoda 1,5 m, koji prede u
ralmaku od JO sekundi, ako je pritisak reznog noza 1000 kg, a koeficijent
korisnog dejstva motora je 0,80.
3.194. Brod se krece brzinom od 10 cvorova (1 cvor= 1,852km/h).
Snaga brodske masine iznosi 5000 KS, a koeficijent korisnog dejstva je 0,60.
Koliki je otpor vode kretanju parobroda?
3.195. Motor sa unutrasnjim sagorevanjem zapremine ciEndra 1 500 em}
i koeficijenta korisnog dejstva 0,20, cini I 800o/min. Kolika je snaga motora
ako 1 Iilar smese odajeO,66 kaJorija, a toplotni ekvivalent je 427 kgm za I keal?
3.196. Povrsina klipa cilindra parne masine pros tog dejstva je lOOem 2 ,
a pritisak pare je 7 atmosfera (at). Kolika je snaga parne masine? Kolike
su sile u delovima mehanizma ako je duzina krivaje R = 120 mm, A = Ril = 1/4
n= 120 o/min u polozaju krivaje pri uglu 6 = 60°1
3.197. Odrediti snagu parne mailine duplog
dejstva ako je pritisak pare u eilindru 5 at, precnik
klipa D=200mm, hod 60cm, broj obrtaja kri-
vaje 120o/min i stepen korisnosti mailine 90%.
3.198. Kolika je potrebna snaga za pokre-
G,
'IT·ea
"""
G,
""
tanje reduktora koji nosi zamajce tezine G 1 = 50 kg
i G2 =G l /3, poluprecnika R j =2R,=15cm, ako
2
zahvaceni zupcanici imaju brojeve zubaca z, = 30 Slika 3.198.
i Z2 = 20, da bi pogonsko vratilo reduktora (OJ),
koje se obrce jednako ubrzano, imalo posle 10 sec od pustanja u pogon
reduktora broj obrtaja 1 200 o/min? Pri tome zanemariti mase zupcanika.
3.199. Zamajac oblika locka sa zbicama teiak je 200 kg, a precnika
je 120em. Koliki rad odgovara ovom zamajcu ako je njegov stepen neravno-
memosti 0,15, a broi obrtaja mu je
90o/min?
3.200. Povrsina parnog klipa een-
tricne parne klipne masine iznosi 200 cm 2,
a srednji pami pritisak je 10 at. Krivaja
Slika 3.200. je duzine R = 100 mm, a duzina spojne
poluge 1= 500 mm. Ugaona brzina obrtanja
krivaje iznosi 60 sec'. Precnik inercije zamajca je 80 em. Odrediti tezinu
zamajca Ie parne masinc, 0= 1/50.
 RESENJA

I.
,~
I

I
/'
 I. STATIKA

A) STATIKA U RAVNI

1.1. Td.ina coveka je sila jaCine G = 80 kgkoja je usmerena naruze.

teret F = 50 kg je sila koja je usmerena nanizc, ali se ona preko uzeta i,
kotura prenosi i dejstvuje na coveka kao sila usmerena navise. Sada je pri-
tisak na tIe okna rezultanta ovih dveju koli nearnih sila suprotnog smera;
ona iznosi
F,=Fn=G-F= 80-50= 30kg,
usmerena je nanizc u smeru sile veceg intenziteta.
Covek moze da podigne najveci teret jednak njegovoj tezini.
1.2. Kako je vucna sila remorkera 2400 kg, a otpor vode 600 kg,
prvom slepu predaje se sila jednaka razlici ovih sila, to jest sila jacine
FJ = F - F" = 2 400 - 600 = 1 800 kg. Ova se sila moze zamenid sistemom
kolinearnih siJa jacine po 300 kg, kolika je nosivost jednog uzeta, te je pot-
rebno sest uzadi za veiu slepa i remorkera.
Na drugi slep prenosi se sila F 2 = 1800-600= J 200 kg, pa je za vezi-
vanje ovog slepa za prvi slep potrebno cetiri uzeta.
Na treei slep prenosi se sila F3 = I 200 - 300 = 900 kg, pa je za vezivanje
ovog sJepa sa prethodnim potrebno tri uzcta.
1.3. Veiicinu rezultante ovih dveju sucelnih sila odreaujemo iz trougla
sila, prema kosinusnoj teoremi:
F/=F/+F22 +ZF1 F2 cos!l= 100+ 36+2·10·6·0,5= 196,
pa je velicina rezultante F, = 14 kg.
Napadna linija rezultante nalazi se izmeau napadnih linija sila i ona
gradi uglove a i (3 sa napadnim linijama komponenti. Te uglove odredujemo
jz trougla sila, prema sinusnoj teoremi:

F,:sin(3=F2:sina=F,:sin!l, gdc je !l=a+(3,

 128
I 129

Ie su:
sin a = (F2 sin 6) IF, = 0,37057; a=21° 45'; \ pa je
e
tg-=
9-2j13
2,77; ~=70Q iO'; 6= 140°20'.
sin ~ = (FI sin e) /F, = 0,61761; ~=38° 15'. 2 2 2

1.4. Ix trougla sila, prema kosiilUsnoj teoremi, sledi Velicine ·komponenti, zbog toga sto je ~= 110° 20', iznose:
P=F 2 +P +2P cos fJ; cos fJ= -1/2; 6= 120°.
1.5.
-
Predstavimo silu F u razmeri crt<;tnja UF (kg/em) vektorom DA
~
p
F,=sin F= 0,93769 ·200=1 534·200=307 kg'
sine ' 0 , 6 1 1 0 7 ' ,
- ->
tako da je F = UF • OA j zaokrenimo taj vektor oko tacke 0 za ugao 0:;
-> ~ sin a 0,50000
dobicemo vektor DB, koji predstavlja komponentu FI = UF' OB. Iz trougla F - - - F,= ·200=0,818·200= 164kg.
2 - sine 0,61107
-> - --+
sila sledi da vektor BA predstavlja drugu komponentu, F2 = UF . BA. Kako je
trougao GAB jednakokraki, onda je osnovica BA = 2 OA· sin (a/2), te je veli- Vrednosti se dosta dobro slam sa grafickim vrednostima. i
cina druge komponente, F2 = 2 Fsin (a/2). Njena napadna linija gradi sa na- .. !
padnom linijom rezultante ugao ~ = 90° - (aI2), a smer sile je od B ka A. 1.8. Slicno prethodnom zadatku, i ovaj se svodi na konst)·ukciju tro-
ugla kome su poznata tei elementa: jedna stranica, razlika drugih dveju stra-
1.6. 1z trougla sila, prerna kosinusnoj i sinusnoj teoremi, sledi
nica i zahvaceni ugao izmedu dye stranice. U razmed crtanja UF~ 50 kg/l em
25 = 9 + 16 + 2· 3·4· cos e, pa je e= 90°, sto znaci da su sile upravne. 1z odnosa ,
3: sin{3=4 :sina=5: 1",,5, sledi sin{3=315, sina=4/5. prenesimo vektor 0',1, koji predstavlja
silu F= 1" i iz 0 zeak pod uglom
1.7. Ovaj zadatak svodi se na
konstrukciju trougla kome su poz-
-.
a = 45° prema vektom GA, pa na isli
nata tri podatka: jedna straruca, prenesimo duz ac, koja predstavlja
zbir drugih dveju stranica i zahva- razliku velicina sila. Sada lreba nad
ceni ugao izmedu dye stran'ce. U duzi CA kao nad osnovicom konstrui-
razmeri UF= 50 kg/I em nacrtajmo sati jednakokraki trougao. Simetrala 05-
vektor ----> -
DA, koji pre.dstavlja silu F. novice AC sece zrak u tacki B, pa su
Zatim na zrak koji gradi ugao aSa veliCine komponenti

o tim vektorom prenesimo dUl OC, Fl = UF' OB= 50, 7,2 = 360 kg;
koja predstavlja zbir velicina kom-
Slika 1.7. F2 = UFO • BA = 50· 5,2= 260 kg.
ponenti; onda se terne B trougla sila a
mora nalaziti na duzi OC i zadovoljavati u510v BA=BC. Zato spojimo tacke Smerovi komponenti pokazani su na
Slika l.8.
A j C i konstruiSimo jednakokraki trougao ABC; onda je prva kornponenta crtez.u. Ugao izmedu napadnih Iinija
.......,.. --) -Joo--I>
komponenti iznosi e= 125°.
FI =urOB, a druga F2 =UF,BA.
I ovaj se zadatak moze resiti analiticki. lz sinusne teoreme i praviia 0
VeLcine komponenti iznose FI = 'lOOkg, F2 = 150 kg. srazmerama sledi odnos
Zadatak se moze resiti unil/ilii'ki. Na osnovu sinusne teoreme i pravila
o srazmerarna b:ce sin p-sina I +cos e . . 8
=cos a Sll1a=cosa-silla·ctg - .
sinO cine 2
Fl F2 F,~. Fl+F2 = sin ~+sina
sin~ = sin 0::= sine.;' F, sine Za date vrednosti bi6e
Kako je e= a + {3, unosenjem u drugi izraz dobijamo odnos i a
ctg- = 1 - -
V2 = 0,5286; 8= 124° 16';
,

Fl + F2
--- =
F,
I - cos e .
cos a + ---- Sill a = cos a
sin6
.
+ SIll a' tg -
6
2
•
I
I
p=e- a =79° 16'.
2 3

9 Zbirka zadalaka iz mehaniko 1

I
130 13]

Vellclne komponenti su: 1.13. Po pravilu 0 projekcijama, bice projekcije rezultante:

I
\ sin ~ 0,98246 X,=2:X;= 40+ 30- 100- 70+ 100 = 0;
F, = - -- F,=-----· 300 = 357 kg;
sill e 0,82659
Y,= 2: Yi = 30 + 20 + 100- 50-100= 0,
sina 0,7071 I
F2 =~;;e F, = 0,82.6.59. 300 = 257kg. pa je i F, = 0, te je sistem u ravnotczi.

1.14. Zamenimo uticaj kugle njenom teZinom G u sredistu 0, a uticaje

vertikalne komponente Y = 4 X/3, onda Je
uzeta i kose glatkc ravni silama F i F., od kojih prva dejstvujc od 0 ka A,
jc X = 3 FI5 = 60 kg, pa jc Y = 80 kg. a dmga je upravna na ravan sa smerom ka 0; dobicemo tri sile koje se
su duzine nlcga i uglovi koje one grade suceljavaju u tacki O. Usvojimo u toj tacki ortogonaini triedar Oxy, onda
jednacine zaravnolezu daju sistem jednacina:

+8 2 =289; Ij=CB= 17m; 2:Xi=Fn cosa-F sin!3=O; 2: Y;=F. sina+F cos[)-G=O.

202 =625; 12=DB=2Sm; Iz ovih jednacina dobijamo ncpoznate - silu u uzetu i otpor ravni:
sin~=20/25=4/5; cos[)=3/5. F=G cosa!eos(a-!3); F,,=Fsin !3/cosa=Gsin!3/cos (a-!3).
Za1l1~n,mo stub silom a zalege siJama F i ; onda iz jednaCina za rav-
notezu vrhr B stuba dobijamo: Vrednosti su dobijene sa pozitivnim predznakom, sto znaci da su sme-
, roy) nepoznatih sila pravilno pretpostav 1jcni.
L,Xi=F1 sina-F2 sin!3=O; L, Y;=Fj cosa+F2 cos!3-G=O.
Isle vrednosti dobijamo i iz trougla sila, prema sinusnoj teoremi:
te ce sile u zategama biti:
I Fisin [(rr/2) -aJ = F"/sin!3 = G/sin [(rr/2) + (a - ~)].
F) F2 = sin!3/sina= 17/l 0; F j = 17 GI21 = 340 kg; FI = 200 kg.
Kako; isle tolike s:le, sa~o suprotnog smera, dejstvuju j na oslonce C 1.15. Zamislimo da smo odstraniJi kugJu i ravni, onda cerno njihove
i D, stap01i (;:ltege) su izlozeni prilis/w. uticaje zameniti siJama: (dinom kugJe G, koja dejstvuje 11 t~zistu C, i otporirna
, glatkih ravni F) i F z, koji dejstvuju na mestima dodira kugle i ravni, a usme-
1.Il. I U tacki 0 uz'mama dcsni triedar Oxy; onda po zakonu 0 pro- reni su ka kugli. Ove tfi sile seku se u sredistu kugle. Uzmimo u tome
jekcijama s)ia, to jest da je projekc;ja rezultante sila na neku osu jednaka sredistu triedar Cxy, onda jednacinc za ravnoteZu ovih sila daju odnose:
algebarSkof zbiru projekcija komponenata, dobijamo projekeije rezultante:
!
2:Xi = F, sin a-Fz sin!3= 0; ~ Y;=F, cos a+F2 cos !3-G=O,
X,=2: X;= 2 R+ 2 (R+ c) + 2 (R- c) = 6 R;
pa su olpori ravni:

RezuJtanta je, dakle, horizontalna sila koja dejstvuje duz + Ox-ase triedra.
i

1.12. ! Po pravilu 0 projekcijama sila, bite projekcije rezultante na ose Kako je a+!3= 75° i sin 75°= VI (VI + 1)/4, onda su brojne vrednosti
Ox i Oy If~edra Oxy u napadnoj tacki 0 (N): . otpora ra "ni:
I
X, =iI 2: Xi = L, Fi .cos 0:,=100·
., .
cos 0° + 200· cos 60° + 300· cos 90° +
I
+!150. cos 135° + 200,' cos 150° + 400· cos 180° + 250· cos 270° + Vrednosti su dobijene sa pozitivnim predznakom, sto znaci da su srne-
rOVl ovih otpora pravilno pretpostavljeni.
+600· cos 300°= 100 + 100-75 ['2 - 100 (3 - 400+ 300=
Isle reZllltate dobijamo i pomocu trougla sila, prema sinusnoj teorerni:
i
=j )00-75 V2- -
-1001/3 = - 179,25 kg;
i
Y,~ 2: Yi=L,~~i= 100113 + 300 + 75 V2 + 100-250- 300 1/3 =,
1.16. Napadna linija sile F gradi sa + OX-OSOJll oslar ugao a, koji je
= - 200 113 + 75 1'1 - 150 = - 563,25 kg. odreden sa tga=b!a=3/4, pa su sina=3/5, cos rt.= 4/5. Rastojanje momentne
 132 133

tacke 0 od napadne linije sile F iznosi II = a sin IX = 40·3/5 = 24 em, pa je Sil Xoi Yo koordinate tacke 0' U odnosu na triedar Oxy. Prema tome, i s
moment sile. obzirom na prethodni zadatak, bice _ -:;;:-~-. i

;0 ~ I+ M2 -1-; !~ I 15 - 6 -I ~ :1-1_
M~ = Fh = Fa sin IX = 50· 24 = 1200kgcm.
0)]' = M] -/ =
Moment je pozitivan, jer je obrtanje u direktnom smeru (suprotnom od
smera kretanja saIne kazaljke).· = 9 - 1 + I = 9 kgcm = 1)].

Kako se dejstvo sile ne menja ilko je pomeramo po napadnoj liniji, to
Cemo je prevesti u lacku N (a; 0) na + Ox-osi. Projekcije sile na koordi-
natne ose bice X = F cos <X = 40 kg, Y = F sin IX = 30 kg, pa je analiticki izraz
za moment sile F za koordinatni pocetak 0 kao momentnu tacku:
Moment sprega nije se promenio, posto on i ne zaVISI ad, izbora mo-
F mentne tacke u ravni dejstva sila sprega (F, -iI).
i •
1.19. lednacinu napadne linije rezultaule ravnog sistema ,gila odredu-
jema analiticki po momenlnom praviJu (Varignonovoj teoremi) d~ je moment

)' I 14040 3001

rezultante jednak algebarskom zbiru momenata svih sila za istu momentnu
MF=lx
o X = = 40·30= I 200 kgcm. tacku u ravni dejstva sila. OJicno za m!)m'~ntnu tacku :uzimamo: koordinatn
Y
pocetak, te je
1.17_ Analiticki Izraz za moment sile F za koordinatni pocetak 0 kao
momentnu tacku je:
"
M'd=LM~;;
;=1
xY,-yX, = i
i~!
(X;Y;-xi Y ;)=2:ft.f o
I

~ I
= 15 - 8 = 7 kgm.
odnosno
xja+yjb= I;

Ovde su xi), tekuce koordinate tacke N na napadnoj liniji rezultante, a a j

Pri promeni momentne tacke menJace se i moment sileo Koordinate
b odsecci koje odseca fa Jiuija na koordinatnim osama (riedra Oxy. Nagibni
napadne tacke N sile u odnosu na triedar O'x'y'; paraleJan triedru Ox), sa I
lIgao napadne linije rezultante sa + Ox-osom je <x" koji je! odreden sa
pocetkom u tacki 0', iznose x' = x-xo, y' = y- Yo, gde su x o, Yo koordinate
tg <x, = Y,jX,_
tacke 0' U odnosu na pretbodni [triedar Oxy. Prema tome je moment iSle
sile za novu momentnu tacku: Racun se najlakse sprovodi tabelarno:

M~=I; ~1=IX~xo Y701=1; ~I-I; y;/= Rezultati

= M -I I -I ~ ~ I
& ~ ~ = 7 = 7 - 2 = 5 kgm.

Moment se, dakle, umanjio za 2 kgm.

1.18.' Kako su sile F i- F

jednakih velicina, paralelne a suprotnog
smera, one obrazuju spreg mcmmta fr, gde je r krak sprega - normalno
1.20. Rezultanta mora tllti jednaka nUIi,'pa iz us,ova'f
rastojanje napadnih linija paralelnih sila. Moment sprcga moze se odrediti
ako graficki odredimo krak (r) iIi, pak, analiticki, jer je moment sprega jed- . 2:Xj =4-!5+6+20+Xs =0, ZYj=-3+8+8+15+Y~=O
nak zbiru momenata sila sprega u odnosu na istu momenlnu lacku. Za mo- odredujemo projekcije sile Xs = - 15 kg, Ys = - 28 kg; Fs = 31 ,5 k~.
mentnu tacku uzecemo koordinatni pocetak 0, te dobijamo Moment sprega iwosi !;
'ill=LMo = ~14+54-34+35+(x5 Ys -Ys X s)=4J-86= -tskgcm.
21= 15-6=9kgcm.
-4 1.21. U ovom slucaju su projekcije rezultante I
Uzmimo sada u tacki 0' novi triedar O'x'y', paraleIan'!'[ triedru :Oxy; X, =LX;= 4+ 4-8= 0;
onda se menjaju koordinate napadnih tacaka N; i iznose XI-X o , y;- Yo, gde pa je F, = O. Sistem sila svodi se na spreg iIi je u . ravnolez.i.
 134 135

Zbir 11lomenata svih sila za koordinatni pocetak iznosi Kako je tg a, = Y,/X, = 3/4 = blh, napadna linija rezultante poklapa sc sa
dijagonaJom AC, a smer je od 0 ka C-
·LMo=L (XI Yi-y/X;) =L Xi Y;-Ly;X,=(J5- 15 +0)-
Zbir momenata sila za redukcionu tack\! 0 iznosi:
- (8 +24 - 16) = - l6 temicO,
'-'f, L M 0 = (F, + F 3) h/2 + (F, + F4) b/2 = 10·3 + 5 ·4= 50 kgcm.
na spreg.
Ovom redukeijom dobili smo u tacki 0 redukeionu rezultantu F, i
p~kazatii.~grafiCkj. Da bi se tri sile svcle na spreg, po-
redukeioni spreg L Mo = 2R, pa se ova dva elementa mogu sloziti u jednu
. d,t,,,", m:~~: n"",,, (pl~) ,;1., ; b) '" silu, rezultantu F:, paralelno pomerenu za krak r=iJII/F,=50/5=10cm
udesno od dijagonale AC-
y
Po momentnom praviiu, moment rezultante je
b
6f-----~"" L MA =F/ ·r=F2 b+FJh= 32+ 18= 50kgem.
1.24. Kako je sad a F, = 0, sistem sila svodi se na spreg momenta
spiega:
"\ iJII=F1 h+F2 b=8· 6 + 4- 8= 80kgcm.
"" ,
r'
Karla bi bile jacine sila F2 = - F. = - 6 kg onda bi zbir momenata bio
jednak nuli, LMo=<m=O, pa bi sistem sila bio u ravnotcii.
·5 8 1.25. Kraci trapeza grade sa osnovicom AB jednake uglove a koji su
Slika 1.21. ~dredeni sa tga=4/3, sin a= 4/5, eosa=3/5. Uzmimo (eme A za redukcionu
tacku i triedar Axy takav da se osa Ax poklapa sa osnovicom AB, onda sledi
se njihove !napadne linije ne seku u jednoj tacki. Napadne linije sila 11 X r = 10- 5·3/5-4-5·3/5 =.0; Y, = 5 . 4/5 - 5 . 4/5= O.
seku se u pJanupolozaja u tacki S, a njihova rezultanta je jednaka sili - -;3' Sistem sila svodi se na spreg momenta
Moment s~rega je iJII =F} r = - 8·2 = - 16 tern.
1]11 = L 1vJA = 5 . 4/5 - 10 + 4 . 4 = 56 k gem.
Ovo 0ozemo pokazati i pomocu veriznog po!igona: prva i poslednja
strana Sli ~aralelne, jer su prvi (I) i poslednji (4) zrak plana sila kolinearni, 1.26. Ovde su redukciona rezultanta i redukeioni spreg
pa je mom~nt sprega
x, = 300 kg; Y, = - 400 kg; F, = 500 kg;
<m f= F J•4 • r' = UF' ap· T' =(2 tjl em)· 4,47 em ·1,8 em = 16,09 tern.
tga,= -4/3; sina r = -4/5; eosa,=3/5,
1.22. II Po pravilu 0 projekeijama i momentnom pravilu biee:
pa je polozaj napadne linije redukcione rezultante u cetvrtom kvadrantu
2(X;=4+3-2-5=0; L Y;=2-3+5-4=O; F,=O;
L Mo= iJII = 600- 100= 500 kgcm.
2: Mo= 2: ~XI Y i - YiX;) =L Xi YI-Ly/X/= (4- 3 + 15 + 8)- (12-6 + 8 + 10) = .
Sila F, i spreg momenta iJII mogu se, dalje, sloziti u jednu silu
=24-24=0; F,'=F,=500kg paralelno pomerenu u tacku N za krak r=iJIlIF,=500/500=
I
L MA = L Cx;- I) Yi-L (y;-I)X;=(2-0+ 10+ 12)-(8-9+ 10+ 15) = 0; = I cm. Ova tacka je u treeem kvadrantu triedra Oxy.

L Mo=2: ~Xi-2) Yi~;+ 1) X;= (0+ 3 + 5+ 16)-(16- 3+ 6+ 5) =0- 1.27. Uzmimo tri nekolinearne momentne tacke A (Nt), B (4 em; 4 em)
i C (N) , onda je po Riterovoj (Ritter) metodi mo~ent rezultante jednak zbiru mo~
Potreban i dovoljan uslov za ravnotezu ravnog sistema pfoizvoljnih siJa menata komponenata. Pretpostavicemo da su smerovi komponenata usmereru
jeste da je izbir momenata svih sila za tri nekolineame tacke jednak nuli. u deo prvog kvadranta triedra N j xy. Prema tome bice:
1.23. ! Usvojimo u redukeionoj tacki 0 triedar Oxy takav da je Ox-osa 3) za tacku A: -1O·4=F2 ·6+(F3 Ji3j2). 8;
paraleIna slranici AB, a Oy-osa stranici BC pravougaonika, onda su projek-
cije redukci'one rezultante na koordinatne ose: b) za tacku B: 0=F2 · 2-(F,/2)· 4 +(F3 VIj2)' 4;
~
. ' =7-3=4 kg-, Y,=4-1=3kg; pa je F,=5kg . c) za tacku C: 10- 4 = - Fl . 8 Vlj2 - F2 . 2.
 137
l36

Sislem jednacina Sa tfi nepoznate Fi je oblika Kako .ie sin Ol = 8/10, cos Ol =6f1 0, sile ustapovim a su:
I FI = 10 kg (zatezanje) , F2 = 6 kg (zalezanje) , F3 = - 8 kg (prilisak).
pa su nepoznate II
"
Do istih rezultata doti cemo i po Riterovoj me/adi. Prtlpostavicemo da
~ .
su stapovi optereceni na zatezanje izabracemo Hi nekolinearne momentne
FI = - 5 (3 + V3") V2f3 = - 11,14 kg; F2 = 20 VI/3 = 11,53 kg;
tacke A, B, C, te ce biti: ______-
F3= - 10 (3 + V3)/3
~ -,/-
= -15,80kg.
SM A =G·6-F,·j6=0; 'ZM B =-G·6-F3 ·12=O;
Razlaganje mozemo iZVf-
siti i grafil'ki, 'po Kulmanavaj 1:, Mc=G. 6-F1 ·16 :cos 0:= O.
B
(Culmann) me/adi. Sila F sece na zateZanje; onda
1.30. Pretpostavicemo da su stapovi optereceni
pravae (I) u tacki B, a druga !
jednacine za ravnoteiu daju odnose:
(0 dva pravea seku se u tacki S, pa 1

je BS Kulmanava prava(K). 1:, Y/ = - F - FJ + (F3 - F,) sin Ol +0;

4
45°
d
Sada cemo silu F razloziti na
N, N N,
dYe komponente: F1 i silu dul'
F Culmann
Kulmanove prave, a zatim ovu
pa SU, zbog Ol = 45°, sile u stapovima: i

SJika 1.27. silu na jos dYe komponente, FI = - 200 kg (pritisak); F2 = 50 Vi kg (zatezanje); F3 = - 50 )Ii kJ (prifisak).
kao sto je pokazano na sliei.
Po Riterovoj metodi, uze-
Graficke vfednosti dobro se slazu sa racunskim vrednostima. cemo momentne taeke u B, E
1.28. Pri promeni momentne tacke menja se moment sileo Kada se i H, te, pod pretpostavkom da
umesto momentne tacke u koordinatnom pocetku (0) (riedra Oxy uzme tatka su stapovi optereceni na zate-
0' (xo; Yo), onda je moment za tu novu momentnu tacku zan je, sJedi

l..MB = -F·2-FJ ·l=0;

LMt.= -F· 3 -FJ • 2--F,V2= 0; J
Iskoristimo ovaj obrazae za naznacene momentne taCke, pa ce bili f
'Z M JJ = -3 F-2FJ +F3 Vi=o. F I
MA, =Mo- (2 Y -2 X) = 13; M B =Mo -(4 Y -4X) = 15; I
Graficka metoda je KlIl- I
I
'Mc=Mo-(3 Y-X)=6, I
manova. Napadne linije sila F i
to jest dobijamo sistem jednaCina: J
I
i F, seku se u tacki I, a sila
I
2 X-2 Y +Mo= 13; 4X -4 Y +Mo= 15; X 3 Y +Mo- 6, ~ ~

F) i F, u tacki II, pa je prava

gde su nepoznate:
K Kulmanova prava. Silu F
X = 4 kg; Y = 3 kg; Mo = 11 kgem, pa je F = 5 kg. razlozicemo na dye komponente praveu (K)

Odsecci koje odseca napadna linija sile na koordinatnim osama iznose: na dye komponente u pravcima
a'= 11/3 em, b= -11/4 em. jest da streliee sila idu po krugu.

1.29. Pretpostavicemo da su stapovi aplereceni ria zatezanje, to jf!st Oil 1.31. Rezultanta ie iednaka algebarskom
su strelicc unutrasnjib sila [usmert:ne jeuJla ka drugoj. Onda jednacine za
ravnoteiu sila koje dejstvuju na disk daju: i
Kao napadne tacke sila uzmimo tackc N j , onda jc zbir momenatu:

L Mo='ZF1h/=sin OlL F/Xi=(6· 2- 3·3+ 2· 4-1·5)/2= 3 kgcm.

!
 139
f
rezultabte paralelna je siJama, pa je a: r = ex = 30°. Njeil polo- Prethodni uslo v za ravnotefu ispunjen je u dva slueaja:
. ti pomocu '";nomentnog pravila:
1) ako je 2G<F, tad a je izrazu zagradi negativan, pa je "(=7t;
. =;=Frh;'~FrXSinCY.=2x, pa je x=3/2=I,Scm.
2) ako je 2G>F, tada je iIi 'I'=7t iIi je F=2Gsin('I'/2).
.;~ ~{;~!if -:::
Napadna j!inija rezultante se,fe + Ox-OSU u tacki N (x = 1,5 cm; y = 0). Komponentne otpore zgloba odredujemo it prve dye jednacine za ravno-
1.31- a) Kako j e t
-+
tezu. Kako je trougao ABC jednakokraki, siJa F gradi sa - Ax-osom ugao
Fr = 6 - ~;'+ 2 +F4 = 0, to je F4 = - 5 kg. <p/2, te ce biti
Moi;nent sprega iznosd I; Y i = Y A + Fsin (<p/2)-G -G/2 = a.
<]11 = I; Mo= (l2- 9 + 8- 25)/2 = -7 kgcm. 1.36. Pretpostavimo da je AO = a>lj2, onda iz momentne jednacine
b) F4= -5kg; I;Mo =(l2-9+8-5x4 )/2=0; x.=ll/Scm. za momentnu tacku u 0 sledi

1.33; Tere! F prenosi se pomocu uzeta i kotura i dejstvuje kao sila u ZMo= -FA·a cos'l'+G (a-I/2) sin '1'=0; sin tp= bfa,
uzetu u t~cki B poluge. Kako je AB= AC, to je ugao a = 45°. Otpor zgloba A pa je
je kos, p~ jcdnacine ravnoleZc daju: b FA-a- ,. . -I- b' 2 a>!.
tg<p= . = -2- FA-rO, a>,
i (a 2 -tr)'l, G (2 a-I)
FXi=X;I-Fcoso:=O; I; Yj =YA +Fsino:-G-G/2=0;
ZM;I= -G·I/2-G/2·!+F·{sinrx=0, I Iz droge dYe jednacine za ravnotefu dobijamo komponentne otpore:
Xo=FA; Yo= G.
Ie su kOnlPonentni otpori i sila u uzctu: I
'j 1.31. Kako je alb = 2, u istom odnosu stoje i tezine del ova lenjira,
FL G V2; X;I=Fcoso:=G; Y A =G/2; FA = G VS/2 kg. jer su oba dela istog poprecnog preseka. Iz momentne jednacine za zglob A
1.34.: Otpor zgJoba A je kosa sila, a sila u uzetu Fjeusmerena od B ! dobijamo
ka C, pa lz jednacina za ravnoteZu sledi:
i I Z MA = 2 G ·aI2· sin<p+ G· (a sin 'I'-b/2· cos '1') =G (4 b sin <p)-
-G(bcos'l')/2=0, to jest tg'l'= 1/8; <p=7°10'.
Z Xi=XA +Fcos ~= 0;
Z~\1A =F·h-G·!/2·cos o:=f1sin 6-(G/cos a)/2;
Z Yj = YA-G+Fsin~= 0;
6=~-o:,
I 1.38. TeZine krakova stoje u odnosu kao i duzine alb = a,s. U ravno-

I
teznom polozaju sistema mora teziste ugaonika da bude na vertikali kroz
te su sila lu uzetu: prsten A, te sledi
F = (G cos rx)/2 sin (~- a);
I LM A =G· a12· cos (CI.-<p) + 2 G[a cos (a-(p)- b/2· cos 'I'J = 0,
komponeplni .otpori. { pa je, zbog b = 2 a, usloy:
X A = -(G cos a'COS ~)/2 sin (~-a),

I
_?'
Y A =G -Fsin ~ =G {I- [(sin ~. cos a)/2sin ({3 - am. Ij cos (a-<p) =(4cos 'l')/S, to jest tg'l'=(4-Scoso:)/5sina=V3/S;
tg<p=0,346, '1'= J9° 10'.
Zada(ak se moze reSi!i i pomocu trougla sila. Napadne linije sila 1.39. Ugao 'I' odredicemo iz momentne jednacine. Za momentnu tacku
-+ -+
FiG seky se u taCki S, pa je napadna jinija otpora zgJoba A prava AS. i uzecemo srediste karike O. pa je!
I I Z Mo=G (I cos '1'+ h sin?) + 4Gh sin<p + 2 G· h/2' sin <p":"
1.35. jTrazeni ugao 'I' odredicemo najlakse iz momeutne jednacine. Kao
momentnu tacku uzecemo zglob A, pa je -2 G (l cos tp- h sin<p) =Gl(8 sin '1'- cos tp) = 0,
Ie je
Z MA = -0 ·1/2, sin 'I'-G/2·f sin <p +Fl cos ("(/2) = o. tg'l'= 1/8, to jest '1'= T 10'.
1z jednaCine sJedi odnos
1.40. Olpori zglobova SU, uopstc, kosi. Zamislicemo da smo rastaviJi
cos-.T..(2Gsin ~-F)=O. nosac u zglobu C, OJlda se uticaj jednog dela nosaca na drugi javlJa kao
2 2 uzajamni pritisak zgloba: Fe l i F~= -Fe t Pretpostavicemo da su za levi
 140
141

deo komponentni otpori Xc i Y c (pozitivni), te ce za desui dec biti - X e i - Y

e b) po/uga EH: siJa FE u· poluzi BB' dejstvuje sada kao prjtisa~ na polugu
(negativni). lednacine za ravnotezu oba deja AC i BC lucnog nosaea daju:
EH, pa sledi:
BC) 1:Xi=XS-XC=O;

1: Yj = YB - Yc- 12 - 5=0;
1: Mc=Xs·IO+ YE ·]0-12. 5-
-5· 10=0.
Komponentni otpori zgJobova iznose:
Za odredivanje otpora .zglobova A i B (osJonaca) mozemo posrnatrati
Iuk kao jednu ce1inu - Gerberov nosac. Tada dobijamo jednaCine:
l: Yj = Y A +YE -1O-I2-5=0;
l:ME = -- Y A · 20+ 5· 10+ ]0'13+ 12· 5~0;
M~ = X A • J 0 - Y A - 10+ 10· 3 = O.
PosJednja jednacina predstavlja moment sila levog dela Juka za momentnu
tacku u zglobu C.
jer je dodir poluge sa Jezistima E i 1I u tackama. Dakle, dobija,mo olpore
oslonaca: FE =6kg, FH=lOkg.
1.43. Quinrenz-vaga se tako konstruise da polozaj terela n'a platformi
(poluzi DE) De utice Da taeDOs! merenja vage, to jest da rastojanJe(x) terela
G od po luge BD ne u,ice na taenost merenja. Da bismo odredili ;odnose du~
zina p, q, r, a, b, I, uoCimo da se teret (G) nalazi na pJa~formi (poluzi) . DE.
koja je polugom BD vezana za mernu polugu ABC, .a:;;ifsloncem 11 osJanJa se
na poJugu HK. Ova je polugom CH vezana za poJugu ABC, a osloncem K
osJanja se na osnovu SK, za koju je vezan i stub OS. 0 kraj A P?luge AOEC
obden je leg tezine F.
Zamislicemo da smo lltlca]e tereta i tega zamenili silama G fi F, a uti-
caje poluga siJama FD i FH u polugama odnosno uticaje osJon~ca E i K
silama FE i F x , pa cemo ispitati ravnotezu svake poluge.
a) Poluga (platforma) DE:
'£ME = -FD·a+G(a-x)=O"
pa su I

Sada cemo izvrsiti razlaganje (dekompoziciju) grede u zglobu C odre- FD =G (a-x)/~, FF,=G-G(a-x)/a=Gx/a. ;
diti komponentne otpore uzajamnog pritiska Fe: Rezultati su dobijeni sa pOZltlvmID predznakom, SIO znaci da su ~merovi sila
pravilno pretpostavljeni. Sila FD u poluzi BD prenosi se na polugp ABC u B

1.41. Oznacimo sa y' = q specificnu duzinsku teiinu poluge, jedinice.

kao siJa - F
D , jer je poluga' BD izlozena zatezanju. Otpor FE,
koji je bio
usmeren ka poJuzi DE, prenosi se sada na poJugu HK kao pritisak !la meslu E.
kg/m (specificno opterecenje po jednom duznom melru poluge - grede), onda
je tezina po luge G = y'/ = qx. b) Poluga HK:

1z momentne jednacine za obrtnu tacku (zglob) 0 dobijamo uslov

l: /110 = Fx -Gx/2- Qr=O; pa su
F = qx/2+ Qr/x= f(x).
FH=Gxb/al; FK= Gx/a - Gxb/ai = Gx (1- b)/a/.
UsJov ekstremuma je da je prvi izvod jednak uuli:
Sila FH prenosi se na polugu AOBC u C kao sila - FH, a; sila - F~
df/ dx =q/2-Qr/x2 =O, to jest x 2 =2 Qr/q, prenosi se na osnovu 'vage kao pritisak.
pa je najmanja sila c) Poluga AOBC:
Fmin = 2 VQrqj2 = jl2 Qrq . L Yi = -'-F-FD-FH+Fo=O;
1.42. PoJuge BB' i CD zamenicemo unutrasnjim siJama FE i Fe tako pa je potreban teg tdine
da su poluge opterecene na zatezanje (to jest da su streJice usmerene ka po-
F=G [(a-x) q/a + xb (q+ r)/alJjp = Gq/p +
~a ABC i EH). Sada cerno postaviti jednaeine za ravnoteZu poluga:
Da velicina tereta F ne zavisi od raslojanja
a) poluga ABC: ::E Yj = -4+Fs+Fe=O; 1:Mc =4.200-FB .50=O,
nul i, te se dobi ja odnos i tezina terela:
te su nepoznate sile: Fs=J6kg; Fc=-12kg;
q/b=(q+r)/l; F=Gq/p,
 143
142
:
Kod: decimalne vage je J/l0=0,1. i,47. Na mestu dodira zubaca zupcanika dejstvuju uzajamni pritisci

1.44j Pod pretpostavkom raV(lomernog parnog pritiska sila pritiska iznosi Fn F". lz momentnih jednacina za sredista zupcanika sledi
Fo, vA = p;P n/4 = 10·78,5 = 785 kg, gdc jc A povrsina prescka ventiJa. Ova se
sila' preno:si preko poluge DB na polugu OA, pa iz uslova da nelTla obrtanja
Ie je potrebna sila
poluge ok,o zgloba OA sledi
: '--

LMo=Fr--Gx=O; X= Fr/G = 785·5/50= 78,5 em.

1.45: U datom poloiaju trougao DCE je jednakokraki, DC = CEo Ozna-· 1.48. ZamisJimo da smo prekinuli uzad koturova i njihov uticaj zame-
cimo sa 7. ugao 1: CED. onda je tga= 10/40= 1,'4, sina=lU/I7, cosa= nili silama j, onda iz uslova za ravnoteiu svakog' kotura sledi:
= 4]/J7/17· kotur 4) F4+F-F3=O;
UsI~ddejstva sile F na poluzi OA javiee se u zatezi BC sila Fa' koju
kOlUr 3) F2 = 2 F3 = 4 F;
eemo odr~d!ti lZ momentne jednacine za zglob 0 poluge AOB:
L Mo=FB' r-F/= 0; FB = FI/r. kotur 2) FI = 2 F2 = SF.

lsta! ovolika sila, sarno suprotnog smera, dejstvuje na [zglobu C, a
I
n]o] odrzavaju ravnotezu sile u polugama EC i DB, koje su jednake i usme-
rene ka zklobti. 1z uslova ravnoteZc zgloba C sJedi
I
Kako su uZad drugim krajevima vezana za polugu AB, u tackama vezi-
. vanja dejstvllju sHe F--; koje su usmerene navise, pa iz uslova za ravnoteZu
poluge AB slede jedl:acine:

L Y;=F, +F2+F3+ F4-G= SF+4F +2 F + F-G=O; F=G/l5;

Sile F. dejstvuju preko poluga EC i CD na platformu i leiiste D. LMo~F2·R+F3·2 R+F4 ' 3 R-G·x= J J po R-Gx=O; x= II R/1S.

Vertikaln~ komponenta sile -ji; koja dcjstvuje na platfonnu je siJa sabijanja Sila F treba da iznosi G/15, a teret treba da je vezan na razdaljini x od tacke
(pritiska),: pa je vdanja 0 prvog uieta.
Fp = FJos (f. = (FB cos a)/2 sin IX = FI/2 r tg IX = 50· 100/2· 10· (l/4) = 1 000 kg. 1.49. Kako je zatezna sila u kaisu sa obe strane kotura zatezaca jed-
i ~ . . naka, ove siJc u oba dela kaisa daju rezultujucu sill] X = 2 F sin IX, koja
1.46f 'Sila F u uzetu odrzava ravnotdu tereW G na strmo] ravm,
dejstvuje u tacki 0 3 upravno na krak O2 °3 poJuge A0 2 0 3 • Jz uslova za
nagibliog pgla IX = 60?_~uslova ravnoteze tereta G na strmoj ravni, uzimajuCi
ravnoteiu poluge dobijamo
koordinatni sistcm taka v da je jedna osa paraleina sa ravni, a druga upravna
I
na nju, s1edi X(r+ b+ r) =X (b+ d)= 2 F(b + d) sin a = G/, d=D2>
F-Gsina=O; Fn - G cos a = 0 ; F=G sin IX. gde je IX. ugao koji gradi pravac kaisa na koturu zatezacu sa vertikalom 0, O 2 ,
Pravac kaisa sece vertikalu 0 1 0 2 U tacki P, pa je PO 3 = y, te iz slicnosti
. Sila - j dejstvuje i na vitao, i 7.bog prethodne pretpostavke ona pro-
pravouglih trouglova sledi odnos:
lazi hoz pravu AC. Oslonac A jc pokrctan, pa mu je otpor vertikalan, a
otpor oslonca. R.jp. koso 1z jednacina za ravnotezu vitia, za 5istem Axy, gdc l'/y=R/{a+R+r-y); y=r(a+R+r)/(R+r); R=D/2; r=d/2, D=D1 •
se osa poklapa sa pravom AB, sledi;
Prcmatome je ugao a odreden rcJacijom

sin IX= rfy= (R +r)/{a + R + r)= (D+ d)/(2a +D +d) = 80/160= 1/2,
2: M B = FA' 2a-G 1 ·a-F·h=0; h=2asina.
pa je velicina tereta
lz orih jednacina dobijamo vrednosti:
G'= [2F(b+ d) sin IX]!/= 2· 20·40·0,5/40= 20 kg.
r
F= 300). 3 kg; FA = G sin' r;. + G,/2 = 600 kg; XB=Gsin IX cos a= 150(3" kg;
r--- 1.50. Zavrtanj je specijalna strma ravan osnovice 2 R, gde ]c R po-
~G, i-Fsino:--FA~150kg; FB = I' XB 2 + Ys' = 300 kg; luprecnik zavrtnja, visine h jednake hodu lavrtnja, nagibnog ugla IX koji je
tg0= YB /Xp =!'3/3; odreden sa tg IX. = !l/2 R 11;. Sila ;: koja dejstvuje na rueicu, stvara obrtni mo-
 145
144

Iz druge dye jednacine ravnoteie odredujemo komponentne ptpore zgloba,

ment Fl, kciji se Moze' zameniti momentom F'R, gde je F sila koja dejstvuje uzimajuci triedar Axy u zgJobu. Dakle, bite '
na obimu zavrtnja, tangencijalno. Tezina tereta G razlaze se nl1 strmoj ravni
LXj=XA-Fcos (1.=0; L Y j= YA-G+ Fsin a= Oi,
(zavojnici) u dye komponente: horizontalnu, jacine X = G tg Ct., i normalnu
Fn = Gicos (1., koja se ponistava normalnim otporom ravni. Sila jacine X urav- Ie su komponentni otpori i pravac napadne linije otpora
Ilotez.ava se obimnom silom F', pa je prenosni odnos
i=FIG = F' RIGI = tg a' (R/l)=RhI2R rr 1= hl2 rr /,
X,j=Fcosa; tg () = Y = tg ot
_.i
XA
[2 •. - I .
cosa-kSlTICl-,
1
te je potrebna sila 1.53. Zbog uslova AE= EC = e trougao AEC je jednakokraki, pa je
F = Gh!2 rr I = 500 . 0,5/6,28·25 R:; 1,59 kg. 6=900-~, i 1800-y=a+90o+9()o-~, to jest y=~-a. i
1.51. Kako Je AB = BO = a, trougao ABO je jednakokIaki, pa Je Oznacimo duzinu AD = u, onda iz trougJa ACD prema; sinusnoj teo-
1: OAB= -9: AOB='{l' Usvojimo u tacki A pravougli triedar Axy i oznaCimo remi, sledi I

sa F silu u uzelu OB usmerenu od B ka 0, onda jednacine za ravnotezu u/sin (900 -~) = 12/sin (900 + ot), te je u = 12 cos ~/cos q..
pl.oce (kvadrata) daju: !z trougla AED sledi po sinusnoj teoremi:
LX;=FA -Fsin '{l=0; L Y;= -G+ Fcos'{l'~ 0; (12 - e): sin (0( + 90° - 6) = e: sin J..,
2: Mo= FA' 2 a cos ip -G· d12· cos 6 = 0; . - -~
to jest
121e = 1 + {sin (~+ a)/ sin (~- (1.)]; c= 12 sin (~-a)/2 sin cos 0(.
gde su 90 o -'{l+6=45°, to jest 6='{l-45°, d=aV2. ,
Uzajamni pritisak stapova u tacki dodira D je upravan :na stap AB, a
Iz prve dye jednacine sledi odnos FA/G = tg '{l, pa unosenjem u trecu
otpor oslonca E upravan je na stap CD. RastavljajuCi grede u tacki D jz jed-
iednaCinu dobijamo
nacina za raVllotezu dobiCemo:
FAIG = tg '{l = V2 cos 614 cos <p =(1 + tg '{l)/4; tg'{l= 1/3,
Ie su a) greda AB
sin<p=tg'{lIVl+tg 2 '{l= I/VTO=VTO/IO; cos '{l = 3 V10/10. LXj=XA-FDcosa= 0; :E Y/= YA-G I +FD siuot= 0;
I

Prema tome su LMA =(G I I I sinO()/2-:-FD ·u=0; ,

F~Glcos<p= IOVTO=31,62 kg. b) greda CD

1.52.Teiiste C poluprstena nalazi' se na osi. simetrije Os. Kako su LXj = Xc+ FDcos a-FECOS~= 0; L Y,= YC-G2 -FD sin a!+ FE sin [3= 0;
i

povrsine i teZisla polukrugova L Mc= - FE' e+ FD • 12 sin y+ (G 2 12 sin ~)/2 = 0.'

AI=R2rr/2, A 2=r2 rr/2, sI=4R/37T:, s2=4r/3rr, Resavanjem ovih sistema jednacina dobijamo nepoznatci otpore i uza-
koordinata teziSla poluprstena je jamni pritisak stapova: i
G I II sin 0( cos 0( GI /1 sin 2 a
OS= sc= (AI S, - A2 s2)/(A, - A 2) = 4 (1 q,3) R/3 (1 - q,2) rr == 14 RI9 rr, FD = - - - - - - - = - - - - .
212 COS [3 4 Il cos [3 ,
gde je q,=r/R= 1/2.
G,1Isin2asin(~-(1.) GZi2sin[3.
Zbog toga sto je AK = AB i a = 60°, trougao ABK je jednakostranieni, FE= +,
4 c cos [3 2c
pa je ugao 6 = a/2 = 30°.
Teret F prenosi se preko kotura (K) i dejstvuje u tacki B poluprstena,
pa iz momentne jednacine za zglob A dobijamo

L MA = G (R cos O(-S' cos 6) -F· 2 R sin 0(= 0; s=sc; k=s/R, Za date podatke brojlle vredllosti $U:

FD =5j!3kg; FF=!3Sj!3/2kg; X A =7,5 kg; Y A =~0-5 V3/2kg,

te je vel icina Iereta
Xc=(135 {3- 30)/4 kg; (l0 V3 - 85)! 4 kg_
F = G (cos a - keos 6) / 2 sin (1. = G {3 (9 rr - 14 V3) 154 rr . i

10 Zbirka zadataka jz mehaoike j

146 147

1.54. Uvedimo oznaku DB= c, onda iz trougla ABD, prema sinusnoj za ravnoteru po!ukugle u vertikalnom praveu i prativ obrtanja dobijamo
teoremi, sled! b Vi=FE-G -FA sin (2 ~-a)-FD cos (~-a) = 0,
c:sine<:=l:sin ~, to jest c = I sin afsin ~.
L Mo=G' esin a-FD • R cos ~=O,
SiJa E~ uletu je horizontalna zatezna sila; otpori poda su vertikalni i
I'
usmereni nav,ise u tackama/oslanjanja; .uzajamni pritisak stapova Fn u tacki
~
pa su otpor FE i ugao 0(:
B upravan j9 na stap cD.
Zamislimo da smo rastavili grede. onda jednacine cos (2~-a) fsina = G/2G 1 = /. cos (~- a) /4 R sin oc.
za ravnotd:u; daju: .
Jasno da je otpor FE uravnotezen sa zbirom tezina grede i polulopte, je, se
a) Slap AB uzajamni pritisci polukugle i stapa u AiD uzajamno ponistavaju.
lz poslednje reiacije sledi veza izmedu uglova:
cos (~- a) / sin a = cos ~ etg a + sin ~ = 2GR/G J I.
b) slap CD I 1.56. Posmatracemo nosac kao celinu. lednacine za ravnoleiu daju
L XifoXc-F +Fnsin ~=O; L Y i = Yc+ F D-G 2 -Fncos ~= 0;

L ~c= Fn (2/-e)-F· 2lsin ~-Fn' 2/cos ~+G2'/cos~ ~ O. 'E Mc= -FA ·lcos a +Fs ·lcos a+ GI2 ·//3 ·cos a = 0,
1z ova :dva sistema. jednaCina odredujemo: pa su jednacine
G) cos af2 cos (~- a:); F = G1 eos a sin ~/2 cos (~- a);
te su olpori
FA=G1-;-F"cosp; FD=G,/2-Ftg~+Fn(2-k)/2cos~; k=efl;

Xc=O; Yc= Gz-FD+Fncos~. Rastavimo grede u zglobu C i posmatrajmo ravnoldu nogara AC. usvo-
Za date brojne vrednosti je cos (~-a) =cos (60
0
- 45°) = V2 (l + V3)f4 = jicemo komponenine otpore zgloba pozitivnim Xci Y c i pretpostavicem6 da
=0,966; k=,v2/V3, pa su: je zatega opterecena na zatezanje silom F, onda jednacine ravnotde daju

= 50 «(3 - J) = 36,50 kg; F=25 (3-1·%=31.75 kg;

.'
FA = 125- 50 V3 = 38,50kg; F D = 75+ 25 V3 + 500 «(3- 3)f2 = 88,43 kg. LMC= -FA ·/cos e<:+ F·2Ij3· sina+ G·112·cos a+ Gf2 ·lf3· cos a =0,

1.55. Stap AB oslanja se u tackama AiD na polukuglu, pa je otpor Ie su

FA upravan na tangencijalnu ravan polukugle, to jest on proJazi kroz srediste Y c =G/6=2kg; F= G etga= G (V3 - 1)/«(3+ 1)= G (2 ~ (3) =3,24 kg.

o polukugJe; a otpor ED upravan je na stap AB. Gtpor poda FE upravan je 1.57. Trougao AOB je jednakokraki, pa je 2 ecos a = I, te je odnos
na pod i Pf@l az i kroz srediste 0 polukugle. e/l=k= (3/3.
UsvojiIho Dekartov pravoug1i sistem Axy takav da se + Ax~osa poklapa Posmatracemo ceo sistem, te i7. momf!ntne jeonai"inf.' 7<1 mllmfmtnu ta('ku
sa stapom AB. Trougao AOD je jednakokraki, pa otpor gradi sa Ax-osom 1. u 0 sledi
ugao ~. Kako stap AB gradi sa horizontalom ugao ~-a, onda i tdina G1 L Mo= F:[ecos (a + rp)-1/3· COS <p]-G [1/2. cos <p- c cos (a+ rp)] = 0,
gradi sa - Ay-osom takav ugao. 1z uslova ravnoieze stapa dobijamo pa je odnos teZina:
L Xi= FA cos ~- G1sin (~-IX) = 0; FA =G1 sin (~-o:)/cos~; , (3
l~!:....=~. cos<p-2kcos(a+rp) 3-)13
L Yi=fA sin ~+FD-GJ cos (~-a)=O; Fn'~ GJ cos (2 ~-a)fcos~; G 2 3kcos(a+<p)-cosrp 2(V3-1) 2

L MA =FD • 2Rcos ~-Gl·112· cos (~-a)= 0; cos (2~-a)/eos (~-a)=1/4 R. jer je cos 15°=cos(45°-300)=J!2(V3+ 1)/4.
Otpor FA gradi sa horizontalom ugao 2 ~ - a, a otpor PD sa vertikalom Resenje je realna ako je 1>0, to jest aka je cosrp>2kcos(a+<p).
ugao ~ - cz Ovi se Oljlori javljaju na polukugJu kao pritisci, pa iz jednacina Taj uslov je ispunjen, jer je 2 (1/3 + I) /4> 2 V2/6 n·
IV'
 149
148

gde SlJ nepoznate

U tacki A usvojicemo koordinatni sistem Axy sa horizontalnom Ax-osom,
onda jednacille za ravnotezu daju: X A = -7 V) kg; YA = 35 kg; Xs= 7 V)kg; Ys= I kg;

Xc= 13V3kg; Y c = - 17 kg,

L Yi=FA sin(ct.+<p)+FBsin(<x-<p)~F-G=O; Nosac mozemo posmalrati kao iuk na tri zgloba, pa postaviti tri jed-
L MA = - F·I/3 iCOS cp-G ,//2, cos<p + Fs '/sin <X = O. naCineza ravnoteiu i cetvrtu - da je napadni moment grede AC ,u zglobu C
jednak nulL DakJe, bilo bi:
Ako iz druge i treee jednaCine, s obzirom Ila prVll, izracunamo silu FB
i uporedimo vrednosti, biee:

Fs= (t+ I) (2, V3 G!3=(2t + 3) (2 (YJ + I) G/l2, L M A = XB· h - 3 G ' I sin a - G' 1/2 . sin <X = 0;

te dobijamo trazeni odnos M~= -XA oleos a- Y A ·/sinO'.+G,lj2, sin a+ Flf3= 0,:

t=F/G=(3-V3)/2(V3-I)=V3/2, to jest
Sile u uiadima imose:
F=V3G/2=3!/3kg.
' Kada se izracunaju nepoznate - komponentni otpori zglobova A \ B, razdva-
n'em greda u zglobu C odrediee se i lizajamni pritisak tpga zgloba,

Fs=V2vi(V)+2)G/6=1!2'V3(V3+2)R<9'10kg~
1.58. Trougao ABC je jednakokraki, jef je AC = BC = CD = /,
h=AB=2/cos<x=IV). Tetina stapa BD je 2G i dejstvuje u tdistu C.
. FA ""'-=42 kg.

Tdinu
,
pa je' ~
Jf

diska G razlo~icemo na dye kbmponente- pritiske na stapove AC i
dodirnim tackama Dj • Kako je D J C = D z C, pritisci su jednaki i
2Fn sina=G, pa je F n =F=G/2sin<x=Gkg.
a Rastavimo grede u zglobu C, uzajamni pritisak zamenimo siJama Xc i
Yc na gredi AC i siJama - Xci - Y c na gredi (stapu) BD i posravimo jed-
.,.
' primer, za gredu AC dobice se jednaCine 1) i 2). ~
1.59" Zboguslova AB=,AE trougao ~AE je je~nakokraki, pa su uglovi
na osnOVlCI BE Jednakl, Ako IZ B povueemo hOfllontalu, onda ~ lako
zakljucuje da je ugao.q: ABE= f3 = 2 a, Zbog toga je osnovnica BE= U=
BD u =2Icos2<x, a zbog ED=c=21j3 bice BC=21-u-c=41/3-2Ilos2<x,
iznose Uzajamni pritisak greda na mestu B upravan je na greduCD. Rasta-
vimo grede nll lome mestu i postavimo sesl jednacina za ravnotez~, pa te bili:
greda AB
I

nacine za ravnotdu za svaku grcdu posebno, pa ce biti:' 2) :s Yj = Y A + Fs cos 0'. - G i 0;

greda AC' greda BD

I) L:Xi=XA+Xc-Fcosa=O; 4) L:Xi=Xs-Xc+Feosa=O; greda CD
2) LY,=YA+YC-G-Fsin<x=O; 5) LY1 = YB- Yc-2 G-Fsina=O; 4) LXj=XE-X- Fssin <x=0; 5) L Y/= Y£-Fseos a-3 6-G=0;
!

3) L:Mc= -XA,/cosa-YA,/sin<x+ 6) LMc=XB,/eosa-YB,lsina- 6) L M£= -G(2 J-c)cos <x- 3 G (I-c) cos O'.-Fs'u+X· csin:X = 0,
i
+ G ,1/2, sin a+ FI/3= 0; -F113 = O. gde je X sila u uzetu,
Za date brojne vrednosti bice sistem jednacina:
Nepoznate su:
1) XA+Xc=60 2) Y A +Y c =18; 3) X A V3+ Y A = 14;
G cos <X
4) XJj-Xc = - 61/ ); 5) Y B - Yc= 30; 6) XB V)-Ys =8, Fs=-----;
2 cos 2 <X
lz (l) i (4) eliminisaeemo silu Xc' a iz (2) i (5) silu Y c , pa dobijamo
Slstem jednacina: X= 5Gctga; X£=G(S etg 0'. ++ tg2 0:);
Za date podatkc G = 20 kg, 0'. = 30" bite vrednosti:
17. prve jednaCine je Xn = - X A' a iz druge Ys = 48 - YA , pa unosenjem
Fs= 10 0kg; X A =-5V3kg; YA;" 5 kg; X=
u ostale dye jednaCine dobicemo sistemod dye jednacine sa dYe nepoznate:
X E = 105 V3 kg; YE"~ 95 kg,
150 151

1,60. lz momen!ne jednacine za obrtnu tacku 0 sistema sledi te su

I ,~- YD~96kg.
12: Mo= G1 • C, cos cp-G 2 • C ·cos [1800~ (0: +cpl] ~ 0, Fe=99 kg;

pa je odnos tdina 1.62. Ovde je hipotenuza AC = e = 5 a/4, pa su cos a = 4/5, Sill a = 3/5.
i
Kako je e+ <p + rr/2 - a = rr, to je e= (rr/2) - (<p- a).
Uzajamni, pritisak kugli na mestu dodira D pada u pravac centralne Jz irougJa ACK, prema sinusnoj teoremi, sledi:
razelaljineC, Cj2' Razdvojimo kugie u tacki D j posmatrajmo ravnotezu svake
e/sinrp=h/sinO, to jest c/sin<p=h/cos(rp-a),
kugle posebnoj Kako je trougao OC, C2 jednakokraki, uglovi na osnOVICl
C, C z jednaki [su i iZllose (3 = 900 - a/2. Kao uslove za ravnotezu uzecemo pa je
rnornen(ne uslqve, pa ce biti: cos (<p-a) /sin rp= ctgrp' (4/5) + 3/5 = h/e = Ii:;
I . tgrp 4
kugla I ctg<p= (5 k- 3)/4; tg<p = 4/(5 k- 3); Sill 'I' = - - - - = ...- . - - - - - - - .
I (I +tg 2 'f')1/2 (2Sk2-30k+2S)1/2

Jz momentne jednaCine za (erne A trougla bice

to jest
F· hsinrp-G· 2a/3 = 0; F=2Ga/3 h sin '1'= 8 G/lS k sincp

kugla 2 iIi

L Me I =;FB ·(R, + R:z)sin ~-G2 (RI + R z ) cos (rp-~) =0;

I

b)' Za G1 =24kg, 0:=30°, <p=75° bice (3=750 ,

Uslov ekstrernurna daje
cos 75"=slu ISo =V'2 (V3-l)/4;sin 750=cos 150 =V'2(V3+ 1)/4,
I

pa je

pa je
h = 5 c/3 = 25 a/ 12 = 125 em ; F min =F=8G/15= 16kg.

Otpor zgloba A odredicemo iz ostalih jednaCina za ravnoteZu:

1.61. Oyde je 1=6rn, to jest AB=9m; AE=7rn; EB=2m; EC=2m;
_. 1-
DH=3/2=1,5rn, EH=19/2m. Y A +Fcos rp- G =0,
, I
Uzajamni pritisak greda na mestu E upravan je na gredu AB. On gradi pa su
X A =Fsinq>= 2 Ga/3 h= 24 Gj75 = 48/5 = 9,6 kg;
sa vertikalom ugao a = 60°, a na gredu ECDH dejstvuje kao sila - FE> Jed-
nacine ravnoteie za obe grede daju: Y A =G -Fcosrp= 30- 16· 4/5 = 86/5 = 17,2 kg,
I,

a) greda AB jer je sinrp=2Ga/3F71=60.60/48· 125=3/5, to jestcosq>=4/5.

1.63. Kako je BO=bc=(f2/16+ 3 P/144)1/2 =1 V3/6, to je sin <): OBD=

= sin (3 = 1/2, cos (3 = V3/2, to jest ~ ~ 30°.
te su,
FE~ 27 G/28 = 54 kg; Iz jednacina ravnoteze kugle dobijamo

b) greda ECDH, Fscos ~ - 3 G sin a = 0 ; Fn-3Gcoslt -F,sin~=O,

XD i- FE sin a = 0; pa su sila u uzetu i otpor grcde (stapa) AB:

:E MD = Fe' I-FE cos a· 4//3 -2.5 G ·//2 +G/2 ·1/4 = 0, F, = 3 G sin a/cos ~ ~ 3 G = 120 kg; Fry = 3 G (cos Ct. + sin~) = 3 G = J 20 kg
152 153

~ .~
b) greda AB
SiJa - Fn dejstvuje na stap AB kao pritisak, a sila - Fs je sili~ zatege
BO. Usvojimo u tacki A sistem Axy takav da se +Ax-osa poklapa sa stapoin
AB, pa cemo dobiti

L X j = XA-G sin a.-Fscos f:l= 0; pa su

Fs =(9-2j!3)G/6;
L Yj = YA - G cos a + l~ - Fn + Fs sin /3 = 0 ;
c)greda CD
LMA = FC'I/4~G .1/2.I/2-Fn • 31/4 +Fssin /3·1= O.
L Xj=XD + Fcos y=O;
Odavde sIedi
L MD = Fs' 3//4 +G ·1/2-F-1/4· sin y= 0,
FC =4G=160kg;
1.64. Oznacimo sa Fs silu u uzetu CO i sa F. otpor stapa BC, onda
iz jednacina za ravnoteZu kugle i stapova sledi:
- pa su
F=(l3-2 V3) G; YD=-(12-2 )I3)G/3.
1.66. Kako je AK = AB= 1 i a = 60", trougao ABK je jednako~tranicni,
a) za kuglu te je duzina BK=s=1 i auiina CK=L-s=L-l. Oznacimo ugao.q: 0tCK=cp,
onda iz trougla ACK sledi, prema sinusnoj teoremi:
F, cos /3-G/4· sin a =0; F.- E's sin /3- G/4 ·cos a = 0; ,
(L - s)/sin a = h/sin <:p, to jest. (L -l)/sin a = l/sin <p; :sin <p = 1 sin ix/(L -I).
b) slap BC
X B - FD sin a + Fn sin a- Fs cos (a'- /3) = 0; Oznacimo sa S= Sc = ~ silu u uzetu (ona je jedina posto je !uze pro-
vuceno kroz kotur K) i postavimo momentne jednacine za tri nekolinearne
Ys+ FD cos a- Fn cos a -4 G/3 - Fs sin (a-f:l) = 0; tacke, A, K, B, pa cerna dobiti
SMs= -4G/3· 21/3· cos G(- F,.. (41/3-R ctgf:l) + 2: MA = S ·1/2· sin<:p+S·I· cos (a/2) -G ·1/2· sin a = 0;
+ FD . 1+ Fs . 4//3 . sin f:l = 0 ; 2: MK=XA ·/-G·I/2· sinO(= 0;
c) konzola AD
,. 2: MS=XA ·lcos 0(- Y A ·lsin a+G·//2· sin a-So 1/2·sin<p= 0.;
Nepoznate bice:
1z ovih jednacina, s obzirom na ranije dobijene rezultate u jednacini
YA = (5 + V3) G/8",,33,65 kt
(a), b;ce r

FD = (88- 9 V3) G/I 44 "" 24, 14 kg; Xs =XA = FD j/3/2"" 20,88 kg; GjS=k; sin q.> + V3 = k V3/2 ; sin<p=l; <p = rt/2;

L-/= /sin G(; L = I + I sin a = I (I + 113/2) = (2 + V3) 1/2 =

<JTI A =128 + 48 = 176 kgni = 2+ V3 = 3,73m= 373 cm.

1.65. Uzajamni pritisak kug\e i grede AB upravan je na gredu AB i 1.67. Ovde je trougao ABC pravougli, pa je s = I V3, sin a = COSi~ = Y3J2,
prolazi kroz srediste kugle. Uzajamni pritisak greda AB i CD upravan je na cos IX = sin f:l = 1/2. Trazeni ugao odredicemo, iz skuplle momentne )ednaCine
gredu CD. OznaCimo sa S silu u uzetu, a sa F silu u zatezi MN i posmal- za zgJob C, pa je
rajm6 ravnoteie kugle i greda: 1: Mc= G .1/2· cos (0( -q.»-2 G [lj/3 cos (~+<p)-lcos <:pj-
a) kugla - 2 G I V3 cos (f:l + cp) = 0 ,
Fn sin G( +Scos f:l-G= 0; te je
pa Sli
cos (a-<p) = 8 V3 cos (f:l + <:p) - 4cos <p; 9 V3 si~';", 15 cos <p
Fn = G sin f:lJcos (/3 - a) = (3 -)13) VZ G/2R3 18 kg; odnosno
, .--
~

S = G cos a/cos (f:l-a) = (V) - 1) G= 7,3 kg; tg <p= 5 V3/9;

154 155

Rasta~'imo grede u zglobu A i stavimo da su komponentni otpori X 4 1.. 70. Oznacimo sa h=l+.-R, onda je bsincp=2R sin~. OznaCimo sa S
i Y,4 za gredu AB i - X A i - YA za gredu AC,.a silu u uzctu oznaCimo sa Fu;·
ona dejstvtijc na B i na C, pa je sila zatezanja. Jcdnacine zit ravnotezu daju:
silu u koncu j sa Fn
uzajamni pritisak prve (odnosno druge) kugle j treee,
I onda iz jednacina za ravnoleiu kugli sledi:
I

a) greda AS a) prva kugia

1: Xi = X: A -F. cos (~+ 'p) = 0; S sincp-Fn sin ty =0;
i
S cos cp - G - F" cos ty = 0;
1: M A = Fu' 1- 2 G ' I cos rp - 2 G ,21 cos rp = 0; b) Ireca kug/a
b) greda At 2 Fn cos ty - G3 = O.
2: Xi = - X~ + Xc + F. cos (~+ rp) = 0; Rako je sin<p=(2R/b)sin ty, bice
2: Ate = - X A I sin (a -q:» + YA ,I cos (a- rp) + G, 1/2, cos (a -rp) = 0, Fn =G)2 cos ty;
Odavde nal,azimo nejJoznate Kada se kugle dodiruju, tada je tro·ugao C 1 C 2 C] jednakostranicni, pa
F. = 3 Gi cos 'P/sin ~ = 18 G 3/52 ; V je ugao tjI = <Pm;n = 30°. Tada iz prethodne relacije za tg.p = 1/3!3 dobijamo
Xc = 0; Yc '= 5 G (sto se lako uocava i jz skupne jednacine za ravnotem u G3max = 6 G tgcp/(V3 - 3 tg<p).
vertikalnom pravcu).

1.68. Oznacimo ugao <J: BAP = 2 a i sa s = AC, onda je AD =.U = S cos a.

B) STATIKA U PROSTORU
Iz usJova ravnotei(j kugle i stapa AB, gde smo slavili da je siJa u uietu S,
a otpori s\f!pa pod a na mestima dodira D P (zbog simetrije) jednaki, sledi: 1.71. Projekcije rezultanfe na ose triedra Oxyz iznose:
a) za kuglu X,= I +3 +0+2= 6kg; Y,= 6+2- 3 + 3= 8 kg; Z,=7-2+9+ 10= 24 kg,
S=2Fnsina;
pa je intenzitct rezu1tante:
b) za slap 'AB
2:Xi = Scosa-Fnsin2a=0;
Kosinusi smera rezultante jesu:

te su cos a, = 6/26 = 3/ I 3; cos ~,= 8/26= 4/13; cos y, = 24/26 = 12/13,

Fn = G / cos 2 aj2 s cos a; S =GI sin IX cos 2 a/scos a;
pa su uglovi koje gradi napadna Jinija rezultante sa osama triedra Oxyz:
I cos2a "2
Y,4=G[I--,---(1-'Hll1 a)]. a, = 770 50'; ~,= 720 5';
2 s cos a

1.69. Oznacimo duiinu OC = b = s + R sa rp traieni ugao, onda iz 1.72. Ovde su projekcije rezultante na ose tricdra Oxyz:
momentne jednacine za tacku vesanja 0 sledi X, = 2: Xi = 6 - 3 + 2 - 1 - 2 - 2 = 0; Yr = 1: Yi = - 2 +5- 3 +2 + I - 3 = 0 ;
I
2: Mo=G· b sin cp-G ·1/2· sin I}= O. Z, = 2: Zi = 7 -: I + 2- 3 + 4 - 9 = 0,
Oznaoimo sa D tacku dod ira kugJe i stapa, onda je trougao OCD pra- pa je sistem sucelnih prostornih sila zaista u ravnotezi.
vougJi, pa"sledi odnos bsin(rp+I})=R. Unoseci ovu relaciju u prethodni
odnos, bicei 1.73. Ovde su projekcije rezultante na ose triedra Oxyz:

(s+ R)sinrp=(isinl})/2; sin<p=sintjl; sin ('P+ tjI) = 1/3. X,=5+5+0= 10kg; Y,=0+6+6=12kg; Z,= 30+0 + 30 = 60 kg,
ovih transcendentnih jednacina dobija se pa je intenzitet rezultante:
sin 2<p= 1/3; <p=tY=9°45'. F/ = 100 + 144 + 3 600 = 3 844 ; Fr~ 62 kg.
156

Kosillusi smera su 10/62, 12/62 i 60/62, pa rezultanta ima napadnu 1.76. Velicina opterecenja je F = 40 (16 + 9 + 144)1/2 = 520 kg.
liniju koja se pokla'pa sa dijagonalom paralelepipeda, usmerenu od 0 ka
Rastojanje dveju tacaka, T; i T" kao i kosinusi smera te
drugom - suprotnom - temenu.
cos tx = (Xl
1.74. Moment sile F za momentnu tacku 0 iznosi:

-7 --
TTlZ -- -
i j k
-+ --+.-+ Prema tome, duzine stapova i kosinusi smerova bite:
Mo =[r, F]= x Y z 2 2 3 =3 i -6j+2k,
XYZ 2 3 6 1,=J3dm;

pa su projekcije vektora momenta na koordinatne ose i velicina momenta: cos(X,=O;' eos(3,= -5/13; cos y, = 12/13;

M y = -6kgem; M z =2kgem; 12 = 13 dm;

M2=9+36+4=49; M = 7 kgcm. cos (X2 = 4/13; cos (32 = 3Jl3; cos Y2 ~ 12/13 ;
13 = i3dm;
Vektor momenta (no sac momenta) gradi sa koordinatnim osama uglove
a. m , (3m i Ym' Ciji su kosinusi (kosinusi smera):

cos a.m = 3/7; cos (3m = - 6/7; COS Ym= 2/7. Pretpostavimo da su sile u stapovima usmerene ka cvoru P, onda su
jednaeine za ravnotefu sistema sucelnih sila u cvoru:
Kako je vektor poloiaja napadne taeke u odnosu na oba pocetka para-
lelnih triedara dat izrazom ON = 50' +"(j'j.j iIi 7=;: + 7, to je moment sile F
za novu momentnu tacku:
-~-
odnosno

M~=[I, -
F]=[r-ro, -- ii= I

X-Xo
X
j
Y-Yo
Y
k
Z-2 0

Z
i j k
o3 2
2 3 6

=12i+4j-6k; - M~· = 144 + 16+ 36= 196; Mo' = 14 kgcm.

Eliminisanjem sile F3 iz (I) i (3) a zatim iz (2) i (3), dobijamo dYe
jednacine sa dYe nepoznate, pa su nepoznate sile u stapovima:

F, = 390 kg; F 2 =-195kg;

1.75. Projekcije rezultante na ose triedra Oxyz jesu:

X,=6-3+2-1 +2-2=4kg; Y,= 3 kg; Z,=12kg, pajeF,=13kg. 1.77. Slicno prethodnom zadatku, duiine slapova bice: AJ' = 200 em =
= 20 dm, BP= 250 em = 25 dm, CP= 520cm = 52 dm, pa su jednaCine za rav-
Kosinusi smera i uglovi napadne linije jesu: noteiu evora P; .

cos "', =4/13; cos(3,=3/13; cosy,= 12/13; I) I: Xi= 12 £,/25 -12 F3/52 = 0; 2) I: Y j = - 12 FJ20 + 15 F2 /25 +48 F3/ 52 = 0;
tx, = 720 5'; _ (3, = 77 0 50'; Y,= 21 0 35'. 3) L: Zi= 16 F,/20 + 16F2 /25 + 16 F3/52 - 5S0 = O.
Za . sistem sucelnih prostornih sila vazi Varignonova teorema (momentno Ove jednacine dalje postaju:
pravilo) u vektorskom obliku, jer je

----?? -.. --? -- -- --+ --

--
i j
2 3
k
pa su sile u stapoyima
5 F, + 8 F2 = 3625,

I: M 0' = I: [ r, F;] = [r, I: F;] = [r, F, 1= 4 =24i-sT-6k;

4 3 12 F1 = 525 kg; F 2 =1.25kg; F 3 =260kg.
,
pa su:
1.78. Trougao BAO je prayougli, pa je 2/ cos a = I, to jest cps a. = 1/2
I: Mo= Mo= 26 kgm; cos txm= 12/13; cos (3m= - 4/13; cos Ym= - 3/13. 0: = 60°. Trougao CBD je jednakostranicni. Pretpostavimo da 3D sile u
I
158 159

uzadima zatezne, a sila u stapu pritisna (usmerena ka zglobu), onda su jed- Zbog simetrije, sile u stapovima su jednake, F;=F,usmerene su ka
naeine za ravnotezu zgloba (B); . vrhu V, Ie iz uslova za ravnotezil vrha sledi
!
2:Z;= 3 Fsin o:-G=O;: F=G/3 sino:=G!V6= G Je 6/6= 6 V6 kg.
- !7 -
2:Xi~ -{Fl:+F,)cos~+Fcos~=O; 2:Yi=(-Fl+Fz)sin~=O; ~~0:/2;
!
~

Sila -F dejstvuje na pod i fnjena komponenta vclicine F sin 0: = G/3 = 12 kg

pa su ponistava se otporom poda FA' evor A napada i sila F' = F cos 0: =G cos a./3.
F, = F, = F/2 = 50 kg ; F= G!cos0:= 100kg.
. sin 0: = G 1/2/6. Ona sc uravno!cz.ava sa silama S u koneima koji se sticu u
Rezultati su dobijenisa pozitivnim predznak·om, sto znaei da su sme- evoru A, pa ·je uslov za ravnotezu u praveu ACoO:
roy! sila pravilno pretpostavljeni.
F'-2Scos300=0, te je sila S=GV6/18=2!l6kg.
1.79. ; Najpre moramo odrediti polozaj evora P (x, y, z) il odnosu na
1.81. Projekcije glavnog vektora na osc triedra Oxyz iznose
triedar Oxyr sa poCetkom. u horizontalniei (plafonu) i + Oz-osom usmerenom
navise. Posto su poznate duzine uzadi (merene u dm), bice; Xr=2:X;=0+4+0=4kg; Y,=L:Y;=4+8=12kg; Z,=6kg. pajeF,=14kg.

Ap2 =(x- 5)2 + (y-O)2 + (z- 0)'= 7 2 = 49; Bp2=(X- 0)2 + (y-5)2 + (z- Of=49; Napadna linija glavnog vektora (rezuJtante) gradi uglove sa koordinat-
mm osama:
Cpz = (x-l5)2+ (y_7)Z + (z- 0)2 = 14 2 = 196.
cos iXr = 2/7 ; eos ~,= 6/7; cos 1 r= 3/7,
Oduzijnanjem druge jednacine od prve i od treee dobijaju se jednacine: to jest
0:,= 73°25'; ~,= 30°55'; 1,= 64°35' .
-'-x + y=O;: 15 x+2y= 51, pa Sil X=y= 3dm =30cm i z= ±6dm= - 6 dm,
jer se prva ~ vrednost mora odbaeiti posto evor mora biti ispod plafona. Sile PI F3 seku Ox-osu, a siJa ~ jc paralelna sa tom osom, pa je
gJavnl moment za tu osu jedriak nuli, 2:Mx='fllx=O. Posto siJc P2 i.F} seku
Oznac:imo sa Fi
sile u uzadima sa pretpostavljenim smerovima od evora
P ka tackaina vesanja. Usled toga moramo promeniti i predznak kosinusima Oy-osu, a sila P, je paralelna sa tom os,?m, glavni moment za tu osu tako-
smerova, pa ce jednaeine ravnotez.e evora p biti: de je jednak nuli, 2: My = lJIl y = O. SiJa FJ sece Oz-osu. pa je glavni moment
2: Xi= 2 F,n - 3 F z/7 + 12 F J /14= 0; 2: Yi = - 3 FI J7 +2 F,f7 + 4 F}/14 00 0; za tu OSU:
L:Mz='illz=L: (x, Yi -- YrXj) - 2· 4 -2·.4~ O.
L: L; = 6 1-,/7 + 6 F2 J7 + 6 FJ/ 14 - G = 0,
odnosno Posto je glavni moment 7.a tacku 0 jednak nuli, '1IIo = 0, sistem sila svodi
2 F, - :3 F2 + 6 F J = 0; - 3 FI + 2 F2 + 2 F} = 0; 6 FI + 6 F2 + 3 F3 = 7 G. se na gJavni vektor (rezultantu) koja prolazi kroz redukcionu tacku O.
I
Sile u uzadima iznose: 1.82. Ovde je glavni vektbr
X r =3kg; Y,=2kg; Zr=6kg; Fr=7kg; cos 0:,= 3/7; cosf3,"'~2J7; coslr=6/7
F, = 42 G/R5 = 42/5 = 8,4 kg;
Glavni moment bice
1JIl,.=2: (yjZ;-ZrYi)= 12kgcm; lJIl y =2: (ZiX;-X;Z;) = 3 kgcm;

<JI1,=2:(x; Yi-yiXi) = 4 kgcm, pa je lJIl o = 13 kgcm,

1.80. Osnova tetraedra je jedna-
kostranicni trougao ABC, straniee a, te su kosinusi smera:
vi sine h = a V3/2. Vis ina tetraedra pro- cos O:m =12/1 3; . cos f3m = 3/13; cos 1m = 4j13.
dire osnovu u tezislu Co' pa je ACo = Sistem sila svodi se u redukcionoj tacki na glavni vektor glavni mo-
= 2 hf3 = a 1i3/3, teO je visina H = [a 2 _ ment, to jest na torzer. U gao izmedu ova dva vektora je
-(2h/3)2JI12=aJ/6/3. Ivica AV tetraedra
gradi sa osnovom ugao 0:, Ie je cos 0: = cos e= (F" lJIlo)/F,' iJl/ o = (3·12 -!- 2·3 + 6·4)/7· 13~" 66/91 "~0,725,

= 2 hl3 a = V3/3, sin a. = ]16/3. pa jc ugao e= 46°35'.

 160 161
,;l j ~~
1.83. Kao i u zadatku 1.80, zakljufujemo da je visina osnove tetraedra Kako se spregovi m o g u , p a r a l e l n o i pomerati po
h=a ~f312, pa je AO=21z/3=aV3/3 i OA'=1z/3=a(3/6. Visina tetraedra je ;, ;lIl;'i'), .' ........
prostoru, dovescemo ih u tacku 0 i irn;ace;mc!j!",sisltem' sue' nih)vektora 'ill,.
H=OD=aV6/3, te je nagibni ugao ivice tetraedra prema njegovoj osnovi
RezultujuCi spreg jednak je vektorskom pa
cosa.=AOla=!/3/3; sin!.i.==H/a= V6j3.
projekcije (koordinate): ~i
U tdistu osnove ABC tetraedra uzeeemo pocetak triedra Oxyz tako da
W x =6+12+0+12=30kgm; Wz=q
se osa Ox poklapa sa visinom OA osnove. a osa Oz sa visinom H tetraedra; ! :
onda su projekcije glavnog vektora j glavni vektor: te je moment rczultujuccg sprega W, = QIlo = 31 kgm. Nosac ;ovog sprega
~ i

X r = -~V3/3; Y,= -Fz ; Z,=F, V6/3, pa je F,=VF/+F/ (vektor W o ) ima kosinuse smera u odnosu na ose triedra Oxyi:

Sila F, sece Ox- i Oz··osu, sila is

sece Ox-osu, a paralelna je Oy-osi, cosC<m=30/31; cos (3m= 5/3]; cos 1m = 6/31. i
I
te su glavni momenti za koordinatne ose: 1.86. Iz poznate re1acije cos C< + cos ~ + cos I = I sledi da ic cos 1=3/7.
2 2 2

'l1t = 0; ~y = -F,· 21z/3· sin IX = -F, a V2J3; ~,= Fz 'A'O=!z a jl3;6, Glavni vektor ima intenzitet F, = I: F; = 7 kg, i on gradi sa fcoordinatnim
osama triedra Oxyz iSle ugJove kao i svaka sila posebno. Kak~ su projek-
pa jc glavni moment ~o= : V8 F/+ 3 FF cije sile F; na koordinatne ose X,=F;cosc<, Yi=Ficos(3, Zi=FiPOSI' glavni
momenti su:
Za date podalke su: i

~x= I: Mx=I:(y;Z;-z; Yi)=cosy I:FjYi-COS~LFjz;= - ~ kgm;

I
X,= -2 V3kg; Y,= -8 kg; z,=2V6kg; Fr= 10kg;
,]TI y = L M y = I: (z; X;-X;Zi) = cos a I: F/z j - cos YI: Fixj = - f kgm;
cos a, = - 2 V3/10; cos ~r= - 8110; cos I, = 2 V6/l0; I

QII, = l: M z = I: (x; Y;- y;Xj) = cos ~ I: Fix;-cos C< I: FiYi = 6 kgm,

Wx=O; ~y= -24 V2kgcm; ~z=16 V)"kgcm; QIl o = 81/ jOkgcm;
COSam=O; cos(3m'~ -V6 0/!O; cos,m=2VI0/10, pa je Wo=7kgm i cosam=-3j7, cos(3m=-2/7, cos,m=6/7.

pa je ugao lorzera Posto je cos 8 = cos a, cos am + cos~, cos (3m + cos I, cos I;" =

cos 8 = cos a, cos am + cos (3, cos ~m + cos I, cos 1m = 24 V15/ I 00 = 0,92952, to jest = 2/7· -3/7 + 6/7· -2/7 + 3/7·6/7=(-6-12+ Ill)/49=iO,
8=21°35'.
o je 0 = n/2, pa su glavni vcktor i glavni moment upravni vektori.
1.84. Racun najlakse sprovodimo tabelarno:
1.87. Redukcijom sila na pocetak 0 triedra Oxyz dobijamo:
I i _I_~N;
Xi I Yj
____
I
I_~F;
Zi I X j Yj I Zi
!-,-~_-'~._I
I Yi Z;-z; Y; \ Zj Xi-Xi Z;
ii-II
l:i Yf-Yi Xi ., X,=F;

I I 3+ 8
I
2
4
I
3
4
-3
-2
3
2
I -6
I
-2
4
3
-5
4-3',
12-4
-6-3
0-0
4 +2
-6-8
-6-6
0+5
4+9
2-4
-6+0
j Kako je skalarni proizvod gJavnog vektora i glavnog momenta Jednak nuli,
I
i

1.: 0 1-0---0-- 0 -15 1-'16-- e

to je ugao = 7t/2" jer je
t
pa je glavni moment Wo=1/15 2 + 162 =V481"",,21,93kgcm. ~

Posto je glavni vektor jednak nuli, sistem sila' zaista svodi se na spreg,
,f 1.88. Posto su projekcije glavnog vektora X, = 0; Y, = 0; Z, =12 + 1- 3 = 0,
momenta sprega 21,93 kgcm. Nosal: sprega je u ravni Oyz, te spreg dej- I to je F, = 0. Ovo je sistem sila paraleIan Oz-osi. Zbog toga je '!fl.
= 0, ali su
stvuje kroz ravan koja prolazi kroz Ox-osu, a upravna je na nosacu sprega
(vektoru \]](0).
-7
1.85. Koordinate vektora W 4 u odnosu na liiedar Oxyz iznose
!
I
'21?x=I:Zi Yj=4tm; 'illy=-I:Zixi=-6tm, pa je ~0=2j/j3tm.
Sistem paraielnih sila svodi se na spreg, momenta 2 VIT tIT). Vektor sp-
rega je u ravni - yOx, spreg dejstvuje u ravni koja prolazi ktoz OZ-05U i
\]]c 4x = \]]{. cos a. = 12 kgm; 'ill. y = 6 kgm; QIl4, = 4 kgm. upravna je na nosai' sprega.

I;
;
f I Zbjrka zadataka iz rnehanike J
162 163

1.89. pvde je gIavni vektor X, =' 0; Y, = 3 t; Z, = 4 t, F, = 5 t, glavni 1.92. Ovde su duzine zatega
moment I
AB2= IJ' = (3oy + (-20)' + (60)' = 4 900; 11=70cm;

9~0=r~, F:l+r;::, F,1+@=11jO I3 ~~I+II~

0
~ ~1+4r=
0 0 4
CD2= 1/ = (- 30)'+ (-60)2+ (20)2 =4 900; 12=70cm.
Oznacimo sa FI sile uzategama usmerene od A ka E, odnosno od C
=12i+~r+6k; 'IDx=12tm; 9TIy =4tm; 9TI,=6tm; 9TIo =I4tm. ka D. Otpor zgloba 0 ima sve tri komponente, pa su jednacine:
I
Projek¢ija gIavnog momenta na pravac glavnog vektora iznosi
, - -~
9n c = Wlocos 6 = (P" 9n a )IF, = (12·0 + 3·4. + 4· 6)15 = 36/5 1m.
,
Qvde su projckcije gJavnog vekto~a X, = 2 t ; Y, = 6 t; Z, = 3 t.
1.90. Kako su momenti pojcdinih sila 7..a pocetak 0 triedra [rj, F j J, glavni
pa je F,=7~, te su cos IX, = 2/7; cos~,=6/7; cosy,=3/7. moment je

~7 1110 tI+ F217....:h3 -~b6 ~2 1- T

Projeksije glavnog momenta su

l]](x=-6·2+6=-6tm;lJ1(y=-3·4-6=-18tm; WI,=-2·4-1=-9tm,
IJTI0 = 80 G = O.
3 - 26
pa je 'IDa = I tm, Ic su cos IXm = - 2/7; cos ~m = - 6/7; cos Ym = - 3/7.
i Sledece tri jednacine za ravnotdu jesu:
Ugao tbrzera je
b Mx= 120FJ/7+ 120F1 /7 -80G=0; L M y = 0;
cos e= 2/7· - 2/7 + 6/7· - 6/7 + 3{7· - 3/7 = (- 4 - 36 - 9)/49 = - I,
LMz= -60FJ/7 + 180F,/7 =0.
Oba vektora su koJinearna, glavni vektor F, je u prvom, a glavni moment u
sedmom okta,nlu triedra Oxyz. Iz poslednje jednacine je F} = 3 F 2 , pa je F2 = 7 G/6. Prema tome, sile u za·
tegama i komponentni otpori zgloba 0 bice:
1.91. Uzeccmo mere u dm, pa su duzine uzadi:
F1 =420kg; F,=140kg;
PA2 J 1,2 = (0- 2)2 + (0- 3)2+(6- 0)' = 49; I, = 7 dm = 70cm;
Xo= -120kg; Yo=240kg; Zo= -280kg.
1']32='// = (6-2)2 + (0- 3)2 + (0-0)2 = 25; /2= 5 dm =50cm;
1.93. Sile II 1Izadima '511 vertikalne i usmerene Sl] navise, pa je L Z, =
PC' = 1/ = (5 - 2)2 + (9 - 3)2 + (2- 0)2 = 49; i} = 7 dm = 70 em. = FI + F2 + FJ - G = O. Druge dye jcdnaCine postavicemo iz 1Islova da su mo-
menti siJa za ose OA (1) i OB (2) jednaki nuli, te su
Oznacimo sa IF, sile u uzadima sa smerovima od P ka tackama vesanja A, B,
e, onda jednq.cine za ravnotcZll sila u cvoru P daju: L MI =f'l·R sin 60o -F ·R=0; J LM = 2 -F\·R sin 60° +F]· Rsin 300 = 0,

b X j = -2F,/7 +4 F,/5 + 3 F}/7 = 0; pa S1l

Fl =(3-V3)Gj6= 6,35 kg; F2 = (3-J!3)G/3= 12,70kg;
b Yj = -. 3 Fl/7 -3 F2 /5 + 6FP=0;
F 3 =(V3-l)G/2= 10,95= I I kg.
b Zi = 6 F,/7 + 2 F J /7 - G = 0,
1.94. Usvojimo 11 lezlstu A triedar A:\yz. Sferno Jdiste inia sva tri
odnosno
komponentna otpora, a ciJindricno sarno dva, jeT je Y B = O.
- 10 Fi + 28 F2 + 15 F3 = 0; Jednacine za ravnOle'lu su:
- 5 FI - 7 F2 + 10 F3 = 0 ;

6 F, + 2 F J = 7 G ,
pa su sile II ufudima:
bMz = -XB (2a+ 3 b) +F(a+2b)-Fa= 0,
F I =77G/78=77kg; F 2 =5G/78=5kg;
pa S1I komponentni otpori lezista:
Slika 1.91. F3=7G/l3=42kg. -XA ~XB= 2Fb/(2a+ 3 b);
J]0
 165
164

1.95. Nepoznatu lezinu tereta F odredujemo iz uslova da nema obr- gde je

tanja oko ose Ax, te je k= VI +2.p-21j.1.1
,~"

F=G/2= 5 kg, Koordinate tezista trougla ABD jesu: 11\>

~¥
posto je = 30°, ~= 60°, pa je trougao KAD jednakostranicni. Xc= (XA + Xs + xD)/3= Vi (1 + tjJ)ay6; Yc=xc;
(I.
"",
Ostale jednacine za ravnotelU daju komponentne olpore: Zc= (ZA +ZB +zn)/3 =v{~~/3.
!Ill;
L Y{= Y A + Ys-F·cos 30°=0; Kako su otpori na mestima dodira upravni na' ravni,
teze daju:

Ie su ,
"EMz=Fn · XD-FS' YBi=o,
pa su
1.96. Kako je trougao KAC pravougli, KC je dijagonala paralelepipeda,
F=V2(2tj;-1)Gj2k;
pa je KC= 3 a/2 = 180 cm, Ie je sin ex = 2/3 i cos a. = VS!3. Projekcija sile F
1.98. Ovde su projekcije glavnog momenta sistema spregov~:
na horizontalnicu je sila F' =Fcos (I. =FV"S/3. 'Nju cerro razloziti na dYe
komponente veliCina: X = - F' sin i3 i Y = - F' cos (3, gde je tg f3 = alb = 2, ":pa Ilix = 80 kgcm; lliy =240kgcm; Iliz =60kgcm.:
su sin f3 = 2 VSj5 i cos f3 = V5/5. Prema tome, pro jekcije sile F na ose triedra lednacine za ravnotezu daju:
Oxyz iznose X= -2FI3, Y= -F13 i Z=2FI3.
2:X;=Xo=O; LYj = Yo+ YA=O; 2:Z;=ZO+ZA=O;
Iednacine ravnoteie daju:
L Mx= 80",,0; 2: My = -ZA·a+240= 0; L M z = Y A ·a+ 60=0.
Kocka nije uravnotezena jer ostaje spreg Ilix . Da bi se i ovaj spreg
uravnotezio, telina kocke mora biti
2: M,,= 80= G'aI2, G=16kg.
pa su Tada su otpori
G=4Fj3=12kg; X A =6kg; Y A =3kg; Xo=O; Yo=-YA ; Y A =-6kg;
Xs= YB=O; ZB= 12kg. 20= -8 kg.

1.97. Kako je XA=YA' to je (1.=45°, pa su koordinatetacke A: 1.99. Du.zine stapova su 11 = 13= I. = a, '2'= I. = Is = a V212. ~retpostavi­
CellO da su sile u svima stapovima usmerene lea ploci, onda j1dnacine za
ravnotezu daju:
Da odredimo poiozaje temena BiD, uocimo da je OD' = OB' i AD =
LX/=F+F.V2/2=0; 2: Y;=F-(F2 +Fs) V2j2=0;
=AB=a; onda je prava D'B'upravna na simetralu OA, pa je zbog toga
D'O' = O'B'; OD' = OB', te je i AD' =AB'. Kako ove duzi predstavljaju pro- 2: 2; = -G + F, +FJ +F6+ (F, +F4 +Fs) V2j2 = 0;
jekcije duzi AD i AB na ravan Oxy meke D i B moraju imati jednake apJi-
~Mx= -Ga12 +F).a+F. Vi/2 ·a=O; 2:My = -Ga/2 + (F, + F3 ) ·a+
kate, to jest mora biti ZD = ZB' Kako su te tacke u ravnima xOY i Oyz, a
osim toga je X D = YB' bite + (F2 + F.) V2/2 ·a=O; ~ M, = Fer-(Fi + F.) V2/2. a= 9·
Rdavanjem ovog sistema jednacina dobite se;
FJ = 3 G12;
F6 =3G/2.
166 167
!
Sile ,U stapovima 0), (4) i (5) suprotnog su smera od pretpostavljenog, pa su:
10 jest stapovi su optereceni na zatezanje, jer se pretpostavljalo da su opte-
receni na pritisak.
I
F, =GVZ=24Vzkg; F2= -GI6= -4kg; F)=GV2;2= 12V2kg;

1.10". Posto je ploca horizontalna, trougao A'D'B' u ravni Oxy je , F4=GI3=8 kg; F,= -G/6= -4kg; F6= -GV212= -' 120 kg.
jedriakostranicni, a takvj su i trouglovj OA'D', A'A"B' i D'B'Bu. Zbog toga 1.101. Duzine svih stapova su iste, 1/ = f2 + a2 = 25a 2/9, Ii = 5 a/3, pa
su koordinate temena ploce:' je cosoc=afl;=3/5, cos~=I/I;=4f5, cosy;=O. Pretpostavicemo da sve sile u
I stapovima Fo,=F; dejstvuju ka plocici, onda jednacine za ravnotezu daju:
A (d:11J12; .aI2; a); B(aV312; 3a12; a); D(O; a; a)
pa su koqrdinate tetista ploee:

~C=(~A+Xll+XD)/3,=,aV313; Yc=(fYi)/3=a; zc=a.

2;My = -Fa+(F,-F2 )acosa.=0;
F[, i= 1,;;;.. , 6 siJe u s!apovima i pretpostavimo da su
sproves ti tabelarno.

Iz ovih jednaeina sledi: F3 = F4, F2 = - F6, pa je F, + F, = 0, te su siJe:,

F 3 a/2 -0 Ga -V3Ga{2
1.102. Duzine stapova iznose: 1,=lz=(c 2 +h2)!I2=aVs; 13=1.=h=2a;
F, aJ!3/2 a/2 F, V6/4 , V2i4 F,V2i2
F, aV3/2 a/2 a F, F,al2 . -V3F,aI2 Is = 16 = (e 2 + a 2 + h2 )112 = a V6; d= hl4 = a12.
I F, Vi/2
F.
F, aJ!3/2
0
.30/2
a
a -F,V6/4 F, V2;4
a'
- I
V2F,a12 -V6F,012
F,a
lednacine za ravnotezu, stavljajuci da su sile Fo; = S,' bice:

-F~2I4 F.~2
aV372 3al2 a F 3F,a12 -V3F,aI2
aV3/2 i 3 al2 a I F. V6'i4 V2F,a -V6F.a/2 "Z Z;= (Sl + S2)hll, + (S3 + S4) + (Ss+ S6)h/ls-G -£2 = 0;

Jeddcine za ravnotezu daju sistem jednaCina: 'L Mx = (S, + S2)' (a + b) hill + (S) + S4) a+G (a + b)/2 = 0;

1) 'LX;=F,-FJ +F6=0; 2) 'L y,=V2(F, +F) -F6)/4-G=0; 'L M y = (SI-S2) he/II- (S3--S,) e-Fl h-F2 e=O;

3) 'LZi= ~2(Fl + F) +F6 )/2+F2 +F4 +F5 -G=0; "Z M.= -(S, -S2) (a + b) ell, = O.
!
4) 'L Mx=f2 + VIF) + 2F4 + 3 Fs+2 ViF6 =0; Za date odnose duzina biee siJe u stapovima:
I I-
S} "ZMy = j-3 F2 -3 V2F)-3F5 + 2G=0;

lz ovih jednaeina sledi: 1.103. Tereti se preko uzadi prenose i dejstvuju u tacki 0 ploce. 1z
uslova projekcije sila na pravac OB i sume momenata za tll osu bice:
I
I
1) F2 +F) cos ~+ Fl cos (3600 -a.) = 3 +2 cos ~ + 4 cos a.= 0;
b) iz (6) F6= -GV212; 2) F3 ·R sin (I800-~)-F, R~in (180°-a.) =R(2sin ~+ 4sina.)=0.
I

c) iz (l) F)=F, +F.=GV2/2; pa je F3= -F6'

Zbog jovih relacija je
I =
Kako je sin~=-2sina. i 3+2cos~=-4cosa.=-4VI-(sin2p)/4=
-2V4-sin2~, stepenovanjem dobijamo
I 9+12cos~+4cos2~=16-4sin2~, to jest 12cos~=3,
d) iz (3) F2+F.+F5':"0;
!
pa je cos~= 1/4, odnosno ~=75030'.
e) iz ~4) F2 +2F4 +3P,=0;
DaJje je sina=-0,5 sin~=-0,484, pa je a=15103'.
f) iz b~ 3F2 +3F5 =-G, Treci ugao je y=360o-a.-~= l23°27',
!
 168 169
,i
1.104. Kod pravilllog tetraedra j~ H = a V6/3; h = a V3/2, cos IX = V3/~ jer je
sill IX = 16/3: Projekcije glavilog vekrora "su: . . ~

k i
:L: Xi = - Fcos IX + Fcos IX' cos 60° = - FV3/6; :L: Y j = F- F cos IX ·cos 30° = F/2,
- - -.... "'-~ ......'" __•
...,..r"-~ ___ c-=----="-_
-~F
Mo = 40 30 30V3 V3i -32V3 l
1:L: Zj = 2 F sin .::.:.?Ff6/3'Jpa je F,= !'VI:cp !f3kg. -2F/5 -3 F/IO V3F/2
Glavni momenti za koordinatne ose jesu:
Dakle, sila u uzetu i komponentni otpori oslonaca bice:
,
:L: M .• = Fsin IX ·a/2= Fa 16/6; L My = -Fsin 1X·2 h/3 +Fsin IX ·h/3 =
F= 5 V3G/36 = 5 V3kg; X A =2FJ5 =2 V3kg; Y A = 3 V3{2kg;
= (-Fh sin 1X)/3 = -Fa Vi/6; :L: M, = - Fhf3 = -Fa V3/6,
ZA=33j2kg; ZB= 12kg.
te je g'avni moment ®o = Fa VIT/6 = 120 VIT kgcm. Ii

Ugao izmeau ova dva vektora je l.I07.

Ovde su OB=d=100cm, O'K=100cm, pa su ;sin~=3/5,
cos ~ = 4/5, sin'{ = 4/5 j coS'{ = 3/5.
lednacine za ravnoteiu siJa daju:
= - V66/11 = "-0,739; •
i1
:L: X;= F3 • V2/2· 3/5 +XA = 0; :L: Y;= -Fj +F2 • 3/5 +F3 V2/2' 4/51+ Y A = 0;
I.IOS. Zbog b=40cm i BE=30cm, bice DE=50em,pa je
cos a = 4/5 i sin a = 3/5. lz uslova da nema obrtanja oko Ay·ose sledi :L: Zi= -G -G/2+F2 • 4/5+ F3 , fil2 +ZA = 0;

:L:My = Gbl2 -Fb sin a = 0; to jest F=G/2 sin a= 5 G/6= 10 kg. :L: Mx= G, 40-F2 ,4/5·60=0; :L: M y = -G· 30+ ZA' 60 = 0;

OstaJe jednacine za ravnoteiu daju:

pa 511

XA = -6kg; ZA~G/2 = 15 kg;

tjt~"

pa su
F2 = 5 Gj6=25 kg; 1f;jF3 = 10 jl2kg. i
·.··.I~ ....~, i
I.IOS. Radi Jakseg racuna uzimamo;m(!re u declmetpma. i Oznacimo
iM; • "'''''''''''1
sile u stapovima sa F .=5., onda cemo racun sprovcst! 'tab o.!
1.106. Duzina DK iznosi "' . ! i~ ,l[ .
DK2= [2 = (0-40)2 + (0- 30? + (80 V3 - 30 V3f= 10 • (l6 + 9 + 75); 2

jer su koordinate tacke D (40 em; 30 em; 30 V3 em), pa su kosinusi smera

1= 100 em,
IFlr~~~-; -,_'-:Z-
1------~I--------·----~------7--2-G~~j-~~1
Y; Zj I
Yj Z;-z; Y1 I Z; Xj-Xj

sile F u uzetu: G 2 0 0 '/ -G

F, 6 0 0 -2 GI3 4G
i
cOSa= -2/5; cos~= -3/10; cosy=V3/2. F, 0 2 0 G/3
Jednacine ravnotcie daju: S, 0 2 0 S, 2S,
S, o -2 0 S, --2 S,
I: Xj=X A -2 FI5 = 0; L Y;= Y A + Y B -3 F/IO=O;
S; o -2 0 -3S,/5 4S,/5 -8'S,/5 S,/5
:L:Zj=ZA +ZB-G+ V3F/2= 0; S, 0 2 0 -3 S.l5 4S,/5 8 S.l5 6 S,/5
L.M,,= -G·1O+24V:fF=O; LMy = -80ZB +40G-32V3F=0; S, 6 0 0 S,/(17 4S,!Vl7 -24s,/V17 s,/l/17
1 ._

LMz = Y B ,80=0. S. 6 0 0 -S,/(17 4 SoIV17 1-24 S,/V17 s,IVTI

170 17 t

Sabirarjem dobijamo: Sile u stapovima iznose:

.z:; Y j =SS-S6 + G· VT7f3 = 0; .z:; Zj= s! + S, + 4 (S3 + S.)/5 + F 3 =-100kg: F,= 100 kg;
+ 4 (Ss +s6)(VT7 -5 G(3 =0;
Fs = 525/6 kg; F6 =125/6kg.
i /_
2::'M.=si ~S2-4 (S3-S.)/5 =0; .z:; My = -24 (Ss+ S6)/t 17 + 6 G = 0;
1.11 O. Ovde su vis ina trougJa h = a V3/2, cos C( = 6/10, sill C( = S/I 0,
S,)/5 + (Ss - S6)/VT7 = 0, r = ct, te iz jednacinaza ravnoteZu sistema sila dobijamo:

=96kg; S)= -40GI48= -80kg;

-4 VT7 kg; S, = 7 VT7 G/24 = 28 VI,? kg.
, ABeD jesu: . .z:;Zi =F) + F3 +F2 ' 8/10 + (F. + F6 )· 8/l0+ Fs -G = 0;
x=O; r=(a+2b)h/(a+b)' =240· 180/3· 180';"'80cm=8dm; z=O.
.z:; Mx= -(Ft +F2'· 8/10) ·a/2+F) ·a/2+F.· 8(IO'a/2=0;
Koorqinate karakteristicnih tacaka vezivanja stapova jesu:
K(5dm; i 6dm;
I
0); K'(-5dm; 6dm; 0); A'(6dm; 0; -8dm);
i D'(-6dm; 0; -8dm),
Odavde izracunavamo sile u stapovima i one iznose:
pa SIl duzj~e A'K=D'K'=VlOT""IOdm; PA":=IOdm.
i --+ --+
Kosinysi smera sila F) i F. jesu:
-1/10; 6/1iO; 8/10;1/10; 6/10; 8/10; osim toga su cos~=4/5; sin~=3/5. F6 ='F.=29 kg.

Moro~nti sila 1) i 14 za poeetak 0 triedra Oxyz bite: 1.111. Kako je h = 40 cm, bl2 = 30 erri, to je [) = 12 = 50 cm. Zbog toga
~ ~ ~ sto je H=60cm, a=80cm bice 14=15= 100em, te je eosa.=h/I,=a/l.=
i j k ~ ~

5 6 0 =F)(4S T-401+36 k)/IO; =4/5=8/10, sillC(=3/5=6/1O~ Oznacimo sa Fui=Fj sile u stapovima koje
smatramo da su usmerene ka ploci, onda jednacine za ravnoteZU daju:
-1 6 8

MF
o4=F4(48 fl-40 T-36 k)/lO.

lednaCine za ravnotezu sila jesu:

I

.z:; Xi=GI3~F3/10+ NIO-Fs' 3/5 +£6' 3(5 = 0;

i
i.z:; Zj=Fj +F2+ 8 (F)+F.)/10+ 4(Fs+ F6)/5-G-G=0; .z:; My = (F. + Fs)' 3(5· SO-G· 40-G· SO=O;
21 Mx= - 8 G -IS G+18 (F3+ F.)/IO + 18 (F5+F6)- 4/5 =0;
.z:; M z =(F2 -F,)· 4/5·30 I- (F. -Fs) - 4/5·30= 0,
.z:; M y = (F,-El) ' 6-:- 40 (F) -F4 )(10 = 0;
.z:; M z =36 (F) -F,)/IO+ (F5 -F6)' 3/5 - IS = 0, pa su sile u stapovima:
odnosno
6(Fs-F6);;~;:
F.= 25 kg;
F)-F. F 3 +F,=0;
+8(F5+ F6)=1200; 1.112. Specifiena tezina materijaJa (ceJika) je Ym = 7,85 kgfdm3, pa je
tdina vratila:
F) + F4 + 3 (Fs + F6 ) = 325 ; 3 (F) - F,) I- 2 (F) - F4 ) = 0;
i
(F) - F.) + 3 (Fs -F,) = 0_ G =Ym' J2 1t/4-1 = 7,85·0,52·3,]4·20/4= 3] kg.
172
173
Za izabrani triedar Axyz jednacine za ravnoteiu daju;
2. Mx= - YB' h+)13 F, b/4-F, b/8-)I3Gb/4= 0:
2. My=XB • h+ F2 b/4-J/3 F,b/8 + GbJ4 =0;

2. M z = - VI F2 b/4 +FI b="~- .

2. M y = 20XB - 48 G- 30Gcos \1.= 0;
2. M, = 5 F- (2 G....., G) . 2-(5 G cosa)·j
pa su
F=(4 + 5 V3) ·G/lO= 1,265 G = 39,3 kg;
, i
pa su k~~ponentni otpori oslonaca i sila F,:'
X A =(24-)13) G/48 = 139,20kg; y .. = (J VI - 5) G/16= 165,~5, kg;
= 0, ZA = (6-)13) G/6= 213,50 kg;
XB = -(24 + 5)13) G/48 = -204 kg; YB~ (7 - 8 V3") GfJ 6= -1118,25kg;
F, = 41/3 F,/3 = V3"G/3 = 173 kg.

1. II 4. Kako su koordinate tacaKa:

1.113. Koordinate tacaka P i K iznose:
A (a; 0; 0), C (a/2; a/4; a V3J4) , P(O; 0; a

rasto janja su:

pa je rastojanje
Ap2= (- a)2 + 0 + (a 113)2= 4 a2 ;' AP= 2 a;

Ie su kosinusi smera sile F2 :- Cp2=( -a/2)2+ (-a/4)2+ (31I3a/4)2;

pa su kosinusi smerova pravih AP i CP:

CP=aVZ;

COS (32 = -113/4;

COS "', = -1/2; COS (31 = 0; COS y, = J/3/2;
Stoga su Dekartove koordinate sile is. u odnosu na triedar Axyz:
COS (32= - Vl/8; COSY2= 3 116/8:
X2 = 3 F,/4; Y 2 = -)/.3F2/4;
U delu uzeta AP dejs\vuje sila ~, a u delu CP sila F,.: Ali kako je
Sila ~ paralelna je ravni Axy, te su njene Dekartove koordinate: me provuceno kroz prsten (P) obe ·sile su jednakih velicina,i F, =F2 =F.
Stoga jednacine za ravnotdu postaju:

2. Xj =XB -F/2-FVl/4 = 0;
Tezina vrata G dejstvuje u teiistu C, Cije S1l koordinate:
l:Z;=ZA +ZB+)13 Fj2+
xc=bj4; Zc = h/2 = bj4.

Stoga tacka H-napadna tacka sile F,-ima koordinate:

lednacine za ravnoteZll prostornog sistema sila daju: posto su momenti sila F. za tacku B (0):

~F,B =
,
I
~ ..,..
J k
~F, Fa
..,..
- -
j k:
2. Zj = Z A - G + F2/2 = 0;
M a
-F/2
0
0
0
F(f/2
Ms =32 2
-2V2 -(2 3116
I
VI
I
I
 175

tacaka K (0; 0; 2 a) i D (0; a V3/2; a/2), 1.117. Koordinate tacke D jesu (RV3/4; -R/2; 3R/4), pa je
DK2 = f2 = (- R V3/4) 2 + (R/2)2+ (R VI - 3 R/4)2 = (8 - 3)/3) R2/2"" 1,41 R2;
CK=I=2a,
1 te je du.zina I=DK~I,2 R. Stoga su koordinate sile
I -+
pa su koordin,3te sile F: F (X=-3F/4,8; Y = 2 F/4,8; Z = 3,92 F/4,8)~

X=F/2; . Z =3 F/4. Jednacine ravnotde su sledece:

Koordindte leZista C ploce X A + xB -V3 F/4,8 =0; Y A = -2F/4,8; ZA + ZB~G + 3,92 F/4,8 = 0;
3 _
ZA R ~ZB R - 2·6,92 FRj4 ·4,8 = 0; G· 2 Rj3 7C- 6,92 FR V3 /4·4,8 = 0;
xc=(Xt +x z+k J )/3=0/3; Yc ~ t.Iy;)/3 = a V3/6; Zc = (Zl + Zz + zJ)/3 = a/6.
! (XA-X B) R= 0,
te su:

VeliCina sile -; u koncu smanjila se za oko 33%, pa se time menjaju

komponentni otpo~i oslonaca.

1.118. Oznacimo sa G t tdinu vratila, a sa G2 teiinu kaisnika, onda ce

jeT je moment sile F za tacku A (pocetak 0): jednacine ravnoteie sistema sila koje dejstvuju na vratilo da budu:
I j k
Fa
:E Zj=ZA + ZB-F-Gt-G2= 0;
+-7 Fa -+ _ -+ ......... _
lvi A =- o V3/2 1/2 =402V3+j-kV3). :E My=Fr-G J R= 0;
i 4
2 -V3 3
i
Prema t!Jme su: te dobijamo
F=G/3=4kg;
!
X A =-GI6=-2kg; Y,4=O; ZA=G/3=4kg;

X)=O; YB =V3G/12=3kg; ZB=5G/12=5kg. 1.119. 1z jednaCina za ravnotezu sila

. i
1.116. Koordinate tacaka su: :EXj=XA+XB+F=O; :E Y;= YA=O; :E Z;=ZA +ZB-G=O;
}- . ;- h :E MX=ZB' I-G· (a+b) =0; :E My = -FR+Gr=O;
K(O; 0; R I 3cm), D(R/2; 0; RI3/2); C(2R/3n:; 0; 213R/3n:),
1
pa su Dekartove koordinate siJe F: 1; M z = -%B·l-F(l-c)=O,

xt
I
dobijamo:
-F/2;' -1:0; Z=V3F/2; jer je KD=I=R. F=Gr/R;
JeclrmCin,e za ravnote~u daju: XB =-F(l-c)/l; ZB = G (a+ b)/J.
:E X;= X A + XiJ-F/2=0; :E Zi=ZA +Z8+ 1/3 F/2-G= 0; 1.120. Ovde su 1=120cm, a=50cm, c=40cm, R=25cm, r=5cm,
pa su jcdnacine za ravnoteZu:

1; X;=XA + XB+F=O;
Iz ovih jednaCina sledi:
176 177

Ie dobijamo Komponentni otpori oslonaca i sila iznose:

F= 5(V3 -1)G/4= 91 kg;

X B =-40kg; Z.B=175kg, i
YB = -169 kg; Zs=65,2l'kg.
1.121, Teiina vratiJa iznosi
1.123. Kako su koordinate tacaka D (R; 0; 0), K (0; 0; 1R/3), du-
lina je:
DK = 1= [( - R)2 + 0 + (4 Rj3)2)1/2 "'" ~::flf'S;
Jednacine za ravnoteZu daju: i

LXi =XA +XS +(F,+F/)-(Fz+F;)j2=0; LY,= Y'4=0; pa sn koordinate tereta: F(X = - 3 Fj5; Y = 0; Z = 4 F/5). Sada i'z: jednacina
za ravnote2'u sledi:
L Zj= ZA +ZB-GO - G,-GZ-(F, + Fz') V3j2 = 0;

L Mx=Zs'lO-G o ' 5-G" 3 -G z ' 8-(F2 +Fz'), lf3/2, 8=0; i

ZMy = -4FR/5+ Gxc=0;
L My=(F)-F)') R,-(F2- F;), R 2= 0;

L M,= -XB,IO-(F) +F)')' 3+ (F2 + F2')/2 , 8=0, ->

pa su sila F i komponentni olpori:
pa su

,
Zs=703 kg, gde je Xc koordinata tezisla srafirane povrsine. Ova povrsina je rahka povr··
sina polukruga (1) i kruznog odsecka (2), sredisnjeg ugJa 2 IX = 90 0 , to jest
1.122, Kako su koordinate tacaka oc = 45 0 odnosno IX ~ 7r/4. Prema tome, po zakonu leiista bite '
,i
K(a; 0; a); D(O; ay3j2; aI2),onda je DK=I=aY2, Xl = 4 R/311:;

te su koordinate sila: A z = RZ IX- (R2 sin 2 a)/2 = R2 (1t~ 2)/4;.'

Z= Jf2 FI4), X2 = -R+ 4 R sin J a./3 (2oc-sin 2 a,);

F(X=(2Fj2; y= -V6FI4;
te su
F",(X",= --3GI2; Yw -Glf3/2 ; Z.,= -G),

pa jcdnllcinc ruvnotczc duju:

Brojne vrednosti terela Fi komponentnih iznose:

F = 0,70 G = 7 kg;
L Zi= ZA + ZjJ + FJf2/4-2 G =0;
1.124. Koordinate tacaka su: D' (R
Z M,= -GaV}/4-3Galf3/8+FaV6/8+Fa 3 (2/8=0; R/2; 0), K CO; 0; 4 R/3), pa su

Z My = 2 Ga - 3 Gal8 + Fa 2 V2/8 - 2 Zs a = 0; D' K = I) = [( - R /3/2)2+ (RI2)2 + (4

Z M, = 7 V3" Gal8 -- Fa V6/4 + 2 Ysa=O. D" K = t2 = [( - R 113/2)2 + ( - R12)2 + (4 R/3)2J!/2;

12 Zbirka zada[aka iz mebanike 1

 179

117"·~nr{)Vl1ceno (K), u deJovima D' KiD" K uZeta gde je h = a V3/2, pa su:

dejstvuje ista sila;F=F'=F" ali su projekcije sila razlicite. Stoga
jednaCine :9 ravnotezu daju: FA = Fc= (G + F)/3 + FR/2 h;

2: Xt=XA +¥r 3]13 F/IO-3 ]l3F/1O=O; 2: Yj = Y A +3F/IO-3F/IO=0;

Prevrtanje stoIa nastupice kada je FB=O, to jest kada bude 3 R/h> 1,
odnosno F>G/[(3 R/h)-l).

1.127. Duzine svih stapova su jednake, II=i=50cm, pa su cosR=3/5,

2: Mx=( -Z", +ZB) R-8 FR/20+ 8 FR/20=0;
,
sin rr. = 4/5. Visina trougaone ploce je h = a VI/2 = 3 dm. V3
-8]13 FR/20=O;
........
RaiSun sprovodimo tabelarno sa F.i= Fj :

jer su mom'cnti sila

I
F' i F" za koordinatni pocetak jose: -Ij XI Yj
II
Zj XI Y1 ZI Mx. My Mz
-, ~
-->
kl
~

j
-> p fFR
]
~r
I j k G V3 0 0 0 0 -G -
Mo=:-
20
VI -J
-31"3 3 ~ I; FR
Mo=-
20
]13
-3(3 -3
I 0
8
F 3v3J2
F, 0
0
0
0
0
Flf3/2
0
0

-3F,/5
F/2
4F,/5
-
-
JGV3
.-F3 v3t4
-

Iz prefhodnih jednaCina dobijamo: F, 0 0 0 0 3F,I5 4F,/5 - -

F, 3Y31z -312 0 3V3FJIO 3F,/10 4F,/5 -12F,/10 -12 V3F, flO 9 V3F,JIO
F = 10 V3 G},c/24 R= 0,403 G= 4,03 kg, X A = X B = 3]13 F/10;
F, 3v3t2 3/2 0 . 3V3F./10 -3F./10 4F./5 12 F.l1O -12 V3F. flol-9 V3F,/10
i ZA =ZB=G/2-FjJO= 4,6 kg. F, 3Y312 -312 o -3V3F,/10 -3F,/I0 4F,/5 -12F,/10 -12 V3F, /10 1-9 V~,/lO
1.12S.! Koordinate te£ista trostrane prizme su: F. 3 V3/2! 3/2 0 -3 V3F./I0 3 F.IlO 4 F./S 12 F.1l0 -12 V3F. 110 1 9 V3 F,/IO
i
x c =a/3 =20cm=2dm; Yc = b/2 = 4 dm ; zc=c/3= I dm. Iz tab lice sledi:
Kako je tgF=bjH=4/3, to sina:=4/5; cos rr.=3/5; ~=450.

Oznaci,mo sa F.i = Fi sHe D stapovima i pretpostavimo da SD sve usme-

rene ka pJoci, tada SD jednaCine za ravnotezu:

t,
X;=FJ V2/2=0~;
-;--
.2: Y = I -F2 sinrr.-Fssin rr.= 0;

:t Z,= F] + F. + F6+F2 cos rJ. + Fs cos a+ F, sin ~-G = 0; pa su:

!
~ Ml= (F] cos ~ + F6) b-Gb/2= 0; 2: My = (F. + F5 cos a+ F6+
i 1.1Z3. Sada je teret F vertikalan i dejstvuje u taiSki S, te daje sarno
+F3icos~)a-Ga/3=0; 2:Mr= -(Fssina)a-(F3sill~)b=0. moment oko Ox-ose koji iznosi -Fh=-Fa/2=-3V3F. Spreg predstavljen
I
vektorski pada u pravac + Oz-ose. Stoga su jednacine za ravnoteZu:
lz ovih jedqacina dobijamo:

F\ =2 G/3 =10 kg; F2=F)=F5=0; F.= -G/6= -5 kg; F6=G/2= 15 kg.

!
1.126. : Pritisci stativa na pod su vertikalni, pa Sil i otpori poda verti-
kalni. Jednatine za ravnotezD svih sila, uzimajuCi osu BP' za x-osu i osu AC za
y-osu, bieq

pa su:
 180
181

1.129. Zbog simetrije optereeenja i motora bice sile u stapovima:

Projekcije rezultante i njen moment bice:
Fl = F. , F2 = F" F J = F6 •
Duiine stapoVa i kosinusi smerova sila bite:
, , cos a; - !VI';; = LMo = sin rI.. L: F; Xi- cos ex' L: FIYi'
[/ (ern)
I cos III
I cosy/

Kada se sila ~ zaokrene oko svoje napadne tacke N j za ugao q>, pro-
I; 4 131,16 0,762 0,534
2; 5 137,42 0,728
/-0,366
,-0,204 0,655 I
menice se njene projekcije na ose triedra Oxy i njen moment tacku 0, w
3; 6 151,33 0,793 -0,396 -0,463 I Y/ C)
pa jednacine za ravnotefu daju:
ri
L Xi = 2 (F1 cos iXl + F2 cos a2 + F3 cos e( 3) = 0;
L: Yi = (F4 - F1) cos [31 + (Fs - F2 ) cos [32 + (F3 - F6 ) cos [33 = 0;
// i
I /
L Zi = 2 (F1 cos YI + F2 cos Y2 + F J cos Y3)-G= 0;
O~,(7~i-'-
, ~.

jer Sil prva dva momenta zbog simetrije jednaki nuli. 1z ovih jednacina sledi a)
F,=F.= -1 574kg;

l.BO. Za izabrani triedar Axyz koordinate tacke C jesu: C (2 m; 0; 3 ill),

a koordinate Sil sile F(X=O; Y=-FII2/2; Z=-FV2t2), pa je moment b)
~

sile F za pocetak A triedra: yl

~ k
~ F F(2 1
-4-

j FII2' -+ _ ~ I
M A =-2- 2 0 3 =-2- (3 i +2j-2k), I /
/~ a
o- I -1 I / a.
te su jednacine ravnotde C4'-''----
I Ye

oL Ie
-- . _ _ 0:......

SJika 1.131.
Stoga Sil

XA=O; Y4 =100J!2=14Ikg; ZA= 141 kg; te ce iznositi (s1. a):

@Ax= -423 kgm; @AY= -282kgm; @A,=282kgm. X;' = F/ cos (rI. + cp) = Xi cos cp- Yj sin cp;

C) TEZISTA
1.131. . a) Sve paralelne sile grade isti ugao ex sa + Ox-os om, pa ce
takav ist1 ugao graditi i rezultanta. ,Uzmimo da je Fi neka "i-ta" sila iz Sabiranjem dobijamo rezultantu:
sistema, onda Sil njene koordinate i moment za koordinatni pocetak 0 tri-
edra Oxy:
Xi=Ficosa., Yi=F,sina.;
 182 183

Kako je 1.132. a) Svaku duzinu L/ zarnenicerno sijorn L, = Fj , pa cerno racu-

nom i graficki odrediti srediste sisternavezanih sila J;, a to je i teziste vlaka,

veNtina rez~ltante nije se promenila. Racun sprovodimo tabelarno.

Pre o,brtanja napadna Iinija rezultante gradila je sa + Ox-osom ugao 0:,

a sada ce on
i
biti 0:', te sledi
Deo
I Lj
I XI
I Y/
I L/x/
I LjYj

AB R Rf2 R R'f2 R'

tgtp+ tg ct
tg(a+q», BD RvT 3Rf2 3 Rf2 3 R' VYf2 3 R' V2!2
1- tg (i tg q>

pa je (i' = a: + q>, te se i rezullanta zaokrenula za isti ugao 'l' i u islam smeru.

DEF Rrc 3R 12 ;+(2 Rf11:) 3 R'n 2(rc+J)R'
2R'
FH 1 2R 4R 8 R'
Da bismo nasli oko koje se ta<:ke zaokrenula rezultanta, odredirno,
prema momentnom pravilu, jednacine napadnih linija rezultante pre i posle 1£ tablice slede vrednosti:
zaokretanja, pa ce biti: L=:2:L j =(3+V2+n:)R; :2: L/xj =(l7 + 3 V2 + 6 rc) Rl/2;
xY,-yX,J:2: Mo; xY.' - yX/ =:2: Mo'=cos'l" (xYr-yX,) + sin:'P.:2: (x/X/+ YiYi)' :2: Li y/ = (10 + 3 VZ+ 4n:) R2/2; x c =2,67 R; yc=O,77 R.
I
S ob:/iirom na prethodne telacije dobijaju se dye jednaCine:

L;
b' c' d'
sa nepoznatirna x i y, koje predstavljaju koordinate tacke (C) oko koje se C C "
L, I :
obrce reZ',Jltanta. Ta se la<:ka naziva srediste sistema paralelnih sila. Njegove L, b
C 2
/",2' ',3' 4:' 5;'

Sil koordinate u odnos~vni- Isti triedar Oxy: L,

L. L.
:2:Fx,
,;
. c
2. FiYI
X-c- - - -"-.
, J'c=--; L,
F, Fr 0

Dakle, kada se sve site sist~ma zaokrenu oko svojih napadnih lacaka za d
iSli ugao i;u is/om smeru, ne l7'.enjajuCi svoje ve/ifine, rezultanta ce se zaokre- L,
nuti oko sredista za isti ugao i u istom smeru, ne menjajuCi takode svoju ve- '~ 4

liCinu (51. v),

b) za dati sistem sila bite:

Fr=2. Fi= 10+2- 3-4 + 5= 10kg; :2: Fjx/= 20- 2-6-12+ 20=20kgcm;
:2: F{ Yi = 20,+ 2 + 6 - 8 - 10= 10 kgcm ; x c =20/10=2:cm; Yc=10/1O=) em. Slika 1.132.

Pololftj sredista moze se odrediti graficki. Pomocu plana sila i veriznog PoloZaj Idista je odreaen graficki (slika),
poligona odredi se rezultanta F; paralelnih sila. Ona prolazi kroz tacku b) Po prvoj Guldinovoj teorerni, povrsina ornolaca je
R-presecllu tacku prve i poslednje strane veriznog poligona (sl. c). Zatim
Sy=2rr LXc=2rr2. Li Xi =n: (17 + 3VZ + 6n:) R2rr= 125,82 R Z cm z •
se sve sile zaokrenu za isti ugao i il istom smeru (u prirneru za 30°) i po-
i '
1.133, a) Ovde je duzina vlaka
novo odredi rezultanta kroz lacku R'. Obe napadne linije rezultanti F, i F,'
sekti se u sredistu C, L=:2:L;= 4 R+ R+R+ R V'Z+R n:~ 2 R= (8 + V2+ n:) R = 12,55 R,
184 185

pa su Koordinate teZista odredujemo iz jednacina:

2.: Li Xi= ° -I R· R/2 + R- R + R liz. J,5 R+ R1t (2 R+ 2:R!-rc) + 2 R·R ~ AXe = A, Xl -A2 X z = A, Sl cos (tl./2) -A2 52 sin (~/2) = R3/8 r
I

= (I + 4 Td 31!2)R 2 j2 = 18,90 R2; AYe=A I Y1-A 2 y 2 =A I SI sin (0:/2)-A z (R -szcos ~/2)= (8-41t+ 3 V3) R3j24 ,

2.: Li Yi = 4 R· 2 R + R- 4 R + R· 7 Rj2 + R 1/"2·5 R/2 + R 1t. R = (31 + 51-2 + pa SU, zbog toga sto je povrsina A=A,-A z =(31/3-1t).R2 jI2,

+21t) RZj2 = 22,17 R2, Xe= 3 RJ2 (3 V3 -1t) = 0,73 R; Ye=(8 + 3 V3 -41t) Rj2 (3 VI -1t) ='0,153 R.
Ie su
1.135. Srafirana povrsina je razlika povrsine kvadranta kruga, polu-
Xe = 2.: Li x;/L= 18,90 R2j12,55 R= J,51 R; Ye== 1,77 R.
precnika 2 R, dva kvadranta kruga, poluprecnika R, i kvadrata 00, S02 gde je
b) Racun sprovodimo tabelarno: S presecna tacka polukrugova. Teiiste se nalazi na osi simetrjJ~ O~, te su:

A=(2 R)z1t/4-2 .R2 rc /4-R2= (71."-2) RZj2= 0,57 R2;:

A ~e= R2 1t . 4 V2. 2 RJ3 -2· R2 1t/4· (R V2J2 + 4 Vi RJ3 rc)- RZ: RVi/2 =
11 4 R2 Rj2 2R 12R' 8 R'
4R/3 7 R/3 2R'j3 = VI (6-1t) R3/4 = 1,008 R3,

I
12 R2j2 7 R'j61
3 2 R2
3Rj2 R 3'R' 2R' pa Je koordinata tezista merena ad tacke 0:
41 R2 rr/2 2 (2 + 3 rr)R/3rr R (2 + 3 IT) R'/3 R'n/2 .------
~e= 2 (6 -1t) R/2 (1t - 2) = I ,711i..
lz tablice sledi:
1.136. Srafirana povrsinasastoji se iz povrsine polukrug~, dye R<.:vr-
sine kruznog isecka, poluprecnika 3 R, manje povrsina trougla osnovice AB=
= 4 R i visine h. Sredisnji ugao isecka je <;t., pa je co,> a = 2 R/3 R b" 2/3, to jest
Xe= 1,19 R; Ye= 1,57 R. «=0,841 rad. Zbog toga je visina trougJa h=3Rsina, gde je ;sina=V5/3.
i
Prema tome biee:
1.134. Srafirana povrsina jednaka je razjici povrsina krUZllOg isecka
01 AB (AI) i knlznog odsecka (A 2) nad tetivom 01 B". Srcdisnji llgao prvog AYe = 2.: AiYi; [1<2 1t/2+ 2·9 R2 a/2 - (4 R· 3 R sin 0'")/2]yc=
. I
isecka je «= 1t/6, jerje trougao 01 0z B
jednakostranicni, stranice R, ugla ~ = 1t/3. = [R 2 1tj2. 4 R/3 11: - 2·9 R2 aJ2. 2·3 R· sin z (0:/2)/(3 aJZ)-'
y
Teiista isecka A0 1 B i odsecka naJaze - ( - 6 R2 sin a· 3 R sin a)J3] ,
se na osama simetrije u tackama C 1 I
iIi
C 2 , te su (slika):

AI = R2 a/2 = R2 1t/l2 ;
te je
R SI = (2Rsinrxj2)/3 (aI2) = Ye= -4RI(1t+ 18-4V5)= -0,428R.

= 2VI(V3 - J)RI1t, 1.137. Statick:i momcnti povrsina pravougaonika i polukruga za tacku °

te je moraju da budu jednakih veliCina, ali sllprotnog smera, te sJedi:
A1 SI = VI (VJ- J) R3/6; 2 Rb· bl2 = R2 rc/2. 4 R/3 1t = 2 R3!3, to jest b = ]/z RZj3 =)16 R/3.

A2 = R2 ~/2 - RzV3/4 = R2 (2 1t - 3 V3)j12, 1.138. lz uslova da je zbir momenata sila A; za tacku 0 jednak nuli
Slika 1.134.
pa Je sledi:

A2 Sz = R2 nj6· 2 R sin (f>/2)/3( f>j2) - R2 V3/4· 2 R V3n ·2 = R3/12. L Mo= 2 Rh/2 .h/3- R2 1tj2· 4 Rj37t = Rhz/3 -2R 3j3 = 0, to jest h= RV2.
186
\87

1.139., Iz momentne jednacine za tacku 0 sledi: 1.144. Prema drugoj Guldinovoj teoremi bice:
i ,2: Mo= AXe = Ax = (bh-xh/2) x=bh· b/2-hxI2· h13.
odnosno
_/3'2 x<-6 bx+ 3 b2 =0, 1.145, a) Ovde su povrsina i staticki momenti delova slike:

to jest x = (3± 13) bl2 = (3 - Y3) b/2 = 0,635 b, posto se drugi lkoren mora od- A = 2R2_2 R ZrrJ4 = (4 - rr) RZ/2 = 0,43 R2;
baciti, jer k s/alii'ki nemoguc.
2: At XI = 2 R2. R/2 - 2 (R2 rr/4). (R-'-4 R!3 71:) = (10 - 371:) RJ/6 = 0,097 RJ;
1.140.[ Ovde je ,povrsina A razlika povrsina trapeza i polukruga, pa L. A/y/=2 R2. R-(R2 rr/4). 4 R/3 71:-(Rz71:/4) (1 R - 4 R/3 rr)=
ce biti:
= (4 -71:) RJ{2 = 0,43 RJ,
[~a + b) hJ2- RZ rr/2]yc= !(a + b) h/l .(a + 2 b) hl3 (a + b)-I pa SD koordinate tezista:
- RZ1t/2· 4R/3 rrJ = 2 bJ /3- bJ /I2 = 7 b3/I2, Xc = (l 0- 371:) RI02 - 371:) = 0,23 R; Yc=R.
pa je
Yc= 14 b/3 (12 -71:) = b/l ,89 = 0,53 b. b) VxfVy = Yc/xc = (12- 371:)/(10 - 3 rr) = 2,58/0,58 = 4,44.
1.146. a) Ovde su povrsina srafirane slike i staticki momenti:
1.141.: Teiiste se nalazi na osi simetrije (Oy-osi), pa je
A = (2 R)z71:/4_ R2 rr/2 = R2 rr /2 = 1,57 R2;
AYe = (R2 rr/2 - R2 71:/4) Yc = (RZ 71:/4) Yc= 2 RJ/3 - RJ 71:/8 = (16 - 3 rr) RJ/14,
L. A j x;=(R271:).4. 2R/371:-(R271:/2)R=(16-371:) RJ/6= 1,097 Rl;
odakle je:
Yc = (16- 3rr) R/671: = 0,35 R. 2: A i Yi=(Rz71:). 4· 2 R/371:-(R271:/1). 4 R/371:= 2 RJ,
Prem~ drugoj Guldinovoj teoremi bice: pa su koordinate tezista:

v" = 21t 2: A/Yi= 2 rr (16- 371:) R J/24 = 1,73 R3. Xc= (16 - 371:) R/371: = 0,69 R; Yc= 4 R/rr=0,636 R.
1.142. SJiku cemo podeliti na slike cija teiista znamo lako da odre- b) Odnos zapremina je:
dimo, pa c~mo [acun najlakse sprovesti tabelarno: V)Vy = Yc/xc= 12/(16 _ 3 IT) = 12/6,58 = 1,82.:

i 'I Ai! Xj y, A/XI Aiy, 1.147. Zapremine SU u odnosu:

J6R' 4R R 64 R' 16 R' Vx/Vy = L. AiY;!L. Ai Xi = (136 - 9 1t)/2(38- 9 rr) = 107,74/19,48 = 5,53,
2 -R'f 8 R/3 IT 2 R-8 R/3 1< -8 R'/3 -2R'rr+8R'/3 jer su staticki momenti:
3
4
I-R'i
- R' 1t'
8 R/3
8 R-8R13 IT
5 R/3
8 R/31t
-8 R'/3
-8R'IT+8R'/3
-5 R'/3
-8 R'/3
:E A,Xt=2 RZ. 2R/3 + 8 R2.R-(R271:/2). (2 R- 4 R/3rr)-R271: (2 R- 8 R/3rr) =
=(38-9rr)RJ/3;
1z tablice sledi:
:E AI YI = 2 R2. 14 R/3 + 8 RZ. 2R-(R2 rr/2). 3 R-R2 1t. 8 R/3 1t= (136- 9 rr) RJ/6.
Xc= 8 (23-h) R/3(l5-2rr) .,4,15 R;
1.148. Sraiirana povrsina je razlika trougJa OBO' i kruznog isecka OAB,
Yc= (43 - 671:) RI3 (15 -2rr) = 0,92 R; poluprecnika O'A = 0' B = R, sredisnjeg ugJa t:t. = rr/3, jer je cos t:t. = R/2 R = 1/2.
Vx = 2 rr (43 - 671:) RJ/3 = 50,55 R3. Visina trougla je SB = R 13/2, pa je zapremina

1.143., Prema drugoj Guldinovoj teoremi bice: Vy = 271: 2: AI Xt = 2rr [(9 RI2). (R 13/2.2). (R {X/6) - (R2 71:/6)· (2 R/71:)' 1/2}= I
Vy = 2 rr 2: Ai XI = 2 rr [4 . 2· 1 + (2·2/2) . (2 + 2 + 4)/3 + 4·4·2- =2rr (27/48 -1/6) RJ = 19 IT R3/24 = 69,12 cml,
jer je
- J2. rr/2 . (4. 1/3 rr) - (16 rr/4) .(4 - 16/3 71:)] = 2 rr (66 - 16 rr) = 315,51 cm J Xz = Sz sin (aj2) ~ 2 R sin 2 (aI2) / (3 t:t./2) = R/rr.
188 189

1.149. Srafirana povrSina sastoji se iz pravougaonika i trougla umanje- d) Prerna drugoj Guldinovoj teoremi, zapremina ie:
nog za kruzni isecak. Prema drugoj Guldinovoj teoremi, zapremina ce biti: V = 2 n L Ai Yi = 2n (12 - 2 n) R3 = 34,92 R3 = 2 235 CJll\

V"~ V, = 21' LA; X;~' 21' [ab. a/2 +(a 2

etga). a/6- 1.151. Uzecemo tacku 0 u sredistu os nove konusa, onda ie, VZc=L ViZ i ,
pa su:
- (R2 (12) ·12 R sin ~)I (3 (1./2)· sin ~ = 21' [a 2 b/2 + (aJ ctg (1.)/6-
1 v= 6 R3 n - 2 R3 n /3 - 2 R3 re/3 = 14 R3 n /3 ;
\ 2 2 J
L V j z,=6R3 n ·3 R-(2 R3 n /3).(2 R/4)-(2R3nI3).(6R-3 R/8)~ 167 R4 n j12;
- (2 R3 sin 2 (1./2)13] = 535 dm 3 •
zc= 167 R/56=2,9? R,d R.
1.150. a) Racun sproyodimo tabelarno:
1.152. Uzecerno tacku 0 u vrhu konusa, onda su:

_ _! __L_i_~._--,-_ _Y_i_ - , -_ _L_iX_i_-,-_Li YI V=R2 1' • 4R/3-2 R3 n /3 =2 R3 n /3; L Vj z/=(4 R3 n /3). (3.4 Rj4)-

Rrr 4 R/",
-(2 R3n13) (4 R- 3 R18) = 19 R4 n112; pa je zc=19R/8=2,375R.
2R-41;/" II 4R' (2 n-4) R'

2 2R 3R 2R 6 R' 4R' 1.153. Uzrnirno tacku 0 u sredistu osnove konusa, onda' su:
3 R 3R 3 R/2 3R' 3 R'12
V =2 R3 n /3 + 2 R3 n !3 =4 R3 n /3; LVi Zi = (2 R3 n j3) (3 R- 3 Rj8) + (2 R3 n /3)·
4 2R 5R R lOR' 2R'
5 R rr/2 6R+2 R/rr 2 R/" (31<+ 1) R' R'
.(2Rj4)=7 R4 n/4+R4 n /3=25R4 n /12, Ie ie zc=25R/l 6 L J ,56R.
1.154. Qvde su:
}z tabliee sledi:

L=(lO 13rt)R/2; L L;Yi =(9 + 4n) R2/2;

v = 2 R3 nl3 - 2 (2 (3 n/3) = R3nl2 ;

LV, Zj = (2 R3 rr/3) . (3 R18) - 2 (2 ,3 rt/3) (3 r/8) = R4 1'J4 _,4 nl2 =7 R4 n132,

Xc= (48 + 6 rr) RI(lO + 3 n) = 3,49 R = 13,96 ern; Yc = (9 + 4 TI) R/ (10+ 3n:) = .
= I,ll R=4,44cm.
pa je
Zc= 7 R/16 = 3,5 CIll.
b) Prerna prvoj GuJdinovoj teorerni, povrsina omotaca obrtnog tela bice:
1.155. Iz momentne jednacine za tacku 0 sledi:
S =S,= 2 n L. L;Yi = (9 + 4n) n R2= 67,70 R2= I 083 crn 2 •
L Mo = L. VI ii = (R2 n H/3) . (H/4) - (2 R3 Te/3) . (3 R18) = 0; H=Rl!3·
e} Racun sprovodimo tabelarno:
1.156. Iz momentne jednacine za leziste (C) sledi:
~l-'~- .--I-;'--1 L Mc= (2 R3 ../3) (y - 3 RI8)- (R 2n YI3). (3 y/4) = 0;'

I 4 R' R -1 R 4R' 4R'

3y2-8Ry+3R2=O; y=(4±V7)R/3, ali je y=(4-V'7)RI3=O,45R.

2 -R'T( 8R/3rr 1 2 R-8 R/3 rr -8 R'/3 -(6 rr-8) R'/3 1.157, Zbog simetrije tela tdiste mora bili na Oz-osi, p~ je:
4 R' 3 R I R 12R' 4R'
R/2 lOR' R'
I : 2:: rr/4 ::+4Rlh I 4 R/3 1< (9"+2)R'/6 R'/3
=(2R3 n /3) . (3R/8)-(4 r3 n/3) (r}=R4rr/6, pa je zc=,R/3.
1.158. Zapremina zarubljenog tetraedra jednaka je raziici zapremine
pa su: punog tetraedra (VI)' osnove jednakostranicnog trougj-arp6VJsine A:= Al = a2 1·f3/4,
A=(40-3n)R2/4; visine h = a V3/2, visine HI = H = [a 2 - (2 h/3Yl I12 = a V6/3, i odsec\,!nog tetraedra,
zapremine Vz • Presek paralelan osnovj tetraedra takode je jednakostranicni
xc=2(142+9 .. )Rj3 (40-3n)=14,84cm; trougao (slika), stranice b = all, povrsine A 2 ;., b 2 V3/4 = a 2 1/3/16 = A 14. Visina
Yc= 4 (12 - 2 rr) R/(40 - 3 n) = 2,99 cm. odsecenog tetraedra je Hz = H12.
190 191

lz momentne jednacine za tacku
o (le.ziste osnove tetraedra) sJedi:
VZc=1: VIZ;; V=(AH/3-A 2 HJ3)=
=(AH/3-AH/4.2.3)=7 AH/24;
c) Telo cerno podeliti na manja tela Cija tezista mozerno lako odrediti.
valjak (1), konus(2) vi sine H2 =8R, konus (3) vi sine H3=4R, poluloptu (4),
polutorus (5) i poluloptu (6) poluprecnika 2 R.
Zapreminu polutorusa odredujemo prema drugoj GuJdinovoj teorerni:

1: Vi Zj= (AHJ3) (HJ4) -(A2 H z/3) (H-

- 3 H z/4) = AH2/12 - 5 AH2124. 8 = Tezis(e polutorusa nalazi se na osi Oz, u srednjoj ravni polutorusa.
= II AH 2/24. 8, Racun dalje sprovodimo tabelarno:

pa je koordinata tdista,:
I
~

i 2 3 4 5
Zc = (11 AHz/24. 8) / (7 AH /24) = I 1

= 11 H/56=O,196
Vi 124 R'rr 32 R' rr/3 -4R'rr/3 -2 R' rtf3 I -(61t-4) R' rr/3 -16:'rr/3
1

I "I 3R
8R
I llR IOR-3RI8 5R 3 R/4
iznad osnove telraedra. Kod punog Vi Zj I 72 R'rr 256 R' rr/3 I -44R'rr/3 -77 R'n/121-(30,,-20)R4 rc /3 -4 R' 1t
tetraedra teziste je na visini tetraedra
na razdaljini H/4 od osnove. Kod ovog Iz tablke sledi:
zarubljenog tetraedra leziste se spustil? v~ L Vj = (86 - 6 IT) R3 TC13; L VI Zi ~ (I 711- 120 TC) R41<jI2;
, Slika 1.158. za dubinu 0,054 H.
zc= (1711 -1207t)R/8 (43 - 31t) = 4,96R.
1.159. a) Sliku cemo podeliti na pravougaonik (I), iva trougla (2) i (3),
1.160. a) Srafiranu povrsinu (sJi-
osnovica 2 R j R, visina 8 R i 4 R, kvadranta kruga (4), polukruga (5) i ku) podelicemo na pet jednostavnijib
kvadranta kruga (6). slika: troug/ove (I) i (2), pravougaonik
Racun sprovodimo tabelarno: (3), kvadrant kruga (4) i polukrug (5),
kao sto je pokazano na slici.
y
Xj Y; AiXj A/y/ Racun cemo sprovesti tabelarno: Slika 1.160.

2 8R 1 26R/3
R
2 R/3
36R'
208R'/3
12R'
16 R'/3
-I Ai
I Xj Yj AjXi
-----
A1Yj
.
,

-6&R 133
-2R" 34 R/3 Ri3 -2 R'/3 4 R' 4R/3 2R/3 16R'/3 8 R'/3
4 -R'.rr/4 (30 rr-4) R/3 rr 4 R/3 -05rr-2) R'/6 -R'f3 2 -R' 8R/3 R/3 -SR'/3 -R'/3
5 -R'.1t/2 5R (6 rr-4)/3 IT -5R'rr/2 -(6rr-4)R'/6 3 3 R' 7R/2 R/2 21 R'/2 3 R'/2
6 -R'.rr 8 R/3rr S R/3rr -SR'/3 -8 R'/3 4 R'rr/4 (15 rc + 4) RI3 rr 4 R/3 rr (15rr+4)R'/I2 R'/3
R'rr/2 3R (3rr+4)R/3rr 3 R' 1</2 (3rr + 4) R'/6
Ie su:
A=(72-7TC)R2/4; 1: Ai Xi = (682 - 30 TC) R3/6; pa su

Xc= 2 (682-30TC) R/3( 72-71<)= 7,84R;

Yc = 2 (86 - 61t) R/3 (72 -71t) = 0,90 R.

Xc = (54 + II TC) Rj(24 + 3 IT) ; Yc=2(29 +3TC) R/3 (24+3 'It).
b) Po drugoj Guldinovoj teoremi, zapremina obrtnog tela je:
b) Telo cemo podeliti na sest jednostavnijih tela: konus (1), konus (2)
valjak (3). polutofus (4), valjak (5) i poluloptu (6).
192

Racun cemo sprovesti tabelarno: 1.163. Oznacimo sa I-'-! = !LOA i sa 1-'-2 = floE koef;cijcnte lrt nja poda
zida, onda jednacine za ravnoteiu daju:
i
I 1
I -
2
I L 3 4
I 5
I ~-~I
VI 16R'rr/3 -2 R'rr/3 2R'rrl 2rr (R'rr/2)(R+4 R/3rt) I R'1t I 2 R'n13
zi R 5 RI2 I 3R 3R 9 R/2 I 43 R/8 Ie su:
VIz/ 16R'rr:13 -5 R'rr:/3 6R'1t (4+3rr:)J('rr: i9R'1t/2 43 R'rr:112
tg <P = 2 fL! FA I(2 FA - G);
Iz ovih odnosa dobijamo: FA = G 1(1 + fL! fLz); tgcp= J; <P = 45°,
v= (29 + 3 n) R3 1t/3 = 38,J 9 R3;
l.164. Otpor dodirne tacke A je kos, a na mestu dodira C upravan
Zc = 9 (29 + 4TC) RI4 (29 + 3 n) = 10,39 R14,27 = 2,44 R. na stap AB, te je Fc=Fn. U odnosu na triedar Axy bice:

D) TRENJE
L. MA = Fc' c- (GIcos <p)/2 = 0; c sin '1'= h = 1/2,
te su;
1.161. Usvojicemo u (distu tela triedar Cxy takav da se osa Cx pok-
lapa sa strmorn ravni, a. da je osa Cy upravna na ravan, onda jednacine za FA = (Gt sin z <p cos <p )/21-'-0 II;
ravnoteZU daju sistem jednacina·:
. ~"go = 'sin 2 <Po cos 'l'0/(2 h-I sin <Po cos z CPo) = 3 (8 + \13)/61 = 0,486 .
P" "-
(~~~) Oznacimo sa F= silu u uZetu, a sa i" 1" nonmilnu kompollentu
gde je FI). = flo Fn otpor trenja strme hrapave ravni, a Fn normalni otpor. otpora zlda, onda su jednacine za ravnotezu valjka:
Koeficijent flo je koeficijent statickog trenja ("trenja pri rnirovanju"). On iz-
nosi flo = tg Po' gde je Po ugao tr.enja. L. Xi=Fn- Fsin <p= 0;
lz druge jednacine dobijamo otpor - trenja:
te su:
F". = flo Fn = 1-'-0 (G cos ~-Fsiu(3),
pa iz prve jednacine sledi da je potreban uslov za ravnotezu: F~= FlfLo;

(.l
F cos!-,+F" :;"GslIl~, • •
to Jest F:;"
SIn~-fLocos~ GJIIlIIIJ!
-IX-r)
G. 0
pa koeficijent trenja mora da bude flo:;" L
cos (3 -1-'-0 sin (3 cos «(3 + Po) 1.166. Oznacimo sa F
pritisak gomjeg poluvaljka na donje, onda iz
1.162. Teret F se prenosi preko kotura K i dejstvuje na kraJ B sta- usJova za ravnoteZu gornjeg poluvaJjka sledi 2 Fcos <p= G, Ie je f= G/2 cos <p,
~

pa AB. Napadna linija sile F

gradi sa podom (horizontal om) ugao p. Usvo- gde je <p ugao izmedu centralne razdaljine 0 1.02 sa vertikalom. Ako je Fn
jimo u tacki A triedar Axy, onda su jednacine za ravnoteZu: normalni otpor poda, onda jednacine za ravnoteiu jednog donjeg poluvaljka
daju:

L. Yj=Fn-G-Fcoscp=O;
L. Mp=FA lcos IX + flo FA 1sin <1..-(Glcos <1..)/2 = 0;
Ie su te su:
2FA(1+fLok)=G, gde je k=tg~,
Fn=G+Fcosrp=G+ G/2= ~gJ1; tg <p = [io F~/(Fn - G) = 3 [io·
tg (3 = (G -FA)/fLo FA = 2k + (11!Lo) = (I + 2k fLoWo;
Iz simetrije sledi da je
F =!Lo FAlcos (3 = 1-'-0 FA (~,Ug? 13)112= G VfL/ + (l + 2!Lo kY/2 (l + I-'-ok);
x/2+R=2Rsin<p, to jesl X=2R(2Sin<p-I)=2'R(-i_ 6\Lo 2~- I).
F= G V247,73/20. 1,115 = (16 G/20) V(1- 0,032)/l,lIS",,69,S2 kg. ..-._._~ I· 1+9fLo.

13 Zbirka zadatnka i.z mehilnikc: I

,:
194 195

1.167, Zbog simctrije hvataljkc i aksijalnog opterecenja teretom (G), kotura je sila F vucna, dok je vuceni dec onaj 0 kome je obesen teret G2 ,
lako sc uo~ava da vucna sila u laneu iznosi takode F,= G. U polugama OA Prema Ojlerovim obraseima bice:
i 0 A' javice se sile F;',
koje zbog
simetrije hvataljke moraju biti jednake.
Isle tolike sile, samo suprotnog smera, jer je ugao obuhvatanja 0 = 3 n/2, Logaritmovanjem dobijamo:
dejstvuju na kolenastu polugu ABC, od-
nosno A'B'C. Prema tome, izjednacine 3nfLo= In (G,/GJ = In ]0, te Je fLo = (In 10)/371:= 2,3026/9,4248 = 0,24.
ravnotde zgloba 0 sledi:
B' F;, 2: Y, = G-2F,' cos IX = O.
1.170. Zamisrmo da smo prekinuli uzad kocnice i njihove uticaje za-
menimo silaina F, i F2 gde je F J vuena; tada iz ravnotde kotura i poluge
te je, F,' = - Fl = GI2 cos IX.
dobijamo:
Otpor dodirne ravni je 3 • a ot- F
por trenja F" = fL F3" Stoga iz momen- pa su:
tne jednaCine za tacku B dobijamo:

2: Ms = FJ3 cos (~- C() - F,I3 sin (~-'y)­

Kako je O=37t/2,ondajefLof:l=97t/20=1,413, pa je e 1,41J=4,108, te je koc-
Slika l.l67,
- (G1 3 cos (3)/ 2 = o. na sila G= 100.1/4.(1 +4,108)/(4,108- J)=25· 1,64=41 kg,

pa je, S obzirom na prethodnu jednaeinu, pritisak papuee:

F3' = - F3 = G sin ~ sin (1.12 cos (I. sin (~- y).

E) GRAFOSTATIKA
Silu u zatezi BB' odredujemo iz momentnc jednacine za tacku C:

1.171. a) Otpor oslonca A je kos, pa jednacine ravnoteZe daju:

Uslov zahvatanja (ereta papucama je

• sin (f3-y)
fL F3?- G12, to jest ~?-G/2 fL, odnosno 19 (I.?- - - - - .
fL sin [3
1.168" Iz, jcdnacina ravnoteze kotura i poluge sledi:

2: M 0 = F, a + F2 b - Gc = O.
"
gde su F, i, F2 sile lJ uzad:ma, Prcma Ojleru, F, je vucna sila, pa iz treee Otpor Z A dob:jen je sa negativnim predznakom, sto znaCi da je nega-
jednaCine d'obijamo: tivan, to jest suprotnog smera od pretpostavljenog. Druga dva otpora dobijena
Sll sa pozitivnim predzllakom, sto znaci da su im smerovi praviJno pretpo-
stavljenj,
pa su:
F, = Gce"'''/(ael'o'' + b); Pomocu plana sila i veriznog poligona odredelli su otpori oslonaca.

Da bi' otpor zgloba bio jednak nuli, iz druge jednacine mora da bude: Posto otporu FA znamo sarno napadnu tacku, prva strana nriznog poligona
mora da prode kroz nepokretno JeZiste (A). Zavrsna strana veriznog poligona
to jest c= (ae""''' + b)/(e""" + I). je prava J-II (5), pa je zrak 5 u pJanu sila kojim razlazemo rezultantu tereta
vt:- -+ d v-+
obesen teret G, je vueni, a siJa F u hori- (F,) na dye komponente, po uslovom da bude ravnoteza, FE = lIF' gS,
-+
",,,cpr,,... '" dela za kotur (Ta, Medutim, kod drugog FA=lIF,Sa,

13'
 196

StatiCki dijagrami napadnog momenta, transyerzalne i aksijalne sile

r aCftani su u nayedenim razmerama, jer su pojedine vrednosti momenta c) Za z~3m bice F],= -I t;

Ove se vrednosti slaiu sa vrednostima IZ

M(b ~~7· 4-2.6-7·2 =2 tm; 1.172. a) Otpori Fc i FD sekundarnog nosaca dejstvuju na gJavni no-
d ' sac kao opterecenja, pa jednacine r3YIloteie daju:
M(E)=3·4+2.2+ 1.6-4.4=6tm (skok u momentu zbog sprega~4tm);
nosae C-D-K nasal" A- B-E
M (~) = I . 2 - 2· I = O.
I: Y;""Fc !FD-6-3-3=O; 2: Yj=.FA+Fs-Fc-FD+3=O;
'S M D = F c ' 6 - 6 ' 4 - 3 . 2 + 3 ' 2 = 0 ; .z:: MB=FA' 6-Fc,4+ FD , 2-3, 4=0;
2F
pa su FD =8t; Fa = 7 1.
~ -----1
/ I Otpori oslonaca mogu se graficki odrediti skupno za oba nosaca, pa i naertati
, I
I sarno jedan dijagram momenata, Poligon sila abed pripada sekundarnom nosacu,
I kao i virizni poligon 1 -- 2 - 3 - 4 - s', Poligon sila abcde i verizni poligon 1 -s' ,-
F..l - 4 - 5 - s" -- 5' - 4' - s pripadaju glavnom nosacu. Dakle, beli dijagram
I
I momenata pripada sekundarnom, a ,(ackasti glavnom nosacu, i Razmera za
I
I momentni dijagram je uM= UL' UFo H= Im!1 em· I mIl,S em; Scm =.10/3 (tm/em),
I
Dijagrami transverzalne site nacrtani su za svaki nosac posebno,

tiL = l,~;m
UF"'~
11M == ~;;
9

H~4cm

2
,
'mrlTTTiTiTfu.wi.J.W~TTm7OITrT1TIT<inTTNTilTrmrrflli~TTT1l 02

f"'~""'!'
F,- fe-D)
Slika U7l.
'111110011111,
U polju A-S bite M=7z-'2(2-t-z)_qz2/2=0 za zo2-10zo+8=0, to
jest za Zo = S ± Vi7::S'±4,12 = 0,88 m, posto je prvi koren OYe kvadratne
11'1I1'1I1I!\IIIII~lllll8
jednacine statii!ki nemaguc.
b) Transverzalna sila r moment saYijanja u preseku p-p bite:

FT~ 7 -2- 3-qz=2 -z=1;(z); Mf~ M(z) = 7 z-2 (2 +z)- 3 (z-2)_ qz 2/2 =

q=lt/rn.
stika 1.172.
 199
198
b) Momenti u pojedinim presecima glavnog nosaca jesu:
b) U preseku p-p bite:
r za sekundarni nosac FT =4-6= -2t; M = 4 z - 6 (z ~ 2) = 12 - 2 z: . MiA) = -2 tm; M~H) = 4,5 .}-2·2 = 0,5 tm; M:C)=4,5. 2-2· 3 + 1· ! "'" 4 tm;

2° za glavni nosac Fr=2-4= -2t; M=2 (2+ z)-4 z=4-2 z. M: D )=4,5. 5 + 1·4-2· 6-2· 3= 8,5tm; MfK)=4,5. 2-2·1-1.1 =6tin;

c) Za z=3m bi6e: M7B) = - 1 tm;

iO,FT=-2t; M=6 tm; 2° FT = -2 t; M= -2tm. c) U preseku D transverzalna sila prelazi jz pozitivne u negativnu vred-
n.ost, pa je u tom preseku moment savijanja najve6i i iznosi M max = 4,5 . 3-
1.173. a) Jednacine ravnoleze daju:
-2·2-1=8,5 tm.
a) za sekuhdarni nosac b) za glavni nosac
1.174. a) Jednacine ravnoteze daju:
.E Y/=Fc +FD -6=0; .E Yi=FA +FB -2-Fc -FD + 1-2+ 1-1 =0;
.EZj=ZB-F=O;
.E M D = Fc' 3-6·1 =0; .E Ms= FA . 8 + I· 7-2· 9-Fc ·6-FD ·3 -2·1-
-1·1+1·2=0,
pa su otpori osIonaca:
FA =4,5t; F.8=4,5 t; Fc=2t; b) Momenti u pojedinim prest;cima su:
M: A
)= -2 ·2-2·1 = -6 tm; M~D)= 9·2-2·4-4·2=2 tm;
M1E)=5. 2 +2· ! -4·2=4 tm;
E

Staticki dijagrami nacrtani Sll II naznacenim razmerama.

H
UN = /::::
0, 0,

Slika !.l74.
200 20J

Deo grede B- P izlozen je dejstvu aksijalnih pritisnih sila. Ako uporedimo vrednosti za Fn iz i seste jednacine, dobicemo:
c) FT = -5+q(2+z)= -3+z; M=5z+2-q(z+2Y/2=3z-z 2/2. Fn= G/2. tg<p= 2 G sin fJ/coso/=4 G
Za z=lm bice FT =-2t; M=3·-1/2=5/2=2,5tm. Stoga su:
d) Ekstremne vrednosti momenata su na osloncima A B u polju sin<p=3 V'i/8; tg<p=3V'i=3.
DE, pa je Mmax=-6tm na osloncu A.
Fn= 3 G V'i12 = 60 V7' = 159 kg;
Moment je jednak nuli u polju AD, te je:
YA = -235/2",,-118kg;
M=9z-2(z+2)-q(z+2)2/2=0, to jest z02-10zo+ 12=0, pa je
Staticki dijagrami prikazani su na slic:i.
zo=5±lm=5-3,61=1,39m od oslonca A.
1.175. Jednacine za ravnotezu jesu:
~t
:'/~
. y. :
: 4 :
2:Yi =YA -q·!=O;

~
2:M A = -']1[A+2.j + 1/2.)·)/2+ 1·2=0;
Staticki dijagrami prikazani su na slici. ~
Fr UllIrn-.
1-1 IIIIITIEilll
Fa., IT!lillI] M Pr

~~
~§ I! I, 111!\ \!!!! \1) \ \ j j!! ID
F e
Slika 1.176. Slika U77.

1.177. a) Iz jednaCina za ravnotezu dobijamo:

2:Xi = -FcosC(+FBsinC(=O;
SJika 1.175.
2: MB=FA leos O-G ·1/2. cos 6=0,
pa su:
1.176. Zbog CE=AE=I/2 trougao ACE je jednakokraki, pa je ugao
FA = G/2= 30 kg;
~ ACE=<p, le je AC=x=!coscp. OznaCimo sa ~ uzajamni pritisak greda F=(Gsiurx)/2=G/4= 15kg;
na mestu oslanjanja C, onda jednacine za ravnotezu daju: F
FH =G/2. cos C(= G V3/4= 26 kg.
greda AB b) Staticki dijagrami prika-
2: Xi= X A -Fncos<p=O; zani su na slici.
l: MA = Fn' x-G ·1/2. sin<p=O; 1.178. lednaCine ravuotde
greda CED daju:
2: Xi= X E + Fn coscp= 0; l:Xi =XA +2F=0;

l: ME = Fn ·x/2 -F· 1/2 . sin Il= 0, l: Y i = YA-F=O; 4

l: M A = '-IJTI A -2F.R-F·2R=O, Slika 1.178.
202 203

pa SU otpori uklestenja: 1.180. Jednacine za ravnotezu bite:

X1=-Jtt~); YA = 1/2 t; Z; Y j = FA + Fc-G -2F -F=O;
Staticki dijagrami prikazani su na slid. Z; M A = Fc' 2//3 -F(l+ r) -Glf2- 2 Fl/3 = 0,
U preseku p- p moment iZTIosi: pa su
Mf = M = -FR (I-cos<p); Fc= (400 + 360 + 200)/2 =480 kg; FA = 240 + 300-480 = 60 kg.
1.179. Ovde je tg <X = 4/3, pa su sin <X = 4/5, cos <X = 3/5. Momenti u pojedinim presecima bite:
lednacine ravnoteze daju:
Z; X j = XA + Fu cos <X = 0;
Staticki dijagrami prikazani su na slici.

te dobijamo: 1.181. a) Jednacinama za ravnotez.u dodacemo naknadni uslov da je

uapadni moment (moment savijanja) grede u zg]obu jednak uuli, te te biti:
Staticki dijagrami prikazani su na slici.

0, OJ
z·II'111111 1IIIIIil Wflll!i III illil!i IF

Slika 1.179. Slika 1.180. S lika l.J 8 1.

 204 205

pa su otpori uklestenja:

1:. M s=FA' 5-4· Fe+ 8-F-6·F-4q. 3-2 F·2 +2q. J +3F·3 +F·I =0; 'TIIs =5tm (smerc~).
Mb= FA·4+F· 7-F· 5-4 q·2- 2 F·I =0, Staticki dijagrami prikazani su na slid.
pa 5U otpori oslonaca: FA = 2 t; Zs= 1 t; Ys =7t; Fe=2t.
b) Momenti u pojedinim presecima su: M{E)=2tm; M(A)=2tm (levo
je spreg"momenta2tm), MG=O; M(e_s)=-Itm; MtK)=2.2-1.1=3tm;
M ~K) = 2 + 2 . 7 - 4 . 5 - 2 . 4 - 2 . I + 3 . 1 + 7 . 2 = 0 ; M1s) = 2 . 4 - 1 . 1 - 2, I -
- 3·3 = -4tm.
Staticki dijagrami prikazani su na slici.
c) FT=F-F+FA -qz=2-z=/2(Z); M=2+2z-Z2/2=/3(Z),
Za z=3mje F,=-It; M=8-9/2=7/2=3,5tm.

1.182. a) Otpore odreclujemo jz jednacina za ravnoteZll:

e
L Y;= FA +Fs+F-F-4 q-F=O;
L MA = 'ill" + 8Fs+ 6 F-2F-4q. 6-IOF=0;
M~ = 4 Fs + 2 F - 4 q. 2 - 6 F = 0;
0,
b) StatiCki dijagrami prikazani 5ll na slici.

c) FT=FA-F-qz= -z;

~ j~PIl1'~ml~F
Slika 1.183.

~A----G
M~z)= FA (4+z) - F(2+z) - 'TII A -

- z
P
I F
I-
Lzx-l ~z
B
-qz2/2= -z2/2,
d) Za z = 2 m bite FT = - 2 t; - qz2/2 = 9 + 3 z- 5-4-2 z-z2/2 =z-z2j2; M=I/2tm,
~ H ~ M= -2tm.

:'LL~LL-·w.u,,-,,-___~'~o, e) Za z=O je M=O, pa je 1.184. a) Rastavicemo gredu u zglobu G i uticaj zgloba zameniti silama
± G=Fa , te cemo dobiti jednacine Za ravnoteZli oba dcla:
moment u zgJobu G jeunak· HulL U
.?fIIIOOIIJl2 FT 4mmmill 2 polju BE bice napadni moment:
deo A-B-G deo G-C
Q~~~.ll-----~~mm,~·-~I~oz
M(x) =Fs'x- F(2 +x)-qx2/2 =4 x-
1:. Y j =FA +Fs -I-2-6-G=0;
$lika L 182. -4-2 x- x 2/2 =0,
to jest x 2 - 4 x + 8 = O. Ova jednacina nema realnih korena (x je imaginarno),
pa nema pres.;ka n kome je moment jednak nuli. pa su:
G= I t;
J .183. a) Jednacine za ravnoteZu sila bite:
Otpori su odredeni i graficki pomocu dva pJana sila i dva verizna po-
I: Y; = F~ +Fe-- 2-'4 +2-1 + 2= 0; 1:."MB = 11 FA - 'TIIA-IO. 2-4·6+
Iigona: I-I-2-3-4-H za deo AB i 1l-4'-5-IIJ za dec Be Oba poJa
+ 2·6 - I ·3 + 2· I + 'TIIB = 0; Mb, =3 F,,-IJTI A-2. 2=0; PI uzeta su sa istim rastojanjem H = 5 em, pa su zavrsne strane s, i Sz, a
-:l> -7---)- -7- -)0 -7-
otpori FA = Ur ga, Fe = urlg i Fe = Ur ef
206 207
b) Staticki dijagrami prikazani su na slici sa naznacen;m razmerama~ Otpori su odredeni graficki pomocu tri plana siJa sa tri verizna poli-
gona za poJja AB, BC j CD.
Staticki dijagrami prikazani su na slici.

u _--1.!rL
t~ fUT)

u ----1Dl
L - 1'scm
2
b

Fa II 2'

Bt
f Sz J:1

F,

H=Scm-

Slika 1.185.

b) U preseku p-p bice: FT =F,4+FB-2-qz=7-2-2z;

M=FA(6+z)-2(4+z)-qz2/2+FB'Z= -2+ 5Z~Z2.
Za z:02m su FT=! t; M=4tm.
Kada je z = 2,5 m, tada je FT = 0, pa je Mm " = 17/4 = 4,25 1m.
Slika 1.184.
1.186. a) lednaCine ravnoteze daju:

c) Transverzalna siJa i napadni moment Iznose: L; Z i=ZA+2=0; L; Yj = Y A -I-FB -5-1 =0;

L M A = FB • 4-1·6-5 ·2-2·2 =0,.
fj=G-q(3-z)/2= 1_(3_z)2/3, jeT je q:qo=(3-z): 3,
pa su: Fn= 5 t.
to jest
Posto je otpor oslonca A kosa sila kojoj znamo same napadnu tacku (A),
q= qoP - z~/3 = 2(3 -z)/3; M = 1· (3 -z)- q(3 - z)2/6 =0 (3 - z) - (3 -z)3/9. prva strana veriznog poligona I - 2 - 3 - 4 mora proci kroz nepokretno leZiste.
Poslednja strana (4) sece vertikalu osIonca B u tacki II, pa je prava II - A
Za z=2m bite FT =2/3t; M=8j9tm.
zavrsna strana ver;znog poligona. Zrak s koji odgovara toj strani sece vert i-
1.185~ a) lednaCine za ravnotezu sistema sila daju: kalu tereta db u tacki S, pa su otpori FA=UF'S~, F---; = UF' is.
i
b) Staticki dijagrami nacrtani su za stub AC i precagu CBD kilO stD
je pokazano na sl:ci.
i
- 2· J5 - 8,· 9 - 3 . 2 = 0; c) U preseku p - p bice:
pa su: FT = YA-qz= J -z/2= 1/2 t; M = YA ·Z+ ZA' 4-2· 2- qz 2/2=
Fc= 5 t; FD=lt. =z+8-4-Z2/4=4+z.:..Z2/4=4+ 1-1/4=5- J/4= 19/4=4,75 tm.
208 209

1.187. a) Jednacine za ravnotez.u sistema sil3-d-;;ju:

I:Zi=ZA-2.F+2F=0; I: Y;= YA+FB+F-2F+4F-Fq'~F-F=0;
:z; MA =FB · 6-2 F· 8-Fq . 4- 2 F· 3 + 4 F·2-F· 2=0;
pa su:
ZA=O; YA=-lt; ,_ FB=6t. I
Koristeci definicije statickih velicina u
pojedinim presecima, nacrtani
su staticki dijagrami okvira.
b) U polju C - D bice:
FT =-1+1-2+4-q(z-1)=3-z; pajeMmax =-I.t+l(z+2)-
zm=3,
I
-2 z+ 2·2 + 4 (z- 2)-q (z- 1)2/2= -2,5 + 3 z-z2/2= 2 tm.
\
1.188. a) Jednacine ravnotde daju:
l ,
!
I
pa su:
"LMA = 3 Fj2. 2+ 3 F- 2+ 4 q. 4 + F· 7-Fs ' 6-2 F· 4- F· 8'=0,
~ -;::: -.:: -:::::: --?- -==- ~r

b) Staticki dijagrami prikazani su na slici.

Slika 1.186.

F, H 2F
s
M Fa.,

,.
;H T';'

~
F

2F F
V'-- U

4 B
~~ -~
uu-1crn _.?.L
~ - 1crn

2Fllllllll!11 mlil IIIIII1ZF

0, O~
O'ruTI~IIIIIIIIIIIIII!I!IIIiI:mlllllllllillllllllllllll 0,

Slilca 1.188.
Slika 1.187.
14 Zbirka 2adalaka IX mchanike 1
210 21 J

c) Fr= Y.tJ-3F/2-3F-q(z-2}= -z; pa su otpori oslonaca:

M= Y A • z- ZA' 6 + F· 1-(3 F+ 3 F/2) (z-2)-q(z-2Y/2 = 6-z 2/2.
Za z=3rp biceFT = -3 t; M= J,5tm.
I

iz jednacina za ravnoteZU: FT M

.~ Y i = Y A +Fn +F-6q=0; 11"lllll1ll1lrJj~II~I~

te iznose:
;ZA=O;
~. F- 2 F + 9 F + 7 FB - 36 q = 0;
6F-18 q=O; AB= 7m;

'1.ll A = 6 1m (smer <-::J ), FB = 6 t.

IiI
2F

A ;f'

F, M
F

r
J
OJ I1lllRilllID OJ
F
F

1'1
0,
I 11m
lINc:rc,;;-

Slika 1.190.

b) Fr= YA - q (z + 2) = 1- z; za z = J je Fr= 0, to jest najveCi napadni

moment Mmax= YA·Z+'1.llA-2 F·2+Z A ·4-q (Z+2)2/2= 1 +z-z2/1= 1,5 tIn.
Slika 1.I89.

b) U preseku p-p bice: 1.191. a) Otpore oslonaca odredujemo iz jednacina za ravnotew sis-
tema sila:
~- FB-F+q(6-z)=4-2z; d
M(z) =FB (4-z)+ F(6-z)-
-q(6-zYI2=4z-z2.
' ,
c) Za z=2m bice.-J&=O i M=4tm.
pa su:
a) Jednaeine za ravnotezu daju:

b) Sile u stapovima odredicemo iz ravnoteze svakog evora, prelpostav-

L MA = FB • 6-F· 8-4q. 6+F.3-Z F· 2+®A =0; Jjajuci da su siJe u stapovima zatezne, to jest da je slap optereeen na zatezanjl?
(stoga su strelice un1!trasnjih sila usmerene jedna ka drugoj). Oznacimo unu'
, M~=FJ;.2-4q.2-F.4=O. trasnje sile sa Fui = F;, onda za pojedine cvorove dobijamo:

14'
 212 213

unutrasnjih sila u stapovima stavljene 5U kod svakog evora i onda. ~reokre­

nute kod susednog evora (sl. c). Numericke vrednosti date su u t,abhc} (s1. e).
F, ~ -1/2 t (pritisak); F2 = 4 t (zatezanje);

evor F 4 =-lt;

evor III) - F2 + Fs V2/2 + F6 = 0; F) + FsV2/2 - 6 = 0; F5 ~ 51/2 t; F6 = - 1 t;

evor IV) -oF4-Fsl'2/2+3+Fa V2/2=O; 6-F7-(Fs+F8)1!2/2~O;

F7 = 0 (neopterecen stap); Fa ~ V2 t;
evor V) -F6+ F9=0;
I
I

h)
Smerovi unutrasnjih sila po- F
6/ K T a d
kazani su na slici. Dakle, stapovi c) F
I; 4; 6 i 9 optereeeni su na pri- I
/
•
•A 4
1
8 lisak (unutrasnje siJe su zatezne), / b F c
J
a ostali na zalezallje (unutrasnje f
2--_
sile su pr~tisne). Stap 7 Ilye ople- 2F P
II
recell, ali se on mora zaddati u

----
7
konstrukciji kako bi resetka .------ F I 6
dalje bila staticki od redena, to A 3F
Slika 1.191. jest sastavljena iz trougJova. g /

1.192. a) Jednacine za ravnoteZu daju: d) Cremana (UF • 4~~ ) I) CUlmo~nn

F/
17 F
K 3F
1: ME = FA' 8:...F· 6 +F· 4-2 F·2 + F· 2 +F· 2- 3 F· 2 = 0, 12 8
pa su: ZB = 2 t; 3
1 17
Otpori su odredeni i graficki. Poslednja strana veriznog poligona (7)
povucena je kroz nepokretno Idiste (B). Prva strana (I) veriznog poligona
sece vertikalu pokretnog oslonca u tacki I, pa je 1- B zavrsna strana veriznog
poligona. POHlOCU L(aka (s) u plaHu :;jJa lll:va ra:.du:Zili n:zultaJIlu F, lerda
na komponente FA i i: tako da nastane ravnoteza. Pri tome je poznato da
je Olpor FA. venikalan. Zrak (s) sece vel'likaJu au u tacki S (u), pa su F;, = UF .gS,
-+
FA=uj-·Sa (sl. b).
c) Desno od pres~ka K - K dejstvuju
b) Za kOllstrukciju KremoninogpJana sila mora se sila 2 F = 2 t razlo- tanta odredena prema trougJu sila. Qna prolazi ;
ziti na dye paralelne komponente, na obliznje cvorove D i B. Velicine kom- napadnih linija Sila. Pravac stapa (17) sece rezultantu u tae~i S, a stapo- F;
ponenti su po I t. Obilazeci oko reselke u smeru krelanja satne kazaljke, vi 8 i 12 seku se u tacki T, pa je prava .sT Kulmanova prav1 (st. c). ~ada
nacrtan je zatvoreni poligon spoljasnjih sib (abcdefgh), pa jc Krcmonin plan je rezultanta razlozena na' dYe kompOllente 11 pravcu K i 17, a zatlm sJla u
sila (51. d) nacrtan u naznacenoj razmeri (u F = 1 t/4cm). Strclice smerova
pravcu K na komponente u pravcima 12 i 8 (s1. I).
 215

metodi za presek R - R (sl. g) posmatracemo ravnotezu dela 1.193. a) Otpor oslonC3 A pad a u pravae ~tapa AA', a otpor oslonca
R - R~ Pretpostavicemo da su sta pov j 4 7 i II pre- B je koso Jednacine ravnoteZe daju:
. 'l~ ,
z~tezanJe~,lc~uzecemo momentne tacke N, DIE koje nlSu
,:; ;;11 I: Zj=FA + Zs+ 4F-4F(2· V2/2+F -2 F=O;
pME= .2+(F-F)'t47Fu7·4=0; FU1 =0,5t (zalezanje); "L Y,= Ys-F- 3 F -4 FV2. V2/2 + 3 F- 2 F=O;
i" -':.:f ~l
"LMD=FA·4-F.2+~Fu4·r4=0; FU4 = -1,1 t (pritisak);
I: M,,=FA · 8 -F- 9 ~ 3 F· 7 + 3 F· 4-4F{2". j/2/2 .(4 + 6) + 2F- 2 + 4 F· 6 +
tM
, H =FA ·2-Fu ·21
1 , Full ·1-0-
-. Ful!= It (zaezanje.
t )
+F·2-2P:2=0,
pa su:
Ys= 7 t.

Otporisu odredeni I grafickl (51. a i b). Poslednja strana veriznog po-

ligona mora da prode kroz oslonac (B), pa je s zavrsna strana veriznog po-
ligona, a njoj odgovara zrak s u planu sila.

b) Sila 41, koja dejstvuje na stap I, razlozena je na dYe paraielne

komponente u obJiZnjimcvorovima A' i A", a sila 4 FJlI na C i D. Zatim je
nacrtan plan spoljasnfh sila abcdefghijklm j' Kremonin plan slla (sl. c). Vred-
nosti unutrasnjih sila date su u tabliei (sl. d).
c) Za presek K - K (6 - 7 - 8) odredena je rezultanta sila leva od pre-
n
z
seka pomocu plana sila j veriznog poligona (sl. e). Ona prolazi kroz presecnu
tacku prve (l) j poslednje (6) strane veriznog poligona.
Za Riterovu metodu ispitacemo ravnotezu desnog dela resetke i uzeti
momentne tacke D, E, N, te sledi:
b
"LMD=2F.4+(2F-F).4-YB·2+ZB·6+FuI0 2=O; F"Jo=-8t (prilisak);
r:/
"-
"- "LME = 2 Po 4+(2 F-F) ·2- YE • 2+ Zo· 4-Fu6' 2-F"9' 2 V2/2 =0;
C)
" "- "-
"- F"O = - I t (prilisak);
e) "-
"-
"-
.'C
~
6
e _/~ 4F i.194. Otpori oslonaca su:

A F "LMB =7 YA-9F+2F=O;

~~ Fo = 2 t.

p\ JF
5
Silu 3 F = 3 t, koja dejstvuje na stap 6, razlozicemo na dYe paralelne
F.l
r
komponente kroz obliznje cvorove C i D. Pretpostavimo da su stapovi 8-9-10

~
preseka p - p optereceni na zatezanje (to jest da su im strelice usmerene ka
preseku p-p), pa iz jednacina za ravnotezu desnog dela resetke sJedi:
3F y{i
'l- 2:Z,= --F"s-F"9V2/2..,-F,,Jo+F=0;
Slika 1.193 ..
216 217

Ie su: b) Nacrtan je Kremonin plan sila (sl. c) u naznacenoj razmeri

Fu8 = - I t (pritisak); UF= I t/2cm.

d
c) Za presek K - K primenicemo analiticku Ku]manovu metodu za levi
Cremana
J~:
deo rdetke. Pretposlavicemo da su stapovi 6 -7 - 8 toga preseka ?ptereceni na
lit = UF;Ol 2~~
zatezanje, onda su jednacine za ravnoteZu:
4 P 8 8' 12 It 9 Fa
11
; 2t
Z~ c.e
6 12
pa su:
11 It
21 2/

! '

Slika 1.194. Vrednosti su proverene i graficki (sl. d).

Za Rite~ovu metodu ispitacemo ravno!eZu 'desnog dela rdetke, uzima-
Rezultati su provereni j pomocu Kremoninog plana sila. juci momentne tacke C, B, D (sl. e), pa su jednacine za ravnote:z.u.
1.195. a) Otpori oslonaca su Z A = F = - 2 t; Y A = FE = 3 t. Otpori su
odredeni i graficki, pomocu plana sila i veriznog poligona. Prva strana verii-
nog poEgona povucena je kroz nepokretni oslonac A.
te su:
a) F F b) u _..lL
F- tem
Ks u F FUIO=2 t; Ful2 = 3 t.
t4.==3~:
1.196. Otpori oslonaca su ZA,=6t; YA = -Fs= 121.
15
Kremonin plan sila prikazan je na sEci.

K
2
/'

3 d) Cu/mann
, b F e
..... /
/
/
UF=)/m

I y. b
M~/ 8

e) Riller
a.g

C to D 14 F

c) Cremana z.
F
uf =:#rn
10 F
14
Slika 1.195, SJika 1.196.
 219

a) Otpore c odredujemo iz jednacina za ravnotezu Ger- Otpori su odredeni graficki pomocu dva plana sila dva verizna po-
berovog nosaca: ligona (sl. b).

2m
aJ b) 11

~~'G
Ui "'" 3cm Ut= = 1em

F a
2 5, " . /___.-:::' , 8 !
pa 5U: , ) - 5 7, \ g I 12
I
Otp~ri 511 odredeni i graficki pomocu plana sila 1 veriznog poligona
dYe zavrsne strane Sl j S2 za svako polje (AB i BC).

aJ {it:::: 3~: . F
! r.
<..
/2
A
F
..oL- --'
- 6
KR
Yl r~
B
"
~ \
B'~
G~,\,,,
I

\s],
C

II;:;,.
)'
J'
\..-.- --- P,
./ /S~/\~2

\~/4
\
\
:) Cremana

12
UF =0 I:: / []['
\

.-
;/ I ,Fa
II
10

/ 8 F
b F b
~
" ,
V . d) Cutmann
7

f 4 U; = 1:~

/y'2/
6
F
A
F
IF.
c} Cremana
2' '
~.
// t\\ d.-
·F

u~=: 3c:n /
: I ~o

~
g'

~- \\
Slika 1.198.
i'
: ~-8-~-//H 11 /
b) Nacrtan je i Kremonin plan sila (s1. c).
c) Prema Kulmanu, za levi dec resetke bice:

~~!Y'
4
1: Z/= 5- 5 + Fu4 +FU5 cos 0:+ FU6 = 0;
2 a.c,e
1: Mn= -5 ·2+ 7·5- 5 .3-Fu6 ·2=0,
Slika 1.197.
pa su, zbog tg (f. = 2/3, cos 0: = 3 ]fi3/13, sin 0: = 2 ml13, sile 11 stapovima:
b) Krcmonin plan siJa nacrtan je 11 naznacenoj razmeri (51. c).
FU4= -2 t; FU5=-13t;
1.198. a) JednilCine ravnoteie daju: Prema Riteru, za levi deo rcsctke takode je:

1: MA = 5· 2- S·2-FuB • 2-Fu7 ' 5 =0; Fu 7= 2 t (zatezanje);

1: M B = 7 . 5 - 5 . 2 - 5 . 3 + Fu g • 2 = 0 ; Fus= -5t (pritisak);

pa su
Fc=lOt. 1: MD = - 5·2 + 7·5 - 5·3 - Fu6 • 2 = 0; FU6 = 5 t (zatezanje).
22il 221

1.199. ledriacine ravnoteze su: Ostale vrednosti pokazane su na slici. Silu F, na stapu (J), 3 F na stapu (4)
l: Y i = Y A +FB+ Fc- 3 F-F-F-2F-F-F=O; 2 ji na stapu (12) raz!ozicemo na obliznje cvorove, pa onda pacrtati Kre-
monin plan sila.
F, =5 Fj2;
1.200. Jednacine ravnoteze daju:
l: Mc= YA ·12+FB· 7 +F, ·2-3 F·l1-F·IO-F· 9-3 F·2=O;
l: Zi=ZC-2 F =0;
pa su:
FB = lOt;
M~=FA' 6 +FB· 2-F· 8-F· 6-3 F· 4- F· 2 =0, i
2F
8

2F 16 C\J

~F 15

F 2F

I
">
l
IF
"--;!,-,-,=- ZA
2 2
Fe

C
I) 16 9 8

71·
A" _.
/
r;,
b tF. e !-F, d
Cremona
IS

2F
1<"-_--=_-+---110 . 'j
\0
UF= t;!
I
6
8

9 _1
r,
13
F.'r R
b)
d)
8

c)
1 Z 3 " 5 6 7 8 9 10 il 12 il 14 15 10 17 18 19 20 21 22
Cu/mann + If! I 0 12 4 5J5 4 4 8 G a 8
u~""1:~ 7
f 2 a I 4 4 5,6 4 5.6 a 15 o· ~5
16 2F
Stika 1.200.
h

Slika 1.199. te su: Yc= -4t; 8 t;

222

KrEIDOnin plan prikazan je. na slici za ceo nosac.

Poht'aj napadne linije rezultante sila levo od preseka K - K mozemo
odrediti racunom prema momentnom pravilu:

FA z- Fez +2) - Fz+ 3 F(2-z) = 2 z-z-z- 2 + 6- 3 z =

=4-3z=O; z=4/3,
illereno od osionca A.
VeliCi.na rezllitante je F~ = 2 - 1- 1 - 3 = - 3 t.
Prem~ Riteru bice:
2:: M 8 = 2·4 - I ·6- I ·4- 3·2 + F. lO • 2 = 0 ; II. KINEMA TIKA
L MD = 2·4 - 1 ·6- I . 4 - 3·2 - F. 6 • 2 = 0;

L M G = 2·6 - 1 . 8 - I ·6 - 3 ·4- 1 ·2+ 8· 2 - F. 9.2 - F. B' 2 = 0 ,

Ie su: A) KRETANJE TACKE
F•• = -4t; Fu9= -4t; Fu!O = 4 t.

2.1. lz zakona puta diferenciranjem dobijamo brzinu ubrzanje,

te su:
'\-
s=2t+4t 2 ; v=2+8t; a= ~ m/sec.

U trenlltku t= I sec bice s= 6 m; V= 10 m/sec; a= 8 m/sec 2 •

Kako su predeni putevi u vremenima 1=4 sec i t=6 sec: s.=8+64=
= 72 m/sec, S6 = 12 + 144 = 156 m, i vremenski razmak Ll t = 2 sec, to je
prosecna brzina kretanja V,= (S6 - s.) / Lli = (156 -72) /2= 42 m/sec. Tu br-
zinu mozemo odrediti i kao aritmeticku sredinu brzina u tim trenllcima.
Posto su brzine v4 = 34 m/sec, Vii = 50 m/sec, to je Vs = (34 + 50) /2 = 84{2 =
= 42 m/sec.
2.2. Kinematicke jednacine ovog pravolinijskog jednako usporenog
kretanja jesu:
s=2+4t-t 2 ; v=4-2t;. a= -2 m/sec 2 •

Tacka se zaustavlja u trenutku kada je v=O, to jest uvremenu t=tk=

= 2 sec, presavsi put sma> = 2 + 8 - 4 = 6 m.
2.3. Kinematicke jednacine kretanja jesu:

Pocetna brzi na je Vo = 10m/sec. Jz uslova a = 0 sledi t = I sec, pa je na j-

manja brzin.a Vmin = 7 m/sec.
U trenutku t=3sec bice s=31 m; v=19 m/sec; a=I2 m/secz.
2.4. Eliminisanjem vremena t iz jednacina kretanja dobija se putanja
(Iinija putanje). Kako je iz jednacina (2=(4-x)/2=2yJ3, Iinija putanje (i.
trajektorija) jeste p,aya iinija jednac:ne 3 x + 4 Y - J2~, O. odnoSl1o xJ4 + y/3 = I.
224
225

Komponentne brzine Sil X= - 4 I, Y= 3 I, pa jebrzina V= (;i..2 + Y)"2 = 5 t. C j = 3 em/sec; (\="1,5 em; C 3 = 4 em/sec; C4 = 2 em. Stoga su Jdnematicke
odnosno V= 10 m/sec. jednaCine kretanja:
Komponentna ubrzanja su x= - 4; ji = 3, te je a = 5 m/secz.
a=5cm/see2 ; x=31+3; y=4t+4; v=5(1+1);
2.5. U trenutku sustizanja oba su voza presla jednake puteve, pa je
s=v j l=v,(t-0,5), gde je v2 =15:3,6=54km/h. Prema tome je 361= X= 3 «(2+2 t+ 1)/2; y=2 «(2 + 2/+ 1), s= 5 «(2 + 2 t+ 1)/2.
=54(1-0,5); 1=3/2=1,5h; s=36·1,5=54km.
Kretanje je pravolinijsko po pravoj y = 4 x/3, i to jednako ubrzano.
2.6. U trenutku silstizanja obe suo tacke presle isti put, pa je 5=al'/2= U trenutku {= 2 sec bire a = 5 em/sec2 ; v = 15 em/sec; S = 45/2 = 22,5 cm.
=vo(t-2)+a(I-2)2/2, teje 1= (2vo-2a)/(vo-2a)=6 sec; 5=4·36/2=72 m. x
2.10. Kako je ubrzanje = d x/d (, mnozenjem diferencijalne jednacine
2.7. Oznacimo savol=vo=15m/sec, a j =a 2 =a=lm/sec2, SOj~'O' 502 = x= - 4 x identitetom 2 x d (0= 2 d x, ona se svodi na diferencijalnu jednacinu
= 1= 100 m, onda su predeni putevi tacaka racunati od tacke A: koja razdvaja promenljive, i moze se lako odrediti prvj integral:
i
Sj=v o l+at 2/2; s2=J+2vo l-at 2/2. 2xdtdx/dt=2xdx= -8xdx; x=
2
-4x 2 +C1 = 100-4x2 = 100[1-(x/5)2],

U trenutku sustizanja predeni putevi, racunati od tacke A, isti su, te sledi: posto je integraciona konstanta C1= 100, jer je za Xo = 4 em brzina Xo = 6 em/sec.
Izvlacenjem kvadratnog korena i smenom x/S = sin e, posro je dx =
~;)il'os e d e, jednacina postaje

Koreni kvadtatne jednacine su:

x=d x/d t= IOVI=(x/5)2; 5de=IOdt,
1= (15±25)/2; 1= 20 sec,
pa je drugi integral:
posto je drugo resenje kinematicki nemoguce, te se mora odbaciti. Prema
101+ cz=se, odnosno sin e=sin [2 1+ (C2 /5)}=x!5.
tome su predeni putevi:

51 = 15" 20 + I .400/2 = 500 m; S2 - / = 500 - 100 = 400 m. Jz pocetnih uslova kretanja sledi da je sin (C2 /5)=4/5, pa je, zbog
cos (C2 /5) = 3/5, zakon kretanja:
2.B. Oznacimo pocetou brzinu druge tacke sa V02 = C, ooda su VOl = 2C
x=5sin 2t+(Cj5)=4cos 2t+3sin 2t=Rcos(2t-0:)=5cos(2t-a),
V03 = c, pa su predeni putevi pojedinih tacaka:

sl=2cI-,.a/'/2; s,=c(t- 10); 5 3 =c(I-15)+a(I-I5)2/2. gde su R cos 0: = 4, Rsin 0: = 3, R = 5; tg 0: = 3/4. Kretanje je harmonijsko os-
cilovanje po Ox-osi, amplitudom R = 5 cm, kruinom frekvencijom w = 2 sec-I,
Jz uslova AB= BC sledi: perioda T= rr sec, pomeranja faze 0:, gde je tg Q( = 3/4.

51-52 = 5,-5 3 ; Sj-'-252 + S3= 0; 2 ct+ 10 c+ (225- 30 t) a= 0, " 2.11. Jz a = 10 t integra\isanjem sledi v = 5 ,2 + C j; S= 5 (,(3 + C1 t+ C 2•
Kako su konstante C l = 5, C2= 20, bice zakoni kretanja:
pa je vreme kretanja prve tacke:
a= lOt; V= 5 (I + 12); S = 20+ 51+ 51 3/3.
1=(225a+ IOc)/(30a-2c)=25 sec,
2.12. Kako je T=2rr/w= l/f=0,5, to su w=4rrsec-'; f=2sec-1.
te su predeni putevi tacaka:
Zbog -6 V2 "'" A cos 3 1';/4, sledi da je A = 12 cm.
5j =2·35.25-4.25'/2=1750-1250=500m; 52=35;15=525m; 5)=550m. 2.13. Brzina voznje je v = V/3,6 = 20 m/sec = Yo' Jednacine' kretanja su:
v=vo+at; v2 -v/=2as; v=20-t/2=O; t=40sec, s= -400/-2'.0,5=400m.
2.9. Jz jednacina x=
3, ji= 4 integralisanjem dobijamo: x= 3 t+ C1 ; ~ jer se voz zaustavlja kada brzina bude jednaka nuE.
x= 3 (2/2+ C1 t+ C 2 ; y=4 t+C,; Y= 2[2 +C,t+ C4 • J
i
j, 2.14. K~ko je v=vo +at=6+at, to je 1O=6+2a, pa je ubrzanje a=
Integracione konstante C i odredujemo iz pocetnih uslova kretanja da su = 2 m/sec 2. Zakon puta je:
u trenutku 10=0 pocetne koordinate Xo= 1,5cm, Yo=2cm i pocetna brzina !r
!
ima projekeije na koordinatne ose Oxy triedra Xo = 3 em/sec i Yo = 4 em/sec, pa su I

"" i.5 Zbirka zadataka h mehanike I

226 227
i

2.15.; 'Kako su jedJ.laj;ine kretanja v=vo+at; y2-vo2=2as, u pojedinirn 2.20. Jz z=1 slediz=t+C=t, jer je C=O, pajeputanja pravalinija,
deonicama, puta bjce'~ jednacine x/2 = y/3 = z/I i brzina y= J!T4 m/sec.
2
r
1) vo=O; v=al; v=72!3,6= 20m/sec; l=v/a= 180sec; s=v /2a= I 800m;, 2.21. Kako je (x/5)2 + (y/5)2= I, putanja je centraini krug po]uprec-

2) J = I: Sf;! S2 = 14 000 - I 800 - 200 = 12000 rn = 12 krn; 1= 12000/20 = 600 sec; I nika R=5cm. Ugaona brzina je w=2see-', pa je obimna brzina V=RUl=
= 10 ern/sec. Tangencijalno ubrzanje je jednako nuli, aI = v =R = 0, pa je i w
3) v=20m/sec; v=20-1=0; t=20see; s= -400/-2=200rn, ugaono ubrzanje jednako nuli, w=O. Normalno ubrzanje je aN =RUl 2=
Prose'cna brzina voznje je Vs = I/I: Ii = 14000/800 = 17,5 m/sec = J 7,5·3.6 = = 20 cm/see 2= a,pa je jednako totalnorn ubrzanju. Kako je w T= 2 IT, vreme
obiiaska po krugu je T= n: sec.
=63 km/h.,
2.16., Eliminisanjern vrernena I iz jednacina dobijarno: (x- 6)/2 = 2.22. Posto je vA=RUl i Y.B=rUl, to je VA/VB = 30/10= 3=R/r, pa je
= (y - 6)/3'= (z - 3)/6, pa je putanja prava linija koja prolazi kroz tacku R=3r. Zbog toga sto je AB=R-r=3r-r=2r=16cm, bite, r=8cm, od-
No (6,cm; ~ em; 3 ern), pocetni polozaj pokretne tacke. nosno R = 24 em.
. Kornponentne brzine su: x = 2 em/sec; Y = 3 em/set; t"", 6 em/sec, pa je 2.23. Kako je ugaona brzina Ul= n: n/30, gde je n minulJ1i broj obrfaja
intenzitet Qrzine V= [x 2+ j2 + z2J1/2= 7 em/sec. Kretanje je jednoliko pravolinijsko (o/min), ugaone brzine obrtanja su:
kretanje, t,e je a = O. Zakon pula je S = So + vi = 9 + 7 t, jer je pocetni put
a) sekundne kazaJjke
so= ON o= (36 + 36 + 9)"2 = 9 em.
2.17. Ozhacimo sa cp=n: t, onda je rezultujuce kretanje: b) minutne kazaljke oom=n· (1/60)/30= n:/l 800 sec-I;
I
,'3--4(3 3V3+4 , c) saIne kazaljke wh=n· (1/12· 60)/30=n/21 600sec- l ;
X=X,+X2= 2 coscp- --2-- SlTJrp =R cos (rp+ ex) = 5 cos (n:I+ex),
d) obrtanja Zemlje UlZ= 7C/30· 24·60 = n/43 200 sec-I.
gde je
2.24. Kako je prirastaj ugaone brzine obrtanja L1Ul=UlZ -UlI =Wt=
tg ex = - (48 + 25 V3)/39, posto smo stavili da su w
= n: (n2 n,)/30 = 2 IT, ugaono ubrzanje je = n: sec- 2 , Krelanje tacke po krugu
R cos rJ. = (3 - 4 1/3)/2, R sin rJ. = (3 V3 + 4)/2. je jednako ubrzano, pa je prirastaj obrtnog ugla:

'Kretanje je' harmonijsko, istom frekvencijorn Ul=nsec- l , amplitudom

R = 5 em i :pomeranjern faze Ct..
2.18.: OznacimCi sa cp = 2 t, onda je: U trenutku t = 2 sec je Ul2 = 3 n, pa je l'2 =R 00 2 = 30 n ern/sec; Gt= 0; aN = a =
=R Ul/= 90 n 2 cm/see>.
X= Xl + X2 = (3 Vl/2) cos cp-(21 1/'2/2) sin rp=R cos (rp + rJ.) = Ovde je Ul o =n:/3, a .lcako je a,=Rc1=n:, 10 je w=7C/9sec- 2 •
2.25.
=15eos(21+rJ.), gdt? je Igex=7; ex=81°55'. U trenutku sustizanja jedna tatka je obis!a luk kome odgovara ugao 'P"
Kretanje j~ harmonijsko, amplitude R = IS em, kruzne frekveneije Ul= 2 sec-I. a druga luk kome odgovara ugao 'P2' pa je ukupno:
pomeranja faze rJ., gde je tgCt.=7.
2.19.: Oznacimo sa rp=7CI/2, ondaje x/10=cos 2 <p=I-sin 2 cp=l-y/10,
pa je putahja Y= 10-x iIi x+Y= 10. Ie dobijamo:

Kako; je x=-IOn:Cosrpsin<p=-57Csin2rp=-jl, to je brzina V= t = njw o = 3 sec, to jest <PI = 3 rr/2; '1'2 = n/2.
= 5 IT V-z si~ 2 <p, te je ubrzanje a = 5 7C2 V2 cos 2 <p.
2.26. Jz Xl + y2 = RZ = 100 sIedi y = 8 cm. Diferenciranjem bice:
Zakori' puta je: V
S2= (x- 10)2+ y2= 2y2, 10 jest s= 10 1/2sin2q>.
2 xx+ 2yy= 0, to jest y = lOy = -xx/y= 30 ern/sec; V= 50 cm/sec.

lstu vrednosl dobijarno i integraJisanjem brzine: DaJjnirn diferene:ranjem sledi:

j;2+ XX +Y+Jj;=0, pa je Y=G = -lOOero/sec 2 , Ie je totalno ubrzanje
s = Jv d t+ C = - 5 J/'2 cos 2 <p + C = 5 )/1 (I - cos 2 q». a = 250 em!sec 2
y

J 1S"
228 229

Kako je v = c?nst:, to je a]= 0, a; ~N=

5 sec-I; Q;b W= O. Prirodne koordinate vektora ubrzanja iznose:
Hodograf brzme Je krug, poiuprecfllka R}~
2.27. Eliminisanjem ugla q> = 5 t dobija se jednacina putanje aT= xx+ yy =62-VI? /
- - em sec,
2.
aN= X Y - Y X=24- VT7 !--2
- - cm sec;.
v J7 v 17
(X __ 2)2 + (y- 3)2=25 = (5)2,
Poluprecnik krivine putanje je:
krug, poluprecnika R = 5 em, sa sredistem u taCki C (2 cm; 3 cm).
Kako je ugaona brzina ~ = w = 5 consL, to je w= 0, pa su:
R k = v2/aN = v3/ (xjl- yx) = (XZ+y2)3/2; I: y
x.l = VI?/3 = 1,37 cm.

V= R w=25 em/sec; aT = 0; a =aN=R w2 = 125 em/sec2 = 1,25 m/sec? 2.30. Stavimo <p = 2 t onda je rP = 2, ~= ~ = O. Diferenciranjem i elimini-
Hodograf brzine je centricni krug. sanjem dobijamo:
2.28. Dizanjem druge jednacine na kvadrat i eliminisanjem vremena 1) x= 4 cos <p; y = 2 sin q>; x2fl6 + y2/4= I; putanja je elipsa;
sledi: 2) i -8sin<p;y=4cos<p; x2/64+y2/16=1; hodografje e/ipsa;
y2 = 100 sin2 t cos' t= 100· (1- x/IO)· x/IO = (lO-x) x; x2 + yZ- 10 x= 0. 3) x= -J6cosq>= -4x; y'= -8sin<p= -4y.
Kako je opsta jednacina kruga: Za x=2cm jey=j!3cm, pa je cosq>=i/2, sincp=V.3/2,
(x-py+ (y_q)2=R2, sa sredistem u C(p; q), te su:
uporeaivanjem sJedi p = R, q = 0, te je putanja krug sa sredistcm C na x= -4j!fi y=2; v=2J!TIcm/sec; x= -8; Y= -41/ 3; a=4j!7 cm/sec2 ;
+ Ox-osi, poluprecnika R = 5 cm., aT = 24 V3!2 Vi3 = 12 V39/13; aN= 32 Vi3/13 cm/sec 2 ,
Diferenciranjem osnovnih jednacina dobice se brzina i ubrzanje: U temenima elipse bice:
x=-20costsint=-10sin2t; y=IOcos2t; v=10cm/scc; w=2see- l ; 'P 0 ,,/2 IT 3rr/z
x= - 20 cos 2 t; ji = '- 20 sin 2 t; a = 20 em/sec' = aN; aT = O. I' 4 8 4 8

2.29. Kako je prva jednacina a -16 -8 16 8

yj x= 8 cos 2 t = 8 - 16 sin 2 t = 8 - y2, puta- Posto je <p = w I = 2 t, bice 2n=2 T, to jest T= n sec.
nja y2 = 8 - x je parabola.
1 - 1- - - 8----; 2.31. Komponentna kretanja su harmonijska oseilovauJa po Ox- i
Diferenciranjem osnovnib jednaci-
na sledi: . Oy-osi (zad. 2.10), kruznim frekvencijama 1 sec- 1 i2 sec-I. Ops~i integrali su:
~i I) x=8cos2t; y=4sint; x=A cos t+Bsio t; y= Ceos 2t+Dsin2 t.
!

-j- -t-- 2) x=-16sin21;y=4cost;

3) x= -32cos2t= -4x;
Integracione konstante odreoujemo iz pocetnib uslova kretanjk: za t = 0 su
~ I xo=O; Yo=4; xo=vo=2; Yo=O, pa su partikularni integrali (klnematicke jed-
Y=-4sint=-y. natine kretanja):
Iz (I) dobili smo jednacinu putanje.
SEka 2.29. Eliminisanjem vremena iz (2) dobijamo I) x=2 sint; 2) x=2cos t; 3) x.=-2sip-t= -x;
y=4cos2t y= - 8si021; y= -160:;0$ 21= -4y.
hodograf brzine;
i? = 32' sin' I cos' 1= 32' (I - y2/1 6) .YZ/16 = 4 yz (16 - y2), te je kriva cetvrtog reda. Kako jz (1) sledi y= 4- 8 sin2 t=4-2x2, putanja je parabola.
Kada je x=4cm, y=2, tada je cos2t=sinf=I/2; eosl=sin2t=V3/2, Kada je y=O, tad a je x=y'2eID, pa jz (1) sledi da ~u
pa su brzina i ubrzanje:
sin f = V2/2; cos 2 t =~O; t = n/4;<ni t = 1,
X= -8 V3 em/sec; y= 2 V3 em/sec; v=2V5T em/sec;
te su;
x= -16em/sec?; y-= -2em/see 2
; a=2Y65cm/sec2 •
i x=2em; y=O; x=j!2 cm/sec; y= -Scm/sec; v=J!66crp/sec;
)
j I
 230 231

i= - V2 cm/secz; Y= 0; a;'" - Vi cm/sccz;, pa .ic:

aT = (ix +yy) /1' = -1/66/33; aN = (xy- yx)!v= - 8 V33/33 cm/secz; TZ= 4R {j j2az = 2 rt/3 w;

Rk = -33 V33f4cm. Ubrzanje prve pokretne tacke je:

Kakb je r2=x 2+y2, to je rr=xx+yy, pa je v,=;. Zbog VZ=X2+y2= al = R (~, + (,)4)11'= R ~ (9 + 4 Te')1i2/3,
=1',2+1'/ bice vc=r~ =VV 2 -V,2, te su radijalna i cirkularna brzina: pa su ubrzanja u odnosu:
i v,=(xx+Y.Ji)!r=Vicmfsec; vc=(xy-yx)/r= -8 em/sec. aI/a, = Te (27 + 12 7t')1/2/27.
Na isti
, nacin dobicemo radijalno i cirkulamo ubrzanje: 2.37. 1z jednacina kretanja sledi:
ac = (xy - yx)fr = O. X= 4cos 2 t= 4- 8 sin' 1= 4 - 2 y2, odnosno y2= (4-x)/2,
2.32.: Kretanje prve tacke je kruzno, ugaonom brzinom w=2sec- l ; pa pa je putanja parabola. Koordinate tacke M jesu x = 2 cm; y = J em, pa iz
je rp = 2 t. iZa rp = 5 7t/4 bice vreme Tl = 5 ,,/8 = 1,96 sec. . jednacina kretanja sledi da je sint=I/2, COS21=1/2, cosl=V312, pa je
Druga tacka krete se pravolinijski, po precniku, ubn:anjcm a = J cm/sec z tk = rr/6.
bel. pocelne brzine, pa je zakon pula s =at 2 /2 = IZ/2. Kada bude s = 2 R = 18 cm,
Zakon kretanja tacke B je:
tada je Tz F 6 sec, pa ce prva tacka (M) pre da stigne u polozaj A.
2.33.' Kako je {z = x/2 = y/3 = z/6, putanja je prava linija, koja prolazi s=OM=V,lk=V4+ J =VS:
hOl koordinatni po~etak (0) i ima kosinuse smera cos a = 2/7; cos ~ = 3/7; pa je brzina u trenutku stizanja u tacku M na putanji
cos y=6/7.
Posto jc zakon pula: l'i= 6(SITe cm/sec.
S=(XZ+y2+Z2)112=7t2, to SU 1'=141, a=14cm/sec 2• 2.38. Kretanje je po eJipsi, jednacine x 2 /36 + y'/4 = I, pa su parametarske
2.34. ' Tacka sc kreee po zavojnici na kruznom' cilindru, poluprecnika jednacine kretanja:
R = 4 cm. Diferenciranjem osnovnih jednacina dobijamo: x= 6 cos w t; y=2sin 0) I; 0)T=8,,)=27t; 0) = rr/4 sec-I.
a) x=-12sin31; y=12cos3t; z~9; pa je v=15cm/sec;
Koordinate tacke M jesu x=3cm; y=V3 cm, to jest r=OM=Vl2=
b) x= -36cos 3 t; Y= -36sin3t; ;'=0; pa je a=36 cm/sec z;
= 2 V3 cm. lz parametarskih jednacina sledi da je cos w (= 1/2. sin w t=
aT=v=:O; aN=a; Rk = v'/aN= 225/36 = 25/4 cm. = V3j2; (,) tk = 7tj3, odnosno tk = 4/3. Zakon pravolinijskog kretanja drugc tacke je:
1z (3) se vidi da je, zbog v = const., hodograf brzine kruzni konus sa
vrhom u 0; poluprecnika 12 cm/see i visine H = Z= 9 cm/sec. Vektori brzina
su izvodnice konusa. 2.39. Ugaona brzina obrtanja je w = ~ = TC n/30 = rr/] 0 sec-I. Pararnetar-
2.35. . Iz uslova aT = aN sledi d vld t = vZ/ R, pl su difcrencija1na jednacina ske jednacinc kretanja prve tacke po cikloidi su:
i prvi integ~al:
x=R(<p-sinrp); y:",R(l-eosrp),
R· d v/v 2 =d t; - R/v=l+ C= t- R/v. = (vo /- R)/vo'
pa su projekcije vektora brzine i brzina:
te je zakon promene brzine:
v= RVo/(R - vot) = 25/(5 -I). x~Rw (I-cos <p); y=Rwsin<:p;
Zbog toga Ju prirodne koordinate ubrzanja:
Posto je zakon kretanja druge tacke:
ar = aN = v2/ R= 25/(5 -t)'.
s=vzI, to je OE=(4RZ+R2 TC Z) I/Z=v z tk =V2 T/2= 101'2; T=2rr:/w=20;
2.36. Tacka sudara (U) je presek tetive j kruga. U tom trenutku je
sredisnji ugao <r. NpU"=rp = 2 a,= Te/3. Kako jc troug:w N,OU jednakokraki, to odnos brzina u temenu cikloide je:
su zakoni j~dnako ubrzanih kretanja tacaka:
(V1/V;)E= 2 (RUl)/(R V4 + 7t2/I 0) = 2nd 4 +TI:z Vi,
=
, r=Gzt z/2: <p=w t/2,
Stoga je V 1 >V 2 , pa se prva pokretna tacka kreCc brze.
oduQsno utacki U biee:
I 2.40. Iz yZ= 4x diferenciranjem sledi:

!
l
 232

2yy=4X; j'=2X/y=x/Vx; v2 =c 2 =x2 +y'2=i2 (1 + l/x)', v=cons t ., Zakoni kretanja su:

pa su koordinate vektora brzine:
I) x=2t; y=10-3t 2 ; putanja je parabola y=IO-3x2/4;
x= e/l! I + I/x; Y = c/ VJ+X.
2) i = 2; Y = - 6 t; hodograf brzine je prava para Ie Ina Py-osi, na iaz-
Ponovoirn diferenciranjern dobicerno koordinate vektora ubrzanja: daJjini od nje za i = 2 em/sec.
.. r
x =cXj2 ~ x (I + x) J/2=c 2/2 (l +x)2; y= _c2 Vx/2 (1 +X)2. 2.44. Ovde je ugaona brzina w = ~ = rr n/30 = re/5 sec-I. Parametarske
Poluprecnik krivine je: jednacine cikloide su:

x=R(cp-sincp); y=R(l-c.oscp); cp=wt,

Rk = cJ/(iji -yx) = - 2 (I + X)312= (I + y'2)3/2/y",
gde su y=2j1x;y'=I/Vx; y"=-J/2xVx. pa difereneiranjem dobijamo projekcije vektora brzine:
y=R wsin cp; V= 2 R w sin ('P/2).
2.41. Kornponentna kretanja su harrnonijska oseilovanja po Ox- Oy-
osi kruznirn frekveneijarna w=2 sec-I, pa su opsti. integrali: EJiminisanjcrn vremena (t), odnosno ugJa cp, iz prethodnog sistema jed-·
nacina dobice se jednacina hodografa brzinc:
x = A cos 2 t + B sin 2 t; y = C cos 2 t + D sin 2 t.
(i_Rw)2+ y 2=(Rw)2, to jest (i-2rr)2+Y=(2rr)2.:
Integraeione koustante odredujemo iz pocetnih uslova kretanja, te su A = 2;
B = 0; C = 0; D = 2, pa su partikularni integrali - zakoni kretanja: Hodograf je krug, poluprecnika 2 TC em/sec, sa sredislem na P~-osi, gde je
I) x=2eos2/; y=2sin2t; Iinija putanje je krug'sa R=2ern. p = R w = 2 TC; q = O.
!
Diferenciranjem ce biti: Tacka ima najvecu brzinu u temenu eikloide (E) ona iznosi:

2) x = - 4 sin 2 t; Y = 4 cos 2 t; l' = 4 cm/see; hodograf brzine je centralni Vmax = vE = 2 R U) = 411: em/sec.
krug, poJuprecnika Rh = 4 cm/sec.
2.45. Kretanje se vrsi po zavojnici na kruznorn ciJindru, poluprecnika
Kako je y' =y/x = - ctg 2 t, a tangenta na hodograf brzine gradi sa R = 3 crn. Kornponentne brzine i ubrzanja jesu: i
Ox-osom ugao
x=-3sint; y=3eost; z=4; v=5cm/sec;
~= -3cost; Y= -3sint; z~O; a=3cm/see 2 .
tangente na putanju i na hodograf su upravne. Ovo sledi neposredno, jer je
Hodograf brzine je krumi konussa vrhorn u Ph (0), poJuprecnika osnove-
QT= d v/d t = 0, pa je -;= --;N i upravuo je na vektoru -;. 3 em/sec, vi sine H = 4 em/sec.
2.42. Zbog x= 2 cos 2 t= 2- 4 sin 2 t= 2- y2/4 bite y2= 8- 4x. Putanja je Kako je kretanje po zavojniei jednoliko, 1'=eonst., loje aT'=dv/d 1=0,.
parabola. pa je aN=a i Rk =v2/a N =25/3em.
Difereneiranjem dobijamo projekcije vektora brzine: Obimna brzina je Vo = 3 em/sec, a aksijalna z = 4 em/sec,! pa je nagib

x=-4sin2/=-8sinteost; y=4cost, zavoJDlee tg CI. = z/vo = 4/3 = h/2 R TC, te je hod zavojnice h = 8 rr em. Kako je
wT~'2TC, to jc T=2rr/w, T=2TC, pa je h~zT=4T=8TCcm . .
pa eliminisanjem vrernena (t) iz ovih jednacina dobice se jednacina hodografa
brzine: 2.46. Zbog t = r/4 = cp/2 bice r = 2 If, pa je putanja Arhimedova' spira/a (ona.
irna ulogu prave kod spirala, jer postoji linearna zavisnost izmedu potega i ugla)_
Diferenciranjem bite: '
On jc kriva cetvrtog reda u sistemu Oxy.
r=4; ~'=O; 0/=2; ~=O,
2.43. Posle integralisanja sledi:
pa su kornponentne brzine v,=~ =4=const., vc=r~ =8t, te je brzina
v=4VI +4/2.
 234
235
Projekcije ubrzan ja su:

a,='r-r ~2= -161; o,=2r<p+r ~= 16; a= 16 VJ+i2".

j ;v,=4;vc =-8/t; 1'=(41(4+1 2 )/1; v=41I2cm/sec; a,=;'_r~2= -16/t 3 ;

ae=2;~+r~=-16/12+16/12=O; a=-16/I J; a=-2em/sec 2;

2.47. Kako su parametarske jednaCine kretanja r = 8 t Z, <p =2 t, to je
!' = 2 <p2, p~ je putanja spirala. aT=(v,a,+Veac)/I'=V,Or/v = -64!vl}; 0T= -VI em/sec 2 ; aN=Va 2+aT 2;
I

Dif~rencjranjem dobijamo:~=16t; ;=16; ~=2; <p=0,

pa su komponentne brzine
2.50. Kako je r = e21 = e"', putanja je logaritamska spirala. Diferencira-
v,=i61; l'c=2r=1612; v=16tVf+f2; njem bite:
1 komponentna ubrzanJa

a,=16-4:r=4(4-r)=16(l-2t2);ae=2;q,+r~=64t; 0=16)/1+121 2+41 4 pa su:

Kak? je za t = 0 i <p = 0, and a je u presecnoj tacki spiralc sa + Oy- 1',=2r; I'c=2r; v~2Vir; 0,=0; ae=2r<p+r~=2r,p=8r=a;
o som <p = 1c/2, pa je vreme 1= tk = rr;/4, te su:
! aT=(v,ar+veae)/v=veacfv=41Izr=~; aN=Va 2 +a/=4VIr;
v,=1 i
K cm/sec; vc=n: 2 cm/sec; v=rr;VI6+rr;2cm/sec; r=rr;2/2cm; R,,=v 2/a N =r VI.
a,= (J 6(- 2 rr;2) cm/sec 2; Oe = 16 rr; cm/sec2 ; a = 2 V64 + 48 ;T:;--rr;4 cm/sec2. Brzina, ubrzanje poluprecnik krivine putanje logaritamske spirale srazmerni
Prirodne koordinate vektora ubrzanja jesu: su potegu (r).

aT= (v, a, + Ve ae)/1'= 8 (8 + rr;2)/ V 16 + 1<2; 2.51. Posto je cirkuJarno ubrzanje jednako nuli, mora da bude:
. . .. 1 d .
I aN = (v, ae-1'ca,)/)'= 2 rr; (24 + rr;2)/ V16 + rr;2, Gc = 2 r<p +r <p = - - (r2<p) =0, odnosno ,2? = const. = C.
r d1
:a polupre?nik krivine putanje je:
Rk = v2/a N = ),3/(1', Ge-l'e a r) =;;; (16 + rr;2)3/2/2 (24 + rr;2).
2.48. Stepenovanjcm i oduzimanjem dobijamo: Difereneiranjem jednaCine lemniskate bice:
2
!x = 4 (e
41
+ e- + 2);41
y2 =4 (e +e- -2);
41 4t x2 _ y2 = 16,
2 r; = - 2 c ~ sin 2 <p, odnosno ,1; = - Cc sin 2 <p;
pa je putanja jednakostranicna hiperbola, realne poluose a= 4 cm.
I

Diferenciranjem .sledi: 3 r2 ;'2+r1;' = -2 Cc~ cos 2'1'= -2 C2,

te su:
x= 4 (e 21 - e 2l
); y = 4 (e 21 + e- 2,); 1'2 = 32 (e 4t + e- 41 ) = 4 r2;
;. = (Cc sin 2 'P)/r J ; ;: = - 2 C21r} - 3 i2/r = - 2 C 21r} - 3 (C2 e2/r 4). (l - ,4/e2) =
1'=2r, jer je r2=x2+y2=8(e4f+e-41).
= _2C2Irl_3C2(e 2__ r4)/r4.
Hod ograf brzine je takode jednakostranicna hiperboJa yz _ x2 = 64.
Komponentna ubrzanja i (olalno ubrzanje jesu: Zbog toga je radijalno ubrzanje:

x= 8 (e 21 + e- 2'); 'y = 8 (elf - e- 2f ); a2 = 128 (e 4f + r'") = 16 r2, a, = i: _r~2 = - 2 C2/ r 3 - 3 C2 (e 2_ (4)/r 4 - C2 r} = - 3 C2 (r' + e2- (4)/1'7 =
=-3C2 e2/r7=-k/r" gde je k=const.

putanja je hiperbolicka spiraEa jednacine r = 8/<p. Radijalno ubrzanje, koje je ujedno i tOlalno ubrzanje, obrnuto je sraz-
memo sedmom stepenu raslojonja pokretne lacke od pola (0).

2.52. Kako je kod 'elipse e2 = 0 2 - b2 = 16, finearna ekseentricnosl ove

pa su korriponentne elipse je e = 4 em, pa je numericka ekscentricnost e: = e/a = 4/5. parametar e1ipse
I
i je p = b2/a = 9/5 em.
 236 237
:t~
Uzmimo pol polarnog sistema (0) u desnoj ziti (Pj ) , tada iz trougla Eliminisanjem ugla <p iz prethodnih dobija s~1jednaCinahodo-
f'z l",iP
j , gde je M polozaj pokretne tacke u odnosu na pol r = OM, sledi grafa brzine:
prema kosinusnoj teoremi:
0
R2= (2eY+r2- 4er cos (180 -cp) = 4.t?+ ,2+ 4ercos cp= (2 a-ry, Hodograf brzine je, dakle, sa
ordinatom CE!p.
gde je ugao cp= <;.Tl OM, posto je osobina elipse da je zbir potega do zila
konstantan, to jest PI Ai +MP2 = r+ R= eonst. = 2 a. Prema tome je polarna 2.54. Deljenjem jednacina dobija se yjx= -x/y, pa je y dy= ~xd x. Ova
jednacina elipse: diferencijalna jednacina razdvaja promenljive, te je prvi. integral:
2
r=b /(a+ecoscp)=p/(1 +ECOSCP); r(l +ECOSCP)=p, y2j2= -x2/2+C; C=c 2/2;
sa polom 0 u desnoj ziti.
Putanja je centralni krug, poluprecnika R=c. Ovde je k=w ugaona brzina,
Posto je pri oVom kretanju cirkularno ubrzanje jednako nuli, to je: pa je obimna brzina V = ck = R w = const. Kretanje je jednoliko kruzno kretanje.
ac = r-'· d (1'2 ~)/d I = 0, odnosno ,z ~ = const. = C= 6. Kako je ds=Rd<p=Rwdt, i <p=wt, bite s=R<p=Rwl, pa:vremepre-
laska za ugao 'I' iznosi t = <p/w. '
Diferenciranjem polarne jednaCine eJipse dobijamo:
2.55. a) Posto je v, = ;. = c = const. W= ~ = const., to je d r = edt,
~(1 + HOS <p) -E r ~ sin cp = p; /r- (C ~/r) sin cp; pa je r;" ct + Cj = ct, i 'P = w t. Putanja je Arhimedova spirala.
; =(Cs sin'P)/p; r = (Cs/p) ~coscp=(C2ECoscp)/pr2=C2[(I/r)_(l/p)]/r2, b) Posto je v,= i- =d rid t=c to je r=ct+CI =R+ct. Zbog ;toga sto je
pa je radijalno (ujedno i totalno) ubrzanje: Vc = r~ = r d cp/d t = b, to je d 'P = b d 1/ r = b· d rjer, Ie integralisanjeI]1 dobijamo
a, = ;. -r 9=2
C2 [(1/r) - (l/p)]/r 2 - C2/r3 = -C2/pr2 = _ k/r 2 = _ 20/r2, cp= (ble) Inr+C2 •
gde je k = const.
Konstanta je C2 = - (b/e) In R, Ie je '1'= (blc) (In r-ln R) = (ble) In (r/R), pa je
Radijalno (totalno) ubrzanje je obrnUio srazmerno kvadralu rastojanja c 'I'/b = In (rIR). Antilogaritmovanjem dobijamo da je rlR = ec<,lo., odnosno
pokrelne lacke od pola (desne tite). r = Re''''/b. Putanja je logaritamska spira/a. !
Kvadrat brzine je: 2.56. Kako je a = d v/d tid sid t = v, to Je:

v2 = ~2 + (r ~)2 = C2/r2 + (C E/p» siri2cp, Jads=Jvdv= J6S 1l3ds, odnosno v2j2+C,=4,5s 4J3 .
pa je brzina u temenima elipse:
u temcuu T, (<p = 0') VI = CfT] = Cf(a - e) = 6 em/sec; y S j

u temenu T2 (<p= 180°) u _ 40m U :;; IOm/~ecz

v2 = Cfr2 = Cf(a + e) = 2/3 em/sec. 200 s- I,m a
lc~

2.53. Posto je cirkularno ubrzanje uvek jednako nuli, to je r2 ~ = const. =

<:1Jt[' .,.-;
l
= C. Tada su radijalna i cirkularna brzina: {DO J/'fP ~
20 /--1.::
v, = j. = (p E sincp) ~/(l H cos cp)1= (C s sin <p)/p; Vc= r? = Cfr. 10 ~.': : i ::
..! ; :j :_I_t_
Pomocu ovih brzina mozemo da odredimo Dekartove koordinate vi:ktora Of2345X o I 2 3, 4 S X
brzine:
Slika 2.56.
[X = V, cos 'I' - Vc sin cp = [(C sjp) cos <p - (CJr)] sin cp= - (Csin cp)/p;
Iz pocetnih uslova sledi da je konstanta C1 =O, te je V=3~2J3=ds/dt,
y = V, sin cp + Vc cos '1'= (Cs/p) sin 2 cP + (Cfr) cos cp= (C sjp) + [(C/r)- pa ponovnim integraJisanjem dobijamo:
- (Cs/p) cos 'f'] COS 'I' = (C/p) (HCOS<p),
JeT SU scos<p=(p/r)-l, (s cos'P)/P= (ljr)-(l/p)= (p-r)/pr.
238 23lf

Kako je !Constanta C 2 =3, to je zakon pula S=(1+I)\ brzine 1'=3(1+1)2 i Diferenciranjem sledi:
ubrzanja d = 6 (I + t).
Dijagrami su: (s,l) kubna parabola, (l"/) parabola (a,l) praya Iinija.
X = - 10 sin 2 I; .~ = ....: 20 cos 21; Y= 10 sin 2 t = -:k; y C~ 20 cos 2 I = - x.
pa su:
.Pocetne v~ednosti su So = 1m; Vo = 3 m/sec; a o = 6 m/sec 2•
v=10V2sin2t; a=20v'icos21; s= jvdt+C=lOV2sin 2 t,
Kinematicki dijagrami prikazani su na slici.
2.57.: Kinematicke jednacine ovog kretanja jesu: Jer je s2=(IO_iY+y2.

xLRcoSUl/; X= -RUlsinUlI; ~= -RUl 2 cosUlI= -Ul 2 X, Kinematicki dijagramisu sJnusne odnosno kosinusne linije prikazane
pa su: na slici.
lO=:Rcos'PJ; -20(3=-RUlsin'PI; lOOIR2+1200/(RUl)2=I: 2.60. Kako su put i vreme S=U,'Y, I=u,'x, gdc su X=X, y=y
5=RcoS'P2; -lOm=-RUlsin'P2; 25/R'+150Of(RUl)'=1. koordinate lacke u ravni Oxy merene u duzinskim jedinicama, to jc nagib
dijagrama (s,l) u prvom deJu:
Iz o;vog sistema jednacina mozemo odrediti amplitudu oscilovanja i -
kruznu fr~kvenciju: tg <XI = yfx = (s/u,)/(I/U,) = (ur/us ) sit = 1/4, v = (u,lu,) tg <XI'
R,= 20 em; Ul=2sec 1
; T=2-rr/Ul=-rrsec; f= l/T= I/TCHz. jer je v = S/I, te je v = 5 m/see.
Kindnaticki dijagrami su siuusna i kosinusna linija. Dijagram (v,s) je U drugom delu kretanja Je <X2 = 0, pa je i \'2 = O. Mcdutim, u trecem
eJipsa, a (a,s) prava linija. delu krctanja je:
2.58. Diferenciranjem dobijamo kinematicke jednaCine ovog pravolinij- VJ = (u,/u,) tg <X3 = (20/1) . (1/2) = 10m/sec.
skog kret~nja:
I .. U prvom j trecem periodu kretanje je jednoliko, u drugom je mirovanje.
x=e- I s:in 2 I; x= _e- t (sin 2£- 2eos 2 t); x = -e- t (3 sin 2£ + 4 cos 2 f).
2.61. Kako su v=up'y, l=u,'X, to su y=v/6 i x=t, pa su zakoni
Kako je. brzina jedmika nuli (x = 0) kada je 19 21 = 2, to su sin 2 1= 2!VS; brzine kretanja tacaka:
COS21=I/V5=0,448, pa je 21=63°24'=63,4°=1,105 rad; 1=0,552 rad,
VJ = 41; 1'2 = 10+ 4 (1- 2).
odnosno, i,-t = 0,577.
Zbog oyoga su: Oba su kretanja jednako ubrzana, ubrzanjem a=4m/see2 , ali je prvo bez
pocetne brzine (1'10 = 0), a drugo ima pocetnu brzinu v20 = 10 m/see j pocinje
i1 x =0,577.2VS/5=0,231 VScm; x=-1,154VScm/sec2 •
2 sekunda docnije od kretanja prve tacke.
2.59., lz' parametarskih jednaCina kretanja sledi:
Pri sustizanju obe ce tacke
IY = 10 sin 2 (= 10 (1- eos 2 /)= lO-x, odnosno x+ Y= 10, preCi iste puteve, te povrsme
I 'J s.r
Ie je putahja prava Jinija, odsecaka a=b= 10m. dijagrama moraju biti jednake.
One iznose:
(s,.t) (5,.1):
A I =xy/2; A 2 ={(5/3)+[5+ .---:
:........~
+ 2 (x- 2)]/3) (x - 2)/2 = .....-" ,
/j\(a.tJ = (x+ 3) {x'- 2)/3,
. y,~vr,t) ~
(a,t)
.I : \ te iz uslova jednakosti puteva
-~'-7----t

:/ l /V1
\ .
'-. (v,t)
sledi:
AI =A 2 ; xy/2 = (x+ 3) (x -2)/3,
. \:. '\."-
!/ \
o d 5 6 I
I. . odnosno :>::2=X2+X_6; x=6, Slika 2.61.
2rr iii t = 6 sec.
I Vreme sustizanja je, dakle, t = 6 see od pocetka kretanja prve tacke iIi 4 sec

\ /
I
,j
od pocetka kr~tanja druge tacke.
Zakoni predenih puteva su;

\J/ Sl =2 (2; S2= 10 (1- 2) + 2 (1-2)'.

Slika 2.59. Syi kinematicki dijagrami prikazani su na slici.

 :240
II
II
241
2.62. lednacina ovog kruga je:
c) v=1'o -at=25-1/2; tk=50sec; V2 -W 02 = -2as; sk=62.'in1.
(X_R?+y2=R2, odnosno x2-10x+y2=0.
Dijagrami su prikazani na slici.
Kako su s = U,' y i t = u,' x, to su y = s/2, x = t, pa su lakoni kretanja:

$2=4(10/_/ 2 ); s=2(IOt-t2)1/2; jJi 5.'.0

(v. I)
,r-'-'-'-'-'-'-'--"--:;:;"'--'--''--
V =s= 4 (5 - t)/s= 2 (5 - t)/[l 0 t - 2 t?jl/2; /i '
a= S= -(4+ v2 )/s = - 50/[10 t- t 2 pl l. /' i (s.t)

U trenutku t = 2 sec (to jest x = 2 em)

bice y = 4 em, pa su: iL-_===--J......_ ..._ .. __ .. __ ..(0.1) " _ " _ '__ " _ " _ " - .. ....,r'-'-,---r~

• I
s=/I,'y=8m; v=I,5m/sec;
L ..,....J
a = - 25/32 m/sec 2 • Slika 2.64.

Brzinu mozemo odrediti i graficki pomocu tangente, kao sto je pokazano

2.65. Kako je a=2Vv
r- =dv/dt, to Je
. 2dt=V-1/2dv, pa J'e" 2t+C,=
na s \ici, pa je:

1'= (us/uJ tg ~ = (2/1)· (3/4) = 3/2 = 1,5 m/sec. V- Ice 1+ 2 =

= 2 1'. Kako je C 1 = 4, b'o V-v iIi v={,1+2)2=ds/dl.
Dalje je s = (c + 2)3/3 + C 2 , pa je
2.63. Kako je tg IXI = J, ubrzanje prve tacke je a l = (uJuJ tg (XI = y (s.'.G) (,,1)
2 C2 = 0, te su kinematicke jednacine:
= 2 m/sec = const., te je vJ = 2 t t C J = 2 t. Kretanje ove tacke je jednako ,/(v.l)
·ubrzano. a=2(t+2); v=(/+2l;
s = (t + 2)3/3. . / .---'(a.l)
JednaCina centralnog kruga je x +y2 = R2 = 25, pa je v =
2
U,' Y = 2 y, ..'--

X= t, Ie su kinematicki z<lkoni kretanja druge tacke: Kinematicki dijagrami pri-

.kazani su na slici.
1'=2y; t=x; 1'2=4(25_(2); 1'20= 10m/sec; 1'=)'2; 21'a= -8f; Za t=4sec bire: a=12m/sec 2 ;
a= -41/1'= -21/(25-t2)1f2; s= [vd 1=2[ (25-t 2)1/2d t= 10[VI-(t/5)2dt= v=36m/sec; 5=72m. o 4

Slika 2.65.
2.66. Ovde su:
a=12t-20; V=61 2 -20t+C1; s=2t3 -10t 2 +Cj l+C 2 ; C2 =-'1O; C,=4,

Ubrzanje mozemo odrcditi i graficki pomocu tangente, te je: pa su zakoni kretanja:

a2 = a = (u../u,) tg (X2 = - 2 tg q> = - 2 x/y = - 2 1/(v/2) = - 41/1', a= 12 t-20; V= 6 (2 -20 t +4; s= 21 3 -10 t 2 + 41 - to.

kao sto smo dobiE i neposredno difereneiranjem. Dijagrami su p,aya linija:, 'kb
parabo Ja luna para bI
0 a. Zat=4;J'e9=-26;

2.64. Ovde imamo tri periQda: a) ubrzanog kretanja, b) jednolikog za t = 5 sec je s = J0 ill, a za t = 4,8 je s = O.
.kretanja c) zaustavljanja. Prema tome bice: 2.67. Kinematicke jednacine su:

a) V = 90 km/h = 25 m/sec; a = 1/4 m/sec2 , a=6t+2; v=3t 2 +2t+l; 5=1 3 +/ 2 +1+4; C=4.

a= COIlSt.; v = at = t/4; te su u trenutku t= 3 sec:

a=20m/sec 2 ; v=34m/sec; s=43m.

Ik=Vk/ a =25·4= 100 sec; sk=2· 625= J ~50m;
b) S2= JOOOO-I250-625=8125m=vI;

T = II + 12 + t3
tk =8125/25=325sec;

= 100 + 325 + 50 = 475 sec= 7 min 55 sec= 7,9 min;

J Dijagrami su slicni onima iz zadatka 2.65.
2.68. Kinematicke jednaCine ovog kretanja jesu:

a=-1tsin(1tt/4); v=4cos(1tt/4); s=16(sin1tt/4)!i'.

, 16 Zbirka xadataka iz roehanike I

 242 243

KiIiematieki dijagrami Sll, kao pri harmonijskom oscilovanju, sinusne Kako je 'Po = 0 i Wo = 0, to je '1'= ~t2/2, odnosno 50·2 n = ~. 100/2 = 50~,
odnosno kosinusne linije; dijagram (V,s) je elipsa, a dijagram (a, s) je prava linija. te je ;,:; = 2 1t seD
Y S,t,Q
Dalje je;
W=~I=..40 1t sec-I; cP = 2 1t • 400/2 = 400 7t = 2 1t N,
~
te je ukupni broj obrtaja do tog trenutka N = 200.
(si) 2.73. Poeetna ugaona brzina je (,)0=3 000n/30= IOO7tsec-J, pa iz uslova
,,: i
~=O sledi wo2 =2;':;CPk";2wo ·27tN/T,
:'-...!.!:2.."-- -.....-.---.,
:. i
.
te je
T= tk = 4 nN/wo = 120 Nln= 4 sec.
.
..
--.,,-
: •. ::;::0
~
2.74. Iz uslova w=wo-IO~=O sledi wo =I07tsec-t, pa je
-woz = -2.~·2nN= -1007t 2, te je N=25 obrtaja.
-:/' 2.75. Ovde imamo dva perioda: a) ubrzavanja i b) usporavanja, pa
ce biti:
Slika 2.69.
a) cp=("t Z/2 te je ugaono ubrzanje (,,=2<p/T2=2.2n.2400/(2.60)2=
2.69. Iz a=-2v=dv/dt=-2dsldt sledi v=-2s+CI =4-2s. =27t/3sec- z, gde je T=th pa je ugaona brzinaw=27t.J20/3=80nsec-:-~.
v
Kako je ~ = d vld t = - 2 v, to je d 1'/1'= - 2 d t, paje In v':' - 2 t +'C1 = _ 2 t + In 4. b) (,)2- w /= -2~c:p, odnosno

Zbog tog~ je v=4e- 2'=dsjdt, pa je s=-2e-2'+C2=2(1-e-2,).
Kinematicki dijagrami prikazani Sll na slici. Brzina j ubrzanje za t = 00
teie uuli, a put tezi vrednosti folk.
y S.Y 2.70. Ovde su zakoni kretanja
za obe taeke:
a) v=at=4t; s=2/ 2 ; b) v=20-4t;
s=20/- 2 t 2 •
, U trenutku sustizanja obe taeke
su preSle isti put, te je 2 [2 = 20 t - 2 (2,
to jest t = 5 sec. Tada je V2 = 0 i ta se
facka zaustavila. Predeni put s = 50 m.
Resenje je prikazano i grafieki
(slika).
B) OBRTANJE KRUTOG TELA. TRANSMISIONI PRENOSNICI
2.71. Kako je v=Rw=Dw/2=wj2= I m/sec, to je w=nn/30=2sec- l ,
pa je n = 6,O/n o/min.
2.72.' Kinematicke jednaCine obrtanja jesu:
~=const.; w=wo+~t; Cp='Po+wol+~t2/2; W2-&}o2=2~('I'-(Po).
~ = wo2/2 C:Pk = wo /4nN = 6 400· nz/4 n· 160
2 = 10 n sec- 2 ;
T= T z = t k = wol~ = 80 -;<;/1 0 n= 8 sec.
v
Ukupno Vreme obrtanja i ukupni broi obrtaja iznose:
Tk =T1 +Tz = 120+ 8 = 128 sec= 2 min 8 see; N k = 2 400 + 160= 2560 obrtaja.
2.76. Polofuj tereta (G) U odnosu na horizontalni precnik tocka odre-
dicemo koordinatom z. Ubrzanje tereta u vertikalnom praveu ujedno je
tangencijalno ubrzanje dodirne facke uzeta na obodu tocka, pa su kinema-
tieke jednaCine:
·te sri:
~= I sec- z; w=~t=t; <p=t2/2.
Posle vremena od 10 sec teret se spustio za z = h = I 000 em = 10m, a
tocak je naCinio: N=c:p/27t=25/7t~8 obrtaja.
2.77. Ovde je ugaono ubrzanje ~=2V2c:p1/2=dw/dt. Kada se ova
jednaeina pofinozi identitetom 2 w d 1=2 d cP, ona razdvaja promenljive:
2wdt.d(,)/dt=2wdw=4¥2c:p1f2dq>, pa je wZ =8V2cp3/2j3,
jer je integraciona kOIistanta C, = O. Odavde se ponovnim integralisanjem
clobija;
w=d cp/d t= (8 V2;3) 112'1'3/4 odnosno ~8 V2/3 t= 4cp';<'
jer je C 2 =0.

16
 244 245

Dakle, zakoni obrtanja su: 2.82. Prema Willisovoj fonnuli Za paralelnu spregu bice:

i = wl/w n = wI/w,p = ( - l)p (n zZi)/(H Z2i-!) =

2.78. Brzina dodirne tacke (P) 0 ba tama kotura iznosi v = r WI = X w2 • = (- 1)3 Z2 Z,Z6/ZJ Zl Zs = - 20·50.30/40. 10·15 = - 5.
gde je WI = 1tn,/30 = 10 1t sec-! = const. Diferenciranjem se dobija:
2.83. Kako je nl = - 1 200 o/min, obrtaja pojedinih zupcanika
0= XW2+X~2; pa je w2 = -xw 2/x='rw IJ3x2= 30 TtJx 2, iznose:

jer je x=-lf3.
Za x = r bice ~2 = 10 n/27, tada je w; = WI = lOn, pa su brzina i ubrzanje
krajnje tacke A kotura K 2 : i56=nS/n6~ -Z6/ Z5= - 32/16= -2;

VA = y = R W 2 = 18.0 n emlsec = 565,20 cm/see = 5,65 m/see; i67=n7jn6= -z7/z6= -20/32= ,-5/ 8 ;
Ukupni prenosni odnos iznosi:

i= n i jk = i 12 • i'4· iS7 = (- Z,jZI) (-z./z,). (Z7/Z,) = (- 60/20)· (- 40/1

2.79. Prenosni odnos iznosi: = 10; 1I7=lIl/i= -1200/10= -120o/min.

i=wdw2=nt/n2=D2/DI = 30/90= 1/3, 2.84. Prenosni odlloS i broj obrtaja iznose:

pa je
WI =~I /=0,21t l=w,/3=rr:·180/3. 30=2n,
i=i17=n,jn7=iI2.ilS.i67=(-40/18).(36j15).(-48/l6)= J~;
Ie je' 1= 10 sec. n7 = lIl/i = 800/16 = 50 o/min.

2.80. D;)dirna tacka P oba tocka (iIi zupeanika) ima istu obimnu 2.85. Prenosni 9dnos je:
brzinu: v=vp=h 1 w l =hz w2, gde su hi> i= 1,2, rastojanja ziza 0 1 od zajed- i = il7 = n l /1l 7 = i 13 ' i. 5 • i67 = (Z,/ZI)' (zs/z.), (- Z7/ Z 6) =
nicke tangente. 1z ovoga sledi odnos ugaonih brzina:
=-40.60.48/20.24.20=-J2, pa je 1l 7 =-J60/12=,.30ojmin.
W,/W 2=h2/hJ =02P, sin f)/Ol p. sin f) =02 P/O I P= (2 a -r)/r.
2.86. Prenosni odnos je:
Duzinu 0 1 P = r odredl·c'emo J'z trougla ° PF
1 2' .
prema koslilusnoj teo remi: i=n 1/nvu=n,/n 9 =(-Zl/ZI)' (-z./z.). (-Z9/Z7) = - 60·60.60/20.20·20 = -27,

pa je lI9 = nyU = 270/ - 27 = - 10 oimin.

pa je: Stoga je ugaona brzina poslednjeg zupcanika 'W9 = n n9J30 '; n/3, pa 611

r = (a 2
_
2 2
e )Jla- e cos rp)= b /(a_ e cos q», br:zina i uhrzanje tacke M;
2 2
te je ugaona brzina drugog tocka: F= D W9/ 2 = 9· re/3 = 3 n em/sec = 9,42 em/sec; ar= 0; a = aN =D W9 / =

= 9n2/9 = 9,86 em/sec2 •

W 2 =: rwd(2 a-f) =: b2 wl /(2 a2 -b 2 -2 ae cos rp).
Za date podatke bite: 2.87. Slicno prethodncm zadatku bite:
i = ndnv = 111/116 = (D 2/D I)· (- Z2/Z,)' (-z.lzJ): (- Z6/ Z5) =
nz= 9 nd(41-40eos(jl)=90/(41-40 eos(jl).
= _ 150.20· 50· 36/200·40·20· 18 = - 15/8,
2.81. Prema Willisoyoj fOfmuli bite,
pa 5U:
i =w1/w. = n1/n. = (_1)n-1 znlzJ = (_1)4 Zs/Zt = 30/20 = 3/2. W6 = -. 8Ti/3 sec-~;
 247
246
Kako je Ds = mzs = 1,5·40 = 60 em, btzina i broj zubaea iznose:
v = D 0)6/2 = 6 . 8 -;r;/3 = i 6 -;r; = 50,24 em/sec;

= 128-;r;2/3 =421,12 em/see 2.

2.SS. Prenosni odnos je; 2.94. Ovde su brojevi obrtaja:
i = ndn. = i l2 ' i,4' is6 ' i78 = (D2/D,). (- z4/Z,)' (- zJzs)' (- Z8/m) = nl = nl = 1 200o/min;
= -(20/12). (3~/18)· (40/20)· (36/3) = - 80,

n8 ~ n;/i = 1 200/80 = 15 o/min.

~f
odn?o~ je:
<~~'~
= nl/n 4 = (~~f\(Z2/ZI) (Z4/Z3) = 60·54·30/2.20.18 = 135,
'~J·'-A'
n4~;nl/i = 1350/135 = 10 o/min.
e"" .
2.90. Prenosni odno~' je:
,l' 2.95. Ovde je:

pa je:
n z = ndi =900/30 = 30 o/min.
pa je obimna brzina:
Brzina odmotavanja kabla je obimna brzina tacke na dobosu, te je: v = D M/2 = 90 -;r;';" 282,60 em/sec = 2,83 m/sec.
v = D 0)2/2 = D TC ni60 = 30· -;r;. 30/60 = 15 n: = 47,10 em/sec.
2.96. Ovde je W = 2 -;r; sec!. pa je parametar / = h/2 -;r; = 20/-;r; = 6,36 mm =
2,91. Ovde je w p = (,)4' pa je v, = D p wJ2. Kako je prenosni odnos: = v,/('), te je Vz = 40 mm/sec = 4 em/sec.

i =W;/W4 = 60/n 4 = IZI4/Z1ZJ =48,24/12.6 = 16, Nagib zavojnice je tglX=//R=O,636, pa je 1X=32°30'.

brzina ziupcaste pofuge je:
Vz = 5 ·3,14· 60/30.16= 1,96 em/sec.
2.92. Ovde je prenosni odnos:
i= ZI· Z 3· Z 6· I •· Z 9
m l • Z2 • Z4 • Z7' m2
pa je: n9.=np=2ojmin i cu9=cup=-;r;/15.
Iz~edu precnika podeonog kruga,
2.97. Za svaki podeljak (p) na nonijusu pomeranje jznosi h' = hip j'
ono predstavlja lacnos! merenja mikrom~/ra. Ovde je h' = 0,4/40 = 1/100 =
=0,01 min.
2.98. OVde je ugaona brzina obrtanja (,) = 3 n: sec', pa je parametar
/=6/37t=2/n:=2.0,318=0,636em=6,36mm, te je hod zavojniee h=2n:/=
30.40·25·48·20
- - - ' - - - - - = 400 =4em=40mm. Nagib je tglX=0,318, te je IX= Ir40'.
3·25-30·16·2 •
Ako je hod h = 4 mm i p = 50 podeljaka, onda je tacnost merenja h' =
= 4/50 = 0,08 mm.
modula i broja zubaca postoji ovaj 2.99. Kada se navrtka zavrtnja (N) porneri aksijalno za d z, pJoca ce

odnos: Di = mz, te je Dp = mz p = I . 30 = 30 em, pa je brzina po luge: se pomeriti u vertikalnom praveu za dy, pa je etg et: = d y/d z, odnosno brzine su:

vz =Dp(,)p/2 = 15 TC/15 =3,14 em/sec. dy = d z ctg IX; y=v =zetg IX = Vz ctg IX =[(h 1 + hz) n etgo:]/60,

2.93., Prenosni odnos zupcanika je: posto je ukupni hod zavrtnja jednak zbiru hodova oba zavrtnja. Za date
podatke brzina kretanja pioce prese iznosi:
i "fi"Jn4 -=Z2 z41z1z3= 54 Z2/20·] 8 = 3 z2/20,
lS

pa je:
V= (12+ 18).30.j!3/3.60= 5 V3 = 8,65 mm/sec.
248 249'

2.100. Duzina rucice CA = CB = I ostaje nepromenjena PrJ pomeranju Pumnja je parabola sa temenom u E (xE =25/2m; YE=25/4m).!
. I
navrtki A i B. Kada se navrtka pomeri aksija'lno za d z, pomerice se zglob C Kako su brzine Vp= 5m/sec i vr =Yo-al=5-2t, a njihovi vektori 8U
za dy. Medutim, trougao OCA, iii trougao OCB, gde je OA = OB, ostaje zbog upravni, apsolutna brzina kretanja predmeta je: ..- ; -
simetrije i dalje praJ'ougli, te vazi relacija: Va = V = [Vp 2 + v/J'/2 = {50-20 1+ 41 2)11 2 •
CA2=)2= y2 + Z2= (y + dy)2 + (z- d z)2, iii 2ydy+ dy2_ 2 zd i + d Z2= O. 2.104. ReJativna brzina je Vr = a r I, a prenosna je vp' Vektori 'ovih brzina
grade ugao IX, pa prema kosinusnoj teoremi, iz plana brzina (stika) odredu-
Kako su pomeranja mala, mozemo zanemariti kvadrate diferencijala, pa
jemo apsolutnu brzinu: :
postoji odnos:
ydy>'::;zdz, iIi dy/dz=z/y=tgfJ=y/z=y/vz> v}= v/+ v/ + 2 v, vp cos (Xc-v/ + (a,t)2 + 2 vp art cos a.

gde je v, translatoflla brzina zavrtnja. Brzi.na zgloba bice dva puta veca, zbog
pomeranja i druge navrtke (B), te je:

Vc= 2y = 2 v, tg 0 = (2 hllj60) tg e= 2,4 tg eem/sec.

C) RELA TIVNO KRETANJE. BREGASTI MEHANIZMI

2.101. Brzina plivaca je njegova relalivna brzina, a brzina reke je

prenosna brzina. Vekror reJativne brzine treba' da gradi takav ugao a sa prav-
cern toka reke da mu se ta komponenta ponisti prenosnom brzinom, to jest Slika 2.104.
mora biti:
Relativna putanjaje sarna strma ravan (AB), a zakoni relativnog kretanja su:
V,COSIX=Jl p; cos ex = vp!v r = 1/4.
G, = const.; sr =a,. /2/2. i,
Plivac ce preplivati sirinu reke za ApsoJutne Dekartove koordinate pokretne tacke (M) uodnosu na
vreme t, koje iznosi: apsolutni triedar Oxy jesu;

5=(v,sina)l; t =slv r sin ex = x= XA + S, cos ex = vp I + (a, {2eos a)/2; Y =YA sin 0: = h-(a, [2 sin a)/2.

Slika 2.101. = IOWVTS = 20 VTIJ3 = 25,80 sec. Eliminisanjem vremena t iz prethodnih jeJnac:na dobijamo:
• ~~o \ •

x SIn IX + Y cos a.-h cos a= f,}l Slll a,

2.102. , Za vreme gledanja (I) putnikov voz preCi ce put 51 = V, t, gde je odnosno }I~i;.
v, = 54/3,6 = 15 m/sec, dok ce celo drugog voza preci za to vreme put s = V2 I, Ix sin a.- (h- y) cos !X)2 = (>'p sin a)2. 2 (h - Y)ltPjsin IX = 2 v/
gde je v2 = 10m/sec. Zbir predenih puteva mora biti jednak duzinj kompozieije !~:~~ "
mimoilaznog voza, te je: . Apsolutna putanja je konicni presek. On se mtze napis'lti
/(x,y) = A X2 + 2Bxy +Cy2 + 2 Dxt2 Ey+ F=O,
i

2.103. Kretanje broda je prenosno, a predmeta relativno, Prvo je kre-

pa kako je A = sin 2 (/., B = sin ex cos a, C = cos 2 (/., onda je AC ~ B2...: 0,
tanje jecinojiko, a drugo jednako llsporeno. Za apsolutni triedar bite zakoni putanja parabola. i

kretanja: 2.105. Prenosno kretanje je translatorno kretanje tramvaja, brzinom

l'p= 28,8/3,6 = 8 m/sec. Sasija vrsi pravolinijsko oscilovanje, te se ovo pravo-

linijsko relativno kretanje vrsi prema jednaCinama:

pa eliminisanjem vremena t dobijamo apsolutnu putanju: s, = 'A
.,
= A sin w, I " vT = 't)' = A w r cos wI'
r, ar = 't)" = - w r 2 .~'f'

gde je UJ
r
kruzna frekvencija Wr = 2 re/T = 27<= 6,28 sec-'.
 250 251

.' Usvojimo nepokretni sistem Oxy i pokretni A ~fJ kao sto je pokazano odnosno ubrzanja (slika 2.107. G i b), slede apsolutna brzina i apsolutno
:nasliei, onda su apso!utne koordinate tezista (C): . ubrzanje:
I

Y=Yc=Y" +fJ= R+ h+ A sin wrl.

Apsolutne koordinate tacke M u odnosu na tfiedar Oxy bice:
jednacina dobijamo apsolutnu putanju:
y= R sinrp; rp = Vr t/R.
X/Vp) = 140 + sin (IT x/400). [cm]. Kako je vreme t= R rp/v, = (Rlv r ) arc sin (y/ R), eliminisanjem vremena lZ pret-
Putanja jet dakle. sinusna hodnih jednacina dobijamo apsolutnu putanju:

Zbcig jednolikog translatornog prenosnog kretanja, prenosno Korioli- X= VR2_y2 + (a p /2)· (R/vrF· [arc sin (YIR)f.
$OVO ubrhnje jednaki su nuli.
,1: Putanja je, dakle, transcendentna kriva.
2.106. Relativna putanja tacke M je prava (L), a apsolutna krug (K). 2.108. Relativno kretanje je pravolinijsko, a prenosno je obrtno. Pre-
Stoga je relativna brzina koJinearna sa pravom L, a apsolutna je obimna JJcisna ugaona brzina je wp = w = IT sec-I, pa je vreme jednog obrtaja T = 2 Tt/w =
brzina, pa je tangenta kruga, Ie sledi: = 2 sec. Zbog toga je predeni put AB = 1= vr T, pa je Vr = 1012 = 5 em/sec i
G r = O. Prenosna brzina je upravna
vr=vpctgcp; va=Rwa=R ~=v)sincp,
na dijagonalu i jznosi vp = d w = yI
pa 3U ugaona brzina i ugaono ubrzanje: = 10 ViTtcm/sec, jer je duzina dija- DI-_ _ _ _ _,..-.._o::..c_~_;;.
gonale' d = 10 Vi cm. Ovi vektori
(,lo = rp'.= vp /R'sm cp; ,:." = cp" =
~"
(- vp 2 cos cp)/R2 s in J cp. grade ugao CI. = 45°, pa iz trougla
brzina (slika) sledi prema kosinusnoj
Ubrzanja su: teoremi:
ar=d vr/d 1= -vp ~/sinzcp= v}= v/+ v/+ 2 Vr vp Vi/2; d

va =5j/1 +4Tt+8IT2=48,05 cm/sec.

aoT=R;P = -V/COS(F/R~jnJrp;
Komponentna ubrzanja su: 12! u=w
o 8
W=Wp
aaN=R ~Z=v//Rsin2rp.
Slika 2.108.
GpN=dw Z = 1OV2 Tt2 ;
2.107. Relativna putanja je krug
Koriolisovo: ;c=2[-;:;, ;;:J=2wv r [-k, -JJ= -2wv,i;
(K), pa 3U:
i usmereno je u smeru - Oxcose. Ubrzanja ~ i ~~ grade ugao 45°, pa iz
trougla ubrzanja (slike) sledi:
t·

,,~b)L\

.,
".',
..'
Prenosno kretanje je transJatorno. pa su: 2.109. Relativno kretanje je oscilatorno:
Sr= r = (h/2) cos rp; v, = - (hk/2) sin rp; a, = - (hF/2) cos 'P, gde je rp = kt
i k=w r =IT/6. Kako je 11 polozaju M pr~deni put OM=r=h/4=(h/2)coskt,
to je coskt= 1/2, pa je kl=rp=Tt/3, odnosno vreme t=2sec.
Vektori prenosne i relativne brzi- Kinernali<::ke jeuua<::iTle obitanja plocice jesu:
ne gn ce 1 F 0 (n/2) + 'P, a \ektor &J = const.;
SJika 2.107. a r i a p ugao Tt -cp, pa iz trougla bfzina, Za 'P = n!2 1=2 sec bite vrednosti ~ = Tt/4 sec- 2 ; w = -;r/2 sec-I.

f
252 253

U polozaju M (sJika) bice: Prenosno kretanje je jedn'ako ubrzano obrtanje, pa su:

~

a) brzine v,=(-hnfl2)=-nk; 1
-;" = b w = 6 n r pa je apsoJutna przina: i, ~=w=1'(1 +1)/1;
Va = l ' V39 = 6,245 l ' = 19,61 em/sec; Kako je BC1= b2 +h2=900+ 1 600= 15'00, to je BC= 50 em i cOSrt.= 4/5,
:sin rt.=3/5.

Za t = I sec bice (slika):

..------
s=15cm, te je s=BM=MC; r=15em; w = -;; ~~C-I ;
jer je reJativna brzina paralelna obrtnoj osi (AB), odnosno vektoru ugaone
prenosne brzine, pa je apsoJutno ubrzanje:" v, = 50 em/sec;

= 5 [100 + 9 n2]1J2 = 68,70 cm/sec;

a o = a, + apT +apN + ac:
= 29,67 em!sec2 .' ;,= 50 (Tsin cx-k eos'cx) = 30 T-40 k; ~
apT = 7,5 l ' j;
-
U trenutku t = 4 sec bice sve vrednosti:
13a je:
t= 4 sec; r= -6cm;
a: =;, +~r+~N+;c= (30-15 7t 2
) i+(7,5 + 60) n -40k. T
6;=1'/4; w=7t; Kada je s = 50 cm, tada je t = VI sec j (.j = 1,2 l ' sec-I ;;
r=b=30cm, pa su:
Va"" 38,06 cm/sec;
v, = 50 VI em/sec; vp = 36 l ' cI]1/sec; a r = (30 T- 40 k">;
~N=-43,20nlT; ~=101,521'T.
zl Ii{)
CD 2.111. Za prenosno kretanje bice:
B J'*-(:_______(-,Ol M.
w= 7t t/2;
Kinematick" jt:ulJaciJH: relativnog kretanja ~u:

- - - --- --- -'"""'!:'---t Wr =const.;

apN
Za 8 obrtaja plocice obrtni ugao iznosi:

II o
Za poJozaj pokretne tacke M u tacki krugu bice:

w,=~/32;

pa su:
v,=Rw,=2V27t;
-+
SJika 2, JOy, Slika 2.JlO. j;
-7 -~ -+-
2.110. Relativno kretanje je pravolinijsko jednako ubrzano kretanje, pa su: apN~ -Rw 2 i= -12811:2i;
~ r ) l -~ -..,. 4 --to -+- i
.I, - S = 50 {1/2; ao =a,T+arN+apT+apN+aC=n( -257 l ' i+ 16 j.- k)n.
I
 .;i~ 255
.-;¥j
17v'''m(Jrn''~;6Jozaju bice zakoni kretanja: U trenutku zaustavljanja konu-
sa kinematicki elementi iznose:
zlr
(5 n/2) sin O· ro; ;, = - (571: 2/16) cos (j.~. A
w=O; T=wo/-in; q>=lnN=8;
q>= tc/2)sinO; ~ =cu=(n2jI6)eosO;
-1;; ]= lOem;
~ =~ = -(n3/128) sin (l;
tg IX = 3/4; s, = [= 5 P/8 = 10;
T'=4 sec;
gde je -;0 art radijalnog, a
I
-;0 ort cirlrularnog pravea. (t)= -7r .. H

b) U I trenutku t = 2 sec bite (slika): U polozaju tacke M na polo-

vini duzine izvodniee AB bite:
r= iOY2em;
s, = 1/2 = 5 em; r = 5 sin ex = 3 em; Y
Va = (5 n/8) YS + 71:2 em/sec;
0, = 5/4 em/see 2
; t =< tk = 2 V2 S"ee, r
o''''--:---_ _ _ _ _ _ _ _ _ _~ .r
W= - 7t ; cu = 2 n (2 - V2) ; - AT
Slika 2.113.
v,=SV2/2; vp =rw=6n(2-V2);
............
~= (3 Vlf2)i+ 6n (2- v2)1-k; 0,=(3/4) i-k;
~N= -12n2(2-Y2)2T; 0c=2cuv,[k, isinIX-k eoslXj=

."'" (2/cu v, sin IX)1 = 12 n <V2 -1)1; ao =a,+ap +ac =[3/4-

-12 n (2- jI2)2]i+ 3n (4 V2- 5)j........ k.
2

y 2.114. ApsoJutna uga-

Uy = 20cm/u c ona brzina obrtanja krivaje je
'"'' CU o = 0 = n n/30 = 3 n = eonst.,

/ e
pa je ino = = O. ReJativno
kretanje kulisnog kamena je
UUZ prave 0, A; prenosno
kretan je je obrtanje kulise
Slika 2.J 12. oko tacke 0" ugaonom hrzi-
nom w = ~ = -~, jeT je 'P +
I
+ t = n12. Apsolutno kreta-
;, = ( - ~ Vi n 1 /32) 70 ; nje kamena je kruzno, polu-
~
{It,; - -
{C ~3/~')--:'
\.~,. .J.. "0' "
G,
--rl.• - ...... +;,_ .. (-.S1'[2/256)!l 2 (8 -171:2)70
+ a-+.""~ I 17. 7t ;:'oJ; precnika R, sa sredistem u O.
Ovo je kretanje jednojiko,
pa su apsoJutna brzina j ap-
soiulllV uurz311je:
2.113.. Prenosno kretanje je obrtno, a relativno pravolinijsko, te su
Va =R CU o = 30 n =
njibove kin~maticke jednacine:
I

I = 94.20 em/sec;
aa - R cu uz - 887,40 cm/sec 2 -
11, = c()n~t.; v, - a, t; s, = a, (' /2. I Slikn 2.114. . - 8,87 m/sec'.
I
I
 257
156
te je 6:., = TC/4 sec-"_ Relativno tangenc'jalno ubrzanje je kolinearno sa relativ-
Vektor apsolutne brzine je kolinearan sa tangentom, a vektor apsolutnog
nom brzinom, a relativno normalno ubrzanje je usmereno od tacke m ka
lJbrzanja je usmeren ka centru 0 (slika). '
1z trougla O,OA, prema kosinusnoj i sinusnoj teoremi, slede relacije:
o
rsin 0/ =r cos<p= R cos 8; rsin<p=h+Rsin8,
~w
o
pa diferenciranjem dobijamo:

r cos <P- r cu sin <p = - R CU osin 8;

cu=cuo(r -hsin<p)lr;

S obzirom na izneto bite:

-+ -+ -+
a) brzine v, = ~ ~;;
-I-

v.=Rcu o T=v,+v p ;

; = ~ r (U2 -r .
pM 0'

Za date podatke h=3R, R=lOcm, 8=30°, T1=90o/min, bite:

<U O =3TC; &0=0; r=RVi3=3.61R~36cm; cos<p=5 !13/36; sinq>~3S/36;

Slika 2.115.
~ = v, = 251':3 TI/2 = 68,00 emlsec; w=41TI/72;
tacki 0, sredistu relativne kruzne putanj~. Prema tome bice:
W= 27 S TI2 V3/432; Vp = 41 TCI2 = 64,37 cm/sec;
v, = / CU,= 20 IT cm/sec;
<11, = r = 50 TC 2 ~ 493 em/sec2 = 4,93 m/scc 2 ;
vp=rcuC o=40TCC O ; ~= -IOTC!I);:+ 401t-;:>-lOTIk;
~4,42m/sec2; apN= (41 TC/12Y = 120,8 crn/sec2 = 1,21 m/sec2; Va= 10 TC V20 = 169,25 em/sec;
ac = 2 W v, = 1 025 TI2 V3/72 = 242,62 cm/see 2= 2,43 m/sec2•
a,r= I w,= 10 TC; ;,T= - 5 TC (!13 ~:+ k);
Dijagrami brzilla i ubrzanja prikazani su na slici u naznacenoj razmeri.
a,N=lhl/= 10 TC 2 ; ;rN= STI2( -~+ y:3 k);
2.115. Obrtanje regulatora oko vertika1ne ose OM (Oz-ose) jeste pre-
nosno kretanje, a uLrlanje tai'!ke oko ose Ox je njeno relatIvno kretanje.
Tacka se krece po krugu poluprecnika r=!sinq>=112 u ravni 'upravnoj na
usu. Prenosna ugaona brzina je (.) = CUp = 2 TC sec-I, pa je ,;) = O. Prenosna
hrzina je obimna brzina tacke m, a relativna brzina je upravna na potegu ;. =;, +;p + ;c = - 5 IT (V3 + 17 1t) ;: - 4OV~1t2;;'0 + 5 TI (TI !13 -' I) k;
Om = I, te je njen vektor u ravni OMm. Radi lakseg predstavljanja, uocimo
ao - 10 TC ~ 1 + S Ii 3 TC + 121 ~~ ~ Ilt,4 3 lH/~ec1 .
V111Ut:llli tric~r C~'tJ sa oriovima ~ i-;;-o (slika), ouda je ;,~(-Vrcosq»r~+ ; it; ,
2.116. Ovdc jc (.) _ 7t scc- 1, (:) - O. OZfl!li;jimo sa A- e/R 7"" t/2, onda je
-I- ( -I', :;in cp) k. K nko jc rclativllo krc:lanje jedilllk.o ubrzuno kmzl10 krctanjc,
t.o su zakoni ovog kreluuju: zakvll krdallja stapa: If".;'
ir;
y = e cos <p + VR2_e 2 sin 2<f' = R [)...cos cp + VI _",2 ~i.1l2q>1 ;:f
~~-=:" '
Uf/;
17 Zbirka zadataka iz mehanike 1
 258 259

Diferenciranjem ~~~'J~A"~ brzinu i ubrzanje:

Zbog jednorkog obrtanja bregaste osovme polarna jednaCina brega za
V=V=-RW),[Sinq>+ )'sin2<p ]. pol u sredistu 0 bice:
" 2(1-),2sin2q»1l2 ' r=R+c!fJ=Y= ]0+41; C!fJ= 4 t; c·27':=4T= 16; C= 8/n,
3 3 4
( A - A ) COS 2 l' + A cos q>] . odnosno
a=y.. = -RAW2 [
cosq>+
(I-A2Sin2<p) 3/2 r= R + (8 <p/r.:) = 10 + (8 <p/IT), Arhimedova spirala.

U naJviSem polozaju S11 sledece vrednosti: 2.120. RazLkujemo tri period a rada bregastog tela: a) podizanje,
b)· zastoj i c) spUStanje.
Ymax=e+R=3R/2=15cm;. v=O; a=·-A(J+A)Rw2=
a) U periodu pod;zanja imama dva ciklusa: ubrzavanje i usporavanje,
te su kinematicke jednacine:
2.1 17. Ubrz'1nje klina je prenosno translatorno ubrzlnje. Apsolutno ]0 a = const; v=at; S= aI 2 /2; v2 = 2 as; w= TI n/30 = 2 n;
ubrzanjJ stapa je u vertikalnom pravcu, a reJativno je ubrzanje dodirne tacke
i usmereno je uz ravan. jz trougla ubrzanja sledi; q>=wl=2TII;

arcos ap = 0; aa = a, sin IX = ap tg IX; ar = 6 V3 cm/sec'; aa = 3 V1 em/sec 2• za <p=TIj3 b:ce t= 1/6sec, pa su s=2cm; a=144cm/sec 2 ;

,'-'
2.118. Apsolutna brzina usmerena je duz stapa od B ka A, a relativna
s v,o /(o.IJ
pada u pravac tangente na krug, poluprecnika· R + r, us;n~rena je ka Ox-osi.
lz troug/a brzina sledi: ---l/(V,IJ . /(s.l)
. I
V~.=Vr+vp; O=l'rCos<p-vp, ~a=v,sinq>; v,=(R+r)w,. /i i : ",
"
"
"
I .
pa su ugaona brzma i ugaono ubrz:inje reJativnog kretanja: / \
\
00, =V)(R + r) cos q>; w,= vp smq>/(R + r) cos 2
q> = (v/ sin q»/(R + r)2 cos'<p. o
i ..A<"~~+---'i' •
Pri~odDe komponente re!ativnog ubrzanja jesu:

pa je

Za ·,date podatke vrednosti su:

Slika 2,120,
sp=t=vpl-gr:m; Silltp=8/1O':'4/,); cn~q.h3!5; w,-2/"3;
W, = 16/27; . v, = 20/3 em/sec; a,T= 160/27 cm/sec 2 ; a,N= 40/9 cm/sec'; v = 144/6 == 24 em/sec; ohlik brega r = R + s;

au = - 200/27 = -7,4] cm/secz• 20 - a= const.; v = vo-at = 24-at; s= So + Vo t-at 2/2 = 2+ 24 t- at 2/2;

Visiha spustanja sredista tockica iznosi: v=O=24-a/6, pa je a=144cm/sec 2 ; oblik brega r=R+s.
i h=(K+rHl-coScp}= IO(l-3/5)=4C!Il. b) Pri zastoju je oblik brega kruzni luk, po]uprecnika r=R+4=6cm.
2.Il~.Zakon podizanja stapa (apso!utnog kretallja) jeste y = !U + 41,
pi! su b~zina v~4cm/sec i ublz3njc /)'--0. Obrlanje bregasle osovine je jed-
c) Oblikbrega je simetrican prvom hoch!.
noliko, tei sledi: 2.121. Ovde je v = const., s = vt, u) = 7':, q> = "IT t. Za q> = TI/3 = n t je t =
:! (,) - n 11/10 - n/2; T,,43CC. ~ I/Jsec, te je v=s/t=6cm/sec. Oblik brega je r=R+s.

7.1 polo bbrtflja (t ~ 7/2 - 2 s~ ... ) hiI.':", Jlajvt'ce podizanje stapa. kaje izn031 U drugom dclu je l' = 0, pa je oblik brega kruzni luk, U poslednjem
periodu oblik je isti kao u prvom. Za drugu polovinu obrtaja oblik brega se
It = Ymax = 10 + 8 = 18 em,
poklapa sa krugom bregaste osovine, kao sto je pokazano na sllc!.

17'
 .261
260

~ I~----"-"
A'--+-----l,11 --, '-,,\

J :; 6 7 8

··
R '" 20mm "

r ;;: 10mm
Slika 2.121. e~lOmm ..
2.122. Podilanje i spustanje' radnog tcla je harmon:jsko, sa zastojem
na pos!ednjem deb pUla od 30°.
Konstrukcija je prikazana na stci.

Stika 2.123.
6'

j' .,

8'
4' -, -- -, , , ,
I "

9'
J'

2'
--, , -, , \
.\
/' to /'
\

II 12 , ,,
I :~
I ,,
,, ,,
I ::
I
.:
:'

, .' l:I'
\
4 .. ,'
:'./
, '
, ."/ /'

Stika 2.122,

2.123. Konstrukcija je prikazima nu clici. Qvoj jc zakon puta cikloirlni Slilm 2,121.
sa zastojem na posJednjem delu od 30°.
Apsolulna putanja je krug, polupr~cnika I, sa srediStem na Oy~osi:
2.124. Na delu rr:/3 je harmonijsko podizanje radnog tela, zatim je
l:a~toj do 2 It/3, onda spllsta nje do, 7 It/(i, a zMim no ,? TC mirovanje (zastoj) b) Ix (rollgl11 OAR >;Jedi:
Konstrukcija je pokazana na sJici. r cos'l'=R+ {cos 6; r sin 'l' = I sin 6; 1'2 = Rl + J2- 2 RI co~ (180 0 - Il).
2.125. a) Uzmimo u tacki 0 triedar Oxy, onda su koordinate tacke B: te je:
y=R+/cos6, pa je X2+(y-R)2=F. ,2=R2+ /2+2 Rlcos 0 = /2_ R2+ 2 Rr cos <p; ,
x=/sin6;
 262
263
Resenje ove kvadratne jednacine je:
2.127. Pretpostavicemo da je obrtanje u direktnon: smeru i izabracvemo
r = Rcos q.>+ VF - R2 sinl<p = R cos <p+ IV (1- 1. 2 sin2 <p). pokretni sistem da se osa A ~ poklapa sa stapom, a A Y) Je upravna na. stap.
o

Projiciranjem osnovne vtktorske relacije za brzinu na ova dva pravca doblJamo:

Kako je A mala veliCina, to je 1.. 2 sin 2 q.> mala velicina u odnosu na jedinicu,
te se d?bija:
r = I [l + Acos q.>- (A sin <p )2/ 21. Ie su:
I VB = 2 m/sec; -2·1/2= 2 V3. V3f2+ til;
c) Prenosna ngaona brzina je til = TC n/30 = 50 TC, pa su relativna i pre--
nosna brzina:
,
til = -4sec-!.
I
Vr = ~= -Alw(l + hos <p) sin<p; Obrtanje je, dakle, u indirektnom smeru. . v

Trenutni pol (P) se nalazi u preseku upravnih na vcktore brzma. Tacka

U' vertikalnom poJozaju spojne poluge je: I'
! K ima brzinu kLzanja VK= Vk = V3 m/sec. Ova tacka je presek normale po-
r=I+R=0,4m; vuccne iz pola (P) na' stap AB.
f=O; Va=Vp = (I + R) w = 20 TC m/sec;
r=l-R m;
Va = l'p = (I - R) w = 10" m/sec.
U i horizontalnom polozaju spojne poluge bite: v
<p = rr/2 iJi 3 TI/2; r=/(l-"A2j4); r = 'fA/w;
, i

-or.
v .---

D) RAVNO KRETANJE. RAVNI MEHANIZMI ~'1

\
c;\
t
2.1 6. Ploca u ravni Oxy vrsi dye translacije u pravcima koordinatnih \
,OSa Ox ,i Oy triedra Oxy i obrtanje oko ose (z) upravne na ravan ploce. \
'Id:=--_ _ _ _ _~ - ________ 0 ______ •
p
Sve lackc ploiSe imaju islu brzinu trall-
Slika 2.127.
slacije. Uzeccmo da je ta brzina;;:, brzi-
na jeune proizvoljne locke ploce. Rela-
l'olozaj trcnutnog pola moze se odrediti rl'li'llTIski, razloganjem vektorske
tivna brzina tacke B u odnosll nil la(;-
jednaciI;e na dYe skalarne u pravc:ma osa pokretnog triedra:
ku A je njclla obimna brzina v~ = I w,
gde je w ugaona brzina "brtalljll ploce. ;:~k __ __
Brzina tacke If jednaka je vektorskom vA + 0 0 w -(vA~7o 1"A'l7o)-U)"lJl'ro-lIiI~1":o-O,
zbiru brzine translilr.ije (laCke A) i
relativne brzine prema tacki A, jer odllosllo
Slika 2.126.
smatramo da se u tom trenutku ploea
prema ko~inusnoj teoremi, sledi:
obrce oko tacke Ao lz trougla brzina,
Ove vrrdnosti slazu se sa vrcclnostima dobijcnim graficki. '
~ . -+ -+ -+ -+.1
Brzina klizanja (tacke K) odndellu je i pomocu velocide V-V.
Yn-V't I V,ut-vA+l'n;
,
2~12l!. Kak\) je yA =20cm/scc, to jc-/iP=v.4Iw=10cm i plII se Jlillar.
Kako je VA =6 em/see j vF A =lw=S.2=IOcm/sec, il fl= 90°--0: = 600,
bite 1m UJlInvlloj pOVUGcnoj nu brzinll ;" (BJikll). htu VredllQ,t nohijamo i prema
obrascima, uzimajuci tricdnr A ~ 'I):
V8= 14 em/sec.
 264
265
Projiciranjem osnovnih. vektorskih jednacina na koordinatne ose odre-
dujemo brzine temena; Kako je WI = -p; n,j30 = 3 n, brzine su:

B) vjJ=--;A +0'
0' VjJ~=-vAsin()(=-lO'IJ; .. A
V.J VB~=-VACOS()(+I'B=IO;

"B = V1'i< + 1'B\ = 20 ein/see;

2.130. Ugaona brzina krivaje je wo=21tsec-!. Iz trougila OAB sledi
D) i C) pomotu trenutnog pola, jer je DP=CP=Y5 2 +(1O-5Y3)2=3Y3.cm,
odnos R sin e= 1sin tV, pa je 1= R sin 45°!sin 30° = R V2 em.
pa je Vn=Vc=6V3 emjsec= 1O,38cm/sec; Trenutni pol (P) nalazi 'se u preseku pravih OA i upravne na put kli-
zaca B, pa je trougao 0 PB jednakokrako pravougli. lz trougfa APB sledi
S)vs=SP. w= 10 VI em/sec = 17,3 em/sec. prema sinusnoj teoremi:

1'1 APll = sin 600 jsin 45°;

1---'I ,
I ...--I' Ie je ugaona brzina obrtanja oko tTenutnog poJa:
A --~ :s I S
V; w= RwojAP= hi V3 =2 Y3,,/3.
b
\ , =-------.:
v' A' -",
Kako klizac B pripada spojnoj po\uzi AB i poluzi BC, sledi:
I
_ --1~\----'=~:'-;5CC-'----"".o/a-
\ , 16=
vB=PB,w=hw/, to jest UJ,=PB,wlh=6l(2013+ J)-2Y3-p;/J.
\ I
\ I = 1,67 .... sec-I.
\
\ I I
/
\ : I 2.131. Sve tacke ploce imaju iSlo translatomo ubrzanje kbje je onda i
a =-----:----1
(J/ d ubrzanje tacke A. Relativno ubrzanje tacke B prema tacki A irna' dYe prirodne
D,_---K
- C' /
---.. V2 komponente, relativno tangencijalno - velicine lW::l-reIativno (normalno -
D~~----~--~~~~ ve!icine Jw 2 , Prvo je upravno na ·stapu AB, a drugo je koLnearJ1.o, sa' stapom
i usmereno od B ka A, jer
smatramo da se u tom tre-
Slika 2.128.
nUlku placa a brce ako tacke A_
. Brzi~e su odredene ~grafjcki pomocu okrenutih brzina, odnosno plana Kada osnovnu vcktorsku jed-
brzma. Tacka S dell duz AB na dva jednaka dela, AS = ifS, pl cemo tackom nacinu za ubrzanje:

s podelili ,duz "Q~ j~dn:!l<a j~ vs=u,.P;'

-+-+- --+
n1 dva dela, as.-=bs, Ie Ovo je aB=a tr -,: aro,=a A +a; 7'
provereno 1 vdoclClorn (V-V).
-+ -+A -+.1
~aA+illlT+t1[JN,
.2.129. ,Trenulni pol za postolj~ (p) i spojnu polugu (c) je u preseku (P)
strantca OA I BC. OZnacimo sa q>- "!.OPC~7511, onda iz lrougla OPC, prerna projiciramo na pravac st~pa
sinusnoj teoremi, sledi: AB (A ~-osu) i upravno na
stap (A l'j-osu), dobicemo:
OP"/p~siny/sillrp, to jest OP=35sin~/sin<p=35(V3-1).
aEt = a..! cos 0: -1 (1)2 = 10 V3 - 10= 10 (VI - I) = 7,3 cm/sec2 ;
jer je sin 75°=2(VI + 1)/4;
(In'J--a,lSinOlll(;)- ·10,·10-0, te je as-IInr:.:
CPlp = sin 60 0/sin 75°, to jest CP= 35 V6 (VI -1)/2. Ubrzanje kraja B odredeno je i graficki pomocu plana ubrzanja, kon-
Sada mozemo odredit'j duzine AP i BF: struisanjcm prelhotlne vektorske relacije. .
2.132. Trenutni je pol u P. Tacka Aploce {'loklapa se sa, sredistem 0,
AP = OP-k = 15,55 cm;
a tacka B je tacka M I " lz zakona s = t + ,2/2 sledi v = 1 + t,~
, = 1, te su
 266 267
i,

. u pocetnOin trenutku b,!'Zina i ubrzanje sredista ploce lIA '= 1m/sec, aA = I m/sec2 • 2.134. Ovde su BC=[=20em, cos<p=3/5, sin<p=4/5. Nepoznati su
U datom trenutku'-~va brzina je obimna brzina, a ubrzanje je tangencijalno ugaona brzina i ugaono ubrzanje obrtanja ploce, pa cemo ih odrediti pomocu
ubrzanje iobrtanja ploce oko trenutnog poIa, te su ugaona brzina j ubrzanje ubrzanja temena B i C, projiciranjem osnovne vektorske jednaCine na ose
ploce: iriedra A 1; 1):
ac~ =aseos<p-i wsin 'P -/ (,)2 eos<p;

Brzihe tacaka M, iznose: aC~ = as sin <p + I wcos <p -I (,)2 sin 'fl.

VI =v3 =PMj .(,)= R'VI (,)=0,4 V2. 5/2=2 m/sec; UnoseCi brojne vrednosti dobicemo jednacine:

114 = 2 R (,) = 0,8.5/2 = 2 m/sec.

pa su:
Kak~ su relativna ubrzanja R w = I m/sec z i R (,)L = 2,5 m/sec 2, projiciranjem w = 1 sec- 2 ;
osnovne vektorske jednacine
i--4- .---,.. -- A ---+.A A
;aM=a A + aMT+aMN, aMr=Rw;

Da ose tfj~dra A~Yj, dobice se ubrzanja:

b
~----~--------~
lacke M/ a21; I-I =0;
I
=

lacke M): a3~=1+2,5=3,5;

!

\
I
I

2,133. Usvojimo triedar A ~Yj, (kao u zadatku 2.128), onda projiciranjem

osnovne vektorske jednacine na ose triedra dobijamo:
I u _ 5cm/sec?
a-~

I STika 2.134.

Sada cemo pomocu vektorske relacije odrediti ubrzanje temena A:

-+- - """'c --+c
a,.1 - ac I aAT I a .4'1; aA~ - - 25; 36 - 11 cm/sec 2 ;
te su:

Za temena AiD dobijamo vektorske reIacije : Vrednosti su odredene j graficki pomocu plana ubrzanja.
Kako je sada poznata ugaona brzina, lako cemo oureuili puluZaj lllOuul-
-;D = -;A +-;;T+ a ;N; nog pola (P), jer je AP=P=VAI(,)= IZV3j3=4V3 em.
odnosno projiciranjem: Drzine oSlala dva tcmcna odredicemo racuDski, prujil;iraujem jcdnacina
za brzine:
aD 1; = - 20 ; aD." = 20; aD = 20 V2 cm/sec 2; aq = ac = 60 cm/sec2; ac~ = o.
Vrednosti se odreduju i graficki pomocu plana ubrzanja. Tackom s po- na koordinatne ose:
vCI; = -vAsinet= -6V:3; vc~ = -VA coset+b(,)= -6+ I2Y3;
deHmo duz ah, koja predstavlja relativno ubrzanje -;; u istoj razmeri u kojoj
(acka S deli duz AB, to jest na dva jednaka del~, onda je ubrzanjc tackc S vc2 =144(4-j!3); l'c=18,08cm/sec;

/lfnpa ;,; -' Ii.' p-;:,;. VDt"" -vA sina+!tr,l-IOj!3; VB" - -VAeo3(:t.- -6; vD-fl}}6~ 18,3Jcm/~ee.
 268
269
Vredllosti mozemo dobiti i grafii'ki pomocu okrenutih brzina, iii, pak,
pomocu plana brzina. 2.137. U gaona brzina obrtanja krivaje 0 A iznosi Wo = G= 21t, pa je
2.135. Trougao OAD je pravougli. Trenutni pol je u preseku potega OD ugaono ubrzanje &lo = Ii = O. Vektor br~:ne ta~ke A je u praveu tangente kruga~
i prave pOvucene upravno na + Ox-osu u tacki A. Stoga je x cos <p = R i it tacke B je u pravcu - Ox-ase, te je trenutni pol (P) u preseku upravnih na
xtg<p=AP. Kako je vA=I'=x=AP,w,ugaona brzina i ugaono ubrzanje bice: vektore ovih brz;na. Kako je 6 + cp = 1t, to je ~ = W =- e= - Wo ~gaona brzin~

w=vjAP =v/x t~<p = Rv/x Vx2-R2;

e
obrtanja oko trenutnog pola, te je ~ = &l = - = o. Trougao BAP je jednako-
kraki, jer je <j..BAP=2cp i -1: PBA=n:/2:"'<p=-1:BPA.
&l = - R 1'2 (2x2- R2)lx 2 (x2_ R2)3/2.
2.136. Trenutni pol obrtanja kruine ploce je P, pa su vc=Rw, a =
c
= R &l. Brzina tacke A upravna je na potegu AP i iznosi VA = riP. w =
->
= 2 R w sin (<pj2), te vektor brzine VA mora da prolazi kroz konjugovanu tackn
P (slika).
Kretanje tacke B stapa AB
p' je pravolinijsko, pa se upravne
K na brz:ne -;;: i;8 seku u tre-
nutnom polu r. Ugaona brzina
obrtanja stapa AB je 0, pa iz
-I v;
trougla BAA' sledi:
! sinO=AA' = R-Rcos<p;
<p = w; <p = w,
p
te diferenciranjem dobjamo:
SJika 2.136. SJika 2.137.
10 cosO=Rwsin<p;
() = (A W sin cp)jcos 0; 1.= Rjl; Ie· cosO-! (}2sin 0 =R(;J sincp+ Rw2cos<p; Stoga su brzine:

e
= 02 tg 0 + A «(;) sin <p + w2 cos <p)/cos 0.
vA = R wo; vn = BP· w = h Wo = 2 RWo sin 'P = 2 R Wo sin e;
Tach A stapa krece se po krugu, pa je za nju: ve=CP· w = CPo wo = Wo (R2+ b2 +2 Rbeos 20)112,
-. -+ ""'c """"'c jer iz trougla PAC sledi, prema kosinusnoj teoremi:
aA=aC+aAT+aAN; Ve=v~' = Rw;
Cp2 = R2 + b2- 2 Rb cos (180 0 - 2 6) = R2+ b2+ 2 Rbcas 2 e.,
Ubrzanja su:
Posto tacka A pripada i stapu AB, za kraj B stapa je:
aA = R wo;
2 ~ ~A +->A
aB=a a BT +A
a BN ., aC=a A , aAeT +-;A.
eN' A' -aA-O
aBT- cr- ,
A -- -c -C -A --+A
I
-+ --to- .......,. -+ -+ -+ -+ --
Vn = VA + V~= Ve +V~ +V~; aB= aA +a n = ae + a AT+a AN+ a BT+ a BN' te SU: ,

Projiciranjem na osu Px bice: aB -a

- B~ -a
- A cOScp+RW2COScp=2Rw2COStp=-2Rw02cos6;

ae 2 =a A 2+ (b ( 2
)2 + 2 aA bw 2 cos 2 '1'= R2 w04 tJ +k2 + 2k cos 2 0); h=kR.
vB=vc-RweoS<fl+/ OsinO; aB=ac-Rwcosrp+Rwzsin<p+le sinO+/Ozcose.
1z trougla OAC i trougla P a ac (u lplanu ubrzanja) sled~ ovi odnosi:
Za date padatke je A= 1/2. rp = 90 0 ; sin 0 = 1/2; cos 0 = )13/2,
pa su:
Rjsin ~ = b/sin (2 tp + ~); aA/sin (I. = b w 7/sin (2 tp + IX),:
() "" jI3 w/3; VII '-I'e (3 + 1/3 )/3 - 1,9!lm/sec; pa je: i
blR. = k =sia (2 rp + 'jI)/sill 'I' = b(,)llR. ("l = Sill~l'...+ 11.)/:;ill 0:,
an = ae (3 + V3)/3 + v/ (9 + 4 V3 )/9 R = 6,98 m/sec 2 ,
te je IX = <jJ, '510 znaCi da vektor ubrzanja tacke -CrproJazi hot tacku' 0, u
jer je w=1tsec- 1, &l=O; ac=O.
kojoj se seku i vektori ubrzanja taeaka A i B stapa BAC.
270
271
Za ~o=2;t i 6= 120 je 9=60 0 0, pa su; Ubrzanja su:
YA = R Wo = 20 71; em/sec; a A = 4071;' em/sec' ; a A = OA . W l 2 = 90;t2 em/sec'; -+ ~ - -
an = aA + atT+ atN;
VB = 20 V~ ;t em/sec;

"c = 20 V'l 7t em/sec; = 22,40;t' em/sec';

Do ,ovih rezu/tata mozemo doci i neposredno difereneiranjem koordinata
taeaka Bi C: S obzirom na prethodnu dvojnu vektorsku relaciju za ubrzanje tacke B:
----I> _ _ _ _ 4

X n = - 2 R eos rp = 2 R cos 6; VB = - 2 R Ul" sin 6;

Xc= (R + b) cos tp- 2 R cos (jl = (b- R) COS (jl = - (b-R) cos 6;
Yc = (R + b) sin rp = (R + b) sin 6;
a8 =aA +a~T+ a~Nc; a~T+ <l~N'
mi poznajemo projeke;je vektora ovog ubrzanja na spojnu pravu A B (A ~-osu)
i na pravu BC, pa mozemo odrediti ubrzanje an i ubrzanja c(~ ibw, gcafieki
kao s(o je pokazano na erteiu.

Ove se vrednosti mogti odrediti i raeunski, jer vektor -;;n gradi sa pra-
Yom Be ugao S, a sa pravom SA ugao 1'-0, te sledi:
2.13,8. Iz zadatka 2.129. imamo ove podalke i rezultate: a8 cos 0 = b w 2' = 22,40;c2;
k= IOem; b=20em; p=35em; AP=15,55em; BP=Jlcm;
; te je:
Ul,==37t; Ul= J,93n:; w, = 1,06 7t ; tgo=7.12; coso=0,/41;
VA = 3071; em/sec; 1'8 = 21 ,23 71; em/sec.

2.139. Dodirna taeka P je trenutni pol, pa su brz;ne:

Ve= R w; l'e/ R 2;
Ul = =
v~= PM·w=

= 2 R Ul sin ('P/2) = J0 em/sec. Vektor v prolazi kroz tacku P.

Slika 2.138.

Iz trough ABP, prema kosinusnoj teoremi, sledi:

c=!7cm;
Slika 2.139.
~in <X - 0,624; cu~ 0: ""'" 0,782;
Kako je ubrzanje:
sin~=O,885; cos ~=O,468; ~ = 62 0 15';
~ -l---+

a~ =ac + aXt-T' afiN ~aftN' bic'e a~ = R w 2= 20 em/see 2•

272

Uzmimo pravu (L) za Ox-osu, onda sledi:

x = R z w/ (I + k)[ - cos 'P1 + (1 + k) cos (1 + k) 'Pd ;
7= OP+ ie' + C'M =X i +y T = R 'P i+ R (I-cos<p)f-iRsin'P.
Y= R2 w/ (l + kH -sin 'PI + (1+ k) sin (l + k) 'PI)'
te su koordinale pob'etne tacke:

x = R (<p-sin 'P); y=R(l-cos'P); putanja je cikloida.

D:ferenc:ranjem dobijamo:
cos 'P1 = 1/2 ; SIn 'PI = V3/2;
j'= Rw (I-cos?); ji = R w sin 'P ;
cos( 1+ k) 'PI = - I, pa ce biti:
hodograf brz:ne je krug. poluprei'nika Rw, sa sredistem na P,x-osi,
x=-3V3re/5; ji = 9 refS; v = 6 V3 rr/5 em/sec;
Brz'na je v=(;i:2+y)I/2=[2R2w2(1-eos<p)j1IZ=2Rwsin ('P/2),

Dalje su: x= -2Irr2 /25; a= 6 VTI rr 2/25 cm/s yc 2•

•. 2
Y =Rw cos<p; 2.141. Slicno prethodncm zadatku, sada imamo:
0
Za 9= 60 b:ee: V= 10 em/sec; a = 20 em/sec.
Za tacku Ail b;ce:
k = 12/8 = 3/2; 1+ k = 5/2; (l + k) 'PI = 5rr/6 (to jest 1500).
VI = MI p. W = 2 Vf9 em/s,e, jer je
sin (1'+ k) 'PI = 1/2; cos (I + k)'P, = - V3/2,
MI P = [Rz+ (2 R/S)Z-2 R· 2 R/5. 0,5]112 = R VT9/s. te su komponente brzine i ubrzanja:
Ubrzanje je a l = (2 R/S) w 2 = 8 em/seez. Tai'ka 1'.11 opisuje frohoidu, parametar-
i = - 5rr (V3 -1)/2; ji =5 re (1/3 + 1)/2; = 5 VI rr em/sec;
skih jednacina: y

x = R (S 'P- 2 sin 'P)/S; y~R(5-2cos,-?)/5. x = - 5 (2 + 5 V)) re /16; 2

y= 5 (5 - 2 J13) 7(2/16; a= 5 V29rr'/8 em/sec l .
2.140. Kretanje je epicikfoidno, te je R,'Pl~R2'P2 j Zbog toga su prirodne koordinate vektora ubrzanja:
\~ =CPI + 'Pz - re/2; sin.¥ =. - cos (rpl + rp2) = - cos (1 -I- k) 'PI; ,

k = RI/R2 ='PZi'PI; 'cos t} = sin (I + k) 'PI' pa je poJuprecnik krivine putanje(epieikloide):

Vektorska i parametarske Rk = v'/aN = 80 (ij7 em.
jednacine ep;cikloide su:
2.142. C'ce SU: w, ='IT/4, k=5/2, ra je j:ftrru pClfcef,Cn1 zadatku
,,
x=20cos<p,-4cosk'PJ; y=20sin'P,-4sink?i; i
->
+M'1'.1; A=Rz(l+k)cos'Pl- i ~ w, (- 20 sin 'PI + 10 :.iu k 'PI); jI = WI {2U cos 'PI - lOcos k 'PJ;

R, ii
I .
- R z cos (I + k) 'PI;
x· =w 1
2
(-20 cos 'PI +25.cosk 'PI); y=w l 2 (- 20 sin 'PI + 25 sin k'l'I)'
' - -, - , ---+<"-'.....L"'-'----,-~-:::- -"-I_ y~R2(l1 k)sin'PJ ··R2 :sin(l +k)'f'l'
Za date podatke su:
I I Diferenciranjem dobijamo:
K/ X= 5rr (1-? V'J)/4; ji -- 5 'IT (V3 + 2)/4; V= 5 V5 Te12;
/ ic = R2 WI (I + k)[ - sin 'PI +
,I / I Gin (l lie) 'Pd ; X=-57t2(4+5j13)/32; .Y·=51t2 (-4(f+5)/32; a-5'IT l V4,l/16;
.~
...I ji = + k)[cos <PI -
R 2 w I (l '" ...
GN= (xy.c...yx)/v=
r;:
n II 5n 2/16;
S]ika 2.140. -cos (l + k) 'Pd

18 Zbid::a zadataka iz mehanike [

274 275

2.143. Ovde je k~l, pa je <PZ=<PI=<P, te jero1=ro2• 2.145. OVde je k = 3; Oz Mo = - I em, te su koordinate tacke M:
Zbog wT=20ro=27t bite w=rcjlOsec- 1•
Za Rl =. R z = R dobijaroQ nepo:;;redno iz relacija za epicildoidu (zadatak
yf
2.140):
i,

f = 10 (2 cos <p-cos2<p); y=10(2sin<p-sin2<p); kardioida;

x= 2 n-( - sin <P + sin 2<p); y = 2 7' (cos <p-cos 2 <p);

pa su:
x=O; . y=27'=v;

Kretanje je hipocikloidno~ U jednacinama epicikloidnog kretanja

treba umesto staviti vredno~t
R, -R
z, te se dobijaju sve relacije. Ovde je, x
,>.
dakle, Rl 'PI = - R, 'P2' to jest k = RdR z = - <PZ/'PI' pa je zbog k = 2, 1', = - 2 'PI'
Zbog toga su jednacine:

x = (Rl - Rz ) cos 'PI + R z cos (k-l) <PI;

y= (R 1 - Rz) sin <p,-Rz sin (k- i) <PI>

SIika 2.145.
odnosno!
y=o;. X= 2 R z COS<f'I; pa su;
x=27t (-3 sin <PI + sin 2 <PJ);

x = 2 7'z ( - 3 cos <PI + 2 cos 2 <PI) ;

Za date podatke je:

y=2rc;
v=47tcm/sec; X= -5x2;
Y= - 5 V3 Xl; a= 101J;2 em/sec2 •

2.146.. Ovde je k=4,teje

R J = 4 R z ; stogasu jednacine:

x = RI (3 cos 1'1 + cos 31'1)/4 =

Slika.2.144.
- sin 3 <P1)/4 = R j s!n3<PI'
~o jest wI =7'/8 = const., bice: jer· su:
a~i =0.
sin 3 'P = 3 sin 'P cos z <P - sin) 'P;
Kretanje je, dakle, UlC'Y.UHW"0,,.V po Ox-osL
Sljka. 2.146.

IS'
 276 277

Putanja je asteroida lzvezda), jednacin~ x2f 3 +y2/3 = R:2i3. Diferenciranjem bice:

Kako je (,)1 T = 24 (,)1; 2 rr, bice (,)1 ='ir/i 2. Difetencininjem dobijamo:
X= R (,) 'P cos 'P; Y= R

I :;; = R w2 (cos <p- 'P.sin 'P);. Y= R w 2

(sin <p +

Kako je aT=dvjdt=RGi, to je aN='Rul<p;

. . ,1 +' cos ,
a = 3 R 1 (,) 12 (sin6m 6 <p) 112.
. t,
Za <p = rr/2 i (,) = 7t n/30 = ir!2 bice:
ar=d v/d !=3R 1 (')/cos 2 <PI; aN2 =a 2 -al;
v = R rr 2/4;
Za date podatke su:
Rk = Rrr/2 = 31,4 cm.
Y=-X; v = 5 rr/4 cm/sec;
2.148. Ovde je WI = 4 7t/3, pa je i = w:/w2 = zi!zl = 10/30,1/3, te je
w 2 = 3 WI = 47t. Stoga je brzina voznje:
2.147. Ovde je PAo=PA, to jest R<p=PA. Kako je vektorska relacija: 11= R (,)2 = 0,75, 47t/2 = 0,75· 27t= 1,507t= 4,71 m/sec = 4,71,3,6 = 16,96 km/h.
2.149. lz vektorskib relacija:

sledi:
a) u prvotn slucaju
1I1=VC+Rw; V2=YC-R(,); vc=(v l +v1)/2=7cm!sec;
(,) = (vl-vd!R = 3/42 = 1/14 sec-I,
pa je polozaj trenutnog pola (slika a)
VI = (2 R +y) (,); v2 = yw; V I !V 2 = 1,0/4 = (2 R+ y)/y; y=4R/3=56cm;
,P, v, =10 . . _____ , _!'J+.~_--:v;-_.-ie_-+.;>

("~Q c ~ .'
p'A"'-_-,T
/
,/ ,

j
,// R

"'~P.pZI";:; / V; p.
:i.L

Kn 0)

Slika 2.149.
b) u drugom sIucaju
Stika 2:141. VI =vc+ R C,l; v2 = - ve + R (,); Vc= (VI -vi)/2= 3 em/sec;
parametarslce jednacine putanje jesu: (.)=(v1 -vc)/R=7/42-1/6see-t, t

x = R (cos <p+ <p sin 'P); y = R (sincp"-<pcos<j:». pa je poloZaj trcnutnog pola (P): .
Putanja je evolventa kruga. 1'1=(R I y)(,); v2=(R-y)w;. V1!V2=t0/4",,(R+'y)/(R-y); y=3Rj7=18cm. ..,.- ':..~~
 278 279
I
2.150. pvde je WI = 31(", pa je u razliCitim poJolajima: ' lacke B) XB = I sin '1'; VB = 1<0 eosq>; aB = - / w2 sin 'P + I W cos '1';
a) za pr;vi pololal je trenutni pol u P j (tacki C), pa je: VB = 40 VI/3 cm/sec;
vA=Rw 1= 60fcm/sec; VA =(R+p)w; VB = R w;. VB/V A= R/(R + p) = 20/30,
tacke C) Xc = (lI2) sin '1'; yc=(lf2)cos'P; putanja je krug, poluprecnika 1/2;
te je VB = 2 11 Ai3 = 40 1t = 125,60 em/sec; vA = 188,40 cm/sec;
I! Vc= I w/2 = 40 V3/3; aT = 1,',:,/2= 20 {3/9;

\ ac = 20 V39/9 cm!sec 2 ;

lacke D) xD=x=ssinq>; YD= Y = (I-s) cos rp;

putanja je elipsa, poluosa 20 em i 60 em;

I x=swcosrp= 10 V3/3; Y= - (I-s) wsin 1'= - 30; VD = 20 V2Tf3 em/sec;

I
I aD = 50 V201/9 cm/sec z.
I
P,
Slika 2.150.
I Iy

b) u dr~gom slucaju je trenutni pol u P z, pa je P z Az = P z B 2 , te su

/'
brzine jednakl~:
I
VB = V A = 601("= 188,40 cm/see;

c) u trecem slueaju je trenutni pol u P3 (0), te postoji odnos v

a
vAl VB = R/(RI- p) = 2/3, pa .ie VR = 3 vAI2 = 90 TI cill/sec= 282,60 cJJl/sec. ~:::.z: --. b,...._ _ _-'-_"'5!Ii=l.
:no;1. Rn-ine A i B k()1inI'.RrTIf': ~11 sa koordinatnim ()~}lma, 1':-1 Sf':
kliz~<'\a
I ---
upravne na njih sek'u u trenutnom polu P. Za usvojene triedre bice koordi- --+--
. nate poJa i ruiete: \
y~=lcosrp;
'" "---..-1·I
:t Yjp=Ypcoscp=lcos 2
cp=1(1 +cos2rp)/2;
~ i I- (~p .. 1/2)2; (krug). a
11 Slika 2.151.
Ruletesu krugovi (Ifardanovi krugovi); nepokretni je eentralni krug, poluprec-
nika 1, a pokr'etni je poluprecnik~ 1/2. sa sredistem u C.
lGnematicke jednacine kret~nja pojedinih tacaka jesu: Brzine i ubrzanja odreoeni su graficki; prve pomocu okrenutih brzina,
>~
velocide i plana brzina, a ubrzanja pomocu plana ubrzanja i akceleroide. Posto
tacke A) YA=I-icosq>;
.
vA=(wsincp;
:*: . -
je poznat pravac ubrzanja aJ), dovoUno je sarno odrediti ubrzanje a;N = I w 2 =
y.:/ =1/2 =at 2/2 = 40 = 10 12; t=2sec; = 80/3 = 26,7 cm/sec z (duz an), pa se povlacenjem upravne iz tacke n dobija
...OJ), kao i ubrzanje a~T=lw=40V3/9cm/sec2.
W= V3/3 sec-I; tacka b i ubrzanje
 280
281

2.152. Klizaci A j B vrse pravolinijska kretanja po pravinn L j , pa su

Kako su koordinate pola (P):
im brzine kolinearne sa njiml, te se okrcnute brzine s~ku u polu P. Rulete
su krugovi (Kardanovi krugovi), poluprecnika R = I/sin e i R/2. Kako je tro- xp='I]psin<p~ I (sin <p-ctg e cos <p) sin <p = I 2 '1'- ctg 0 sin 2 <p)/2;
ugao ANB pravougli, onda je ugw ..'J:BNA =8, jer S~1 p;rife,-ijski uglovi nad
yp = - YJpcos <p = i (ctg 8 cos <p - sin 9) cos,? = I
istim lukom IpB, te sledi AN· sin () = I; AN = 0 P .
eliminisanjem vre;nena sledi:
(xp-i/2)2+ (YP-O,S/ctg 8)2=
o
= (1/2 sin 0)2.
Nepokretna ruleta je krug,
poluprecnika 1.2 sin 6,· sa koor-
dinatama sredista 0' (p = I, 2;
\
\ , '1')0
q = 0,5 ctg 6).
~ "p\ v
,
. \
\ Za date podatke je <p = 600,
\
\ fl = 30°, te su:
Kp

J
= 1, te je V2 = v,. Slika 2.153.

Brzina temena A iznosi:

L, \V VA = /iF- w = U/sin 8) vJ/O J P = Iv/O, P siri 8 = vI/sin fl = 2 v, = 20'cm/sec.

Slika 2.152.
2.154. Brzina kraja A je u smeru - Oy-ose, brzii1a kJizanja' stapa Be je
Brzina klinca B odredena je grafi:ki. Kako je tj; = 30°, j~r je If' = 1200, brzina one njcgove tacke koja se u datom trenutku pcklap:l sa srcdistem
onda je P A. cos 'I' = 1/2 = 15,' te.ie PA ~. 1() (I em, pa .ie 1'.. , __ PA. (,) i postolja 0" pa je trenulni' pol (P) U preseku upravnih na ove brzine.
w=60jlO!l3-2i3scc-'. Po;toje l'lJ=l'A, to.ie VS=VA u ovum polozaju
stapa. Rrzi;-]H leiista stapa je Vc ~ 30 em/sec.
Ubrzlnje Ce:ilO odrediti graficki pomocu phna ubrzanja:
--)oA -7 j A .
as = i1A + a BT + a &N; a SN = I w2 = 360 cm/sec 2 ; as = 680 cm/sec 2 ,

1,:) = 600, te je ';1 = 20 sec -2.

2.153. Stapovi klize kroz obrtna postolja (0;), pa siJ. brzine onih tacaka
stapov:i koje se pokbpaju S~ snxli~lirna postolja brzine klizanja, a upraVJl~ na
njih seku sc u trenutnom polil (P). Usvojimo triedre 0 1 xy j A ~ Yj, onda iz
trougJova U J AU 2 i 0,1'° 2 sl,,{\i:

~)': sin (0 -J <p) = I: sin 0; YJp: -sin(0+<p)=I:sin8,

pa su:
~ p = I sin (0 + <p)/sin 0; ·rjp= - I cos (8 + <p)/sin 8;

Pokretna ruleta je krug, poJuprecnika l/sin 0, sa srediStem u A.

Slika 2.154.
 282
I
283

Rako su trouglovi AOS, SBOI i PP'01 podudarni, to je OS=BS=P'0I=s. Za polozaj kada je BD=DA bice tg<p=2, pa je AP=BP, te je vB=VA.
pa su koordinate trenutnog poJa:
Brzina klizanja je Vv = VA sin 1);= 2VA/VS = 2 Vs em/sec.
xp=l-s;: yP = (1- s) cos tp; s= l-,xp = yp tg '1'; y/=1(2xp-I), p

te je nepokretna ruleta parabola sa temenom Tn U tacki (lf2; 0).

Rako su koordinate pola U odnosu na triedar B ~ YJ:

pokretna ruleta takode je parabola sa temenom Tp (0; 1/2) na B 1]-osi. "

2.155. Brzina VA je v
kolinearna sa + Ox-osom,
brzina dodirne tacke D je
,
brzina klizanja, pa je trenutni \

---,>:"-_...,:::"-,',,,, :1-
pol (P) u preseku upravnih -v:-
brzina. Za izabrane triedre
Slika 2.156.
sledi:
xp=htg<p; yp=h+xp tg<p= 2.157 •. Poznati su pravci brzina ta~aka AiD stapa, pa je trenutni pol
u preseku upravnih brzina, to jest u tacki P. Kako je OC = CD = R, cetvoro-
= h (1 + tg2<p); ugao AOCDA je deltoid, te je
x/ = h (yP- h); parabola,
s sin e= R + R cos e;
sa osom simetrije Oy-osom
Slika 2.155. i temenom u T (0; h).

Za pokretni triedar je:

J'•.sin 'P = h sin tp/COS2'P ; "1J p= hfcos tp;

i-:=-~_:'iS;: -,~~, _ j-
rzm~$ti!~dredene graficki pomocu okrenutih brzina i velocide (V-V).
,,0"",""0'''''' n ;:'!',;"VI!V, , ",
Ali 'se'moWlodI'editi i'racunskili
, '," I fif .,'~I
I.
tacke A) VA .J /lp.1> = yp' 0=20:~ (l + 3) = 10; 0: 1/8 sec-I;
, "'.' . 'li
tack(( D) VA sin 'P = VD ; VD ~5
'li'
'H
vr cm/sec; ili vD = f) P . w; np"C 40 V3;
tacke C) Vc ~ CP· w = 70/8 = 35/4;
,t
tacke B) vB=BP·w~ 10V74/8 - 86/8~ 10,75 em/sec.

2.156. Trenutni pol je u preseku zraka OD i upravne na Ox-osu povu-

cene u tacki A. Za izabrane triedre bi6e:

/
SIJki1/.J'i I.
284 285

Rulete su:
a) nepokretiw: Xp = s = R (I + cos OJ/sin 0;

parabola, sa temenom T" (0; R12) na + Oy-osi; L

0) pokretna: 1'}p=s; E,p= ypcos 0 = sctg 0;

parabola, sa temcnom T p ( - R;2; 0) na - A ~-osi.

Kako mamo brzinu VA, onda pomocll okrenutih brzina iii veIocide od-
Slika 2.158.
redujemo i brzinc tacaka D i B.
Osm toga je Vn= VA cos {} = Vk = 5 ~/3 crr./sec kao brzina klizanja. Odnos 2.159. Brzina;A je tangenta na kruznu
brzina je: pa je trenutni pol (P) u preseku upravnih
a) nepokretna: xp=R+Reos2q:>; )'p=Rsin2qJ;
Xp_R)2+y/=R2, krug, poluprecnika R, sa sredi:;tem O'
5=20(2 + V3\ I-s= 60- 20 (3; ugao AO'D, zbog AO' = O'D = R, jednakokraki;

Kako je pcznata pfzina VA, ugaona brzina i ugaono ubrzanje bicc:

VA ~, AP . Ul = s Ul/sin {} ~~ R Ul (1 + ccs {}),'Sir,2 0;

W= -(v,-IUlsinfJ)/R, jtr Je e= -Ul.

Za date podatke su: (,) = (2 ~ 1'}\'4; (~= - (2 - (:5)/ 16,

te su, zbog a,j = 0, ubrzanja tacaka BiD:

s/I-(2+113)/5-0,74G, te je Ll D -O,746(1Jj'

Ubrzanja su odrectena grafii:ki pomocu plana ubrzanja.

Slika 2.159.
2.158. a) Kada S1l brzine istosmcrne, a izaberemo sisteme Uxy i U 1:,"lJ.
u sredistu kruzne ploce, bice :ulete: b) pokretna: ~p= 2 R cos cp; 1'}p=2 RsinqJ;

".1"1. (R-I'Y)/(}' R); }'-h J i'l)R/(i'l VJ-nClll, IHllV!l pHwkllltl Ox-t)~i; cenlralni krug, poiupretnika 2 R, sa ~re(!iStem u A. Krt."['lIlit." is, ualde, I!pi~
Cikfoidno.
~/ + 1'}/ = y2 = R2 [(v J + V2)/(V1- vz)]2. Kako je trougao DO'P jednakokraki. brzine tacaka su:

b) Kada su brzine suprotnosmerne, bite:

VD = 2 R wsin<p = VA sin <p = 10 V2" em/sec za 'P = 45°;

krug poJuprecuiku y - R (v I -" v2 )/( VJ + v2 ) - 18 em. vs=BP.w-R Ul VT3=T2ws<p-IO V4,5'1=21,31 cllljsr.;e.
 286 287

Ubrzanja su: Do ovih vrednosti dolazimo i neposredno pomoCu koordinata;

aA =!R UlO2= 20 em/see 2; a .ut = I w = 15 em/sed;
2

Za R=20em, 8=30°, (t)0=3Jt biee x=20V3cm; V= - 60rr em/sec;

Ubrzanj~ se graficki mogu odrediti pomoeu plana ubrzanja. a= - 180)13 Jt2 cm/sec2 • Brzina i ubrzanje su negativni, jer su usmereni nalevo
brzine j ubrzanja tacke B mozemo doei analiticki, (u smeru-Ox-ose).
nepokretni triedar, te su: 2.161. Posto su stapovi vezani u zglobu C, brzine klizaca Ai B i
Y= (1- 2 R cos '1') sin 'P, zgioba C Disu proizvoljne, jer zglob (C) pripada i jed nom i drugom stapu.
Zbog toga projekcija brzine klizaca A na pravac stapa AC mora biti jednaka
y = R Ul (3 cos 'P - 2 cos 2 'P); projekciji brzine zgloba C, to jest AA) = CCI . Takooe projekcija brzine ~ na

; = R (,)2 (~eos'P-4 cos 2 rp). = Rw2 ( - 3 sin '1'+ 4 sin 2 '1');

P,
Za R = 20 em, Ul = 1/2, 'I' bite x=5(3V2-4);y=15V2;
-~----- .
; = 15 Vl/2; y = 5 (8- 3 V2)/2; v.u=21,31 em/sec; C'/

2.160. Zbog toga sto je OA = AB= R, trougao OAB je jednakokraki,

paje o=tj;=rr!2-rp, stog:l je 6=

Kako je xp=2RcosO, yp=

=2RsinO, toje xi+Ypz=(2R)2,
pa je nepokretna ruJeta centralni
J hug poJuprecnika 2 R. Dalje je
C;p = 2Rsintl. cose = Rsin 20;
"l)p= 2 R sin O· sinO = R(I -cos28),
pa je ruleta jednaCine
C;2p I (·fJr-Rr~R'.
Slika 2.161.
Rulcta je krug, poluprecnika R, sa
Slika 2.160.
sredistem u tackiA (0; R) na B"fj-osi. pravac &tapa 'CB mora biti jednaka projekciji brzine zgJoba na taj pravac, to
Kretanje je, dakle, hipocikloidl/o.
Brzine s~: jest BB2 = CCz . Tako se odreouje j brzina -;c'
Kako je taj vektor upravan na
oba pote&a. CPt i CP z , moraju polovi PI> C i P z da leze Da jednoj pravoj
VA = R (.)0= 20 .\3rr= 60" cm/sec;
"
YB = 2 it Ulsin fJ = - lZOrr sin e = - 60 Jt cm/sec. (Aronhold - Kennedyjeva leorema).
ubrzanja· su: 2.162. Relativni polovi stapova pokazani su na slikama. Prema Aronhol-
,
aAT =Rwo 0; aA =OAN = R w02 = 180 Jt2cm/see2; a B~=Rw - 0; dovoj teoremi, apsolutni pol obrtanja stapa BC (2) mora da bude na pravoj
-~. .
-+ -> AB, jeT su na njoj polovi P,~ i 1'14, te ce biti i kombinacija P 2.' apsoiutni
aR=aA + a,;:..,; a.u2=·ZaA 2 (1 +cos28); poJ obrtanja ~tapa (2) prema (4). Prema tome su rulete krugovi: nepokretni-
poluprecnika R, sa sredistem 11 A, i pokretni - poluprecnika 2 R, sa sredistem
u B, posto mora biti VB = R w = BP24' w/2, to jest BP24 = 2 R.
 288
289

Brzinu i ubrzanja tezista C poJuge AB lako odrcdujemo graficki:

tackom c podelicemo brzinu -;;~, odnosno ubrzanjej;..... na dva dela, onda
je p.~ brzina, a p.~ ubrzanje -;;;, kao sto je pokaz;no na planovima
.,
brzilla
i ubrzanja.
2.164. Prema Brixovoj me-
Iy
todi su: vB=wo·OD, v~=wo·AD. I
Kako je VA = R Wo = w· AF, gde je
w ugaona brzina u odnosu na
I
Slika 2.162.
trenutni pol, ubrzanje rukavca A
U drugom slucaju, apsolutni pol' obrtanja stapa (3) prema stapu (l) moze se napisati U obl:ku a A =
mora da bude Po Da pravoj P14-P34, pa je vD =bw/2= DP 13' w , odDosno =Rw02=wwoAP. Sa slike se vidi
DPn = b/2. da iz cetvorougla PADS proizlazi
2.163. Ovde je wo=61t'sec- 1, pa su vA =Rwo=1201t'cm/sec; a = ova vektorska relaeija:
A
= R w/ =
720 ,,2 em/sec' = 71 m/sec'.
U tehnickoj praksi· najvise sc koriste priblizni obrasci za izracunavanje iIi ---? ~) ---+-
brzine i ubrzanja ukrsne glave: wwo(PA +AD+DS)=
--}-+ -,. -+ -+
VlJ""'V A (sin 0 + 0,5 Asin 2 0); =wwOPS=aA+a~N+aZT=aS' . Slika 2.164.
te su:
:jer su:
VlJ = 0,56 VA = 67,20" em/sec = 2, It m/see; ,
A=BA.w.• z • =(v-")2/I=VAw=
a BN S B
ww oAO.;
Uy = 40~;;/nc
u _ 10 fr2c m/s~2
p
A =!w=ww DS
Stoga je a BT 0'
pa J'e vekter is srazmeran ubrzanju Lkrsne
,
glave,
4 - lCflJ ~ -, I
as = W Wo ps. lz slicnosti trouglova 6" BPS ...... 6" BUK sledi odnGs PSjUK =
= BP/BU = (VB/W)/(VS/WO) = Wo/W, te je:
->:. --;-,.
UK·wo=PS·w, iii W0 2 • UK=wwOPS=aB ,

------- ---_-1 a'

a to je trebalo dokazati.
ii
iIf'2.165. Zbog toga sto je
'liP, . i
tg'fifxja=y/b sl~dl ,odno!> Y=
=b17~~ kx, gde je"~~ b/~, pase
moz~!"mnoziti bt9j.~i~ btojeTI};k;
fe~Unal j~ Lruj Y!9&!alli01ibl~e;
x = y/k, pa je x t6In!~ik~~~l9je!t
y k, pod uslovorri'da']clk,;t'O,
n I Ji:1 .~."

Slika 2.163. 2.166. Kako brzi~e kli-

sb
zanja stapeva koline:irne sa sta~
Btzim -;8
otlredcna je graficki pomocu okrenutih brzina, Brixove metode povima i jednake su
brzinama
i plana brzina. Tada je odredena i brzina v~ = 104 n:. Ubrzanje je odredeno onih taeaka stapova' koje se u
pomocu Kleinove konstrukci;e, pa je as=HO,w02=J8 5· 367t2 =6661t'2.Kako datom trenutku poklapaju sa sre-
2
je aB"N= I w = (v 1)2/1 =(104 7t)2/140 = 130 n:2cm/sec2, ubrzanje (IE odredeno je i distimll obrtnih POS~Oljll B i C,
pomocu plana ubrzanja.
Slika 2. J66. trenutni pol (P) je, u preseku

J9 Zbirka z.adataka 11. mehanike 1

290 29)

brzine, to jest u tacki A konjugovanoj tacki A. Prema tome sledi: Diferenciranjem se dobija ugaono ubrzanje obrtanja oko pola:

'=Ai.w=2Rw; ; w=wo/2;
'-I'
VB = 2 R w sin 'l' = VA sin 'P; N = W0 2 sin 2 of [2 sin 6 + sin2 (6 + tjJ)J/sin 2 e,
jer je:
= 2 Rw sin *= VA cos'!'; 'f' + <fi=n:/2.
fJ + ~ =w o[sin e+ sin tjJ cos (6 + <fi)J/sin O.
ehaniza~~eekscentricni,
5-i~ t'
te ce biti: Brzine su:
Rsin{)=!siU<fi.; x=RcosO+lcos,p. VA =Rwo= 40n:cm/sec; vD=PD· W=VA sin (6+ tjJ)=VA'
:i, !\--Jiii--;; . jer je tg'~=V3/3, to jest tjJ=30 0 , odnosno 0+,p=n:/2. Zbog toga je w=O;
Kako je :wa= 5n: sec- 1 = con#., bice Wo = O. Osim toga je <fi +'l'=n:/2, N=4n: 2 ]13/3. Brzina kraja B je vB=PB. w=v A, jer je pol P u beskrajnosti.
; '-:~: ';

te je O=w o i ~= -~. Diferenciranjem dobijamo: Brzine tacaka A, D, B jesu brzine klizanja.

, jl
wri R cos 0 = I <fi cos <fi; :1; ~ = AWo cos O/cos <fi ; A =R/l;
,i
- R Wo 2 sin {) = I ~ cos t - If 2 sin t ;
x= v B = -R Wo (sin {) + cos {) tg <fi);

i
Za dater podatke je:

sin t = 1/5 + 0,5 sin 0 = cos 0 ;

pa je:
2 + 5 sin 0 = ] () cos 0 ; ]25 sin 2 0+20sinO-96=O; sinO=4/5 jli -24/25.
Zbog toga su':
cos (} ~ 3/5 = sin t; SJika. 2.168.
pa su brzina 'i ubrzanje ukrsne glave (klizaea): Ubrzanja su: .
! -+~ -+ -+

vn = - 5 Rwo/4= -25 Rn:j4=i-125n:crnjsec= - 3,9 m/sec; aA - R w 0 2 - 80 n:2 cm/sec 2 ; aB=aA+a;T+aiN;

a~= - 57Rwo2/160= -1751t 2 cm/sec 2 = -17,25 m/sec 2 • te se mogu odrediti pomow plana ubrzanja.

2.168. ,Ovdc su: U prethodnom specijalnom sIucaju bite, zbog (tl = 0, izwzi jednostavniji:

Iz trougla OAD slede odnosi: Brzinu j ubrzanje tacke B stapa odredicemo analiticki pomoCu koordi-.
i
nata:
S2= R2 +b 2 -2:Rp cos 655 R2 (5 - 4 cos (1);
XR~X= R cos e+ lcos tjJ; YR~ -(l-.s) sin (-tV) = (l~s) sin,p ~ 1gin tjJ- Rsin e,
i
R cos 6+ s cos,<fi = b= 2 R.i_?sCOS tj; = R(2 - COs 8); b: sin (O+<fi)=R :sin <¥' te diferenciranjem dobijamo:

I x- - (R
?sin'11"'Osin(lll.jl); te'/I=sin6/(2-cos6).
Wa sin 6 + I ~ sin tjJ); .Y~ - R wn cos 0 + I ~ cos tjJ;
Zbo~ toga sto je 'f'+tj;=n:/2 bi(;e 0/= -t,
to jest ugaona brzina O,brtanja
oko lrenutnog, poia w = -~. lz uslova VA = R Wa = .:.. AP· w, ~de je x = - (R wol cos tl + I ~ SllltjJ + I ~l cos tjJ); y = R we' sin tl + I ~ cos cV - {~2 sm <fi.

bice:
AP.cos(6+ +of)=s=R sin O/sin <fi, I U specijalnom slueaju jc 6=7t/3, w=O; ~= _~=47t2V3/3, tc cc biti:

W= -R,"'o/AP= -(Rwo/s)cos(O+,p)= -wocos(O+tjJ) sin tj;/sin 0= Y= -Rrr;

15 Wo sin 2 (6 ~ </1)/4 sin e, jcr jc 2 sill';' - ~ill (0 + tj;).
19'
292 293

2.169. a) Trouglovi ACP i OAC su slicni, jer su im po dye stranice poluprecnik drugog zupcanika (2) zaokrenllti za ugao 'P u odnosn na spojnu
kolinearne i imaju jednaki llgao, ~ CAP = .,q: OAC' = El + <¥. Iz te slicnosti sledj polugu AB, pa je <p = El + <J; + 6 = 2 El + <J;. Diferenciranjem sledi w) = 2 a + <¥ =
odnos ACjAP=AC/OA iii AC'/AC = R/AP. = 2 W k +~, gde je WI ugaona brzina zupcanika, a W k = ugaona brzina krivaje. e
I S obzirom na odnos izmedu llg!ova El i .<¥ bi6e:

WI = 2 Wk+ ~= 2 w k+ 2 Wk A cos a/cos </I = 2 wdl + A cosO/cos </I),

te je ugaona brzina obrtanja krivaje OA:
.-----'-.

cos <¥ WI VI - 4 ~2 sin 2 6

Wk= W I =-
2 (cos <¥ + A cos 6) 2

Za cetiri karakteristicna sJucaja ugaona brzina iznosi:

°
1 za 6 = 0° je Wk = w I /2 (A + 1) = 5 ,,/4, jel'~ je A= 1/5; WI f' 3,,;

2° za 0=90 0 je wk =37t/2; 3< za 6=180° je wk=3"/2(J~A)=157t/8;

4° za El = 270° je Wk = 37ti2 sec-I.
2.172. Kako je ugaona brzina krivaje WI = 4 7t sec~l, to je brzina rukavca
krivaje vA=80"cm/sec. Brzina rukavca B krivaje O'B je upra~na na O'B,
te joj znamo pravac. Konstrukcijom vektorskih reJacija:
----). -+-.......,. . . . .,. -+ -+
VS-l'A+V;, VK-l's+ v~,
Slika 2.169.
posto je brzina -;~ upravna na AB, a brzina -;: na polugu BK, mogu se
Trouglovi ABP i OAD su takode slicni, te iz te slicnosti sledi odnos odrediti brzina 1'8 i brzina VK, koja je kolinearna sa KO'.
ABjAP=AD/OA iii ADjf=R/AP. Uporedenjem sledi AC'/AC=AD/I, pa je
AC'.wo=AC.CD.w o/I=AC·y1/1. Kako je vi=/w i v"b=AC.(ij to je oduos
v1/v~ = 1/ AC~ te je AC'· Wo = vi. Stoga. je ~c' = OA + AC' iii 02. Wo = RWo + Po
-~ ~ ~ ~ -~

+ AC' . wo, to jest Vc = VA + v~. Dlkle, zaista je vektor OC· Wo brzina tacke C
spojne poluge. A to je trebalo j dokazati.

b) Po Brixovoj metodi je v~=lw=AD.wo, pa je w=wo·AD/I. Kako je

vA = R Wo = - AP· w, ugaona brzina w je suprotnog smera od ugaone brzine
obrtanja krivaje.

I'A =
2.170. Ovde jt:! uguon3. bl'zillJ. obrtillljakrivu ie w Q - 8 'It ~ec-l, pa je
R Wo = 240 'It em/sec. Brzina ukrsne glave B jednaka je nuli, jer je ukrsna
glava u spolja~njoj mrtvoj tacki, VB = O. Kako je tacka C na sredini spojne
poluge, to je Vc = vAI2 = 120 7t em/sec. Projekcija ove brzine na stap DC je
Ii Ubrzanje rukavca A iznosi aA = 320,,2
·0

obimnabrzina krivaje DE, pa je 'I'D = Vc' cos 60° = vel2 = 60 'It em/sec = I
I
Sada se mogu konstruisati vcktorske jednacine:
-+ A -..,. A
=-DE·wl=120~, te je -w 1 =7t/2. Broj obrtaja je Il J =150/min.
a B = aA + aBT +aBN·,
'4
2.171. Prenosni odnos zupcanika je i=Z2/Z1"'; 1, pa je W2 =W I =3 7'Csec- l . posto se poznaju pravci ubrzanja ;;:. aK j kornponentna
Iz trougla OAB sledi odnos 2 Rlsin <¥ = l/sin El odnos·no 2 Asin 6 = sin <¥. Kada A A·
aBN=(VB) 2 Ie, B B 2 -
Stoga nije potrebno odredivati k?mponentna
aKN= (VK) IRK.
se krivaja OA zaokrene. za ugao El u odnosu na polozaj OB, onda ce se relativna tangencijalna ubrzanja.
 ----------------~

I
I 295

2.173. Brzina kJizaca A je u prav- I 2.175. Projekcija brzine vA na polugu AB je brzina klizanja Aa'.
eu prave x-x, a brzina kJizanja stapa AC
je brzina olle tacke stapa koja se u da-
tom trenutku poklapa sa sredistem obrt-
I, Brzina temena B pri obrtanju oko tacke C je obimna bfzina upravna na CB, a
njena projekcija na stap AB je brzina Bb' =Aa'. Pomocu brzine
-,
VB lako cerno
nog postoija (C), pa je trenutni pol (P)
u preseku upravnih brzina. Klizac B ima
I f' -c

apsolutnu brzinu vB upravnu na krivaju i /

OB, prenosnu brzinu u odnosu na tre-
nutni pol i relativnu brzinu kJizanja, k
koje se mogu odrediti pomocu trougla
brzina, pa je 1'~=PB.w. Kako i klizac
A pripadastapuAC, toje vAjv%=APjBP.
Konstrukeijom plana ubrzanja od-
redili bismo j ubrzanja, posto je Ubf-
zanje aB= OB· W02, a ubrzanje klizaca A
je pravolinijsko.
2.174. U gaona brzina obrtanja
Slika 2.175.
Slika 2.173. krivaje je Wo = 3 rc see-t, pa je apsolutna
brzina vA = R Wo = 75rc ernjsec. odrediti brzinu tacke E strane CD ploce, a time i brzinu temena D. Projekcija
Prenos:na brzina je upravna na stap BAC, a relativna je kolinearna sa -7
ove brzine -;D na stap DK je brzina kJizanja Dd', a tolika mora biti i
stapom, pa! se lako mogu odrediti iz tfougla brzina. Kako je poznat odnos projekcija brzine klizaca K na pravae stapa KD. Zbog toga prenesimo u
brzina v~jv~=BAjBC, to je vg=v!·BCjBA, te se moze lako konstruisati, a -) --7 ----?

brzin~ -;K'
tacku K brzinu Kf, onda je brzina klizaca VK = Kk.
time i koja je horizontalna, posto je brzina ;{ upravna na stap KC.

c E) SLAGANJE KRETANJA. PLANETSKI I DIFERENCIJALNI

~
PRENOSNICI
.~).
o. .
2.176. a) Kako je -;=-;;1+-;2, projekcije na ose polarnog sistema u
a:; n
. ravni Oxy bice:
Vr=r=vl sin '1'; vC=r~=V2+l'leoscp=VI(21 cos '1'),
pa je kvadrat brzine:

Iz rel,acije
; = d rjd t = T' d rid 'P = VI sin cp = [VI (2 + cos cp)jrJ . d rjd tp
sledi:
drjr-(sin-p.d'P)j(2 I CQPp)_"ou!u, l301n jn 11-2+cosfp.

Slika 2.IR pa logaritmovanjem dobijamo:

Ubrzarija bismo odrediJi po planu ubrzanja, kao sto je pokazano na In r-In C= In (r/C) = -In U= In (1/u); r = C/u = C(2 + cos '1');
slici, posto su: Rudijulno i cirkuiurno ubrzunj~ bice:
i -).- -+--l--4----4- -> -4- --+ _+
aA=a,;+ap+aco ,; aC=aA+a~+a~N; aK=aC+a~T+a~N a,=r-r~l=~[vleoscp-vl(2+coscp)1·- -2vl~= 2Cv I 2 /r';

I
Koriolisovo ,ubrzanje je upravno na stap BA. a c = 2 ;.~+ rcp= 2 r· Cvllr' + r·( - 2 Cvljr J ) ~= o.
 296
297
Kretanje se vrsi pod utieajem sarno radijalnog ubrzanja, pa je putanja 2.178. Kretanje je s!ozeno obrtanie oko dveju osakoje se seku, llgaonim
konicni presek.
brzinama w, = Ws = 3 n-/l 0; w 2 = wp = n-/2, pa je rezultujuca ugaona brzina
b) Zakoni relativnog kretanja su: w= 7 n-/IO sec-I. Trenutna osa gradi ugao CL I sa osom L" gde je w2 /sin IXI =
= w/sin CL, pa je brzina tacke A na obodu diska:
r=OM=Reoswt=Reoscp; v,= -Rwsincp; a, -Rw2 eoscp= -w2r.
Kako je obrtni ugao e= w t = cp, apsolutne koordinate tacke M i apsolutna VA = rA • w = w (c sin IXI +,R cos IX,) = 7 n- (28.5113/14 + 14· 11/14)/,10 =
putanja iznose:
= 7 n- (iO V3 + 11)/10 = 62,20 em/sec.
x=r eose = R eos 2 cp= R (1 +eos2cp )/2; y=r sin e = R eoscp sincp= 0,5 Rsin 2 cp;
2.179. Kretanjeje slozeno obr-
(x - R/2)2 + y2 = (R/2f; krug, sa sredistem C (R/2; 0), poluprecnika R/2.
tanje oko osa koje se leku, pa je
->
Kako su l'p=rweo ;
~
-+ -; -~ -)0 -+ trenutna osa obrtanja izvodnica OA.
apT=O; apN=-rw 2 r o ; 0co,=ac = 2 [w, v;]=
1z trougla ugaonih brzina sledi:
=, ( - 2 R w 2 sin cp). -;;:, apsolutna brzina i apsolutno ubrzanje bice: ~ -~~~ ~
w~ WI + w2 =w,+ ~P;
w 2 = WI sin IX ;
:r
tga.=R/H=3/4; : "lIS',
S ·!~a=J

2.177. Kretanje Cigre je slozeno iz dva obrtanja: sopstvenog, ugaonom COS IX = 4/S,' w,~ = 5 ~7/3
! -
=
brzinom WI = W, , i preeesionog oko ose. preeesije Oz, ugaonom brzinom
= 5·9 7r./3 . 30 = n-/2, pa jje n! =
preeesije w2 = wp. Obrtne ose seku se u tacki 0 i grade ugao IX. 1z trougla
Stika 2.179. = 15 o/wjn i ugaona brzina CD = 2 n-/S,
to jest n= 12 o/min.
2.180. Ovde je tgIX=3/4; sin C(;= 3/S; coslX=4/5. Trenutna osa je
z! dodirna izvodnica pokretnog konusa K2 (prava 01'), pa iz trou$la ugaonih
12 p brzina slede odnosi:
I CD sin IX= w 2 ; W= Sn-/3;
I 5 Stoga je brzina tacke A pokretfiog konusa:
I " ./

W;
r ./
./
/1
vA = h w = 2 R w cos IX = 12·5 n-/3· 4/5 = 16 n- em/sec.

2.181. Prenosnik je planetski. Kretanje krivaje je prenosno 'kretanje, a

obrtanje zupcanika (2) je apso!Ulno krel<lllje U ounosu na trenuHli pol (P),
dodirnu tacku oba zupcanika. Prema tome, apsolutna brzina sred\sta drugog
zupcanika (2) i njegova apsolutna ugaona brzina iznose:
Slika 2.177. . SJika 2.178.

ugauJlih brzina, premrr sinusnoj i kosinusnoj teoremi, slcdi trcnutna ugaona

brzina i polozaj trenutne ose (OP): gde Ji: w 2k relativllG ugaoll<l brzillu pn.:ma krivaji ..; Ak.u St:! uvt::de Pt"enosni od-
nos spoJjasnje sprege zupcanika i = - RzlR, = -z27z1 i broj obrtajaj onda sle-
de obrasei:
w=7n-sec- l ;

sill IX, = 3 V3jJ4=U,37U;

<X, = 21° :iO' i !X,=(f.-"l= 'HIU In'
117 =
. (,1 - --1)i nk;
.
. -1/".
1=---,
n2-n~:
298 299

Pri oJ,ome pretpostavljamo da su obe ugaone bizine pozltlvne, to jest Tablicna metoda (iii metoda zaustavljanja) sastoji se u ovome: zamislicemo
da su obrta:nja u direktnom smeru (smeru suprotnom od smcra kretanja da je planetski prenosnik kruto tela i da se obrce ugaonom brzinom kri-
satne kazaJjkc). Zbog toga U ovim obrascima treba uzimati svaku ugaonu br- vaje (Wk) u dircktnom smeru. Zatim cerna "zaustaviti krivaju" te moramo
zinu (iIi briJj obrtaja) sa svojim predznakom (+ iii -), kao i prenosni odnos saopstiti nepomicnom zupeaniku ("suncu") negativnu ugaonu brzinu (- w k )
zahvacenih iupcanika (- za spoJjasnje i + za unutrasnje zahvatanje). kako bi se ponistilo prvo obrtanje, posto ovaj zupeanik miruje.· Usled ugaone
Na primer, za date podatke bice i = i,z = - 12/36 = - 1/3, pa su brzine -Wk dobice sateliti nova obrtanja prema sprezi zupcanika, a njihove
ugaone brzine jesu relativne ugaone brzine u odnosu na krivaju. Zbirovi daju
apsolutne ugaone brzine svakog pojedinacnog zupeanika. Ovo se obicno radi
Za jeqan obrtaj krivaje (nk = 1) u direktnom smeru satelit ce sc obr- shematski, pomocu tablice, Ie se zbog toga i naziva tablicnom metodom. Tab-
nuti nZk = 3· puta u odnosu na krivaju, odnosno nz = 4 pula u odnosu na osu Jica se daje za ugaone brzine iIi brojeve obrtaja. Za prethodne podatke do-
OJ nepokretnog zupcanika. bijamo sledecu tabelu:
Kada je z, = = Z= 20, tada je i = - J, pa je z = 2 Wk;
I Kr~~;ja
Z2 W WZk = Wk'
i Zupcanici 3ja Zupcanici
Stanje
2.182.: Kako je bice W3=Wk+W3k> gde je WZk/W3k=i23'
WZ=Wk+W2k>
(1) (2) (3) (4) .11 K(t I (I) (2) (3) (4)

Stoga je W31<=W2k/iZ3=·-Wk/i12.iZJ' Na ovaj nacin moze sc obrazac u pret- pogon II I nk nk nk

-~:k I'
<.Uk "'k "'k "'k 11k "k
hodnom zadatku uopstiti, pa ce bili:
I
+) -<.Uk -uk -nk -nk
II vracanje 0 -<.Uk - . -
-"'k
0 "k -- ----
i Wn = ( 1- Wk ;
lIZ ilJ 't4 i i12 in i l4

gde je i ukupni prenosni odnos sprege zupeanika. Ovaj obrazac vazi zabro-
Zbir "'k o "'k(l -~) "'k(l-~)I
'12 llr I
nk 0 nk ( J..-C.~)
1'
II'
!
jeve obrtaja ce biti:
gde je r redni broj zupcanika. U prednjem primeru bice numericke vred-
nosti

Ovde su Wn . ugaonayrzina j broj obrtaja poslednjeg zupcanika. Ukupni

prenosni odrlos raCuna-se od nepokretnog zupcanika.
Stanje IKrivaja
(k) (1) (2)
Zupeanici
(3)
----
(4)

Kako je Ilk = 60 a/min i i = z"z, = 12/36 = 1/3, bice n3 = -120 o/min. 30 30 30 30 30

I
U drugom slueaju je nk=-3 i prenosni odnos i=z3/zJ=15/75=1/5, IT 0 -30 -30(6/1 0) ~ -30/(-3/10) ~ -30/(2/l 0) ~
pa je n3= -(1-
I
5)· 3 = 12 o/min; n3k= -( -3)/(1/5)=
.
15 o/min. ~-50 ~ 100 ~-150

Kada Je prenosni odnos i = 1, tada je 11" = 0, pa poslednji zUpCa~ik

vrsi kruinu t~al1s1aciju. Ovo .ie Fcrgusonov paradoks. On se javlja koo redne I Zbir 30 0 -20 130 -120

spregc zupclmika planetskog prenosnika kada je broj zupcanika neparan, a Krivaja (k) i zupcanik (3) obrcu se u direktnom smeru, a ostali zup-
prvi i pos!ednji imaju jednak broj zubaca, Zn=Z,' canici u indirektnom smem.
i
2.183. ! Postupnom pnmenom prethodnih obrazaca dobijamo:
2.184. Racun sprovodimo tabelarno
ii2 = 60/1 00 = 6/10; I1 z =(1-10/6)·30= -20 o/min;

I1 J = (l + 10/3)·30 = 130 o/min; I Stanje (I) (2)

Zupcanici
(3) (4) (5)
'- Zj
120 30 15 40 10
;1'1 - f - ilL' i~j' fj4 - 6/10. 3/6· - 2/3 - 2flO,

te je n4 = (l + 10/2) . 30 = - ! 20 o/min. I I -1
-I -I -I -I -I

o
Istu vrcdnost dobijamo skupnim obrascem:
II
I 30(120 -15/120 40/120 -W1l20

n4 =(1 -l/i)nk=(l- 10j2). 30 = -120 o/min.

I 0 3 -9
.----.---
2 -13
 300 301

2.185. OVde su prenosni odnosi i z, = - 20/40 = - 1/2; in = - 10/40 = 2.194. Prenosnik je dlferencijalni. Prema zakonu relativn?g kretanja
= -1/4; i24 = 25/40 = 5/8; i 25 = 100/40 = 5/2, te su brojevi obrtaja: apsolutne ugaone brzine zupcanika su:
n,=(1+2).40=120o/min; n2 =0; n J = (J + 4).40 = 200 o/min;
n. =(1-8/5). 40 = -120/5= - 24 o/min; n 5 =(1-2/5).40=24o/min.
gde su W,k i W2k relativne ugaone brzine zupcanika prema krivaji! (k). Dodir-
2.186. Prenosni odnos je i=z2z4/z,z,=30.20/50.40=3/JO, pa je broj na tacka P oba zupcanika pripada zupcanicima, pa mora imati is:tu relativnu
obrtaja
brzinu prema krivaji, v,k=vzk, to jest w,k·R,=w2k·RZ' Odavde je odnos
n. = (1 - J 0/3) . 15 = - 35 o/min.
ovih brzina w1dW2k=R2IRj =Z2/Zj =-i,z '= -i, posto je sprega zupcanika spo"
2.187. Ovde ee biti:
Ijasnja. Zbog toga je:

2.188. Ovde je n, = nn = 70 o/min, a nepoznat je broj obrtaja krivaje

Prenosni odnos i broj obrtaja krivaje su: te vaze uopsteni obrasci:
i = i4 , = Z3 z';z. Z2 = 50·40/80·60 = 5/12; i =. -nk/(n, -n;.J = -nk/(70- nk) = .

=5/12; 7 nk = - 350, odnosno nk = - 50 o/min .

2.189. Broj obrtaja drugog vratila jednak je broju obrtaja poslednjeg
zupcanika n![=n., pa su prenosni odnos i brojevi obrtaja:
---'-
i = (-zz/z,). (Z,/Z3) = - 20·80/60·30 = - 8/9; n. = (J + 9/8)·800 = 1700 o/min. U ovim obrascima treba uzimati ugaone brzi;J~.r (odnosno ~rojeve obr-
2.190. Broj obrtaja krivaje je n,,= -800 o/min, pa su; taja) prvog (wk ) i drugog 'pogonskog elementa (w,) sa svojim pr~dznakom, a
takoae i prenosni odnos, koji ide od prvog (pogonskog) do posl~dnjeg (rad-
1= (ZZ/Z,) . (-Z4/Z3) = -40· 60/120· 30= -2/3; I1U = n4 = (I + 3/2) ( - 800) "'" !log) zupeanika.
= - 2 000 o/min. Brojne vrednosti bife:
2.191. Poluga (p) nasa dena je na isto vratilo na kome se nalazi zup-'
canik (4), te je I1p = n•. Prenosni odnos i broj obrtaja su: a) i=-zz/z,=-12/36=-lj3; n 2 = 80 (l + 3) - 100· 3 = 20 o/min;
!
i = Z2 z./z, Z3 = 20.20/21 . 19 =400/399; . np = n. = (1- 399/400).400 = 1 o/min. n21' = (J 00 - 80)/( - 1/3) = - 60 o/min:
i
2.192. Obimna brzina kaisa u odnosu na vratilo 0 1 je V, = D w,f2,
a u odnosu na osu konusa frikcionog prenosnika vf= d wf /2, gde je d precnik
b) i=I/3; n;= 80 (1-3)+ 100· 3 = 140 o/min; n2k = 60 !o/min.

konusa na mestu dodira kaiSa i konusa. Kako ove dye obimne brzine moraju
biti jednake, sledi odnos v, = v(= D wd2 = d w.r/2, te je prenosni odnos i 14 = I

- w,/wf- diD. Prcnosni odnos para zahvaccnih zupcanika je i'l = Z2/Z" pa .ie 2.195. Prcn0311i odnos i broj obrtaja vrntiln Oll (zupcaniJm 4) jesu;
I
ukupni prenosni odnos i broj obrtaja zupcanika (2) odnosno vratila 0 11 :
j = Z2 Z4/Z, Z3 = 20.100/80.30 = 5/6;
l=i'ZiJ4=dz2/lJZl = -Wk/(WZ-Wk); WI =Wk'
Za date podatke biee: nIl =n4=800 (1-6/5) +200/(5/6)= -400 o/min.

d=(R+r)/2=20cm, /--20.(iO/60·15=4/,1; i~4r\; n z =(l-'/4»).UO= Iz obrasca Zit \lgilonH brziucl (,)" vidi sc da nnll imll uva de)". tJ1yj <leo
= 50 o/min. je isti kao i za planetski prenosnik sa nepomicnim zupcanikom (I), i drugi
koji se javlja zbog obrtanja ovog zupcanika (drugog pogonskog elementa).
2.193. Pumeranjc mivrtkc iznosi s-·n6·/l, gde je h hod zavojnice, a 116
Zbog toga tablicna metoda ima tri stanJa. Prva civa ~u iSla kao i za planetski
broj obrtaja zupcanika (6). Prenosni odnos i broj obrtaja biee:
prenosnik, po~to smatramo da je zupcanik "sum;e" nepokretan. i Posle toga
i=ZZZ4 Z6/ Z,Z,Z5=30.40. 15/30.20.15=2; n6 = (1-1/2).1 = 1/2 o/min, dolazi treee stanje: zupcaniku "sunce" treba uati njegovu ugaonu brzinu w,
pa je pomeranje: pri nepokretnoj krivaji, te ee sad a biti obicna sprega zupcanikai Tablica se
s= 12/2 = 6 mm. daje i za ugaone brzine i za brojeve obrtaja. '
302
303

Stanje , Krivaja , (I) (2) Zupcanici (3)

(4)
2.200. Posto su zupcanici (5) i (6) kruto vezani za dobos D, broj
obrtaja je 115 = 116=IID' Krivaja se obrcc istim brojem obrtaja kao i zupcanik
I
I
(k)
I------------,_._---
80 20 30 100 (4), 11k = 114 , Ie postoji odnos:

I 800 800 800 800 800

I

Jl I o -800
-800
20/80
-800
20/80
-----
-800
20 JOO/80 30
jer je par zupcanika (4) - (3) spregnut spoljasnjom, a par (3) - (6) unutras-
njom spregom.
800 o -2400 -2400 -160
Zatim se dobija:
-200 -200 -200
III 0 -200 - - --
I 20/80 20/80 20 - 100/80,30 (n! -Ilk)/(Il~ - ilk) = i ,S = ( - Z2/ZJ) . (ZS/Z2) = - zs/Zj = - 50/15 = _ IOf3 ,

~ ____ ~~____-_2_0_0_ _-_3_2_0_0_ _-_3_2_0_0_ _ _-_4_0_0_ _~ to jest:

2.196. .Ovde je broj obrtaja krivaje 11k = - 120 o/min, a dnlgi pogonski odl1osno
element je zupcanik (3), Posto· je i'l = n,/1I 2 = - Z2/ZJ = - 25/20 = - 5/4, to je Ils =116 =I1D = -311,/49= -3·735/49= -45 o/min.
f
112 = 113 = - 4· J5 = 40 o/min .. Prefosni odnos i bro j obrtaja iznosice:
Tablicnom metodom dobice se:
i36 = i = Z4 ZJZ3Zs = 40· 80/50·60 =J6/15; 116= -120 (1-15/16) + 40·15/16 =
= (-120 + 600)/16 =480/16 = 30 o/min.
, Stanje
I k (4)
.I
I
(I)
I (2)
I (5)

2.197. Posto je krtvafa(k) na vratilu 011, to je 11k = 113 = n,/i'3 = - 450 o/min, I 11k "k "k I 11k

jer je in = -Z3/Z1 = -24/36 = -2/3. Drugi pogonski element je zupcanik (5),

pa je IIS'= 1/. =: n 2 /i 24 = 1l 1/i z • = - 600 o/min, jer je i 2• = - Z.!Z2 = - 20/40 = - 1/2.
Prenosni odn6s i broj obrtaja iznose:
II 0

I
-11k ~
-z.)ZJ I -11k

-z,lz,

L 0 (l +z,/z,)
11k J 11k "k (I + ",/I,)
i = iS9 = (-z~/zs)· (Z9/Z7) = -75,20/25·80 = - 3/4; n9 = -450 (1 + 4/3)-
,
- 600/( T 3/'1) = 450·7/3 I 4· nOOn ~ -1050 + 800 ~ - 250 o/mill. III 0 ",
11,
.. ' _"_,_
---",/z,
I
I
-Z]/1 1
2.198. !anjirasti zupcanik (3) je nepomiean, a zupcaTIl~ (1) Je pogon- ------
ski element zti krivaju (k), a ujcdno je i drugi pogonski elemeut. Broj obr- l; Ilk
", ",
---
11,

laja krivaje iznosi:

I
nk = 200 o/min . 1z nje sledi:

I
i ,
Bit)] ulll;laja ZUp6f11ika (5) bit.e:

(lI j -I1/r)/Chs-n,J = (J 200 -200)/(i15 - 200) = i" = - 60 .7.4/15.12 = - 8;

odnosl1o
i
: I 000 =
I
- 8 115 + 1 600; 115 = 600/8 = 75 o/min. I
2.199. Ovde je Ilepozilal broj obrlaja krivaje (11,,), pa po~to je zupca-
nik (3) nepokrctan, bice kao za pianctski prenosnik:
i
IId(1I 1 11,.) --' 11/.10 200 - II,,) - i3J - I,/Z3 -- 16/48 - 1/3; Ilk - - 600 o/min.
I posto Je

I
Za date vreuuosli dobija tle 115 - - 45 o/l11il1,
Broj obrlaja vratila On isti jc kao i broj obrtaja zupcanika (5), pa je:

(Il, -11,,)/(11, Tnk) = (I 200 I 600)/(17s I 600) - i!5 - 72 ZS/ZI Z4 = 45· 16/16.32 =
= l5/32, odnosno ns = (1 800·32/45) - 600 = 680 o/min.

1
j
 III. DINAMIKA

A) DINAMIKA MATERIJALNE TACKE

3.1. Kinematicke jednaCine kretanja su:

s = 4 + lOt + 4 t 2 ; v=10+8t; a = 8m/sed-,

pa je siJa koja proizvodi kretanje:

F=ma=G a/g= 20.8/9,81 = 160·0,102 = 16,32 kg,

Jer je l/g = 1/9,81 = 0,l0194~0,102 sec 2 Jm.
3.2. Kinematicke jednaCine slobodnog pada jesu:
a=g; y=gt; v2 = 2gs; h=v/12'g,
pa su !
Vu=Vk= 10g= 98,1 m/sec; h= vk2/2 g=gt;//2= 50 g= 490,50m.
!

3.3. Kinematicke jedDlIcine slohorlnog padanja jesu:

a=g; l'-gt; s=z-gt?/2; v2~2gs; h=Vk1/2k,

pa je visina:
h = 16/2g= g. 0, 102~ 0,816 m- 81,6 em,
a vreme padanja:

3.4. Kretanje vode je jednako usporeno ("hUae navise")i pocetnom

brzinom 1'0 = V/3,6 = 20 m/sec. ,
j
KinelJJalicke jedlla(';ine· hjca navlse u bezvazdusnom proslofu Jesu:
I
l.l~ -g; v'=vu-gt; s=z-·vot-gt 2 j2; 1'?_V02~ -2gs; ;h~>'02/2g,
i
pa su:
h = 400/2g= 200·0,102 = 20Am;

20 Zbirka zadataka iz mehanike 1

 i I

i
306 307

3.5. P~vo telo paJa slobodno, a drugo vrsi kretanja hica navise. U 3.1~ Vaga pokazuje pritisak tela na podlogu (vezu). Prema d'Alambe-
trenutku sudara oba su teJa presla ukupni put jednak visini padanja (h), rovom principu, mora biti u toku kretanja "ravnoteZa" izmedu aktivne sile
te ce biti:
i (teze), otpora podloge (F,,) i sile inercije:

odakJe je:
h~hl +h2=gt2/2+vol-gt2f2;""Yol = 201; ts= T= 2 sec, G + Fn+ (-ma)= 0,-
. gde je sila inercije proizvod mase i ubrzanja sa negativnim predznakom.
i h! = 4g/2=2g= 19,62m; h2 = 40-hl = 20,38 m.
Teza je usmerena nanize, a ubrzanje navise, kao i otpor podloge, te ce biti:
3.6. Kl-utost cilindricne zavojne opruge je e = G/Is =1 00/0, I = I 000 kg/em,
gde je Is iz?uzenje opruge (staticki ugib). Prema tome je silaelasticnosti -G + Fn-ma = 0; a= (Fn-G)lm = (Fn- G) giG = 2·9,81/1 00 = 0, 1962 m/sec 2 =
opruge (elasl\cnog uzeta):
I
! F;: -ex= -J OOOx; Fmax=G. 3.11.
x=4+IOt 2;
=

---
19,62cm/sec z. ___ _
Kinematicke jednacine ovog pravolinijskog kretanja su:
_'r=201; x=20m/sec 2 ; y=3+5[2; )1=101; y=JOmjsecZ,
Diferen¢ijalna jcd~~Cina harmonijskog oscilovanja je:
.-- pa su projekcijc sile na ose ortogonalnog triedra Oxy:
mx=!-ex; UJ2 = e/m = eg/G;
X = mx=Gxlg = 2·20/9,81 = 40· 0,J02 =4,08 kg; Y =my = 2·10/9,81 = 2.04 kg,
• !. .
v

a nJeno resenJe Je: te je sila:

I <,>:",.4 cos wI + B sin w t; x = Is cos w 1, F= VX2 + yz= V2ITO = 4,59 kg.
gde je fs amplituda, a pocetna brzina jednaka je nuli.
3.12. Kako je intenzitet sile lil=l-c;j=1-4cl= 16 dyna, koeficijent
Period psciJovanja iznosi: proporcionalnosti je e=4. Stoga su diferencijalne jednacine kretanja tacke:
T= 2 rr/w = 2 f vmTc= 2 rr VG/eg= 2 rr/VIOg = (2;V15). (rr/jlg) = 0,2 VIO· 1,003 =
my+cy=O, iIi x+x=O, Y+y=O.
= 0,2 . 3,162· 1,003 = 0,634 sec, . Komponentna kretanja suharmonijska oscilovanja po pravima Ox Oy, pa
jer je rr!Vg! J ,003. su resenja ovih jednaCina:
3.7. Vagoil se krece brzinom 7,2 km/p. Krutost opruge je e= 5 000/0,5 = x=A cost+Bsinl; y=Ccosl+D sint.
= 10 000 kgjc~. Zakon oscilovanja je:/' ' "
Posta su pocetni uslovi kretanja: t = 0; Xo = 4 cm, Yo = 0; Xo = 4 V3 cm/sec,
'&x+ex= 0; x=A coswl+B sinwt; Yo = 4 cm/ses, pa su integracione konstante A = 4; B = 4 V3; C = 0; D = 4, Ie
I sukinematicke jednaCine kretanja:
Integracione ikol1stante odredicemo iz pocctnih uslova krctanja: za 1=0 je
xo-O i vo~'~o-2mhec, te "u A-O, B-v,,/w. Prema tom~ je zakon OSGilo- X=4COSI+4V3sint; Y=4siut; x 2 _ 2 VX xy + 4 y2_1 n= 0 (eJipsiJ);
vanja x= B s1n UJ I, Ie je B amplituda (najveee izduzenje opruge):
I
x=4(-sint+V3 cost); y=4 cost; v2 - 16 (1 - V3 sin 2 t + 3 cos 2 I) ;
tJ.[ = R= Yo/'" = VO V(1/2 r.g = 4 VIO· 0,319/1 00 = 4,036/100 = 4,036 c m, x- 4 (C03t I V3sint); )' ~4&int; al-1G(1IV3~iIl21+3~iIl21),
Jer na svaku oprugu dolazi telina G/2. U POi07!ljn N(x=O; y:--O) je )'=2, pa jc sint-I/2, cost- -V3/2;
r

Period :je T = Ilf =.2 ;;:/w = 2 ;;: Ii G/2-~g = 12,65 sec. sin21= - ]f3/2, te su v=21/ !9cm!sec; a;"'2cm/sec 2 ; aT= -(l6V3 cos2t+
r
+24 sin2t)lv= 2 V57fl9,; a N = 8jl!9/19cmjser. 2 ; Rk=V2/fl~= 19 )/19/7 em
3.8. Brzina kretanja je v = 36/3,6 = 10 m/sec.Ona je stvarno pocelna
brzina ovog' jednako ubrzanog kretanja. Kako je v = Vo + aI, ubrzanje je Kinetil;ka energija lllutcrijall1c la<:'k<: iznosi:
a = (v - vo)/t,d (30~ 1.0)/10= 2 mjsec Z, pa JC s1la:' E k =mv 2 j'1.=(Jvl/,1.g=4·7(;j9'i51 ·0,31 gem.

F~ma=Ga/g, odnosno G=Fg/a=100·9,81/2=490,50kg. 3.13. CirkuJarno ubrzanje je ac=2'r~+r~=r~ld(r2~)/dl=0, te je r 2 ,p=

= C= const. Zbog toga je radijalno ubrzanje ujedno i tolalno ubrzanje, pa je:
3.9. Qvde je 'vo = 72/3,6 = 20 m/sec,' pa je kretanje jednako usporeno,
v=vo-al, te1jc a=(vo -v)/t=lO/JO=lm/sec' a kocna sila je: ;'= -·2R~ sin,cp; ,.2;' = _ 2 CR sinep;

-F-:-ma-Galg-l 000· 1/,\(-1 000·0,J02 102kg.

20'
 308

odnosno 3.17. Slicno prethodnom zadatku dobijarno:

Vo = D Vg/2 H = 50 ~/9,80/20= 50 V0,49 = 35 m/sec; Vk =Vo VI +,(2gH/v/) =

Privlacna sila je obrnuto srazmerna petom stepenu rastojanja r = OM. = 35 V1+ (2.98/25·49) = 35 (1 + 0,08) = 1,08·35 = 37,80'm/sec.
3.18. Neka je va brzina kretanja aviona, a va pocetna br~ina projektija,
3.14. Posto je ac=O, to je r2~=const.=C, pa je kvadrat brzine:
onda u trenutku udara projektila u avion moraju biti jednaki ,predeni putevi
. v2=;2 + (r~)2 =;2 + C2/r2 i ;2 = (b2- Cz)fr2= (k/r)2. u horizontalnom (Ox) pravcu:
X=Va t=vo t cosa;
Prema tome, diferencijalna jednacina i njen integral jesu:
Prema zakonu fada (zakona 0 kinetickoj energiji) bice:
~=k/r; rdr=kdt; r2=ro2+2kt=Cfci;
m(v2 -vo2)/2= -mgH, pa je brzina udara V2=vo2_2gH. K~ko je, prema
du=2kdt; d<p=(Cf2k)du/u; zakonu kosog hica, vreme leta projektila do udara H = va T sin a - gT2/2,
odnosno g'P- 2 vo·T sin 0'. + 2 H = 0, iii T= (vo sin O'.± Vv02 sin 2 a - 2gH)/g, zbog
realnosti vremena potkorena kolicina mora da bude pozitivna, pa je uslov
odnosno v/ sin 2 a=v0 2 (1-cos 2 a);)o2gH .. S obzirom na raniju relaciju, bice vo';)ov/+
+ 2 gH. Iz ovog sJedi da je brzina udara v = Va' Elevacioni ugao je
Putanja je logaritamska spira/a. I
I
cos a = 100/100 V5
= VS/5 = 0,448, odnosno 0'. = 63" 25'.

! 3.19. Visina penjanja (H), domet (D) j ukupno vreme I~ta (T..) kosog
Kako je r2=ro2+2kt, to je r'~k, pa je '2+rr=0. Radijalno ubrzanje hica u bezvazdusnom prostoru bice: '
je ujedno i totalno ubrzanje: I H = (v/ sin 2 a)/2g = 36· 104 .0,102/8 = 4 590m; D = (VOZ sini 2 a)/g =
II
a,=r-r,fl= _(k2+C2)/r3= -b2/rJ, te je sila F,= -mlr/r 3. = 36· 104 .0,102/8 = 31 763 m = 31,763 km; Tk = (2 va sin a)/g = 61,2 sec.

Sila je, dakle, obmuto srazmema trecem stepenu rastojanja. Njena je vrednost 3.20. 1z obrasca za domet sledi:
F,=lOOO·225/1000·981=0,23 grama. 2 a= 3° 40'; a, = 1° 50'
\

3.15. bto sto je ac=O, bice r2~=C, pa je a=ar • Iz jednacine pu- odnosno a2 = 90 0 - al = 89 0 10'.
.. i
tanje sledi: 3.21. U temenu(E) putanje 5U x=vo COSa, y=O; x=O; Y= -g,
pa Je poluprecnik krivine putanje:
r-b= b cos '1'; r=-bq, sin,!,; ~2 = C2 (2 b- r)fr 3 ;
Rk=v2/a;v= y3/(,:y_y;) = vo 3 cos 3a/(-vog cos a) = voz COS'a/g=

pa su: = 104 • 3 . 0,102/4 = 765 m.

3.22. Ako je a z = 2 a, = 20'., onda su donieti 11 odnosuD,/Dz - ~in 2 a/sin 40'. =
= 1/2 cos 20'.= 1/(2 - 4 sin 2 a).
Fr=ma,. 3.23. Ako je V02 = kvOI = kyo, onda 511 odnosi dometa i vi~ina penjanja:
Sila je. dakle, obrnuto srazmerna cetvrtom stepenu rastojanja; D,/D2 = Vo//V o/ = l/k 2 = 1/4; H.J.Hz =; vo,2/V022 = l/p ~ 1/4.

3.16. Ovo je problem horizo~talnog hica u bezvazdusnom prostoru, Ie Dakle, i dome! i visina penjanja povecace se k2 puta, to jest 4 puta.
~1I vreme leta (T), rl(lm~t (D) i hrzina miflm (VA): 3.24. Uzmimo koordinatni sistem Oxy sa pocetkom b 11 podnozju
brda, onda su jednacine pulallja prujek(ila:
1) y=h+x tgO'.I-(g.x 2/2v02 cos 2 0'.,);
=28,57.900/3,6=7146m=7,146km;

= y250 2
v/=v/+2gH;

+ 2·9,81·4000 = V140 980= 376m/sec =

vk=jlvl+2gH=

I 354 km/h.
!! gdc je 11 visina brua.
2) y = h + x tg a2 - (gx2j2 v02 cos 2 (
.;-.
2),
 310 311

Kako j~ za Y= 0 do~et x=D jednak za oba projektila, izjednacenjem 3.27. Tacka se krece po elipsi poluosa 5 m i 3 m, ubrzanjima x' = - 4 x,
prethodnih jednaCina bite:
I
Y= - 4 y. Rad sile iznosi:

jer je l/cos21X!~
!
I
D (tg <x, -lg <x 2 )
I + tg 2 IX.
= D2g (tg 2 IXI - tg 2 "'2)/2 1'0 2,
A= .r (F, d ',;) = S(X d x + Y d y) = - 4m [.I: .f:
dx + dY ] = 2 m (a
2
- b
2
) =

Dome! iznosi: ~ 2 G (a 2 _b2 )/g ~ 16 kgm.

D= t 1'/ (tg (XI - tg IX 2)/g (tg 2 0: 1- tg 20:2) = 2 v//g (tg 0:, + tg IX z ),
3.28. Centrifugalna sila iznosi:
pa je, jz jedn~cine I) za y = 0, vis ina brda:
Fe = maN = mR (,)2 = GR (re n/30)2/g ~ GR re 2/g = re 2 /8 = 1,233 kg.
h =D2g (1:+ tg2 0: 1)/2 1'02-D tg IX, = 2 V02 (1 - tg 0: 1 tg IXl)/g· (tg IX! + Ig "(2)2.
t
3.29. Otpor voza je F", = 0,5 G/lOO = G/200, a brzine su VI = 1'0 = 54/3,6 =
Za date fodatke je tg "'I = I, tg "'2 = (3/3, pa je visina brda:
/_ I = 15 m/sec i 1'2 ~ 20 m/sec.
2
h = 1'0 (3 - ~ 3)/r(2 + i/3) = 1'0 2 (9 - 5 j!})/g = 0,35 v02jg = 0,35'104 .0,102 = 357 m. Po zakonu rada je ~Ek=A; G(v/-v/)/2g=I,2Gs/200; s=148,7m,
I

3.30. Krelanje je pravoJinijsko'u smeru Oz-ose, usled dejstva teze i

y
// ()tpora vazduha, pa je dinamicka jednacina kretallja:
,
/

/
/
ma=m'z= -mg-bv iIi a= -g(I +~v)=dv/dt;
0' :\~____ _
Prvi integral bice:
~dv
h ~--= -g~d f;
J+i)v

Sljk~ 3.24.
°
Kako je u trenutku t = pocetna brzina vo, to je konslanta C, = In (I + avo),
Slika 3.25, -va je zakon promene brzine kretanja:
\
I v'
Jed ryacme parabo"e kosog bica i strme ravni u odnosu na tri- 1 + ~ Vo ".
3.25. Jn--=got,
edar Oxy bite: ! 1 +~v
i
I) y =h +x tga --cgx 2/2 V 0 2 cos 2 0: = 5 +
, I
x -gx1/50; y}
2) y=xtg[3=hx/3.
'pa je .drugi integral- zakon pula:

Resavanjem ovil~ jednaCina dobijamo presecnu tacku (U): z= -1/~-(l +i)vo)e-gll(/g~2+C2=(l +~vo) (1-rgl)()/i~2-(t/g),

3gx2 -I00{1x-h'i0=o iIi 3,~·2. 1010x. 7'i=0; x,,=51/}m; Yu= Sm. jer je za 1=0 i zo=O, pa je konstanta C z =(I-ovo)/giS 2 •
i
Po zakoml ': rada bite: U lrenutku zrrustavljanja je ]1=0, Ie su vreme penjanja i visina
I penjanja:
~E1-A; m(v}
! In (1 + is 1'0) . Vo In (l + 0 1'0)
Ie je kineticka energija udata: T=----, H =-~----- .
ga gi) gi)2

Ek 1111'//2 Gv//2g,,:;SO kg111. Za uule pudatke je G ,- 1 kg, 3 = 0,02 sec/J11; 1 +;) "0 ~ I I 0,2 ~ 1,02;
3.26. Postb je a = 2 m/sec, to je v = at = 21 = 20 m/sec, pa su: 1n 1,02=Jn (102/100) =4,625-4,605=0,25; T = 1,28 sec; 1/2g=0,051;
H~50m.
a) K = mv = Gv/!? = 2·20· 0, 102"" 4,08 kgsec;

- 2·400· 0,102/2 ~ 40,80 kglJJ; I ~.3t. Saua imamu

jednaCina krclanjll:
sJobodni pad u v:uduhu, pa Je' dikrcncijnlna

c) rad ·5·0,102= 2,04 kgm. I

!
mu - "'~ = mg-- by; -gadt- oct ll/(I-a»); 1) = h/G = helm.
I
I
 312

j zakoni kretanja:
Za date podatke: b = I ; v o = 3 m/sec;
In(l-8v)~ -got; v=(I-e- gli ')j8; m=G/g=2; b+m=3; (b+m)lm=3f2, bite:

z~ r/8 + e-gotfg 82 + C z = tf8 + (e- glit - l)/g 82 • v=6/Vs;

Za 1=7= 10sec bite z=H=410m. 3.35. Dinamicka jednacina kretanja i zakon 0 radu daju:
3.32. Kr~tanje je pravolinijsko, pa ce biti:
ma= -F",; v= Vo = 20 m/sec,
ma=mdv/dt= -b~ iji "--kdt= dvIV"V=v-1/2dv; k = b/m = bgjG; pa je predeni put:
kt = ~ -11v, jer je C j = 2 Vv.;; s = GVo2/2gFw = 1 000 vo2/2 gF,': = I 000.400/2·45. g = 400· 102/90,,= 453 m.
v= (2100 - ktf/4 = d s/d t; dS=(-1/4k)u 2 du; u=2 viJ-kt; Vreme do zaustavljanja iznosi:
s = [21'0 VV;;-- (2 vv.; -kt)3Jj3 k.
U trenutku zaustavJjanja je brzina 1'=0, pa su:
3.36. Posto je kretanje jednako ubrzano, to je v = Vo + fll, pa je
b=0,04; k=4·9,81J2·100=0,1962~0,2; T= 2 ~Jk=20 sec; ubrzanje a=(v-vo)/I=(l0-5)/10=1/2m/sec2 • Dinamicka jednacina j snaga
masine je:
smax = 2 Yo ~/3 k= 80/3 = 26,7 m. F=ma+Fw ; P=Fv/75 [KSj,
3.33. Kretanje je pravoJinijsko, pod uticajem tde i otpora vazduha,
pa Je diferencijalna jednacina: gde je F vucna sila. Za date podatke je Fw = I 000 kg, m~ = Gaig =
= 200· 10 00·0,519,81 = 10200 kg, l~ j", snaga:
ma=mz=cmdvldt= -mg-bv 2 iii dvldt= -g(1 +1)1'2);
p= 11 200· 10/75~ 1493 KS.
Posto je ubrzanje a = d I'/d t i 2 v d t = 2 d z, gde je d z = d s, mnoienjem
prethodne jednacine ovim izrazom ona se svodi na diferencijalnu jednacinu 3.37. Oscilovanje je amortizovano, pa je diferencijalna' jednacina
koja razdvaja promenljive: oscilovanja:

d 2 I'd t
mx'= -cx-b.~ jli ;+2ox+(v 2 x=x+ 6x+25 x=O.
I' 20vdv .
- - - = -gdz iii - - - = -2g8·dz; 1
dt (1+-01,2) . (I + 8y2) Pretpostavimo resenje u obliku x=Ce k " onda je x=Ckekt i :x'=Ck2 ekl "
te dobijamo karakteristicnu jednacinu k 2 + 6 k + 25 = O,ciji su koreni
k=(-6± V36-100)/2= -3±4i, gde je i=V-J.
lJ trenutku zaustavljilnjil .if.' l:>r.<:ina v=O j visin.1 pf'lnjnnjn
Kegenje je:
1
Zmax = H = 2 g ~ In (I + I) va) = 0,051 . 100 In 10 = 5, lIn 10= 5,1 . 2,303 = 11,75 m.
x-=e- 3t (A cos 4t+B sin 41);

3.34. Slicno prethouuom zadatku bite: + 4 e- l l ( - A sin 4 t + B cos 4 t).

ma=md vjd t - -hvy~; d 1'/1,2= (-bjrns) lit --(-b/ms)· (d sfv), T1. -po<:ctnih uslova da jc za t = 0 amplituda Xo - Rcm hr7.ina Xo = 0
odnosno bICC A ($ cm. JJ 6 em, pu .IC zakon krctanJa:
uv bds -b x = e- j I (!! cos.4 t + 6 sin 4 t).
In l'+lnC1=ln (C l v)=-lns;
v ms m Kretanje je op~rlajllte harmonijsko pravolinijsko oscilovanje.
3.38. Ovo je oscilovanje prinudno, pa je diferencijalna' jedna<:ina:
314 3J5

Opsti integral jednak je zbiru opsteg integrala homo gene jednaCine (slobodnog 3.42. Iz zakona 0 kinetickoj energiji sledi:
oscilovanja) "j partikularnog integraJa x p= C cos I = cos / Ie je:

x = A cos 3 / + B sin 3 I + cos I; X= 3 (- A sin 31 + B cos 3 I) - sin I. Ie je

Kako su za if = 0 pocetni po\oiaj i pocetna brzina jednaki nuJi, bite A = - I,

B=O, pa su,zakoni kretanja x=cOS(-COS3f; x=3sin3t-sint. Jer teZa vrsi pozitivni, a sila F negativni rad.

'x
3.39. Sada je diferencijalna jednacina + 9 X= 6 cos 3 t. Ovo je sJucaj 3.43. Nagibni ugao konusnog klatna jetga = Fc/ G = mR w2 /mg = R w 2/g =
rezonanse, j~r je kruzna frekvencija poremecajne sile (D) jednakakruznoj =(3/3, pa je, zbog w = 'IT 11/30= 'IT, poluprecnik R = 0,57 m = 57 em, Ie je
frekvcnciji siobodne oscilacije (w = 3). Zbog toga cerna resenje prinudnog vo=Rw= I,79m/sec.
deja traziti ui obliku partikularnog integrala: xp = Ct sin 3 t, pa je xp
= C sin 31 +

+ 3 Ct cos 3 {; '~p = 6 C cos 3 1- 9 Cr..sin 3 t. Kako partikuJarni integra I mora Sila u koncu je F=G/cosa=2G(3/3=3,46kg.
da zadovoljii difcreDcijalnu jednaCinu xp + 9 xp = 6 cos 31, zakon kretanja je: 3.44. Ovde je sin a = RI/ = 3/5; cos <X = 4/5; tgo: = 3/4, lz= 100· 4/5 =
= 80 em, te je T = 2 'IT Vh/g = 2 'IT rf SO/9S1 = I,S sec: T = 2 "/w = 60/11; n=
x = A cos 3 t + B sin 3 / + t sin 3 t + t sin 3 t.
= 600/1S"",34o/min.
3.40. b:macimo sa z = Om rastojanje rakete od sredisti Zemlje, onda
je teia obrriuto srazmerna tome rastojanju, F= - emlz 2 , gde je c koeficijent
I 3.45. Zbog krivine postoji centrifugalna sila Fc= mR (i/, gde je R = Rk

snizmere. Nil povrsini Zernlje teZa iznosi G=-mg=-cm/R2, pa je C=R2g,'

j poJuprecnik krivine koloseka, te pritisak na sine gradi sa vertikaloin mali
ugao <x, koji iZIJosi:
te je leza F ~ - mgR2/z2.
tgo:=Fc /G=v 2 /Rg">3sino:=h/s, Ie jc h=v 2s/Rg=cv 2 ,
Prema bkonu 0 mehanickom radu (kinetickoj energiji) irnamo:
1
gde je s sirina koloseka.
)
m (v2_-vo2)/2 ~ J:d Z= (-m gR
2
)J: z- dz=mg R
2 2
( +- ! ). !
Nadvisenje spoljasnje sine iZnQsi:

h= (54/3,6)2·1,435/500·9,8 J = 0,0659 m = 6,59 cm; Fe = Gv 2 / Rg = 459 kg.

Utremil ku zaustavljanja je v = 0 i z = H

Vo =
+ J( = 3 R, te je:
V4· 6 370-:]OJ:-9,lSl/3 = I ()3 VlS3,32 rn/see = 9, J2 lan/sec.
Ij 3.46. Poluprecnik hivine puta je:

R = Rk =v 2 slhg=400· 12/0,1· 9,SI = 48.103 .0,102 = 4 876m.

J 3.47. Kretanje se vrsi po krugu u vertikalnoj ravni. Prerna zakonu
3.41. Dinarnickc jednacine kretanja niz glalku strmu ravan jesu: I 0
I
1 kinetickoj cnergiji bice:
mx"f mg Sill a;
I

Prva jednacinil pokazuje da je kretanje niz ravan jednako ubrzano, ubrzanjem

17. uslova v=O sledi:
jednacina odreduje normalni otpor strme ravni, Fn = G cos a.
kretanja su: t'k = Zo - (vo2/2g) =0.25 - 0,05 = 0,20 ill = 20 cm,
Co. __ ~~_'~."
x=~=vo + gt sin ~t X= s= Vo 1+ (g12 sin 0'.)/2,C te se tacka nalazi na visini 20 em od horizontalnog poloZaja (0).
<....-...--..........
uzeli pocetnom polozaju A - vrhu strrne ravni. Silu u koneu odredujemo iz druge prirodne jcdnacine:
2
mv /R=FN -G cos<p; FN=G [(vo2/Rg) +(3 cos<p-2 cos 'Po)] = G[(vo2/Rg) +

v=2 V'34,8! =2.5,9 = 2 + 9,8 t/2,

+ (3 z - 2 zo)/ R] = 2 (2 . 0,102 + 2) "" 4,40S kg.

Ako je A (z = R) ravnoleZni polozaj, onda je B (z = - R) kriticna tacka

pa je vreme 'spustanja teskog kruzne putanjc, pa brzina u toj tacki i uslov iznose:
-1)/4,9 = 2 sec. /
1'0> V3gR=3,837m/sec.
316
317

Tada je vB>O, pa ce tacka (telo) preci tu kriticnu tacku dospeti u pocetni

3.51. Prema zakonu fada je: .
polozaj (Ao).
3.48. Prema zakonu fad a je:
U tacki C poCinje kos hitac, pocetnom
uglom ex = 60°, dometa:

D = DC = (ve2 sin 2a)/g = 2.R sina,

Ovo sledi i neposredno iz uslova t1Ek = m (v} - vA2)j2 = A = 0, jer je rad teze
Prema tome, potrebna pocetna brzina je:
na celom putu od tacke A do udara u Ax-osu jednak nuli.
3.49. Iz zakona 0 kinetickoj energije bice:
3.52. KugJica ce napustiti kruznu putanju u onoj tacki 11 kojoj je
otpor veze (linije) jednak nuli, te ce biti:
Posto je otpor u tacki B putanje jednak nuli, mora biti:
mVe2/R= -FN+G cos,!,=G cos'!';
R~2,5r.
Prema zakonu 0 radu je:
Brzina VB = Vgr je pocetna brzina horizontalnog hica sa pocetkom u
tacki B, pa su jednacine:
pa je polozaj tacke C odreden uglom:
z=g; z = gt + C 3 = gl;
cos 'fl = (vo2 + 2 Rg)J3 Rg = (2/3) + (vo2/3 Rg).
z=gi 2 /2+C4 =gt 2 j2+h=(gP+r)/2, jer je h=rj2.
3.53. Prema zakonu 0 radu bice:
Eliminisanjem vremena (I) dobija se linija putanje hica:
m (vc'-v/)/2= -Gh'; Ve= 2 m/sec.'

Posto je jednaCina centralnog kruga, poluprecnika R, Ova brzina je pocetna brzina kosog hica u pocetnoj tacki C. Usvojimo tri-
edar C'xy, tad a je jednacina parabo]jcne putanje:
xl +Z2 = R2 = 25 r2/4,
y = It' + x tg a. - gx 2/2 ve' cos 1 a. = 3 '+ x - 5 x 2 /2, jer je a. = 45"-
presecna tacka (U) putanje hica i kruga dobija se reSavanjem sistema
prethodnih jednacina: Polozaj tacke udara odredujemo iz uslova:

4 x 2+ 4 z2-25 ,.2= 4 (2 rz _r 2) + 4 Z2_ 25 r2= 4 Z2 + 8 rz- 29 r2 = 0, y=o; x=(2± j!124)/1O=(1 + jlTI)/5"", J131 m.
te su korclli: 3.54. Brzina u polozaju C na putanji je, prema zakonu 0 radu:
j

Z = r (-I ±0,5ji33); z=],87r; x=I,66r. ve 2 = vl+ 2g(R+ R cos ex) =v/+ 3 gR"", 100 + 300= 400; ve "",20 m/sec.
t

3.50. Prema zakullu 0 kim:licku j t:JH::tgiji bjct:~ Usvojimo u tacki C triedar ex)" onda je:
t1 Ek = m (l'l- VA')/2 = -mg (R + R cos~) = - 3 mgR/2;'~ VB 2
= VA2- 3 gR; y=xV3-gx2 /200=xV3-x 2/20, pa je za y= -- 5 m domet x 2 -20 j!3x-lOO=O
odnosno x= 20+ 10 V3. Zbog toga rastojanje od tacke A iznosi AU = 5 V3 +
VB"'" 10m/sec.
+X= 15 j!3+ 20 A; 46 m.
Usvojimo u tacki B sistem Bxy, onda je elevacion! ugao a = 60°, pa su
3.55 .. Polama jednaCina kruzne putanje sa polom u P je ~ = OM =
jednacine parabole kosog hica precnika BO:
= 2 R cos 'fl. Druga dinamicka jednacina je:
g~ 10 m/sec 2 ; • y = - If3 x/3. mv2/R~crn cos'fl-FN=cr"+J/2R-FN ;
Presecna tacka U ima koordinate:
Prema zakonu 0 radu bite:
Xu= 20 V3/3"", 11,54 m; Yu= -20/3= ~6,67 m. m (v -v02 )/2= -c
2
Srn d r= -crn+ /(n+ 1),
1
 318 319

pa je: 3.61. Otpor voza je otpor trenja, pa je uslov pri jednolikom kretariju:
F,"/ = (- mVo2/R) + (cr n + 1/ R)[ (1/2) + (2/n + j)].
ma=F-G sinex-Fv.=F-G sinrx-fLG cos ex "",0,
Otpo~
ce biti konstantan kada ne bude zavisio od r, to jest za
vrednost n'+ I +4=0 odnosno n= -5. Prema tome je: te je:

F,"/=(c/2 Rro4 )-mvo2 /R. Uspon je:

3.56. < Dinamicka jednacina kretanja je: tgoc= -fL+(F/G)= 1/30-0,01 =0,023 = 1/43, to jest 23%0'

ma=m'X=F-fLG=Ga/g, jer je otpor Fn=G, 3.62. Zbog usporenja bice a=(v,-v1 )/t=(54-72)/3,6·60= -1/12,
pa je:
pa je sila ~ uzetu:
ma=Ga/g=F-G sin.tX-(1.G cosex=(-lfl2)G/g,
F=G[(1.+ (a/g)J= 20 (0,10+ 2·0,102)= 6,08 kg. te je vucna sila:
3.57. ; Prema zakonu 0 radu, u trenutku zaustavljanja diska bice: F = G (sin ex + fL cos rx-l/12g)">!G (tgex + [-L-O,0085) = 0,0025 G = 750 kg.
t:..Ek=m(v2-v02)/2= -mvo2/2=A~~ -fLGs, 3.63. Rad iznosi:
posto olpor trenja vrsi fad, pa je pocetna brzina:
A = G (sin a+ fL cos ex). s= Gh (l + (1.ctg tX) = 100·2 (l + 0,173) = 234,6 kgm.
Vo= V2(1.gs =V2. 0,08· 9,81· 50= 8,85 m/sec.
t
3.64. Diferencijil1ne jednacine kretanja su:
3.58. ! Ovde je Vo = VA = 0, pa prema zakonu 0 radu sledi:
i<

a) za kretanje niz ravan: m(v82-v02)/2=mvn2/2=G(sina-fL (;osa).s;

- - - - ---" -. - pa je ubrzanje tereta:
b) za I<.retanje po horizontalnom putu: m (vc 2 - VB2)/2 = .- mvB 2 /2 = - G. 3 s.
Uporedivanj9m ovih jednacina dobijamo:
-- - :-.
~ ....
x=a =g [(2 cos oc- sinoc) - fL (cos a + 2 sin a») = 0,857 g,
te su:
2
vB = 2 gs (sin IX - fL cos rx) = 6 fLgs. odnosno (1. = sin a/(3 + cos a) = 1/(6 + (3) = v=at; x=at 2/2; T= V2s/a~ VI6/0,857 g= J,4sec.
= (6- V3)/33 ">!0,J2. 3.65. Oznacimo sa F uzajamni pritisak tela, onda su dinam;cke
!

3.59. pinamicke jednacine klizanja tela niz ravan su: jednacine klizanja tela:

- F cos a-p. F,,: A) m,G,,=G, sintX-fL1G, cosex+F;

my =0 =F.·~ F sin tX-(~ cos rL,

:3) mza=Gz sinrx-(1.2Gz cosa-F,

posto tela klize istim ubrzanjem. Jzjednacenjem uomlnja sledi:

-0,37 g; V-"'\.'o -1- at;
I g (sin oc- fLl cos a) + Fg/G J =
a = 4·0,37 gh =290; Vo = 17,03 m/sec.
i -g(sinrx-(1-l c.osrx)-Fg/G1.
3.60. Diferencijalna jednacina pa je uzajamni pritisak tela:
krel~nja V07.;! nil usponu je: I
F= G1 Gz ({Ll - (1.2) COS rx/(G J + G2 ) = ~\
G, \,
ma=m'X= Ga/g=F-Fw-Gsin oc"<:JF-Fw-Gtg oc= 20 000-2400-
= 20·60 (0,25 -0,10)/2·80 =
-- 6UU UUU/6U = 7 6UU kg, 1;lilw 3.6~.
=9/8= 1,125kg.
pa je ubfzanje voza:
3.66. a) Kada bi Zemlja mirovala, ubrzanje teze bila bi go =
(/ ~ 7 (.()() S/C _. 7,(,g/600 0,0127 g .. 0, 1216 m/~ec' - 12, I G CUl/~Ij'}. -9,RJ20m!~cc7. Tvlcdutim, zbog Obllliujl1 jl1Vljll ~;Ij i utiuclj (.clltrifuplnc sile,
320
321
pa je tdina tela vektorski zbir apsolutne teie i centrifugalne sile:
3.69. Kretanje taeke vdanja je prenosno kretanje, ubrzanjem tip, a
Fe = mr w 2 =mR 6)2 COS <p, klacenje je relativno kretanje. Otpor veze je sila u konen. Osnovna dinamicka
jednacina relativnog kretanja je:
gde je w ugaona brzina obrtanja Zemlje (6)= 2nJT=2nJ86 164=727 .10- 7 sec-I),
a <p geografska sirina mesta na povrsini ZemJje. Iz trougla sila, prema
kosinusno j teoremi, sledi:
m~ = m(;,r+ ;,N) = G+(-
(e za tangencijalni pravac dobijamo:

Posto je R = 6 370 km, to je R26)4 cos 2 <p = 6 3702 • }O6. 727 4 .10- 28 eos 2 tpR;O, m/~= -mg sin<p- map sin '1''''''
odnosno
pa je: .. g+ a ..
'1'+ -_P <p=<p+W2<p=O;
I

kada se posmatraju male oseijacije (to jest kada se uzme

b) Uslov je da je na svakom mestu putanje otpor jednak nuli, FN= 0,
pa lZ prirodne jednacine kretanja dobijamo: Period malih oseilacija ovog klatna iznosi:
mv2JR=F.v+mg; v2= Rg; V=Vo= ffg=
T = 2n/<,) = 2n VI/(g+ ap) = Ts/ VI + (ap!g).
N = V 6370· jQ3·9,81 = JOZV637· 9,81 =
= 102 .25,239.3,132 = 7 905 m/sec=
= 7,9 km/see. 'J

w a:

,
~
S
Slika 3.66. Slilca 3.67.

3.67. Dinamieka jednaCina reJa!ivnog kretanja je: t-ma"l

S
Slika 3.69.
m~=m;+( -m;p) + (-m;c)+Fw , Slika 3.70.
-+
gde je Fw = Fn olpor veze. Kako je (eenost u relativnoj ravnotezi, to ce biti: 3.70. Ovde je Zemlja slIport koji vrSl obrtno kretanje oko ose S-N
ugaonolll brzinom w = 727· 10-) sec-I. Vektorski predstavljcna, ova !:JIzin;; j~
0= m; + ( - m~) + Fn = 0, kolinearna sa o£om Zcmljc i lIsmt!ft:lJa je' od juga ku severu, pa je Korio-
posto voz (supor!) vrsi translatorno preno.sno kretanje. Iz trougla sila li"ovo ubrzanjl):
dobijamo:
f
-;rl=(-2(,)VrSin600),~,

I
;c=2[;, gde je To ort pravca O'm.!
tg a = map/G = ap/g = 0,5/9,81 = 0,5·0",102 = 0,0510; a = 2° 55',
Pritisku je iziozena spoIjasnja (istoena) sina:
jer je prenosno ubrzanje a p = vp/t= 54/3,6.30 = O,5"m/see.
3.68. Iz jednacine za relativnu ravnoteZu sledi: Fp = (-mad = (G. 2 w vrsin 60 0)/g= 400· 10 3 .727.20. V}/107. 2. gR1 kg ..
1
m~>+ ( - m;p) + F" = 0; tg a = mg/mr 6)2 = gJr w2 ; r = g/w 2 tg a: = $ sin 0:, 3.71. Iz osnovne dinamieke jednacine reJativnog kretanja
2 2
pa je $= g/w sin a tg a= 9,81/4 n • 0,5· )13/3 = 9,81. )13/2 n2 = 87 em.
m;'=F+( -m;p) + (-m;c) +Fn=G + (-m;p) +F"
2J Zbirka zadaraka. iz mehanike I
 322 323

dobijamo relativno ubrzanje i otpor veze; 3.75. Ovo je problem rikoseta, pa cerna razmotriti svaki pad
odskok posebno:
Fn = G [cos a -l- (ap/g) sin aJ.
2
a) prvo padanje: vI =,2gh l ; k=(vZ'-VI')/(VI-V2)=-V.'/VI; vl'=-kv l ;
Usvojimo u pocetnom polo-
prvi odskok; VI'2=2ghl'=2gh2=PVI2; hz=k2h,;
zaju Ao triedar Aoxy sa + y-osom,
usmerenom nanize, i + x-os om, ukupni predeni put: Sj = hJ + h2 = hI + k 2 h, = hj (1 + k2);
usmerenom nadesno, onda, zbog
b) drugo padanje: v/=2gh2 =v J'z;
odnosa ;0 =;,
+;p, dobijamo pro-
drugj odsko k: v2'z = 2 gh z' = 2 gh] ~ k 2 1'2 2 ; h3 = k 2 h2 ;
jekcije apsolutnog ubrzanja, brzine
Slika 3.71. i putanju; ukupni predeni put: S2 = h2 + h3 = (1 + k 2) h2 = (l + k2) k 2hI"
.~=(g sina-ap cos C<) cos c<+ap=A; x=At; x=At 2 /2;
.. I Uopste, predeni put r-tog pada J odskoka bice:
y:= (g sin C< -ap cos CI.) sin IX = B;' y = Bf; Y = B(z/2;
s, = (I + k 2) k Z ,_2 hi'
x/A ~ y/B; Bx-Ay=O (ap30lutna putanja je pram linija).
pa je ukupni predeni put do zaustavljanja
3.72. Iz osnovne dinamicke jednacine
S= 'i"Sr=SI+S2+'" +sn-,+s.=(1 +k2)!lt'ink2'-2=h, \1 +k1)II +k2+k4+
m;r=G+( -m;p)+( -mac)+FJL+F~' r=l T=l

dobijamo:
I +k2 n 1
ar={g sin C<- tJ-g cos a-ap cos a)=A, p"l je vr=At + C= At. +k6+k8+ .. ']=--h j , jer je l k 2'-2=_-
l-k 2
r~1 I -k z
Apsolutne komponentne brzinei apsolutna pomeranja iznose: zbir geometrijskog konacnog opadajuceg reda prvog clana I i koeficijenta k2.

3.76. Posmatracemo postupno par masa, te ce biti:

a) t; y = (A sin C<) t 2 /2, a) za prvi par: in] v, = m, v/ + m z V2'; v2' - VI' =kv,; vz' = (I + k) m, vd(m l + mz);
pa

jc k = O. Zb::Jg tOgl, a prem 1 z"lkonu 0. V3' (m 2 +m3)=(1 +k) m2 v,' =(1 +k)2 mJ mz v,/(m l +mJ.
Uopste ce za n-ti par masa biti:

Vn'=(I+k)n-I~.~.~ . . . . mn-j v •
3.74. Sid"lT je pl"lstic:m (kovanje), pa je v2 =0. t
m,+m 2 11t2+m3 m3 +m4 m.-j+m n
a) Brzina udara maljau nakovanj; vl=V2,r;h=lh.9,8~=4,429 m/sec; Za date podatke bice:
,
I m 2m R
b) kineti6b eriergija udlra: Ek = A = GJ h = 1 000 kgm = 1 tm; v] = 4 ' - ' - ) ' 1 = _VI'
3m 3m 9
c) zajednicka brzina posle udara: v/ = V2' = G j vJ/(G j + Gz) = 1,11 rn/sec;
3.77. Ovde je V2 "'" 0, pa su odlazne brzine:
d) gu~jtak energje pri u~hru (i3brisSeil el~rijl pri udaru):

/',. E k = Adk = G, G2 v//(G, + G2 ) · 2 g = 747 kgm; Gubitak energije iznosi:

e) ste;J~11 kOfl~1103ti cekica y) = Alk/Ek = 747/1 0))=0,747 III 74,"'10.

j 2]"
324 325

3.78. Ovde je brzina druge kugle Vz = - VI i vz' = 0, pa je 3.82. Ovde je moment inercije konusa Jz=3 MR2/10, a aksijalni moment
inercije novog tela bice:

odnosno
J: = 3 MR2/10 -- 2mr j5 = Jz [I -(4j3) (mJM) (rjRfJ = 0,98 J"
2

(ml-mZ)VI=-2mlVI iii m 1 jm z =I/3. jer su r/R=lj2;

3.79. Kineticka energija pre sudara je Ek = m l v//2, a posle sudara

Aksijalni moment inercije umanji se za 2%.
e Ek '=Ek /2=m l v//4. Gubitak energije iznosi: 3.83. Obratno prethodnom zadatku bice:

m· 2 m (l-k2) v//2· 3 m=mv/14; k= 1/2. J; = J z + 2 mRZj5 =Jz [1 + (4mj3 M)] = 131,/9= 1,45 .lx·
3.80. Sudar je kos, pa posto su V z = 0, 1'/ = vt/2, p.= I, bice: Dakle, moment inercije tela povecace se za 45 %.
~-'-:

cos ~I = (I +k) (v, cos <Xl - cos (Xz)/(1 + p.) = (v, cos (X,)/4; 3.84. Ovde je odnos R/r=2 i H,jH z ';"'R/r=2; pa je m~sa zarublje-
VI' VI cos

vz' cos ~z = Vz cos (Xz + (J

(XI -

+ k) (VI cos «I -
Vz

Vz cos «z)/(1 + p.) = 3 (Vj cos «,)j4;

nog konusa: II'
M =MJ-Mz = 1/3 p']l;(R2 H 1-r2 Hz) = Ml (1-M;)M1)=M1 (l-'-i"'·H._, 1<'

it~
= 7 MI/8 = 7 p R2 -;r; HII2, jer je vis ina konusa H ~HJ
lz ovih jednaCina dobijamo:
moment inercije: ,,
COS ~j = 0,5 cos a l ; sin ~, = 2 sin a l ;
Jz= 3 M, R Zjl0-3 M 2 ,Zjl0= (3 MI R2jl0) (I-M2 r2/M] R2) = 3lJz1 j32=
1 = 0,25 cos z (x, + 4 sin z a l = cos 2 a l • (0,25 - 4) + 4 = 4 - (15 cos z (XI)14;
= 93 M R 2/280, gde je M masa zarubljenog konusa. i
cos a l = V4/5 = 2115/5 = 0,8944;
3,85. Aksijalni moment inercije novog tela bice:

Jz = (M] R2_ M2 RZ)j2 +m z ,z/2= 15 M j R2J16+ m z R2/8 =M R2 [IS + j

B) DlNAIVITKA MATERIJALNOG SISTEMA. MOMENT! INERCIJE I
CENTRIFUGALNI MOMENT! + (Yz/YI)J/32 = 625·3,14·50 (IS· 7,85 + J 1,30) / 32 ·980= 407 gtrosec z.
3.86. Prema Steinerovoj leoremi bice:
3.81. Usvojimo u temenu 0 triedar Ox)'z sa Oz-osom kao geometrij-
skom osom, onda su aksijalni momenti inercije konusa: J",= MRz/4 + M (R + l)Z + mlZj3 = M R2 Oj4 + 16 + 9/6) = 71 MR2j4;
H
Jz= S p(x2+yZ)dA.dz=p Jlo,dz=(p-;r;/2) Ju dz=3 MRZjlO;
4
3.87. Poprecni presek upravan na Oz-osu je pravougao~ik, stranica
v v

II
0
a i b, pa .ie poJarni moment inercije pravougaonika (a!J3 + 0 3 b)/12, te je aksi-
J,,=Jy = fv p(yz+ zZ)dA. dz= plsv y2 dA + r SdA] dz= p I(Jx' + A' ZZ) dz= jalni moment za Oz-osu:
H
'0 Jz=p Slo, dz=(p ab/12) (a Z+b2) Sdz=M(a2+b Z)j12, !

5
= p [(1o'(Z) + A' Z2)
o
dz~ 0,5 Jz +p-;r;JUZ ZZ dz =3 MRZj20 + 3 MHZ/5.
0
\
gde je M =
v 0

p abc masa paralelepipeda. Analogno bite:

Teziste konusa (C) nalazi se na Oz-osi na udaljenju zc=3 H/4 od vrha

(0). pa SU, prema Steinerovoj teoremi. glavni centralni momenti inercii~: Posto je dijagonaia d _ (a 2 -)- bZ + C2)l!2 i kosinusi smera i cos fI. = aid,
cos ~ = bId; cos y = c/d, moment inercije. za dijagonalu iznosi: !
. .rj-.rz~.l" Mz~-3MRZ[tJ I (HIR)zJjfiOj
J d = Jxcos 2 fI. + J y cos 2 f:l + Jzcos>' y=M ta 2 (b 2 + 2) + b2 (a" + ~) .J.
12 po~tavljenog uslova Jl=JZ-JJ slcdi:
+ CZ (aZ + b2 )Jjl2 d l = M (a l b Z+ a1 c1 + b 1 c1 ) j6 (a 2 + b2 + c 2),
4+(V=8; H=2R, jer su J x , J y i 1 z glavni momenti inercije.
 327
326
)
3.91. Prema zakonu 0 kretanju sredista materijalnog sistema bite:
Za date podatke je:
Jd=G J4.36/6·49g=700· 84/49· 981 = 120/98 = 1,2 gcmsec 2 • yc=g·
i
drugoj Guldinovoj teoremi, masa torusa je M = p V = Ugao odredujemo iz jednacina:
R r2, gde jep specificna masa. x c '= (I sin q:»/2; Xc = (l~cos q:» /2; Xc= (lJ2) C? cos <p-?z sin '1') =0;
P~~secimo
torus ravni upravncm na geometrijsku
Ot-osu,'~obicemo kao presek kruzni prsten, debljine yc=(Jcos<p)j2; Yc=( -I~sin<p)j2; Yc= (-1/2) (~sin <p +q,z cos 1') =g,
2s=2rcgsp, narazdaljini z=rsinq:>od osnovneravni. pa je zakon promene ovog ugla:
polupre~~ici krugova Sil R + siR - s, pa je po larni
moment,~lnercije prstena za polO': <p+(g//)sin<p=O,
,~
10 , = ~1t/2) [r R + 5)4_ (R _5)4] = 4 7(R 5 (R2 + 52) = isti kao i zakon oscilovanja matematickog klatna mase m duzine I.
S S l

~
-. o:~ I 3.92. Prema zakonu kretanju sredista sistema bite:
\ R I /
'I' = 41t R r COS~q:> (R2 + ,2 cos 2 'P) .
0

. I,·
, /
Pos~o jez=rsinq:>, to je dz=rcos<p,dq:>, pa je aksi- My~=GI+G2;
"'---f- -(' jalni moment inercije:
Jc~= (GIP + G 2 q) =0; JC=(G Ip 2+Gzq 2)/g; p+q= 1;
,,/2
2 2
Jz=p 510·dz=2.4n:R,zS (R2+rZcos <p)cos q:>,dq:>= GIp=GZq; p=20cm, q=30cm,
o
R- Posle integralisanja sledi:
Slika 3.88, XC=C I ; x C =Cl t+C2 ; Yc=gt+C3 ; yc=gt 2/2+C 3 t+C4 ; <p=w=const.

jer je integral Iz pocetnih uslova odredujemo konstante; posto su koordinate sredista masa
n/2 3
S cos 2n q> d <p = _I_._.5_'_'_'_'_(,,-2_'_I-_I~) n:
o 2,4·6·· ··2it 2
onda su:
3,89. Ma~a plocice je M = p ab, a elementarna masa je dM = p x· oy, Cj=O; C 2 =20cm; C 3 =yco=-2Yzo/5= -lOcm/sec; C4 =O;
lz sIicnosti trou;glova sledi odnos x/a = (b- y)/ b, pa je centrifugalni moment:
gde je uzet triedar Oxy u prvoj masi (m l ).
b

Jx;;= p Sr' dy. (x/2). y =0,5 Jx p 2

J
Y dy= (p a2/2b Z) (b- y)2 ydy=
o '
Zakoni kretanja sredista masa jesu:
Xc ~ 20 - const; UJo=25/50= Ij2sec- l .
Srediste se, dakle, krece pravolinijski po Yerlikali, jedllako ubrzano, a stap
i
3.90. MUSil plocicc jc M - '11:/4, U clcmentuma mU3f.!· dM - p x· dy, se obrce ugaonom brzinom wOo
gde je x 2 + y2=,R2, pa je centrifugalni moment: Sila u stapu iznosi:
i "
, R
J
,
J
J",y= p,xdy· (x/2). y =0,5 p (R2_ y2)y dy= P R4j8 = MR2/2.
0 3.93. Oznacimo sa i; sile u uzadima i sa E otpore trenja ravni,
ILj
_./'
ontia stl d.i1l3mii'ke jedllRi'ine za pojedine mase:
Posto su ~ksjjal!li momenti inercije za koonlinalJJe ose
Jx=Jy = p R4'11:/i6 =MRz/4,

Ilksijalni moment za osu simetrije iznosi:

 328 329

iii Prema zakonu 0 kinetickoj energiji (0 mehanickom radu) sl~di:

odnosno
(G1 + G2 cos2 <p) 2//2 g = G 1 ZI-G2 (ZI -:- R cos'Vl>.llS <p.
posto se sva tela kreeu istim ubrzanjem Q. Iz ovog sistema od tri jednacine . ~ ..
/-

odreaujemo nepoznate: ubrzanje (a) j siJe u uzadima (F1 j F2)' te su: Kada je 21 = H = R, tada je <p = 45 0 i bice:
Q = g [(G, sin a-G} sin~) - rL(G, cos a + G2+G3 cos ~)J/(G, + Gz + G}) ~ (1 +2· 2/4) vI 2/2g= v//g= R (2-v2 + 1) = (3 - V2) R,
odnosno
=g (51/3- 3)/5 (6 + 113) = (V3 -- l)g/5 = 0,146 g;
VI = 6,22 m/sec.
F, =G 1 [sma-fLcosa-(a/g)] =(6 V3 + 3) Gd20=0,669 G1 "'" 6,7 kg;
3.97. Kretanje klina je wenosno kretanje, a kretanje tereta (2) je
F2 = G3 [(a/g) + sin ~ + fL cos ~J = (5 V3 + 6) G}/20 = 0,733 G}"", 4,22 kg. relativno kretanje. Posto nema sila u pravcu Ox, to jz zakon~ 0 kolicini
3.94. Primenicemo zakon 0 koJicini kretanja sistema. Posto je sistem kretanja sistema, zbog odnosa ;: = ;,+ ~, sledi:
u pocelnom stanju bio u miru, to ce biti:
Kcx="ZKix=O, GI vp+Gz(v,cosa+vp)=O;
Kcx ="Z K ix = (- G 1 VI + G2 Vo cos a)/ g = 0, vp= -v,G2 cosa/(G I +G 2 )= -2V3 1',/5,
pa je brzina trzaja lafeta:
pa je vp usmereno nalevo, to jest klin se krece nalevo, u smeIiU - Ox-ose.
VI = (G 2 Vo cos a)/G I = 100, 1000.113/20000.2 = 5V3/2 = 4,325 m/sec, (: Prema zakonu 0 kinetickoj energiji dobijamo:

3.95. Posto ne dejstvuju horizontalne sile, onda je po zakonu 0 koli-

Cini kretanja sistema: gde je:
v/ = v/ + v/ + 2 v, vpcos (1800 -a) = v/ + v/ -2 lOr vpcos a = 7 v,z/25 = 7 v/112,
xc= const,
te se ldiste sistema kreee po vertikali. te je:
Pri podizanju terel G z se krece udesno, pa se camac (plovna dizalica) v/=6gs/5;
mora kretati ulevo, te iz uslova pre i posle podizanja sledi za sistem Oxy
koji se, pretpostavimo, pomeTi "udesno" za x:
Ubrzanja su:
(G I c- Gzl sin a)/(G I + Gz ) = [G 1 (c + x) + G2 x]/(G I + G2 ) Q, = 5 g/4;
te JC pomeranje: IL JiuUluii:k.t jt:ll11:1cine j d,\! h/Jl(,!? (>tPM rllvl1i:
-G2 Isinal(G 1 +G 2 )= -3·4.0,5/18=·' 113m.
X=
:m 2 ; , = O + (-m
2 2 ;;;) +Fwn;
Plovna dizalica se, dakle, pomera ulevo :>:a x = 0,11 m.
3.96. Oznacimo sa Zj koordinate tereta U odnosu na pravu OK, a sa
I duzinu u7.eta i uzmiino da je s = AK, onda iz trougla AKO sledi:
Otpor poda iznosi:

s cos <p = ZI; ZI = (1- Z2) cos <p.

Fn=G J + F;"n COS ex =G 1 + 3 GI /2 =
Diferenciranjtlll JuuijLllJJU brzine pomeranja tenta: 3.98. Prema d'Alemhertovom principll. 7.a vreme Kretanja
ravnoteza izmedu aktivne sile, sile veze i sile inercije.
;1 tg <p + z; 9/cos 2<p = 0 ,

I
Ovaj Se llslov moze prikazati i u moment nom obliku, te skdi:
Ie su:
<p=(-z, sin<pcos<p)/ZI; ZI cos 'P = - Z2· F-Ga/g=O;
.330 331

gde je F pogonska sila na zadnjem Uzajamni pritisak klina ua plocu odredicemo 1Z dinamicke jednacine
tocku, F, otpor zadnjeg tocka i fL kretanja jedne ploce:
koeficijent trenja izmedu tocka
puta.
Momentne jednacine odredice
Posto su sinI5o=V2(V3-I)/4, cos J5o=VI(V3+ 1)/4, toje
otpore oslonaca (pritiske tockova):
o
tg 15 =(V3-1)/(V3+ 1)=2-V3, pa su:

y=(2+V3)g/4; Fn= 15 VI (V3 -1)g/2 = 76,52 kg.

m=G/g,

gde je sila iriercije l'j=-ma=-Ga/g, te su: C) DINAMIKA KRUTOG TELA

3.101. Aksijalni momenti inercije za Oz-osu iznose:

Ako je Fp=Fz , onda ubrzanje mora da bude a=(lz-I\)g/2h.
a) po!ulopte: J Z1 =J1 =2 MI RZ/5 =2(2 p R3 rr/3). R2j5 =(p. 4R5 rr /15);
3.99. Ukupan broj koturova Arhimedove (arilmelitke) ko/urate je n = 6. ,b) vaJjka: J Z2 = Jz = M2 R2/2 = (p RZ re· 2 R)· R2/2 = (p. R5 re);
Zamislimo da i smo presekli .. ; uiad, onda iz ravnoteze donjeg" deIa sIedi J Z3 =J3=3 M, RZ/IO = 3 (p R2 re· 4 Rj3). R2flO = (p. 4 RS re/IO),
c) konusa:
nFu= G = nF, jer mora biti F = Fu, gde je Fu sila u uZetu. Pr(ma tome je pre-
nosni odnos i "" F/G = I/n = 1/6. U ovom odnosu stoje i pomeranja Z,!'!I = .1/6, pa je ukupni aksijalni moment inercije tela:
jeT je po zakohu fad a., Fz, = Gz z , odnosno Zz = zt/n. Zbog toga je i Zz = zJ!n,
Jz=LJzi=p·RSre(8+30+12)/30=5y",R5rr/3g, jeT je P=Ym/g.
pa je premalz*konu: 0 kinetickoj energiji
Za date podatke je:
D. Ek = (.Fj~12+ G ;})/2g= (F+ Gjn2 );/j2g=Fz -G Zz = (F -G/n) z\'
j
Jz= 5· (7,85/10'), 105 .3,14/3.981 =4,2kgcmsec 2 •
odnosno Posto' je ugaona brzina 6) = ren/30 = 4n:, energija j zamah su Ek = Jz w 2/2 =
= z
8 re Jz= 331,30 kgcm; L z =Jz w = 4n:Jz = 52,75 kgcmsec.
;

Diferenciranjem dobijamo: 3.102. Masa Zemlje je M T =pVT =p·4R3 n:/3=5,52·4·6370 3 ·IOlS.

2.2\ ZI =Cz\; iZ' =Cf2; ZI =gnVn-G)! (Fn2+G)=6g (6F-G) / (36F+G)
i':;'z= -~J!n.
II ·3,14/3 = 6,1· 1027 gram-rnase, jer je gustina p = 5,52 gmase/cm3, a poluprecnik
Zemlje je R=6370km=6370·10 5 cm. Ugaona brzinaobrtanja Zemlje je
(;) = 2 re/T = 2 re/24 . 60·60 = 2 re/86 400 = 727 . 10- 7 sec-I. Smatrajuci Zemlju lop·
tom, dobijamo:
Za F=I/2t, G=2t i n=6bice z\=3gjlO i z2~-g/20.
Ek - J (;)2/2 = 2 M r R26)2/2. 5 ~ M r R2 6)2/5 = 6,1 .1027 .6370 2 .10'0.727'/5. IO'4~
Za jednolll\o krctanje mOra bili Zl =: 0 utlllu~llu Fn = G, iii FIG = 1//1 "'" I/G.
! =2,6· '10 36 g mase cm/sec2 = 2,6· 1036 erga = 2,6· 1036/10 7 Joule =
3.100. = 2,6· 10 2?j9,81 = 2,7· 1026 kgm,
jer je 1 kgm=9,81 Joule =' 9,81 Nm.

Posto Sil pomeranja u odnosu y tg 0( = x, bice x= ytgp:, pa dobijamo izraz 3.103. Olucena topovska cev je 73vojna, du'iine hoda [h = 10m, juzine
v = vo= Vs =600 m/sec. Posto je, prema zakonu zavojnog kretanja, z = l's t;
za kineticku eriergiju u funkciji od brzine y:
<:jl=wt; !=zfq;=v,/w=h/2n:, to je w=2n:V,/h=2revlh.
(G + 2G I tg2 O() y2/2 g = Gy,
Preroa Konigovoj tel)rerni, kinp.tii'kn p.nP.Teij:1 er::ln::ltp. jp.{in::l kn jP. kine-
te diferencirauJem sledi ubrzanje: tickoj energiji translatQrnog kretanja sredista j kinetickoj energijl obrtanja
oko teziSne geornetrijskc ose, Ic iznosi:
y' = Gg/(r; + 2 G tg2 O(); X=Y tg a;
j

{ 'u=211; v/h.

i
332 333

Mase i mamenti inercije delova granate i ukupne granate su

3.107. Posta je /l' = 10 o/sec, to. je II = 600 o/min W = 20 re. Brzina
kretanja sredista je v = 36/3,6 = 10m/sec.
M 2 =G/4g;
Prema K6nigovaj teoremi, kineticka energija je:

Ek = Mv 2/2 + 2MR2C;//2· 5 =GC5 v2 +2R2 ( 2) IIOg=

Kineticka energija iznosi:
= 0,102· (500 + 8 re ) = 59,06 kgm.
l

Ek = Gv2/2g + (9 GR2/20 g). (2 n; v/W/2 = Gv2 [1 + 9 R2 n;2/5 h 2]/ 2 g =

3.108. Prenosni odnos je i = W I /W 2 = R z/ RI = 2, pa je W z = wl/2, gde je
= 200·36· 104 [I + 9 .0,22]tl/5· 10' ]/2.9,81 = 3 672 000 kgm. WI = 3 re sec-I. TransJatorna brzina kaisa je Vu = R, Ulr,:;;:p;-je kineticka ener-
3.104. Obrtanje se vrsi oko Oz-ose ugaonombrzinam 2]t sec-'. gija sistema:
U) = . ,

KoristeCi Sleinerovu teoremu, dabice se energija: Ek =JI w//2+ J 2 wl/2 + G u R/ w l z/2 g= (G I + G, + iG u ) R/ w l ' /4 g = :130 kgcm,
Ek =Jw' /2=[2. 2MR2/5 + 2· M (/+ R)2+m (21)2+m(2l)2/12] w'/2 = jer je odnos tdina koturova G1/Gz';'CRdR2)1= 1/4; Ga =4G 1 •
= MR2 (4/5 + J 8 + 16/12) 4 rc l /2 = 604 ,,2 GR2fl5 g = 50 kgcmsec2. 3.109. Prema zakanu 0 kinetickoj energiji ~ice:
3.105. Prema Steinerovoj teoremi, moment inercije konusa bi6e:

J) =J2 + M (H/4)2= 3 M(R2+ 4 H') 20-M(3 H/4)'+ M(H/4)' = 15 MR2/4,

gde je M ~asa konusa. Posto je M = p R2 rc 6 R/3 = 2 P R3 rc, to je masa po-

j jer obrtni moment vrsi rad na pomeranju 'P,. Diferenciranjem slcdii:

9G 1 Dl'WI w,fl6g=lJIIw l ; WI = 161JI1g/9 GI Dj2= 16· J ·9,81/9 ·10· d6/100)2=

lulopte m = p2 r 3 re/3 = p RJ refl 2 = M/24 , pa je ukupni moment inercije:
= 70 sec- ' ;
Jy = J, - J 2 = 15 MR2/4 - 2 mr' /5 = 899 M R2/240,
3.1l0. Prema zakanu 0 radu, u trenutku zaustavjjanja bice:
i kineticka encrgija:
Ek = Jy (,)2/2 = 899 MR'· 16re' j240. 2 = 7,85.899.2.5 5 .16.3,142/240.2.981 =
pa je pacetna brzina:
= 45 000 gcm= 45 kgcm.
VB = I Wo ';=/ V3 GI/2J = V9 gl/2 = 12 Vi = 12·31,32/100 = 3,76 m/sec.
3.106. Kada se znaju momenti inercije i centrifugalni momentl za tri
upravne osc kraz tacku 0, onda je moment inercije za neku asu Ou kroz 3.111. Posto je ovo obrtanje ako nepomicne ose Oz, primenicema
IU laCk1J: zakon 0 zlmahu, dL,/dt = 'ill. = 0, jer su sile paralelne asi Oz. Kako je ~
pocetku kretanja sislein bio u miru, anda je i zamah jednak uuli, te sledi:
.I" = J" cos' ()( + fycos 2 ~ +.Iz cos ' Y - 2 (JXY cos ()( cos ~ + Jxz cos a cos y +
L,=J(0+ mva R =Jw+m(vr+vp)R=MR2w/2+MR2(wr I w)/2',=O,
+ JyZ cos!' cos y),
pa je ugaana brzina obrtanja ploee:
gde su 0:, {3 i y uglovi koje osa Ou gradi sa koardinatnim asama.
Uzmimo da je osa OA (Ou-osa) u ravni Oxz i da je 26 ugao olvora Wp=W= -w r /2= -reflO 11= -j30/min,
konusa, onda jc tgB-R/II-I/6, sinS-VJ7/37; cosO=6V31/31, pa su , tf~:"
jer je rclativna uganna hr;>;inCl ('I,-I·I/R-2'ITrj'''':'IT/~5ecl.
kosinusi smera cos D:= sin fl, cos ~ = 0 j cos y = cos fl. Posto je osa Oz osa , . IIlr;
Ploca se, dakle, obr6e u suprotnom smeru!fod smera tacke.
simetrije, centrifugalni momenti su .TTZ = J.vr = 0, pa je moment inercije ) il.s! '
za navu osu: 3.112. Prema zakonu 0 radu, za trenulak; z~ustavljarija
J" =J" sin ' S +J. cos 2 (),
gde Sll J MR' (h)2-c')o2)/4= -MR2 wo2/4= -9n'P":' -FR'P
,
J" = 3 M (R2 + 4 H2) / 20-[83 mr' /320+ m(H- 3 1'/8)2J = 41 MRz/2, te je bruj obrtaja do zat:stavljanja:
,
Jz = 3 MRz/1O - 2 mrz/5 = 71 MR2/240. N = G R wo2 f8 Fgre = 100 . 50· (4011:)2/8 re . 981· 100 = 10,2 rc = 32,028"", 33
334 335

je tIl = 2 rc N = 120 rc, te ce, prema za- Za dVa razlicita tereta bite:
konu rada,
WI T I 2 =B, Ti2/AI =2h/R; B J = 2 hAdRTI2;
J = 240 IJllrc/w/=240. 100 .rr:/3 600·n2 =
w2 T/ =B2 T"//A 2 =2 h/R; B z = 2 hAzIRT/.
=20/3n2 =2,123 kgmsec 2 •
Oduzimajem druge jednacine od prve dobice se:
3.114. Ovde je Wo = 12 Te. Pas to je obrtanje jednako usporeno, ugaono
usporenje u trenutku zaustavljanja je w=wo-w/=O, ,'u= wO/tk = 12Te/5· 60=
= Tel25 sec- 2 • Prema zakonu 0 zamahu bice:
pa je moment inercije zamajca:

J (.) = 'ill = 1Jll" = 5 GR2 W/6g = 5·327· 60 2'Te/6· 981·25 = 40 rc = 125,60 kgcm, J = (G 1 -G 2) -2 h [(G 1/T/) - (GzIT/)]I g. R2 .
! 0/TI2)-0/T22) 211
Tocak se' sastoji jz venca (mase Mv) j rebara (mase M, = M,/3), pa je
ukupna masa j moment inercije: 3.117. Momenti inercijekruzne plocice za navedene ose jesu:

M=Mv+ M r=: 4Mv/ 3 ; G,=G/4;

pa su periodi U odnosu:

3.115. Diferencijalna jednacina obrtanja je:

3.118. Neka je G1 tez;na diska, onda je tezina drugog diska Gz = (M,"-
-m)g=Gi (l-'F)=3 Gd4, gde je tj;=rIR= 1/2, pa su momenti inercije
Ova jednacina razdvaja promenljive, pa se lako integrali: za istu osu (l):
. Jd w/CIJll-bw) = (Jib). [-bd w/(IJll- bw)] = - dt;
i .
(J/b) In CfJII-bw) = -I+CI .

, kretanja (to = 0) je Wo =0, pa. je C 1 = (J/b) In 1Jll, te je zakon

U pocetkn Tezista oba diska se poklapaju, pa je 81 = 8Z ' Zbog toga su, periodi osci-
promene: lovanja u odnosu:
iIi
['(1Jll -b w) I IJR] = -bt/l; CJIl-b w) I IJll = C bl / f ,
_?' T)/Tz = VUHI G 1 SI) / (J12 1(G Z s2) = jIJ Il Gz S, / J 12 G I SI =
odnosno
'lri ll
= b w= IJll [1_e- b11J ], gde je 1= MR2/2 =GRz/2 g. = V3· 32·3· 1/2·39·4. I = 11r2/l3 = 0,96.
3.116. bvo je eksptlrimenlalni metod za odrtluivanjc momcnata illcrcijc 3.111). Povrsina i po!ozaj tezista poluprstena bice:
zamajca za Iljegovu geometrijsku OSU. Prema zakonu 0 radn bice, uopste A = (R2_{2) Te/2 = R'rc (l_tj;2) = 3 R2 Te /8; tj; = rlR = 1/2;
uzev:
Gf/2g +Jw2/2 = Gz-fJR" tIl, gde je z=Rrp i v=Rw, 4 AYe = AI YI-A,Yz-= (R 2 1t/2). (4 R/3 rc) - (r 2 Te/2) (4 r/3 rc) =
odnosllo I =2 (R3_ r 3) f3 = 2R3 (J _tj;3) f3 = 7 R 3 /J2; Yc= 14 R/9 Te.

Masa poluprstena je !v! = pO A, gue je p" specificna masa rayne povrsine

Diferenciranjeln sledi:

Aww=Bw; i w=B/A=const.; B=(GR-IJR,,), I

!
(:;likc), pI! 3U momcnti incrcije, prenu SLeiut:lUvuj tt:urerni;

J 1 =Jx-MYe2+M(R-Yd'=Jx+MR2-2MRyc=Jx+MR (R-2yc) =
pa 5U zakoni:' j = p" (J<4-r")rcl'd +MR2~ 28 M R2/9 = (81 rc-1] 2) MR2/144 Te;
,;) = BIA = const.; J 2 = I n -MYc2 + M(R- Yd2~Jo +MR2-2MRYc=(I261t-112) MR2j1441t,
gde je T vrelTIe spllstanja tereta. jer je J o =Jx +Jy =21,,=2.5MR2/16=5MR2/8.
336
337

Periodi oscilovanja, zbog toga sto je Yc isto, stoje u odnosu: vesanJa, to jest zavisi od s. Uslov ekstremurna daje izvod dTfds = 0,
Ie ce bili:
T.JT 2 = VJ I fJ2 = V(8! n- I 12)/ (126 n -112) = 142,34/1S3,64R:> 1,13.

3.120. Masa kvadrata je M = p" a 2 , pa su momenti inercije:

dT/ds=O;
II =Jx + M (d/2)2= Ma 2JI2 + M (a V2/2)2 = 7 Ma 2/12;
gde je ic sopstveni centralni poluprecnik inercije klatna.
J 2 = 10 + M (d/2)2 = 2Jx + M(a ti/2)2 = Ma 2 /6+ Ma 2/2 = 2 Ma 2 /3.
U ovom primeru irnacemo dye jednacine:
Odnos perioda oscilovanja klatna bice:
2 Ms=Ml/2+M (1+ R) = M(3/+ 2 R)/2;
TI/T2 = ViP2 = V2I/24 = V7f8 . Ms2 =Ic = M[2/12 + M (s-I/2)2 + 2 MR2/5 + M (R + I-sF.
odnosno
3.121. Dinamicka jednacina oscilovanja je:

[(mF/3 + MR2 + M (l + R)2] ~ = - [mgl/2 + Mg (I + R)] <[', s= R(3kf 2) / 4; k= fiR; k2/12+ (k+ 2)2/16+ 2/5 + (k+ 2)2/16=(Jk+2)2/S.
odnosno Sredivanjem se dobija kvadratna jednaCina i feSenje: ,~-'

IS MR2~= (-19 MgR/4)<['; 0/+ (19 g/72 R) <[,=0; k=O,4.

3.122. Redukovana duzina fizickog kiatna je lr =J/ Ms = (MF/3)/M (l/2) = 3.125. Odnos masa je Ml/M2 =GI /G 2=R2 n /(a 2 V3/2) = 1.: pa je
a2=2TCR2V3/3. Momenti inercije su: I
=21/3, pa je per:od oscilovanja T I =2",ViJi=2rr:V21/3g.
Dodavanjem masa rnenja se moment inercije, pa i period. Polozaj
tdista je:

(M + M/2 + 1.1/4) s = 7 Ms/4 = 1.11/2 + (M/2). (2//3) + MI/4 = 13 MI/l2; Periodi oscilovanja su u odnosu:
5=13//21; Ms= 13MI/21.
TIIT2 = VIII G 2 S2/G , S, . J 12 = VIII S2/J12 Sl = ,/4 R V3/3 a =
Moment inercije je:

J' = M /2/3 + (M/2)· (2//3)2 + (M/4) [2 = 29 M/2/36,

~ ~4/,/h 1/3 = ~4!l/ 10,89= 2/ V3,30 = 20/IS,17 = 1,107,
pa je 7 2 = 1,107 T I , te je T 2 >71 •
pa je period oscilovanja:
3.126. Ovde su 0,=0; xc=O; 1..,=0; Yc=h/2; =h/2;
T2 - 2 ",VJ'{Mgs -2rr: V29. 21·1/36-:-iT g , I y , - M),c; zc- Mbh/4. po.;'11 kinr.tii'ki otpofi Idi~!a;
a promena perioda:
y~ = -M w 2 Yc+ JyZw 2/h = -Mbw 2 /4 = Y~.

Postv plvCim iJlla ravan simeuije upravnu na Az OSll i rezultanta sila

inercije dejstvuje u tezistu, veJicine r,j= Fe = Mb w 2 /2, kinetii.'ki otpori su dYe
paralelne sile, supm!noe ~mr.ril nn centri[ ugaln e sile, jatine Gb w2/4 g -+ 1,81 kg.

3.127. OVdCSllXc=O; yc=b/J; Zc h/3; llf=p"bh/2; (,J~WI=TCI;

2Ms= M(R+ 1/2) = 7 MR/2;
<['=(,,[2/2; ,?-16.2rr:=nT2/2; ':J'=8sec; Jxz=O. Uzmimo eJe~entamu
povrsinu d A = yd z paraJelnu A)"-osi, onda sIedi odnos y/b~, (h-- z)/II, :odnosno
y = b (h - z)/h, pa je centri[ugaloi moment:
3:124. Prema Steinerovoj teoremi je J y = J c + MS2, gde je J c sopstveni
J.
moment inercije klatna za osu c paraJelnu y-osi, a s je rastojanje tdista C f Jyz=p"J dA·(yz/2)=p" y 2 zctz/2= (p"b2/2 J -z)2 z dz=MbhJ12,
od osc oscilovanja Uy. Sloga period malill oS(,;jjacija zavisi od polo:taja ose
I jer je lHaSa M ~ p" bh/2. I

! 22 Zbicka zadalaka iz. .m.ehanike 1

 338
339

B Komponentni kineticki otpori su: Posto su ose 1) i ~ glavne ose, to je J~r, = 0, pa je:
X~= -lv!wYc+0Jy:!h= -Mbrr;/4;

X~= -wJyz/h = -Mbn/12; Jer su sin (1. = bid, cos a =h/d.

Y~ = -M w Yc+ Jyzw2/h"~ -16 Mbrr;2;
2

z,
y~= -16Mbrr;2/3. ~ mB
oj b)
3.128. Pocetna ugaona brzina je Wo = 6 rr;; D k
W=wo+wl; W2-w 2 =2<1cp;
o -36rr;2=2W·20·2 rr;
Slika 3.127. W= - 9 n/20 sec- 2 • U trenutku N = to obrtaja bice
ugaona brzina W Z = 36 rrz - 9 rr;. 20· rr/20 = 27 rr2 .
. Koordin~te tdista su:

zc=~R; (J8Rz-R2 rr/2)Yc=18R2.3R/2-(R2 rr/2)(3R-4 R/3rr);

I
Yc=[(166-971:) R3/6jf[(36-rr) R2/2] =(166-9 rr) R/3 (36-rr).
Centrifugalni momenti su:

M=p"A=p"(36-n)R2/2; Jxz=O; lyz=p"lyz; lyz=18R2.3R.3R/2-

Slika 3.130.
- (R2 rr/2). 3 R: (3 R -4R/3 n) = (166- 9rr) R4/2; lyz = M R2(l66 - 9 rr)/(36 - rr).
Kineticki: otpori su: Kako su xc=Yc=O; w=O; w=2rrsec- 1 ; H =2c+d= 150cm,
komponentni kineticki otpori bice:
X~ = 9 GR rr'(J6~f,-c)/20g (36 -71:)·6;
1
X; = 3 rr J yz /40 R;

y~ = -2h 2 GR (166 - 9 rr)/g· (36-rr). 6; Y~= - 9 rrZ lyz/2 R.

3.129. Rugle su izlozene centrifugalnim silama Fe = (GI W Z sin a)/2 g, 3.131. Prema zakonll 0 kretanju sredisla sistema bite:
koje stvaraju spreg momenta 'lJ1 j = Fe I cos (1.. T otpori oslonacamoraju biti
takvi da uravnbteZavaju ovaj spreg sila inercije, te je: lc ~ = (FA' I cos rp)/2.
Posto je stap u pocetku kretanja bio u miru, to je Xc = C) = 0; Xc = C z=
= (I cos a)/2, pa su koordinate tacke B stapa:
3.130. Sopstvcni (ccntralni) momenti inercije pravougaone plocice su
YB=/sinrp.
J." =Mh 2 /12,lr, = Mb 2 /1 2. Da bismo nas]i ccntrifugalni moment JyZ' uocimo
formule transformacija koordinala"l1 i ~ u kOQrdinate Y i z (slika) kojc slcdc Ejiminisanjem ugla 'P rlohija se putanja kraja B stapa AB:
iz razJaganja oitova pravaca:
(xB - 0,5 I cos (1.)2 + YB z/4 = (lf2)2.
j-: {cos a + k' sin a; I 3.132. Dinami~ke jednacine ravnog kretanja stapa AB jesu:
y -"1 cos a + ~ sin 0:;
Centrifugalni moment iznosi:
7 = - 1) sin 0: + ~ cos (1..
I
i gde su:

ly~ = p" In = p" Syz dA ~"p" S( _1)2 sin (1. cos <X -1) ~ sin' (1. + Xc = (l cos 8)/2; Xc = - (I esin 8)/2; ;'C = ( -I esin 8 --I 8 cos 8)/2;
2

+1) ~COs~(1. + ~2sin <X cos 0:) dA =sin 2a· ( l" -1::,)! 2+ J~::. cos 2 a. yc=(lsin 8)/2; Yc= (Ie cos 8)/2; Yc = (leeos 8 _/8 z sin 8)/2.
22'
 34]
Unosenjem ovih vrednosti u (reen prethodnu jednacinu, zbog toga sto
1t .. .. 3.134. a) Pri kJizanju je:
je <jl=--8 i <p= -8, dobijamo:
2 Ma=Mgsina; a=gsina; v=gtsina; s=(gt 2 sin a)/2 b hj /sin a;
2
hI = (g12 sin rx)/2; /2 = 2 ht/g sin 2 <x.

b) Pri' kotrljanju je:

odnosno

~= - e= -d 8/dl = (3gcos 8)/2 ! iIi 3 (gcos8/1) d 8= -2 ed 8, t,. Ek =J w2/2+Mv2j2=A= Mg s sin 0:; v=vc=Rw; i s=R<p,
pa je pa je
2
w = (2 Mg Rsin rx) 'P/(] + MR2) = k 'P.
- 82 = (3 g sin 8)/1+ C 1 = 3 g (sin 8-sin 80)//= _~2 = -w 2 •
Diferenciranjem dobijamo:
Stap ce se odvojiti od vertikalnog zida kada bude otpor zida jednak
nuli, FB = 0, to jest kada bude ugao 8 = ~, odnosno w=kj2; w=kt/2;

-'8 = iF cos 8/sin 8 = (3 gcos 0)/.2/; 82 = (3 g sin 8)/2/ = 3 g (sin 80- sin 8)/1~
iIi Uporedenjem vremena sledi odnos vis ina spustunja teZi~ta:
sin 8 = (2 sin 80 )/3.

U poloz.aju kada je 8 = 45 0 bite: Oznacimo sa Mi mase punog i izbacenog dela valjka, onda je masa
supijeg valjka i moment inercije: . _~-
8'= -3g!l2/41; {)2 = 3 g(V3 - Vi)/21;
r/R = J,;= 1/2;
Xc = 3 g (3 - J!6)/8; Yc= -3g(J!6-I)/8,
pa su otpori ravni:
pa je odnos vis ina spustanja:
FB =3(3-J!6)G/8.

3.133. Trenurni pol prinudnog ravnog kretanja stapa AB je u sredistu 3.135. Prema zakonu 0 kinetickoj energiji bite:
kugle (0), pa je dinamicka jednacina kretanja:

Jp~=QTI=Mgs cos<p iIi q,=kcos<p, Kako je vc=Rw i v=2Rw, to j~ vc=v/2, pa ce biti:

gJ" ~1I:

s=V55RJ8; Diferenciranjem dobijamo ubrzanje:

1
+ M S 2=29MR2J32; . k= Mgs/Jp =4 1 /SS g/29 R. s.
Ij
2 l'a = 8 gvJ7 ; a = 4 g/7, jer je v =
Mnozenjem prethodne diferencijalne jednacjne identitetom. 2 ~ d 1=.2 d 'P, 3.136. Prema zakonu 0 kinetickoj energiji bite:
ona se svodi na jednaCinu koja razdvaja promenljive:

~2 = 2 k sin 'P + C = 2 k (sin <jl- sin <jlo) = w 2 •

I pa diferenciranjem sledi ubrzanje 2 va = 2 gv/3; a=g/3, jer jP. *=1'.
U nnjnizcm poJoznju stapn je ugao <p = 900, pa su: Prema d'Alembertovom principu, za vreme kretanja moraju! da budu
"u ravnotdi" aktivna sila, sila veze i sila inercije. Posto je uze jed no, a
w2 = 2 k (1- 3/8) = 5 kJ4;
zanemarujemo masu kotura, za teret tezine G bite:
aCN=sw2 = 5 ks/4 = 275 g/232. -> .... ....
F+Fj+Fw=O; G+( -Md}-F:=O; 6-G/3 = 2 G/3 = Eu'
 342 343

3.137. a) Ovo je problem A twoodove masine. Oznacimo sa G J = 2 G 3.140. Ako se prvi kotur zaokrene za ugao cp, onda se i taeka B prc-
leZinu prvo~ (ereta, a sa G2 = G teZinu drugog, onda je po d'Alembertovom cage AB zaokrene oko tacke A za isti ugao <p, pa je pomeranje tdista C
principu za :nazuacene preseke: tereta -z,=zJ/Z=Rcpj2. Odnosi ubrzanja tercta Sll aJia 2 -- 1/2. Prema za-
i konu 0 kinetickoj energiji bice:

(G I z/+ Gz z/)jZg= 5 GR Z w 2 /8g=G I z, +G2 Z2 =GR cp (I - 1/2) ~

-> -> =GR<p/2, jer su brzine l'J=i,=Rw, V 2 =Z2= -Rwj2.

gde je Fui = F; = F, jer je U oba dela uzeta
sila iSla, a prelpostavljeno je da je ubrzanje Diferenciranjcm dobijamo ugaono ubrzanje j ubrzanja tereta:
tereta G1 usmereno nadole. 12 ovih jednacina
w =<p;
dobijamo ubrzanje i silu u uZetu:
Prerna d'Alembertovom principu, sila U uzetu iznosi:
a~' (G I - + M 2 ) = g/3;
G2 )/(M,
F= Fu = 2 G, G2!(G 1 + G 2) = 4 G/3. F=F,,= 3 G!S = 60 kg.

b) Zbog obrtanja kotura, sile u delovima 3.141. Posto se i kotDr obree, sile u delovima Dzeta nisll jednake.
uzeta nisu jednake, te ce jednacine da budu: Oznacimo ih sa Fui = F j , onda, prema d' Alembertovom principu, za pojedine
tcrete j kotur sledi:
G1 +( -M1a)-F1 =0, . -G2 + (-M2a) +F2 =0;
Slika' 3.137.
J w= G k R2 w/2 g = 'ill = (FI -F2) R.
Posto je ubrzanje tereta tangenc ijalno ubrzanje (aeke na obodu kotura, to je
Posto je ubrzanje a ujedno i tangencijalno ubrzanje, to je a = R W, pa dobijamo:
a = R ~ = R W, pa dobijamo sistem jednacina:
a= IOg/3]; FI = fz G/31; F2 = 41 G/3J.
F,-Gajg=(.1.G; F2 + Ga/g = G; 2Fz -2F]-Ga/g=O,
3.138. Posto su koturovi nasadeni na istoj osovini, oni imaju isto
te su:
ugaono ubrzanje, pa su z2=R2 <P=2R<p, ZJ= -RJ<p= -Rcp. Prema zakonu
o kinetickoj energiji bice: a=Z (1-IL)g!5=g/5; F,= (3+Z(.1.) G/5= 16 kg.

3.142. Pretposlavicemo da Je obrtanje kotura nadesno, to jest

II da se tereti G2 i G3 spustaju, onda je, prema d' Alembertovom principu, za
Diferendranjem uubijarno ugaono ubrzanje
I •
w=g/3 R jer je w=cp.
:svaki deo sistema:
3.139. Prcma zakonu 0 kinetickoj energiji bi~e:
I) F]-2G+(-2MR~)=0; 2) (F2-F,)R+(-MR'~!2)=0;
6 Ek ~ A; !J§!!-l!://}!!.+ (J I +Jz) (tl2jZ=
-19 GR2(tl2/1f g- 3 GR <p, 3) G+F3-F2+(-MR~)=O; 4) G-F3-M(R~+y)=O;
-1- - - - ' - - -
jer 3U momentl inercije 5) F J ~ Fc- G= G [(y/!) -I}.
JI=GR1ilOg,
I
I .
J 2 =4GR2/10 g . gde je ~ = ~ ugaono ubrzanje, y
ubrzanje oscilatornog kretanja usJed dejstva
Difercnci~anjem dobijamo ugaono. ubr- opruge, Fe sila u opruzi,. y izduzenje opruge. Sredjivanjem dobijamo:
11
zanje w= 6 gjl9 R = 31 sec- 2 , pa SD ubrzanja
a2 ~ R2 W= 12 g / 19; a J = - 6 g /19. Kada
poznajemo Veiil:illl' i 3mcrovc ubl'z<lnja, UlltJu
F.
;:
...... ----1 - -..
F,
ta
II F 2 -5 GR~/2g= 2 G; F, -F2-GR~jg= -G;

F,-Gev-l)jl.
-G (R~+ ij)/g= G (y- 21)//;

f
po d'Alembertovom principu odreduiemo sile F.t iii
U ULUU iwa:
~lil !. .l R~~ -2g(21-y)j'II: ).'~g(21 y)/I Rrp- 9 g(y- 21)/7/,
F,=2G-2M.IZ
. g /l9= 14Gj19=28
.
kg; 2;'i G ,I pa je diferencijalna jednacina k retanja treceg tereta:

Slika 3.139.
I .;; I (9gf7l)y= IRg/7.
~
344 345

OscilovanJe je prosta prinudna oscilacija bez otpome sile, a resenje je: 3.145. Tocak vrsi ravno kretanje, stap AB translaciju, a rad: vrsi samo
otpor trenja (F,;) i spreg otpora kotrljanja <rRk• te, po zakonu 0 radu, u
y = A cos 0) 1 + B sin 0) t + 2 I;
trenutku zaustavljanja, sledi (w = 0, V = 0) :
Posto su pocetni usJovi kretanjOa za t o.~ 0 je y = /, a y= 0, konstante su A = -I
jB = 0, te su zakoni kretan ja:
v = 2 /- I cos 0) t ; R ~ = 2 g (y - 2/)/71 = - (2 g cos 0) 1)/7; Tocak se sastoji iz venca (bandaza, sine) i rebara (zbica), pa mu je mas a
moment inercije:
R<p= (2g cos 0)t)/7 0)2+ C2 = - 2g(J-cos 0) t)/7 w2.
M=My+M,=M.+Mv/3=4M,!3; M,=Mj3; Mv=3 M14; 'G,=3G/4;
3.143. Otpor protiv kotrljanja dejstvuje uz strmu hrapavu ravan, pa su
dinamicke jednacine ovog prinudnog ravnog kretanja: G,=G/4;

Mxc=G sin o.-Fk ; Zatim su:

Kako su xc=R<p i Yc=R, bice ;~=R~ i Yc=O, pa iz prve x=R<p; 1Jl1k =f(G + G14) = 5 Gf14,
trece jednacine odredujemo otpor protiv kotrljanja, a iz druge normalni otpor: pa ce biti:
FA = kG sin a.; k = J1[1 + (MR IJJJ = 1/[1 + (R2/i})J;
2
P" =G cos t/., (Gv 0 22 g) (1 + 5/6 + 1/2) = 7 GVo2/6 g = (G/4) (fi + 5 fiR)· x,
gde je J c sopstveni (centralni) moment inercije vaJjka za geometrijsku osu. odnosno
Usiov Cistog kotrljanja bez klizanja je da je otpor protiv kotrljanja 0
x = 14 v0 2/3 g (fi + 5 fiR) = 56/3 g (0,1 + 0,05) = 56/0,45 g = 12,69 m.
manji ad otpora protivklizanja, to jest:
3.146. Prema zakonu 0 kinetickoj energiji, u trenutku ~ustav!janja
kugle bice:
gde je ic sopstveni poJuprecnik inercije valjka. ~Ek=A; x= 101 vo2 R/140/g= 7,1 m,
Masa i moment inercije supJjeg valjka su:
jer su: - -~­
;-

J c = M, R//2- M2 R//2= M, R/(I-t4)/2 = M = M, - M z = M, (1 - <j;3); J=J,,= 2 (Ml R2~,M2 r 2 )/5=

;

=MR,2(1 +,P)/2,
pa je
R7./i/ = 2/(1 + t2) = 32/25; k=25/57; 3.147. ParaUldarskt: jednacine kretanja sredista tocka jesu:

tga=0,0285; 0.= }03S'. xc=R<p-esin<p; Xc =~ (R- ecos <p) + e~2 sin <p;
Yc= e~ sin <p + e ~2 <;:0$
• 0

3.]44. Ovde je sin t/. = 6/1S = 21S, cos a. = V2115, pa je prema zakonu (I Yc=R-ecos<p; Yc= e<psm<p; , <p.
kinetickoj energiji:
Posto je brzina sredista v=vu=Rw=Rtp, jcr jc dodirna tacka (P) locka
(Mv/+ J0)2)/2=3 Mv z/4= 3 Gv2J4g= Fscos t/.- m1k ,p= pUla trenutni pol, to je ~=Oo Dinamicke jedllacine su:
- Fscos fFn <p= Fs (cos t/. 1 fsin aIR) -Gfs/R,
Jc~= Fk (R - e cos<p) + Fe cos
t/. - 0

Fn e sin <po
jer su moment otpora kotrljanja i normalni otpor:
O
Posto je ~ = 0, treca jednacina postace:
<rRk =Fn= f(G- Fsin t/.); Fn=p-Fsin IX; v=vc=Rw.
(R-ecos <p) (F -M:rc) +Fe cos <p- (G + ltiyd e sin<p= 0,
Za date podatke bice:
odnosno
3·200· 1,22/4.9,81 +200 S· (1/2·30)=F. 0
sd2T/s +O,S ·2IS, 30), FR= Me.f sin <p' (R - e cos<p) + Me z ~2 cos <p sin <p + Ge sin tp:=
pa je F= 8,38 kg. 2
=Ge[v + Rg) sin <pJIRg, pa je F=550sin<p.
346
347
3.148. Uticaj zatege zamenimo silama - F na tocku + F na valjku,
Zbog toga sto je R + r= 3 R/2
tada su diferencijalne jednacine kretanja tocka j valjka:
c = (9/4) / (9/4 + 4 -[- 15/8) = 18/65; z'= 18g/65; F=141/J3Rellkg.
3.150. Posto se kotur obrce, sile u oba dela uzeta nisu jednake. pa su
dinamicke jednaCine kretanja:
Posto je 'xl=xZ=XC=Rl'fl=Rz'fz' to je 'f1='fZ='f. pa je xj=R'f, te a) valjka: (2G/g)x=2Gsina.-F)-Fk ;
eliminisanjem otpofa protiv kotrljanja dobijamo:
b) kotura: fo/=GR2~/2 g = (F)- F2) R;
; [M, + (1z/ RZ)] = G2 sin 0: + F.
c) tereta: Gzig=F2 -G.
Posto su' momenti inercije 1) = 5 G j R2/6 g i 12 = Gz R2/2g, to jest
J) = J, = G2 R2/2 g, to iz prethodnih jednacina dobijamo ubrzanje i silu u zalezi: Medutim, ovde je x = R 'P = z, pa je z = x, te slede jednacine
3 Gx/g+Fr =2Gsino:; Gx/2g-F\+Fz=O; Gx/g-F2= -G.
; = [(G) + G,) RZ sin o:J / [(MJ + M,) 1(2 + (1, + l z)] = (8g sin 0:)/13; Odavde dobijamo:
F = [(Gz/g) + (G,/2 g»). (8 g sin 0:)/13 - (G, sin 0:) = - G2 sin 0:/ J3 =
x= 2 (2 sin a-I) g/9 =0, 162g;
= (- 52sin 0:)/13 = -4 )/2 eV3-1)/4= -112 eV3- J)= -1,03 kg.
F2 =(7 + 4 sin 0:) G/9.
1.149. ~osto je kotur nepohetan, sila u oba dela uzeta je ista (Fj =
= F z = F), pa' su difereneijalne jednacine kretanja sistema tela: 3.151. Posto je x=z=R<p, to je v=x=z=R~=Rw, pa je prema
:zakonu 0 kinetiekoj energiji:

Dodirna ~acka P je trenutni pol, pa su brzine i ubrzanja:

= v2 (3 G,/4 + 5 Gz/12+G u/2+ G/2)/g=A) + Az + A3 = Gz-
- 'JTI k ,?+ A J = Gz-JG, z/R + Gu z (z + 2 h)/2/.
te je ;;=Rz/(R+r). Oznacimo sa q = Gull tezinu duznog metra uzeta (kg/m) i sa u rastojanje
Elimjnjsa~em ubrzanja x otpord kotrljanja Fk dobijamo ubrzallje tezine d Gu = q d U od prave 0 P2' onda je rau te2.illt: deJa u2.ela;
tereta (G l ) : h+z

~'. (G) (R + r)/g + Gz RZ/(R + r) g + Jf(R + r)] = G 1 (R + r), Au= J qudU=.i...[U2J~+Z=.i...[(h+z)2_hZJ=

h 2 2
G (z2+2hz).
21
U

odnosno
z =cg; Ovo se moze izracunati i bez integrala, kao razJika radova dcla uzeta (h + z)
Si]a u uzctu iznosi: i dela uieta h, te je:
F=Gl-(Gl~/g)=G)(l-C). Au=q (h +z)· (h + z)/2-qh. h/2= q (Z2 + 2 hz)/2= G u z (z + 2 h)/2/.
Mase pojedinih delova kalema iznose: Kvadrat brzine bice:
mj = p R2 rr: . R = P R3 rr:; . v = 12 [G-JGt/R + G u (z + 2 h)/21]gz/[9 G)
Z
+ 5 G z + 6 Gu + 6 G],
pa je masa kalema: odnosno za date podatke:

lvI2 = 2 !til + 1n2 + Ill) = P R' IT (2 + 1/2 1/4) - 9 p R' IT/4 - Gtig. v = 1,44 IIl/5er..

Moment inereije kalema je:
J =Jc = 2 (rn) R2/2)
=p
3.152. Posto ne dejstvuju ,sile' u + Ox praveu, onda prema zakonu 0
kuJicini krctanja matcrijalnog sistem.a sledl:
+ (m z r2/2) + (m) s2/2) = R2 (m) + m,/8 + m3/32) =
K c." = bKix= G1 v,,/g+ G2 (vr cos 0: + vp)/g =0; Vp= -(Gzv,coso:)/(G)+G z)=
R'rr:/12X =])5 M z R2/32·\} = 15<1z W/32g.
= - vr/4, te je kretanje klina na/eva.

I
 348

Kinernaticke jednacine reJativnog kretanja vaJjka (2) jesu: Izrnedu ubrzanja postoje odnosi a2 = (R - r) 0,; te je w= ~ a2/(R - if =
Oznacirno sa D dodirnu tacku uzeta i bubnja, onda jc po zakbnu ravnog
a,=Rw;
kretanja:
= 16 v/+v/-4 v/= 13 v/, -)- -+ --"0 .~

aD =aO+aD=a 2 ;
pa je prerna zakonu 0 radu:
Posto je G j = 3 G/2, G2 = G, bite:

odnosno 3 G [(aj/g) + sinlX]/2 = F -Fk;

Gv/(l + 13 + 10)/2g= GssinlX, jer je 1=G2 R2(1 +t2)/2g=5 GR2/8g. Ga j/4g=G-F,

pa su:
Diferenciranjem se dobija prenosno ubrzanje: F=61 G/60=61 kg; Fk =22G/60=22kg.

Uslov cistog kotrljanja bez kJizanja je:

a p = (- g sinlX)/6 = - jI3 gil 2 rn/sec 2 .
Ono je usrnereno naleva, to jest u smeru - Ox-ose. Fk~FIL = fLFn; f1.= Fk/Fn = 22 j/3/135 = 0,28.
3.155. a) Ubrzanja. dobijarno iz ovih kinernatickih odnosa' za dodirne
3.153. Ozilacirno sa F silu u uzetl!, onda su dinamicke jednacine za
bubanj i teret: tacke DiE:

w2=(R+r)wj/2r; a3 =Rc:',2=5RwP,
I) Mi =Xo+ Feos IX= 0; My = Yo -2 G-FsinlX= 0;
gde su R, r i 2 r poluprecnici. Prerna tome je ubrzanje ~ = 2 r 0,2
1w=2G.R2 W/2g=FR-'HI; 2) Ga/g=G-F.

Posto je ubrzanje a tereta G jednako tangencijalnoffi ubrzanju tacke na obodu

.~,

dobosa, a=aT=Rw, bice:

Xo= -FcoslX; Y o =2G+FsinlX; GRa/g =FR - 'HI; F=G-Gajg
Za date vrednosti su:

a/g = 49/980 = 1/20; F= 19 G/20; 'HI- 9 GR/10; G = 540/9 = 60 kg

F= 57 kg; Xo=' -57113/2,,= -49,30kg; Yo = J 20+ 57/2 = 148,5 kg.

II Slika 3.155.

b) Dinamicke jednacine za svaki bubanj za teret jesu:

I, I) Gj x/g=G j sin ct.-Fj-Fk ;

2) J 2 w,-Fj ·2r-Fl ,R;

1j Wj =Fk • R-Fj ·r;

Slika 3.153.

su dinamicke jednacine kretanja kotma cekrka i tereta:

SJika 3.154.

3.154. Ovdc su R=20Clll, J"= 15cm. 01.11acilllO sa F ~i1u U uLelu uIHJa

'
II
j
Posta su momenti inercije bubnjeva 1j = 'G, i//g, J2 = (;2 F//g, eJimini-
sanjern iz prve jednacine otpora protiv kotrJjanja Fk dobijamo sist(!ffi jednacina:
f
!
350 351

odnosno odnosno

/j. E k ';" G (2 R w cos q:»2/8 g + G (2 R 00 sin <p)2/8 g+ GR2 wo2f12g + GR2 wo'/2g +
Resavanjem ovog sistema jednacina dobijamo:
+ G R2 wo'/6 g =GR' W 0 2 (1/2 + 1/12 + 1/2 + 1!6)/g= 5 GR 2wo2/4 g= 'II1k e.
Wz = -48,93 sec- z ; x"" -3,91 m/sec'; Djferenciranjem dobijamo:
F j = 72kg; F,= 156kg.

3.156. Dkupna masa sistema i koordinate sredista masa jesu:

i 3.158. Oznacimo sa F sile u rucicama MC i MC', onda iz jednacine
M = (G/2 + y/2 + G + G + G)/g= 4 G/g; Mxc = ~ MiXi= [(G/2). 2 Rsin <p
za ravnoteZu mufa (M) dobijamo:
+ G· (R/~). sin <p + 2 G· R sin <PJ/g = (7 GR sin rp)/2g; MYe=~MiYi=
~ Y/= - Gm+2Fcos<p=0; \-~-~~d_~=.~s_~./
= [(GI2). '2 R cos cp + G· (R/2)· cos rp + 2 G· R cos cp]/2g = (7 GR cos rp)/2g,
Sila inercije kugle je centrifugalna sija Fe = (G· 2/ sin rp) w 2/g, a u poJuzi
Yc=(7 Rcosrp)/8. 1! dejstvuje aksijalna sila F'. Da bismo izbegJi odredivanje ',ove sile, izrazi·
Eliminisanjem. ugla rp iz ovih jednacina dobija se putanja sredista; cemo d' Alem'Jertov princip u obliku mClmenata, pa je z'Jir momenata aktivne
sile, sile veze i sile inercije za istu momentu tacku jednak nuii, te ce biti:
xc2 + Yc 2 = (7 R/8)', eenlra/lli krug, poluprecnika 7 R/8 = 7 cm.
~ M,4 = -G· 2Isin<p-F. 21cos cp·sin<p+F'·O +Fc' 2Icos<p= -G· 21sinrp-
Komponbntne brzine kolicina kretanja sredisla bice:
-G m • 2/ cos q:> sin cp/2 cos rp + G· 2/sin cp. w'· 21cos cp/g = 0,
:<:c=(7 R cosq:»/8; )Ie = (- 7 R 00 sin cp)/8; Vc = 7 R 00/8 = const. ; I
odnosno
Ke = MVe= (4 GIg)· (7 R 00/8) = 7 GR w/2 g = const. I
I cosq:>=(2G+Gm)gj4Glw'= 10·981j8.12·16·n2 = 10·100/8·12·16=
Trenutni' pol se nalazi u P, pa su, u naznacenom polozaju, brzine:
= 125/192=0,652; rp=49°15'; w=4n.
vA=AP·w= 2 Rwcos '1';
w= vA/2 R cos cp; 3.159. Sila elaslicnosti opruge iznosi F. = cz = c (21- 21 cos <p) = 2/ c (1-
VB = BP· W = 2 R (,) . sin 'I' - VA tg (p; I -cosrp) i usmc:rena je nanize ka ravnoteznom poloZaju regulatora. Slicno pret-
hodnom zadatku, iz uslova ravnote:le mufa j momentne jednacine sledi:

B'<*-----'""~·
vs= PS· 00 = R Wo = v A I2 cos '!'&Jo,
te jc kindiCka t:m:, gija t:Iips\)grafa: I! -Gm + 2Fcos rp-Fq=O; ~M.J.= -G/sinrp-F· 2/coscp· sin 'P+ Fclcoscp=O,

Ek =MA vA '/2 J M B vB 2/2 l-ll wD2/2-1- j F=[G m + 2/c(l-cosrjl)]/2 cos'!';

+ Ml 1'//2 + 12 wi /2 - GJ'A" [(1/4) + F<=G(p Ilsin(p)r,)2/g ,
+ (tg 2 cp)/4 + 0/6 + (1/4 cos 2 <p) + pa je uslov:
?..L:..-+=-----~::::-E~.-~ + (l/3)]ig= 5 GV./Jl2g= w 2 =gtg 'P [G + Gm + 2 Ie( I - cos cp)] / [G (pi-
= 5·4· 100/12·981 = 0,170 kgcm,
+lsinrjl)J.
jeT su J, = GR2/3 g;
3.160. Kolicina kretanja je:
1,=2G.(2R)212g=2GRz/3 g.

000 = - w.. kinetRku energiju izrazicemo Kc-~ K I -li11 VI + M2~;2=(G~;' +2G;')/g.

prema zakonu 0 radu: -,
Ovde jc Vj brzinll srcdista locka ekscentm,
~o2/2 + M2 vs 2/2 + I, 00 2/2 = A = 'J1(k e=
l! ujcUUlJ ju i pn;U()~IlU LI Lillll, Jok jt: -;:: (lp~('
lutna brzina icretanja stapa AB. Projekcije Slika 3.160.
 iff
352

vektora koliCine krelallja na k(,lordinatne ose bite.: 3.164. Ovde su obrtni moment i broj ; o~¥taja 'ill =
Ii. 353

= Un' X= 50 x, pa zavisnost x/6 + yl3 = 1 postaje!11/300 + '.

Kx= -(GR wcosip)/g; Ky = (GR w sin <p)/g + (2 G· 2 R w sin rp)/g=
=(300-n)/5. :f "
'f,
= (5 GR w sin cp)/g; rp=W{. Snaga je: 'i !
my
3.161. Posto su kaisnici diskovi od istog materijala iste debljine, P='1TInj716,2=n(300-n)/3581, [KS).
tezine stoje li odnosu kvadrata poJuprecnika, te su:
Uslov ekstremuma je:

dP/dn=300-2n=0; n = 150 o/min,

R,'=R'/2; R/=2R'/3; R/ = R2/3 , gde je R J = R.
pa je P max = 150 /3 581 2 = 6,3 KS. Slika 3.164.
PomoCll prenosnog odnosa dobijamo ugaone brzine:
3.165. Posto je poloZaj kulise odreden e!ongacijom X = R cos w t, to je
brzina X= V = - R (,) sin <p, gde cp = W I. Kineticka energija i'znosi:
iJ4 = ilZ . i34 = wdW4 = R z R4/ RI R 3 ;
Kineticka energija prenosnika je:
w=4rr; E kmax = 8 GR 2 w 113 g = 412 kgcm.
E k = J I w[2/2+Jz w//2 + J 3 w//2 +J4 wl/2+ Gu (R/W[2+ R/w/)/2g=
= G R2 w 2 (112 + 1/4 + 4/9 + 2/9 + 7/18)/2 g = 65 G R2 w2/72 g = 65.30.400.20 . 3.166. Ovde je kineticka energija:
z
. n: /72.9,81.100=32500/12"",2708kgcm=27,08kgm, jer je 1tZ/9,81"",1.

3.162. Odnos ldina kaisnika je G j /G 2 =2=R[z/R/, pa je R/=R[zI2= Posto su brzine

,
= RZ/2. . Prenosni odnos je i = wdwz = R2/ R 1 , pa jew/ = 2 w/ = 2 wZ, gde je
U)[ = w = <p) =' rp. l'B= -v,., sin (0 +t)/cost; W= -VA cosO/leost;

Prema zakonu 0 kinetickoj energiji imacemo;

odnosiio
momenti inercije

Difel enciranjem se Jubija:

energija ce da bude:
J3 GR2 ww/ 12 g - 'ill w, to jest w- 12 'ill g/13 GR2. 50 rc2 GR2
Ek = ---- [13 cos2 tV + 4 cosz 0 + 12 cos 0 cos <jJ cos (0 + (~) + 30 :;i11 2 (0 + t)]·
3.163. Prema zakonu 0 radu bite: 3 g cos 2 tj;

Za dale podalke su; sin.y=sinO/4=Y3/8; cosq,-Y6I/8; ,t=12°25';

Posto je prenosni odnos i = WdW2 = Z2/ZI = 30/20 = 3/2, to je w/=9U)//4. 0+ t = 72 0 25'; sin (0 + t) = 0,953; cos (0 + t) = 0,302, pa je energija:
i
Zbog prenosenja sllage bez gubilka mOla bili 'ill l wI = '1TI z wz , pa je radnj
Ek = 50.3.0,22 (13.0,955 + 1 + 12·0,5·0,977 . 0,302 + 30·0,908) 'c" 254,76 kgm.
moment 'JII 2 =')TI 1 ·i=3 I l /2; m
'))(1=\)](' Stoga rlohijamo:
3.167. ::iila Pi1T110F, pritiska je F=lY1';p/4..,~ 1413 kg, a post'u je 0= 60°,
w/ (11 p +)2 + (j R 21g)11. = 'J11 i - Uy.
t i .

i
= 12° 25', sHe ce bili:
Diferenciranjem, vodeci racuna da je y= v = 1< U>z, dohijamo Ileaono 11 hTnlllj"
w2 , pa je u brzanje terela: F. = F/cos tj; = 1 413/0,977 = 1 413· (1 + 0,023) ~ 1 445 kg;'
PS';"'Ptg<jJ= 1 413 ·0,216/0,977 = 1445 ~0.216~ 312 kg; i

23 Zbirka 2adataka lz. mehanike 1

354 355

F T = F,sin (6 +~) = I 445·0,953 = I 377 kg; Za date podatke bite:

FN= Fs cos (6 + t) = I 445·0,302 = 436 kg.

Za odrecJivanje sila inercije potrebno je poznavati ubrzanja. Ubrzanje

rukavca A krivaje iznosi a A = R "'0' = 0,20·4 rr2 = 7,89/sec 2, a ubrzanje td:ista pa su:
krivaje je G 1 ='aA/2=3,94m/sec2 , pa je sila inercije krivaje FJI=FCI=GaJig= cu 2 = cu d(l +8/15)~, 15 .4n:/23 = 60n:/23 = 2,608n:;
= J,2kg.
L'l Ek = 32GR2 n: 2/23 g= 32.50.0,18 2. rr z/23 g = 216 kgm.

3.169. OznaCimo sa Fk olpor

F
od kotrljanja na zadnjem tocku, onda
-<:
su jednacine kretanja automobiIa: '--'-'-
G Q:
I
Fi,
•
F;.'L- [2, - - . . - , - - - I, ----I
i
'ZMA=FB · / +F(h+ R)-
Slika 3.169.
-G·/,=O,
te je
n
F=Fk= fL, I) G/[I+fL, (h+ R)}=O,7 ·180· 2000/(300 + 0,7·70) = 252 000/349=
Slika 3.167.
= 722 kg, pa je usporenje a = Fk/ M = Fkg/G = 0,361 g= 3,54 m/see 2 •
Posto je ugaana brzina obrtanja aka trenutnog pala '" = - R "'0 cos 6/1·
Jz dinamickih jednacina za ravnotezu tocka imacemo:
t
. cos = - "'0 cos 8/4 cos t = - 0,26 rr, to je relativno normalno ubrzanje tacke
B u odnosu na tacku A spojne poluge a~N=lcu2=0,60m/see2, te se ubrzanja
td:ista spojne poluge i ubrzanje ukrsne gJave mogu odrediti i graficki. Prema
tome, sile inereije'spojne po]uge iukrsne glave jesu:, pa je kocni prilisak:

fj,=G,(l2!g=G Z(lC!g= 12· 5,8/9,81 =7,lOkg; FII=Fk R/41J. 2 f= 722· 40/4, 0,35.20-1 031 kg.

F;, = G, aR/:'; = 30·4,8(9,8 I = 14,69 kg. 3.170. Ugaono ubrzanje bice:

Si!a inereije spojne poiuge dejstvuje u tacki K, koju mozemo lako odre- 6J=2g(F, F 2 )/GR=200.2g!J20,O,6=
diti graficki poinocu Hyghensovog centra (H) stapa AS koji se nalazi na = 54,50 sec- 2
•
21/3 ;'160i3 = 53,3 em od tacke vesanja A. Kroz C2 treba povuci pravu para-
d":.' is'~ ~ . .~- Po~to je (J-w[ 500g/9-545, to'$11
lelnu ubrza.njU(1,j, a "kr07: H paralclnu sa ac IZ plana ubrnnja.
i ~;_:~i;~~,~ L= J w= GR2 N/2 g = 120.0,6 2 .50 g12. 9· g= 120 kgJllsec:
3.1 -~. ostO' prj
· ukljucivanju
£j'o.,l;;r, ,~tl_ "\ ?--F
ne dejstvuje neki moment, primenicemo
E k =Jw"/2=GR1 CU 2/4g = 120·0,6 z ·25·104 .g z/4·8I .g=327 OOOkgm.
• - r

zakon 0 zamahu L]'da" je on ostaqJ;nepromenjen pre j posle ukljucivanja spoj-

nice koju 3ml1t~llmo c:~rutirri tclom,fpa jc:
,';', ':jm 3.171. Prema zakonu 0 kinetickoJ encrgiji slcdi:
! L, = J, W, = (J) + J 2J. cu 2 ; CU z = J, cu,/(J, + jz) .
: ;;~ G, R2 ",2(4 g + Gz v2/2 g = \]TI <p-(G 2 sin « + F.,.)· s.
Gubitak kineticke energije je:lrazlika kinetickih energija pre
civanja spojnice, te je:
posle uklju-
Posto su: s=Rrp; ~= s= R ~ = R u);, F" =11 F" = fL G2 cos IX, kvadrat ugaone
brzine bice:

23'
 357
356
3.174. Posto su otpod FA i Fe upravni OD i DK, to fad
pa diferenciranjem dobijarno ugaono ubrzanje kotura: i
vrse sarno tdine, pa· je po zakonu 0 radu:
2 w& =k w; w=kj2 = 2g pm -Gz R(sin a + fLcOS a)]j[R2 (G J + 2 G~] = -Gyc+ 3 Gs/2.
= 2·9,81 [20.- 100·0,2· (V2 .1,1)/2J/0,2 • 220 = 9 sec-
2 2
•
Stavimo'da je OA=x A , onda slede odnosi!
3.172. Otpod protiv kotrljanja iznose: XA + 1cos <p=OD+ scos <p=l+ seoS ex i
FkI =(Gcosoc)ffR; S= / ~ cos <p/sin IX ;
pa prema zakonu 0 radu dobijamo:
+ (I cos rp)J2; Xc = x~ -(I w sin rp)/2; xA =scos oc+/ ws'in q>;
Xc = XA
'. I
G! v2/2 g + 11 w 2/2 + 12 w 2/2 + G3 v2/2g + 13 (ij2j2 ;. [(G! sina -GJsin~) - (Fl k + F2k )]s, Yc ~ (l sin <p)/2; Yc = (l w cos <p)/2; xA = 1w (cos rpctg a+ sin '1'),
pa je:
Fw2 (cos 2 <p ctg 2 a+ sin <p cos <p- ctg ~ + 1/4).
jer se valjak (V) obrce u suprotnom smeru od obrtanja tocka.
ve2 = XA2_XA wi sin rp + (l wj2Y =
Posto su:
Stoga su kineticka enetgija i rad:
s=Rq>; . i
GF w 2 (eos 2 <p ctg 2 C( + sin 'I' cos <p etg IX + 1/4 + 1/12+ 3 cos 2 rp/2 sin 2 a)/2 g =
13 = GR2 (1 + ,]/)/2 g = 5 GR2/8 g, bice kvadrat brzine: i
= GI (-sin <p+ 3 sin q>/sin oc)/2.
(v 2 = 24 g[({3 - 1)- f(V3 + l)/R] s/95.
Za naznacene brojne vrednosti bice:
pa je za date podatke brzina: s=5rni
DK= 10m; cosa=4/5; sina=3/5; ctga= 4/3;
2
v = 3· J43,27· 9,SI ·2/95·25 = S9/25; >= VS9/25 = 1,89 rn/sec. sin rp = 5 sin a/8 = 3/8; cos <p = Jf55/S,

3.173. Oznacimo sa s relativno pomeranje uzeta, a sa ±R<p prenosno pa su ugaona brzina i brzina kraja B stapa AB:
pomeranje valjaka, onda su apsolutna pomeranja i apsolutne brzine:
w2 (55. 16/8.9 + 3 . Jf55 - 4/8·8·3 + 1/3.3.55.25/2.8.9) = g (3·3 i 5/8.3-
w-<p.
~3/8)II=12gI81i W, V:"j8sl:c I; V1l= s= 1(,) VSS/R. (3/5) =
Prema zakODU 0 kinctickoj encrgiji sledi; =2,57 m/see.
Mx//2+ MR2 w 2/4 + Mxl/2 + MR2 w 2/4= Mg (Xl sin a-x, sin (3) 3.175. Oznacilllo sa H = 5 III visinu spustanja uz-cta kada je dizalica u
stanju mirovanja, sa h = 5 m visinu spustanja u radu, sa q dz tezi~u elementa
odnosno
dz uzeta na visini z, onda tezina uzeta vrsi rad:

ili : Hlh

2;2 +3 R2 w~ ,2 gs (sin (.( - sin {3h 2/.!R 'i' (Sill a+ ~iu~).

A"o~ Jqz dz = q [(U + h)2 - W]/2= qll (2 H + h}/2.
If

Diferencininjem prethodnog izraza po s posto on zavisi od vrernena (I); Brzina uzeta je v = R 1 w, pa je rad kocne sile F = Fk pri obrtanju ko-
!
dobi6emo: ' tum (K) za ugao <p jednak radu sprega 'JJJ.<p=FRh/R 1•
Prema zakonu 0 kinetickoj energiji(radu) bice: i
~s=g(sin a-sin (3)/2 =g(V2-1)/4~0,1 g, em/sec2 ; . i
6. E k = A; (2.5 G, R,2 w 2 /2· 6g + Gy 2/2 g+ Gu y2/2g):
q; = ~=g (sin:oc + sin ~)/3 R =g (V2+ 1)/6 R~0,04 g, sec- z. =Gh+qh(2H+h)/2-FhR(RI> i.
Silu u uZetu odredujemo po d' Alembertovom prineipu za prvi valja:k pa je kocna sila:
F"" RtlG+ q (2 H +h)/2 +v2 (5 G! + 6G + 6 Gu )/6 ghJIR = 1 28f kg,
F= GR &/2g=G (sinoc+sin {3)/6 = 2,41 kg.
 358 359

3.176. : Ozhacimo sa Zl koordinatu tezista tela G1 u odnosu na pravu 3.178. Ugaona brzina krivaje je .Wk = 901(/30 = 31(, a prenosni odnosi su
0-0, a sa 2, koordinatu sredista O? kotura K z , onda su duzina uzeta i od- ii, = - RzIR, = - I; il3 = R3/Rl = 1, pa je preilla tablicnoj metodi:
nos ubrzanja,:
i
1= Z, + z,'-k+ z, + 2· R1(; S!anje k 1 2 3

Zamislimo da smo prekiniJli uze, a U>k "'k (Ok Wk

njegov uticaj zamenili siJama F;, koje su II -Wk -Wk -Wk/i,,=Wk -Wk/il3= -Wk
r
I razlicite zbog obrtanja koturova, (K;), i
,
I
pretpostavimo da su ubrzanja kretanja E 0 2 Wk 0
,
I "'k

1 ~ F, tereta usmerena nanize, tada prema d' Alem-

4~/-t~." -
bertovom prindpu sledi:

f
G F, Ovo je siucaj Fergusonovog paradoksa, jer poslednji zupcanik vrsi kruznu tran-

",'L.+:~ F"
F:
hji Ja,
slaciju.
Kineticka energija iznosi:
, IG;
~ i
Gt Ek=M, ]12'/2 +J,w2'/2+M3 v//2+Jk 03//2=G· (2 R03k )2/2g·j GR 2 (2 03d 2j4g +.
i
3) G + G2 - F, - F3 + [- (M·~ M,) a,l = 0;
tG~ + G (4 R 03k)'/2 g + (3 G· 16 R2/6g) wk .'/2 = 15 GR'03/lg=
Slika 3.176.
= 15· 5 . 64·91('/100·9,81 = 392 kgcm.

Posto j~ aj=Rw\ i a,='Rw,=-a l /2; (,),=adR; w,=G,IR=-at!2R; 3.179. Iz zakona 0 radu, diferenciranjem sledi:
J,=J2=GRz/~g, prethodnejednacine bice:
(G·r·G,)ad2g-F,-F3 = -2G;
3.180. Ovde je nepokretni zupcanik (3). Sa slike se vidi da je polu-
; " . - precnik nepomicnog. zupcanika R3 = RI + 2 R" pa sledi:
Iz 0vOg isistema od cetiri jednacine odredicemo cetiri nepoznate: ubr-
. zanje a l i sHe: F" F, i F3 • One izuuse:
az = -'-4 gl25 (nanize);
Za mase biee M2/Ml =Rz'IR/= 16, pa je M 2=J6M j •
G/25 = J5kg; F3 = 28 GI25 = 14 kg.
Prema zakonu io radu macemo:
sa spoljaslljim .Lahv.1tanjelll., pa su ugaona
JleVj2/2+M2V2212 I J2c.)//2~JIW/12+g M 1 (R 2 03J' I
+ 256 J,. w//2· 64 = 9 J, w//2 = 2ilk'f'k-2il1 'PI'

pa diferenciranjem sledi ugaono ubrzanje:

J 2 =G,R//g;
,
Prema za;konu 0 radu biee:
3.181. Ovde je i12~R/R~ I, pa'jc -wd(wZ-wk)-I, to jest 03t~O.
te je ]I, = I Wk' Prema zakonu 0 radu biee:
ill posle difere~ciranja:
I
15 G2 R/ u3F/2g = 2ilk 'P;
pa diferenciranjem dobijamo ugaono ubrzanje:
.- 327'~ 16/100 = 52,32 sec'. t"k -:I 2ilk R/(,J G +G!,) [2-3, I 000· 981/70, ]00 2 _ .. 2 943/700 -~ 4,1(is",,-2,
 360
361

= Z2
3.182. Ovde su prenosni odnosi i '2 = i13 = -Z2/Z, = -1/3;
i1
z./z, Z3 = 8/9. Osim toga, brzine su 1'2 = 1'3 = (RJ + R 2 ) W k , gde su R; po!u-
.= trenja (p) sa normalom ravni, te je sila:

precnici deonih krugova zllpcanika. Tablicnom metodom dobijamo: Fo = G tg (ex + p)= G (fL +tg ex)/O- fL tg ex) =G (h + fL d7t)/(dn- iL),
gde je fL = tg P koeficijent trenja, ex nagibni ugao zavojnice, tg ex = hid; h hod
Slanje
1-' "'k
k 1

Wk
2; 3

Wk
4

Wk
zavojnice, d srednji precnik zavrtnja. Umesto neposrednog dejstva sHorn Fi>
Ilpotrebljava se sila F koja dejstvuje na ruCicu" duzine I, pa stvara moment
FI = Fo R koji obrce. vrcteno. Prema tome, sila ce biti:
II 0 -w k -wk/(-1/3) -wkl(8/9)
F= Fo R/l = Gd(h + Ii drc)/21 ?drc - [1).
1: -~ ~;-~;
Wk 0 4 Wk -wk/8 Za pokretanje (podizanje) tereta potrebna je ondajvcCa Siia od 1[.
,
U ovom primerll iz ravnotde cekrka s]edi:fJbdnos:
t!~
Prema zakonll 0 kinetickoj energiji bice: Gj ·R=F2 ·r, iii F2 =G j R/r=G, 2R/2r=50.50j25=100kg,.
G = 250 kg na platformi zavrtnja umanjuje na 250 -100 = I
1k w k2/2 + 2 (m2 1'/ + 12 W/)/2 + 2 (m, v/ + 1, w/)/2 + J. w//2 = trebna sila:
= C w//2 = 'ill k <flk + 'ill. <fl., F= 150·5 (0,8 + 0,15·5·3,14)/2·50. (5 ·3,14- 0,15) = 1,53kg.
gde je konstanta:
Dakle, za podizanje tereta tdine G = 250 kg treba dejstyovati
, silom
C =lk + 2 (m 2 + m3) (R, + R2)2+ 32 (J2+ 13 ) +1./64' vee om od 1,53 kg, upravno na kraj rucice duzine i.
Diferenciranjem dobijamo ugaono ubrzanje:
3.185. Na mestu dodira papuce
tocka javlja se olpor trenja (FI'-)' pa
iz uslova za ravnoteiu cekrka i poJuge
3.183. Prema Eulerovom obrascu imacemo: DAB sJedi:

!]1( = (r]- F2) R = F2 (elL" -1) = G·r-FIL ·R=O; 1; M0 = Fn . 20 +

IF" ·lO-F· 70=F(20/fL" 10)-

Ugaono ubrzanje je: -7·70=0.
w= 'illil = 2g F, (elL" -l)/RG (elm + 1). Za date brojne vrednosti bice:

3.184. Zavojnica je strma ravan, a obimna sila }'o dejstvuje horizon- FIL =Gr/R=G2r/2R=
talno, to jest paralelno osnovi ravru. Tutalui utpor ravlli· gradi ugao
200·20/40= 100kg;
G
F = 100 (20/0,25 + 10)/70 =
Slika 3.185.
"'" 900/7 = 129 kg.
Ako je kocna sUa m.anja od 129 kg, nastupiee spustanje tereta tdine-
G ~ 200 k.~.

3.186. Teorijska onaga sya tri vodopada iznosi

G, G p= Pi = {l OOOQ. 1; H i )/75 = 1000· 85· (20 + 15 + 10)/75 = 51 OOOKS= 36 760 kW_
3.187. Rad vrsi otpor kretallja kola, pa j" jJutrebna snaga; ZIl 5% veta.
a) c) ·od efektivne snage:
Slika 3.18~.
P~ 1,05 Pc= 1,0) ·lW· 0,02·8·18/3,6·75 = 896 KS "'" 89G/I,J(i~ 659 kW.
362 I 363

3.188. Shaga je fad u jedinici vremena, pa je skalarni proizvod sile i 3.193. Teorijska snaga motora je:
brzine, odnos~o pri pravolinijskom kretanju proizvod sile i brzine, te je: P = P.!'1) = 1000· 1,5/0,8· 10·75 = 2,5 KS.
2
:P=(F, v)=Fv=Fw ·v=0,9v .v!75=768KS, 3.194. Posto je pri pravolinijskom kretanju snaga proizvod sile brzine,

pa je brzina vsznje: t.o je otpor broda:

J~~=- Fw = Pe/v= Y) F/v = 0,6·5000.75/10· (I ,85/3,6) = 45 000 kg = 45 t.
v3 =768·75/0,9; v=V768.75·10/9=40m/sec=40.3,6= 144km/h.
2.189. Sitepen korisnosti iii koeficijent korisnog dejstva jeste odnos 3.195. Efekt:vna snaga motom je:
efektivne (P e ) j teo[ijske snage (P = Pi), posto se uvek javljaju gubici. Prema P,=1)P =0.20· 0,66 ·J,5· 427· (1800/2· 60)/75 = 17 KS.
tome je:
3.196. Ovde 5U:
1) = Pe/ P = (3 ~40. 103 . 30/24. 3 600 . 75)/30 =' 324 . 3 . 105/3 . 75 . 24 . 36 . I OJ =
F~ Ap = 700 kg; 0 = 60°; sin t = (sin 6)j4 = V3/8; cos ~ = 1f6T/8 = 0,9763 ;
. = 300/600= 1/2 =0,50 = 50%'
sin <jJ = 0,2165, pa su sile:
3.190. Pqtrebna teorijska snaga je:
FB =156kg; Fr= 679 kg.
P=Pe h=[2400. 5· (3/60)/75]/0,8 =2 400·5·3/0,8.60· 75 = !OKS.
Snaga iznosi:
3.191. Oznacimo sa z = h podizanje tereta G J , ouda je brzina podizanja
v= 9
Z = d (R rp)/dt = R = R w. Prema zakonu 0 kinetickoj energiji biee: P=A ·p·(sn/60)j75 = Apsn/60 . 75= 100· 7·0,24·120/60.75 =4,48 KS.

D. Ek -=:A; 2 G· R 2w Zj4 g + (G J + G 2) v2/2g = \ ] ] 'P- G1 Z + G z Z 3.197. Efektivna snaga iznosi:

11i I 2
(6] +G, +G )v /2g= [\]]+ (G -G RJz/R; v2 = cz.
Fe=1) P= Y)' (D2 n /4) p. (2 sn/60)/75 = 0,90·400.3,14·5·2·0,6. 120/4·60·75 =
z 2 I)

= 45,22 KS = 33,24 kW.

Difeni:nciranjen). dobijamo ubrzanje tereta:

a=~!C'" ~(~/;i; +Gz - G t + G2 ) =g (I 193,7 + 800 - 400)/(50 +

3.198. Prenosni odnos je i = -WI/W2 = ZJZI = - 3/2, pa 5U ugaona
ubrzanja u istom odnosu: wJ/w 2.= - 2/3, te je w2 = - 3 wJ/2. Zbog toga sto
I;i!~ .. '
'd . ! f,;,SOO+400) ,274g= 12,50m/sec2 . je, prema zahtevu, llgaona brzina WI = WI t = 10 WI = 1200 n/30 = 40 n. biee

jer je obrtni m'omentr,{t

2
ugaono ubrzanje WI = 4 re, pa je ugaono ubrzanje 2 = - 6 n sec- • w
I .~. '. . Prema zakonu 0 kinetickoj energiji biee:
\]]=7!120P/n=71620.15/~O=I!937kgcm i'l17/R=1193,7kg.
JI w12 /2 + J 2 w//2 - (4 J, + 9 Jz) w//8 - '1l(1 'PI = 'lTI 'Pl'
3.192. 0lbrtni momcnt pogo~skog kaisnika iznosi:
I : Diferenciranjem dobijamo:
IJI!,~\]] 71620P/Il~,71620·20/120-11937kgc!ll.
Qll= (4 J 1 + 9 J 2 ) n = (4 GI Rl21 9 (J2 Rl);r/2g-
OznaCimoi sa x = R cp put tereta, onda je prema 7akonu 0 kinetickoj
2
-energiji: ; = 19G I R J n/2g.
Potrebna snaga iznosi:
D. F.k - A; i (2 J 1 ~)2 I G I I'2/g )/2 9J7 cp- {/I nin'~ == ((I]]/R) - G j Sill 0:] X.
I .. . •
p=lJ!1wj /75 = 19 G1 R?40 n 1 /75· 2g-19· SUo U,15 2 . 40·/150=
Hrzina Je i v = R w, a moment incrcijc iznosi J = GR2j2g, te je kvaurat
rbrzine: =5,7KS, jer je T;2/g~1.
v2 = 2g [(\]]/ R) - G J sin 0:.)] x/(G + G J ).
3.199. Rad 7amajca jeAz = J t",z '0 = J (nn/30)2 '0, gae je .T moment iner-
Za datepoJatkc jc x=AB/2-(i-2Rre)/4=(400--12t1)/4-68,5cm, pa cije, II o/min i (; slepen nemvnomernosti. Kod zamajca ubljka lui:ka moment
jc hr7:ina: inen;ije iznosi:

1'2 = 2·981 (597 - 500).68,5/1020= J 2 "775; l' = 11 3 em/sec = 1, 13m/sec. J = M, R2 , M r R'/3 = 10 M, W/9 ~ 10·3 GR2/4· 9 g=' 5 GR2/6g= 5 GD2/24 g,
!
 364

gde je G=G v +G,=4G)3 tdina tocka. Prema torne je rad zamajca

A, = (5 GD2/24 g). (n n/30)2 3 = GD2 on /4 2 320 = 200.1,22 .0,15 .
. 90 2/4 320 = 81 kgm.

3.200. Ovde su:

n = 573 o/min; VA = R (Uo = 600 ern/sec = 6 m/see;

2
aA = R (,j20 = 36 000 ern/sec = 360 rn/sec2; A= R/l = 1/5; F= 200·10 = 2000 kg

(J0
Fr
0 0
30 1180
60 1960
A' .,--
, - - - -_ _ _ : B' 90 2040
120 1600
150
180
840
0
TABLI E
L 7620
42cm
ut::; 1cm RJ(
5=(;=60 m
J(

'7f
A = 26{j-7620
= 798kgm

F r ,,- 1266kg
A z = 180kgm
1 - - - - - - - 2fl1r----------i
SJika. 3.200.

Tangencijalna sila F~= Fsin (6 + <})/cos <} = FVn/vA moze se odrediti i gra-
fii::ki, le se dobija dijagram rada tangencijalne sileo Kada se prenese i kon-
stantui otpor nxlukovan na nlkavac krivaje F Tu = A/2 R 1t = 798/0,20.3,14 =
= 1 266 kg, dobija 51: rad zam~jca A, = 180 kgm. Zamajni moment iznosi:

Z = GD2 = 4 320 A;/3 n2 = 4 320.180/(1/50).5732,

pa je teiina 7.amajca: I
It,
G -4320.180.5015732.0,82, 180 kg.

Posto je G=G,+G,=4G../3. to je teZtna venell G,.=3G/4=135kg; a tezina

rebara .ie Gr -G/4=45 kg.
l
,
I
\

Tablica I

OBRASCI

obrasca Obrazac

1) STATIKA

J. Dve suprotne siJe

.~ ;-=n--+
2. Rezultanta sistema kO]lne" Fy ~~ 2: Fi = F, + ... + Fi + . ; . + Fn
amih sila ;=1

3. Pravilo 0 paralelogramu J
trouglu siJa
I F, = F] + F2 = F2 + F J

- KosiJiusna teorema I F,2=Ft '+F2'+2Ft F 2 cosl)

- sinusna teoremn 1F 1/sin B= F,/sin a. - F,/sin 0; 0"; IX + f3

4. Pravijo 0 pravougaoniku Fy 2 = FI2 + F,2;

siJa
sin IX = cos f3 = F,!F, ; I) = ex: + f3 = 1t!2
'!~:.;;,~:..
~"l ...:. ~"".
5. Projekcija sile na osu X=(F, i)=Fcosa.; Y =Fcos f3

6. Sistem snce.lnih silll u ravni

- rezultanta

napndna linija rezultante y -x Ig ex:,- Yy x/X,;

Y, ~ F, (:0$ ", : Y, ~F, sin I'f.,

uslov za ravnolezu 2: X,=O;

 369
368

',Rednil
broj Znacanje obrasca
I-----"t-------+-------
I Obrazac I r
I
I-~~~'I
--,--
''.
Znacenje obrasca Obrazac

7. DYe paralelne sile

-:- istog smera F1/q =Fjp= Fr/p +q
I I 13. Moment'sile za tacku M~ =[;:: £)=\ ~ y z
k

\ o (pol)
- suprotnog smera F1/q = F21p;"" Frlq - p IX YZ
8. !
Moment sile za tacku - projekcije M,,=YZ-zY; My=iX-xZ;
- yrednost M~= ±Fh=12Au I
- analiticki Izraz M~=xY-yX intenzitet
- promena pri promeni M~. = M~- (xo Y - YoX)
momcntne tacke 14, Moment sile za osu
9. Spreg sila 1]11 = ± Fr = 12 Au I
10. Rayan sistem proizvoljnih 15, Spreg sila
sila
16. Redukcija prostornog sistema
-,- rezultanta X,=LXi ; sila
Yr=L Y/
- momentno praYilo - M~r =LM:i; - glavni vektor

- napadna linija rezul- xY,-yXr=L Mo; x/a +y/b = I; - projekcije

tante
glavni moment
- odsccci a=LMo/Y,; b=-LMo/X,
- uslov svodenja sistema L M=O, F,7'=-O glavni momenti za ose
na silu lJII y = ~ (z/X,-xIZ,);
- uslov svodenja na spreg F,=O; '1I1z = L (Xi Y i - Yift)
- uslov za ravnoteZu LX/=O; ~ Yi""O;
- promena glavnog mo-
L M =~ (XI Yj-y/Xj=O menta pri promeni
nchl kcione tacke j
11. Prostorne koordinate sile x= F cos a; Y = F cos (:'; L = F cos I
17. Usloyi svooenja sistema
- jacina sile F=VX2+ P+Z2
- nil 'gjuvni vektor 1) Fr 7'=-O; 'ill 0 = 0;
- kosinusi smera
12. Sistemprostornihsucelnihsila
2) Fr=FO; lJII o 7'=-O; F;.!. rIDo
- na glayni moment-spreg Fr=O; lJII o = IJII,
- glavni vektor-rezul- X,=~Xi;
tanta 18, UsJovi za ravnotezu
Z,=~ Zi
pro~tonlUg sist~llHl sila
- kosinusi smera cos a, - X,I F,; cos ~,- Y,/Fr ;
sila i momenata L Xic~O; L Yi~O;
cos I, = ZrlFr
- usloy za ravnotdu LM,,=O; L My=O;
LY/=O; L; Z/=O

24 Zbirka zadataka iz mehas.i.ke 1

370
371

I
Red~il Znacenje obrasca Obrazac Rednil
bro] Znacenje obrasca Obrazac
broj
n~ornenata
29. Radijalna i cirkularna brzina Vr=r;
A, B i C ne Ide na jednoj pravoj
T . I
19. .I. renJe ,
30. Radijalno i cirkuJarno ;. = (;-r~)~
prj klizanju (Coulomb) F "0 = f.!.o Fn ubrzanje
ac=2;~+r;P=r-' d (r2~)fdt
pri kotrljanju (otpor
pl'otiv kotrljanja) 31. Transformacije koordinata x=r cos rp; y=r sin 'P
u~]ov cistog kotrljanja
- brzina X=vrcos <P-Pc sin <p;
I
Eulerov' obrazac y=v, sin '1'+ Pc cos<p
sila trenja - ubrzanja
i x=ar cos 'P-ac sin 'f';
y=a r sin '1'+ ac cos <p

--> --> --+

II. KlNEMA TIKA
32. Translatorno kretanje VA=vB = " , =vM "
kmtog tela
s=r;
33. Obrtanje tela oko nepomicne
vs =D.s/6.t; ose (kruzno kretanje)
- jednoliko w=O; W":'CODSt.; <p=wt; <V=irnj30
22. Ubrzanj\!

23. PravoJin)jsko kretanje - jednako prornenljivo w=const.;

- je9noliko a=O; v=c=const.; S=vl=c( (ubrzano iii usporeno) <P = <Po + we / + ~ /2/2
i w2-w/~2<il'f'
- jednako promenljivo a=const; v=vo+al;
(ubnano III usporeno) s-sQ+vQ t+at 2 j2; v2 -v0 2 =2as 34. Kaisni prenosnici

24. Ugaona brzina i ugaono

ubrzanje 35. Zupca&ti prenosnici zm-D

25. Tarigen<iijalno ubrzanje ar = dv/dt = d 2 sld!2 = (.;,.; + Yy)/v - redna sprega t Willis)
26. Kvadrat brzine v2= 5?+y2
- paralelna sprega (Willis) i= l/k= (- l)P W1/W" =
17. Normalno (centripetalno) (-ljP[llz2k/llZ1k_J]; k=1,2, ... ,n
UbI7,(l,idt'

36. Zuvojno krctunjc x· R (;O~ !jl; Y ~ R sin '1"; ;: - ". t;

28. Poluprecnik krivine R k - v21aN = v3/(;y_ j;":;;) =
<p=w t; z= v, <p/w=/<p=h 0//2 n;
= (If y'2)JI2/y" = 1/K a,=O; a=ca N =Rw2

24"
372 373

Rednil ~Rednl-1
. broj Znacenje obrasea ObrazaL broj Znacenje obrasC'd Obrazae

37. Tacnost merenja mikrometra 46. Evolventa kruga X= R (cos 'P+<P sincp);
Y= R (sin Cp-'P cos cp)
38. Puzni prenosnik
47. Centricni klipni mehanizam
39. Relativno kretanje
- apsolutna brzina
- poloz.aj ukrsne glilVe xs=R cos 6+ I cos~;
sin <V=cos 'P=A sin6
-+
- apsoiutno ubrzanje aa=a, +a p + 4 c = a,T+ a,N+ apI, + a pT + brzina ukrsne gJave Ys= -VA [sin (0+ <jJ)jcos t);vA=R wo:

ubrzanje ukrsne glave as = - a A [cos (6 + t)(cob <jJ +

~ -+-+
Coriolisovo ubrzanje ac =2[wp, v,l; 4C=O ako je + cos 2
Ojeos3 <jJj

wp=O; v,=O; ;;pl!r-;: ,

40. Ravno kretanje krutog tela - Wo cos Oleos 11'

- brzina VA = Vir; V1,= 1 w (J.. I) 48. Kulisni mehanizam

- ubrzanje

" i
49. Planetski prenosruel -wkl(wn-wk) = -n"/(nn-n~)=i=
I=AB;
50. Difereneiialni prenosnici
41. Trenutni pol (pol brzine)

vA=AP·w; vs=BP·w; vs/vA=BP/AP

42. Rulcte m. DINAMIKA

43. Cikloida x=R(<p-sin<p); Y= R(I-eos <p) 51. Newtonovi zakoni

-+
F=ma; G=mg; IM=py;

44. Epicikloida x=(R I +RJ cos <PI-R2 COS [(R t + G-,V; p-y/g

+ R2 )/R;J'PI 52. Pravolinijsko kretanje F=ma; a=f(t); v=[r adHC j ;

Y = c sin <PJ - R2 sin (cIR 2)'!'}; s=JYdI+C2 i

c=R 1 +R2
I - jednako promenljivo
(to = 0)
a = const.; v = Vo + at;
45. Hipoeikloida x= C':OS 'PI + R7, cos (cIR 2) 'PI; s=.I'o+v o l+atYl- .
c-R\-R2 a ..... COH~t.;
y = c sin 'Pj- R2 sin (cj R2) <PI .I' = So + 1'0 (r - 10) + a (t (0)2/2
374
375

Rednil i! Znacenje obrasca Obrazac Redni/

broj broj Znacenje obrasca Obrazac
i
53. Siobodno padanje i hiei
- uz ravan ma=Fcos f3-G sin a. = const.
- sJobodno padanje (pad) a=g; v=gt; Z=h=g/2/2; Fn = G cos IX - F sin f3
vk=gT=V2gH
58. Kretanje po hrapavoj str-
- hitae nanize Q=g; v=vo+gl; z=h=Vo l+gt 2/2 moj ravni
!

hitae navise
- niz ravan m; = G sine< - F cos f3 - FiJ. = const;
Fn = G cos IX - F sin 13
v=O; Z=H=V02(2g;
- uz ravan mx=Fcos f3-G sin IX-FiJ. =consL
PravQiinijsko harmonijsko
oscilovanje Fn = G cos a.-Fsin f3
!-' _\,
x = A cos <p + B sin <p;
x= R cos <p; x=v= -R6)sincp; 59. Konusno klatno Fn= G/cos a.; . Vo = R 6) =R Vg/H;
;; = a= - R 6)2 cos q>';" - 6)2 x; T=2rr/6)=2rrVH/g; n=30Vg/H/rr

60. Kruzno kretanje teske tacke mR~= -mgsin'f';

i
55. Horizontalni hitac
X=Vot; y=gt 2/2; Y = gx2/2 Vo 2;
2
D2 = 2 vo H/g; T=D/v o

56. Kos pitac my= -mg; - problem loopiriga Yo=R;

-komponentne brzine X=' vo cos e<; y= Vo sin <X - gt
- !putanja y= vo! sin a.- g/2/2 2
+ 2g (y-R);
V =V A 2

y=xtg e<-gx2/2Yo2COS 2 e< FN - G [VA2 + (3 Y -2 R) gJ( Rg

- :domet ()=vo2 sin 2 a/g; Dill .. = vo2/g; e<=450;

61. Matemati(ko klatno f ~--gsin<pR; -gcp;
j • • ••
- ;Vlsma penJanJa H = vol sin 2 IX/2 g; 'f'= A C<)~ 6) t + H ~in w t = 'Po cos w t;
Hmax=vo2/2g; a.=90 o

- imesui ugao ([3) x.=2 V0 2 COS IX sin (a.-[3)/gcos ~;

62. Nadvisenje spoljasnje sine
Yu=xu t g[3 u krivi'ni
1,435m; Rk = 80; 150 i 250 m.
57. Kretapje po glatkoj strmoj
ravhi
.- :mz fUVUn
I 63. Rclutivno krctanjc

S=VO I+(gt 2 sin IX)/2; Fn=Gcoso:; - relat:vna ravnoteZa

 377
376

I_Rb_~_:~j7il__·_-___z_n_a_ce_n_j_e_O_b_r_a_s~______~___._________O_b_f_a_Za_c____________
Rednij
broj Znacenje obrasca Obrazac
1

I 64. Dinamicki zakoni za materi-

jalnu tacku
71. \' Obrtanje tela
micne ose
oko nepo-

->
o kolicini kretanja K=mv; 72. Fizicko klatno

-- jednaCina
o momentu kolicine
kretanja q> = A cos w [+ B sin U) t='; q>o cos w t;
Ek - E kO = 6 Ek = A
6 => w t
o kinetickoj energiji

Mehanicki rad sile !A= J(i, d7)= J¥dx+ Ydy+Zdz; per:od oscilovanja T = 2 TC/W = 2 TC VJIGs

66. Snaga
I P=dA/dt=(F,->~v)=Wlw;
I A=Wlq;
redukovana duzina i,=J/Ms= (1c+ MS2)/Ms~ s+ i//s>s

73. Mxc= L: X;; MYc=L Y;;: J c ,p=lJ1l c

67. Sudar I -+ -+ , ----+,
Ravno kretanje tela
Ek = MVc2/2 + J e c),2/2 .
i
-- upravni centralni sudar mlvl+m2vZ=mlvl +m 2v2
i 74. Uslov kotrljanja bezkliza- Fk ,;, Gk sin a. ~ FtL = ~ G cos a

i ~2~~~~':/~v:~;~;I _V2)~ ~~: J

-- koeficijent sudara nja obrtnog tela po hrapa-
I·
tgCf.~fL/k; k=l/[l4-(R/iYl
k :' voj strmoj ravni
-- odlazne brzine ,
+ wyc) ~ (W2J"z +
I V2' = V2 + (l + k) (v 1 - v2 )/(I + ~); 75. Kine(cki pritisci (Ul 2 Xc

-- gubitak" kineticke ener-

gije

6? Dinamicki zakoni za materi-

jalni sistem
y~ = - (w 2 J yZ -;.,., Jxz)/Ji;
-- zakon 0 kretanju sre-
k k i
dista ZA=Ze=O
-+ -+

-- zakon 0 kolicini kre- Kc=Mv6 Kc=M ac=F,

76. Sile u delovirna klipnog F=D2 TCp /4; D [em]; prat=kg/cml]
tania
mthanizma
-- zakon 0 zamahu Lc=:L [7" mi~]; Lc=L [~, ~l=®c Fs = F/cus,y;
F T = Fsin (6 + 0/)/C05 t};
I zakoll
energiji
I.l kinctickoj Ph ~ HAs + Eku = Mv,}/2 + L m/s?/2
PN - FC()[J (6 + '¥)/cos 'P
Ek=As+A.
\ 77. Snaga masina
F+Fw+( -m~)=F+Fw+ ~=O
i
69 D'Alembertov princip a) parne rnasine duplog P =D2rrp· 2 sn/4· 4 50q [KS]
df:jstva I

1
LMo=[r: ;+Fw+~l=O
b) cetvorotaktni motor P=D2 rtpsn N/36000 [KS]
I
1 70. Translacija tela M-;c=:LFj=F,; Ek=MvC 2/2 sus
1
1-
.378
379

,Redni/ . Tablica II
. broj I Znacenje obrasca Obrazac
: I - - - - ' - - - ; - - - - - - - - - - - - - t - - - - -_ _ _ _ _ _ __
GEOMETRUSKE I MEHANICKE VELICINE
c) dvotaktni Dlotor sus P=D2rrpsnN/l 8 000 [KSJ
d) jflcina vodenog Dllaza p= J 000 QHf75 [KS] Q [Dl 3/secJ
VeliCina
I Oznaka Dimenzija Jedinica

e) klipna pUDlpa p = GHn/4 500 [KS], G [lit/obrt] Duzina, put I; L; s;x L Dl; CDl; kDl
Povrsina A2; S U Dl2; cm 2
P = G 11: n (Rv, cos <Xl - rv z cos « 2 )/2 250 g
Zaprernina V L3 3
m ;cm 3;dm 3
Ugao .:<;(3;1';8 I rad; 0 ' "
Vreme /;T T s; sec; min; h
Brzina Jinijska v; c;s; x L/T m/sec; km/h
A z = J ({J)m;c wm~n)/2 - ugaona <p;{J) liT l/sec
....
Ubrzanje linijsko a; s; x L/T2 m/s ec 2
0= ({J)max - w';'in)/{J)s ..
nosti - ugaono <p;w 1/T2 1/sec2
- srednja
,
ugaona brzina Ws = 11: ns/30 = 11: n/30 Masa m;kf M;FT2/L kg mase; kg sec 2/m
-;,;aDlajni DlODlent
, - specificna p; M/U;FT2/L' kg sec z/m4
G[kg]; D [Dl] ,'.
za zaDlajac obLka venca GD2= 4 gJ = 3600 Ar/o n Z
Sila, teiina F;G ML/Tz; F N (newton); kg; t
,
;-:a zaDlajac oblika tocka Specificna tezina 1m FlU kg/dml; kg/m 3
GDz = 24 gJ/5 = 4320 Ar/o n 2
;z:a z3Dlajac oblika diska Moment sile, moment
GD2= 8 gJ = 7 200 Azlo n Z
sprega M{, FL kgm; kgcm; tm
80. Redukcija Dlasa klipnog rrie- Koeficijent trenja
banizDla na rukavac kri-
vajei i klizac - pri kli7.anju P- I -

a) DlaSe krivaje - pri kotrljanju f;E L em;mm

M;A =Mt/3
Kolicina kretanja K ML/T;FT kg sec
b) ~pojne poluge . M;A = M z/3;
i Impuls sile I FT kg see
t.) J.ilizaca
M;o =M) Zamah FLT
I 1-0 kgmscc
- pkupno na rukavac M: ;;"(MJ +M2 )/3 Rad sHe (mehanicki fad) A;W ML2/T2;FL Nm; kgm; kgcm
Fupno na klizac Energija kmeticka FL
Ek kgUl

------'------------ - - potencijalna E,,;n;-U FL kgm

Snaga P FLIT kgm/sec; KS; kW
Stepen korisnosti 7J 1 -
i Moment inercije i
!, cenlrifugalni moment
- geometrijski Ix; i xy L4 em 4
- maseni Jx;JXY
I MU;FLP kgmsec Z
 381
380
., "

___ ,r"--'

Tablica m Tablica IV - --;-

TEZISTA SLIKA eRAVNlH POVRSINA) TEZISTA TELA
- -,
Rednil
hroj Slika A Xc Yc \'2B\
I
'0, I-<
"'.0
P::: ,
Slika V
\
Xc Yc Zc
J--~~

I I
I
yl I
I
1.
i T2
bh/2 (Xl + Xl + x 3 )/3 (Yl + Y2 + Y3)/3 1 -WM~~ 0 0 0
T,
oL.- ___
b
---.!...
\
1.
I
1
!

yl
b
I
2.
~1:i~r-7 (a+b)h/2 (a + 2 b)h/3(a + b)
1

lJiit
i"",,4 ' i-=4
-.::- -i x:,:~.', L x~ c.' _ z\ " T BHj3
(Xl +Xz + 2: y)4 : 2: zt/4
0 a 2. I C,'. -c' 3
+X3 +x4 )j4 i=1 ' i=l
0)...7;_ .:'=:-:~ ,-.
/ -~!i T,
!
IY ,x

3. R2 a 0 (2 R sin a)/3 IX

1J
:
3H!4
BHI3 0 0
3. : zc' =Hj4
III
.. ~: .. ~ . ~ B=R2 rc

4.
~~ R21':/2 0 4 R/3rt
0/ =
v v2 =
fjR
1-
Zc

:c:,~
lIf 4. =1t(R2Hl-

5.
'/'
oR' ~
I

.3..
R 2 7t/t! ~ R131ri <1 R/3 1t A _r2 HJ/3
0

ty

~~
R 2 a. 4R ~inj IX r
6. 0 .:-: \) 0 3 Rj8
5. 2 RJ 1':/3
- (R2 sin 2 IX) /2 3 (2a-sin 20()
i
; ~~i.
382

Tahlica V

MOMENTI lNERCJJE SUKA(RA VNIH POVRSINA)

Redni/
broj
Slika A Ix Iy fo i ,/-
;f
Iy

I.
®~
L·
b-l
bh Wjl2 b3 hl12 AW+hZ)
----
12

y! b~h~o

2.
DIJ~
hrt --- a2 [['1/12 . ctjl2 ct/6
!--b---l
yl

~
h(p3+ q3)
3. bh/2 bh 3j12 Ix+ly
. P i q J_ 12
'0
·--b x

4.
~-~ a
a 2 V3/4 a4 V3j96 = Aa 2/2 Aa2/12

yt

5.
$~ , O.
R 2 n: R 4 n:j4=AR2j4 R 4 n:j2

y!
tjJ= fjR
6. .d.
R2jt (1 _ <j;2) R4 (1- tjJ4)j4 R4( 1 :- <jJ4)j2

7.
'$ . R
·ot- x
2 Rn:o

RZn/2
R3n:!Y

R4 n/8
2 R3 no

; ,

8.
R4 n/4
I
f
-5
h, =-8-
R4 n ( 64)
1- 9n 2 lc=h, +Iy I
I
;