- OBRT VUČNOG VOZILA -

- Obrt vučnog vozila odnosno lokomotive je vrijeme koje se utroši za prevlačenje jednog para vozova na nekoj vučnoj dionici, od
trenutka izlaska na graničnik matične jedinice vuče do ponovnog izlaska na isti graničnik u cilju preuzimanja vuče sljedećeg para
vozova.
- Takav obrt se zove puni obrt bez pranja i mjeri se u satima. Označava se sa T.
- Ako se u ovom obrtu doda i dio vremena prosječnog zadržavanja vučnog vozila na pranju (odnosno pregledu) koje odpada na jedan
obrt (t pr) dobijemo puni obrt sa pranjem, odnosno pregledom djelova vučnog vozila i obilježava se sa Tp,jedinica mjere je sat [ h ].
- Ukoliko vrijeme počnemo računati od stanice matične jedinice vuče do povratka u istu dobija se explatacioni obrt i obilježava se sa
Te. On se može dobiti i kao izraz Te=T-tmat [ h ].

Puni obrt vučnog vozila sastoji se iz 18 elemenata (vremena) i to su:

t 1- vrijeme preuzimanja i pripreme vučnog vozila u matičnim depoima od strane osoblja i vožnja vučnog vozila do graničnika,
t 2- vrijeme putovanja vučnog vozila od grničnika matičnog depoa do na čelo voza. Veličina ovog vremena zavisi od lokacije depoa u
odnosu na stanicu. Ukoliko je depo bliže stanici i ukoliko je raspored stanični kolosjeka i njihova veza sa depoom pogodnija, ovo
vrijeme biće manje. Osim toga ovo vrijeme zavisi i od gustine saobraćaja po staničnim kolosjecima. Ako postoji poseban lokomotivski
kolosjek između stanica i depoa za ulaz, odnosno izlaz vučnog vozila ovo vrijeme ako su ostali uslovi zadovoljeni biće kraće.
t 3- vrijeme bavljenja vučnog vozila na vozu u matičnoj stanici i priprema voza za polazak, (proba kočnice, grijanje i sl) ovo vrijeme
zavisi od produktivnosti rada voznog i staničnog osoblja tj. hoće li se sve operacije brzo obaviti i da li otpravnik vozova priprema sve
da voz krene odmah po završenim operacijama.
t 4- vrijeme putovanja voza od polazne do krajnje stanice. Ovo vrijeme zavisi od komercijalne brzine (Vk) i ukoliko je komercijalna
brzina veća vrijeme t4 biće kraće i obrnuto, a ukoliko je t4 manje i puni obrt biće manji.
t 5- vrijeme bavljena vučnog vozila na vozu po dolasku u obrtnu stanicu do otkačivanja. Po dolasku voza u krajnju stanicu vozilo čeka
sve dok ga ne otkači za to odgovoran radnik i dok ne dobije odobrenje za polazak u obrtni depo. Ovo vrijeme zavisi od expeditivnosti
zaduženih radnika i prolaznosti kolosjeka.
t 6- vrijeme putovanja vučnog vozila od voza do graničnika obrtnog depoa. Ovo vrijeme zavisi od brzine kretanja lokomotive i
rastojanja između obrtne stanice do obrtnog depoa.
t 7- vrijeme potrebno za namirivanje lokomotive u obrtnom depou i njenu pripremu za narednu vožnju.
t 8- vrijeme smještaja vučnog vozila u obrtnom depou ili vrijeme predaje vučnog vozila drugoj mašinskoj partiji ili nadležnim
organima obrtnog depoa.
t 9- vrijeme čekanja vučnog vozila za narednu službu odnosno povratni voz. Vrijeme odmora zavisi od dužine neprekidnog rada
mašinovođe i regulisano je posebnim propisima.
t 10- vrijeme potrebno za prijem vučnog vozila od osoblja obrtnog depoa, pregled i vožnja do graničnika obrtnog depoa. Ovo vrijeme
zavisi od istih parametara kao i vrijeme t1.
t 11- vrijeme vožnje vučnog vozila od graničnika obrtnog depoa do na čelo voza u obrtnoj stanici. Zavisi od istih parametara kao i
vrijeme t2.
t 12- vrijeme pripreme voza u obrtnoj stanici, analogno vremenu t3.
t 13- komercijalno vrijeme, vrijeme vožnje voza od obrtne do matične stanice. Zajedno sa vremenom t4 je jedino vrijeme koje
zarađuje novac u punom obrtu.
t 14- vrijeme bavljenja vučnog vozila na vozu po prispjeću u matičnu stanicu, odnosno vrijeme proteklo od prispjeća voza do njegovog
otkačivanja.
t 15- vrijeme putovanja vučnog vozila od voza do graničnika matičnog depoa.
t 16- vrijeme trajanja namirivanja i opreme vučnog vozila u matičnom depou.
t 17- vrijeme trajanja smještaja vučnog vozila u matičnom depou ili vrijeme potrebno za predaju drugoj mašinskoj partiji.
t 18- vrijeme čekanja vučnog vozila u matičnom depou za narednu službu.

- Zbir nabrojanih vremena pretstavlja puni obrt vučnog vozila ,bez pranja i pregleda:
T = t1+t2+t3+t4+t5+t6+t7+t8+t9+t10+t11+t12+t13+t14+t15+t16+t17+t18 [ h ].
- Puni obrt kao najvažniji pokazatelj iskorištenja vučnog vozila daje sliku kvaliteta rada u službama vuče vozova kao i održavanju
vučnih vozila. Puni obrt služi za određivanje potrebnog broja vučnih vozila i osoblja vuče za predviđenim obim rada prema redu
vožnje.
- Djelove punog obrta možemo gruoisati po funkcijama i mjestu postanka:

1 U matičnoj jedinici vuče tmat = t1 + t16 + t17 + t18 [ h ].

2 U stanici matične jedinice vuče tmst = t2 + t3 + t14 + t15 [ h ]. 
3 U obrtnoj jedinici vuče tobrt = t7 + t8 + t9 + t10 [ h ].
4 U stanici obrtne jedinice vuče tobst = t5 + t6 + t11 + t12 [ h ].
5 Komercionalna vremena t4 + t13 [ h ].

- Ova vremena možemo posmatrati kao produktivna i neproduktivna vremena, produktivna su t4 i t13 a sva ostala vremena su ne
produktivna.

- Produktivna vremena -

t 4-vožnja u odlasku t 4 = l / Vk, gdje su:

l – rastojanje između matične i obrtne stanice [km]

Vk –brzina po knjižici reda vožnje [km/h]

t 13-vožnja u povratku t 13 = l / Vk

l –rastojanje između obrtne i matične stanice [km]

Vk –brzina po knjižici reda vožnje [km/h]

- Neproduktivna vremena -

- Možemo ih također podjeliti prema mjestu nastanka:

-u matičnoj jedinici vuče : tmat+tmst = a
-u obrtnoj jedinici vuče : tobrt+tobst = b
Pa onda možemo reći da je: 
T=a+t4+b+t13 [h]
- Pošto se redovno održavanje vučnog vozila ne izvršava u toku svakog punog obrta već dva puta, eventualno jednom u toku mjeseca
vrijeme potrošeno na obavljanje kontrolno tehničkog pregleda se na neki način mora dodati punom obrtu ,ovo vrijeme mora biti
podjednako raspoređeno na svaki puni obrt u mjesecu.
- Kad se punom obrtu bez pranja (pregleda) doda i prosječno vrijeme zadržavanja vučnog vozila u pregledu dobiva se puni obrt sa
pregledom. 
Tp = T + tp
tp – prosječno vrijeme zadržavanja vučnog vozila na pregledu za jedan obrt

tp = (2 x l x Tzadr): L 
l - dužina vučne dionice
L- ukupan broj pretrčanih kilometara između dva pregleda
Tzadr- vrijeme potrošeno na pregled vučnog vozila 

-Ako se puni obrt vučnog vozila obavlja na više vučnih dionica onda formula za određivanje (izručavanje) prosječnog vremena
zadržavanja po jednom obrtu glasi:

tp=2(l1n1+l2n2+...+lnnn) / L(n1+n2+...+nn) x Tzadr

n - broj pari vozova na vučnoj dionici

- Vrste punog obrta -

-Kod dizel i elektro vučnih vozila zbog velikog radiusa kretanja istih moguće je da se u toku jednog punog obrta izvrši zamjena
mašinskog osoblja i vise puta.
Primjer:
Podjelimo jednu dugu dionicu AB na tri poddionice gdje se u svakoj međustanici vrši zamjena mašinskog osoblja.
(Nedostaje primjer), nije uredno, prekopiranC1 i C2- međustanice (smjena mašinovođa)
L 1 i L2- rastojanja između stanica
A.B – neka dionica (rastojanje)

- RAD OSOBLJA VUČNOG VOZILA -

- Ukupan rad vučnog osoblja (lokomotivske partije) vučnog vozila Tr,u punom obrtu može se napisat kao: Tr'-rad u odlasku
Tr“-rad u povratku
Odnosno, Tr = Tr' + Tr“
- Ovom vremenu se mora dodati i vrijeme koje vučno osoblje provede zbog prisutnosti i izvršenju kontrolnog pregleda, kojeg najčešće
nema kod dizel i elektro vozova.
- Obrasac za izranučavanje rada osoblja vučnog vozila možemo napisati kao.
Tr = T - (t9+t18) + 2l / L x Tzm [h] gdje su:
T- puni obrt bez pregleda
l- dužina vučne relacije
L- ukupna kilometraža između dva pregleda
t 9 i t 18- vremena odmora osoblja vučnog vozila
Tzm- vrijeme prisustva osoblja vučnog vozila kod pregleda

- Prilikom izbora načina redovnog posjedanja vučnog vozila teži se postizanju normalnih uslova rada za osoblje vučnog vozila uz
maksimalno iskorištenje vučnog vozila.

- Koeficijent potrebe lokomotiva -

- Koeficijent potrebe lokomotiva je broj potrebnih lokomotivskih dana za vuču jednog para vozova, odnosno to je broj lokomotivskih
dana koji su sadržani u jednom punom obrtu lokomotive.
- Koeficijent potrebe vučnih vozila bez pranja:

K = T / 24
- Koeficijent potrebe vučnih vozila sa pregledom:

Kp=Tp / 24
T- puni obrt vučnog vozila 
24- sati jednog dana
Iz koeficijenta potrebe lokomotiva se vidi koliko je potrebno lokomotiva za izvršenje jednog punog obrta u toku jednog dana, ako taj
broj nije cijeli zaokružuje se na prvi veći cijeli broj.

- Rad vučnog vozila -

- On može biti produktivan i ne produktivan.

- Produktivan rad vučnog vozila je proizvod prevučenog bruta i kilometarske
razdaljine na kojoj je to bruto prevučeno.

R = Q x l [brtkm] 

- Za željeznice je ova jedinica mala pa se rad izračunava u 10ł brtkm.

Q- težina voza u tonama

l- dužina vučne relacije

-Ako vučno vozilo obavlja rad na samo jednoj vučnoj dionici i stalno prevlači isti teret onda bi se rad takvog vučnog vozila mogao
izračunati kao:

R = 2n x l x Q
n- broj vozova u oba smjera u toku (mjesec,godina...)

- Ipak najčešće su obrti nepravilni i ukupan rad vučnog vozila za neki period dobija se zbrajanjem pojedinačnih radova vučnog vozila.
- Kod zaprege ili potiskivanja odnosno kad lokomotiva radi kao pomoćna lokomotiva, ona također troši energiju i haba vlastite
djelove, i iz tog razloga se sa stanovništa održavanja koriste lokomotivski a na brutotonskim kilometri.
- Produktivni kilometri su kilometri koje lokomotiva ostvari vukući putnike ili teret.
- Vozni kilometri su kilometri koje lokomotiva pretrči kad se nalazi na čelu voza ili kao zaprežna odnosno potiskivajuća lokomotiva.
- Pomažući kilometri su kilometri zaprežnih odnosno potiskivajućih lokomotiva, kilometri ostvareni na manevri, za vrijeme ovih vožnji
lokomotiva ne radi produktivan već pomažući rad.
- Uslovni kilometri su kilometri koji se dobivaju pretvaranjem manevarskog rada u kilometražu, na način da se (1h = 10 lok.km) jedan
sat manevarskog rada računa kao 10 lokomotivskih kilometara.
- Rad vučnog vozila se bazira na redu vožnje a rad vožnje se izrađiva na osnovu tehničke brzine voza.
- Tehnička brzina voza je brzina voza po knjžici reda vožnje odnosno brzina kojom voz saobraća između dvije susjedne stanice.
- Za cjelu vučnu dionicu se računa srednja tehnička brzina.
- Komercijalna brzina voza dobija se kad se ukupna vučna dionica podjeli sa vremenom utrošenim za vožnju voza od početne do
krajnje stanice. 

- Uticaj brzine vožnje i dužine vučne relacije na produktivan rad vučnog vozila -

- Povećanjem vučne relacije povećavamo koristan rad vučnog vozila. Produktivnost će se također povećati ako zadržimo istu vučnu
dionicu a povećamo tehničku brzinu voza. Produktivnost se može povećati smanjenjem odnosno uštedom na ne produktivnim
vremenima kao i povoljnim kombinacijama svih navedenih situacija. Generalno duže vučne dionice povećavaju produktivnost vučnih
vozila.

- Kružna vožnja -

- Pri vuči vozova na kraćim relacijama kao posljedica kratkih relacija pojavljuje se mala proizvodnost vučnog vozila računata u
kilometrima dnevnog trčanja i u satima produktivnog rada.
- Na ovakvim vučnim relacijama nije pametno primjenjivati puni obrt večnog vozila kako smo to naveli u predhodnim predavanjima.
Ovaj problem se može riješiti uvođenjem kružne vožnje vučnog vozila.
-Kružnja vožnja vučnog vozila je organizovanost pri prevlačenju vozova (uglavnom na kraćim relacijama i za veći broj vozova) kada
vučno vozilo ne ulazi u matični i obrtni depo poslije svake vožnje već samo onda kad je na njemu potrebno izvršiti kontrolni pregled.
Naravno to se može ostvariti samo na način da se matična, obrtna ili samo jedna od ove dvije stanice opremi tako da je u njima
moguće izvršiti dnevni pregled vučnog vozila. Stanice također treba opremiti i postrojenjima za snadbjevanje lokomotive pogonskim
materijalom. 

- Dnevna potrošnja pogonskog materijala -

- Kao dosta efikasan način određivanja potrošnje pogonske energije koristi se metoda tzv. specifične potrošnje goriva (energije).
- Specifična potrošnja je ona količina pogonske energije koja je potrebna da se ostvari rad od 1000 brtkm, na određenoj seriji i vrsti
vučnog vozila.
- Potrošnja dizel goriva za dizel lokomotive u toku 24 h u jedinici vuče računa se po sljedećem obrascu. 
Gv = ( l 1Q1+l 2Q2 ):1000 x ´ x n [t]
Gv- dnevna potrošnja goriva u nekoj jedinici vuče 
l1,l2- vučna relacija u povratku i u dolasku 
Q1, Q2 mase vozova u odlasku i povratku
´- specifična potročnja goriva lokomotive koja vuče voz
n- broj vozova u toku jednog sata 

- Vrste posjedanja vučnih vozila –

Posjedanje vučnog vozila predstavlja uzastopno smjenjivanje vučnog osoblja koje radi na vučnom vozilu, odnosno osoblja koje
izvršava vuču lokomotive.
Posjedanje vučnih vozila može biti sa stalnim mašinskim partijama ili amerikansko tj. "divlje" posjedanje. Posjedanje sa stalnim
mašinskim partijama se primjenjivalo do četrdesetih godina prošlog stoljeća i podrazumjevalo je dodjelu oređenog vučnog vozila
jednoj, dvojnoj , trojnoj ili četvorostrukoj mačinskoj partiji na stalno rukovanje.
"Divlje" posjedanje je način posjedanja gdje turnus osoblja ne zavisi od turnusa lokomotive, odnosno lokomotiva nije dodjeljena
stalnim mašinskim partijama, već lokomotvom upravlja prva slobodna mašinska partija. Ovaj način posjedanja se trenutno
primjenjuje na većini evropskih željeznica, jer je iskorištenost lokomotive kod ovog načina posjedanja maksimalna.

Posjedanje sa stalnim mašinskim partijama kako je već rečeno može biti:

- jednostruko posjedanje, lokomotiva je na stalno rukovanje dodijeljena jednoj mašinskoj partiji. Ukupan rad lokomotive u toku
jednog mjeseca se poklapa sa radom jedne smjene mašinske partije, odnosno 182 sata. Iskorištenost lokomotive je 25%. Dobra strana
ovog načina posjedanja je kvalitetno rukovanje i održavanje lokomotive jer ima dosta vremena za održavanje.
- dvostruko posjedanje, lokomotiva je na stalno rukovanje dodijeljena dvjema mašinskim partijama. Ukupan rad lokomotive u toku
jednog mjeseca se poklapa sa radom u dvije smjene mašinskih partija, odnosno 2x182 sata. Iskorištenost lokomotive je 50%. Dobra
strana ovog načina posjedanja je kvalitetno rukovanje ( zbog privrženosti osoblja lokomotivi ) i održavanje lokomotive jer još uvijek
ima dovoljno vremena za održavanje lokomotive.
- trostruko posjedanje, lokomotivom stalno rukuju tri mašinske partije. Ukupan rad lokomotive u toku jednog mjeseca se poklapa sa
radom u tri smjene mašinskih partija, odnosno 3x182 sata. Iskorištenost lokomotive je 75%. Dobra strana ovog načina posjedanja je
kvalitetno rukovanje ( zbog privrženosti osoblja lokomotivi ) i održavanje lokomotive jer još uvijek ima dovoljno vremena za
održavanje lokomotive. Ipak ovdje može doći do lošijeg održavanja zbog nejednakog zalaganja mašinskih partija koje rukuju
lokomotivom.
- četvorostruko posjedanje, lokomotivom stalno rukuju četiri mašinske partije. Ukupan rad lokomotive u toku jednog mjeseca se
poklapa sa radom u turnusu četiri grupe mašinskih partija, odnosno 4x182 sata. Iskorištenost lokomotive je 100%. Dobra strana ovog
načina posjedanja je stoprocentna iskorištenost lokomotive a održavanje lokomotive je lošije jer nema vremena za održavanje
lokomotive. 

Posjedanje bez stalnih mašinskih partija, odnosno " divlje" posjedanje može biti:

- jednoposjed, lokomotivom upravlja jedan čovjek ( mašinovođa ). Za ovakav način posjedanja potrebno je ostvariti određene
tehničke preduvjete na lokomotivi i vučnoj dionici.
Ovaj način posjedanja bio je primjenjivan na prugama BiH do prije rata jer je opremljenost pruga i lokomotiva u to vrijeme to
dozvoljavala.
- dvoposjed, lokomotivom upravljaju dva čovjeka (mašinovođa i pomoćnik mašinovođe). 
Ovaj način posjedanja se trenutno primjenjuje na prugama BiH jer je kao posljedica ratnih razaranja trenutna opremljenost pruga na
veoma niskom nivou. 

Izraz „ mašinska partija „ ima isto značenje kao i „ mašinsko osoblje „ ili „ vučno osoblje“ ....i
to je osoblje koje rukuje lokomotivom tj. mašinovođa i pomoćnik mašinovođe.
Dužnosti mašinovođe i njegovog pomoćnika su određene Pravilnicima, Uputstvima kao i naredbama ( pismene naredbe, depeše )
odgovornih lica.