GOTIČKA ARHITEKTURA

(SKRIPTE PO KNJIZI "GOTIKA" U IZDANJU KÖNEMANN)

POČECI GOTIČKE ARHITEKTURE

Možemo se složiti da je kamen temeljac gotičke arhitekture položen 14. jula

1140. godine nekoliko kilometara severno od Pariza pri ponovnoj izradi hora
benediktinske crkve Sen Deni, pod nadzorom opata Sižea. Hor je sadržao elemente i
motive koje danas smatramo karakterističnim za gotičku arhitekturu. To je ujedno bilo
inspirisano političkim i socijalnim, kao i filozofskim razvojem koji je započet
decenijama ranije, i svoj vrhunac doživeo u životu i radu inovatora opata Sižea (1081-
1151).
Region oko Pariza koji je bio pod kontrolom monarhije, i bio poznat kao Il-d-
Frans (Ile-de-France) nije bio tako bogat romaničkom arhitekturom kao Burgundija i
Normandija, ali je nakon druge četvrtine XII veka doživeo procvat novog
arhitektonskog trenda. Opat Siže, koji je bio važan faktor u jačanju uloge kralja i
njegove moći je započeo novu fasadu na zapadnom delu crkve Sen Deni. Upotreba
rebrastih svodova, koja je svoju primenu našla još nakon 1100. godine u nekoliko
delova Evrope, kao naprimer u Severnoj Italiji, Špajeru, Duramu, Normandiji,
inspirisala je arhitekte Il-d-Fransa, koji su je odatle savladali i počeli da koriste oko
1140, na crkvi Sen Etjen (Etienne) u Boveu (Beauvais), na granici sa Normandijom.
Dakle, korišćenje rebrastih svodova je započeto pre Sen Denia, i to pokazuje da su
graditelji Il-d-Fransa bili mnogo maštovitiji i podložniji eksperimentisanju, za razliku
od graditelja u Normandiji.
Upotreba rebrastih svodova u horovima sa kompleksnim poprečnim planom
dovela je do do tada nezamislivih mogućnosti u strukturi arhitektonskog prostora.
Rani primer ovakvog graditeljstva može se videti u benediktinskoj crkvi SEN
ŽERME D FLI (Saint Germer-de-Fly) na granici između Il-d-Fransa i Normandije.
1132. godine monasi ovog manastira su uspeli da sakupe relikvije Sv. Žermara (St.
Germarus), i tako uvećaju broj hodočasnika koji su posećivali crkvu, što je navelo i
engleskog kralja Henrija I da dodeli drvenu građu za radove na crkvi. Do 1230.
godine benediktinci su sakupili dovoljno prihoda da bi podigli novu baziliku sa
galerijama koja je imala tri broda i transept, kao i hor sa ambulatorijumom i
radijalnim kapelama. Spoljašnjojst crkve ne krasi nikakva preterana dekoracija.
Spratovi, negde spojeni a negde odvojeni, imaju svoj individualni karakter. Karakter
je određen vezom između prozora i zidova i drugačijeg oblika kontrafora. Radijalne
kapele ritmično poređanim prozorima jasno opisuju motiv svakog sprata: manji
prozori se ponavljaju na galeriji, a veći na glavnom brodu. To rezultira time što
svetlost obasjava visoki oltar sa strane i odozgo. U celini, arhitektura ove crkve

Skripte SF-a nisu namenjene da se koriste umesto obavezne literature, već uz nju.
Niko ne garantuje potpunu ispravnost ovih skripti (sve podatke bi trebalo proveriti).
Niko ne garantuje pozitivan ishod na ispitu, u slučaju učenja samo iz ovih skripti. Na
našem sajtu (www.studentski-forum.org) možete naći i kompletan spisak uže i šire
literature preporučene od strane profesora.
demonstrira novostečenu slobodu u upotrebi predefinisanih formi, kao i nameru
graditelja da stvori nešto potpuno novo.
Pored ovih crkava koje se nalaze severno od Pariza, arhitektura glavnog grada
je takođe odgovorila na ove nove ideje. Ovo vidimo na primeru bitne Klinijevske
crkve, SEN MARTEN DE ŠAMP (St. Martin-des-Champs) koju je započeo prior
Hugo 1130-1142. Na prvi pogled, osnovu ove crkve je teško rastumačiti zbog
odsustva simetrije. Vidi se pokušaj kombinacije dve različite forme; hora sa
dijagonalno postavljenim kapelama, čija apsida raste po dužini, i hora sa
ambulatorijumom. Ova crkva sadrži polukružnu apsidu okruženu ambulatorijumom sa
dodatkom kapela. Ove kapele nisu postavljene oko jedne centralne ose kao obično,
već se ređaju paralelno jedna do druge. Ovaj šablon koji je započet na južnoj strani,
trebalo je da se pojavi i na severnoj, ali tamo su podignute radijalne kapele i uništena
je simetrija. Hor je projektovan tako da bude podužan, a ne centralni. Ovde je
neiskorišćena tehnička mogućnost zasvođavanja jer su prozori niski i smešteni ispod
velike mreže lukova.
Manastirska crkva SEN PJER D MONMARTR (St. Pierre-de-Montmartre) u
Parizu, najverovatnije obnovljena posle 1133. godine demonstrira upotrebu stubaca
koji preuzimaju na sebe svu težinu svodova i tankih skeletnih zidova, koji su bili
moderni u to vreme. Crkva je značajnija politički nego arhitektonski; ona je mesto
martirijuma, tj. mesto stradanja Sv. Dionizija (St. Denis). Adelaida, žena Luja VI je
sahranjena ovde, i time je ispoštovana tradicija, jer su francuski kraljevi sahranjivani u
Sen Deniju. Dionizije je bio patron francuske kraljevske porodice.

***

U XII veku, francuski kraljevi su imali znatno manju moć od drugih

francuskih plemića koji su okruživali njihove teritorije. Ipak su imali ogromne
ambicije i videli su sebe kao vladare cele Francuske, a svoje pravo su zasnivali na
njihovom nasleđu kraljevskog autoriteta Karla Velikog koji je bio Francuski kralj,
krunisan u Sen Deniju 754. godine. Njegov unuk, kralj Karlo Ćelavi je tamo
sahranjen. Koliko je bilo važno održati karolinšku tradiciju jasno je pokazao opat
Siže, renovirajući SEN DENI (Saint-Denis). Ne samo da su tu sahranjivani Francuski
i kraljevi Merovinga, već je takođe postojala grobnica sveca patrona Francuske – Sv.
Dionizija.
Tokom srednjeg veka, prvi biskup Pariza je zamenjen sa Dionizijem
Areopagitom, sledbenikom apostola Pavla, kome su atribuirani veoma važni spisi
pseudo-Dionizija (500. godina, Sirija). Ti spisi su navodno predstavljali kralja kao
božanskog izaslanika na zemlji, tako da je ponovno obnavljanje kraljevske moći bio
božiji plan za spasenje u kojem su kraljevi Francuske imali bitnu ulogu. Koliko je to
zaista bilo bitno nam govori činjenica da je kralj Luj VII lično preneo mošti Sv.
Dionizija iz stare kripte u novi gornji hor. Dakle, crkva Sen Deni je igrala važnu i
kompleksnu ulogu nacionalnoj politici Francuske monarhije. Arhitektura crkve je
nosila izraz dve ideologije, da bi se zadžala moć monarhije u XII veku.
1. Prvo je trebalo održati antičku tradiciju da bi francuski monarsi proglasili
sebe direktnim naslednikom legitimne kraljevske kuće.
2. Uvedene su nove ideje kojima bi monarhija podigla svoj ugled.

-2-
 Siže nije obnovio celu crkvu odjednom. Počeo je sa obnovom vestverka. Dosta
je stradala u XVIII i XIX veku, a severna kula je morala da se sruši nakon što je
neuspešno restaurirana. Osnova ima dužinu od 2, a širinu od 3 traveja. Tri nova
portala omogućavaju lakši ulaz u staru crkvu. Na gornjem spratu nalazi se nekoliko
kapela. Crkva odaje utisak trijumfalnog luka ili zamka – radi se o simboličnoj
arhitekturi. Ona simboliše moć opata i nove, ojačane monarhije. Na fasadi se stalno
ponavlja motiv broja 3, što čini ovaj portal, tj. vestverk, ulazom u Nebeski Jerusalim.
On je takođe i kopija karolinškog vestverka. Pre završetka radova na vestverku, opat
Siže je započeo radove i na obnovi hora crkve 1140-1144. Nova kripta i
ambulatorijum u kojem se nalazi stara kripta i dalje odaju oblike romanike. Novi hor
iznad njih je počeo da se ruši 1231. i morao je biti zamenjen. Teško da ima uopšte
zidne površine u ambulatorijumu gde tanani stubovi nose težinu svodova. Površina
koju pokrivaju prozori je veća i natapa prostor svetlošću. Umesto ranijeg
jednostavnog ambulatorijuma sada postoji dvostruki ambulatorijum u kojem su oba
broda razdvojena elegantnim monolitnim stubovima koji podržavaju rebraste svodove
ali kao da nemaju težinu. Svodovi drugog ambulatorijuma su integrisani u svodove
kapela tako da je dobijen jedinstven prostor. Siže i njegov nepoznati arhitekta želeli su
da stvore svetilište koje će se obraćati jasno i glasno jednostavnom, neobrazovanom
posetiocu, kao i opatu.
Opat Siže je tražio da se za izradu hora donesu antički stubovi iz Rima; hor
koji se spaja na stari naos koji je prema tradiciji posvećen Hristu dozvoljava nam da
odredimo početak gotičke arhitekture, stila poznatog kao novi i neklasični, u novom
svetlu, kao pokušaj da se zadrži tradicija. Dakle, stari naos zajedno sa fasadom i
novim horom je po rečima opata spojen u jednu veću jedinstvenu celinu. Izgleda da je
opatija Sen Deni tako bitna za francuske kraljeve i pod uticajem energičnog i
inteligentnog opata Sižea bila mesto gde su stvoreni svi uslovi za razvoj stila gotičke
arhitekture.

***

Oko 1150. nakon hora iz Sen Denija, mala katedrala SENLI (Senlis) je
započeta severno od Pariza. Stil pokazuje uticaj Sen Denija. Enterijer nosi odlike
kasne gotike ali još uvek poseduje originalni ambulatorijum i hor sa monolitnim
stubovima i radijalne kapele. Na osnovi se uočava stil Sen Denija iako kapele nisu
spojene sa svodovima ambulatorijuma. Fasada je kopija zapadne fasade Sen Denija.
Ima dužinu od 2 traveja. Iako je cela crkva izgrađena odjednom, ona imitira gradnju
Sen Denija gde je vestverk dodat uz stari naos.
U ovo vreme benediktinci iz opatije SEN ŽERMEN DE PRE (St. Germain-
des-Pres) u Parizu su obnovili svoju crkvu. Dodat je novi skulptoralni portal, potpuno
je izgrađen novi hor sa radijalnim kapelama kao u Sen Deniju. Osvećen je 1163.
godine. Horu, za razliku od glavnog broda koji ima 2 sprata, je dodat treći sprat tj.
triforijum. Prozori klerestorija su produženi u cilju boljeg osvetljenja crkve. Ima
najstarije kontrafore.
Opatijska crkva SEN REMI (St. Remy) u Remsu u kojoj se čuva ulje koje su
doneli anđeli i kojim su miropomazani freancuski kraljevi koji su se tu krunisali (misli
se na gradsku katedralu) je obnovljena 1160. Podignuta je nova zapadna fasada.
Podignut je novi hor. Kao u Sen Žermen d Preu, red moćnih stubaca okružuje

-3-
unutrašnji hor. Spojeni su lukom na malim stubovima, pa hor izgleda kao klaustar.
Veza između ambulatorijuma i radijalnih kapela je originalna. Kapele su izbačene
spolja u obliku kruga i jedva da dodiruju ambulatorijum.
Hor crkve NOTR DAM EN VO (Notre-Dame-en-Vaux) pokazuje veliku
sličnost sa Sen Remijem, kako u elevaciji hora, tako i u uređenju radijalnih kapela.
Ovo obeležava kraj razvitka heterogenih ranogotičkih crkava.

GOTIKA U FRANCUSKOJ

Tokom XII veka KATEDRALA U SANSU (Sens), jugoistočno od Pariza,

bila je sedište nadbiskupa koji je bio galski primat i kome je bio podređen i biskup
Pariza. Sagrađena u isto vreme kad i Sen Deni, ona je bila jednostavnija i bez
transepta, sa jednom kapelom na vrhu ambulatorijuma. Glavni brod ima tri sprata.
Zidovi su veoma tanki. Kapiteli dvostrukih stubaca odvajaju velike traveje. Oni zalaze
u glavni brod kao da ne nose veliku težinu.
Hor stare KATEDRALE U NOJONU (Noyon) obnovljen je nakon požara
1131. godine. Ima 4 sprata. Vitki stubovi okružuju apsidu kao u Sanliju i Sen Deniju.
Lukovi arkada kao da su isklesani u zidovima. Galerije na spratu su bogatije
profilisane. Prstenovi na stupcima, stubovima i polustubovima imaju bitnu
dekorativnu ulogu.
Arhitekta KATEDRALE U LAONU (Laon) po mnogo čemu je kopirao
katedralu Nojonu. Započeta je 1160. i veći deo je završen do 1200. Bila je važan
hodočasnički centar. U osnovi je bazilika sa galerijama, ambulatorijumima i dugim
transeptom. Zapadna fasada je flankirana sa dve kule, a takve kule je trebalo da stoje i
uz fasadu transepta. Glavni brod ima 4 sprata. Stubići koji kreću od kapitela stubaca
odgovaraju profilu rebara šestodelnih svodova. Iz nepoznatih razloga hor je produžen
i ima skoro istu dužinu kao glavni brod. Dobio je veliku rozetu koja odgovara rozeti
na zapadnoj fasadi. Zapadna fasada je sagrađena krajem XII veka i ona je
najreprezentativniji primer gotičke arhitekture. Integrisana je u samu crkvu i po prvi
put je sastavni deo crkve, a ne odvojen blok. Portali odaju utisak trijumfalnog luka,
povučeni su unutar fasade, a iznad centralnog portala dominira velika rozeta. Kule se
logično nastavljaju i izgledaju kao sastavni deo fasade, a ne kao u Sen Deniju gde
izgledaju kao da su dodate. Arhitekta je ovaj utisak omogućio tako što je vešto sakrio
zapadne kontrafore i teško je primetiti kako počinju između i pored portala i
nastavljaju se između prozora. U katedrali u Sanliju kontrafori su dominantne na
fasadi.
KATEDRALA U SUASONU (Soissons) je dobila četvorospratni južni
transept ubrzo nakon 1177. I prizemlje i galerije imaju po tri luka između glavnih
stubaca. Uvećanjem lukova triforijuma i povećanjem broja prozora u klerestorijumu
znatno je smanjena zidna površina. Oko 1200. godine, u katedrali je sagrađen novi hor
i glavni brod. Ima trospratnu elevaciju. Uprkos tome, katedrala je viša od Laona i od
svog južnog transepta koji ima četiri sprata. Po prvi put u gotičkoj arhitekturi, arkade
prizemnog sprata i klerestorija (prozorskog sprata) su iste visine.

-4-
 Građevina koju možemo nazvati prototipom gotičke katedrale je
KATEDRALA NOTR DAM (Notre-Dame) u Parizu, započeta 1163. Kamen
temeljac položio je Papa Aleksandar III. U osnovi je petobrodna bazilika sa
galerijama kao Klini. Dvostruki bočni brodovi prelaze u dvostruki ambulatorijum u
apsidi. Glavni brod ima šestodelne svodove. Iznad stubaca se protežu stubići koji se
spajaju sa odgovarajućim profilom rebara šestodelnog svoda. Veliki šestodelni
svodovi su korspondirali sa velikim zidnim površinama ispod njih, odnosno zidnim
površinama iznad. Galerija je bila mnogo veća i bila je probijena samo rozeta
skromnih razmera. Katedrala je bila suviše mračna pa su u XIII veku povećani
prozori. Galerije koje imaju tri lučna otvora sa strane se završavaju ravnim pilastrima
u glavnom brodu, a u horu se završavaju stubićima. To je kasnije prepravka. Zapadna
fasada je rađena oko 1200. godine. Pošto kule počivaju iznad dvostrukih bočnih
brodova, one su šire od onih u Laonu. Zato su i stabilnije pa su i kontrafore manje
uočljive. One su gotovo utopljene u prvi sprat koji je izbačen spolja, tako da portali
izgledaju dosta uvučeno za razliku od Laona. Odaje utisak kao da gledamo u
trijumfalni luk sa kraljevskom galerijom – redom statua francuskih kraljeva koje
demonstriraju moć i autoritet monarhije.
ŠARTR (Chartres), najbitniji Marijanski centar u Francuskoj, izgubio je staru
katedralu u požaru 1194. godine. Požar je viđen kao katastrofa jer se mislilo da su
dragocene relikvije Bogorodice izgubljene zajedno sa crkvom. Kada su relikvije
nađene, raspoloženje se promenilo i požar je protumačen kao želja Bogorodice za
većim i lepšim hramom. Enterijer katedrale u Šartru sličan je Suasonu. Izražen je rast
u visinu, arkade i klerestorijum koji su odvojeni triforijumom su iste visine. Uprkos
tim sličnostima, ove dve katedrale se ipak dosta razlikuju; glavni stupci glavnog broda
su više nego duplo deblji u Šartru nego u Suasonu, a dodata su im još četiri stubića.
Šartr je malo viši od Suasona; graditelji Suasona su u želji da naprave visoku
katedralu konstruisali tanke stupce, dok su u Šartru oni deblji i jači. Katedrala deluje
teško i veoma moćno, ali ne i grubo. Stupci su oktogonalnog i okruglog oblika.
Oktogonalni stupci imaju dodatne okrugle stubiće, a okrugli oktogonalne. Spolja,
Šartr ima izgled monumentalne arhitekture. Velike kontrafore na prvom mestu
obezbeđuju stabilnost i preuzimaju težinu svodova građevine, a na drugom odaju
utisak snage. Kao Notr Dam u Parizu, ima dvostruki ambulatorijum.
Katedrala u kojoj su krunisani Francuski kraljevi i u kojoj su osvećeni od
strane nadbiskupa bila je KATEDRALA NOTR DAM u Remsu (Reims). Nadbiskup
Remsa je ustoličavao Francuske kraljeve. Kada je izgorela stara katedrala 1210.
godine, nova se morala izgraditi u rekordnom roku. Kralj Filip-Avgust je bio u kasnim
40-tim (ljudi su tada živeli oko 50 godina), i morao se odrediti novi kralj. Dva sledeća
krunisanja su se odigrala u sred gradilišta. Građenje je započeto od istočnog dela.
Natpisi razrušenog lavirinta poda čuvaju imena graditelja. Plan pripada Žanu iz
Orbea, koji je izveo veliki deo hora i transepta koji se završio Žan de Lu Goše iz
Remsa i Bernar iz Suasona rade na brodu crkve. Poslednji je graditelj velike rozete.
Plan je blizak Šartru, ali je usklađeniji. Zapadni trobrodni deo vodi ka trobrodnom
transeptu koji se slobodno uliva u široki hor, završen vencem od 5 kapela. Glavni
brod ima trospratnu podelu. Između lukova donjeg sprata i klerestorija je triforijum –
uzan hodnik otvoren sa četiri lučna otvora prema srednjem brodu. Stupci su kružnoj
oblika sa četiri dodata stubića. Imaju bogato dekorisane kapitele. Zapadna fasada po
bogatstvu skulpture nadmašuje ostaje katedrale. Zid postoji samo na nekim mestima, a

-5-
na ostalim je pretvoren u otvore i skulpturalno dekorisan. Kvadratne kule su prorezane
otvorima. Odnos između širine i visine fasade je približno 1:1, kao kod katedrale u
Parizu, ali izgleda izduženija jer se sužava ka vrhu. Timpanoni portala zbog boljeg
osvetljenja imaju rozete umesto skulpturalne dekoracije.
Požar u staroj KATEDRALI U AMIENU (Amiens) omogućio je izgradnju
nove građevine 1220. pod biskupom Evrarom de Fujojom (Evrard de Fouilloy). Rober
de Luzarš (Robert de Luzarches) je bio prvi i glavni arhitekta, a imao je i dvojicu
pomoćnika (Thomas de Cormont i njegov sin Renaud). To je trobrodna bazilika sa
širokim transeptom i razvijenim horskim delom okruženim vencem od 7 kapela.
Sedma je najisturenija. Transept je trobrodan. Ovo je najveća katedrala u Francuskoj.
Ključni faktor za to je bilo izbegavanje velikih blokova u gradnji, a ogromni stupci
glavnog broda Remsa i Šartra zamenjeni su užim, cilindričnim stubovima kao u
Suasonu u kombinaciji sa četiri dodata stubića. U horskom delu na spratu triforijuma
nema zida, pa je ovaj sprat, koji je inače mračan, u ovom delu osvetljen. Luk prvog
sprata i klerestorij nisu iste visine, već visina luka odgovara zbiru visina klerestorija i
triforija. Zapadnu fasadu katedrale u srednjem veku su zaklanjale kuće, pa nije bila
potpuno vidljiva i nije imala monumentalnost Laona ili Šartra. Kule su različite
visine. Rozeta je podignuta u najvišu zonu – odgovara zoni svodova. Pojas dvojnih
prozora i galerija kraljeva odgovaraju zoni triforija.
KATEDRALA U BURŽU (Bourges) nema transept. Petobrodna je bazilika,
kao Notr Dam i Klini. Dvojni bočni brodovi prelaze u dvojni ambulatorijum. Lukovi
prvog sprata su izuzetno velike visine. Stupci se ne završavaju kod kapitela, već se
nastavljaju do svodova – segment polukruga izbija iz zida. Ovo odaje utisak
gigantskih stubova koji nose svodove, a ceo utisak se pojačava dodatnim vitkim
stubićima između kojih se vidi glavni stub. Katedrala je svojom visinom inspirisala
graditelje drugih crkava.
To je slučaj i sa KATEDRALOM U BOVEU (Beauvais). Započeta je 1226.
godine. Enterijer ima trospratnu podelu – arkade, triforij i klerestorij. Da bi se
učvrstili svodovi na velikoj visini, sagrađene su arkbutani (kontrafori) u dva reda na
dva sprata. Imala je veličanstven hor koji je imao rekordnu visinu od preko 48 metara,
ali se nakon 12 godina (1248.) srušio. Razlozi nisu jasni. Možda je bilo greške u
konstrukciji, a zgrada se i dan danas nije u potpunosti slegla. Tokom restauracije
1284. broj stubaca je dupliran, pa su uži traveji doprineli da enterijer katedrale izgleda
još viši. Takođe se i monumentalna kula nad ukrsnicom nakon izgradnje srušila, a do
danas nije obnovljena.
OPATIJSKA CRKVA CISTERCITSKOG MANASTIRA PONTINJI
(Pontigny) je dobila novi, veći hor da bi primila veći broj monaha u toku dnevnih
misa. Datum podizanja hora je nepoznat, ali se po stilu svrstava u poslednju četvrtinu
XII veka. Odaje utisak neobičnog luksuza za red cistercita jer ima veliki broj kapela –
7.
U otprilike isto vreme, novi hor dobija CRKVA U VEZLEJU (Vezelay) koja
je bila bitan hodočasnički centar, jer je posedovala relikvije Sv. Marije Magdalene.
Hor korespondira sa starijim romaničkim naosom kao horovi Sen Denija i Sen
Remija. Ima trospratnu elevaciju. Dupli uzani stubići stoje na mestu na kom u horu
obično stoje najjači stupci na prelazu poligona u ravan zid.

-6-
 Restauracija hora CRKVE U OKSERU (Auxerre) započeta je 1215. godine.
Oponaša Šartr i njegovu trospratnu elevaciju, ali je manja. Stupci u Okseru su u
poređenju sa Suasonom i Šartrom mnogo tanji.
Fasada CRKVE NOTR DAM u Dižonu (Dijon) je jedinstvena u Francuskoj
gotici. Arkade se ponavljaju jedna iznad druge. Zid fasade se nazire ispod kraljevskih
galerija sa impresivnim redovima skulpture.

Gotika u Normandiji

Gotičkoj arhitekturi u Normandiji nije posvećena tolika pažnja kao u Il-d-

Fransu i Burgundiji, jer je već za vreme razvitka gotike u Francuskoj ova oblast
pripala engleskom kralju do 1204. godine. Krajem XII veka crkva SENT ETJEN (St.
Etienne) u Kanu (Caen) je dobila novi hor. Tu je sahranjen Vilijem Osvajač. Graditelj
je Gilelmus. Ima trospratnu podelu. Mur epais – debeli romanički zid je zadržan, pa
su stupci i lukovi mnogo jači nego u Il-d-Fransu, i ukrašeni sa mnoštvom stubića.
Mur epais je tipičan za Normandiju. Prednost ovih debelih zidova je što se mogu
podizati u nekoliko slojeva. Tako rozete izgledaju kao da gledaju u srž zida, a prozori
klerestorija imaju stepenaste arkade. Stupci su sačinjeni od dva stuba, od kojih jedan
nosi spoljašnji sloj glavnog zida naosa, a drugi unutrašnji. To je dupli normanski stub.
Ovi motivi se pojavljuju i u horu KATEDRALE U KUTANSU (Coutances)
započetu 1220. godine. Bočni brodovi prelaze u dvostruke ambulatorijume, a kapele
dele isti svod sa drugim ambulatorijumom kao u Sen Deniju, Kanu ili Šartru.
Trospratna podela naosa je zadržana u unutrašnjem brodu hora, dok je spoljašnji imao
samo arkuse i klerestorijume.
Nakon osvajanja Normandije od strane francuskog kralja Filipa Augusta,
MON SEN-MIŠEL (Mont St. Michelle) se više nije nalazio u anglo-normanskom
kraljevstvu, već na francuskoj granici sa engleskom. Zgrada je dobila izgled tvrđave.
Vrhunsko delo u reizgradnji je klaustar crkve 1210-28.
Kada je požar poharao stari grad i katedralu 1200. godine, započeta je
izgradnja nove KATEDRALE U RUANU (Rouen). Naos je završen pre 1237.
godine po planu Žana d'Andelija (Jean D'Andeli), a hor po planu arhitekte Angerana
(Enguerran). Glavni brod daje iluziju četvorobrodne podele. Snažni oslonci srednjeg
broda nose dvospratnu arkadu. U horu crkve je trospratna podela na arkade, triforijum
i klerestorijum.
Hor KATEDRALE U LE MANU (Le Mans) je započet 1254. godine na
mestu starog gradskog zida koji je srušen radi izgradnje većeg hora. Uzor je hor
katedrale u Buržu čiji brodovi rastu u visinu od spoljašnjosti ka centru, ali umesto
malih kapela u Buržu, ima duboke kapele koje se spajaju na spoljni ambulatorijum
hora.

Zrakasta (Rayonnant) gotika

Gotička arhitektura posle 1220. godine u Francuskoj nazvana je zrakastom

zbog prodora sunčevih zraka kroz velike rozete tog perioda. Možda nije slučajnost što
opet među prvim građevinama novog stila stoji opatijska CRKVA SEN DENI, koja
je pod opatom Sižeom odigrala bitnu ulogu u nastajanju gotike. 1231. godine, opat
Klement započinje rekonstrukciju. Nepoznati arhitekta je ojačao seriju horskih

-7-
unutrašnjih stubaca koje je modifikovao, pri tome poštujući stariji deo građevine i
usađujući nove stupce između starih. Ojačani stubovi su omogućili rast prozora u
naosu u visinu, i njihov vrh je skoro na istoj visini kao vrh svodova. U stvari, velika
rozeta transepta postavlja standard veličine za sprat klerestorija u celoj crkvi, jer ona
potpuno popunjava prostor između triforijuma i vrha svoda. Nije slučajno to što je
ovaj transept odabran za mesto sahranjivanja kraljeva.
Stil Sen Denija je evidentan u horu katedrale u Troju (Troyes), i kraljevskoj
kapeli Sen Žermen an Laj (St. Germain-en-Laye), čiji je ktitor bio sveti kralj Luj IX.
Njegova najznačajnija crkvena građevina je SEN ŠAPEL (Ste Chapelle) u Parizu.
Osvećena je 1248. godine. Izdiže se iz sredine kraljevske palate kao svetilište koje je
trebalo da primi Hristovu krunu od trnovog venca. Ova relikvija je doneta u Pariz
1239. godine u velikoj procesiji koja je trebalo da uveća svetovnu moć francuskih
kraljeva. Kralj je tokom ceremonije stajao kao Hrist među apostolima. Sen Šapel se
sastoji iz dva nivoa. Svod donje kapele, koji nosi pod gornje je podržan tankim
stubovima koji stoje udaljeno od zida. Donja kapela je predviđena za poslugu. Gornja
kapela je znatno viša, i predviđena je za kraljevsku porodicu, a ulazom je direktno
povezana sa dvorom. Arkade su ispunjene visokim, uskim, parnim prozorima sa
šestostranom rozetom na vrhu. Dekoracija je polihromna, a svodovi su ukrašeni
zvezdanim nebom.
1250. godine, dve fasade transepta crkve NOTR DAM u Parizu su završene.
Ime arhitekte Žana iz Meija koji je konstruisao stariju, severnu fasadu i postavio
kamen temeljac za južnu se zna preko natpisa njegovog naslednika Pjera iz Monreala
koji je on stavio na kasniju fasadu. Izgled oponaša severnu fasadu, ali je rad na rozeti
mnogo detaljniji i raskošniji, pa ne čudi što na grobu njenog tvorca Pjera iz Monreala
piše Doktor Kamenorezac.

Kasna gotika u Francuskoj

Činjenica je da je nakon reizgradnje crkve u Sen Deniju 1231. crkvena

arhitektura dostigla takav nivo kompozicionog savršenstva da bi se teško mogla
nadmašiti. Kada je 1287. godine KATEDRALA SEN KRUA (Ste Croix) u Orleanu
(Orleans) započeta, probala je da nadmaši dela klasične visoke gotike. Petobrodna, sa
horom sa šest traveja i apsidom sa 9 radijalnih kapela – rekordnim brojem. Sačuvane
su samo kapele, delovi zidova hora i brodova nakon stradanja 1568. godine.
HOR CRKVE NOTR DAM u Evreu (Evreux) oponaša zrakasti stil Sen
Denija. Triforijum je (karakteristično za kasnu gotiku) dostigao visinu skoro polovine
klerestorija.
SEN UAN (St. Ouen) u Ruanu ima gigantske razmere episkopskih crkava
visoke gotike. Ponovna izgradnja je započeta 1318. ali je Stogodišnji rat znatno
usporio. Hor ima 3 kapele, a srednja ima travej više.
Između 1281. i 1330. godine, obnavljaju se FASADE TRANSEPTA
RUANSKE KATEDRALE. Južni je sigurno mlađi, jer se u dokumentima naziva
novi portal. Izgrađeni su imitirajući fasade transepta Notr Dam u Parizu.
U isto vreme se gradi ZAPADNA FASADA LIONSKE KATEDRALE.
Između 1308. i 1332. su završeni portali i slepi triforijum iznad. Kontrafore prelaze u
pilastre, a ne stupce.

-8-
 1260. počinje izgradnja nove KATEDRALE U BORDOU, sa horom po
uzoru na katedralu u Remsu. Fasada transepta je bazirana na klasičnim severnjačkim
francuskim modelima.
U Albi je bio centar jeretičkog pokreta Katara koji je u XII veku zahvatio
južnu Francusku. Početkom XIII veka, ovaj pokret je uništen u Albižanskom
krstaškom ratu, a u znak sećanja na pobedu, podignuta je KATEDRALA U ALBI. U
osnovi je izduženi pravougaonik sa pet kapela hora. Jednobrodna je, sa kontraforama
isturenim ka unutra, a između njih su kapele. Kontrafore spolja formiraju cilindre, pa
izgleda kao zamak. Htelo se da podseća na tvrđavu koja simboliše moć crkve u borbi
protiv Katara.
Red koji je imao glavnu ulogu u suzbijanju sekti i praznoverja bio je
Dominikanski. Red je osnovan 1215. godine u Tuluzu. JAKOBINSKA CRKVA U
TULUZU je matična crkva ovog reda. Započeta je 1230. godine. Javlja se motiv
palmovog drveta, koji stvara moćan utisak u apsidi (stub sa zvezdastim svodom).
Nakon Stogodišnjeg rata, francuska kasna gotika je bila pod uticajem
podizanja velikih gradskih crkava koje su morale da prime uvećanu gradsku
populaciju. KATEDRALA U NANTU je obnovljena, a radovi su započeti 1434.
godine. Kada je rad prekinut, radovi su bili već završeni na zapadnoj fasadi i naosu,
ali svodovi nisu. Završena je tek u XIX veku.
Najznačajnija je pariska crkva SEN ETJEN DI MON (St. Etienne-du-Mont),
tj. naos sagrađen između 1580. i 1626. godine. Prelomljene arkade se usecaju u telo
stubaca. Jedinstvena horska pregrada se prvi put spominje 1541. godine. U duhu je
Tridentske reforme liturgije, jer dozvoljava jasan pogled ka horu crkve za one koji
prisustvuju misi. Genijalna ideja je spiralno stepenište koje vodi do galerije.
U kasnoj gotici završeni su radovi na mnogim fasadama crkava koji su
odlagani zbog Stogodišnjeg rata: katedrale u Turu, Evreu, Sansu, Ruanu...

GOTIKA U ENGLESKOJ

Engleska je bila jedna od prvih država koja je prihvatila gotičku arhitekturu

Francuske u prvoj polovini XII veka. Engleska arhitektura je često bila pod uticajem
Cistercita i zato se engleske crkve često završavaju apsidom sa ravnim začeljem.
Engleskoj ranoj gotici (1170-1240.) pripada katedrala u Kenterberiju, koju je
započeo izvesni francuski arhitekta. Dekorativni period (1240-1330.) obeležava
restauracija Vestminsterske opatije po uzoru na Rems. Perpendikularni period
(1330-1530.) je poslednji i najduži period engleske gotike.
Cisterciti su odigrali bitnu ulogu u adaptaciji Francuske ideje. Primer je crkva
Roš (Roche) koja prati šablon severne Francuske. Veliku ulogu su odigrali nadbiskupi
ktitori koji su imali dosta kontakta sa kontinentom, pa su na svoje crkve preneli
arhitekturu Laona i drugih katedrala.
Nadbiskup Tomas Beket je ubijen od strane ljudi kralja Henrija II u sred
njegove KATEDRALE U KENTERBERIJU (Canterbury). On postaje kanonizovan
od strane pape, a katedrala postaje centar hodočašća. Godinu dana kasnije, crkva je
izgorela (možda ne slučajno). Ponovna izgradnja hora bila je najznačajniji graditeljski
poduhvat u Engleskoj posle mnogo vremena. Arhitekta je Vilijem iz Sansa. Katedrala

-9-
je istih dimenzija kao i stara, a hor je proširen ka istoku. Tako je nastao prvi gotički
hor u Engleskoj. Stupci su uži, duži i imaju stubiće od crnog mermera po normanskoj
tradiciji. Galerije imaju otvore od po dva luka. Nema triforijuma zbog male visine.
Svodovi su šestodelni. 1178. Vilijem je pao sa skele i otišao nazad u Francusku, a rad
je nastavio drugi graditelj iz Engleske. On je izgradio kapelu Sv. Trojice, koja ide iza
oltara u polukružnu apsidu sa ambulatorijumom i čini koronu – skoro kružnu
aksijalnu kapelu. U njoj se služi služba Sv. Tomasu Beketu. Vitraži u velikim
prozorima prikazuju njegov ciklus. Ovaj hor je inspirisao graditelje mnogih kasnijih
horova engleske gotike.
Novi naos, rađen u perpendikularnom stilu od 1375. do 1405. je verovatno
sagradio arhitekta Henri Jovel (Yevele). Arkade su veoma visoke, a stupci uski. U
centru svodova, rebra formiraju zvezdasti oblik.
KATEDRALA U SALZBERIJU (Salisbury) je započeta 1220. godine, iste
godine kad i katedrala u Amienu, a završena je ubrzo posle nje, 1266. Ovo su ipak
potpuno različite katedrale. Prvo, osnova crkve se u potpunosti sastoji od
pravougaonika, a veliki transept deli zgradu na pola. Iznad ukrsnice je podignuta kula.
Istočna polovina je presečena drugim, manjim transeptom. Katedrala ima pravougaoni
ambulatorijum. Ogroman broj horova u engleskoj gotici je pravougaon, za razliku od
Francuske gde je to veoma retko. Današnja katedrala je pretrpela određene promene u
odnosu na prvobitnu. Kontrafore su sakrivene ispod krovova bočnih brodova – tipično
englesko rešenje. Purbek (Purbeck) mermer se koristi za dekoraciju i inače je
veoma popularan u XII veku. Stupci su različitih oblika od traveja do traveja i imaju
dodate stubiće. Nose velike lukove koji su bogato profilisani. Zid je u normanskoj
tradiciji, raščlanjen na uske dekorativne lukove.
KATEDRALA U LINKOLNU (Lincoln) je nakon zemljotresa 1192. ponovo
izgrađena. Ima dva transepta i ambulatorijume sa odvojenom aksijalnom kapelom;
elevacija je trospratna, a svodovi su šestodelni. Prvo je sagrađen hor i dobio je ime po
svom ktitoru, biskupu Hugu iz Avalona. Graditelj je Džefri (ne zna mu se poreklo).
Dve inovacije su uvedene u horu ove crkve. Prvo, dvoslojne slepe arkade u bočnim
brodovima i drugo, ludi svodovi visokog hora. U glavnom brodu su stubići od purbek
mermera. U naosu se uočava i karakteristični zvezdasti svod, prvi u Evropi. Uticaj
Linkolna vidi se i na severu zemlje. Između 1256. i 1280. hor katedrale je proširen ka
istoku. Naziva se Anđeoski hor, i predstavlja relikvijar u kome se čuva glava Sv.
Huga. Naziv je dobio po reljefnoj dekoraciji na galeriji gde su prikazani anđeli koji
sviraju i pevaju.
Severni transept KATEDRALE U JORKU (York) izgrađen je od 1234-1251.
Iznad zidnih arkada, pet pojedinačnih visokih i uskih prozora proteže se skoro celom
visinom zida. To su čuvenih pet sestara. Francuski karakter arhitekture se posebno
pokazuje u naosu, jer je njen ktitor nadbiskup Žan le Romejn koji je predavao
teologiju na univerzitetu u Parizu. Sagrađen je 1291. godine. Ima visoke arkade,
triforijum i klerestorijum.
Arhitektura zapadne Engleske dostigla je visok nivo KATEDRALOM U
VELSU (Wells), započetom 1180. godine. Stupci u glavnom brodu su potpuno
prekriveni tankim stubićima, koji se u svežnjevima od po tri spajaju sa odgovarajućim
profilom stepenaste arkade. Drugi sprat je mnogo skromniji od primera u engleskoj
gotici i podseća na francuski triforijum. Engleska gotika je takođe imala svoj put u
konstrukciji zapadnih fasada. Portali zauzimaju niže zone fasada i nisu ukrašeni

- 10 -
skulpturom. Glavni ulaz u englesku crkvu je na severnoj strani još od anglosaksonskih
vremena, i bogato ukrašeni trem obeležava ulaz. Najlepša zapadna fasada je fasada
katedrale u Velsu – bočne kule i kontrafore dele je vertikalno, a nekoliko redova
slepih arkada horizontalno. Statue su rasprostranjene po celoj fasadi – figure svetaca,
a iznad njih je Hristos kao sudija na strašnom sudu.
1290. godine podignuta je oktogonalna ZGRADA FILIJALE katedrale u
Velsu, i jedna je od najlepših u Engleskoj. Završena je pre 1307. Njena osnovna forma
je bogato dekorisani svod. Centralni stub iz koga se širi veliki broj rebara, nalik
palminom drvetu, nosi široku površinu svoda.
Svod na kraju novog hora u Velsu je takođe vredan pažnje. Počinje od dna
ranogotičkog hora sa KAPELOM GOSPE (Lady Chapell). Tomas od Vitneja koji je
radio u Ekseteru radio je ovde od 1323. Kapela je završena 1326. Ima izduženi
oktogonalni oblik. Svod je zvezdastog oblika. Sam hor je renoviran od 1333. godine
od strane Vilijema Džoja, glavnog arhitekte. Srednja zona je neka vrsta triforijuma i u
arkadama sadrži statue. U svodovima granice između traveja skoro da nestaju i preko
cele površine svodova šire se heksagoni i zvezde.
VESTMINSTERSKA OPATIJA U LONDONU (Westminster, London)
ima posebno mesto u srednjovekovnoj arhitekturi Engleske. Započeta je 1245. a ktitor
je bio kralj Henri III. Kralj Edvard, koji je vladao od 1042-1066 sahranjen je u
starijoj, romaničkoj crkvi. On je kanonizovan i njegov kult je postao popularan za
vreme Henrija III. Zato je izgradnja nove crkve imala politički karakter vezan za
jačanje engleske krune. Graditelj je Henri iz Remsa. U svakom slučaju, on je sagradio
građevinu koja ima francuski poligonalni hor, ambulatorijum sa radijalnim kapelama i
trobrodni transept. Glavni brod ima trospratnu elevaciju: arkade, galerija i
klerestorijum u francuskom maniru. Najupečatljivija je visina hora od 32 metra, što je
tada bio najviši hor u Engleskoj. Vidi se uticaj Remsa i Sen Šapel u Parizu po izgledu
prozora i dekoracije. Jedna je od najlepše ukrašenih građevina srednjeg veka. Ona je i
pored svih ovih sličnosti engleska crkva. Srednji sprat nije triforijum kao kod
Francuza, već galerija i vidi se anglo-normansko raščlanjavanje zida. Uz glavne
stupce su dodate kolonete kao u Francuskoj, ali su one isklesane od engleskog purbek
mermera. Posle 1272. prestalo se sa gradnjom; naos je završen tek 1375. a zapadna
fasada u XVIII veku. Zgrada filijale u Vestminsterskoj opatiji poslužila je kao uzor za
onu u Salsberiju 1260-70.
KATEDRALA U EKSETERU (Exeter) je obnovljena oko 1280. godine.
Enterijerom dominira nizak svod koji kao da se potpuno sastoji od rebara. Broj rebara
se uvećao od 7 u katedrali u Linkolnu do 11. Od 1316. do 1342. graditelj Tomas od
Vitneja je radio u Ekseteru. On je završio naos i hor i podigao zapadnu fasadu. Izradio
je nameštaj za hor. Posebne inovacije uneo je u biskupov tron i horsku pregradu.
Zapadna fasada Eksetera predstavlja ravne fasade karakteristične za kasnu gotiku u
Engleskoj. Ima veliki centralni prozor. Skulptoralni deo je iz XIV i XV veka po uzoru
na ranu gotiku.
U međuvremenu je podignuta CRKVA KOD BRISTOLA (Bristol), jedna od
najoriginalnijih građevina pozne gotike. Monasi Sv. Augustina započeli su sa
restauracijom hora koji je trebalo da posluži kao mesto pogreba moćne porodice
Berkli. Završen je 1332. godine. Ime graditelja nije poznato.
Početkom XIV veka monasi počinju izgradnju svoje nove KATEDRALE U
ELIJU (Ely), a 1321. počinje izgradnja kapele Gospe severno od hora. Ona je

- 11 -
pravougaonog oblika. Godinu dana kasnije kula nad ukrsnicom se srušila i uništila
centralni deo crkve. Alan iz Valšingema obnavlja ukrsnicu i gradi širu, oktogonalnog
oblika. Svetlost kroz velike prozore osvetljava centralni deo crkve. Svod iznad ovih
prozora je spektakularan. Veliku površinu, od oko 22m zauzima drvena konstrukcija
koju je kraljevski stolar Vilijem Harli doneo iz Londona. Drveni svod je ofarbao tako
da izgleda kao da je od kamena. Vrhunac dekorativnog stila definitivno predstavlja
kapela Gospe koja je najbogatije ukrašena arhitektonskim formama, skulpturom i
slikarstvom. Svuda su prepričane priče iz života Bogorodice.
CRKVOM U GLOČESTERU (Gloucester) u zapadnom delu Engleske
počinje perpendikularni stil engleske gotike. Izgrađena je 1330. godine. Kralj Edvard
II, koga su njegova žena i njen ljubavnik držali zatočenog u dvorcu porodice Berkli i
na kraju ubili, ovde je sahranjen. Mesto postaje centar hodočašća, i njegov sin, Edvard
III daruje crkvu i stvara se uslov za obnavljanje romaničke bazilike. Graditelj je
verovatno Tomas iz Kenterberija. Zadržan je veći deo starih građevina, samo je
klerestorij potpuno renoviran. Monumentalni istočni prozor je po površini bio najveći
u to vreme.
Obnova naosa u CRKVI U VINČESTERU (Winchester) započeta je
izgradnjom zapadne fasade. Bočni brodovi su odvojeni od glavnog isturenim
kontraforama. Zid između njih i prozori su sastavljeni iz panela, a veliki zapadni
prozor je rađen po uzoru na istočni u Gločesteru. Trem ima Tjudor lukove. Posle smrti
biskupa Vilijema od Edingtona, prvog ktitora naosa, biskup Vilijem od Vajkhema
nastavlja radove i zapošljava graditelja Viljijema Vinforda. Vinford zbog uštede
novca nije podizao nove zidove romaničke crkve, već je remodelovao postojeće.
U poslednjoj četvrtini XIV veka, perpendikularni stil je poslednji put korišćen
u arhitekturi velikih katedrala obnavljanjem naosa u Kenterberiju i Vinčesteru. Nakon
ova dva naosa, katedrale gube vodeću ulogu u engleskoj arhitekturu. Arhitektura XV i
XIV veka se najviše ogleda u malim, crkvenim građevinama, npr. kapelama i
parohijskim crkvama, kao i u izgradnji dva koledža – Oksforda i Kembridža.
Kralj Henri VI je položio kamen temeljac za izgradnju KRALJEVE
KAPELE U KEMBRIDŽU 1346. godine. Zidovi su gotovo pretvoreni u staklo,
samo je su na dnu sastavljeni od čistog zida. Ovde je primenjen lepezasti svod.
Od 1502. do 1509. Henri VII odbavlja KAPELU GOSPE na južnom kraju
Vestminsterske opatije. Takođe su korišćeni lepezasti svodovi, u kombinaciji sa
visuljcima (stalaktitima). Kao i Kraljevska kapela u Kembridžu, i ova kapela je
građena za potrebe kraljeva pa ima ogromne proporcije.
Srednjevekovna umetnost u Engleskoj se završava KAPELOM HENRIJA
VII u Vestminsterskoj opatiji, u koju je smešten njegov sarkofag. Grobnica je rad
izvesnog italijanskog renesansnog umetnika.

GOTIKA U ITALIJI

Prelomljeni luk i rebrasti svod su bili poznati Italijanima i pre nego što se
gotika pojavila u Francuskoj. Normani na Siciliji su preuzeli prelomljeni luk iz
islamske arhitekture, a rebrasti svod se koristio već neko vreme u Lombardiji. Vazari
je kritikovao severnjačku arhitekturu i govorio da je napravljena od papira, a ne od

- 12 -
kamena i mermera. On je verovao da je stil došao od Gota, koji su nakon uništavanja
spomenika klasične kulture, stvorili svoju, varvarsku kulturu. Termin Goti, korišćen
je za varvarska plemena koja su prelazila Alpe i dolazila u Italiju nakon raspada
Rimskog Carstva.
Franjevački i dominikanski redovi su prvi doneli individualni karakter gotičkoj
arhitekturi u Italiji. Njihove prostrane crkve, locirane blizu gradskih centara, su mogle
da prime veliki broj ljudi. Osnova i elevacija crkve je jasna i jednostavna, sa
minimumom ornamenata. Velike zidne površine su prekrivene fresko ciklusima sa
temom Hrista i žitija svetaca.
SAN FRANČESKO U ASIZIJU (Assisi) je crkva na dva sprata, i podignuta
je da bi se na njoj smestile mošti Sv. Franje Asiškog (1181-1226), 1228. godine kada
je kanonizovan. Crkva je osvećena 1253. godine. Đoto je oslikao žitije Sv. Franje u
gornjoj crkvi. Donja crkva još uvek podseća na romaničku kriptu. Gornja crkva ima
dvospratnu elevaciju i uprkos debelim zidovima, je dobro osvetljena. Vitki stubovi
nose rebra četvorodelnog svoda.
SAN FRANČESKO U BOLONJI (Bologna) pokazuje odlike arhitekture u
maniru cistercita. Trobrodna je, ima šestodelne svodove, 9 radijalnih kapela i
ambulatorijum.
Dominikanska crkva SANTA MARIJA NOVELA U FIRENCI (Firenze)
takođe pokazuje odlike cistercitskog načina gradnje. Trobrodna je, i ima transept sa
kvadratnim kapelama i ravnim istočnim krajem. Visoki stupci sa prislonjenim
polustubovima nose četvorodelne svodove. Njihova je uloga i da naglase podužni
ritam crkve. Iskorišćena je optička varka, tj. trik perspektive, jer se širina lukova
arkade smanjuje ka apsidi. Taj trik je posebno korišćen u renesansi da bi se povećala
dubina prostora. Vidi se karakteristična polihromija zbog arkada od svetlog i sivo-
zelenog kamena. To je uobičajeno za građevine na području Toskane.
Ova dva monaška reda su se bukvalno međusobno takmičila ko će podići veću
i lepšu crkvu i prikupiti više pristalica. 1294. godine u Firenci, franjevci, da bi
nadmašili glavnu dominikansku crkvu, podižu novu crkvu, SANTA KROČE
(Croce). Dužine je 115 metara sa transeptom od 74 metra. Zasenila je i mnoge
Francuske katedrale. Bogati firentinci su podigli kapele svojih porodica u toj crkvi
(Bruni, Peruci, Alberti) i unajmili najbolje slikare – Đota i druge. Vazari je prekrečio
većinu fresaka u belo, govoreći da narušavaju originalni enterijer crkve. Podseća na
ranohrišćanske crkve. Glavni brod ima oktogonalne stupce i uzan klerestorij. Pilastri
koji polaze od kapitela stubaca su jedine dekoracije kao i terasa koja počiva na
konzolama iznad arkada. Ima ravnu, drvenu tavanicu koja je otvorena. Široki transept
dobija svetlo iz dugih kopljastih prozora na samom kraju naosa. Levo i desno od male
poligonalne apside je 5 ravno završenih kapela. Arhitekta crkve je verovatno Arnolfo
di Kambio
Crkva SAN ANTONIO U PADOVI (Padova), gde se čuvaju mošti Sv.
Antonija je zanimljiva mešavina više graditeljskih stilova. Masivne kupole podsećaju
na Sv. Marka u Veneciji, zapadna fasada i delovi zidova su romaničko-lombardijskog
porekla. Ambulatorijum i radijalne kapele su preslikane od San Frančeska u Bolonji
Italijanske katedrale, kao i Francuske, izražavaju rivalstvo između gradova.
Rad na restauraciji romaničke KATEDRALE U SIENI (Siena), je počeo u XIII
veku, kada ovaj grad preuzima vodeću ulogu. Predviđena je mnogo veća ukrsnica
koju bi prekrivala velika kupola u širini skoro celog naosa. Zbog visine kupole, morao

- 13 -
se modifikovati naos i zapadna fasada. Na istočnom kraju je sagrađena pravougaona
krstionica koja je zbog pada terena na nižem nivou, da bi se dobila infrastruktura za
novi hor. Ovaj plan je napušten zbog prevelike cene. Odlučeno je da se sagradi nova
katedrala DUOMO NUOVO, koja bi sadržala staru građevinu kao transept. Ubrzo
nakon završetka zidova naosa i desnog broda, radovi su obustavljeni zbog kuge 1348.
godine. Katedrala je kompromis između romaničkog naosa i ambiciozne dogradnje u
XIII veku. Izražena je polihromija u beloj i crnoj boji, kako u enterijeru, tako i u
eksterijeru.
Fasada katedrale u Sieni je izvedena po uzoru na francuske crkve, i započeta je
od strane vajara i arhitekte Đovanija Pisana. Arhitektura je poslužila kao podloga za
obimnu dekoraciju u skulpturi i mozaicima. Fasada je flankirana sa dve bočne kule.
Donjim spratom dominiraju tri portala. Iznad srednjeg portala je rozeta okružena
skulpturama u nišama. Iznad nje, fasada se završava trougaonim zabatom sa
mozaičkom dekoracijom.
Gradnja KATERDRALE U FIRENCI je imala više uspeha. Obnova stare
katedrale je započeta 1294. godine. Rad su finansirale bogate porodice i sam grad.
Kamen temeljac je položen 1296. godine. Prvi plan je konstruisao Arnolfo di Kambio,
učenik Nikole Pisana. Bio je poznat skulptor i arhitekta. Plan je bio nalik današnjem
naosu ali je, kao i Santa Kroče, katedrala imala drvenu tavanicu. Planiran je oblik
trikonhosa sa velikom oktogonalnom kupolom. Posle Arnolfove smrti, početkom XIV
veka, radovi su prestali, dok 1334. Đoto nije postavljen za arhitektu. Đoto se potpuno
posvetio izgradnji zvonika. Tek 1357. godine se završio rad na katedrali na osnovu
modela Frančeska Talentia. Poslednja je sagrađena velika kupola Filipa Bruneleskija,
koji je problem rešio konstruišući kupolu u kupoli i smatra se za jedan od najvećih
graditeljskih poduhvata svih vremena. Arnolfo di Kambio je osmislio zapadnu fasadu
katedrale u klasičnom stilu, a portale u francuskom maniru. Samo je donja trećina
izvedena, ali je završena u XVI veku.
KATEDRALA U ORVIETU (Orvieto) dobija fasadu. Arhitekta je Lorenco
Maitani. Slična je katedrali u Sieni.
SANTA MARIA DELA SPINA U PIZI (Santa Maria della Spina, Pisa) u
oratorijumu (mala, privatna kapela) sadrži relikviju za koju se verovalo da je deo
Hristovog trnovog venca koji je grad dobio 1333. Model za crkvu je Sen Šapel iz
Pariza, gde se čuvao ceo Trnov venac.
Milano je u XIV veku procvetao pod Đangalecom Viskontijem, i postao
središte cele severne Italije. To je stvorilo imperativ da EPISKOPSKA
KATEDRALA U MILANU (Milan) treba da bude sagrađena, i da dostigne nivo
najlepših crkava hrišćanskog sveta. 1386-7, arhitekta Orsenjo počinje rad na
podizanju velikih dvostrukih bočnih brodova, trobrodnom transeptu i gigantskom
poligonalnom ambulatorijumu. Došli su najveći graditelji iz cele Evrope. Eksperti su
sačinili komisiju, kako bi podigli idealnu katedralu. Završena je tek 1572. a spoljašnja
dekoracija tek u XVIII i XIX veku.
Suparnički projekat je započeo na crkvi SAN PETRONIO U BOLONJI.
Drveni model Antonia da Vićenca prikazuje trobrodnu baziliku sa transeptom. Rad je
započet 1350. godine. Nakon 10 godina, arhitekta umire i rad se prekida. Završena je
tek 1525. godine, a transept i hor nikada nisu sagrađeni.

- 14 -
 KONSTRUKTIVNI SISTEM GOTIČKE KATEDRALE

Među konstruktivnim elementima gotičke arhitekture posebno se ističu:

– Rebrasti svod
– Prelomljeni luk
– Podupirači (potporni luk i stubac)

Gotička arhitektura je uništila masu zida, stvorivši tektonsku strukturu

skeletnog sistema. Da bi se zid olakšao i povećala njegova nosivost, trebalo je teške
svodove zameniti lakšim sistemom rebrastih svodova sa rebrima koja lokalizuju
pritisak u određenim tačkama. To je omogućilo da se rasterete ostali delovi zida i da
se prošire otvori. Da bi se stvorio skeletni sistem i da bi se povećali otvori, trebalo je
takođe povećati visinu lukova i svodova i smanjiti bočno opterećenje. To je vodilo
stvaranju vertikalnog principa kompozicije i promeni izgleda i oblika zdanja.
Gotičke građevine su uglavnom od kamena, a u nekim oblastima i od opeke
(sev. Nemačka i Lombardija). Neki konstruktivni zadaci zahtevali su brižljiviju
obradu kamena nego u romanici. Da bi se povećala čvrstina konstrukcije, trebalo je
koristiti brižljivo istesane kamene blokove jednake veličine. U masivnim delovima
zdanja koriste se kružni kameni blokovi, posebno u temeljima i kontraforama.
Primenjuje se i zalivanje olovom zbog čvrstine i elastičnosti.
Gotiku karakteriše eksperimentisanje. Plan građevine čuva podužni pravac i
istaknutu ukrsnicu, za razliku od romanike, koju karakteriše transept koji odražava
specifična bogosluženja u crkvi u kojima su vodeće mesto zauzimali monasi. U gotici
je transept slabo istaknut i stešnjen između kapela, ili se spaja sa horom (kao u
Amijenu), ili je potpuno izostavljen (kao u Buržu).
Gotika se odrekla kripte, a nekad i narteksa. Skoro obavezni elementi gotičkog
plana su ophodni brod hora i venac kapela, što dovodi do povećanja horskog dela
građevine. Apsida hora je u Francuskoj polukružna, a u Engleskoj pravougaona.
Gotičke crkve su bazilikalne, a vodeći tip je trobrodna bazilika.

Rebrasti svod:

Ovakvi svodovi su i ranije upotrebljavani u raznim epohama i krajevima.

Njihov prototip nalazimo još u rimskoj arhitekturi kod Dioklecijanovih termi u Rimu,
a ima ih i u persijskoj, jermenskoj, pa čak i vizantijskoj arhitekturi. Preko Arabljana,
ovaj element se prenosi u Španiju (džamija u Kordovi). Zastupljeni su i u romaničkoj
arhitekturi Lombardije, Francuske i Engleske, ali njihova upotreba tada nije uzela
većeg maha, a neki su izvođeni dosta nespretno, pa nisu mogli uticati na celokupnu
koncepciju građevinarstva u kom su korišćeni. U gotici dobijaju nove, daleko
pogodnije oblike. Sredinom XII veka, romanički rebrasti svod počinje da se menja.
Umesto ukrštanja dva poluobličasta svoda, ukrštaju se dva prelomljena svoda.
Gradnja ovih prelomljenih lukova dosta je laka i pogodna, ne samo za svodove u

- 15 -
kvadratnim poljima, već i u pravougaonim, pa i nepravilnim trapezastim poljima
ambulatorijuma. Rebra su na početku čvrsto spajana u delove svodova koje
poduhvataju, ali se ubrzo počinju graditi sasvim odvojeno, tako da svodovi na njih
odozgo samo naležu. Na početku se ukrsni deo rebara izrađuje dosta nepravilno, ali
sredinom XII veka rebra dobijaju zajedničku završnicu tj. ključ. On je krstastog oblika
i u temenu prihvata svako rebro.

Prelomljeni luk:

Prelomljeni oblik rebara, nasleđen iz mesopotamske i zatim islamske

arhitekture, je u statičkom pogledu daleko sigurniji od polukružnog. Kod polukružnih
svodova potisak je najjači u predelu njihovog temena. Ako njih uklopimo i nosače
približimo dobićemo prelomljeni luk, koji je mnogo stabilniji, a to važi i za
prelomljene svodove. Rebrasti svodovi postaju tako mnogo elastičniji nego ranije. On
može da trpi i određene deformacije, a da se ne sruši. Može da se izradi od daleko
tanjih delova, i postaje mnogo lakši. Pomoću rebara i prihvatnih lukova pritisak
svodova se prenosi u tačno određene tačke. Tako je izbegnuta masivna zidna
konstrukcija umesto koje taj prostor zauzimaju visoki prozori ukrašeni vitražima.
Najjednostavniji svod se oslanja na 2 rebra i 4 luka. Tako nastaje četvorodelni
svod. Ako se uvede dodatno rebro po podužnoj osi svoda, dobija se šestodelni svod.
Daljim dodavanjem rebara obrazuju se složeniji svodovi. Zvezdasti svod nastaje iz
neophodnosti da se pokriju velike ukrsnice.

Podupirači:

Podupirači su u početku prilično glomazni i sačinjavaju samo delove bočnih

zidova. Iako tako glomazni, oni su između glavnog i bočnih brodova izloženi jakim
kosim potiscima rebrastih svodova iznad glavnog broda. Negde na prvoj trećini svoje
visine oni su poduprti i međusobno povezani poprečnim i bočnim prihvatnim lucima i
rebrima svodova bočnih brodova. A otprilike na drugoj trećini svoje visine često i
lucima i rebrima svodova tribina. Gornja trećina je izložena jakim potiscima svodova
glavnog broda. Da bi se oni prihvatili i neutralisali, koriste se potporni luci koji
prenose ove potiske napolje, iznad krovova bočnih brodova, na kontrafore izređane na
spoljnom zidu. U engleskoj gotici kontrafori su skrivani ispod krovova bočnih
brodova. Kod dosta visokih katedrala mogu biti na više spratova. Obično je na njima
izgrađen oluk za odvođenje vode sa krova glavnog broda.
Raspored kontrafora evoluira. U početku su upravni na zid koji podupiru, te ih
ima uglavnom po dva. Kasnije, u XIV i XV veku, uglavnom se izrađuje po jedan koji
prima potisak na samom uglu. Potporni luci su proizašli iz prislonjenih elemenata u
romaničkoj arhitekturi, iako u ovakvom obliku nisu primenjivani do tada. Znamo da
su nad tribinama nekih građevina upotrebljavani četvrtoobličasti svodovi. Ako
uklonimo pojedine delove i zadržimo samo ojačavajuće lukove, dobićemo neku vrstu
embriona gotičkih potpornih lukova. U poslednjoj četvrtini XII veka počinju da se
izvode pravi potporni luci koje prvi put srećemo na katedralama Notr Dam u Parizu
oko 1180., a zatim i u Šartru oko 1194.
Što se stubaca tiče, najjednostavniji je cilindrični stub postavljen na kvadratni
sokl završen kapitelom nasleđenim iz romanike i koristi se u katedralama XII veka.

- 16 -
Sledeći tip je cilindrični stub sa četiri prislonjene kolonete koje još uvek imaju
simbolički karakter i ne spajaju se sa rebrima svoda. Kasnijim razvojem dolazi do
spajanja nosećih i nošenih elemenata u snopu stubova i pomoćni stubovi prislonjeni
uz glavni stub postaju ravnopravni elementi oslonca.
Rebra, svodovi i arhivolte prelaze u odgovarajuće dodatne stubiće, a samo
slabo razvijeni kapitel označava prelaz od oslonca na rebro i luk. Vremenom se dalje
umnožavaju i dodatni stubići i tako se usložnjava profil oslonca. U drugim
slučajevima oslonac može biti glatki cilindrični stub bez kapitela. Njegov gornji deo
se razgranava lepezasto i rebra uranjaju u stub. Tako se oslonac spaja sa svodom
dobijajući izgled rebara koja dopiru do poda. To je slučaj u poznoj gotici.

- 17 -