Jedno od ključnih pitanja svake nauke je njen predmet.

Predmet proučavanja sociologije je ljudsko

društvo kao celina, sa mnogostrukim pojavama i odnosima.
Medjutim, s obzirom na složenost, povezanost i dinamiku društvenih pojava postoje različita shvatanja o
predmetnoj odredjenosti sociologije. Razlike postoje i s obzirom na stav naučnika o tome šta je ključni
momenat koji treba istražiti u društvu, prostornoj ili vremenskoj dimenziji.
--------------------------------------------------------------
Zato najpre osvrt na klasična shvatanja premeta sociologije, a zatim i na sam predmet sociologije u
kontekstu više bitnih elemenata koji ga odredjuju.

1. NASTANAK I KLASIČNA SHVATANJA O PREDMETU SOCIOLOGIJE

Razmišljanja o društvu i analize društvenih pojava srećemo još kod antičkih mislilaca, ali se smtra da je
sociologija kao nauka nastala sredinom četrdesetih godina XIX veka, u epohi kapitalizma, sa razvojem
modernih industrijskih društava i njen primarni predmet je bio izučavanje tog tipa društva. Od svog
nastanka je okrenuta savremenim problemima u društvu, a u tom prvom periodu i pitanjima društveno-
istorijskog razvoja.

Za utemeljivača sociologije vezuje se ime Ogista Konta, koji je ovoj nauci dao ime. On je u svojim
istraživanjima, imao pozitivistički metodološki pristup, koji podrazumeva zasnovanost saznanja o društvu
na realnim, pozitvnim činjenicama. U skladu sa ovim, po njemu, predmet sociologije je izučavanje društva
preko socijalne statike i socijalne dinamike. Medjutim, Kont je smatrao da društvo treba da se analizira sa
ljim da se reorganizuje, ali ne i da se menja, te je on utemeljivač gradjanskog smera u sociologiji.

Za razliku od njega, Marks je analizirao društvo istražujući činioce koji mogu biti pokretačke snage
menjanja društvenih uslova i koje dovode do njegovog istorijskog razvoja. I Marks je insistirao na
objektivnom utvrdjivanju zakonitosti koje vladaju u društvu, ali je po njemu cilj sociologije promena
društva.

Za prvi period razvoja sociologije kao nauke vezuju se i prva empirijska istraživanja u cilju potvrdjivanja
teorijskih stavova – Mrks, Dirkem, Veber.

Medju klasicima gradjanske sociološke teorije treba pomenuti Herberta Spensera, engleskog sociologa,
koji je uveo ideju evolucije u sociologiju. Tako je predmet sociologije razmatranje društvenih pojava, kao
postepeni razvoj od nižih ka višim, od jednostavnijih ka složenijim oblicima, s tim da karakteristike društva
kao celine treba objašnjavati preko individua.

Maks Veber, predstavnik nemačke gradjanske sociologije, smatrao je da u proučavanju društva treba poći
od pnašanja pojedinca, pa je po njemu socilogija nauka koja teži da razume društveno postupanje,
nastojeći da ga i uzročno objasni.

Emil Dirkem, jedan od klasika sociologija, smatrao je da sociologija trba da proučava društvene pojave
kao društvene činjenice koje se iskazuju preko društvenih ustanova.

Od savremenih teoretičara, pomenućemo Sorokina koji smatra da je predmet sociologije proučavanje

odnosa izmedju raznih klasa socijalnih pojava, odnosa izmedju socijalnih i nesocijalnih pojava, kao i
proučavanje opštih osobina koje su zajedničke svim klasama socijalnih pojava.

Na kraju možemo shvatanje o predmetu u gradjanskoj sociologiji klasifikovati na sledeći način:

- nauka o društvenom ponašanju ljudi
- nauka o o društvenim grupama i njihovim medjusobnim odnosima
- da se bavi društvenim ustanovama
- nauka o društvenim oblicima
- nauka o totalnim društvenim pojavama

2. PREDMET SOCIOLOGIJE
Bez obzira narazlike oko toga šta odredjuje suštinu društva ili koji je adekvatan nivo sociološke analize,
neosporno je da je predmet sociologije globalno društvo, pa i kada se interesuje za posebne društvene
pojave, sociologija utvrdjuje njihov uticaj na društvo i obrnuto.
Sociologija društvo analizira kao konkretno odredjeni, društveno-istorijski sistem u kome postoji
povezanost i uslovljenost društvenih pojava. Globalno društvo podrazumeva ostvarenje svih njegovih
funkcija u jednom društvenom obliku, prostorno i vremenski odredjenom, kao što je npr. država. Time se
ne podrazumeva izolovanost u odnosu na druge globalne društvene celine, već obrnuto. U proučavanju
konkretnog društva, sociologija treba da vodi računa i o elementima koji su deo njegove unutrašnje
dinamike razvoja, ali i o onim koji dolaze kao rezultat medjunarodnih uticaja, i nekada mogu biti presudni.

Pored proučavanja konkretnih istorijskih društava socilogija proučava i ono što je zajedničko svim
ljudskim društvima. Pored forme, ispoljavanja, sociologija utvrdjuje i stvarni sadržaj društva,
objašnjavajući ispoljavanje i funkcionisanje društvenih pojava.

Sociologija kao opšta društvena nauka nije samo opšta teorija o društvu, već u svoj sistem saznanja
uključuje i empiriska istraživanja kojima na objektivan način nastoji da potvrdi teorijsku osnovu. Ovakav
pristup nalazimo i u delima najznačajnijih klasičnih sociologa.

Po obimu problematike koji proučava, sociologija je uopštavajuća nauka jer ima najširi okvir istraživanja:
Proučava društvo kao celinu, njegovu strukturu i dinamiku, način povezivanja i medjusobnog uticaja
elemenata te strukture. Sociologija proučava društveni život, suštinu društvenih pojava, društvene
procese i odnose, kao i društvene tvorevine kao rezultat ljudske delatnosti. Sociologija proučava i čoveka
kao društveno biće, pa samim tim i uzajamni odnos čoveka i društva.

Kako se ljudska egzistencija ostvaruje u prirodi, a čovek svojim radom posreduje izmedju prirode i
društva, sociologija proučava i povezanost prirode i društva.

Jednom rečju: Predmet sociologije je društvo kao celina društvenih odnosa koji se uspostavljaju u
različitim oblicima društvenog života, u okviru globalnog društva u medjuzavisnosti svetskih procesa i
uticaja; karakteristike koje su zajedničke za ljudsko društvo uopšte; činioci i tendencije zakonitosti
promena i razvoja društva.

3. ZNAČAJ I MOGUĆNOSTI SOCIOLOGIJE KAO NAUKE

S obzirom da je su još u toku klasičnog perioda sociologije, do tridesetih godina XX veka, postavljana
velika teorijska pitanja o društvu, uz pokušaj da se ono objektivno sagleda, naučno obrazloži i ukaže na
činioce njegove strukture i opšte zakonitosti razvoja, postavlja se pitanje šta je predmet i koji su zadaci
savremne sociologije.

Brojna empirijska istraživanja koja se danas vrše u socilogiji donekle su zanemarila značaj sociologije kao
teorijske nauke. Medjutim, i klasični predstavnici sociologije su vršili proveru saznanja empirijskim putem i
već je dosta kritike u savremenoj sociološkoj misli izrečeno na račun usko praktične funkcije sociologije.
Stoga, savremena sociološka misao ispoljava tendenciju vraćanja produbljenim teorijskim saznanjima
društvenih uslova i kretanja, i sa oscilacijama koje prate razvoj sociologije, može se reći da preovladjuje
zalaganje za jedinstvo teorije i prakse kao postulat za naučni pristup sociologije.

Savremeni svet karakterišu brojne razlike medju narodima i država. Ali, taj svet je isprepletan mnoštvom
veza, interesa i uticaja. Iz toga proizilazi moštvo problema koji zaokupljuju svakog čoveka, konkretnu
društvenu zajednicu pa i celo čovečanstvo. Sociologija, nastla kao odgovor na krizu svoga vremena,
danas treba da nam pruži saznanja za razumevanje društvenih situacija, za objašnjenje društvenih
činilaca koji utiču da naš život ima odredjeni tok tok u konkretnom društvenom sistemu i u čitavoj ljudskoj
zajednici.

Deo proučavanja društva i proučavanja nas samih je i razumevanje društvenog sveta. Povećanje
samorazumevanja, kroz sociološka saznanja, doprinosi jasnom sagledavanju interesa pojedinaca, grupa i
društvenih zajednica. Saznanje i razumevanje treba da nam pruži odgovore ne samo zbog čega se nešto
dešava, već i kako to može da se promeni. Tako sociološka istraživanja doprinose praktičnim političkim
akcijama i socijalnim reformama, i pružaju saznanja kako da izgradimo humanije društvo, uvećamo
ljudske slobode.

4. SOCIOLOŠKI ZAKON

Sociološki zakom predstavlja spoznaju determinizma u društvu, i to one vrste determinizma koja se
odnosi na uzročne veze izmedju pojava od kojih jedne izazivaju, odredjuju, proizvode druge.

Sociologija je društvena nauka: o društvenim pojavama, društvenoj strukturi i razvoju, o procesima,

odnsoima, grupama, institucijama i idejama – o društvenom životu u njegovoj celovitosti. Stoga je
sociološki determinizam ispitivanje veza i odnosa odredjenih pojava ili grupa pojava sa drugim socijalnim i
ne-socijalnim (prirodnim) pojavama.
S obzirom na složenost odnosa u društvu, društvena uzročnost ispoljava se kroz svrsishodnu delatnost,
svesna i voljna ponašanja ljudi. Sociološki determinaizam je kao i društveni determinizam, za razliku od
prirodnog, manje apsolutan, a više statistički, tendencijski. Tako su i sociološki zakoni tendencijski, tj. Više
ili manje verovatni.

Sociološki zakoni razlikuju se od univerzalnih i posebnih naučnih zakona.

Univerzalni zakoni su oni koji se odnose na čitavu stvarnost, univerzum. (npr. Zakon kretanja, zakon
protivurečnosti i dr.) U odnosu na njih sociološki zakoni su posebni naučni zakoni.
Posebni naučni zakoni su zakoni koji važe u pojedinim naukama. Oni otkrivaju suštinske veze izmedju
odredjene vrste pojava. (npr. Zakon odbijanja i prelamanja svetlosti, zakoni u društvenim naukama i sl.)U
odnosu na zakone posebnih društvenih nauka, sociološki zakoni su opšti zakoni.

Sociološki zakoni proizilaze iz složenosti sociološkog determinizma koji obuhvata geografsku, biološku,
ekonomsku, moralnu, političku i drugu determinističku strukturu, ali se ne bavi ponaosob već njihovim
kompleksnim ispitivanjem, tako što jednu društvenu pojavu objašnjava mnoštvom socijalnih i prirodnih
uslova i njihovom uzajamnom vezom.

Sociološki zakon je iskaz o objektivno postojećim vezama izmedju raznih vrsta socijalnih pojava kao i
socijalnih i nesocijalnih pojava, ukoliko su te veze relativno konstantne, nužne, opšte i suštinske.
Sociološki zakoni se odnose na utvrdjivanje uzročnih, nužnih veza izmedju:
- meterijalne i duhovne kulture
- prirode i društva
- elemenata socijalno-ekonomske strukture društva (države i prava, načina proizvodnje i političkih
odnosa)
- elemenata idejne nadgradnje (umetnosti i religije, ideologije i politike)
- socijalne evolucije i socijalne revolucije i dr.
Zakoni društvene veze su opštevažeći za sva ili većinu društava u većini istorijskih društvenih epoha.

Sociološki zakoni medjutim, imaju u vidu ne samo čoveka i njegov način, vreme i uslov postojanja i
razvoja uopšte, već i ponašanje čoveka koji pripada jednom odredjenom dobu i njegovoj kulturi kao
specifičnom, posebnom društvenom miljeu. Sociološki zakoni znači, pored društveno-istorijske pojave u
totalitetu obuhvataju i posebne društvene pojave koje su poseban slučaj opšteg pravila, pa se javljaju i
kao posebni sociološki zakoni.