PROBLEMI PRIPREME NASTAVNIKA ZA NASTAVU MUZIČKE KULTURE

Prof. dr Vesna Vučinić

Filozofski fakultet – Nikšić, Odsjek za učiteljski studij

1. UVOD
Osnovna škola nastavu muzičke umjetnosti posmatra kao jednu od važnih disciplina koja utiče
na svestrani razvoj ličnosti savremenog društva. Ovaj predmet svoje sadržaje bazira na interesu
učenika, kao i njegovom psiho fizičkom uzrastu. Nastava teži ka svesnom usvajanju znanja i veština, i
u svom krajnjem cilju, teži ka razvijanju interesa za muzičku umjetnost.
Saznajni proces se bazira na doživljavanju muzike kroz pjesmu i slušanje, pogotovo što
savremeni zahtjevi nastavu oslobađaju verbalizma. Samo sistematski rad nastavnika može dovesti do
željenih rezultata, da se muzikom razvijaju emocije i mašta, podstiče interes za muzički doživljaj, da
postane trajna potreba učenika, što čini estetsko-pedagošku svrhu nastave u školi.
Sam naziv predmeta muzička kultura, za razliku od ostalih obrazovnih formi, koje su svrstane
pod naziv „predmet“, pokazuje da se kod učenika želi uticati na razvoj estetskog doživljaja, mašte,
stvaralačkog impulsa, veština i navika.
Da bi nastava bila sastavni dio kulture svakog pojedinca mora biti pravilno usmerena i vođena.
U tom procesu važnu ulogu igra sam nastavnik, njegova stručnost i osposobljenost za primjenu znanja.

2. ULOGA NASTAVNIKA U PROCESU NASTAVE

Ličnost nastavnika u velikoj mjeri utiče na uspeh učenika, organizaciju, realizaciju i
vrednovanje nastave. Istraživanja pokazuju da 50% školskog uspeha zavisi od nastavnika, njegovog
stručnog (muzičkog) i didaktičko-metodičkog obrazovanja, osposobljenosti za primjenu tog znanja,
kao i osobina ličnosti. Od njega zavisi jasno definisan cilj učenja. Od znanja i umeća zavisi
delotvornost objašnjavanja, vežbanja, provjeravanja i vrednovanja nastave. Od stavova nastavnika,
njegovih interesovanja i potreba zavisi ambijent koji će se uspostaviti u razredu, nivo interakcije sa
učenicima. Integrativna uloga nastavnika, može se raščlaniti na više elemenata koji svi pojedinačno
imaju veliki značaj, i ne postoji jedinstven kriterijum u izradi te klasifikacije.
Lični primjer nastavnika ogleda se u svim postupcima u školskoj sredini. Kroz predmet
muzička kultura ima istaknuto mjesto u afirmaciji škole, prirodom svog rada, jer sve školske
manifestacije vezuju se za učešće hora, orkestra ili solista u njima. Pored svoje stručne spreme,
nastavnik mora stalno da se usavršava, traži nove forme rada, koje će učenicima učiniti nastavu što
zanimljivijom. U tom smislu on mora da se upozna sa savremenim tokovima muzičkih zbivanja i
dostignućima muzičke pedagogije.
Druga bitna karakteristika nastavničkog poziva, u svim oblastima njegove djelatnosti, jeste
planiranje rada. Kako su obrazovanje i vaspitanje značajne društvene djelatnosti, planiranju u
obrazovno-vaspitnom radu se posvećuje izuzetna pažnja. Ono je, garancija za realizaciju uspešnog rada
sa učenicima.
Nastavni plan i pisanje priprema su osnovni dokumenti kojima se rješavaju sva pitanja
organizacije nastavnog rada. U nastavnom procesu dominantna uloga nastavnika ispoljava se kroz
organizaciju svih aktivnosti u procesu rada i planiranje nastave.

3. ZNAČAJ PISANJA PRIPREME ZA ČAS

Priprema mora biti polazno načelo za realizaciju časa u koju nastavnik upisuje sve sadržaje,
sredstva, oblike rada, metode, domaće zadatke. Iz iskustva znamo da je od svih predmeta koji se
izučavaju u mlađim razredima osnovne škole, nastavnicima najteže riješiti programske sadržaje u
nastavi muzičke kulture.
Pedagoški se čini opravdanim da se pismena priprema za određeni nastavni sadržaj studiozno
uradi jednom, a zatim da se u svakom trenutku, kad nastavnik to osjeti, dorađuje. Na taj način se u
vaspitno-obrazovnom radu izbjegava stihijnost. Upravo u pripremanju za nastavni čas dolazi do
izražaja kreativnost i stručna osposobljenost nastavnika. Njih treba provoditi za sve tipove časova:
obrade, ponavljanja, utvrđivanja, vežbanja, sistematizacije i vrednovanja rada. Neposredna priprema za
sve tipove časova može biti:
1. Stručna, u kojoj se temeljito upoznaje nastavni sadržaj.
2. Pedagoška priprema se odnosi na određivanje didaktičko-metodičkog načina rada, njom se
planiraju metode rada.
 3. Organizaciono-tehnička sastoji se u pripremanju kabineta, instrumenata, audio, audiovizuelnih
pomagala, fotografija kompozitora i instrumenata.
4. Psihološka priprema sadrži način na koji se motiviše učenik za rad, razvija se interesovanje za
određeni sadržaj, prilagođava se individualnim mogućnostima većine učenika.
Priprema može biti opširnija i sažetije. U opširnijoj se formuliše cijeli tok nastavnog rada po
predviđenim etapama nastavnog procesa, uključujući i sadržaj koji će se izlagati s didaktičko-
metodičkog načina rada. U sažetijoj, u obliku skice navodi se najčešće u tezama opšta struktura rada na
pojedinim etapama, unose se neki važniji podaci i druge značajne pojedinosti koje predstavljaju
svojevrstan podsetnik za dobro pripremljenog nastavnika i za čas muzičke kulture.
Kroz sljedeći primjer pokazaćemo u čemu se sastoji uloga nastavnika kao planera nastavnog
časa.
I-Određivanje nastavne jedinice
1. Nastavna jedinica – pjesma Proljeće (učenje pjesme po notnom tekstu),
2. Tip časa – obrada novog gradiva (note po trajanju: osmine),
3. Ciljevi časa
• obrazovni – uvođenje u osnove muzičke pismenosti
• materijalni – da učenici shvate nove elemente muzičke pismenosti (trajanje osmine)
• funkcionalni – usavršavanje misaonih operacija analize, sinteze (povezivanje cijele note,
polovine, četvrtine)
• vaspitni – razvijanje urednosti, tačnosti, samokritike u učenju nove pjesme
II – Plan rada na času
Misaone
Nastavne
Delovi časa Faze rada operacije Oblici rada
metode
slušne oper.
1.Ponavljanje ranije Analiza Frontalni
Uvodni dio 10
naučenih not. trajanja Dijalog i i
časa min.
2. Isticanje cilja Sinteza individualni
1. Učenje osminskog Slušna Individualni
Glavni dio Monolog 25
trajanja percepcija rad
časa Dijalog min.
2. Učenje pjesme Sinteza U parovima
1. Ponavljanje Dijalog Analiza
Završni dio Individualni 10
2.Provjera novog gradiva i i
časa rad min.
(učenici sami rade) Monolog Sinteza

III – Razrada plana rada

Nastavnik planira sva pitanja kroz očekivane odgovore od strane učenika, pobuđuje maštu ako
se radi o analizi odslušane melodije.

4. VOĐENJE NASTAVNOG PROCESA

Ova uloga nastavnika odnosi se na vođenje učenja u cjelini, na sve što on preduzima u toku
časa kako bi olakšao učeniku da shvati određeno gradivo. Uloga nastavnika ogleda se u tome da
primjenjuje odabrane nastavne metode i principe, vodeći računa o interesovanjima učenika.
Nastavnik priprema i uvodi u proces učenja kako bi učenici uspešno usvojili gradivo. On
planski i postepeno uvodi djecu u proces sticanja muzičkih znanja, i pruža im mogućnost za samostalno
učenje i izražavanje. U daljem toku rada nastavnik vrši korelaciju s drugim predmetima.
Kod likovnog vaspitanja mogu da se posmatraju slike uz odabranu muziku, ili da učenici sami
slikaju uz muziku. Maternji jezik se može kombinovati s muzikom na taj način što se tekst pjesme
obradi na času maternjeg jezika kao recitacija, ili da se uz muziku čita odabrani tekst. Vežbe na času
fizičkog vaspitanja se lakše izvode uz izražajni ritam odabrane kompozicije.
Savremena škola zahtijeva da se nastava izvodi uz svestranu aktivnost učenika, i da bi u tome
uspeo nastavnik u svom radu mora primjenjivati nastavna sredstva koja nastavu čine dinamičnijom,
pobuđuju interes za usvajanjem novih znanja. U današnjoj praksi se najviše koriste instrumenti (klavir,
harmonika, gitara), audio kasete, muzičke slikovnice, fotografije kompozitora ili instrumenata koji se
obrađuju.
 5. MOTIVISANJE UČENIKA ZA RAD
Motivaciona uloga je važna i u njoj nastavnik rješava probleme kako, na koji način i kojim
putem da razvija, podstiče i održava dječja interesovanja za muzičku umjetnost. Treba da pronađe put i
motiviše djecu za rad sa sadržajima koji su im teški i dosta apstraktni. To se postiže kroz pronalaženje
načina kako da znanja stignu do učenika, razvijanje unutrašnje motivacije za učenje, buđenje želje da
se shvati i nauči izloženo. Rad mora biti zanimljiv i podrazumeva pozitivna potkrepljenja: pohvale,
nagrade, isticanja.

6. CILJ I ZADACI NASTAVE

Cilj vaspitno-obrazovnog rada je da podstiče, razvija i neguje muzičko-stvaralačke sposobnosti
učenika za aktivnim bavljenjem muzikom i razumijevanjem poruka muzičkih djela. Time se kultivišu
muzičke, estetske i psihofizičke sposobnosti ličnosti u cjelini.
Vaspitno obrazovni zadaci:
1. Razvijanje muzičke i opšte sposobnosti učenika i bogaćenje njihovog emocionalnog života;
2. Razvijanje sposobnosti učenika za izvođenje muzičkih sadržaja u vokalnom, plesnom i
instrumentalnom izrazu, do stupnja koji učenicima omogućava učestvovanje u muzičkom
životu društvene sredine.
3. Razvijanje reproduktivne i negovanje stvaralačke izražajne sposobnosti, razvijajući sposobnost
za slušanje, estetsko procjenjivanje muzičkih djela i za muzičke interpretacije.
4. Upoznavanje osnovne muzičke pismenosti i izražajnih sredstava.
5. Negovanje smisla za zajedničko muziciranja
6. Upoznavanje sa muzičkom baštinom domaćih i stranih kompozitora.
Najvažniji zadatak je razvoj muzikalnosti a njenu suštinu čine: muzički sluh, osjećaj za ritam,
muzičko pamćenje, sposobnost reprodukovanja ritma i melodije..

7. ČIME SU SE RUKOVODI U RADU ČLANOVI STRUČNOG TIMA ZA MUZIČKU

KULTURU
Istraživački tim profesora Filozofskog fakulteta u Nikšiću, pokušao je da provjeri realizaciju
nastave u mlađim razredima osnovnih škola Crne Gore.
Nova naučno tehnička dostignuća zahtijevaju savremenu nastavu u smislu unapređivanja
nastavno-vaspitnog rada i podložni su promjenama. U tom kontekstu važno mjesto zauzima
pripremanje za nastavu muzičke kulture, jer praksa pokazuje da se u nastavi ne pridaje odgovarajući
značaj ovoj problematici, preciznije, jedan broj nastavnika ga sasvim zanemaruje. Odlučili smo da
problem istražimo s ciljem unapređivanja nastavno-vaspitnog rada. Zbog nedostataka pripremanja u
ovoj oblasti ponudili smo i niz praktičnih rješenja.
Istraživanje koje smo sproveli imalo je empirijsko-teorijski karakter, preciznije, pripremanje
učitelja za izvođenje nastave iz muzičke kulture, kroz nekoliko aspekata:
1. Pedagoški aspekt – u kome se predviđaju didaktičko-metodički postupci, oblici rada i
organizaciona rješenja.
2. Stručni aspekt – u kome se prati temeljito poznavanje odgovarajućih nastavnih sadržaja koji su
uklopljeni u didaktičko-metodičke sisteme.
3. Organizaciono-tehnički aspekt koji podrazumijeva pripremljenost nastavnih sredstava i
njihovu primjenu.
4. Psihološki aspekt se odnosi na osposobljenost nastavnika u izvođenju nastave muzičke kulture.
Po svom karakteru istraživanje je bilo didaktičkog, međuškolskog i timskog rada. Cilj i
hipoteza istraživanja su bile da se osnovnim istraživačkim metodama ispita stanje i problemi koji prate
nastavu muzičke kulture.
U ovom istraživačkom radu je korištena i analitičko-deskriptivna metoda. Instrument je bio
upitnik, a koristili smo tehniku anketiranja. Ispitanici su bili nastavnici od I do IV razreda, a upitnik je
korišten kao dopuna glavnog istraživačkog zadatka, analizi priprema.
Podaci su sređivani na osnovu statističkih postupaka i izraženi su u procentnoj vrednosti (%).
Uzorak koji je obuhvaćen čine 52 škole širom Crne Gore.

8. MIŠLJENJE I STAVOVI NASTAVNIKA IZ ANKETA

Stavovi nastavnika su uglavnom ujednačeni, a ako se razlikuju onda je to u malom procentu.
Na prvo pitanje
1. Kakva je forma pripreme obavezna za nastavu u školi, svi su stoprocentno odgovorili da je
usmena i pismena.
 2. Za koje tipove nastavnih časova vi izrađujete pismenu pripremu?
Pedeset procenata je odgovorilo da je izrađuje za sve tipove nastavnih časova, što je jako
dobro, a ostali su odgovorili za časove obrade novog gradiva i časove ponavljanja, što smatramo da
nije dovoljno. Potrebno je planirati i predvidjeti sve komponente i to za sve tipove časova.
3. Osposobljeni ste za pismeno pripremanje?
Na ovo pitanje je većina odgovorila, tokom školovanja, što je pravilno, jer ako se ovaj oblik
rada savlada u toku studiranja, kasnije, u radnom procesu kvalitetnije će se prilagođavati programima i
osavremeniti. Trideset procenata ispitanika je odgovorilo da pripreme pišu uz pomoć kolega,
inspektora, iskustva sa seminara, što svakako nije dovoljno. Jedan mali procenat je zaokružio sve
predviđene odgovore, školovanje, pedagoga, inspektora, kolege, što znači da koristi sve subjekte od
pomoći koji bi mu pomogli da se usavrši u pripremanju za nastavu.
4. Da li je potrebna stručna pomoć za izradu pripreme, bez obzira na završenu školu?
Na ovo pitanje je 50% nastavnika odgovorilo da nije potrebno, a 50% je odgovorilo
povremeno, što mislimo da je bolje obzirom na specifičnost predmeta. Kod muzičke umjetnosti nije
bitna dužina radnog staža, već da se poznaje sama problematika predmeta koji mora savladati u toku
školovanja. U suprotnom, potrebne su stalne konsultacije i saradnja sa kolegama. Postoji i primjer
nastavnika kome nije potrebna stručna pomoć u pisanju pripreme, da bi već u sljedećem pitanju,
navođenja stručne literature, odgovorio da je nije zapamtio. Pitamo se da li uopšte i poznaje stručnu
literaturu.
5. Navedite autore i naslove njihovih radova koji su pomogli da se osposobite za izradu
kvalitetnih priprema?
Na ovo pitanje odgovor je dalo 60% nastavnika, ali samo 10% zadovoljavajuće, a ostali su to
učinili više mehanički, ili navodeći stručnu literaturu koja nije namenjena pisanju priprema. Pitamo se
da li je to zapravo potpuno nepoznavanje literature, pogotovo stručne koja se koristi u nastavi.
6. Da li pišete pismenu pripremu za čas?
Na ovo pitanje 65% nastavnika je odgovorilo da piše, a ostali su dali odgovor povremeno.
Mišljenja smo da je veliki procenat nastavnika koji povremeno pišu pripremu što je neshvatljivo, ne
samo zbog kvalitetnije nastave, već što je to dokument, obaveza nastavnika da izvrši svoj radni
zadatak.
7. Da bi nastava bila kvalitetna i efikasna za koje časove je potrebno pisati pripremu?
Skoro stoprocentno su dati odgovori da se pripreme pišu za sve tipove nastavnih časova, što je
dobro, a mali procenat je odgovorio za časove obrade novog gradiva.
8. Uvid u sadržaj priprema ostvaruje?
Najveći broj odgovara 40% je da uvid u sadržaj priprema ostvaruje direktor i inspektor, 25%
samo inspektor, a najmanje je odgovora sa kompletnim timom uprave škole: direktor, pomoćnik,
inspektor ili pomoćnik, pedagog, inspektor, što je po nama loše i podsjećamo na odgovor (6) sad je
jasnije zašto se pripreme pišu povremeno. Ne može samo inspektor, u toku godišnjeg obilaska škole da
ima detaljan uvid u pisanje priprema, kao što to može recimo da ima pomoćnik direktora, koji je u
svakodnevnom kontaktu s nastavnicima.
9. Ako neko od odgovornih lica vrši uvid u pripreme, da li to čini redovno, povremeno?
Nastavnici su stoprocentno odgovorili da odgovorna lica povremeno vrše uvid u njihove
pripreme. To je nedovoljno i omogućava nastavnicima da se i sami neodgovorno odnose prema ovoj
obavezi.
10. Smatrate li da je svake godine potrebno pisati nove pripreme?
Dvadeset procenata nastavnika je odgovorilo da su dovoljne stare pripreme uz eventualne
dopune, što potvrđuje njihov stalni angažman u praćenju inovacija u nastavi. Međutim, praksa
pokazuje drugačije stanje.
11. Da li su pismene pripreme obavezni svi pisati?
Većina nastavnika je odgovorila da bi pripreme trebali pisati svi nastavnici, što pokazuje
njihov pravilan odnos prema ovoj obavezi, bez obzira na radno iskustvo.
12. Sugerišite neke stavove koji nijesu obuhvaćeni ovom anketom.
Nekoliko nastavnika je dalo konkretne predloge
1. Novi udžbenik koji prati nove programske sadržaje.
2. Da bude bolja opremljenost škola očiglednim sredstvima, kako bi se zamisao časa mogla
ostvariti u potpunosti.
3. Na početku školske godine bi inspektor – savjetnik trebao posjetiti školu.
 Odgovori nastavnika, u ovoj anketi, se ne slažu u potpunosti sa njihovim priprema i to će
pokazati dalja analiza.

9. ANALIZA PRIPREMA
9.1 Tipovi časova
Od 159 priprema, koliko smo dobili iz predmeta muzičke kulture,69,81% je obradilo novo
gradivo, planiranjem ovog tipa čas. Procenat od 15,09% se odnosi na ponavljanje, a 3,77% na
uvežbavanje. Konstatovali smo da mali broj nastavnika poklanja pažnju slušanju muzike, tačnije samo
1,25%. Ovo je nezamisliv podatak ako uzmemo u obzir činjenicu da je planom i programom
predviđeno mjesečno po 1 čas ove aktivnosti. Mali je procenat utvrđivanja, 1,88% kao i provjeravanja
1,25%.
9.2 Zastupljenost oblika rada
Nastavnici se od oblika nastavnog rada najviše opredjeljuju za frontalni 48,42% i individualni
42,13. Manje pažnje se poklanja grupnom radu, 19,49% a radu u parovima 1,88. Često se pomenuti
oblici rada u toku časa i kombinuju. Frontalni, grupni i individualni kod 14,46%, frontalni i
individualni 23,27%, a frontalni i grupni 5,03%. Ovakvim kombinacijama, uključujući i rad u
parovima, čas postaje zanimljiviji i nastavnik može da ostvari svoj plan. Mišljenja smo da bi na času iz
muzičke kulture više pažnje trebalo posvetiti radu u parovima, i to kad se pjeva pjesma, svira na
instrumentima i slično.
9.3 Zastupljenost nastavnih metoda
Podaci iz ove rubrike nijesu zadovoljili naša istraživanja. Videli smo u mnogim pripremama da
nastavnici koriste literarni tekst, metodu usmenog izlaganja i ostale oblike koji bi trebalo da budu što
manje zastupljeni kod predmeta. Naša klasifikacija po pojedinim stavkama, u nekim pripremama, nije
niti mogla biti precizna, jer se tako ni sam nastavnik nije izjasnio. Opšta slika, u procentima je:
verbalno-tekstualna metoda 27,67%, demonstrativno-ilustrativna 35,22% i za samostalni rad učenika,
na žalost, ostaje samo 1,25%. Postoje kombinacije verbalne i demonstrativne metode 10,69%.
9.4 Zastupljenost nastavnih sredstava
Mišljenja smo da se nastavna sredstva nedovoljno koriste, a bez njih se ne može realizovati
ovaj vid nastave. Učenicima u mlađim razredima se ne može približiti muzička umjetnost ako se o njoj
samo priča, već treba da se ostvaruje i da se čuje.
U procentima izvedenim iz tabele korištenje sredstava je sljedeće: vizuelna 11,32%, auditivna
30,18%, audiovizuelna 2,51%, tekstualna 6,91%, prirodnih nema i instrument se koristi samo u 5,03%.
Posljednja rubrika, koja se odnosi na instrument, pokazuje da se toliko malo koristi da bi se prije mogla
nazvati pomoćnim sredstvom. To je veliki propust, jer svaki nastavnik mora znati da odsvira pesmicu
koju je odabrao za obradu.
9.5 Zadaci časa
Tokom istraživanja smo konstatovali da nedostaju specijalni formulari za ovaj predmet, pa se i
nastavnici tako usmeravaju. Neki ističu ciljeve časa, drugi zadatke časa. Podaci izraženi u procentima
su: obrazovni zadaci 32,07%, funkcionalni 5,03% a vaspitni 16,98%. Određeni procenat nastavnika u
ovu rubriku plasira korelaciju sa drugim predmetima (fizičko), 1,25%. Postoje i određene kombinacije:
obrazovni i vaspitni zadatak 15,09% i funkcionalni i vaspitni 5,03%.
9.6 Estetski izgled priprema
Zakonskom regulativom nije predviđen jedinstveni obrazac za pisanje priprema, tako da smo
našli različite načine planiranja.
Neprihvatljivo je da se pripreme za sve predmete pišu u rokovnike neprimenjive za ovu
namenu, a muzička umjetnost sa dvije riječi u jednom od uglova koji je zaokružen zagradom.
Neujednačena su i zaglavlja, osnovni podaci o pripremanju za čas u smislu tipa časa, oblika
rada, nastavnih metoda, sredstava, zadataka časa, uvoda, glavnog i završnog dijela. Pojedinci pišu samo
dio toga, većina ništa.
Odlučili smo da ne budemo previše strogi u estetskoj ocjeni priprema, pa osnovna mjerila
zadovoljava 38,99% ispitanika. To se odnosi na sve elemente, od čitkog rukopisa, do postupnosti u
tumačenju kako se približavaju elementi muzičke pismenosti, objašnjavaju doživljaji kod slušanja
muzike, kako se slikovito čas dopunjava sa metodskom jedinicom iz fizičke ili likovne kulture.
 Jedan broj priprema zadovoljava ovu komponentu, ali se po tekstu vidi da su pisane samo za
ovu priliku, da ne potiču iz sveske nastavnika, već su jednostavno naručene.
9.7 Metodička artikulacija
Struktura časa je neujednačena, jer su pripreme većinom nejasne, nepotpune, ako imaju
zaglavlje podataka redovno nemaju strukture časa i obratno. Konspekt nema niti jedna priprema.
Pregledajući ih često smo se našli u nezavidnoj situaciji da pojedine podatke ne možemo precizno
rasporediti po rubrikama koje smo predvidjeli. Vodeći računa o specifičnosti ovoga predmeta, u odnosu
na druge, moramo priznati da smo u jednom broju priprema jednostavno od prilike raspoređivati
podatke. Recimo kod uvoda – motivacija bi se u malom broju priprema mogla precizirati kao
odrednica. Ili recimo – organizacija, nje praktično nema.
Ako uzmemo da je čas jedna zaokružena sadržajna i logička cjelina, onda je teško zamisliti
kako se realizuje sudeći po pripremama. Pretpostavljamo da se ili ne realizuje, ili se pojedini elementi
nastavnog procesa ne podudaraju sa pripremama.
Procentima izraženo: 56,0% je za motivaciju, a 0,62% za organizaciju. Što se tiče plana časa to
je 3,14%, pa i to kratko i polovično.
Glavni dio časa se razlikuje kod svih priprema. Kod većine nije akcentiran, pa mislimo da ga
ni u praksi nema. To se odnosi na pripreme, koje se zapravo ne mogu ni nazvati pripremama, jer piše
samo jedna rečenica: slušanje muzike ili obrada pjesme.
Kod onih priprema u kojima smo mogli da izdiferenciramo delove časa u glavnom dijelu
razlikujemo: značenje pojmova i termina 31,44%, teze sadržaja 10,69%, uporedna sredstva 6,28% i
slušanje muzike 1,88%.
Zaključujemo da ti nastavnici nijesu osposobljeni za predmet, da ne znaju da sviraju i da ne
poznaju vredna ostvarenja poznatih kompozitora. U glavnom dijelu časa mora biti naznačeno da li je
obrada pjesme ili kompozicije za slušanje.
Završio deo je preciziran u 42,13% priprema, ali u malo njih je napisan pravilno. Ovaj
procenat nije realan u potpunosti zato što većina nastavnika ovaj dio časa objašnjava samo jednom
rečju, npr. ilustracija, bez ikakvog drugog komentara, što ne odgovara ni minimum pedagoških
zahtjeva.
U procentima izraženo pripremanje za ovaj dio časa pokazuje da se najmanje pažnje obraća
muzičkim sadržajima. Rezultati su sljedeći: provjera učenog 24,52%, slušanje muzike 1,25%,
korelacija sa fizičkim 8,80% korelacija sa likovnim 8,80%, korelacija sa srpskim 0,62%, domaći
zadatak 1,88% i uputstva za sljedeći čas 0,62%.
Došli smo do zaključka, poslije pregleda svih priprema, da je najvažniji muzički oblik –
slušanje muzike – sistematski zastupljen samo kod dva nastavnika. Od njih samo jedan komentariše šta
je cilj tog slušanja, i kakvo kod učenika stvara raspoloženje.
9.8 Dopuna časa
Dopuna časa bi bila idealna ako bi se popunila sadržajima, sa drugim predmetima, posebno
likovnim i fizičkim. Upravo bi slušanje muzike u ovom dijelu časa najviše došlo do izražaja i pokazalo
svu svoju vrednost u smislu trajnijeg usvajanja poznatih muzičkih djela. Međutim, u praksi je drukčije.
Samo 0,62% nastavnika prihvata ovakav način rada.

10. OPŠTI UTISAK

Nastavna praksa pokazuje da se pripreme za predmet muzička kultura rješavaju pojedinačno.
Od 52 škole pripreme smo našli u 23, i to u neravnomernom procentu, negde smo dobili po 20
priprema, a negde samo 1.
Nijesmo zadovoljni dobijenim rezultatima, jer nastavnici pokazuju nepoznavanje samog
predmeta i svih pratećih sadržaja. Možemo opravdano pretpostaviti da ovaj predmet ni u nastavi nije
adekvatno zastupljen, i da se nalazi samo u rasporedu.
Ustanovili smo da se razlikuju stavovi nastavnika u preciziranju nastavne jedinice koje je
elemente potrebno istaći u pripremi, a time i u samoj nastavi.
Istina je da je nastavnicima ostavljena sloboda u izboru kompozicija, i u zavisnosti od uslova
rada, tačnije od posjedovanja instrumenata, audio, audiovizuelnih sredstava. Ipak, ne može se prihvatiti
činjenica da jedan broj učenika počne i završi školovanje samo sa pjesmama i brojalicama, Eci, peci,
pec; Diri, diri Dona; Jedna vrana gakala; Ja posejah lubenice a drugi da slušaju vredna ostvarenja
muzičke umjetnosti – Šuberta, Ozgijana, Sen-Sansa, Mocarta.
 Neujednačenost se vidi i u odabiru programa, jedni rade osnove muzičke pismenosti kroz
modele pjesme, drugi rade muzičke oblike, vrste instrumenata, treći samo muzičke igre itd.
Nastavni plan predviđa da nastava bude raznovrsna, zanimljiva, da ima zastupljene sve ove
elemente, kao i da ih se pridržavaju svi nastavnici.
Uglavnom se ne koristi literatura, kao pomoć za izradu kvalitetnih priprema. Većina njih se
oslanja na stečena znanja tokom školovanja, a jedan mali procenat je izjavio, u razgovoru, da ne treba
pisati pripreme jer „ne doprinose ničemu“. Obrazloženje glasi da je sve naučeno u toku studija i da je to
sasvim dovoljno. Kod istih nastavnika smo primijetili da nemaju ni elementarna znanja iz muzičke
umjetnosti, pa se ne čudimo što ih ne mogu prenijeti učenicima.
Nedostaje jedinstveni obrazac za pisanje priprema, što donekle i opravdava nastavnike da se
pojedinačno snalaze. U tom smislu su i zaglavlja različita. Jedni precizno određuju oblike rada, drugi
nastavne metode, sredstva, treći metodičku artikulaciju časa. Nema niti jedne pripreme gdje je sve
pomenuto zastupljeno. Mnogi pišu samo naziv nastavne jedinice, bilo da je to naslov pjesme ili muzika
za slušanje. Nema objašnjenja u daljem tekstu, da li se pjesma pjeva (po sluhu, notnom tekstu) ili se
sluša. U pripremi, u 98% ne piše razred, pa je to otežavalo da se prati šta se na kojem uzrastu obrađuje.
U nekim pripremama se javljaju i materijalne greške, a u tekstu piše da je zadatak časa
razvijanje ljubavi prema muzici, što se je sasvim nelogično. Kod jednog nastavnika smo našli primjer:
pjesma Jesen, i ta se riječ ponavlja kroz više časova u toku godine. Ako pjesma djeci u međuvremenu i
ne dosadi, ipak se mora voditi računa i o promjeni godišnjih doba, pa je poželjno da makar njih prati i
odabir pesama. Kod ovakvih metodskih jedinica se obično prioritet daje tekstu, a manje se u
pripremama pominje melodija i njene karakteristike koje su uticale na izbor pjesme. Nigdje se i ne
pominju kriterijumi koji su uticali na izbor pjesme, šta je u njoj učenik naučio.
Pohvalno je što smo kod nekih nastavnika našli podatak da se djeca upevavaju na početku
časa, što je dobro kad poslije toga slijedi pjevanje pjesme. Kod jednog nastavnika je to redovna pojava
na svakom času, možda nepotrebna, ako se sluša muzika ili kombinuje sa drugim predmetima i slično.
Izdvojićemo dvije pripreme koje predviđaju ambiciozni rad na času. U jednoj piše – nastavna
jedinica – Zapjevajmo prvaci, obrazovni cilj: Upoznati učenike sa razvijanjem govora, glasa, sluha,
pjevanje i negovanje glasa, slušanje muzike, sviranje na dječjim instrumentima, usvajanje osnova
muzičke pismenosti.
U drugoj stoji jedna rečenica: ton, linijski sistem, ključevi, slušanje poznatih djela klasične
muzike. Nema detaljnog objašnjenja osim naziva metodske jedinice.
Pitamo se da li se sve napisano može obraditi u toku jednog časa i zaključujemo da nastavnik
pripremu samo piše, zapravo odnekud prepisuje mehanički, ne razmišljajući o njenoj realizaciji. U
daljem tekstu ovih priprema nema objašnjenja, već su to više kratke „poruke“ u kojima se brkaju
pojmovi podataka o pripremanju za nastavu i artikulacija časa. Vidi se da nastavnik ne poznaje
dovoljno i ne razlikuje ove pojmove. Ovakve pripreme ne odgovaraju anketnim upitnicima nastavnika
u kojima odgovaraju da pišu pripreme, da im nije potrebna stručna pomoć.
Kvalitetnije pripreme se međusobno razlikuju, a zapravo niti jedna nije potpuna. Nedostaje
lista podataka o tipovima časova, metodama, sredstvima ili sama artikulacija časa. Izdvojićemo i
pohvaliti jedan broj priprema iz kojih se vidi kontinuirani rad koji čini jednu zaokruženu, osmišljenu
cjelinu, gdje nastavnik dobro poznaje predmet. Postupno se počinje sa upoznavanjem nota, ključeva,
linijskog sistema, vrste taktova, rukovanja dječjim instrumentima, i to traje tokom cijele godine. Kad se
osnovni pojmovi savladaju prelazi se na brojalice i pjesme koje čine sintezu svega naučenog. Pjesme ili
brojalice, u zavisnosti šta se obrađuje, su detaljno analizirane kao i način njihovog usvajanja. Ako se
radi o pjevanju, onda su do detalja iznijansirani dinamički postupci. Ako učenici sviraju na dječjim
instrumentima, onda su do detalja proanalizirane njihove dionice. Ovakva priprema zadovoljava sve
zahtjeve: razvijanje ljubavi prema muzici, sluha, ritma, govora, pažnje, mišljenja, volje i estetskih
osjećanja. Da utisak bude potpuniji uvek se na kraju, kao dopuna, radi korelacija sa drugim
predmetima. Ako je zadatak muzičke umjetnosti da se djeca relaksiraju, onda možemo sa
zadovoljstvom konstatovati da je to kod ovog nastavnika postignuto.
Većina priprema ne ističe nastavna sredstva koja se koriste na času, što dokazuje da ih škole
nemaju, a da bi ih za kvalitetniju nastavu trebalo na vreme obezbediti. Bitan faktor uspeha časa
muzičke kulture su materijalni uslovi za rad, jer se u protivnom njihov nedostatak negativno odražava
na praksu.

11. PREPORUKA
Kako je s pripremanjem za nastavu povezano i njeno planiranje, priprema treba da bude
polazno načelo za realizaciju nastavnog časa. Nastavnik mora redovno da ih piše i u sadržaje unese
kvalitet, da planira nastavna sredstva, oblike rada, metode, domaće zadatke, a uprava škole mora imati
redovno uvid u te pripreme. Pedagoški je opravdano i racionalno da se osnovna pismena priprema, za
određeni nastavni sadržaj, studiozno i temeljito jednom uradi, a zatim da se sa svakim novim iskustvom
i profesionalnim sazrijevanjem nastavnika dograđuje.
Neophodno je, prije pripremanja za realizaciju nastavne jedinice, da nastavnici dobro prouče
sadržaje nastavne teme (otkucavanje nota po trajanju, pauze, kombinacije nota i pauza). Časovi
muzičke pismenosti moraju se posmatrati u sistemu časova kao cjelina. Nastavna jedinica koja se
realizuje na određenom času, povezana je sa nastavnim jedinicama koje su obrađene na prethodnim
časovima. Mora se voditi računa o jedinstvenosti vaspitno-obrazovnih postupaka u toku cjelokupnog
nastavnog procesa.
 12. ZAKLJUČAK
Nastavnike treba podstaknuti da redovno pišu pripreme, i navikavati ih da pripremanje za
časove bude trajno. Kvalitet usvojenih znanja će biti veći ako se i nastavnici i učenici pripremaju za
čas.
U reformisanoj školi nastavnik mora dobro da poznaje predmet (otkucavanje ritmičkih modela,
sviranje, pjevanje, korake uz muziku) kako bi učenicima, prema njihovom interesovanju, u svako doba
pružio potrebnu informaciju i prilagodio program.
U interesu našeg školstva i društva je da se muzička kultura što više razvija i da se bavljenje
muzikom omogući što većem broju učenika. Taj društveni interes i nalaže što hitnije rješenje ovog
ključnog pitanja i utvrđivanja daljeg pravca kretanja našeg muzičkog školstva, a zadatak svih nas, koji
u njemu radimo, je da tome doprinesemo.

13. LITERATURA:
1. Vukmanović, Nadežda, Rastimo s pesmom, Dečje novine, Gornji Milanovac, 1976.
2. Danilović, Mirčeta, Tehnologija učenja i nastave, Institut za pedagoška istraživanja, Beograd,
Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“, Zrenjanin, Univerzitet u Novom Sadu, 1998.
3. Završki, Josip, Zupanović, Lovro, Pjevajte i svirajte, Školska knjiga, Zagreb, 1974.
4. Ivanović, Mirjana, Grujić, Gordana, Muzičke igre, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,
Beograd, 2000.
5. Kojov-Bukvić, Irena, Metodika nastave muzičkog vaspitanja, Zavod za udžbenike i nastavna
sredstva, Beograd, 1989.
6. Krsmanović, M., Gajić, Z., Korak po korak II, Kreativni centar,
7. Lekić, Đorđe, Metodika razredne nastave, Nova prosveta, Beograd, 1991.
8. Manasteriotti, Višnja, Muzički odgoj na početnom stupnju, Školska knjiga, Zagreb, 1980.
9. Radonjić, S., Psihologija učenja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1992.
10. Stefanović, Božidar, Metodika muzičkog vaspitanja, Nolit, Beograd, 1958.
11. Stojanović, Gordana, Vasiljević, Zorislava, Muzička kultura II, Zavod za udžbenike i nastavna
sredstva, Beograd, 2004.
12. Tomerlin, Vladimir, Muzičke igre, Školska knjiga, Zagreb, 1965.