BANJA LUKA COLLEGE

BANJA LUKA

ETIKA I MORAL
KOD
MENADŽ ERA XXI
v.
Seminarski rad

Profesor: Nenad Novaković

Student:

Banja Luka,
decembar 2008. god.
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

SADRŽAJ:

UVOD.................................................................................................................................................. 4

PITANJE ETIKE U POSLOVANJU............................................................................................. 5

Pojam etike.................................................................................................................................. 5

Pojedinac i etika......................................................................................................................... 6

Etika u poslovanju.................................................................................................................. 10

ETIKA U MENADŽ MENTU...................................................................................................... 11

Etika menadžera u praksi.................................................................................................... 13

ZAKLJUČAK................................................................................................................................... 15

LITERATURA................................................................................................................................ 16

2
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

ETIKA I MORAL KOD

MENADŽ ERA XXI v.

UVOD

Sa razvojem savremenog društva stvoren je novi koncept poslovnog ponašanja koji

polazi od uvažavanja prava i interesa drugih i od ostvarivanja opštih društvenih interesa,
koji obuhvataju i kvalitetno radno okruženje u kome poslovni uspjeh, konkurentnost i
ostvarenje profita zavise isključivo od prava i dužnosti koji se primenjuju u odlučivanju.
Tako etika dobija na značaju, a poslovna etika počinje da otvara pretpostavke za
razvijanje nove etičke svijesti učesnika poslovnog života.

3
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

PITANJE ETIKE U POSLOVANJU

Pojam etike

Etika se odnosi1 na principe dobrog i lošeg ponašanja, moralnog i nemoralnog,

dakle prihvatljivog i neprihvatljivog ponašanja.
Etička pitanja se u savremenim organizacijama regulišu kreiranjem odgovarajućih
etičkih kodeksa. Etičke kodekse danas imaju mnoga preduzeća i javno ističu spremnost da
poštuju određena moralna načela i moralne principe u poslovanju.
Organizacije sa najvišim etičkim standardima su često najprofitabilnije u svojim
granama. Posebno u uslovima razvijene informativne tehnologije i telekomunikacija, vijesti
o nemoralnom ponašanju i nepoštovanju etičkih normi se veoma brzo šire.
Pod poslovnom etikom se podrazumjeva2 obaveza da se posao obavi na
odgovarajući način i podrazumjeva se odgovornost za njegovo neobavljanje.
Znači, osoba se obavezuje da posao obavi i spremna je da prihvati odgovornost za
neuspjeh ili grešku. Ova odgovornost može biti lična, kada se krše etičke norme i pojedinac
stiče ličnu korist na račun opštih interesa kompanije, i može biti korporativna, tj. društvena
odgovornost.
Pod poslovnom etikom se podrazumjeva i organizaciona ili korporativna kultura
koja se odnosi na pravila etičkog ponašanja, osnovne vrijednosne sisteme, etičke principe i
specifična etička pravila koja kompanija nastoji da primjeni.
Ovi elementi korporativne kulture koje treba primjeniti su: držanje obećanja,
dobronamjernost, pomoć drugima, poštovanje drugih i poštovanje vlasništva. Iz njih su
nastala i moralna pravila koja treba da slijedi kompanija, kao i etičke norme koje određuju
način ponašanja.
Pod poslovnom etikom se podrazumjevaju i principi i pravila ponašanja zasnovani
na opštoj i poslovnoj kulturi, čije poznavanje je od značaja za razumjevanje modela
civilizacijskog ponašanja, i oni se nalaze u određenoj zavisnosti od opštih kuturnih
obrazaca, ali i etičkih i vjerskih osobenosti.

1
Rouse, M. J., Rouse, S., Poslovne komunikacije, 212
2
Grupa autora, Priručnik o vještinama komunikacije, 75
4
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

Pod poslovnom etikom se podrazumjeva i poslovna komunikacija koja je nastala iz

odnosa kulture i etike u poslovanju. Poslovna kultura je veoma važna jer se temelji na
opštoj kulturi, kulturi govora i lijepog ponašanja, kulturi usmene i pismene komunikacije –
što je bitno za kontakt poslovnih partnera.
Pod poslovnom etikom se podrazumevaju i vrijednosti moralnog ponašanja, kao i
norme etičkog ponašanja pretočene u poslovni bonton.

Pojedinac i etika

“Pitanje etike u poslovnom ponašanju postalo je

jedno od najizazovnijih (korporacijskih) pitanja ovog doba.”3
Iz ovog citata je vidljivo da nije tako lako odrediti granicu etičnosti u poslovanju. To
je problem koji zahtijeva definisanje faktora koji utječu na to da li će se neki zaposleni
ponašati etično ili neetično.
Možemo reći da su ti faktori slijedeći:
 individualni faktori ličnosti i socijalizacije
 etičke filozofije i ideologija odlučivanja
 istorija etičkog odlučivanja
 organizacioni faktori
 spoljne snage
Individualni faktori ličnosti i socijalizacije koji se mjere na tri načina:
 snaga ega predstavlja sposobnost pojedinca za samousmjerenu aktivnost i
sposobnost rješavanja napetih situacija;
 makijavelizam predstavlja mjeru za obmanjivost i dvoličnost;
 lokus kontrole koji je mjera da li pojedinac vjeruje ( ili ne) da su ishodi u
životu određeni njegovim djelovanjem, srećom i sudbinom ili djelovanjem
drugih ljudi i institucija.

3
Bein, Dramond, Poslovna etika
5
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

Socijalizacija također utiče na etički sistem pojedinca. Utvrđeno je da su razlike u

zavisnosti od pola, religije, starosti, nacionalnosti, porodice i slično, važne u odluci
pojedinca o etičnosti.
Etičke filozofije i ideologija odlučivanja koji se mjere preko 3 osnovne etičke
filozofije4:
 utilitarizam, ljudi koji poštuju ovu filozofiju smatraju da je etično ono što daje
najveću dobrobit za najveći broj ljudi;
 prava pojedinca, kao etičko usmjerenje zagovara prava pojedinca na
obaviještenost, pravedan postupak itd;
 pravda – naglašava socijalnu pravdu i mogućnost da svi tragaju za smislom
života i srećom.
Kod većine pojedinaca je preovlađujuća neka od ove tri filozofije, kod rukovodilaca, npr. to
je utilitarna.
Ideologije etičkog odlučivanja se zasnivaju na razlici u moralnim sudovima koje
donose, i po akcijama koje na osnovu toga preduzimaju, pa tako imamo dvije osnovne
ideologije5, a to su:
 idealizam – čovjek vjeruje da etično ponašanje uvijek vodi dobrom ishodu, da
se svi tako ponašaju;
 relativizam – čovjek vjeruje da moralna pravila variraju od situacije do
situacije.
U zavisnosti od toga koja je ideologija kod koga više ili manje zastupljena, pojedince
možemo podijeliti na:
 situacioniste – visoko izražen i idealizam i relativizam;
 subjektiviste – više izražen relativizam;
 apsolutisti – visoko izražen idealizam;
 eksepcioniste – malo izraženi i idealizam i relativizam. Univerzalna moralna
pravila su smjernice sa mogućim izuzecima.

4
po Cavanaghu, Poslovna etika
5
po Forsythu, Poslovna etika
6
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

Istorija etičkog odlučivanja polazi od pretpostavke da odluke donesene u

prošlosti, i posljedice proizašle iz te odluke, za pojedinca imaju veoma važnu ulogu pri
donošenju odluka u budućnosti.
Organizacioni faktori preko kojih na etičko ponašanje zaposlenih utiču okolnosti
unutar same organizacije.
Spoljne snage, veliki broj vanjskih faktora utiče na shvatanje morala unutar
organizacije, pod povećanim pritiskom i ta shvatanja se mijenjaju.
Iz svega navedenog je vidljivo da je pojam etičnosti, a samim tim i poslovne
etičnosti, subjektivan i da zavisi od mnogih faktora.
Da bi se lakše shvatio sklop svih ovih faktora dajemo grafički prikaz:
Slika 1: grafički prikaz modela etičkog odlučivanja
FILOZOFIJA
INDIVIDUALNI ETIKE UČVRŠĆIVANJE
FAKTORI Utilitarizam ETIČKIH
Prava ODLUKA U
Ličnost
Pravo PROŠLOSTI
Snaga ega
Makijavelizam
Lokus kontrole
ETIČKO
Socijalizacija IDEOLOGIJA ORGANIZACIONI
Uloga polova ETIČKIH FAKTORI
Religija ODLUKA
Starosno doba Situacionisti
Radno iskustvo Subjektivisti
Ostalo Apsolutisti ISTORIJA
Egzepcionisti ETIČKIH
ODLUKA

SPOLJNE SNAGE ORGANIZACIONI

Ekonomski uslovi FAKTORI
Mali potencijali Filozofija rukovođenja
Konkurencija Ponašanje rukovodilaca
Više akcionara Sistem jačanja
Političke i socijalne Karakteristike posla
institucije

7
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

Teorija vrline Aristotelove zlatne sredine

Prema Aristotelu izvor etičke vrline je volja.
Bitna karakteristika volje je sloboda. Aristotel je prvi priznao slobodu volje. Neko može biti
odgovoran za svoje djelo, samo ako je ono rezultat slobodne volje. Etička vrlina je trajna
osobina volje.
Osobina vrline je sredina. Određivanje sredine nije proizvoljno, niti univerzalno, ono zavisi
od razumne ličnosti koja svaku pojedinu stvar pravilno procjenjuje.
Sredinu određuje „pravilan um" kao sumu onoga šta, kako, kada, zašto i prema kome treba
da bude. Aristotel zagovara princip „zlatne sredine" da bi se izbjegla pretjeranost, sa jedne
strane i nedovoljnost sa druge.

Etika u poslovanju

Predmet poslovne etike je skup moralnih pravila ponašanja u svim poslovnim

aktivnostima usmjerenim ka uspešnom i profitabilnom biznisu.
Norme su utemeljene na vrijednostima koje se zasnivaju na osnovnim etičkim
principima, a sadržaj tih normi se izražava sudovima o dobrom i lošem, uspješnom i
neuspješnom poslovnom ponašanju. Cilj je da se svi učesnici u poslovnim procesima
obavežu na etičko ponašanje. Poslovna etika ima svoje dve osnovne dimenzije ispoljavanja i
manifestovanja, a to su kolektivna, grupna etika i etika pojedinca. Kolektivna etika
uključuje etičke postupke u poslovnim odlukama rukovodstva i menadžmenta kompanija
koje se odnose na spoljašnje subjekte i okruženje, ali i etičke odnose unutar samih
kompanija. Na drugoj strani, pojedinac koji ne poseduje elementarne principe lične
poslovne etike, i ima deficit ukupnih moralnih standarda, uvek je spreman da izvrši
prevaru, da stavi svoje lične interese iznad kolektivnih, zakonskih, iznad normi običajnog
poslovnog morala i ljudskog odnosa, da naruši poslovnu klimu i atmosferu.
Poslovna etika je uvijek bila pod jakim uticajem društva i okruženja u kome se
razvijala. Na etičnost u poslovanju je uticalo i čovjekovo ponašanje. Tako ima shvatanja da
ljudsko ponašanje ima 3 kategorije:

8
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

 kodificirane zakone (zakonske standarde), koji su kao pisani standardi i

vrijednosti ponašanja ugrađeni u zakonske propise i u tom smislu su
primjenjivi na sudu. To su pravila kojima se reguliše šta je legalno a šta nije.
 slobodan izbor (personalni standard) koji se odnosi na ponašanje koje nije
zakonom regulisano, pa u tom smislu pojedinci i organizacije imaju određen
stepen slobode u ponašanju, a time i mogućnost slobodnog izbora.
 etika (socijalni standard), koja nije vezana za pisane zakone, ali je zato
određena normama i vrijednostima koje govore o tome šta je dobro a šta
loše.
Etičke norme su nepisana pravila ponašanja, i zato se često dešava da ljudi upadaju
u moralne dileme koje su povezane sa situacijama gde postoje alternativni izbori koji nisu u
skladu sa etičkim normama. Upravo zbog ovih etičkih dilema kompanije koriste etičke
kodekse kojima se reguliše poslovno ponašanje i tako se eliminiše potreba za dodatnim
zakonskim rešenjima i mogući problemi koje sa sobom donosi slobodan izbor.

ETIKA U MENADŽMENTU

Menadžeri se u svojoj poslovnoj praksi mogu naći pred brojnim dilemama kao što
su:
 pohlepa, prikrivanje i netačno prikazivanje stanja u izveštajima, izbjegavanje
održavanja date riječi, nepridržavanje dogovorenih uslova i rokova, pretjerana
samouvjerenost, nedovoljna lojalnost prema kompaniji, loš kvalitet, nepoštovanje
zaposlenih, uzdizanje ličnih iznad kopmanijskih interesa, korupcija i mnoge druge.
Etičke dileme i nedoumice sa kojima se menadžer sreću u svojoj karijeri čine srž
menadžerskog posla i lako može doći do odstupanja od etičkih normi,a njih označavaju6
 Korupcija, često je sastavni dio mnogih poslovnih aktivnosti kao nemoralna i
nelegitimna pojava. Ona nameće pitanje odnosa moralnog i pravnog jer ono što je
pravno legitimno nije i automatski moralno.

6
Rouse, M. J., Rouse, S. Poslovne komunikacije, 212
9
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

 Industrijske krađe i špijunaže i za sada nema načina da se na pravi način zaštiti od

njih.
 Zloupotreba medija je karakteristična i veoma izražena u savremenom svijetu jer
mediji imaju velike mogućnosti za razne vrste zloupotrebe.
 Konflikti interesa koji su veoma česti u praksi i predstavljaju značajan problem
menadžera, posebno zbog sukoba ličnih i organizacionih interesa.
 Tajni dogovori do kojih dolazi između pojedinaca ali i između organizacija. Svrha im
je različita.
 Prevare kao klasičan tip etičke erozije.

Na osnovu ponašanja menadžmenta nekog preduzeća u situacijama etičke dileme

možemo razlikovati tri vrste menadžera:
Nemoralni menadžment se odnosi na one menadžere koji posjeduju veoma niske
menadžerske principe i koji se uglavnom ponašaju suprotno ustaljenim moralnim
normama. Njihov glavni cilj je ostvarivanje ličnih interesa i stvaranje profita firme po svaku
cijenu.
Amoralni menadžment se odnosi na menadžere koji nisu nemoralni, ali nisu ni
potpuno moralni. Oni ne obraćaju posebnu pažnju u svom poslovnom ponašanju ili krše
postavljene etičke norme.
Možemo tu razlikovati dvije grupe menadžera. Jedni krše etičke norme sa
namjerom, pošto smatraju da se odgovarajuće moralne norme ne mogu primjeniti u svijetu
biznisa. Drugi krše etičke norme bez svjesne namjere, uglavnom zbog ličnog nemara.
Moralni menadžment vodi računa o moralnim normama i trudi se da ih u svakoj
prilici poštuje. Ovi menadžeri se trude da budu pravični, pošteni, iskreni, da drže obećanja i
datu riječ.
Ima mnogo primjera nepoštovanja etičkih principa u poslovanju, koji ukazuju na
odnos etike i društvene odgovornosti. Najizrazitiji oblici neetičkog ponašanja su:
 lična korist koja se stavlja iznad interesa kompanije;
 konflikt individualnih vrijednosti i organizacionih ciljeva;
 menadžerske vrijednosti i stavovi;

10
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

 pritisak konkurencije i upotreba neetickih sredstava;

 kulturne razlike.

Etika menadžera u praksi

U svakodnevnom poslovanju menadžeri nailaze na mnoge etički diskutabilne

situacije. Vidjeli smo od kojih sve elemenata ovisi za kakvu će se odluku opredijeliti, ali ipak
u većini slučajeva nije sve tako jednostavno.
U praksi će većina menadžera, ako ne i svi, sebe deklarisati kao visoko etičnog, ali
mnoge odluke i postupci ne bi se mogli tako nazvati. Mnogi postupci kod menadžera i
nemaju diskutabilni karakter, već ih smatraju konkurentskom prednosti.
Tako, na primjer u pregovaranju sa poslovnim partnerima, mnogi koriste neka
sredstva koja možda i nisu opravdana. Blefiranje, zavaravanje partnera, obećavanje čak i
nemogućih stvari radi sklapanja posla, većina menadžera smatra dozvoljenim i opravdanim
pravdajući se time da i suprotna strana koristi iste ili slične postupke i da se to od njih i
očekuje.
Isto tako, korupcija je okarakterisana kao negativna pojava, ali će većina menadžera
za to pronaći neki drugi izraz i time opravdati svoj postupak. Sklapanje poslovnih
poznanstava, nadoknada ili provizija za poslovnu uslugu i slično, a u tome nema ništa loše.
Prevare se mogu nazvati nadmudrivanjem protivnika, industrijska špijunaža je
samo praćenje rada konkurencije i tako redom.
Ipak, moramo reći da postoje i menadžeri za koje je postupanje po visokim
moralnim standardima prioritet i obaveza i to isto očekuju od svih svojih zaposlenih.

11
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

ZAKLJUČAK

U poslovnom svijetu etično ponašanje nije svrha samo sebi, ono ima daleko veće
značenje, jer ponašanje menadžera, zaposlenih i preduzeća u cjelini, snažno utiče na sliku
koja se stvara.
Jedan od najvećih poslovnih izazova današnjice je kako se etički ponašati a pritom
postići visoke performanse. Na ovaj izazov odgovor treba da pruži poslovna etika.
U svakom slučaju, nekoliko činjenica ima vrijednost koju ne mijenjaju ni vremena, ni
poslovna politika preduzeća, niti bilo koje druge okolnosti, a to bi trebao biti jednostavan
princip koji traži da se ponašamo prema drugima onako kako od njih očekujemo da se
ponašaju prema nama.
U savremenom poslovnom svijetu ugled i reputacija preduzeća postaju sve važniji
elementi uspjeha, a oni se, između ostalog, grade i na ovim, etičkim osnovama.

12
 ETIKA I MORAL KOD MENADŽ ERA XXI v.

LITERATURA

[1] Bein B. i Dramond Dž., Poslovna etika, Clio, Beograd, 2001.

[2] Grupa autora, Priručnik o vještinama komunikacije, Project Management Ltd,

EU 2006.

[3] Robinson D., Poslovni bonton, Privredni pregled, Beograd, 2000.

[4] Rouse, M. J., Rouse, S., Poslovne komunikacije, Masmedia, Zagreb 2005.

[5] Korišteni internet izvori:

 www.manager.hr

 www.emagazin.co.yu

 www.promoney.co.yu

13