Sadržaj Urbanistički plan generalne regulacije izrađuje se za područja naseljenih mesta Račanska

Šljivovica, Sokolina, Kaluđerske bare i Osluša na planini Tari. Ovde su prikazane i obrađene
1. Uvod neophodne informacije koje će doprineti kvalitetnoj izradi Plana.
2. Opšti uslovi sredine
2.1. Klimatski uslovi Pošto se pomenuta naselja nalaze na području Nacionalnog parka i u neposrednoj blizini
2.2. Hidrološki uslovi zona sa I i II stepenom zaštite metodološki pristup je zasnovan na:
2.3. Geomorfološke osobine i stanje zemljišta
2.4. Stanje vazduha  Sagledavanju glavnih odlika šireg područja – planine Tare i Nacionalnog parka Tara, kako
3. Inventarisanje prostora bi se što kvalitetnije uočili potencijali naselja za koja se radi Urbanistički plan generalne
3.1. Inventarisanje makrolokaliteta
regulacije.
3.1.1. Pedološka karta
3.1.2. Fitocenološka karta  Sagledavanju svakog pojedinačnog naseljenog mesta sa ciljem uočavanja potencijala za
3.1.2.1. Biološki diverzitet šumskih ekosistema unapređenje predela.
3.1.2.2. Ugroženost diverziteta šumskih ekosistema
3.1.2.3. Šumski ekosistemi u NP „Tara“ Ovakav metodološki pristup je izabran kako bi se na najbolji mogući način doprinelo izradi
3.1.2.4. Stanje šuma na području NP „Tara kvalitetnog Plana, koji neće preopteretiti područja naseljenih mesta i okolnog predela, koji će
3.1.2.5. Livadske biljne zajednice
ukomponovati različite vidove korišćenja uz poštovanje zaštite predela i održivog razvoja i
3.1.3. Karta zaštite i lovstva
3.1.3.1. Ornitofauna međunarodnog značaja
istovremeno će unaprediti život meštana i boravak posetilaca (vikendaša i turista).
3.1.3.2. Bogatstvo i osobenosti faune sisara
3.1.2.3. Ostali predstavnici faune Tare 2. Opšti uslovi sredine
3.1.2.4. Prikaz stanja lovne faune
3.1.4. Karta zaštite i građevinskih zona 2.1. Klimatski uslovi
3.1.4.1. Zona I stepena zaštite
3.1.4.1.1. Rezervati prirode Na klimu Tare presudan uticaj ima njen geografski polozaj pošto se iznad planine
3.1.4.1.2. Spomenici prirode sučeljavaju toplije vazdušne struje sa juga i hladnije sa severa što uslovljava nestabilno vreme.
3.1.4.1.3. Vidikovci Klima masiva Tare se odlikuje svežim prohladnim letom, dosta hladnom zimom i prilično
3.1.4.1.4. Prirodne retkosti neznatnim godišnjim kolebanjima temperature vazduha. Leto je produženo i na prve jesenje
3.1.4.1.5. Nepokretna kulturna dobra mesece, a jesen je toplija od proleća. Padavine su obilnije i češće u letnjoj polovini godine, a
3.1.4.2. Zona II stepena zaštite
naročito u kasno proleće. Zima na Tari je dosta snegovita. Sneg počinje da pada početkom
3.1.4.2.1. Zaštitne šume
3.1.4.2.2. Semenski objekti novembra pa i ranije i zadržava se ponekada i do maja.
3.1.4.2.3. Park šume
3.4.1.2.4. Ogledna polja Zbog izražene visinske razlike, koja se kreće od 220 do 1544 m n.v., mogu se u suštini
3.1.4.3. Zona III stepena zaštite izdvojiti 2 klimatska tipa:
3.2. Inventarisanje mikrolokaliteta i analiza područja
3.2.1. Saobraćajna povezanost i položaj prema bliskim turističkim lokalitetima  Umereno kontinentalni tip – karakterističan je za niži deo Tare, do 700 m n.v.,
3.2.2. Karakteristike naseljenih mesta za koja se radi Plan
3.2.2.1 Osluša  Subalpinski tip – karakterističan je za viši deo .
3.2.2.2 Sokolina
3.2.2.3. Šljivovica Osobine klime Tare su:
3.2.2.4. Kaluđerske bare
3.2.3. Karta predeonih elemenata  Temperatura vazduha - Prosečna srednja godišnja temperatura vazduha za područje
3.2.4. Karta visinskih pojaseva i nagiba terena Nacionalnog parka iznosi 5° C. Srednje temperaturne vrednosti po godišnjim dobima
3.2.5. Ekspozicije iznose: proleće 3° C, leto 13,4 °C, jesen 5,7 °C, zima -2,9 °C. Prema podacima
3.2.6. Zone zaštite i pozicije mikrolokaliteta u odnosu na njih meteorološke stanice na Mitrovcu mrazevi se ne javljaju samo u tri letnja meseca. Veoma
4. Potencijali područja karakterističan podatak je činjenica da se u zimskom periodu ne javljaju ekstremno niske
5. Literatura
minimalne temperature. Bajina Bašta i dolina reke Drine imaju veće temperaturne
amplitude, sa izraženijim godišnjim dobima.
 Padavine - Najviše kiše padne tokom maja 13% (127,4 mm) od ukupne godišnje količine
padavina, koja iznosi 977,3 mm. U junu i julu padne po oko 10%. U ostalim mesecima su
skoro ravnomerno raspoređene (od 60 do 80 mm). Srednji broj dana sa padavinama je
156,6 sa maksimumom u maju (18 dana) dok sneg najčešće pada u januaru (13,2 dana).
Sneg se zadržava prosečno 109 dana godišnje. Visina snežnog pokrivača je uglavnom 1
m, dok je na lokalitetu Kaluđerskih Bara prosečna debljina snežnog pokrivača 50-60 cm.
1. Uvod U dolini reke Drine i Bajinobaštenskoj kotlini sneg se ređe javlja.
  Osunčanost - Prosečno trajanje osunčavanja iznosi 1.699,5 časova ili 38%. Najduže
trajanje osunčavanja zabeleženo je 1961. godine sa 1.889,6 časova, a najkrace 1955. sa
1.479,1 časova. Inace po mesecima najduže trajanje sijanja sunca je u julu 235 časova ili
59% a najkraće u decembru 51 čas ili 19%. Sunčana insolacija (ultraljubičasto zračenje)
ima pojačano baktericidno dejstvo u planinskim područjima i doprinosi bržem oporavku
ljudi iz nižih, zagađenih i gusto naseljenih centara.
 Oblačnost - Stepen oblačnosti je znatan u toku čitave godine. Srednja dnevna oblačnost
najmanja je u avgustu i iznosi 4,1 dan a najveća u decembru 15,3 dana. Interesantan je
podatak o relativno velikom broju vedrih dana u zimskom periodu. Bogatstvo vegetacije i
vodene površine veštačkih jezera utiču na povećanje relativne vlažnosti i oblačnosti.
 Vlažnost vazduha - Srednja godišnja relativna vlažnost vazduha na Tari je velika (83%).
Najmanja je u junu i avgustu (80%) a najveća u decembru (89%). U letnjim mesecima
mali je broj dana sa relativnom vlažnošću preko 80% u 14h ( oko 7 dana u decembru ).
 Magla - Prosečan broj dana sa maglom u godini je veliki na ovom području i često veći od
broja takvih dana u podgorju i drugih delova Tare, koji nisu na pravcu kretanja vlažnih
vazdušnih masa.
 Vetrovi - Glavni pravci duvanja vetrova na području Nacionalnog parka Tara su
severoistočni i jugozapadni vetar. Ostali pravci su neznatno zastupljeni (južni, severni,
jugoistočni, severozapadni, zapadni, istočni ) tako da se umesto njih javlja velika čestina
tišine. Jači udari vetrova (oluje) nisu česta pojava na području Tare. Karakteristike
planinskih područja su blagi lokalni vetrovi „danik“ i „noćik“.
2.2. Hidrološki uslovi
Na području NP Tara pored Drine najvažnije reke su: Beli Rzav, Rača, Derventa i Brusnički
potok. Rečna mreža je razvijena u zavisnosti od pluviometrijskog režima, geološke građe i
pošumljenosti područja. Sve vode se tretiraju kao vode I klase i zaštićene su bez obzira kom
režimu zaštite pripadaju. Zaštitne zone izdvojene su i oko izvorišta vodosnabdevanja, odnosno
hidroakumulacija „Kruščica“ i „Vrutci“, a predviđene su i oko hidroakumulacija „Rača“, „Perućac“ i
„Lazići“.
Na Tari se nalazi i veći broj površinskih izvora i ponora. Jedan od najjačih kraških izvora
izvire na severnoj podgorini Tare, u naselju Perućac (Perućacko vrelo). Meštani je zovu reka
duga kao godina jer joj je dužina 365 m, što je ujedno čini i najkraćom rekom u Srbiji. Pored nje
je podignut savremeni ribnjak za uzgoj kalifornijske pastrmke. Značajan je i termalni izvor
Lađevačko vrelo, koji ima određena minerološko-zdravstvena svojstva. On izvire u kanjonu reke
Rače, u blizini manastira Rača.
2.3. Geomorfološke osobine i stanje zemljišta
U geomorfološkom smislu područje je skup planinskih uzvišenja i izraženih površi,
ispresecanih duboko usečenim rečnim dolinama. Starost stena je dosta raznovrsna.
Raspadanjem matičnih stena i pod uticajem drugih faktora stvoreni su različiti tipovi zemljišta
(rankeri, regosoli, i dr.).
Najveći deo platoa Tare sastoji se od jedrih krečnjaka. Na pretežnom delu trijaskih
krečnjaka uočljive su tipične kraške pojave sa svim karakteristikama krša, kako u površinskim
tako i u podzemnim oblicima kraškog reljefa, kao što su škarpe, uvale, vrtače, istaknuti vidikovci,
kanjonske klisure, tesnaci, kraška vrela, pećine, zvekare i dr.
Na Tari su ipak najčešći oblici vrtače i uvale. Jame su takođe česta pojava dok su pećine
ređe i javljaju se isključivo na opsecima prema Drini. Poznatije su Perućačka pecina i Topla peć
na Zezdi sa pećinskim nakitima, koja je teško je pristupačna i sa teško primetnim ulazom
Od ukupne površine NP Tara, poljoprivredne površine zauzimaju 3353 ha (17.5%). Od toga
82% zauzimaju livade i pašnjaci, 15% oranice, a voćnjaci 3%. Prirodni resursi za razvoj
poljoprivrede su ograničeni jer se tipovi zemljišta razlikuju po svojim proizvodnim vrednostima i
pogodnostima za korišćenje. Visok stepen učešća očuvanih livadskih ekjosistema i pašnjaka
omogućava intenzivniji razvoj stočarstva.
2.4. Stanje vazduha
Zbog velikih površina pod šumskim fitocenozama, klimatskih osobina područja i
nepostojanja većih neposrednih aerozagađivača planina Tara je okarakterisana kao vazdušna
banja.
3. Inventarisanje prostora
3.1. Inventarisanje makrolokaliteta
Sve su ređe oaze netaknute prirode, a jedna od njih je i planina Tara u zapadnoj Srbiji, kao
jedna od najlepših planina Srbije, pod gustim četinarskim i listopadnim šumama, pašnjacima i
livadama. Reka Drina, gledana sa brojnih vidikovaca liči na tanku, zelenu liniju uvučenu u
kanjonski masiv. Prozračno bistra, zelena voda, u kanjonima zastrašujuća, u dolinama pitoma
privlači lepotom svojih obala i bogatstvom vodenog sveta ljubitelje prirode i ribolova.
Nalazi se u zapadnoj Srbiji i sa severa je oivičena rekom Drinom, sa zapada Derventom i
Belim Rzavom, sa juga mokrogorskom i kremanskom kotlinom, a sa istoka Pilicom i Solotuškom
rekom. Veći deo planine pripada opštini Bajina Bašta, a manji Opštini Užice. Pripada
Starovlaškim planinama, a sastoji se od 3 izdvojena masiva: Tare u užem smislu (Prava Tara ili
Ravna Tara), Crnog vrha i Zvezde.
Područje Tare proglašeno je 1981. za Nacionalni park radi očuvanja retkih biljnih i
životinjskih vrsta i njihovih zajednica. Prostire se na 19.200 ha, dok se pod šumama nalazi oko
13.000 ha. Ceo prostor Nacionalnog parka obuhvata: planinu Taru, Crni vrh, Zvezdu, Stolac,
kanjon Drine sa Perućcem i okolinu Bajine Bašte.
Na teritoriji NP Tara lokaliteti planirani za turističku gradnju su: Kaluđerske bare, Šljivovica,
Mitrovac, Krnja Jela, Osluša i zaseoci sela Jasikovice. Za područje su karakteristične dve
prostorno-funkcionalne celine:
 Visoka Tara sa šumsko-turističkim punktom Predov Krst koji je u funkciji upravljanja,
zaštite prirode i prirodnih resursa. Od delatnosti zastupljeno je šumarstvo, lovstvo i
planinska poljoprivreda.
 Ravna Tara (Kaluđerske Bare, Mitrovac, Osluša, Šljivovica) sa povoljnim mogućnostima
za razvoj turizma, izgradnju turističkih objekata i razvoj poljoprivrede i šumarstva.
Za sva područja karakteristično je da ne postoje odgovarajući Urbanistički planovi. Usled
toga došlo je do pojave neplanske gradnje i povećanja broja bespravno podignutih objekata i to
uglavnom u zaštićenoj zoni.
3.1.1.Pedološka karta
Prema priloženoj Pedološkoj karti teritorije Opštine Bajina Bašta na području NP Tara
nalaze se sledeći tipovi zemljišta: crnica na serpentinu (ranker), smeđe rudo zemljište na
krečnjaku, parapodzol (pseudoglej), aluvijalni nanos ilovasti, deluvijum, smeđe skeletno zemljište
na škriljcima, smeđe skeletno zemljište na dijabazu, skeletno zemljište na krečnjaku (karst),
skeletno zemljište na serpentinu i skelet – kamenjar.
 Najveće površine zahvata smeđe rudo zemljište na krečnjaku, oko 40% na celom području
NP Tara. Karakteristike rasprostiranja su:
 veća površina na Ravnoj Tari gde zauzima više od 70% područja i gde se kompaktno
rasprostire,
 veći broj manjih površina na Visokoj Tari koje su rasuto raspoređene po području i
zauzimaju oko 30% površine, sa najčešćim javljanjem na prostoru južne granice NP Tara.
Sledeći tip po čestini javljanja na području NP Tara je Skeletno zemljište na krečnjaku
(karst). Zauzima oko 40% područja. Njegovo javljanje je kontinuelnije nego što je to slučaj sa
predhodnim tipom zemljišta. Najveće površine zauzima na Visokoj Tari, na njenom zapadnom i
severozapadnom delu, odakle se širi duž severne i južne granice. Duž severne i dalje
severoistočne granice zauzima površine izmeđe smeđe rudog zemljišta i smeđe skeletnog
zemljišta.
Od ostalih tipova zemljišta, koji zauzimaju oko 20% ukupne površine NP Tara, javljaju se:
 Crnica na serpentinu (ranker) – sledeći je tip po zastupljenosti. Javlja se na tri lokaliteta –
Kremići, Brezovice i Kaluđerske Bare, gde zauzima najveće površine. Posmatrajući šire
područje ovaj tip zemljišta zauzima mnogo veće površine.
 Skeletno zemljište na serpentinu – uočeno je samo na jednom lokalitetu, u blizini Konjske
reke.
 Deluvijum – nalazi se oko ušća Dervente, odakle se dalje rasprostire van granice
područja NP Tara, na manjoj kompaktnoj površini u tankom pojasu duž južne obale jezera
Perućac. Zasuzima nešto veću površinu od narednog tipa, koji se inače nastavlja na
njega.
 Aluvijalni nanos ilovasti – na samompodručju NP Tara nije uočen, ali se nalazi duž obale
jezera Perućac, u delu koji je bliži Bajinoj Bašti i gde u odnosu na sve ostale tipove
zemljišta zauzima najmanje površine.
 Smeđe skerletno zemljište na škriljcima – Na području NP Tara javlja se duž
severoistočne i dela severne granice područja, gde zauzima manje površine. Van granica
područja zauzima mnogo veće područje, veće i od prva dva.
3.1.2.Fitocenološka karta
Zahvaljujući geografskom položaju, klimi, fenomenu masiva, nadmorskoj visini, geološkoj
podlozi, tipovima zemljišta, a posebno istoriji flore, Tara predstavlja tipičan "massiv refuge".
Prema istraživanjima iz 1989. g. (Gajić sa saradnicima) floru Tare čini oko 1000 biljnih vrsta (što
čini oko 1/3 vrsta determinisanih vrsta u Srbiji), koje su cenobioniti 35 šumskih i 9 livadskih
asocijacija.
Na priloženoj karti prikazane su gruzpe biljnih zajeica perma glavnim vrstama drveća.
Konstatovano je 7 grupa:
 Mešovite šume jele – zauzimaju oko 40 % područja NP Tara. Najveća kontinuelna
površina se nalazi na Ravnoj Tari, a na Visokoj Tari se nalazi na par lokaliteta.
 Šume smrče – nalaze se na više lokaliteta i zauzimaju dosta male površine. Njihovo
učešće je oko 5%.
 Šume belog i crnog bora
 Šume bukve – nalaze se na više lokaliteta gde zauzimaju manje površine, i to uglavnom u
području severne granice Nacionalnog parka, duž reke Drine.
 Šume omorike sa jelom, smrčom, bukvom i ostalim lišćarima, šume crnog jasena, crnog
graba i hrasta
 Šuma kitnjaka i cera
 Šume crnog jasena, crnog graba, hrasta
 Šume bukve i smrče
Pošto su šume planine Tare njeno najveće bogatstvo u nastavku su prikazani interesantni
podaci koji govore u prilog značaju njihovog očuvanja i zaštite. Za planinu Taru i Nacionalni park
urađenja je i odlična šumsko-privredna osnova, te se ovde neće davati mere koje se moraju
sprovoditi a pripadaju domenu šumarskih inženjera. Navešće se samo neka razmatranja koja će
doprineti stvaranju utiska o značaju očuvanja šumskih i livadskih ekosistema.
3.1.2.1. Biološki diverzitet šumskih ekosistema
Šumski ekosistemi u umerenom pojasu su najsloženije ekološke integracije. Odlikuju se
vrlo visokim biološkim diverzitetom. U internacionalnom pogledu to znači da od očuvanja
šumskih ekosistema zavisi veliki broj vrsta od međunarodnog značaja. Interesantan je podatak
da oko 43,77% međunarodno značajnih vrsta (biljaka, životinja, insekata, ptica) delimično ili
potpuno zavisi od očuvanja šumskih ekosistema eks Jugoslavije. Takođe, visok diverzitet
šumskih vrsta je posledica složenosti strukture odn. ekosistemske raznovrsnosti šuma centralnih
delova Balkanskog poluostrva. Značaj očuvanja šumskog biodiverziteta je i u očuvanju
raznovrsnosti životinjskih vrsta kroz obezbeđenje veće količine raznovrsne hrane za razvoj vrsta
koje od nje zavise, što za dalju posledicu ima i bogatstvo predatora, odnosno složenost životnog
ciklusa i očuvanja lanaca ishrane.
Na veliku raznovrsnost tipova predela, vegetacijskih formacija, zajednica i staništa u okviru
šumskih ekosistema uticala su 2 osnovna procesa:
 istorijskogeografski procesi – uslovili su predeonu situaciju šumskih područja eks
Jugoslavije nastalu tokom geološke prošlosti
 antropogeni procesi – posledica ljudske aktivnosti usled koje je dolazilo do
dramatičnih ili postepenih modifikacija predela.
Današnja neverovatrno složena slika šumskih predela rezultat je višestrukih i višekratnih
interferencija takvih procesa, za koje su karakteristični nagli i oštri prelazi iz jednog u drugi tip
predela, velika fragmentiranost i česta izolovanost šumskih biocenoza, dominacija ekotonskih
staništa u okviru šumskih predela, različite inverzije i slučajevi, raznovrsni degradacioni i
progradacioni procesi, promene namene šumskog zemljišta (u ratarsko, stočarsko ili
građevinsko), kao i devastacije šumskih predela (čak i u nacionalnim parkovima).
Prema procenama evropskih prirodnih vrednosti, urađenih na osnovu Ministarskih
konferencija u Dobrišu i Lucernu 1991 i 1993. g., područje eks Jugoslavije raspolaže prividno
skromnim međunarodno značajnim potencijalima za očuvanje biološkog i predeonog diverziteta
šumskih ekosistema. Od 156 reprezentativnih šumskih ekosistema Evrope svega 3 (1,9%) se
nalaze na teritoriji eks Jugoslavije i to u okviru Nacionalnih parkova Tara, Durmitor i Đerdap, iako
su šumski ekosistemi eks Jugoslavije bogatiji od evropskih. Šumski ekosistemi Nacionalnih
parkova Fruška gora i Šara nisu obuhvaćeni ovim pregledom. Interesantno je da su u pregledu
reprezentativnih lokaliteta sa žbunastim i travnim ekosistemima uvršćena i 2 prirodna rezervata-
Obedska bara i Deliblatska peščara, u okviru kojih se sreću značajni, a sa ekološke i
biogeografske strane interesantni autohtoni šumski ekosistemi. Ovako slabo rangiranje nije
posledica međunarodne izolacije već je posledica loše komunikacije sa svetom, prevaziđenog
odnosa prema živoj prirodi i nedovoljnog oslanjanja uprave i javnih službi (odnosno prakse) na
naučne stručnjake i samu struku.
  intenzivno šumarstvo i monokulture,

Tabela 1 Endemiti, subendemiti, relikti i internacionalno značajne  atmosfersko zagađenje i depozicija,

vrste  iscrpljivanje podzemnih voda,
 šumski požari,
Međunarodno značajna
Vrsta Relikt Endemit Subendemit  krčenje šuma i
vrsta
Acer heldreichii x x      prekomerna eksploatacija.
Althaea
kragujevacensis   x   x Mreža zaštićenih područja je osnova očuvanja biološke i predeone raznovrsnosti šumskih
Alyssum corymbosum   x     ekosistema. Ona treba da bude takva da obezbedi očuvanje svih tipova šuma celog područja
Alyssum jancheni   x     Republike Srbije i Srbije i Crne Gore, a naročito najugroženijih i najosetljivijih, prvenstveno
Alyssum markgrafii   x   x reliktnih šuma, zatim aluvijalnih i primarnih šuma prašumskog tipa, starih sekundarnih šuma i
Cardamine glauca x       šumskih koridora uz obale reka, jezera i mora, kao i staništa vrsta koje zahtevaju veća
Centaurea derventana   x   x prostranstva odnosno šumskih vrsta od međunarodnog značaja. Pri projektovanju mreže
Cicerbita pancici   x     zaštićenih područja treba da se što je više moguće vodi računa o potrebama lokalnog
Cotinus coggygria x       stanovništva inače će efikasnost zaštite biti slaba.
Euphorbia subhastata   x   x
Obnova šuma, ponekad izvođena kroz masovne akcije pošumljavanja, po pravilu nema
Eriophorum latifolium x       nikakvog direktnog pozitivnog značaja za očuvnje biološke raznovrsnosti šumskih ekosistema.
Edraianthus Prvo je potrebno identifikovati najznačajnije fragmentisane šumske ekosisteme, a zatim započeti
graminifolius x       sa njihovom restauracijom i regeneracijom. Pri tome je važno da se ne ugroze segmenti
Edraianthus biodiverziteta koji se oslanjaju na ekotonska staništa (rubove šuma, proplanke, progale, gornje
tenuifolius x       granice šuma), izvorni šibljaci i druga nešumska staništa (kao što se preteralo sa npr.
Gentiana dinarica x x x x pošumljavanjem nekih delova Deliblatske peščare). Jedan od ključnih problema je i očuvanje
Geum molle x x x   šumskih refugijuma usred širenja poljoprivrednog zemljišta, koji su najviše ugroženi akcijama
Gymnadenia komasacije na velikim površinama.
conopsea       x
Halacsya sendtneri x x x x Pored toga efekti promene vlasništva nad šumama i uvođenja tržišne privrede ne prate se
Hedera helix x       sa aspekta očuvanja biološke i predeone raznovrsnosti šumskih ekosistema. To što znači da je
Hypericum rizik od nekontrolisanog korišćenja šuma, koje za sobom povlači degradaciju šumskog
umbellatum   x     ekosistema, izuzetno visok.
Ilex aquifolium x      
Juglans regia x       Očuvanje diverziteta šumskih ekosistema u Jugoslaviji podržano je opštom Rezolucijom o
Lamium bifidum   x     politici očuvanja biodiverziteta u SR Jugoslaviji (Sl. list SRJ 22/1994) i čitavim nizom zakona i
Neottia nidus-avis       x podzakonskih akata Rep. Srbije i Rep. C.G., u kjojima je predviđena značajna uloga nacionalnih
Ostrya carpinifolia x       parkova i dr. zaštićenih područja, a za veliki broj vrsta je određen režim zaštite, odnosno
Panicicia serbica x x   x ograničenja eksploatacije i prometa. Mora se prekinuti sa filozofijom brzog iscrpljivanja resursa
Picea omorica x x   x zarad krupnog ali kratkoročnog profita.
Ruscus hypoglosum x      
Staphylllea pinnata x      
3.1.2.3. Šumski ekosistemi
Stachys anisochila x x     Stabilnost šumskih ekosistema zavisi od prirodnih i antropogenih faktora. Dominantni
Taxus baccata x       prirodni uslovi u oblasti uticaja na hidrološko-hidrogeološke faktore su: precipitation, poroznost
Thymus admovicii   x   x (propusnost) stena i rezerve podzemnih voda u kolektorima. Uticaj čoveka je najjači na
Vitis silvestris x       kompleks zemljišta, odnosno zemljišni pokrivač, čija destrukcija vodi do ubrzane erozije, česte
pojave bujica i destabilizaciju šumskih ekosistema.

Osnovnu vrednost NP “Tara“ predstavlja biološki i predeoni diverzitet šumskih ekosistema,

koji se ogleda u smenjivanju različitih šumskih ekosistema po visinkim zonama i različitim
razvojnim stadijumima. Usdled toga se i javlja veliki broj biljnih ali i životinjskih vrsta.
3.1.2.2. Ugroženost diverziteta šumskih ekosistema
Najzastupljenije vrste drveca su: jela (45,6%); bukva (33,3%); smrca (14,1%). Sve tri vrste
Osnovni faktori koji ugrožavaju biološku i predeonu raznovrsnost šumskih ekosistema su:
sa ukupnim ucescem od 93% daju bitno obelezje sumama Nacionalnog parka. Drugo bitno
obelezje ogleda se u zastupljenosti cetinarskih vrsta drveca u odnosu na liscare (62 : 38).
Najkompleksniju reliktnu asocijaciju predstavlja izvorna asocijacija Omoricae-pineto-piceto-
abieto-fagetum-mikstum, i u ovom izvornom obliku se ocuvala na malim povrsinama koje su
imale karakter refugijuma u vreme smenjivanja glacijalnih i interglacijalnih perioda.

Detaljan prikaz šumskih asocijacija dat je u uvodnom delu Prostornog plana područja NP
„Trara“, odnosno u studiji Zavoda za zaštitu prirode Srbije: „Stanje područja nacionalnog parka
„Tara““. Na području nacionalnog parka glavni predstavnici dendroflore su: crni jasen, crni grab,
crni bor, sladun, cer, orah, crna jova, siva jova, kitnjak, jeremičak, javor, bukva, jela, smrča, beli
bor, omorika.

Nacionalni park Tara je čuven pre svega po Pančićevoj omorici (Picea omorica). Nas
poznati naucnik i istrazivac flore Josif Pancic 1875 god. u selu Zaovine otkrio je specifican
cetinar izuzetno lepog izgleda, vretenast, visine do 40 metara koji je po pronalazacu dobio naziv
Panciceva omorika. Panciceva omorika je najznacajniji reliktni endemin ovog podrucija, postala
je deo nacionalnog blaga i predmet interesovanja svetske naucne javnosti. Rasprostranjenje ove Omorika je endemorelikt čiji je nekadašnji areal u Evropi sužen na malo prostranstvo u
vrste ograniceno je samo na Taru i deo zapadne Bosne u srednjem toku reke Drine. Srbiji i Bosni. Od posebnog su interesa pitanja koji su faktori doveli do smanjivanja areala ove
vrste. Najnovija ispitivanja pokazuju da su seme i ponik omorike veoma osetljivi na mnoge
Na Tari postoje mnogobrojne i raznovrsne lišćarske i četinarske šume. Pančićeva omorika
biotičke i abiotičke faktore sredine (rani prolećni i jesenji mrazevi, gust sklop šume, debeo sloj
je tercijarni relikt i krajnji stenoendemit. Glavni uzročnik sužavanja njenog areala bio je čovek. To
stelje, pregrejavanje tla i dr.).
se najviše odnosilo na period vladavine Turaka, koji su zbog visokog rasta, kvaliteta drveta i
njegovih morfoloških osobina ovu vrstu uglavnom koristili za brodske jarbole.

Pančićeva omorika je vezana za 2 tipa staništa što ukazuje na njenu veliku vitalnost i
veoma široke ekološke valence i reakcione norme:

 manje ili više stenovita područja i klisure,

 za krajnje vlažna, čak tresetna staništa ("Crveni potok")

Granice pomeranja vegetacije u periodima interglacijacije

Na redukciju areala Pančićeve omorike kao i na njeno smanjeno prisustvo na sadašnjem

arealu uticao je čitav kompleks biotičkih i abiotičkih faktora: istorijski faktori naročito sa uticajem
postglacijalnih klimatskih faza; uslovi između refugijuma uključujući dve komponente: klimatske
uslove u centralnoj planinskoj zoni i refugijalni karakter mezoklime pod uticajem tesnaca i
kanjona Drine sa pritokama; orografski faktori (ekspozicija, nagibi i konfiguracija zemljišta);
geološki faktori (matične krečnjačke stene i karstni teren); edafski faktori; antropogeni faktori,
biološke osobine omorike kao i međuvrsna konkurencija; zoološki faktori (insekti, divlje životinje,
ispaša) i dr.

Prema mnogima klimatski faktor je bio glavni razlog redukcije prirodnog areala omorike, što
se najviše odnosi na periode visokih temeratura u interglacijalnim periodima, što je izazvalo
povlačenje omorike sa eksponiranih područja. Razlog tome je u prirodnim uslovima potrebnim za
rast i razviće ove vrste, a to su hladna kontinentalna Evropska klima, sa vlažnim i dugotrajnim
snežnim pokrivačem tokom zimskog perioda. Za vreme nepovoljnih perioda omorika se povlačila
u refugijume koji su po prestanku negativnog uticaja klime predstavljali glavni izvor za ponovno
naseljavanje područja. Svakako da je došlo i do delimičnog privikavanja ove vrste na izmenjene
uslove životne sredine. Najznačajniji refugijumi su na Tari i Zvezdi koji su pod uticajem vlažnog
vazduha i magli iz kanjona reke Drine sa pritokama. Zaklonjeni tereni isto kao i visoka relativna
vlažnost vazduha doprineli su stvaranju lokalne klime centralno-evropskog karaktera. Slični
uslovi se mogu naći na staništu Pančićeve omorike na zaklonjenim mestima reke Mileševka sa
visokom relativnom vlažnošću vazduha.
Najveći uticaj čoveka odražava se preko šumskih požara, koji su uništili veće površine pod
omorikom na Tari i Zvezdi. Međutim vatra predstavlja pozitivan faktor u prirodnoj regeneraciji
šuma omorike pošto ova vrsta predstavlja pionirske vrste prilagođene požarištima (Čolić 1967)
Omorika se razmnožava semenom i vegetativnim putem. U prirodnom habitatu (staništu)
ova vrsta se razmnožava i korenovim izdancima. Postoje i slučajevi ožiljavanja donjih grana.
Ovo je inače izuzetvo velika varijabilnost načina razmnožavanja za jednu četinarsku vrstu, što
nije karakteristično za ostale vrste. Stoga se može zaključiti da je i ovo jedan od faktora
opstanka Pančićeve omorike kao tercijarnog relikta.
Pančićeva omorika se takođe karakteriše velikom verijabilnošću fenotipova, što se
odražava i na vreme olistavanja i cvetanja, što je opet od značaja za sposobnost očuvanja vrste
u izmenjenim uslovima životne sredine.
U generativnoj semenskoj plantaži omorike, podignutoj na staništu Quercetum frainetto-
cerris Rud. s.l. i Querco carpinetum Ser. s.l. sprovedene su analize dinamike rasta i razvića 15.-
god. linija polusrodnika. Dobijeni rezulatati ilustruju izraženu adaptivnost omorike, koja je
uslovljena genetskom sposobnošću ove vrste da stvori stabilan i visoki prinos na različitim
staništima.
Režim svetlosti utiče na pojavu podmlatka u šumama. Za omoriku minimalna osvetlenost je
1000 lux-a, odnosno 1/15 dnevne svetlosti, što nije dovoljno za odpstanak i dalji pravilan razvoj
ponika.
U svom izvornom obliku, reliktna zajednica Omorikae-Pineto-Picetum-Abieto-Fagetum
mixtum očuvala se na malim površinama koje su imale karakter refugijuma u vreme smenjivanja
glacijalnih i interglacijalnih perioda. Tako su se sačuvale mnoge tercijarne reliktne vrste, među
kojima je najznačajnija Picea omorica (Pančićeva omorika). Ona se javlja u sledećim šumskim
asocijacijama na području NP “Tara“:
 Omorikae-Piceto-Abieto-Fagetum pinetosum mixtum – šume omorike, smrče, bukve,
borova i drugih vrsta na organogenoj krečnjačkoj crnici (lokalitet Crvena stena)
 Omorikae-Piceto-Abieto-Fagetum pinetosum - šume omorike, borova i drugih vrsta na
organogenoj krečnjačkoj crnici (lokalitet Vranjak)
 Picetum-Omorikae-Excelsae-picetosum mixtum serpentinicum - šume omorike, smrče i
borova na serpentinu (lokalitet Zmajevski potok)
 Omorikae-Piceto-Abieto-Fageto- Alnetum mixtum – šume omorike, smrče, jele, bukve i
jove na tresetu (lokalitet Crveni potok)
Još jedna interesantnost je i takozvani zlatni bor, jedini primerak na Tari, koji je ranije prvi
put primećen na Zlatiboru. Ovaj "mutant" nalazi se na mestu zvanom „Osjek“, u blizini naselja
Kremna, na oko 700 m nv, na serpentinu i humusnom silikatnom zemljištu. Treba ga zaštititi,
proučavati i heterogeno umnožavati u cilju trajnog očuvanja i korišćenja u hortikulturi. Mnogi
smatraju da se radi o običnom austrijskom boru sa žutim iglicama. Pošto je drvo okruženo sa
tipičnim Austrijskim borovima i pošto su geološka podloga, zemljište, ekspozicija i svi ostali
uslovi identični, može se zaključiti da je ova pojava najverovatnije posledica spontane mutacije,
čija se priroda može razumeti proučavanjem generativnog potomstva. Kao potencijalna vcisoko
dekorativna vrsta mogao bi se nakon proučavanja o genetskoj održivosti osobina uvesti u
redovnu kulturu i koristiti kao dekorativna vrsta za pejzažno ozelenjavanje.
3.1.2.4. Stanje šuma na području NP „Tara
Područje NP „Tara“ obuhvata najveći deo planine Tare, u ukupnoj površini od 19175 ha.
Ukupna površina državnih šuma i šumskog zemljišta je 12137,75 ha koje su svrstane u 5
gazdinskih jedinica: Zvezda, Crni vrh, Tara, Kaluđerske bare i Rača.
Za ovaj planski dokument od značaja je pregled površina šuma po zonama zaštite. U
okviru Kaluđerskih bara nalazi se 92.59 ha šuma sa II stepenom zaštite i 547.40 ha sa III
stepenom zaštite, što ukupno iznosi 639,99 ha zaštićenog šumskog područja.
Uopšteno gledajući stanje šumskih ekosistema je zadovoljavajuće. Sastojine su vitalne,
biološki stabilne i dobrog zdravstvenog stanja sa zadovoljavajućim podmlađivanjem. Na jeli se
mestimično javljaju Armillaria mellea (truležnica), rak rane i kao sekundarni potkornjaci na
fiziološki oslabelim stablima. Mnogo veću opasnost predstavlja Melampsorarella
caryophylacearum (veštičje metle), te dolazi do sušenja pojedinačnih mladih stabala. Pošto se
oštećenja i sušenja javljaju na pojedinačnim stablima, a ne i u većim razmerama, jela je vitalna i
dobrog zdravstvenog stanja, kvaliteta i podmlatka.
Smrča je slabijeg zdravstvenog stanja, kvaliteta i podmlađivanja, jer je ugrožena od truleži
korena (Fomes anosus), potkornjaka i glodara koji stvaraju oštećenja na smrči čime biljke
fiziološki slabe. Mestimično je na četinama prisutno osipanje i crvenilo četina (Lophodermium
spp.).
Bukva je dobrog zdravstvenog stanja. Na starijim stablima se javljaju truležnice, oštećenja
od glodara i lisnih vaši. Podmladak je vitalan ali nedovoljan i neravnomerno zastupljen, tako da
je i dalje neophodna primena mera obnavljanja.
Na području NP "Tara" kontrolisano je zdravstveno stanje u vremenu od 1990-1994. g. na
lokalitetima: Metaljka, Krnja jela, Kruščica, Crni vrh, Jastrebnjak, Veliki batur, Kapetanove vode,
Vitomirica, Veliki stolac, Ljuti breg, Kameno brdo, Zvezda, Osluša, Šljivovica, Čučkovica i dr.
Opšta ocena je da je zdravstveno stanje relativno dobro, ali postoje žarišta gde je sušenje
zahvatilo manje facijese od nekoliko ari do pola hektara (GJ Zvezda, od. 30 i GJ Osluša, od.
120). Na Velikom Stocu i Ljutom bregu zabeleženo je sušenje omorike u podstojnom delu
sastojine, ali se smatra da omorika nije ugrožena. Na osnovu analiza nekih lokaliteta zaključeno
je da postoji realna opasnost od pogoršanja stanja u smrčevim sastojinama. Epidemijsko
sušenje šuma u je Srbiji posledica dugotrajnog delovanja kompleksa faktora abiotičke i biotičke
prirode.
Bolest korena i stabla smrče izaziva patogena gljiva Fomes annosus, koja je prema
ocenama brojnih istraživača označena kao njveća opasnost četinarskih šuma severne
hemisfere. To je polifagna vrsta, zabeležena je na 100 četinarskih vrsta i 71 lišćarskoj vrsti. U
našim uslovima konstatovana je na svim autohtonim i alohtonim vrstama četinara, ali je
najopasnija za smrču i beli bor. Sindrom propadanja smrče je atipičan. Patološke promene su
uslovljene simultanim i sukcesivnim delovanjem brojnih faktora. Bolest smrče po pravilu ima
hroničan tok. U završnoj fazi razvoja bolesti ovakva stabla napada Armillaria mellea, gljiva koja
izaziva trulež i nekrozu biljke i kambijuma i ima funkciju egzekutora. U povećanoj brojnosti, često
u manjim gradacijama, proces sušenja prate potkornjaci, najčešće Ips typographus, Pythiogenes
calcographus i dr. (Coleoptera, Scolutidae). U šumskim fitocenozama NP "Tara" (smrča, beli
bor, omorika) konstatovan je Fomes annosus, ali je jači napad registrovan samo na nekoliko
relativno izolovanih lokaliteta. Ova žarišta predstavljaju realnu opasnost od dalje ekskalacije ove
pojave.
 3.1.2.5. Livadske biljne zajednice
Livadske biocenoze zauzimaju značajne površine i
razvijaju se kao sekundarne tvorevine, na staništima raznih
šumskih zajednica. To su očuvani ekosistemi sa raznovrsnom i
bogatom vegetacijom i livadskom faunom. Među njima je i veliki
broj biljaka sa lekovitim svojstvima i farmakološkim značajem.
Očuvanje biodiverziteta usko je povezano sa
očuvanjem staništa. Posebno je ugrožen živi svet tresava čak i u
slučaju kada su one locirane na zaštićenom području. Algološka
istraživanja 1994. g. tresava pokazuju smanjenje broja vrsta,
posebno dezmidske flore, kao posledice antropogenog uticaja.
Tara je bogata vodom. Na nekim mestima mogu se naći
superficial siol slojevi kvarcne pebble i gline, koji održavaju
vlažnost u depressions. Within nekih depresijka mogu se naći
tresave, specifični ekosistemi u kojima se razvijaju posebne
životne zajednice.
Na području NP Tara nalaze se tresave "Mala batura" i "Crveni potok" u istoimenom
prirodnom rezervatu.
"Mala batura" nalazi se na Crnom vrhu, na jugozapadnom delu Tare, na 1150 m n.v. u
blizini Male Bature. Tresava je locirana depresiji gde se voda zadržava do površinskog sloja
gline. Površina tresave je 50x30 m i obrasla je sa vrstom Sphagnum mosses.
"Crveni potok" u području Mitrovca, na 1080 m n.v., u istoimenom prirodnom rezervatu.
Zove se još i „krvavi bazen“. Ovo je uglavnom šumska tresava sa zajednicom Pančićeve
omorike, Evropske srebrne jele, Norveške omorike, bukve i crne jove. Deo ove tresave nazvan
„tepih livada“ je obrastao sa Sphagnum mosses. Tresava se nalazi na organogenom
močvarnom zemljištu.
3.1.3.Karta zaštite i lovstva
3.1.3.1. Ornitofauna međunarodnog značaja
Na osnovu evropskog IBA projekta područje „Tara planina“ prostire se na 36000 ha. Pored
teritorije Nacionalnog parka zahvata i istočne delove planine prema Zlatiboru sve do Kremana,
Mokre gore i Šargana. Prostire se od Drine kod Bajine Bašte na 230m n.v., do grebena Velikog
Stolca i Kozjeg rida (1591 m nv). Od 46 vrsti ptica, zbog čijeg je prisustva i brojnosti Tara
nominovana kao međunarodno značajno ornitološko područje, prihvaćena je nominacija za
svega 6 vrsti (suri orao, sivi soko, ćuk, siva žuna, zelena žuna i vrtna crvenperka) čije populacije
prelaze populacioni prag od 1%. Najvredniji ornitološki lokaliteti su: kanjon Rače, Zvijezda,
kanjon Drine i klisura Belog Rzava.
3.1.3.2. Bogatstvo i osobenosti faune sisara
Tara je označena kao jedan od centara biološke raznovrsnosti sisara u Republici.
Registrovano je do sada 53 vrste, što čini oko 56% od ukupno poznatog broja sisara kod nas (94
vrste). Posebno je značajno prisustvo krupnih predstavnika: medved, vuk, divokoza, divlja svinja,
vidra, divlja mačka, jazavac, kuna zlatica i belica.
Ograničavanjem lova u zoni Nacionalnog parka, poboljšanom ponudom hrane i mesta za
razmnožavanje, definisanjem sistema i zona zaštite došlo je kod nekih vrsta do povećanja
brojnosti populacije. To se naročito odnosi na kune koje su počele da se nastanjuju i blizu
naseljenih mesta, do čega je došlo usled posledica urbanizacije i razvoja turizma (sa čovekom
dolaze objekti ali i deponije).
3.1.3.3. Ostali predstavnici faune Tare
Od predstavnika herpetofaune do sada je konstatovano 25 vrsta vodozemaca i gmizavaca,
kao npr.: šareni daždevnjak, gatalinka, grčka žaba, šumska kornjača, poskok, stepski smuk,
smuk i td.
Vode NP „Tara“ bogate su ribama (ihtiofauna), kako autohtonim za to područje tako i
alohtonim. Determinisane su: pastmka, lipljan, štuka, šaran, som, grgeč, peševi i sunčanica. U
zaštićenoj zoni NP Tara nalazi se ribnjak „Beli Rzav“ sa kalifornijskom pastmkom, koji je u
vlasništvu JP NP „Tara“.
3.1.3.4. Prikaz stanja lovne faune
Ghranice lovišta „Tara“ poklapaju se sa granicama NP Tara, ukupne površine 19175 ha,
koje je 1994. g. Rešenjem Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede dato na
upravljanje JP NP „Tara“. Zdravstveno stanje divljači je zadovoljavajuće, ali je brojno stanje
medveda, divokoza i srneće divljači ispod biološkog optimuma. Stanje populacije je poremećeno
ratnim dešavanjima, tako da su u zadnjih 10 godina sprovođene samo neophodne mere zaštite i
prihranjivanja, a ne i izlovljavanje.
Prostornim planom Nacionalnog parka izdvojeni su:
 lovno-uzgojni rezervati – Izdvojeni su za medveda, srnu i divokozu i obezbeđuju
neophodne uslove i sklonište za divljač u pojedinim fazama života. U ovim rezervatima
izgrađena su hranilišta, solilišta, čeke.
 lovno-naučni rezervati – Izdvojeni su za praćenje i osmatranje divljači radi upoznavanja
same biologije divljači i to za srnu i divokozu.
Osnovni ciljevi u zaštiti lovne faune su očuvanje zdrave populacije svih autohtonih vrsta i
uspostavljanje biološke ravnoteže. Pored toga teži se i reintrodukciji nekih vrsta koje su nekada
naseljavale ovo područje (veliki tetreb, tropski detlić, orlovi). Ciljevi, zadaci i aktivnosti na zaštiti,
očuvanju i unapređenju lovne faune definisani su Lovnom osnovom (1996-2005. g.), čija se
realizacija ostvaruje kroz godišnje programe gazdovanja lovištem. Rezultati su do sada
popravljanje stanja populacije lovne divljači, koje se približava sve više svom optimumu i
ponovnom uspostavljanju biološke ravnoteže.
3.1.4 Karta zaštite i građevinskih zona
U Jugoslaviji postoji 8 (9-Prokletije je u fazi za proglašenje) Nacionalnih parkova i
mnogobrojni rezervati različitih karaktera. Svi oni imaju veći ili manji broj šumskih
fitocenoekosistema, koji obuhvataju ograničene ili veoma prostrane površine, raspoređeni su u
različitim visinskim i horizontalnim vegetacijskim zonama, koje su manje ili više kontinuirane ili
raskidane. Njihov značaj je ogroman jer predstavljaju važne centre obnavljanja šumske
vegetacije. Mnoge šume su dobro razvijene i specijskoekocenološki raznovrsne i bogate, sa
prašumskim karakterom. Takođe se javljaju i degradirani kompleksi, sa različitim stepenima
degradacije, koji mogu biti progresivni ili regresivni u zavisnosti od preduzetih mera zaštite i
unapređenja prostora. U tim slučajevima neophodna je intervencija i sprovođenje mera ne samo
pasivne zaštite već i aktivnog očuvanja, obnove i unapređenja zaštićenih objekata.
"Rezevati budućnosti" su više ili manje degradirane površine, na kojima je započeo,
intenzivnim tempom, spontani proces obnavljanja (šumske) vegetacije, i koje usled toga treba
zaštititi, npr. od ispaše, različitim načinima, kao što su npr. zaštitne ograde. Svi Nacionalni
parkovi i rezervati trebaju da imaju zaštitnu zonu oko sebe, koja ima dvostruku ulogu:
 štiti Nacionalni park ili Rezervat
 predstavlja prostor na kome će se njihova biološko-ekološka sadržina obnavljati i
proširivati.
Prema Prostornom planu podruzčja NP „Tara“ (SG RS br. 3/89) namenom površina
izdvojene su 3 zone odnosno stepena zaštite sa različitim režimima zaštite i razvoja.
I stepen zaštite – zabranjeno je svako korišćenje prirodnih dobara osim u svrhu razvoja
naučno istraživačkog rada. Dozvoljena je naučno-istraživačka aktivnost i to samo ona koja ne
može da naruši sadašnje prirodne procese na zaštićenim površinama. Dozvoljena je
kontrolisana edukacija. Zbog karakteristike područja i njegovog položaja u odnosu na naseljena
mesta dovoljeno je kontrolisano gazdovanje šumama (po predhodno navedenom postupku).
Bitno je naglasiti da se ona može sprovesti nakon sanacije postojećih šuma, odnosno nakon
poboljšanja sadašnjeg dosta degradiranog stanja.
II stepen – dozvoljena je stroga konotrola prirodnih bogatstava, sve aktivnosti koje
unapređuju postojeće stanje i edukacija.
III stepen – dozvoljeno je selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih bogatstava. Takođe
je dozvoljena izgradnja potrebnih objekata koji prate zoning ali je zabranjena stambena
izgradnja.
3.1.4.1. Zona I stepena zaštite
Obuhvata 2959,25 ha, odnosno 15,34% od ukupne površine NP „Tara“. Podrazumeva
zaštitu posebnih prirodnih vrednosti kao što su: prirodni rezervati, spomenici prirode, prirodne
retkosti, vidikovci i nepokretna kulturna dobra.
Ova zona je treća po zastupljenosti. Kontinualno se rasprostire od Brusničkog potoka duž
jugozapadne granice preko zapadnog dela NP Tara pa duž severne granice do jezera Perućac.
Na Ravnoj Tari se javlja na više lokaliteta, gde zauzima mnogo manje površine nego na Visokoj
Tari. Izvestan deo graničnog pojasa područja sa I stepenom zaštite direktno prelazi na
nezaštićena područja. Ovo svakako treba promeniti, naročito u delovima gde se manje površine
sa I stepenom zaštite direktno naslanjaju na građevinsko područje, pa čak i na zonu sa III
stepenom zaštite, pošto su ona ugroženija od velikih površina.
3.1.4.1.1. Rezervati prirode
Zauzimaju najveći deo I zone zaštite i nalaze se u GJ „Zvezda“, GJ „Tara“ i GJ „Crni vrh“,
na ukupnoj površini od 1681,02 ha i nalaze se u nepristupačnom kanjonskom delu NP „Tara“:
 „Kanjon Brusnica“ – obuhvata slivno područje Brusničkog potoka i predstavlja stanište
Pančićeve omorike, a od predstavnika faune medveda i divokoze;
 „Zvezda“ – obuhvata područje kanjona Drine i planinskopg venca od Brusničkog potoka
do klisure Dervente. To je stanište Pančićeve omorike, raznih reliktnih predstavnika flore
na ovom području kao i autohtono stanište medveda i divokoze;
 „Klisura Dervente“ – rezervat sa visokim, strmim, krečnjačkim stranama, sa bogatim i
raznovrsnim zeljastim zajednicama, od kojih su mnoge reliktne;
 „Pod Gorušicom“ – sastojina jele, smrče, bukve i gorskog javora;
 „Crveni potok“ – jedina šumo-tresava u NP-u u čijem se sastavu nalazi i Pančićeva
omorika sa jovom;
 „Račanska Šljivovica“ – rezervat jele, smrče, bukve i belog bora. Jedan je od ređih
rezervata u NP „Tara“ u kom se ne javlja Pančićeva omorika. Floristički sastav je
siromašan (83 biljne vrste) a nema ni jedne zaštićene biljne vrste kao prirodne retkosti.
Značaj rezervata je u tome što odražava specifične uslove Tare, gde visinski odsustvuje
smrčev pojas,te ulazi u nižu bukovo-jelovu zonu. Specifična struktura ovih sastojina je
odraz filogeneze i indikator pravca razvoja vegetacije ka klimatskom trodominantnom tipu
– šumi bukve, jele i smrče.
 „Klisura Rače“ – prava prašuma brdske bukve i lovno uzgojni rezervat za medvede.
Rezevati prirode sa Pančićevom omorikom su: „Bilo“, „Ljuti Breg“, „Crvena Stena“.
3.1.4.1.2. Spomenici prirode
Za neke spomenike prirode još uvek nisu regulisani režimi zaštite. Izdvojeni su:
 Memorijalni spomenik prirode „Borovo Brdo“;
 Grupa stabala omorike na lokalitetima „Aluška planina“ i sva pojedinačna stabla Pod
Omarom, kod Velikih livada, na Crnom vrhu, na Tari, Spaljenom brdu i dr.;
 Sve pećine i jame („Topla peć“ u rezervatu „Zvezda“, jama u Čučkovini, pećina u Šljivovici,
Zvekare na Mekotama i Velikoj livadi, ponor na Mitrovcu i dr.);
 Termalni izvori – Lađevska vrela i vodotoci Brusnice, Dervente, karakliski i Baturski Rzav i
Rača, kao i vodopadSkakavac na Karaklijskom Rzavu.
3.1.4.1.3. Vidikovci
To su svi izraziti planinski vrhovi, izrazite formacije stena u kanjonskom delu: „Veliki kraj“,
„Kićak“, „Smiljevac, “Bilješka stena“, „Kozja stena“, „Vitmirovac“, „Sublimića vrh“, „Kozji rid“ i
„Crnjevsko“. Uglavnom su privedeni svojoj nameni, propisno obeleženi, zaštićeni i opremljeni
osnovnom opremom. Najuređeniji vidikovac je „Bilješka stena“ u rezervatu „Zvezda“.
3.1.4.1.4. Prirodne retkosti
Karakter prirodnih retkosti od biljnih vrsta imaju: Pančićeva omorika, božikovina, mečja
leska, tisa, jeremičak, božur, plava i žuta lincura, derventanski različak, crna čemerika, paprat
rebrača, a od faune: sivi soko, osičar, orao zmijar, suri orao, buljina, šumska sova. Značajno je i
prisustvo retkih vrsta: divokoza, medved, alpska rovčica, živorodni gušter. Još uvek nije izvršena
kategorizacija prirodnih retkosti prema stepenu ugroženosti a u skladu sa međunarodnim
kriterijumima.
Na osnovu uredbe o zaštiti prirodnih retkosti (Sl. Gl. RS br. 50/93) na području NP „Tara“
trajno je zaštićeno 15 biljnih vrsta, 30 vrsti sisata i 23 vrste ptica (kao prilog kopija spiska na
str12-15). U okviru bogatog biološkog fonda veliki broj vrsta predstavlja endemične, reliktne,
proređene ili ugrožene vrste koje se nalaze ner spisku „Crvene knjige flore Srbije“. („Izvor Ocena
stanja Nacionalnog parka Tara“, Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd). Stepen ugroženosti
odnosno očuvanosti biljnih i životinjskih vrsta prema kriterijumima UICN nije usdtanovljen.
3.1.4.1.5. Nepokretna kulturna dobra
Na području NP „Tara“, Prostornim planom u zoni I stepena zaštite registrovana su sledeća
kulturna dobra:
 Manastir Rača iz XIII veka – u njegovoj blizini, uzvodno na reci Rači, podignuta je mala
hidrocentrala koja ima funkciju snabdevasnja manastira električnom energijom.
 Solotuški grad iz srednjeg veka
 Nekropole u Rastištu, lokaliteti „Gajevi“, „Uroševina“ i „Pristoje“ u zaseoku Aluge
 Škola u Rastištu, na Sedaljci
 Objekti narodnog graditeljstva u naseljima Rastište i Jagoštica.
3.1.4.2. Zona II stepena zaštite
Obuhvata 7721.89 ha, odnosno 40,27% od ukupne površine NP „Tara“ i predstavlja
površine oko prirodnih rezervata, spomenika prirode koje čine pejzažnu, ambijentalnu sredinu sa
vrednostima iz prve zone zaštite.
Kontinualno se rasprostire na većim površinama duž severne i južne granice, od
Brusničkog potoka ka jugozapadu, gde zauzima najveće površine i zalazi dublje u područje NP
Tara do Kremića, odnosno od početka jezera Perućac pa do područja Vučje rupe. Takođe se
nalazi na više lokacija na Ravnoj Tari, gde je okružena uglavnom zonom sa III stepenom zaštite.
Na pojedinim mestima se direktno graniči sa građevinskim područjem.
3.1.4.2.1. Zaštitne šume
Zaštitne šume obuhvataju ukupnu površinu od 1503.27 ha. Čine ih visoke i izdanačke
šume lišćara u kanjonu Drine, Brusnice i Rače, trajno zaštitnog karaktera, kao i visoke šume
četinara, uglavnom crnog bora u nepristupačnom delu Aluških planina.
3.1.4.2.2. Semenski objekti
Izdvojeno je i priznati 14 semenskih sastojina, ukupne površine 201.69 ha, odnosno
redukovano 96.58 ha. Područje Tare se smatra najkvalitetnijom semenskom bazomSrtbije,
naročito četinarskih vrsta, zbog prisustva 5 autohtonih vrsta (jela, smrča, Pančićeva omorika,
beli i crni bor). Stanje u kom se nalaze treba popraviti uklanjanjem negativnih fenotipova, kako bi
se obezbedio još kvalitetniji genotip.
3.1.4.2.3. Park šume
One obuhvataju sve šumske površine u okviru građevinskih podruzčja, odnosno 141.09 ha.
To su šume jele, smrče i bukve sa visokim stepenom očuvanosti (Tara, Crni vrh) i mešovite
šume belog i crnogh bora na Kaluđerskim barama. Istraživanja su pokazala da su tresave u fazi
degradacije do koje je došlo usled promene klime - porast temperature i zagađenja.
Šume u nacionlnim parkovima u zonama velikog prisustva posetilaca su označene kao
rekreacione šume i uređuju se u skladu sa tim. Kompleksnost profesionalnih problema zavisi od
postojećeg stanja drvenastih vrsta i dinamičnosti promena u mešovitim sastojinam, starosti, faze
razvoja, opšte vitalnosti, postojanja posebnih vrednosti i rariteta (retkosti) i td. U planovima
upravljanja šumama NP Tara, do pre nekoliko godinam, primenjivale su se samo sanitarne seče,
što je bilo slično tretmanu specijanog rezervata.
Park šuma Mitrovac sa 926,4 m3/ha je posebno značajan šumski ekosistem na Tari.
Osnovu čine četinari (89%), naročito jela. Širenje jele i smrče jako je izraženo. Uočena je pojava
jake redukcije krošnji drveća, što rezultuje smanjenim asimilacionim potencijalom. Kao posledica
se javlja i smanjena vitalnost stabala.
Park šuma Predov krst sa zalihom od 428,6 m3/ha predstavlja potpuno drugačiji problem,
zbog blizine naseljenog mesta i turističkog centra. Širenje bukve i jele je jače izraženo nego u
predhodnoj sastojini.
Park šuma Mitrovac predstavlja posebnu vrednost šumskih ekosistema Tare od evropskog
značaja, dok su obe sastojine veoma vredni naučni i obrazovni objekti. Obe sastojine su
formirane sa ciljem da imaju naučno-istraživački i edukativni karakter.
Uzgojne mere su posebno upravljene na dobijanje drveća sa najvećim mogućim
prečnicima i najviša koja se mogu postići na datom mestu. Drveće sa najvećim visinama i
očuvanom krošnjom se održava, pošto predstavljaju kandidate za buduće spomenike prirode.
Ukoliko postoji nekoliko primeraka na maloj površini, onda se težnje upravljaju za formiranje
grupa drveća – spomenika prirode. Posebna pažnja je posvećena javoru, zahvaljujući njegovim
estetskim osobinama. Treba povećati učešće javora, a redukovati prisustvo jasike.
Uporedo sa obezbeđenjem dovoljno svetlosti elitnim stablima – drveću sa najvećim
visinama i prečnicima, pažnju bi trebalo posvetiti i uklanjanju drveća sa znacima redukovanog
rasta ili propadanja (hloroza, dieback i td.) kao i eliminisanju svih oštećenih stabala bez obzira
na uzrok.
Međutim, ove sastojine ne mogu se u potpunosti okarakterisati kao park šume, već kao
šuma parkovi, zato što je nivo intervencije u prostoru i broj posetilaca mnogo manji nego što je to
uobičajeno za park šume. Prema definicijama ova dva tipa korišćenja šuma, park šumom se
smatra ona koja u okviru sebe ima i neke sadržaje značajne za boravak posetilac. Ti sadržaji su
strogo regulisani u odnosu na sadržaje klasičnih parkova i ima ih više nego u šuma parkovima,
ali mnogo manje nego u pravim parkovima. Najviše se to odnosi na staze (trajektorije kretanja)
koje su regulisane po pravilima zaštite područja, sa stajalištima i pratećom opremom, sve od
prirodnog materijala.
U cilju razvoja edukacije za šire mase posetilaca osim naučnih radnika i studenata,
neophodno je sagledati kvalitet opremljenosti prostora: dužine trajektorija kretanja, broj stajališta
i razdaljine između njih, opremljenost sa dovoljnim brojem klupa, stolova, nadstrešnica, zabrana
piknika i loženja vatre i td. U okviru park šuma dozvoljeno je i smeštanje duž rubnih zona
rekreativnih površina, ali u ograničenom broju. Od ostale rekreacije moguć je razvoj staza
zdravlja (trim staze sa stajalištima za obavljanje vežbi koja su opremljena spravama, takođe od
prirodnog materijala). Svakako da je od velikog značaja lokacija park šume u odnosu na naselje i
još na koje naselje (sa koliko stanovnika i posetilaca tokom godine). Takođe se mora imati u vidu
zaštita šume te se opet ne sme dozvoliti preopterećenje prostora koje bi izazvalo neželjenu
degradaciju.
Stoga se na osnovu do sada nađenih podataka ne može reći da se ovde radi o pravim park
šumama, već o šuma parkovima, koji po svom uređenju mnogo manje odstupaju od prirodnog
pošto imaju manje sadržaja, koji svakako ne mogu da ispune neophodnu zonalnost kako bi bili
tretirani kao park šume. U slučaju da se pokažu tendencije za formiranje ove kategorije zelenih
površina potrebno je razmotriti mogućnosti i obim uvođenja novih sadržaja, ekstremno pažljivo
isplanirati zoniranje i uskladiti ga sa režimima zaštite okolnog područja.
3.1.4.2.4. Ogledna polja
Ogledna polja su u nadležnosti Šumarskog fakulteta u Beogradu, ali su zapostavljena, te je
neophodno reaktivirati ih i koristiti za naučno-istraživački rad.
3.1.4.3. Zona III stepena zaštite
Obuhvata površinu od 8493.96 ha, odnosno 44.30% NP „Tara“. Površine su planirane za
razvoj šumarstva, poljoprivrede, za aktivni razvoj turizma, rekreaciju i sport, infrastrukturnu
izgradnju objekata i dr. aktivnosti i delatnosti.
 Najveće površine zauzima na Ravnoj Tari. Na Visokoj Tari se javlja na više manjih površina
i dve veće koje se direktno naslanjaju na zonu sa I stepenom zaštite
3.2. Inventarisanje mikrolokaliteta
Osluša, Sokolina, Šljivovica i Kaluđerske Bare nalze se na 800-900 m n.v. , duž severne i
severozapadne granice NP Tara. Rzličite su gustine naseljenosti, intenziteta posećenosti i
razvojnog stepena i potencijala.
3.2.1.Saobraćajna povezanost i položaj prema bliskim turističkim lokalitetima
Značajni prilazni pravci području NP Tara, a time i
naseljima za koja se radi plan (u nastavku naseljima) su iz
pravca Bajine Bašte, Perućackog jezera i Kremna.
Najznačajniji put je Tara-Užice-Čačak-Gornji Milanovac-
Beograd, dužine 240 km. Potom su značajni putevi preko
Bajine Bašte do Loznice i dalje Novog Sada, dužine 250 km,
preko Bajine Bašte do Valjeva i Beograda, dužine 180 km i
Kremna-Višegrad-Romanija-Sarajevo, dužine 166 km. Ovi
putevi omogućavaju gravitaciju turista sa širih prostora (iz
Vojvodine, Bosne i Hercegovine i glavnog grada Republike
SCG - Beograda), čime obezbeđuju povećanu višednevnu
posetu turista.
Izgrađenost područja putevima je zadovoljavajuća. Međutim mnogi od njih iako su nižeg
ranga nisu zadovoljavajuće uređeni. To se svakako loše odražava na posećenost određenih
područja. Uređenost puteva se pritom ne odnosi samo na zastor (da li postoji ili ne) već i na
postojanje uređenih odmorišta, od kojih bi neka mogla da se iskoriste i kao vidikovci. Još jedan
nedostatak je informisanost o kretanju, što već predstavlja bolnu tačku za celo područje
Republike SCG.
Povezanost sadržaja u NP Tara, odnosno turističkih objekata i lokaliteta, zaštićenih
područja (rezervata), naseljenih mesta relativno je solidno obezbeđena i preko pešačkih,
planinarskih, lovačkih i konjskih staza. Najprisutnije su planinarske staze, od kojih je
najznačajnija staza Kaluđerske Bare-Zborište-Mitrovac-Predov Krst-Veliki Kraj, dužine 120 km,
od koje se odvaja više kraćih planinarskih i lovačkih staza. Nije utvrđeno postojanje odmorišta,
kao i stepen njihove opremljenosti. Planinarenje se ranije kombinovalo sa višednevnim
splavarenjem niz Drinu koje je danad zamrlo. Svakako da bi bilo interesantno ponovo zaživeti i
ovaj vid turizma.
Najbliža železnička stanica je u Braneškom polju, na pruzi Beograd-Bar koja je od ulaska u
NP Tara udaljena 15 km. Na prostranoj zaravni u Ponikvama nalazi se aerodrom, koji je od
Kaluđerskih Bara udaljen 25 km. Njihova rastojanja do NP Tara su
idealna jer obezbeđuju gravitaciju stranaca i finansijski bolje
stojećih domaćih turista, potom gravitaciju slabije stojećih turista,
ne zagađuju zaštićeno područje niti ga na bilo koji način
ugrožavaju.
Kanjon reke Drine, dubine 700-1000 m, je drugi u Srbiji , a
treći u sveti po dubini. Svojom lepotom, interesantnim reljefom i
rasporedom vegetacije predstavlja jednu od najznačajnijih
turističkih atrakcija područja. Pored toga u klisurskom delu nalaze
se primerci Pančićeve omorike koji rastu u krajnje nepovoljnim
uslovima, što stvara impresivan utisak. Karakteriše se velikim potencijalima za razvoj sportsko-
rekreativnog turizma: regate, krstarenja, ribolov (sportski i amaterski), kupališta. Temperature
vode iznad 18oC javljaju se tokom letnjih meseci, što zajedno sa temperaturom vazduha iznad
20 oC povoljno utiče na dužinu kupališne sezone.
Svakako da očuvana priroda predstavlja
najznačajniju turistički ponudu. Impresivni
predeli, sagledivi preko vizura, noćni susreti
sa životinjama koje naseljavaju ovo područje
tokom vožnje kroz šumu, livade pune
različitih vrsta biljaka, cvetni tepisi,
raznovrsna slika pejzaža naselja, prelazi iz
gustih šuma ka prostranim pitomim livadama,
domaće životinje na ispaši, vidikovci sa kojih
se mogu sagledati najrazličitiji prikazi
pejzaža, slika samostalnog gorostasnog
stabla omorike na litici kanjona, raznovrsna
vegetacija i tako dalje, predstavljaju
nezaboravna sećanja koja će svaki posetilac
do kraja života nositi u mislima.
Tara ima povoljan položaj prema turističkim vrednostima u neposrednoj okolini: Kadinjači,
Užicu, Mokroj Gori, Višegradu, prema banjama kao što su: pribojska, Višegradska i Crni Gruber
u Srebrenici. Ovi i drugi lokaliteti obezbeđuju kombinovani boravak kao i kvalitetnu organizaciju
jednodnevnih izleta za vreme višednevnih boravaka turista.
Veštačka jezera Perućac i Zaovine takođe predstavljaju interesantne turističke lokalitete.
Slične razvojne potencijale kao i Drina ima i jezero Perućac, dugačko 52 km. Najviši vodostaji se
javljaju u aprilu i maju zbog otapanja snega i maksimuma padavina. Usled toga dolazi do jačeg
kolebanja vodostaja i pomeranja obalske linije što otežava uređenje plaža. Rešenje je nađeno u
izgradnji plaže na pontonima, koja je locirana u blizini hidroelektrane Perućac. Ovakav pristup
treblo bi primeniti i na drugim lokalitetima kako bi se potencijal jezera bolje iskoristio. Jezero
Zaovine je reverzibilnog karaktera. Pozicije naselja u odnosu na ova jezera i postojanje asfaltnog
puta omogućavaju organizovane jednodnevne izlete turista (svakako i meštana).
Značajnu turističku ponudu predstavljaju i izvori kao što su Perućacko i Lađevačko vrelo,
koji su ranije pomenuti. Značajna je i Hajdučka česma koja se nalazi pored puta Kluđerske Bare-
Mitrovac, na udaljenosti 4 km od hotela „Omorika“, do koga vodi pešačka staza.
Jedan od najinteresantnijih oblika reljefa predstavljaju pećine. Na području Tare nalaze se:
Potpećka pećina, Stopića pećina (raj za speleologe), Topla pećina (u prirodnom rezervatu
Zvezda, u kanjonu Drine, dužine 90 m), Perućacka pećina (dužine 25 m). U kanjonu Rače, reke
Solotuše i Bulibanovcu javljaju se manje pećine u vidu potkapina. Značajne su za razvoj raznih
vidova turizma, a naročito su interesantne za speleologe. Pored toga mnoge od njih prvenstveno
predstavljaju prirodna skloništa za divljač.
Najpoznatiji vidikovci su: kozja stena na
Mitrovcu, Bilješka stena, (6 km od Predovog krsta),
Crnjeskovo (Borovo brdo na Kaluđerskim barama),
Omar, Zborište, Banjska stena.
Šarganska osmica je jedinstven splet tunela i
mostova pruge uskog koloseka gde parnjača,
popularni Ćira, od Mokre Gore do Šargana, savladava
visinsku razliku od 300 metara prugom dugom 13
kilometara. Iako se nalazi van područja NP Tara i dosta daleko od naselja, mogla bi da
predstavlja interesantnu turističku ponudu za organizovane jednodnevne izlete.
Grob najpoznatijeg srpskog proroka Tarabića se nalazi u Kremnima, selu na putu od Užica
ka Šarganu. Kremne su poznate po prorocima koji su sa velikom tačnošću predvideli mnoge
događaje koji će se desiti u budućnosti.
Etno naselje Sirogojno je jedini muzej u Srbiji pod otvorenim nebom sa 50 orginalnih
brvnara i više od 2000 eksponata u jedinstvenoj postavi. Interesantno je pomenuti i potočare
koje su meštani gradili pored manjih reka na području Tare. One svakako predstavljaju značajnu
ambijentalnu turističku atrakciju pošto predstavljaju simbol nekadašnjeg načina života na ovim
prostorima.
Na visoravni od 800 m n.v., 14 km zapadno od užica, na putu gde se dodiruju obronci Tare
i Jelove gore nalazi se spomenik Kadinjača, posvećen borcima Radničkog bataljona. Značajne
spomenične vrednosti područja su i manja arheološka nalazišta, stara tvrđava iznad sela
Solotuša, utvrđenja u Obajgori, Rogačici i Višesavi, crkva brvnara u selu Dubu (iz 1792. g.) i
naročito manastir Rača.
Ski tereni se nalaze na Mitrovcu (1082 m n.v.) i
Kaluđerskim Barama – brdo Radmilovac sa n.v. od 1080
m. Uočen je problem sa ski liftom u Kaluđerskim Barama.
Usled dejstva vetra, nepovoljne lokacije i nepostojanja
zaštitnog pojasa njegovo je korišćenje ograničeno.
Različiti namenski tipovi obekata za smeštaj turista
(posetilaca) rasuti su po celoj površini NP Tara. Međutim
neki od njih nisu zastupljeni u zadovoljavajućoj meri.
Tako npr. uočena su samo dva lovačka doma (na
Predovom krstu i Mitrovcu), što svakako ne može da
zadovolji potrebe za razvoj lovnog turizma.
Takođe nije primećeno postojanje objekata za smeštaj naučnih radnika, koji bi se odlikovali
nižim cenama smeštaja i bili opremljeni pratećim sadržajima koji bi mogli da omoguće rad
naučnika. Ovo je svakako značajno i za razvoj „edukativnog“ turizma. Za pohvalu je što su u
okviru nekih hotela, kao što je npr. Hotel „Omorika“, zaposleni turistički vodiči koji su ne samo
sposobni da organizuju vreme posetilaca već i da izvrše njihovu edukaciju. Ovakav pristup
edukativnih izleta trebalo bi primenjivati što više i na području cele SCG kako bi se gradskom
stanovništvu ali i strancima omogućilo približavanje prirodi kroz proširenje saznanja o njoj.
Turistički potencijal područja je veliki, ali su velika i prostorna ograničenja za njegov razvoj.
To se prvenstveno odnosi na činjenicu da je planina Tara, odnosno NP Tara pod strogim
režimom zaštite, te svaka intervencija (naročito nekontrolisana) i u području sa III stepenom
zaštite i u građevinskom reonu može dovesti do ozbiljnijih poremećaja u očuvanju prirodnih
vrednosti, a do najjačeg konflikta može doći baš sa povećanjem broja posetilaca (turista).
Detaljnim analiziranjem prostora, izradom analiza uticaja za sadržaje koji mogu najviše da
dovedu do narušavanja prirodne ravnoteže ili ugroze životnu sredinu moguće je naći kvalitetna
rešenja za dalji kontrolisani razvoj područja.
3.2.2. Karakteristike naseljenih mesta za koja se radi Plan
Da bi se odgovorilo na pitanje „Kako razviti područja za koja se radi Urbanistički plan
generalne regulacije?“ ovde su ukratko prikazane osobine svakog pojedinačnog područja, koje
su već sagledane od strane predstavnika radne grupe. Takođe su prikazana neka razmatranja
koja će u nastavku, nakon analize baznih karata, doprineti kvalitetnijoj izradi sistema predloga i
uslova koji trebaju da se zadovolje kako bi se obezbedili održivi razvoj i zaštita područja.
3.2.2.1. Osluša
Visoravan Osluša se prostire u središnjem delu NP Tara, sa desne strane magistralnog
puta Kaluđerske Bare-Mitrovac (od kog je udaljena 3 km). Prostire se na 327 ha površine i
predstavlja prirodnu vazdušnu banju. Zahvaljujući svojim geomorfološkim karakteristikama
sačuvana je od stihijske izgradnje. Nalazi se u blizini rezervata i staništa medveda ali i područja
sa I stepenom zaštite, pošto je u ovom delu širina pojasa sa II stepenom zaštite dosta mala i ne
obezbeđuje dobar prelaz ka zoni sa III stepenom zaštite i dalje ka Građevinskoj zoni. Ovo
ujedno predstavlja ograničavajući faktor za intenzivniji razvoj područja.
Većim delom površine se javlja smeđe rudo zemljište na krečnjaku, a severnim rubnim
delom, na manjoj površini, skeletno zemljište (karst).
Šume zauzimaju procentualno najveće površine. Neke od njih su tako guste da nižeg
rastinja skoro da ni nema. Druge su nešto ređe, tako da su razvijeni niži spratovi (žbunje i
paprati), te su teže prohodne. Veliki deo ovih šuma su zasadi iz osamdesetih godina – čiste
sastojine jele. Život se odvija na rubu šume, pošto se livade i poljane javljaju kao šumski
proplanci. Eksploatacija je primetna, ali nisu nađeni podaci o vlasništvu nad šumama, koje su u
privatnom vlasništvu, a kojima upravlja JP „NP Tara“. Ovo je svakako značajan podatak pošto će
još bolje stvoriti sliku o mogućim intervencijama u prostoru sa ciljem da se unaprede uslovi
života. Pored toga evidentno je da se privatne šume slabije neguju, unapređuju i zaštićuju od
šuma u vlasništvu nadležnih javnih preduzeća. Razlog neopravdano leži u finansijskim
troškovima koje izaziva kvalitetno uređivanje i korišćenje šuma. Ttako na primer, godina 2005. je
već sada proglašena kao najkritičnija za gradaciju gubara. I pored akcije svih nadležnih
institucija i preduzeća, vlasnici privatnih šuma i voćnjaka još uvek ne reaguju zbog velikih
troškova koje izaziva uklanjanje legala gubara. Procenjeno je da je ugroženo više stotina hiljada
hektara ne samo pod šumama već i pod voćnjacima.
Najveći problem predstavljaju loše saobraćajne komunikacije. Području se može prići iz 3
pravca – 2 sa puta Kaluđerske Bare-Mitrovac, a treći je sa puta Bajina Bašta-Perućac. Nema
autobuskih stanica ni javnog prevoza, Mreža pomoćnih i šumskih puteva je relativno solidno
razvijena.
Još jedan problem predstavlja i nedostatak električne energije. Iako je hidroelektrana
relativno blizu ovog naselja i iako u blizini prolazti dalekovod, koji inače ne bi smeo da bude
lociran na području, naselje nema električnu infrastrukturu.
Ne postoje PTT mreža, a nema ni putokaza. Snabdevanje vodom rešeno je iz tarskog
vodovoda. Voda je kvalitetna i odlična za piče.
Kanalizaciona mreža ne postoji. Kanalizacija je rešena septičkim jamama koje se maltene
ne prazne, što na sreću još uvek ne narušava ekološku ravnotežu i ne zagađuje previše
okruženje. To je samo zahvaljujući zbog malom broju posetilaca i meštana. Svakako da ovo
neće biti slučaj ukoliko se nađu adekvatna rešenja za unapređenje područja što će rezučltovati
većom posećenošću. Tada više neće biti moguće sve rešiti samo postojanjem septičkih jama
pošto će doći do jakog zagađenja ne samo bliže okoline već i šireg područja, što se najviše
odnosi na moguće zagađenje podzemnih voda.
Uređenost prostora je osrednja. Objekti su P+Pk. Bespravna gradnja je i ovde dosta
prisutna. Meštani su uglavnom locirani na čistini u severozapadnom delu posmatranog područja.
Mnogi imaju svoje pilane, proizvodnju kreča jer bavljenje poljoprivreom ne zadovoljava njihove
potrebe. Ovde je razvoj stočarstva otežan pošto su površine pod pašnjacima i livadama jako
male.
3.2.2.2. Sokolina
Veličina područja je oko 100 ha. Nalazi se na pola puta od jezera Zaovine do Bajine Bašte
(na 30 km od nje) i na putu od Kaluđerskih bara do Mitrovca. Postoji 5 prilaza naselju a samo je
glavni put asfaltiran.
Sokolina predstavlja zelenu ravnicu Tare, sa vizurama na šume i livade prožete
povrtnjacima. Šume su od jele, smrče, jasena, javora, kestena, bresta, breze i u potpunosti je
okružuju. Fauna je raznovrsna jer tu žive medvedi, šarke, zečevi, orlovi (pošto je u neposrednoj
blizini stanište medveda). Celu površinu zahvata smeđe rudo zemljište na krečnjaku.
Meštana ima svega 20 i žive u 3 domaćinstva. Vikendica ima 30, a vikendaša 90. Pošto
vikendaši dolaze smo povremeno, a meštana ima tako malo, nameće se pitanje koliki je smisao
izgradne i razvoja ovog područja. Naime, sveopšte je poznat problem odlaska seoskog življa u
gradove, što je najjače izraženo baš u planinskim područjima. Razlozi u tome leže ne samo u
izgrađenosti sela, kojima često nedostaju objekti i infrastuktura bitni za normalno odvijanje
života, već su u pitanju i ekonomsko-socijalni momenti, što se odnosi na težak život u lošim
uslovima sa mogućnošću slabe zarade i zabave.
Mreža električne energije je slabo razvijena, ne postoji Ptt mreža, nema prodavnica
(dragstora), milicijske stanice, ambulante i drugih sadržaja koji bi obezbedili normalne uslove za
život prvenstveno meštana, a potom i vikendaša i turista.
Poljoprivrdne parcele zauzimaju oko 55% i grupisane su tako da prave 2 paralelna koridora
u pravcu sever-jug. Najintenzivnije je razvijeno stočarstvo, što je inače i odlika planinskih
područja.
3.2.2.3. Račanska Šljivovica
Naselje Račanska Šljivovica, površine oko 185 ha, prostire se sa obe strane međunaseljskog
puta. Predeo je prepoznatljiv po prostranim livadama i pašnjacima kjoji zauzimaju najveći deo
prostora. Iako je teren pogodan po morfološkim osobinama za razvoj poljoprivrede obradive
površine nisu u većoj meri zastupljene zbog slabe naseljenosti. Prosečna n.v. je oko 900
m.Planinske žitarice – ovas i ječam. Reljef je kraškog porekla sa tankim slojem zemlje koje
prekriva u osnovi kamenito područje. Veći deo površine zahvata crnica na serpentinu (ranker), a
rubni zapadni deo smeđe rudo zemljište na krečnjaku. Šume se javljaju po rubovima područja i u
njegovim središnjim delovima u vidu šumaraka. Livade I pašnjaci zauzimaju oko 80%.
Odlike područja su: dobra saobraćajna povezanost sa ostalim delovima područja, visok
stepen komunikativnosti prostora, nedostatak pratećih funkcija stanovanja, neiskorišćenost
postojećih smeštajnih kapaciteta, sezonska naseljenost, nedostatak javnog prevoza. Vikendice
su povezane zemljanim putevima ili stazama kako se ne bi narušila autentičnost prostora. Kroz
celo naselje prolazi jedan asfaltni put, registrovan je i jedan put posut tucanikom, dok su ostali
zemljani. Pešačke staze i trase kretanja turista prožimaju predeo. Na njoj se nalazi hotel „Tara“
spratnosti P+2 i kuća šumskog gazdinstva. Područje je delimično ili potpuno je opremljeno
vodovodom, elektroinstalacijama, PTT mrežom (par priključaka) i kanalizacijom (individualne
septičke jame).
Vizure omogućavaju dobru sagledivost područja. One koje su orijentisane ka zapadu i
istoku su kratke, a one u prostoru sever i jug su dugačke (panoramskog tipa).
Uočeni resursi područja su:
 Prirodni: morfološka raznolikost, sagledivost područja i prostrane vizure, bio svet.
 Bio svet: zaštićeni prirodni rezervat, prostrane livade i pašnjaci, biljne vrste sa akcentom
na lekovitim biljkama
 Etno: meštani, vikendaši i turisti
 Staništa: „urbani“ ambijenti, zona vikendica – uglavnom uz samu ivicu šume, a sve više i
uz put, seoska domaćinstva (katuni) sa stambenim i poljoprivrednim objektima.
Dominantan vodeni tok je reka Rača, koja se pruža duž granice područja u pravcu
jugoistok-severozapad. Duž istočne granice prolazi potok Sovljak koji se uliva u Raču, u pravcu
jug-sever. Na njemu je i izvor Hajdučka česma. U blizini ušća potoka u reku Raču nalazi se
manje jezerce, koje je van granica područja Šljivovice. U Raču se ulivaju još dva manja potočića,
koja izviru na severnoj granici područja Šljivovice
U neposrednoj blizini postoji zaštićeni prirodni rezervat „Račanska Šljivovica“ – rezervat
jele, smrče, bukve i belog bora, koji zauzima površinu oko 160 ha.. Jedan je od ređih rezervata u
NP „Tara“ u kom se ne javlja Pančićeva omorika. Floristički sastav je siromašan (83 biljne vrste)
a nema ni jedne zaštićene biljne vrste kao prirodne retkosti. Značaj rezervata je u tome što
odražava specifične uslove Tare, gde visinski odsustvuje smrčev pojas, te ulazi u nižu bukovo-
jelovu zonu. Specifična struktura ovih sastojina je odraz filogeneze i indikator pravca razvoja
vegetacije ka klimatskom trodominantnom tipu – šumi bukve, jele i smrče.
3.2.2.4. Kaluđerske bare
Zauzima površinu od 430 ha i najuređenije je naseljeno mesto. Predstavlja poznat turistički
centar i tu se nalaze 2 hotela, sa uređenom ski stazom i žičarama. Nažalost jedna od žičara se
ne koristi pošto je izložena jakom uticaju vetrova. Nadmorska visina ne prelazi 1070 m. Bivša
lugarica renovirana je u istraživački punkt „Tara centar“. Veći deo površine zauzima crnica na
serpentinu (ranker), a severnu i severozapadnu granicu skeletno zemljište na krečnjaku (karst)
Putna mreža je relativno dobro uređena. Ona prolazi i spaja Kaluđerske Bare sa Bajinom baštom,
Užicem, Mitrovcem, Kremnom i dalje sa Bosnom i Hercegovinom. Putevi su lokalnog karaktera. Putni
pravac Kaluđerske Bare-Bajina Bašta-Mitrovac predstavlja pravac sa najprometnijim saobraćajem. Na
ovom potezu postoji i makadamski put ka manastiru Rače. U strogom centru od hotela Omorika do
Jeremička je put od kaldrme. Putevi ka Bajinoj Bašti, Mitrovcu i hotelu Beli bor su asfaltni. Ka manastiru
Rača je makadamski. Putevi široke profilacije imaju 6-8 m, a uske 2-4 m.
Pešačka staza postoji ka Belom boru i manastiru. Postoji i trim staza koja obuhvata ceo potez
područja. Najveća koncentracija kretanja turista je izražena na potezu hotela Omorike ka samom centru
Kaluđerskih Bara. Tu se nalaze prodavnice suvenira, prodavnica, pošta i dr. sadržaji interesantni za
potrebe turista. Informisanost nije zadovoljavajuća. Nema dovoljno tabli sa putokazima, oznakama hotela,
prodavnica i sl. Nema dovoljno ni saobraćajnih putokaza. Najbolja je opremljenost u okolini hotela
Omorike i bliže okoline.
Infrastruktura je u većoj meri zastupljena. Postoji električna mreža. Snabdevanje vodom je iz DžE
Zaovina. Kanalizaciju imaju samo hoteli, dok ostali objekti imaju septičke jame, te kanalizaciona mreža u
suštini ne postoji. TT-mreža postoji, ali ne i dovoljan broj brojeva u TF-centrali.
Vizure su panoramske i koridorske. Bogatstvo vizura je rezultovano raznovrsnošću predela, koji je
zatalasan i sa svim elementima pejzaža.
Meštana je malo i uglavnom su locirani pored puteva. Bave se stočarstvom i povrtarstvom,
uglavnom za lične potrebe. Područje ima velike potencijale za ovakvu vrstu posla (valjda stočarstvo). Ima
dosta vikendica koje su locirane u više zona, a svaka ima svoju intimnost bilo da se nalazi pored puta ili u
šumi zahvaljujući pogodnosti terena.
Kaluđerske Bare se više od ostalih naselja ističu po svojim turističkim vrednostima. Saobraćajna
povezanost je dobra, prostor je turistički funkcionalan, tu se nalaze hoteli „Omorika“, „Beli bor“ i „Javor“.
Tu se nalaze i objekti drugih sadržaja: domaća radinost, restoran, prodavnica. Svojim povoljnim
kapacitetima naselje potencira izletničku i rekreativnu funkciju, koja je uslovljena dobrim turističko-
geografskim položajem i povoljnom saobraćajnom povezanošću sa bližom i daljom okolinom.
3.2.3. Karta predeonih elemenata
Matrica je predeoni element koji čini više od 50% predela prema Formanu i Gordonu i obavija svu
parčad u predelu.
Stambene parcele uglavnom su malih površina. Zastupljenost im je 12,55%, formirane su i
grupisane sa više istih, mestimično duž glavnih komunikacijskih pravaca kao i u najatraktivnijim
– najizgrađenijim zonama područja. Objekti kuća i vikendica slobodno stoje na parceli i
uglavnom su spratnosti P+Pk, sa nagibom krova od 45 o i arhitektonskim obeležjima tarskog
područja.
Turističko-ugostiteljski objekti su raspoređeni u dve zone i ima ih ukupno 6: 2 hotela (Beli
bor i Jeremičak), planinski dom, vila Džogazi, kafana Kurta i Etno selo. Organizacija površina na
kojima se ti objekti nalaze varira zbog raznovrsnosti oblika parcele. Uređenost je uglavnom na
visokom nivou zbog potreba turističko-ugostiteljskih objekata.

Tabela Tipologija parcela po osnovnoj nameni

Ukupna površina Zastupljenost

Tip parcele (ha) (%)
1 Stambene 12,55 3,50%
2 Turističko-ugostiteljske 5,36 1,50%
3 Industrijske 0,57 0,16%
4 Poljoprivredne 90,37 25,21%
5 Parcele pod šumom 124,34 34,69%
6 Parcele sa kombinovanom 125,25 34,94%
namenom
Ukupno 358,44 100%

Matricu na području Osluše takođe predstavljaju šume i čine oko 60% područja. Od ostlih
predeonih elemenata na području se nalaze: voćnjaci, povrtnjaci, bašte i objekti, koji su u sklopu
parcela namenjenih stanovanju ili vikerdndica. Odmah iza šuma po zastupljenosti su livade, a
Potom idu poljoprivredne parcele. Stanovanje zauzima oko10% površine.

Matricu na Kaluđerskim Barama predstavljaju šume. Od predeonih elemenata sledeće po

zastupljenosti su poljoprivredne površine. Ukupno zauzimaju 69,63%. Na poloprivrednim
površinama se uglavnom gaje biljne kulture ili se koriste za stočarstvo. Na njima se može naći
prateći stambeni objekat koji se sezonski koristi.

Površine namenjene industriji zauzimaju svega 0,16%, a predstavlja ih kompleks strugare.

Infrastrukturna opremljenost je usklađena prema potrebama proizvodnog procesa.
 Matricu na Račanskoj Šljivovici čine livade i pašnjaci. Zauzimaju oko 40% površine i
locirane su u centralnom delu područja. Sledeći predeoni element po javljanju su poljoprivredne
površine (njive, voćnjaci, bašte). Zauzimaju oko 30% površine i takođe se javljaju u centralnoj
zoni Šume zauzimaju oko10% površine i uglavnom se nalaze po rubnom delu područja, ali ih
ima i u centralnoj zoni na manjim površinama. Najmanje je površina namenjenih stanovanju
(meštani i vikendaši) i ove su razbacane po celom području.

3.2.4. Karta visinskih

Za planiranje među ostalim baznim kartama, koristi se i karta nagiba i visinskih pojaseva.
Ova karta omogućava da se analizom utvrđenih nagiba i visinskih pojaseva, odrede moguća
korišćenja analiziranog područja.
Na području Sokoline matricu čini poljoprivredno zemljište, sa oko 70% javljanja. Ove površine
Područje Osluše je okarakterisano kao zatalasana visoravan, prosečne n.v. 1000 m.
zauzimaju centralnu zonu. Sledeći predeoni elemnt su šume, koje se javljaju na oko 20%
Obodno od nje, u pravcu severa i zapada, teren se naglo spušta, a visinske razlike dostižu i 550
područja. Najveća koncentracija im je oko poljoprivrednih površina, ali se nalaze i na par lokacija
m. To ujedno predstavlja i potencijalni vidikovac ka Drini, kome trenutno smeta vegetacija. Južno
u zoni poljoprivrede. Stanovanje je najslabije zastupljeno I javlja se na manje od 10% područja.
i istočno teren je u blagom porastu.
Uglavnom je vezano za poljoprivredne površine I razbacano po celom području.
 Područje Šljivovice je brdovito. Predeo je umeren i nema ekstremnih skokova u visinama,
pregledan je i lako dostupan. Sa jugozapada i zapada se spušta ka istoku i severoistoku, a
centralnim delom dominira greben sa karakterističnim blago zarubljenim vrhovima. Na istočnom
delu zemljište se spušta u malo većem nagibu.

3.2.5.Ekspozicije
Jedna od baznih karata na osnovu koje se obavlja planiranje predela je karta ekspozicije
terena. Ova karta služi za utvrđivanje najboljeg načina korišćenja sunčeve energije na
analiziranom području.

Osluša

Osluša

Izrazita osobina područja Osluše je spuštanje terena ka istoku. Ovo su ujedno i

najzastupljenije ekspozicije, oko 40%. Područje je morfološki blago zatalasano te je osunčanost
maksimalna. Najmanje su zastupljene južne ekspozicije, svega oko 5%

Račanska Šljivovica

Račanska Šljivovica
Posmatranjem ove karte primećena je izrazita mešovitost svih ekspozicija zbog čestih preloma
terena. Najzastupljenije su severne ekspozicije terena, a najmanje su zastupljene južna.
3.2.6. Zone zaštite i pozicije mikrolokaliteta u odnosu na njih
Neće se navoditi značaj šuma uopšte za postojanje živog sveta na Zemlji, jer je to činjenica
na koju svi upozoravaju i o kojoj svi stručnjaci govore. Međutim treba napomenuti realnu kritiku
da se o ovoj problematici rešavanju problema više samo govori nego što se konkretno nešto i
radi. Najveći sukobi nastaju baš u stručnim krugovima, često projektantskim, u postupku
planiranja korišćenja prostora, a time i prirodnih resursa, zato što se još uvek više misli o
zadovoljenju potreba čoveka, pa čak i onih iz kategorije nebitnih, nego o očuvanju prirode i
njenih dobara.
U slučaju Nacionalnih parkova, i uopšte raznih tipova izletišnih centara, najvažniji elemenat
predstavlja sama priroda. Ona privuče posetioce, koji međutim imaju potom i veće zahteve samo
zato što ne znaju da ispune slobodno vreme i što im priroda brzo dosadi. Stoga jako značajan
momenat u zadržavanju pažnje posetilaca ima i edukacija, koja se može sprovesti na više
načina - aktivno i pasivno. Za Nacionalne parkove je svakako od najvećeg značaja pasivna
edukacija (već postoje kroz razna planinarska udruženja, škole u prirodi i td. o čemu će posebno
biti više reči).
Osnovni cilj zaštite prirode je što manje prisustvo ljudi i, naročito, objekata i prateće
infrastrukture. U skladu sa tim postoji više nivoa zaštite, od kojih su za očuvanje prirodnih
šumskih ekosistema svakako najznačajniji I i II stepen zaštite. I stepen zaštite podrazumeva
minimalno prisustvo ljudi, zabranjeni su i organizovani obilasci područja, osim izlaska stručnjaka
na teren koji će sprovoditi praćenje ekosistema, eventualne pojave bolesti i štetočina (gradacije
odnosno epifitocije), a za naučna istraživanja mora da se traži posebna dozvola, kao i protiv
požarnu zaštitu prostora.
II stepen zaštite nije tako rigorozan i dozvoljava organizovane edukativne obilaske terena,
bez uzimanja uzoraka, kontrolisana naučna istraživanja, izgradnju minimalnog broja objekata sa
mnalim gabaritima i koji su isključivo u službi zaštićene površine, dozvoljeno je kontrolisano
postavljanje izvesne opreme prostora (klupe, stolovi, eventualno nadstrešnice sve od prirodnog
materijala), ali na jasno određenim lokacijama. Ovde još uvek nije dozvoljena gradnja većih
objekata , a stanovanje se rigorozno kontroliše i ograničava uglavnom na šumare, čuvare i
eventualno vatrogasce. Staze i putevi projektuju se uz strogu kontrolu, i uglavnom su od
prirodnog materijal, odnosno zemljani.
U šumama Nacionalnih parkova sprovode se različite mere korišćenja, koje su strogo
kontrolisane u zavisnosti od stepena zaštite i ciljeva primenjenih mera. Suština svega je da se
obezbede optimalni uslovi za očuvanje vegetacije, njenog sastava i površine, kako bi se u
kasnijem periodu obezbedila baza za obnavljanje degradiranih prostora.
Što se naselja za koja se radi plan tiče njihove pozicije u odnosu na zone zaštite su
sledeće:
 Šljivovica – sa severne strane se naslanja na zonu II stepena zaštite. U blizini se nalazi
više oglednih polja koja su razbacana po površini zona sa I i III stepenom zaštite. Na
severozapadnoj granici direktno se naslanja na zonu II stepeena zaštite, koja predstavlja
zaštićeno područje za površinu sa I stepenom zaštite.
 Kaluđerske Bare – na južnoj strani se nalazi park šuma. Na severnoj strani manjim delom
se naslanja na zonu sa II stepenom zaštite.
 Sokolina – jednim delom zapadne strane naslanja se direktno na zonu sa I stepenom
zaštite.
 Osluša – u potpunosti je okružena zonom sa III stepenom zaštite.
Sada se već jasno mogu uočiti određena ograničenja vezana za izgradnju pojedinih delova
naseljenih mesta, kao i za nivo izgradnje na svim lokalitetima.
4. Potencijali područja
Procenjeni potencijali naseljenog mesta Osluša su: razvoj banjskog turizma, pešačke staze
i staze zdravlja (samo pasivna rekreacija), foto safari, edukacija, nauka, slikarske kolonije, đačke
sekcije, lovni turizam sa korišćenjem postojećih objekata kao mogućih smeštajnih kapaciteta,
seoski turizam.
Problemi područja su:
 Električna energija - Rešenje može biti u konstruisanju vetrenjača ili korišćenju solarne
energije, što je sve ekološki bezbedno, a ne zahteva veće intervencije u prostoru, kao što
je to slučaj sa razvijanjem mreže elektroinstalacija.
 Voda i dalje bez rešenja jer prema neproverenim informacijama nema mogućnosti
kopanja makar bunara. Treba sagledati imogućnosti razvoja vodovodne mreže.
 Septičke jame predstavljaju rizik od jačeg zagađenja zemljišta ali i podzemnih voda na
širem području.
 Nepostojanje uslužnih i trgovinskih delatnosti.
 Procenjeni potencijali Sokoline su: kafana, bakalnica, turističke agencija, proizvodnja i
prodaja sira, kajmaka i td., specijalizovani „ZOO vrt“, Naučno Istraživački Centar, mini golf,
jahanje, šah.
Procenjeni potencijali Kaluđerskih bara su: zanatske delatnosti, kućna radinost, etno
turizam, apoteka, menjačnica, rasveta, pešačke staze, izletišta, dečja igrališta, pravi park,
turizam, sport zimi i leti.
Tabela normativi za određivanje potrebnih zelenih površina
turizma. Iz ovoga proizilazi da će se razvojem „ZOO vrta“ ubrzati uspostavljanje osnovne
biološke ravnopteže, obezbediti brži porast populacije, ubrzati početak izlovljavanja i razvoja
lovnog turizma, obezbediti naučno-istraživačke aktivnosti za jedan duži period, oplemeniti
turistička ponuda Tare, što će svakako uticati na kvalitetniji razvoj naseljenih mesta za koje se
radi ovaj plan. Svakako najvažnije u svemu ovome je da se ne sme dozvoliti narušavanje
bioekološke ravnoteže u području, što znači da treba jasno definisati trajektorije kretanja
posetilaca i korisnika prostora. Stoga nakon analize rastojanja interesantnih lokaliteta koji su
prikazani na dosadašnjim kartama i lokacije naseljenih mesta za koje se radi ovaj plan biće
olakšano i donošenje predloga za razvoj svakog područja posebno.

Nacionalni parkovi imaju izuzetnu ulogu u podizanju ekološke svesti i širine ekološkog
Kapacitet Površina obrazovanja što je njihov trajni zadatak. Pritom se ekološkom obrazovanju ne može pristupiti na
Vrste kompleklsa za odmor i njihov sastav za stari "prosvetiteljski" način putem sporadičnih akcija, kampanja i deklarativnih prihvatanja opštih i
(hiljada nizakoga obavezujućih parola. Ekološko obrazovanje mora biti zasnovano na prirodno-naučnim,
ljudi) 1. pos./m2 tehničkim i tehnološkim znanjima, pozitivnim iskustvima, a ne na ekološkom idealizmu. U praksi
imamo slučajeve organizovanih akcija-manifestacija povratka čoveka prirodi kao što su "Berba
Park-šume (park-šuma, park, plaža, skijaški i vodeni punkt 5-20 800
jorgovana", "Dani božura" i dr. aktivnosti koje su u suprotnosti sa legitimnim zahtevima za
očuvanje i zaštitu prirode. Imajući u vidu iskustva inistranih nacionalnih parkova gde se sprovode
Hotelski (planinski za odmor, centar kulturnog i privrednog
15-20 300-600 dugogodišnje aktivnosti pripreme programa edukacije, počev od priručnika za vaspitače i
opsluživanja, park-šuma, park)
nastavni kadar, profesionalnog usavršavanja kadrova nacionalnih parkova do programa
Turističko-sportski (motel, kamp, sportska baza, plaža, turistički edukacije koji se sprovode za lokalno stanovništvo i područje programa za nacionalne parkove.
5-10 200_500
centar, park-šume)
U toku je realizacija Projekta Ekološke grupe za ekološku edukaciju Ministarstva zaštite
Kampovi i logori za odmor (letnji kampovi za odmor, plaža, sportski životne sredine "Škola u prirodi" za nacionalne parkove. Do sada su objavljene dve "Škole" za
5-10 200-500 Taru i Kopaonik, a u toku je štampanje za Fručku Goru. Takođe NP "Kopaonik" organizuje
centar)
tradicionalnu manifestaciju "Ekofest".
Kompleks dečjih ustanova (pionirski grad, letovališta, park-šuma,
5-6 150-300 Iz četina i plodova stabala kleke (Junip. comm.) sa planine Tare proizvedena su etarska
plaža)
ulja metodom destilacije vodenom parom. Utvrđen je prinos i analiziran hemijski sasstav
metodom gasne hormatografije. Priroda i prinos povezan je sa brojem i dimenzijama smolnih
kanala četina koji su bili predmet anatomskih istraživanja ovog rada.
Naselja imaju odličan položaj jedno naspram drugog, naime ona se protežu maltene u nizu, Da bi rad bio kompletan, neophodno je proceniti rizike pri sprovođenju svake aktivnost i
nalaze se relativno blizu jedno drugom, a po geomorfološkim osobinama i snimljenom uticaj na okolni prostor. Najvažniji momenat u finalnoj fazi analize je riziko analiza, koja će
postojećem sadržaju mogla bi se tretirati i kao jedinstvena celina, pri čemu bi svako predstavljalo pokazati mogući uticaj na okolni prostor i proceniti težinu ugroženosti područja. Utvrđivanjem
jednu zonu. Na primer Osluša za razvoj lovnog turizma sa kafanom i potrebnim objektima: dozvoljenog opterećenja područja može se lakše doći do jačine intervencije u prostoru.
apoteka, priodavnica i dr. Sokolina za Naučno-istraživački centar i specijalizovani „ZOO“ vrt,
pasivnu rekreaciju (puštanje zmajeva, paraglajding). Kaluđerske Bare za pravi turizam Takođe se ne sme dozvoliti da se u fazi potencijala i davanja predloga za razvojne pravce
(letnji/zimski), polazište za jahačke staze (regionalne i lokalne), sportsko-rekreativni centri, sa ovog i svakog drugog područja svaštari, odnosno da se kako bi se ostavio utisak na nekoga
razvojem pratećeg sadržaja, kao područje sa najvećim mogućnostima za izgradnju u istočnom (naročito investitora) daju predlozi koji su čak šta više kontradiktorni osnovnim ciljevima. Posao
delu i jačom zaštitom u zapadnom delu. svakog stručnjaka nije da zadovolji nezadovoljne, već da nađe najbolje moguće rešenje za
razvoj određenog područja. Pritom po svaku cenu mora da poštuje pravila svoje i drugih struka,
U oblastima masovne posećenosti nastaju nepovratne promene u prirodnom kompleksu, a u slučaju konflikta da pokuša da nađe i drugo rešenje, koje bi imalo slične ili iste krajnje
koje su pogubnije nego šumski požari. Uništava se šumska prostirka, biološka aktivnost rezultate.
zemljišta slabi i menjaju se prirodni uslovi izrastanja. Zaštita prirode samo je deo krupnijeg i
značajnijeg problema – njenog racionalnog korišćenja: sa jedne strane njene eksploatacije, a sa Primenjujući načelo održivog razvoja mnoge endemične retke i ugrožene biljke mogle bi se
druge njene zaštite. upotrebiti u projektovanju oko turističkih objekata u NP.
Predloženi „ZOO vrt“ specijalne namene ima za cilj stvaranje uslova da se što brže i lakše U cilju razvoja edukacije za šire mase posetilaca osim naučnih radnika i studenata,
sprovede jedan od ciljeva zaštite, a to je reintrodukcija vrsta. Opravdanost je ekonomska neophodno je sagledati kvalitet opremljenosti prostora: dužine trajektorija kretanja, broj stajališta
isplkativost takve namene, olakšan naučno-istraživački rad, pronalaženje novih mera za i razdaljine između njih, opremljenost sa dovoljnim brojem klupa, stolova, nadstrešnica, zabrana
reprodukciju, prostorne mogućnost za fazu priprema za puštanje divljači na slobodu i td. Pored piknika i loženja vatre i td. U okviru park šuma dozvoljeno je i smeštanje duž rubnih zona
toga obezbedio bi se još jedan od ciljeva zaštite, a to je brzo uspostavljanje biološke ravnoteže. rekreativnih površina, ali u ograničenom broju. Od ostale rekreacije moguć je razvoj staza
Naime uzgojem krupne lovne divljači ubrzalo bi se povećavanje populacije, a time bi se uvećala zdravlja (trim staze sa stajalištima za obavljanje vežbi koja su opremljena). Svakako da je od
korisnost lovišta i organizovanog izlovljavanja divljači, koje je u proteklom periodu svakako bilo velikog značaja lokacija park šume u odnosu na naselje i još na koje naselje (sa koliko
redukovano. Opšte je poznato da takve akcije predstavljaju odličan izvor prihoda u vidu lovnog stanovnika i posetilaca tokom godine). Takođe se mora imati u vidu zaštita šume te se opet ne
sme dozvoliuti preopterećenje prostora koje bi izazvalo neželjenu degradaciju. Ukoliko je jedna
od pomenutih park šuma u blizini naseljenih mesta za koje se radi plan ona bi se mogla
delimično opteretiti nekim od pomenutih korišćenja prostora, normalno oprezno i stalno sa mišlju
da je šuma važnija od korišćenja prostora od strane čoveka. Značajno je odrediti i stepen
opterećenja odnosno dozvoljen broj posetilaca na dnevnom, nedeljnom, mesečnom ili
godišnjem nivou kao i pravila njihovog ponašanja kako bi posetioci što manje narušili postojeće
stanje (trase kretanja, bacanje otpadaka je zabranjeno – nosi kesu, zabrana paljenja vatre,
ograničenje uzimanja uzoraka, branja cveća, gaženja određenih površina, uzimanja sadnica –
podmlatka i td.).
Na teritoriji park šume neophodno je obezbediti dve osnovne funkcionalne zone:
1. Zonu masovnih aktivnosti
2. Zonu mirnog odmora i šetnje.
Stoga se na osnovu do sada nađenih podataka ne može reći da se ovde radi o pravim park
šumama, već o šuma parkovima, koji po svom uređenju mnogo manje odstupaju od prirodnog
pošto imaju manje sadržaja, koji svakako ne mogu da ispune neophodnu zonalnost kako bi bili
tretirani kao park šume. U slučaju da se pokažu tendencije za formiranje ove kategorije zelenih
površina potrebno je razmotriti mogućnosti i obim uvođenja novih sadržaja, ekstremno pažljivo
isplanirati zoniranje inuskladiti ga sa režimima zaštite okolnog područja.

Literatura
1. „Stanje područja Nacionalnog parka Tara“, Zavod za zaštitu prirode Srbije, Republika
Srbija, Beograd 2002.
2. "Šumski ekosistemi nacionalnih parkova", Međunarodna Naučna konferencija, NP "Tara",
Bajina bašta, 1996. g., Plenarna predavanja i apstrakti; Izdavač JP "Nacionalni park Tara"
3. „Prostorni plan područja Nacionalnog parka „Tara““
4. Z. Tomović: „INSTITUTIONAL DEVELOPMENT AND CAPACITY BUILDING FOR
NATIONAL FOREST PROGRAMME „, National Consultant for Participatory Forestry ,
Belgrade, Serbia may 2004 g.
5. S. Prokić: „CONSERVATION AND PROMOTION OF BIOLOGICAL DIVERSITY OF
FOREST ECOSYSTEMS“, Ministry of Health and Environmental Protection of the
Republic of Serbia,Directorate for Environmental Protection, Belgrade, Serbia/Yugoslavia,
1999. g.
6. J. Cvejić : „Uređenje predela“, skripto izdanje, Beograd 1997. g.
7. Lj. Vujković: „Pejzažna arhitektura - Planiranje i projektovanje“, Šumarski akultet, Beograd
1995. g.
8. „Istraživanje u turizmu“, Turistička organizacija Srbije, Beograd, Oktobar 2003.
9. Grupa autora: „Vegetacija Nacionalnog parka Tara“, Bajina Bašta 1992. g.
10. Grupa autora: „Plan predela Avale“, seminarski rad, Beograd 1998. g.