UNIVERZITET CRNE GORE EKONOMSKI FAKULTET-PODGORICA KONSTITUCIONALNA EKONOMIJA

REFORMA SISTEMA ZDRAVSTVENE ZASTITE U CRNOJ GORI

Profesor: Prof.dr.Nevenka Glisevic

Student: Martinovic Sandra 08/155

Vlada Crne Gore preko resornog ministarstva zdravlja,rada i socijalnog staranja sprovodi reformu sistema zdravstva. Crna Goora se ukljucila u jedinstveni medjunarodni proces ostvarivanja dokumenata Svjetske zdravstvene organizacijeZdravlje za sve u XXI vijeku i 21 cilj za 21.vijek. Strategija zdravstvene politike zasniva se na podizanju kvaliteta zdravlja stanovnistva, uz prilagodjavanje i poboljsanje djelovanja zdravstvenog sistema u skladu sa finansijskim mogucnostima,po uzoru na zemlje clanice Evropske unije. Da bi se krenulo u opseznu reformu sistema usvojeno je nekoliko strateskih dokumenata: -zdravstvena politika u RCG do 2020 godine(2001), -strategija razvoja zdravstva Republike Crne Gore (2003), -Zakon o zdravstvenoj zastiti(sl.list RCG 39/2004), Ministarstvo zdravlja,rada i socijalnog staranja nece direktno usvojiti nijedan zdravstveni sistem iz svijeta, vec ce prouciti,prilagoditi i primijeniti neka dobra iskustva zapadnih zemalja i zemalja u tranziciji. Obezbjedjivanje od rizika povrede i sprijecenosti za rad uslijed bolesti, predstavlja jedan od najstarijih zakonom uredjenih vidova osiguranja, u zemljama Evropske unije, koji je u nekim drzavama uveden 20-tih godina proslog vijeka. U medjuvremenu su razvijani raznoliki modeli zdravstvenog sistema(zdravstvene zastite i osiguranja) koji pocivaju na nacionalnoj tradiciji i iskustvu, pa je otuda tesko govoriti o jedinstvenom evropskom modelu. Suocene sa sve vecim izazovima (rast potreba i ocekivanja), ogranicenim mogucnostima (porast ucesca izdataka u BNP) i potrebom obezbjedjivanja privhatljivog nivoa zdravstvene zastite cjelokupnog stanovnistva,zemlje EU pristupile su reformisanju sistema u skladu sa zdravstvenom politikom,nacionalnim strategijama i preporukama (Evropske Komisije,Savjeta). Polazeci od kriterijuma koji se ticu organizacije, zakonskog uredjenja, finansija, uslova i predvidjenih prava,postoji uobicajena podjela zdravstvenih sistema na zemlje sa nacionalnom zdravstvenom sluzbom i sistema obaveznog socijalnog osiguranja koji je zastupljen u vecini drzava clanica. U medjuvremenu je doslo do priblizavanja oba modela tako da gotovo citavo 2

-zakon o zdravstvenom osiguranju (sl.list RCG 39/2004).

stanovnistvo unije ostvaruje prava na zdravstvenu zastitu, sto dovodi do rasta izdataka koji se pokrivaju iz budzeta,privatnog osiguranja i sopstvenog ucesca korisnika, pri cemu su vidljive razlike koje se ticu obima i nivoa prava u pojedinim zemljama clanicama . U praksi se najcesce srecu rjesenja kojima je predvidjeno pokrivanje osnovne zastite sa jasno definisanim oblicima prava koja se ostvaruju po osnovu osiguranja ili iz poreza, dok je za pokrivanje dodatnih troskova potrebno ucesce pocijenata. Podizanje nivoa participacije i ogranicenja koja se ticu koriscenja skupih usluga predstavljaju realnu opasnost (izvjestaj Komisije i Savjeta), za pacijente sa niskim zaradama koji ne mogu da plate visoke cijene pregleda, lijecenja i njege. U cilju prevazilazenja takvog stanja najveci broj zemalja se odlucuje za postovanje principa solidarnosti u okviru nacionalnog sistema, kako bi se obezbijedila zastita lica koja slabije zaradjuju i sprijecilo njihovo njihovo dalje siromasenje zbog pokrivanja troskova lijecenja. Finansiranje drzavnih zdravstvenih sluzbi vrsi se po pravilu iz javnih sredstava (budzeta). U drzavama u kojima postoji dati model, zdravstvene sluzbe imaju javni karakter, pa su otuda i kadrovi-drzavni sluzbenici, ukljucujuci i ljekare. Nasuprot tome, u preovladjujucem sistemu zakonom obaveznog osiguranja, finansiranje se vrsi iz sredstava koja se prikupljaju iz doprinosa zaposlenih i poslodavaca.Medjutim,danas je u gotovo svim clanicama Evropske unije, nezavisno od modela sistema,uvedeno licno ucesce pacijenata u pokrivanju razlicitih vidova zdravstvene zastite. Bez obzira na razlike zdravstvenih sistema opsti ciljevi nacionalnih zdravstvenih politika mogli bi se zdravstvenu zastitu formulisati kao: obezbjedjenje dostupnosti i ravnopravnosti trebalo bi da cine odgovarajuci procenat drustvenog korisnika,materijalna sigurnost gradjana;makroekonomska efikasnost (troskovi za proizvoda);sloboda korisnika;odgovarajuca autonomija davalaca usluga. Na tim osnovama vecina drzava,ukljucujuci i Crnu Goru, gradi svoje nacionalne politike, a navedeni ciljevi su zastupljeni u programima Evropske unije,Svjetske zdravstvene organizacije i drugih medjunarodnih institucija. U nastojanju da ispune,gore navedene, uslove potrebne za dobijanje statusa punopravnih clanica Evropske unije,zemlje Srednje i Istocne Evrope ,ukljucujuci i Crnu Goru, reformisale su svoje zdravstvene sisteme. Bez obzira na znacajne istorijske, kulturne, politicke, ekonomske i socijalne razlike medju njima, decenijsko iskustvo

tranzicije obezbjedjuje pracenje osnovnih promjena,postignutih rezultata i uocenih problema u reformisanju zdravstva. Razvijanje sveobuhvatne perspektive zdravstvenog sistemau uslovima ekonomske krize,podrazumijevalo je uvodjenje novog modela sistema, obezbjedjivanje sigurnih izvora finasiranja,veci kvalitet zdravstvenih usluga,restruktuiranje sektorske podjele, jacanje kadrovskih potencijala ,decentralizaciju, privatizaciju itd. U realizaciji postavljenih ciljeva u praksi se cesto odustajalo od komleksnih mjera,fokusiranjem na individualne programe koji su shvatani kao magicne injekcije za sve bolesti zdravstva. Krajnji rezultati reformi veoma su razliciti , pri cemu su u vecini slucajeva izostali ocekivani rezultati na polju poboljsanja zdravstvenog stanja stanovnostva, obezbjedjenja jednakosti u pruzanju usluga i pokrivenosti stanovnistva osnovnom zdravstvenom zastitom. Istrazivanja zdravstvenih trendova ukazuju na neke zajednicke karakteristike u tranziciskim zemljama koje se prije svega odrazavaju u rastu troskova zdravstvene zastite,placanja usluga na crno, socijalnoj iskljucenosti i promjenama u zdravstvenom statusu stanovnistva. Negativni efekti ekonomsko-socijalnih reformi (makroekomosko stanje, paralelna trzista rada) u uslovima niskih stopa fertiliteta i ubrzanog starenja stanovnistva, doveli su do negativnih demografskih trendova u vecini zemalja Istocne i Srednje Evrope. Ranije vazeci sistem zdravstvene zastite, u zemljama u tranziciji, odlikovao se rasprostranjenom mrezom zdravstvenih institucija u primarnom, sekundarnom i tercijalnom sektoru, sa velikim brojem zaposlenih i prevelikim kapacitetom za bolnicko lijecenje. U pocetnim godinama tranzicije, pokazalo se da treba reformisati centralizovani drzavni sitem zdravstvene zastite ,Semaskov model, na planu pruzanja usluga i njihovog kvaliteta, u uslovima naraslih potreba i ocekivanja stanovnistva i ogranicenim finansijskim mogucnostima. Otuda se u vecini zemalja tranzicioni proces odvijao u pravcu stvaranja finansijski odrzivog sistema osiguranja koji se zasniva na doprinosima (a ne kao ranije na porezima) po ugledu na zapadnoevropski,Bizmarkov model. Drugi dio problema koje je trebalo rijesiti odnosio se na obezbjedjivanje sigurnih izvora prihoda, kvalitetnije zastite, efikasnijeg pruzanja usluga i prenosenja jednog dijela troskova na pacijente. sveobuhvatne

Kljucni elementi reformi zdravstvenog sistema u zemljama Srednje i Istocne Evrope sadrzani su u oblasti finasiranja sistema, koje ukljucuje fundiranje(skupljanje finansijskih sredstava) i njihovu raspoodijelu osiguranicima. Razvijanje odnosa izmedju korisnika i pruzaoca zdravstvenenih usluga na novim osnovama, trebalo je da obezbijedi zdravijefondove i brze reakcije sistema na savremene izazove(rast izdataka). U praksi se medjutim, pokazalo da za izgradnju novog sistema koji se finansira iz doprinosa , nedostaju elementi makroekonomske stabilnosti i adekvatna zakonska regulativa. Pored toga , trebalo je sacuvati elemente solidarnosti u zdravstvenim sistemima i obezbijediti uneverzalni obuhvat stanovnistva osnovnim paketom usluga s obzirom na dugu tradiciju besplatnog zdravstva i ocekivanja osiromasenog stanovnistva. Decentralizacija sistema u finansiranju zdravstvene zastite rezultirala je izmjenom u nacinu prikupljanja sredstava i pored toga sto je drzava zadrzala znacajno ucesce u kreiranju zdravstvene politike i pokrivanju troskova zdravstvene zastite. Prije tranzicije, prihodi za zdravstvenu zastitu su generisani prevashodno od drzavnih preduzeca,dok su privatni izvori sredstava imali neznatan udio. Kao sto je to slucaj u sistemima koji se finansiraju posredstvom oporezivanja, zdravstvo je konkurisalo ostalim oblastima javne potrosnje i stvarni troskovi usmjereni za zdravstvo, predstvaljali su rezultat politickih pregovora i ustanovljenih prioriteta. Zdravsto nije uvjek favorizovano , buduci da se smatralo neproduktivnim sektorom. Tokom tranzicije, ustanovljena su dva nova izvora finansiranja:doprinosi za javno zdravstveno osiguranje i gotovinska placanja (zvanicno propisane takse,ali i neformalna placanja na crno). Koncipiranje javnog zdravstvenog osiguranja u zemljama Istocne i Srednje Evrope uzrokovano je:ukidanjem drzavnog monopola nad vlasnistvom i finansiranjem zdravstvene zastite;povecanjem odgovornosti pojedinca za sopstveno zdravlje i za finansiranje zdravstvene zastite,poboljsanjem efikasnosti zdravstvenog sistema i povecanjem odrgovornosti za koriscenje resursa prenosenjem odgovornosti za zdravstvenu zastitui na nezavisne(od drzave) institucije. Pravo na zdravstvenu zastitu prema zakonskim propisima u vecini zemalja u tranziciji je ostalo univerzalno. Javni izdaci za zdravstvenu zastitu i programe socijalne pomoci u zemljama u tranziciji nijesu uvjek opotimalno usmiereni, pa otuda bogatiji djelovi stanovnistva vrlo cesto ostvaruju disproporcionalne koristi od drzave.

Osim toga postoje velike razlike u alociranju rasursa izmedju glavnih gradova i ostalih,kao i izmedju urbanih i ruralnih oblasti. Uprkos ideologiji pravicnosti, ovi dispariteti su potojali i prije perioda tranzicije,tokom koje svakako nijesu korigovani. Pocetni koraci u raformi zdravstvenog sistema u Crnoj Gori, ucinjeni su po uzoru na razvijene zapadne zemlje kao i na zemlje u tranziciji i to na polju jacanja finansijske strukture , obezbjedjenja sigurnih izvora finansiranja, unapredjenja isplativosti pruzanja usluga i uvodjenju sistema placanja po ucinku. Danas u Evropi imamo primjenu dva modela finansiranja zdravstva, Bismarckov i Beveridgeov model. Model obaveznog zdravstvenog osiguranja (Bismarckov model) u kojem preovladava finansiranje zdravstvene zastite iz fonda obaveznog zdravstvenog osiguranja putem doprinosa za obavezno zdravstveno osiguranje koje solidarno placaju zaposleni i poslodavci i model nacionalne zdravstvene zastite(Beveridgeov model) u kojem dominira budzetsko finansiranje zdravstvene zastite. Dominantan model zdravstvenog osiguranja vecine zapadnoevropskih zemalja je obavezno zdravstveno osiguranje. Model finansiranja iz doprinosa za obavezno zdravstveno osiguranje primjenjuju sljedece zemlje.Austrija,Belgija,Francuska Bismarckov model je primjereniji zemljama u tranziciji zbog cinjenice da se tim modelom obezbjedjuje odvojenost zdravstvenog budzeta od drzavnog,sto omogucava kontrolu trosenja prihoda namijenjenih sistemu zdravstva i sprjecava prelivanje sredstava iz zdravstvenog sektora u druge vladine sektore, sto neminovno dovodi do zaostajanja zdravstvenog sektora. Iz navedenog slijedi da crnogorski sistem zdravstva treba da istraje na razvoju modela obaveznog zdravstvenog osiguranja. Obavezno zdravstveno osiguranje u Crnoj Gori sprovodi Republicki fond za zdravstveno osiguranje (FOND) i pojavljuje se kao posrednik koji stupa u odnose sa obaveznicima uplate doprinosa i sa davaocima zdravstvenih usluga. Glavni izvor finansiranja sistema zdravstva su dopinosi za obavezno zdravstveno osiguranje koji cine 94% ukupnih prihoda. Manjim dijelom Fond se finansira iz transfera budzeta za kapitalne investicije,nezaposlena,,izbjegla i raseljena lica i iz ostlaih prihoda.. Tim sredstvima Fond obezbjedjuje osiguranim licima pravo na zdravstvene usluge i pravo na odredjene novcane naknade.

Fond iz raspolozivih sredstava dakle, treba da obezbijedi zadovoljavajuci nivo zdravstvene zastite, sto u uslovima stalno rastucih troskova predstavalja problem. Naime, zdravstvena potrosnja, predstavlja problem svih drzava jer su sredstva za zdravstvenu zastitu ogranicena, a sa druge strane postoji stalan rast potreba za zdravstvenim uslugama jer savremena medicina pruza covecanstvu sansu za zdraviji zivot i duzi zivotni vijek, ali istovremeno zahtijeva, vecu raspodjelu sredstava u podrucju zastite zdravlja. U Crnoj Gori se javlja problem vezan za smanjanje mlade populacije i rast starijeg u ukupnom stanovnistvu, sto u perspektivi ima negativne konsekvence na ekonomski rast i povecanje zdravstvene potrosnje. Prosjecna starost stanovnistva u Crnoj Gori je 35.9 godina, sto znaci da se Crna Gora nalazi u stadijumu demografske starosti. Osim toga, evidentan je rast penzionera kojih je 1989 bilo oko 59 000,a danas ima gotovo 100 000 penzionera, a znamo da je ta kategorija osiguranika najveci korisnik zdravstvenih usluga. Ne mogu se zaboraviti ni male plate zdravstvenih radnika, sto rezultira pojavom:niske profesionalne satisfakcije, nepostojenjem motivacije za kvalitetnim i efikasnim radom, dehumanizovanog odnosa izmedju zdravstvenih radnika i pacijenata. Sve ovo navodi da cemo imati jak pritisak na zdravstveni sistem kojem necemo biti u stanju da odgovorimo bez sprovodjenja temeljnih reformi sa osnovnim ciljem ogranicavanja rasta troskova uz istovremeno ocuvanje i unaprjedjenje zdravlja svakog pojedinca i svog stanovnistva. Fond je sagledavajuci situaciju u zdravstvenom sistemu prepoznao faktore rasta zdravstvene potrosnje, uocio niz slabosti u materijalnofinansijskom i organizacionom dijelu zbog cega je pokrenuo reforme kroz brojne projekte, sto ce doprinijeti stvaranju finansijski i institucionalno odrzivog sistema zdravstvene zastite, prihvatljivog za korisnike i davaoce usluga. Ekonomskom politikom za 2007godinu, Vlada RCG je predlozila da se u cilju stvaranja povoljnijeg ekonomskog ambijenta razmotri mogucnost smanjenja stopa doprinosa da bi se rasteretila privreda-poslodavci. Na osnovu prijedloga postignut je sporazum izmedju Vlade, Saveza Sindikata Crne Gore i Unije poslodavaca da se stopa doprinosa za zdravstveno osiguranje od 13,5 % smanji na manje od 2,25% godisnje, dok se ne postigne stopa od 9%, smanjenje stope doprinosa za zdravsto sa 9% znaci ukupno

smanjenje doprinosa za trecinu, odnosno 33,33% sto ce imati negativne posledice po zdravstveni sistem. Stopa doprinosa za zdravstvo u 2004-oj godini, smanjena je za 10%, odnosno sa 15 na sadasnjih 13,5%. Stopa doprinosa na zdravstvo u Crnoj Gori od 13,5% priblizno je ista kao kod velikog broja Evropskih zemalja. Tako je stopa doprinosa u Francuskoj 13,55%,u Njemackoj 13,5%-13,9%, u Sloveniji 12,72%...Znaci Crna Gora sa svojom stopom doprinosa za zdravstveno osiguranje ne izlazi iz Evropskih okvira, osim kada je rijec o izdvajanju u odnosu na BDP ili troskovima per capita kada su ti pokazatelji izdvajanja za zdravstvo mnogo nizi. U Crnoj Gori, plenirani troskovi zdravstvene zastite za 2007-u godinu iznose 5,78% BDP-a odnosno oko 170 po glevi stanovnika, sto je znatno nize u odnosu na prosjek zemalja EU od 8,6% BDP-a ili 1300 per capita. Osim toga prisutan je negativan trend izdataka za obavezno zdravstveno osiguranje u odnosu na BDP. Izdaci za obavezno zdravstveno osiguranje u 2005-oj godini, cine 6,59% BDP ili 14,58% ukupne javne potrosnje, za 2006-u godinu je planirano 6,37 ili 14,35% ukupne javne potrosnje, dok je za 2007-u godinu, planirano 5,78% BDP-a ili 12,29% ukupne javne potrosnje. Ucesce zdravstvene potrosnje se znaci permanentno smanjuje u odnosu na BDP i na ukupnu javnu potrosnju a planira se i njeno dalje smanjenje kroz snizenje stope doprinosa za obavezno zdravstveno osiguranje. Tokom sprovodjenja reforme,koja podrazumijeva i gore navedeni sistem finansiranja i budzetiranja zdravstvenog sektora, obezbijedice se svim gradjanima Crne Gore jednak pristup osnovnoj zdravstvenoj zastiti i kvalitet pruzanja usluga, dok ce privatni i drzavni sektor biti postepeno izjednaceni u mogucnostima ucestvovanja u sprovodjenju zdravstvene zastite. Rezultati rada se mogu sagledati kroz sintagmu 4E. Evaulacija djelovanja zdravstvenog sistema se cijeni putem 4 , sto su pocetna slova engleskih rijeci:equity, jednakost gradjanja u zdravlju i dostupnosti, empower, pravo gradjana da odlucuju effectiveness, djelotvornost zdravstvenih programa i efficiency, ekonomicnost i kvalitet zdravstvenih usluga. Sistem obuhvata ukupnost ili kompleksnost elemenata ili pojedinacnih djelova. On posjeduje strukturu, realizuje funkciju i predaje informacije ili ih preradjuje. Osnovne karakteristike drustvenih sistema jesu da su oni: -dinamicki(u stalnom kretanju);

-slozeni(po strukturi); hijerarhijski(po organizaciji); -stohasticki(po ponasanju). Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije, sistem zdravstvene zastite

obuhvata zdravstvenu infrastrukturu koja obezbjedjuje spektar programa i usluga i pruza zdravstvenu zastitu pojedincima, porodicama i zajednici. Svrha sistema je ocuvanje i unapredjenje zdravlja ljudi obezbedjivanjem zdravstvenih usluga stanovnistvu kako moderne, tako i tradicionalne medicine na efikasan nacin, a koje su u isto vrijeme dostupne i prihvatljive ljudima. Osnovne komponente svakog sistema zdravstvene zastite su:resursi,organizacija i administracija,menadzment, finansiranje i obezbjedjivanje i pruzanje zdravstvene zastite. Zdravstvena politika mora da bude usmjerena u pravcu znatno vece decentralizacije i kombinovanja sistema javne i privatne prakse, gdje god da je moguce, a narocito na nivou primarne zdravstvene zastite. Primarna zdravstvena zastita mora u praksi, a ne samo na papiru, da postane ulazna vrata ulaska u sistem zdravstvene zastite. Primarna zdravstvena zastita bi trebalo da rijesi 85% zdravstvenih potreba, a da na sekundarni i tercijalni nivo stignu samo oni kojima je to zaista neophodno. Zdravstveni sistem Crne Gore je organizovan kao jedinstveni zdravstveni region i dominantno se zasniva na javnom sektoru. Javne zdravstvene ustanove organizovane su kroz mrezu primarne, sekundarne i tercijalne zdravstvene zastite,a cine ga:18 domova zdravlja,7 opstih bolnica,3 specijalne bolnice,klinicki centar Crne Gore, Institut za zdravlje i apotekarska ustanova Crne Gore. U privatnom sektoru, koji jos uvjek nije integrisan u zdravstveni sistem postoji veci broj ambulanti, stomatoloskih ordinacija, veledrogerija i apoteka. Broj zaposlenih u JZU CG iznosi 8810, od cega medicinskih radnika 6595 a nemedicinskih 2115. Procentualno ucesce nemedicinskog osoblja u odnosu na ukupan broj zaposlenih u javno- zdravstvenom sistemu iznosi 25,12% Zakonodavna politika u Republici Crnoj Gori do 2020 godine predstavlja osnovu za zakonodavne, programske i akcione programe,u cilju da se zdravstvena zastita ucini efikasnijom i kvalitetnijom,a zdravstveni sistem Crne Gore ukljuci u evropski i svjetski proces zdravstvenog razvoja.

Zdravstvena politika u Republici Crnoj Gori do 2020 godine definisala je opste ciljeve zdravstvene politike; ugrozenim djelovima drustva. 4.Osiguranje od finansijskog rizika. Zdravstveni problemi mogu prouzrokovati znatne negativne finansijske posledice po gradjane i njihove porodice. Medicinska nauka, a uporedo sa njim i troskovi lijecenja i prevencije, rastu brze od ekonomske osnove drustva. Stoga, neophodno je uvesti adekvatne oblike finans 1.Produzenje trajanja zivota. Sprecavanje prerane smrti i na taj nacin produzenje zivota na taj nacin predstavlja primarni cilj zdravstvene politike i osnovni zadatak zdravstvenog sistema koji se ostvaruje mjerama sprecavanja bolesti i lijecenja bolesnih. 2.Poboljsanje kvaliteta zivota u vezi sa zdravljem. Zdravstveni problemi uticu na kvalitet zivota gradjana i smanjuju njihovu radnu i funkcionalnu sposobnost. Zdravstveni problemi uticu i na funkcionisanje porodice, zajednice predstavljaju drugi cilj zdravstvene politike. 3.Smanjenje razlika u zdravlju. Razlike u zdravstvenom sistemu izmedju socijalnoekonomskih slojeva u drustvu postoje u svim drustvima. Cilj zdravstvene politike je da utice da se razlike ne produbljuju, vec da se smanje kroz cijene i aktivne mjere preraspodjele zdravstvenih dobara i resursa iranja zdravstva., koji ce obezbijediti pristup potrebnoj zdravstvenoj zastiti, a istovremeno raspodijeliti finansijski rizik,tako da gradjani ne budu znatno finansijski ugrozeni u slucaju bolesti. Zdravstveni sistem predstavlja jedan od najslozenijih sistema u drzavi. S obzirom na njegov znacaj i uticaj na zdravstvno stanje stanovnistva svake drzave, kao i zbog velikog ekonomskog uticaja, drzava sprovodi niz mjera u planiranju i upravljanju zdravstvenim sistemima kako bi obezbijedila stabilno finansiranje i racionalan i kvalitetan sistem pruzanja zdravstvene zastite, a sve u cilju da se u okviru raspolozivih sredstava stanovnistvu obezbijedi osnovna zdravstvena zastita. U svim tranzicionim zemljama, zbog starenja stanovnistva i uvodjenja novih i skupih medicinskih tehnologija, prisutno je stalno povecanje troskova pruzanja zdravstvene zastite. Zdravstveni sistem Crne Gore predstvaljao je dio zdravstvenog sistema bivse SFRJ-e cijelog drustva. Poboljsanje kvaliteta zivota i sprijecavanje smanjenja kvaliteta zivota zbog zdravstvenih problema,

10

koji se odlikovao naracionalnom i neefikasnom organizacijom uz promociju dostupnosti svih prava iz zdravstvene zastite. Na taj nacin, stvorena je slika da gradjani imaju pravo na bilo koju od zdravstvenih usluga bez obzira na njenu stvarnu neophodnost, a da pri tome nije razvijena svijest gradjana o tome da svaka zdravstvena usluga ima svoju cijenu i da zdravstvo nije besplatno. Razloge za reformu zdravstvenog sistema treba traziti u neefikasnom funkcionisanju zdravstvenog sistema i identifikacionih problema, a od neadekvatne organizacije zdravstvene sluzbe, nacina prikupljanja i raspodele sredstava, nepostojanja adekvatnog sistema pracenja i kontrole u razlicitim segmentima sistema do nedovoljno kvalitetnog pruzanja zdravstvenih usluga. Svi ti problemi u zdravstvenom sistemu postoje godinama. Reforma sistema zdravstvene zastite i zdravstvenog osiguranja zadire u sve segmente i ima krupne implikacije na desavanja u ostalim segmentima drustva. Osnovni problemi u zdravstvu Crne Gore su: -zdravstveni sistem, iako je organizovan na osnovama primarne zdravstvene zastite, ne funkcionise na koordinaran i integrisan nacin; -zdravstvene ustanove su prvenstveno usmjerene na pruzanje kurativne zastite gradjana, a mnogo manje ka prvenstvenom zdravlju cjelokupnog stanovnistva; -postoji raskorak izmedju utvrdjenih prava iz zdravstvenog osiguranja i finansijskih mogucnosti da se zadovolje nerealna ocekivanja ,gradjana i zaposlenih u zdravstvu, od zdravstvenog sistema; -neadekvatan nacin alokacije sredstava sa prioritetima i vidovima zdravstvene zastite; neadekvatan metod placanja zdravstvenih usluga i nejasan nacin finansiranja zdravstvenih ustanova; -zdravstvena zastita nije programirana u skladu sa potrebama, prioritetima i specificnostima, posebno lokalnih nivoa; -veliki broj nemedicinskih radnika i neadekvatna struktura zdravstvenih radnika, posebno u pojedinim segmentima sistema zdravstva; -nastojanje nacionalne politike ljekova i neracionalna potrosnja ljekova; -upravljanje zdravstvom ne odgovara savremenoj koncepciji organizacije zdravstvenog sistema, posebno u pogledu sistema planiranja; -nepostojanje kvalitetnog sistema informisanja zdravstva i drugih mehanizama za bolje

11

upravljanje; -nijedan nivo zdravstvenog sistema ne obavlja kontrolu obuhvata i kvaliteta registrovanih podataka; -nerazvijen je sistem kontrole i unaprijedjenja kvaliteta zdravstvene zastite; -postojanje neformalnih placanja; -evidentna je stagnacija zdravstvenog stanja stanovnistva, paralelno sa padom drustvenog i zivotnog standarda. Ono sto je posebno znacajno je to sto je Crna Gora,kao prioritet u reformi zdravstva odredila da to bude reforma primarne zdravstvene njege- a to je upravo ono sto podrzava i za sta se zalaze SZO. I ne samo reforma primarne zdravstvene zastite. Imajuci u vidu,da je to ozbiljan sistem,da trazi dugo vremena , energije i jacanje unutrasnjih kapaciteta, cilj je reformisati i sve segmente zdravstvenog sistema- prije svega sekundarnog nivoa i tako napraviti reformisani, integralni zdravstveni sistem. Suocavajuci se sa ovim pitanjima ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja je odlucilo da zapocne projekat organizacije sekundarnog i tercijalnog nivoa zdravstvene zastite, a u cilju povecanja:pravicnosti, dostupnosti,solidarnosti,efikasnosti,kvaliteta i bezbijednosti. U predstojecem periodu planirano je da se razvije i implementira model integracije privatnog i javnog sektora. Takodje, razmatraju se i mogucnosti za uvodjenje inicijativa za uposljavanje javno-privatnog partnerstva. Polazne osnove za implementaciju zdravstvenog sistema Crne Gore,izmedju ostalih cine: -Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima,Ujedinjenih nacija; -Deklaracija svjetske zdravstvene organizacije(SZO) o odgovornosti drzava SZO za zdravlje naroda; -Ljubljanska povelji; -Konferencija o primarnoj zdravstvenoj zastiti u Alma Ati; -Evropska politika; -Ustav Crne Gore i -Ostala dokumanta, directive EU I preporuke medjunarodnih institucija I organizacija. Iskustva u zemljama u tranziciji pokazuju da su zdravstveni sistemi tih zemalja bili okrenuti sekunadarnoj i tercijalnoj zdravstvenoj zastiti, dok je primarni nivo zdravstvene 12

zastite uglavnom bio slabo razvijen i neadekvatno placen. Ljekari tog nivoa su, umjesto da vecinu problema rijese u primarnom kontaktu sa gradjanima,zapravo vecinu pacijenata prebacivali na vise nivoe zdravstvenih usluga koje su evidentno skuplje. Svaki zdravstveni sistem koji je okrenut ka sekundarnoj i tercijalnoj zdravstvenoj zastiti istovremeno i skup sistem. Takodje,znacajno je istaci i da se jacanjem preventivne i primarne zdravstvene zastite ne postize samo to da se vecina zdravstvenih problema ne resava na primarnom kontaktu, sto istovremeno znaci i manje skupo lijecenje, vec se na taj nacin moze bitno uticati na smanjenje obolijevanja stanovnistva od najcescih bolesti cime se znacajno pozitivno utice kako na zdravstvenu zastitu, tako i na smanjenje troskova i podspjesivanje ekonomicnosti. Sto se tice dugorocnih ciljeva vezanih za reformu zdravstva, Ministarstvo zdravlja, rada I socijalnog staranja ce se truditi da zdravstveni sistem Crne Gore mora da obezbijedi ocuvanje i unapredjenje zdravlja cjelokupnog stanovnistva kroz niz kontinuiranih mjera usmjerenih ka prevenciji i sprecavanju nastanka bolesti, lijecenja I rehabilitacije oboljelih. Zdravstveni sistem mora ostati jednako dostupan svim stanovnicima Crne Gore cime ce biti ispostovano nacelo jednakosti. Funkcija javnog zdravlja ce imati posebnu vaznost sa naglaskom na prevenciju hronicnih bolesti, zastitu i promociju zdravlja,majki mladih i starih. U primarnoj zdravstvenoj zastiti svaki gradjanin ce biti ragistrovan kod svog izabranog doktora koji ce pratiti njegovo zdravstveno stanje i potrebe i upucivati ga na vise nivoe zdravstvene zastite i biti motivisan sistemom placanja za veci kvalitet rada. Finansiranje pruzanja zdravstvenih usluga bice obezbijedjeno kroz funkcionisanje fonda za zdravstveno osiguranje koji ce vrsiti naplatu doprinosa za obavezno zdravstveno osguranje. Svi gradjani su duzni da placaju doprinose za obavezno zdravstveno osiguranje , a drzava ce preuzeti obavezu placanja doprinosa za one kategorije stanovnistva koji ne placaju doprinose. Fond za zdravstveno osiguranje ce obezbijediti finansiranje osnovnog paketa zdravstvenih usluga, dok ce ostale usluge, kao i razlika u cijeni koju placa osiguranik kroz sistem participacije, biti predmet dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja. U pruzanju zdravstvenih usluga ukljucice se i privatni sektor kroz mogucnosti zakljucivanja ugovora o pruzanju zdravstvenih usluga osiguranim licima fonda sa

13

Fondom obaveznog zdravstvenog osiguranja. Nacinom placanja ce se obezbijediti pravilna raspodjela sredstava i placanje samo izvrsnih usluga kroz uvodjenje sistema kapirtulacije u primarnoj zdravstvenoj zastiti I bodovnog placanja ili dijagnosticnih kategorija u sekundarnoj i tercijalnoj zdravstvenoj zastiti. Uvesce se mehanizam planiranja i upravljanja na makro nivou a kroz proces decentralizacije ojacace se uloga menadzera u zdravstenim ustanovama i uspostaviti instrumenti za evaluaciju planova i programa na svim nivoima. Kvalitet zdravstvenih usluga bice unaprijedjen kroz uvodjenje kontinuirane evidencije zdravstvenih radnika , njihovim licitiranjem i akreditacijom zdravstvenih ustanova kao i izvodom klinickih protokola. Uvodjenje integrisanog zdravstvenog, informacionog sistema bice osnovnih prioriteta u upravljanju, unapredjenju kvaliteta rada i tehnoloskog razvoja. Ministarstvo zdravlja,rada i socijalnog staranja ce instrumentima zdravstvene politike obezbijediti uslove za: 1. jacanje primarne zdravstevene zastite-osnovni paket usluga; 2. izvore finansiranja i razvoj novog sistema zdravstvenog osiguranja, 3. unapredjenje sistema placanja zdravstevnih usluga i programa kroz sistem ugovaranja usluga na bazi kapitacije, budzetiranja i drugih metoda placanja; 4. privatizaciju u sistemu zdravstva regulaciju privatnog sektora; 5. definisati ulogu drzave u vodjenju zdravstvene politike:Vlada , Savjet za zdravlje i ministarstvo zdravlja; 6. racionalizaciju javnog zdravstva i 7. integraciju privatnog sektora u zdravstveni sistem. Sistem zdravstvene zastite ce se, u osnovnom konceptu, zasnivati na unapredjenju primarne zdravstvene zastite,koja treba da bude osposobljena za kvalitetnije pruzanje zdravstvene zastite na lokalnom nivou , usmjerene ka porodici, a predstavljace srediste zdravstvenog sistema drzave u cjelini. Zdravstveni sistem ce biti u stanju optimalne funkcionalnosti kako bi se u okviru raspolozivih sredstava postigao najveci pozitivni efekat na zdravstveno stanje stanovnistva Crne Gore. jedan od zdravstvu,kako bi se obezbijedila kvalitetna podrska boljem

14

Opsti ciljevi zdravstvene politike u narednih 10 godina su: -izgradnja zdravstvene politike koja treba da uputi gradjane na svjesnost zdravstvenih posljedica sopstvenih odluka i njihove odgovornosti za zdravlje; -unapredjenje zdravstvene zastite na najprihvatljiviji i ravnopravan nacin; -razvoj zdravstvenih sistema,harmonizovan sa trendovima razvoja evropskog zdravstva; -povecanje efikasnosti zdravstvenog sistema kroz racionalne i dostupne resurse; -poboljsanje kvaliteta usluga; -primjena savremenih zdravstvenih tehnologija i -finansijska stabilnost sistema. Zdravstveni sistem Crne Gore ce,iako autonoman u odnosu na druge zdravstvene sisteme ,nastojati da u procesu reformi uskladjuje promjene saglasno Milenijumskim ciljevima razvoja i globalnim trendovima razvoja evropskog zdravstva kroz: -smanjivanje maternalne smrtnosti; -smanjivanje smrtnosti djece do 5 godina starosti; -sprijecavanje sirenja HIV-AIDS-a i drugih bolesti; -povelju o zastiti prava pacijenta,u kojoj ce pacijenti imati veliku odgovornost za sopstveno zdravlje; -saradnju na poboljsanju parcijalnih zdravstvenih rizika i rizika sredine; -pristup zdravlju u siromastvu gdje je stavljen akcenat na zdravstvene probleme kod kojih je siromastvo glavni uzrok slabijeg zdravlja; -poboljsanje efikasnosti-vece obezbjedjenje zastite na primarnom,kao i bolja integracija prvog i drugog nivoa zdravstvene zastite; -prednosti cost-effectiveness metoda u medicinskoj tehnologiji-veca proporcija troskova za prompciju i prevenciju bolesti i poboljsanje kvaliteta lijecenja. Kroz proces reformi doci ce do uvodjenja planiranja i upravljanja u sistem zdravstvene zastite,restruktuiranja postojecih zdravstvenih kapaciteta,a sama reforma ce

15

zahvatiti sve djelove sistema. Radi kvalitetnog sprovodjenja reforme definisace se prioriteti a reforma ce se sprovoditi po fazama. Plan reforme u procesu samog sprovodjenja,bice moguce dopunjavati kako bi se postigao sto bolji efekat. Zdravstvena politika,koja ima za cilj sprovodjenje reforme zdravstvenog sistema polazi od principa univerzalnosti,jednakosti,dostupnosti,kvaliteta i efikasnosti. Posojeci socijalni i ekonomsko odnosi predstavljaju ogranicavajuci faktor za uspjesno sprovodjenje reformi,posebno u dijelu reforme zdravstvenog osiguranja i prava na zdravstvenu zastitu. Medjutim,u zdravstvu znacajne mogucnosti i prostor koji treba da se obezbijedi racionalizacijom postojecih resursa,kako bi se stvorile predpostavke za brzi i kvalitetniji razvoj zdravstva u Crnoj Gori. Najveci dio procesa reformi pocivace na aktivnostima ciljeva. Medjutim zacrtane ciljeve nece biti moguce ostvariti ukoliko se Fondu onemoguci finasijska stabilnost,koja ce biti znacajno poljuljana ukoliko dodje do smanjenja stope doprinosa za zdravstveno osiguranje. Naglaseno je da treba dati podrsku rasterecenju privrede kroz smanjenje stope poreza i doprinosa,ali u srednjorocnom periodu i smatra se da ne treba najveci dio tereta da se prenosi na sektor zdravstva vec da se respodijeli i na ostale sektore javne potrosnje. Stoga se i insistira da prije donosenja Prijealloga zakona o doprinosima za socijalno osiguranje kojim bi se predvidjelo eventualno smanjenje stope doprinosa za zdravstveno osiguranje uvaze neke cinjenice i u zakonu prenesu postojeca rjesenja o iznosu stope doprinosa za zdravstveno osiguranje do stvaranja realnog ambijenta za njihovo snizenje. Medjutim i pored velikog truda Ministarstva zdravlja i dobrih ocjena inostranih organizacije i zdravstvenih institucija,reforma nije prihvacena na pravi nacin od strane velikog broja korisnika zdravstvenih usluga. Ministarstvo je ustanovilo dobar organizacioni i finasijski model reformisanog zdravstva po uzoru na veliki broj zapadnoevropskih zemalja i zemalja u tranziciji,koje ima dobru osnovu ali koje ne funkcionise na adekvatan nacin na nizim organizacionim nivoa. Kao glavni uzrok takvog stanja,korisnici zdravstvenih usluga navode neorganizovanost,nehat i nemar zdravstvenog zdravstvenih ustanova,rukovodiocima svih nivoa u zdravstvu i zdravstvenim radnicima,od cijeg angazovanja ce zavisiti stepen ostvarivanja utvrdjenih

16

osoblja. Veliki broj zdravstvenih radnika primarnog sektora nije zadovoljan reformom i nacinom na koji se odrazila na njihov poslovni polozaj. Nezadovoljstvo usled niskih primanja i povecanja obima posla utice na kvalitet i kvantitet pruzenih usluga. Iako su reformom obuhvacene neke radikalne promjene u odnosu pacijent-zdravstveno osoblje i pacijent-zdravstvena usluga u cilju poboljsanja opsteg zdravlja pacijenta a samim tim i cjelokupnog stanovnistva,za sada nisu vidljive neke velike promjene. Birokratija u zdravstvu,nehumanost zdravstvenog osoblja,nepoznavanje adekvatnog nacina koriscenja nove racunarske opreme,kao i nezadovoljstvo sopstvenim ekonomskim statusom dovodi do toga da odredjeni broj ljekara zaboravi na Hipokratovu zakletvu i poseti se rjesavanju sopstvenih ekonomskih problema. Sve veci broj korisnika zdravstvenih usluga iznosi prituzbe na racun korumpiranosti medicinskog osoblja kao i njihovog otvorenog nudjenja boljih i adekvatnijih usluga u privatnim ordinacijama i klinikama pod izgovorom boljih i savremenijih medicinskih aparata. Drugi izvor nezadovoljstva predstavljaju visoke takse kao i placanje usluga na crno. I pored toga sto ministarstvo i drzava ulazu veliki trud,sredstva i napor u sto bolju i efikasniju realizaciju zapocete reforme zdravstva i zdravstvene zastite,ako ne dodje do vecih promjena na nivou primarne zastite gradjani nece moci da osjete pozitivne promjene. Kao sto je vec navedeno,cilj reforme predstavljaju sto stabilnijeg zdravstvenog sistema kao i povecanje zdravstvenog standarda i zivotnog vijeka stanovnistva jer stabilan zdravstveni sistem predstavlja stub stabilne ekonomije jedne zemlje. Jedino sto preostaje da bi reforma uspjela u potpunosti i bila sprovedena do kraja jeste da ljekari i medicinsko osoblje prihvata novi polozaj,a gradjani(korisnici medicinskih usluga) pomire sa cinjenicom da je proslo vrijeme rasipanja resursa kojima raspolaze zdravstvo i potpuno besplatne zdravstvene zastite.

17

Literatura: 1. Prim.dr.Meusud Grbovic,koordinator za primarnu zdravstvenu zastitu-Model Organizacije sistema primarne zdravstvene zastite 2. Joseph E.Stiglitz-Ekonomija javnog sektora 3. R.Kosanovic-Licno ucesce osiguranih lica u troskovima zdravstvene zastite 4. S.Simic-Karakteristike sistema zdravstvene zastite 5. Drenka Vukovic-Socijalna sigurnost i socijalna prava 6. Sajt Ministarstva zdravlja,rada i socijalnog staranja 7. Sajt Fond-a

18

19