Demokratija i ljudska prava

Demokratija, kao oblik politickog uredjenja jedne zemlje u kome vlast pripada vecini gradjana, odnosno vecini naroda ima dva elementa: politicku volju naroda kao nosioca vlasti i njeno ostvarenje vezivanjem drzavne organizacije za narod koji obezbjedjuje da se ta volja izvrsava. Prvi element je unutrasnji, tj. sustinski, a drugi je spoljni. Prvi element je sustinski vazniji jer ako te volje nema onda ni drzavna organizacija ne moze da je sprovodi. Naprotiv, ako volja naroda postoji onda je drzavna organizacija moze ostvariti makar i ne postojao taj spoljni element demokratije, tj. i kad ne bi postojale te formalne veze izmedju drzave i naroda. Pun pojam formalne demokratije, dakle, demokratije koja postoji kad je ostvaren njen spoljni tj. formalni element, bez obzira da li je ostvaren i njen unutrasnji element, postoji onda kada postoje oblici pomocu kojih se obezbjedjuje, sa jedne strane stvaranje volje, a sa druge, njeno ostvarivanje pomocu drzavne organizacije. Ta sredstva su demokratska prava i slobode, ili demokratski instrumenti. Ova prava i slobode cine drzavno pravni element demokratije, dok je volja naroda njen drustveni element. Povezivanje drzave sa narodom ima dva oblika: neposredno i posredno. Neposredno, kada se narod sam izjasnjava i donosi odluke vrseci drzavnu vlast, a posredno kada to radi preko svojih predstavnika. Od esencijalnog znacaja za demokratsku konstituciju jeste garantovanje i obezbjedivanje ljudskih prava. Ova prava danas se garantuju ne samo ustavima vec i brojnim aktima medjunarodnog prava dobijajuci tako siri smisao i znacaj univerzalnih prava svakog covjeka u medjunarodnoj zajednici. Ova prava su danas zagarantovana svakom covjeku, kao pripadniku ljudske zajednice ne samo propisima unutrasnjeg prava vec i aktima medjunarodnog prava. S obzirom na prirodu ljudskih prava razlikujemo gradjanska i politicka, ekonomska, socijalna i kulturna i tzv. prava trece generacije. Gradjanska i politicka prava kao prava prve generacije predstavljaju primarna ogranicenja drzavne vlasti u odnosu na pojedinca i njegovu autonomiju i dostojanstvo. Prava su usmjerena protiv drzave jer ona raspolaze monopolom za fizicku silu koji se lako moze zloupotrijebiti protiv zivota, tijela, slobode i drugih vrijednosti. U tom smislu ona predstavljaju pravnu garanciju za takve zloupotrebe. Zbog toga se gradjanska prava u uzem smislu odredjuju kao negativne

slobode, imuniteti od drzavne vlasti. Gradjanska prava obezbjedjuju svakom covjeku ostvarenje osnovnih vrijednosti kao sto su zivot, dostojanstvo, misljenje, privatnost. Politicka prava tj. prava participacije znace pravo gradjana da ucestvuju u formiranju, vrsenju, kontroli i smjeni vlasti. Ova prava su osnovno sredstvo i preduslov za konstituisanje demokratske vlasti, demokratske drzave i demokratskog drustva. Ona su izvoriste demokratije. Ekonomska, socijalna i kulturna prava, kao prava druge generacije ili prava drustvenog blagostanja imaju za cilj stvaranje sirih uslova za efektivno i sustinsko uzivanje gradjanskih i politickih prava. Ovdje se radi o pravima na rad i pravima iz radnog odnosa, socijalnim pravima (pravo na odgovarajuci standard zivota, pravo na socijalno obezbjedjenje, pravo na zastitu porodica, majki i djece), kulturnim pravima (pravo na obrazovanje, pravo na ucesce u kulturnom zivotu, sloboda naucnog i umjetnickog stvaralastva). Ostvarivanje ovih prava zahtijeva aktivnu ulogu drzave u stvaranju uslova za brzi drustveni razvoj, za razliku od gradjanskih i politickih prava koja pretpostavljaju uzdrzavanje drzave. Naime, gradjanska i politicka prava su automatski primjenljiva i utuziva, posebno ako postoji sistem podjele vlasti i nezavisnog sudstva, nasuprot ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava cija primjena zahtijeva dugorocne programe, objektivne makro- ekonomske uslove i posebno aktivnu ulogu drzave. Ljudska prava trece generacije odnosno prava solidarnosti nazivaju se jos i kolektivnim pravima jer je njihovo uzivanje prije svega moguce u zajednici sa drugim ljudima. Ovdje se radi o odredjenim vrijednostima, interesima i ciljevima. Medju te vrijednosti ubrajamo: mir, zdravu i cistu prirodnu okolinu, opste blagostanje i prosperitet i dr. Medjutim, sporno je da li se ova prava mogu smatrati vrstom ljudskih prava, te u savremenoj teoriji razlikujemo tri vrste stavova: po klasicnim shvatanjima ova prava nemaju karakter pravnih prava; druga shvatanja ne negiraju njihovu pravnu prirodu ali im poricu karakter ljudskih prava; i po vidjenjima trecih radi se o grupi ljudskih prava. Ukoliko se osvrnemo na ustavne odredbe o ljudskim pravima, primijeticemo da Ustav Crne Gore iz 2007. Godine sadrzi znacajne garancije ljudskih prava, ali ne dostize nivo garancija koji je prethodno obezbjedjivala Povelja o ljudskim i manjinskim pravima i graanskim slobodama drzavne zajednice Srbija i Crna Gora. Naime, Ustav ne sadrzi jasnu garanciju prava na zivot, ne sadrzi pravo na zalbu sudu u svakom slucaju lisenja slobode, nema zabrane ponizavajuceg i necovjecnog kaznjavanja, nema zabrane zatvora zbog duga, nedostaje pravo na djelotvorni pravni

lijek za slucaj krsenja ljudskih prava, nedostaju neke vazne garancije pravicnog sudjenja, a izostala je i garancija da se dostignuti nivo prava nece smanjivati. Ove nedostatke donekle ublazava clan 9 Ustava, na osnovu koga su ratifikovani medjunarodni ugovori i opsteprihvacena pravila medjunarodnog prava sastavni dio unutrasnjeg pravnog poretka. Medjutim, uspostavljen je njihov primat nad domacim zakonima, a ne i Ustavom, iako, u praksi, Ustav ne moze da posluzi kao opravdanje za garantovanje nizeg nivoa ljudskih prava od medjunarodnog standarda koji sadrze medjunarodni ugovori. Crnu Goru obavezuju svi univerzalni medjunarodni ugovori o ljudskim pravima koji su obavezivali drzavnu zajednicu Srbija i Crna Gora (SCG), Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ) i Socijalisticku Federativnu Republiku Jugoslaviju (SFRJ). Ustav predvidja da su ratifikovani medjunarodni ugovori i opsteprihvacena pravila medjunarodnog prava sastavni dio unutrasnjeg pravnog poretka, imaju primat nad domacim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uredjuju drukcije od domaceg zakonodavstava, sto moze predstavljati problematicno rjesenje. Jos je SFRJ ratifikovala sve vaznije univerzalne medjunarodne ugovore o ljudskim pravima: Medjunarodni pakt o gradjanskim i politickim pravima (PGP), Medjunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (PESK), Medjunarodnu konvenciju o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, Medjunarodnu konvenciju o ukidanju diskriminacije prema zenama, Konvenciju o pravima djeteta, Konvenciju o sprecavanju i kaznjavanju zlocina genocida, Konvenciju protiv mucenja i drugih svirepih, necovjenih i ponizavajucih kazni ili postupaka itd. U periodu od 2010. do kraja juna 2011. Crna Gora je ratifikovala Konvenciju Medjunarodne organizacije rada broj 183 o zastiti materinstva, a krajem juna 2011. i Konvenciju za zastitu svih lica od prisilnog nestanka. Edukacija o ljudskim pravima je esencijalno orudje njihove implementacije i unapredjenja. Ona znacajno doprinosi stvaranju takve politicke, drustvene i kulturne klime u kojoj ce teska i sistematska krsenja postati neprihvatljiva. Nediskriminatorna primjena prava je temeljna pretpostavka funkcionisanja svakog pravnog sistema, i praksa potvrdjuje pravilo da su drustva zasnovana na ovakvom konceptu ljudskih prava ekonomski, socijalno i kulturno najrazvijenija. Samo ona vlast koja postuje ljuska prava je legitimna i moze normalno funkcionisati, dok nejednaka primjena ljudskih, kao i ostalih prava, rezultira pravnom nejednakoscu i nesigurnoscu.