F.

FERENCI
V. UNGAR
1. COMIC
CVIJANOVIC
Z.UZELAC
ZBIRKA
IZ
ZA

1983.
___
... a .......
, ........ -
b r .......... _._ ... ... ............ -
Recenzent dr Zvezdana Radafin, za izdaval!a M/hailo Joz/c, urednik Boz/ca Vidanovic,
urednik Gordana /(rstic, reeqje korica Branko Yeljovic.
Ttra! 2000 primeraka
Stampa: -
PREDGOVOR
knjiga namenjena prvenstveno studentima 1 godine Fakulteta te-
hnickih nauka u Novom Sadu, autori se nadaju da moze korisno poslu-
!iti i studentima osta1ih fakulteta.
Glavu 1 napisao Ferenci, Glavu 11 napisala Ungar, Glavu
111 napisala Ungar, Glavu IV napisala 1. Glavu V napisa1a
1. Glavu VI, napisala 1. Glavu VII l i 2 napisala Ungar,
3 napisala Cvijanovic, Glavu VIII napisala Z. Uzelac.
Autori se zahvaljuju svima koji a.tajuCi tekst na eventua1ne gre-
ke i korisne primedbe. Takode se zahvaljuju dr Vojislavu redo-
vnom pro(esoru Fakulteta tehnickih nauka u Novom Sadu na korisnim save-
tima.
Autori
s D R Z
GLAVA 1
Granicne vrednosti 1
GLAVA II
Funkcije jedne promenljive 31
III
Funkcije vise promenljivih
76
GLAVA IV
Neodredjeni inteQral 108
1. Integracija smenom, parcijalna integrRcijR 108
2. Integracija racionalnih funkcija 117
Integrali oblika Vax
2
+bx+c)dx 128
4. Integrali iracionalnih funkcija 135
5. Integrali oblika eCl.Xcos f,x (x)eaxsinRx)dx
m
142
6 . Integrali trigonometrijskih fl1nkcija . 148
GLAVA V
Odredjeni intearal
1. Izracunavanje
definiciji
odredjenoa intearala
2. PovrS:ine ravnih
3. Duzina luka ravne krive
4. Zapremina tela
5. Povrsine obrtnih tela
6. Teziste, momenti inercije
7. Mesoviti zadaci
GLAVA \71
Diferencijalna geornetrija
1. f:r i ve u pros toru .
2. Povrsi u prostoru
f3. Krive linije povrsini
164
164
170
179
183
194
203
211
216
216
235
251
GLAVA VII
Diferencijalne
l. Diferencijalne prvog reda
2. Diferencijalne viseg reda
3. Primena diferencijalnih
GLAVA VIII
268
268
302
327
analiza 364
l. resavanje jednacina 364
2. pribl!znoresavanje 8 i8 tema linearnih
jednacina
3. Interpolacija
4. Numericko diferenciranje
s. Numericka integracija
6. Numericke metode za priblizno
resavanje diferencijalnih jednacina
388
394
400
404
407
GLAVA 1
GRANICNE VREDNOSTI
l. Granicne vrednosti nizova
beskonatni niz rea1nih brojeva
krace : )

kaze konvergentan i konvergira broju ako za sva-
ko > postoji prirodan broj N=N(e:) takav
I I <

za > N
slutaju naziva granitna vrednost niza
i pise



-+

za -+
Broj tatka niza

ako
kost
I I <

za svako > za beskonatno vred[Josti
tatka konvergentnog niza njegova gra-
nitna vrednost.
Ako nizovi

i

konvergentni, tada vazi
1 ) = 1 + 1


- 2
-
lim ) lim lim

.... "" .... "" .... ""
lim

lim
.... ""

t
t
).
lim
lim

.... ""
.... ""
.... ""
da bi niz bio

Cauchyev opsti princip konvergencije:
konvergentan potrebno i dovoljno da svakom pozitivnom broju
odgovara prirodan broj = takav da
1 1 <

za svako >
-
Niz

monoton ako vazi

ili > za sva-
-
ko . , ogranicen ako za neko uvek
1
1 <
-
Princip monotonim nizovima:
gentan ako ogranicen.
monotoni niz konver-
slucaju kada kod niza

za proizvoljni realan broj
postoji prirodan broj N=N(M) takav da
> za svako > N ,

tada niz tezi u pozitivnu beskonacnost i pise se lim

Ako
.... ""
ovde umesto nejednakosti

> vazi

< onda niz tezi u
gativnu beskonacnost, sto se pise sa lim

Iz

t i lim
1= sledi

.... ""
.... ""
lim



Za nizove

lim =


1

i
i

kaze se da su asimptotski jednaki ako
to se obelezava sa '"
.... ""

Iz

sledi

lim lim

.... "" .... ""
i

lim

lim

t

.... "" .... ""
Za polinom stepena k
(k prirodan broj, t
- -
Ako



< za > N (N prirodan broj) i
lim
.... "'
lim

k, onda vazi 1im

.... '"
2. Granicne vrednosti i neprekidnost.
funkcija
k
Okolina realnog broja otvoreni razmak koji sadrzi
taj broj. Okolina simbola '" razmak oblika dok oko-
lina simbola -'" razmak oblika
Neka (-"',"') U =R i jedna medju oko1inama
od Za realnu funkciju f(x) definisanu svakoj tacki sku-
u=u rec:i da ima granicnu vrednost (limes) i1i
tezi R) kada tezi ako za svaki niz sa osobinama:


lim
.... '"



za
=
vazi lim f(a
n
) = (Heineova definicija granicne vrednosti fun-
.... '"
kcije). se oznacava sa lim f(x) = slucaju da rea-

lan broj i gornjoj definiciji i < i < tada

= lim f(x) ( 1evi 1imes ako > i

> onda
....
lim f(x) (desni 1imes
x .... ato
Pravi1a za racunanje
sa granicnim vrednostima nizova
nose se granicne vrednosti funkcija, kada su 1im f(x) i
lim g(x) konacni, onda

lim (f(x)+g(x)) = 1im f(x)+ 1im g(x)

lim

lim


(f(x)g(x)) = 1im f(x) 1im

1imy(x)
f(x)
g ( ) g-(
g(x) t


Pored toga vazi:

ako F(x)
F(x) =

- 4 -
f(g(x)) , g(x)

f(k)


Funkcija f(x) neprekidna u tacki (-00,00) kada
definisana u toj tacki, postoji konacna granicna vrednost
f(x) i vaii f(x) = f(a).

Ako e1ementarna
funkcija definisana u svakoj tacki
nekog otvorenog interva1a, i neprekidna u tim tac-
kama. (Ova cesto koristi pri1ikom izracunavanje
granicnih vrednosti, videti zadatak 18. i

Z D I
1. Pokazati da

lim =

ReSenje. Razlikovacemo tri slucaja 1, i < < 1.
Za drugi slucaj nije potrebno dokazivati. Treci slicaj se
lako dokazuje osnovu prvog, treba samo staviti te
zbog < 1, 1, iz dalje sledi

lim = = 1/ = 1.
Na osnovu svega zoga zakljucujemo da dovoljno dokazati da

lim = 1 za > 1.
n_
Pre svega I 1, lako dokazati pOlaze6i od
suprotnog. Medjutim stepenovanjem dobijamo > 1.

Treba pokazati da se izraz IIi! - 11 rnoze uciniti proiz-
voljno malim cim dovoljno veliko.
Iz prethodnog imamo
n- n-
1 Va- 11 =Va- 1
gde h
n
promenljiva velicina.
Dalje
h >0

- 5 -
i
=
(l +h ) = h ) 2 ( ) h
n
l+n n+ (2 h
n
+ + n
Kako su sa desne strane sami pozitivni sabirci vidimo da
te
= (1 +h ) > 1 +nh

h < (a-l)/n .

Sada mozemo izabrati N tako du za N h
n
< i >
inace proizv01jan broj. Treba samo da bude
N(e:) >
to s1edi iz
(a-l)/n<
2. Pokazati da 1im 10g =
n-+oo
Treba pokazati da za svako unapred dato (
proizv01jno ve1ik broj) postoji N da
10g > za > N.
iz

s1edi
10g
i za N se moze uzeti koji prirodan broj koji nije manji
od

Ispitati da 1i konvergiraju nizovi

d = (-1) n.

Kako la
n
+
1
-a
n
' =2, nije zadov01jan opsti
Kosijev kriterijum za konvergenciju nizova i niz.'ne konvergira
(osci1ira izmedju tacaka 1 i -1).
Iz cinjenice da 1im 1/n = uvidjamo da niz ima dve

n-+oo
tacke nagomi1avanja 1 i -1 prema tome ne konvergira.
- -
Za treci dati niz imacemo ako < <

I
C 1=1 1:.1 < <: 1/n+l/n = <
I -
i vidimo da zadovoljen opsti Kosijev kriterijum,naime za sva-
ko unapred zadato > moze se uzeti bilo koji broj veci

od za koji biti 1 1 < Pored toga lim = jer


1 - = .

Kako d
2n
= d
2n
+
1
= - niz d
n
oscilira neograniceno.
4. Naci sledece granicne vrednosti



lim

.

ReSenje. Ovde opsti clan niza racionalna funkcija
od Granicna vrednost jednaka granicnoj vrednosti kolic-
nika clanova sa stepenima.
Kako

/ (5n
5
+3n
3
-1) '\,

to

. 3 3 2
+1) - 3/2
lim

/ = lim

= -7/5 lim
4
= _.
5. Naci za >
Resenje. Kako

-+
za > 1,

= 1 za = 1 i

-+
za < 1, razlikovacemo ta tri sluCaja.
- 7 -
U prvom slucaju imamo neodredjeni izraz oblika te
a
n
/ (l+a
n
) = a
n
/ a
n
(l/a
n
+1) = 1/ (l/a
n
+1) = 1.
n-+oo
n-+co
U drugom slucaju svaki clan niza jednak 1/2, to
i granicna vrednost.
U trecem slucaju se vidi da granicna vrednost
niza jednaka nuli, jer brojitelj tezi nuli.
IHn:
Sva tri slucaja zajedno mozemo prikazati sledeci na-
lim an/(l+a
n
)
n-+oo
f 01
1 1/2
za 1
za = 1
za < < 1
6. Ispitati konvergenciju niza ciji opsti clan
= (sin n)/n .

Kako
-1/n < < l/n, jer -1 < sin < 1 za svako i kako l/n -+
-
-+ , to

n-+oo

7. Naci lim [(n+i)!-n!]-1
n-+oo

n!/[n!(n+l-1>]
n-+oo n-+co
l/n =
n-+oo
8. Na6i (Jn+1 -
n-+co
Treba odrediti neodredjeni izraz tipa

postici racionalisanjem brojitelja: .
/- /- - n+1 +
lim (Vn+l - v ) = lirn
n+ 1 +
- /-
=lirn 1/ + 1+ V = posto irnenitelj tezi beskonacnosti.
n-+co
- 8 -
9. Naci l-im

gde
n/2)
n+x

ResenJ.e. an lim
n
3
(!n
4
+ 1- n
2
)
n+oo

!n
2
+

n
3
[( In 2 + In 4 + 1 +
=
n+x
12) (fn4 + 1
+ n11
= lirn
n
3
1/4
n+oo
.{ + h+1/n 4
2
h+l/n
4
+ 1) In( + 12)n (
(Ovde smo morali dva puta da primenimo postupak raciona-
lisanja brojitelja da se oslobodili izraza 00_ )
10. Naci
lim
n+oo
ResenJ.e. Racionalisacemo brojitelj osnovu identi teta
n+oo
lim (3/
1
_
n
3 +
3 2 /-3 2 2
( (1-n) .'1-n + ).
[
3/ 3 2 3/ 2] n+oo
.'1-n +n
n
2
lim
3 / 3 2 3/ 3 2
1

n+x ( .' (1-n) 1-n + )
11
Naci lim a
n
, gde a
n
n+CY>
2 3/7
(/n
J
+2n-n + 3n)
(!ns + 1 + n+lO)
ResenJ.e. I u imenitelju i u brojitelju izvuci kao
faktor najveci stepen od za koji drugi faktor tezi konacnorn
broju razlicitom od nule, i tako dobijarno
- 9 -
lim
n
7
/
3
(
1/n
1
/
3
+


.... ""
n
5
/
2
( h+1/n
5
+
1/3/2+
10/n
5
/
2
)
.... ""
-1/6
3 _
lim
.
,1 3/1
.... ""
12. gde
1+1/2 + 1/4 + + 1/2
n
a
n


.... ""

1+1/3 t 1/9 + +
;.
lim
.... ""
(Izrazi u brojitelju i imenitelju su zbirovi geometrij-
skihprogresija kolicnika q=1/2 i q1 = 1/3, x
n
.... .... za

13.

telju razlomka.
Kako
Prvo izracunati vrednost zbira u broji-
.. -+n
2
(2n+l), 12 + 22 + ... +(2n)2
6

2 2 2 2
1 +3 +5 + .. +(2n-1)
{1
2
+2
2
+3
3
+ . +(2n)2} _
{22+42+6 2+ .. +(2n)2}=
(2n+l) (4n+1)
3
2n(n+l) (2n+1)
3
Iz gornjrg obrasca za zbir sledi
lim

14. Naci
- 10 -
lim 12+23+ ... +n(n+1)
3
n-,oo
Retenje. Kako se izraz u brojitelju mole napisati kao
1 (1+ 1 ) + 2 ( 2 +1 ) + .. + ( + 1) = (1 2 + 2 2 + .. 2 ) + (1 +,2+ ... v id imo
da se opsti clan niza moze napisati u konacnom obliku vec
upotrebljivane formule za zbir kvadrata prvih prirodnih broje-
va, i obrasca za zbir aritmeticke progresije. Rezultat se
tada nalazi analogno rezultatu prethodnog zadatka (1/3).
15. Naci lim a
n
gde

Resenje. Kvadriranjem izraza u malim zagradama dobojamo
1 2 _

- { (n-1) + (2x/n) L1+2+ ... +

+

. (n-1)21}
Na osnovu obrasca za zbir aritmeticke progresije i obra-
sca za zbir kvadrata sledi
odakle
lim

2
+ + 1/3 .
16. Ispitati konvergenciju niza zadatog rekurzivnim
obrascem
=

( n=3,4,5, .. ),
2
gde su

i

dati realni brojevi.
Resenje. Koristicerno se cinjenicorn da aritmeticka
sredina dva broja podjednako udaljena od njih. Oduzimanjem

od strana date jednakosti dobijamo
- 11 -
za (* )
Ako

=

jasno da i

=

za 'sve clanove niza i
lim

=

Zato pretpostaviti da

".

Posmatracemo niz relacija koje slede iz (*) stavljajuci
4 , S , .

n-1 n-2

-
n-1

Njihovim mnozenjem i skracivanjem jednakih faktora sa
leve i desne strane (koje dozvoljeno jer su svi razlicitiod
nule), dobijamo
Ovde sledi niz relacija

a
s
-a
4

n-1 n-2
-
n-1

-1/2

(-1/2)

Ako ih saberemo dobijamo
...
...
jer su sabirci sa desne strane clanovi geometrijske progresije.
Na osnovu svega ovog sledi da

lim =-'---
3
- 12 -
Mozemo verificirati da ovaj rezultat vazi i slucaju

=

17. Neka x
n
=

neka
proizvoljan pozitivan broj. Dokazati da lim x
n

n+oo
Resenje. postoji lim x
n
i ako lim x
n
= gde
n+oo n+oo
konacan broj, onda postoji i granicna vrednost leve i des-
ne strane date jednakosti, mora biti
1
= '2 +
odakle dobijamo =
Na osnovu ovoga vidimo da zadatak resen ako pokaze-
da niz x
n
konvergira konacnom pozitivnom broju.
Obrazujmo razliku - , tj.
2
1

-I".i =
2 n-1 n-1
r:- 2
(x
n
-
1
-
2x
n
_
1
ovde stavimo n=2 dobicemo da (jer

uslovu 1 dalje isti nacin dobijamo
za (*)
niz ogranicen s leve strane.
Oduzmimo sada strane date jednakosti 1; dobijamo
n-
- =
n-1
2

n-1
Na osnovu prethodnog zakljucujemo da za n=2,3,4, .. ovaj izraz
ne moze da bude pozitivoan (jer
11!
- <
n-1-
<
n- n-1
za n=3,4,5,
te niz monotono ne raste. Prema tome osnovu principa
notonim nizovima, sledi, da niz x
n
konvergira, i da
osnovu (*) granicna vrednost pozitivna.
- -
18. Naci sledece grenicne vrednosti racionalnih fun-
kcija

3
+ 1

- - 4

lim

- + 2
4
- +

d) l:'..m


Resenje. Ovo su sve neodredjeni izrazi oblika
Prilikom njihovog odredjivanja koristicemo sledecu cinjenicu:
ako polinom i tada gde i
Q(x) polinom.
Podelicemo i brojitelj i imenitelj faktorom te

2
lim lim

2
+ 1

lim

lim
=
2
- 2
(Ovde smo delili sa faktorom .
lim

1
"2
(ovde smo postupak delenja sa faktorom ponovili dva puta).

d) lim
n-2 2
lirn + ... .
-
19. Naci sledece granicne vrednosti fun-
kcija:

-1
1


g)
i)
)
1)

- 14 -
d)

-
lim
V
4 -
;; - 2


1im

V2 + +
f)
h)
1
1im
2

+ -VX
2
+121

- 2 -v + 2

k) 1im
- 1
+
1 - ;

31
1iM(\

-
ReSenje. Stavicemo V = . Posto .... 1 kada ->- 1 ,
iamacemo


Vx
2
- 2V'x +1
1im
1
2
1im - + 1

2
2
. __ -..,..
--'2 2 2
1
Izvrsicemo smenu = 1 kada .... 1, te
l
' 1: l' 1 1
----- = -2- = --- = 2 .
1 - 1 ->-1 - 1 .... 1 + 1
istog rezu1tata d01azimo i raciona1isanjem brojite1ja
1im

1im

-
1 1 1


1
2
1 - 1 1 1

6
2 kada .... 65 ,
1im
- 8
1im

1im

+ + 4
3
\lx-1-4
-2-
-4 2 + 2
tj.
1
9'
- 15 -
ili
lim

- 8 + 8
lim
/-- .
Vx - 1 - 4 Vx - 1 + 8

V{X-1) 2 + 4V'x-l+16
lim


{I( 1 ) 2 + 4 VX- 1 + 16
d)
3 --
V{X-1) 2 + 4VX-1 + 16
kada
4

lim

lim


- 1


te
lim
2
3


ili racionalisanjem broitelja i imenitelja dobijamo
ci
lim

Iznedju ostalog ovaj zadatak
nacin:
4 - 4 -

Vx-2 Vx -2
lim
x->-16
1
4 - '\ -

(Vx-2) (Vx+2)

. 3 2
lim --=
_ 1
mozemo resiti i slede-
1 1
'\h-
"4
(
f) Ovaj zadatak resiti metodom racionalisanja broji-
telja, tj.


-
2
- + 2
g) Ovaj zadatak resavamo taj nacin sto racionalizu-
i imenitelj , i brojitelj.
3 --
V1+2x+1
3/-
V2+x+x
lim

-


V1+2x+1 .
3-
ij2+x+x
-

-




= lim

- 16 -
r
3
/ 2 3/-
2(x+l) 0_ V(2+x) - xV2+x+x-


+ + 2 -
3 3 - -
2
o
[V(2+x)2 -

- Vl+2x+11
1
"2
h) Svescemo ovaj zadatak dva zadatka prethodnog ti-
3 -3- ---
V7+x - +

lim

- 2) - - 2 )_
- 1
_. 1
3 -3- --
V7+x _

- 2
- 1 - 1
i)
lim
2
Postupicemo slicno kao i u prethodnom zadatku, tjo
-- --3--

+ - Vx
2
+121
- 3;-
- V3x+2
/2 / 3/-2-


(Vx +5 - 3 + Vx+2 - 2 - Vx +121 +
- 3-
- 2 - V3x+2 +

/-2- /- 3 ;'-2 ---
lim Vx +5 - 3 + lim Vx+2 - 2 _ lim +121 - 5
- 2 - 2 - 2
2/3
+ 2 1
lim +

+ 3 + 2
lim 3

V3x-2 + 2
_ lim

2 +

+ 4
+ 1/4 - 4/75 259
3/4 - 1/4 150

..
lim
3

+ Vx
2
+1
- 17 -
k) Pode1icemo i brojite1j i imenite1j te dobijamo
1im


Ix + +
1im


1
1
1) u ovom zadatku treba voditi racuna tome da za
< =-#
...
=

=

1im {\('2+1 - 1im
__ ..::.1 __ _
...


+ 1
lim (V(a+x)



1im
-+00 2 2 2 V 2

2
1im _______ ___ ___
3/ 2 2 2
V(a+x) +

1
2".
+ + + / +

1im



(b/X+l)2 + V(a/x+1) (b/x+l) (c/x+l)+l
+

20. Naci s1edece granicne vrednosti
1im
sin
1im
sin

'.


sin
1im

d) 1im
cos -cos
2
t<J

g)
i)
k)


1 - cos

2 , "'2


1im ----2--

,2 ,2
1im
2 2
-
sin /3)
1-2cos


1im
arc sin

1im
2x-arcsinx
- arc tg
ReiIenje. Pri1ikom
- 18 -
f)
h)

1)


lim l+sin
l-sin -cos
l-cos Vcos
1 im --,2,..----

1iI!'. l-sin /2
X-'1r
1im

1im
arc t';l

1im
' 1
n-+oo

resavanja ovih promera koristicemo
cinjenicu da
1im
sip
1


sin
1im
sin 4
4
sin
4 ,
.... .... 1.1-+0
gde = .... kada ....
(sin
sin (sin


1im 1im
....
---
=
.... sin x .... (sin
1im (sin


(Na osnovu prethodnog primera.)

d)
= 1im cos
.... tg ....
1im
....
cos -cos
2

,
-2-)

sin
1im cos
.... ....
l
' -2sin L(a+b) x'sin
2


sin(-T)x
1
-----= 1;
(sin
L(a-b) /2] _
-21im -----------1im ---------

2 2

f)
Posto
to
g)

- 19 -
1im 1-cos u
u sin u
2sin
2

usinu
sin sin = 2 . 1/2 . 1/2 1/2
u
u =

u -+ -+
1im 1 +sin x-cos
1 - sin -cos
sin u



1-cos sin

1im 1-cos x=1im 2sin
2
(x/2) sin(x/2)
1irn sin

1irn 1+sin - cos
1-sin -cos
-1 .
1irn -1
2

1 cos
2' 2

1irn cos -1
2

1
Jcos +1
-1 1irn 2(sin(x/22
2'

l
' 1-cos
2
1-cos cos
2

-1
4'
1
2 2 2
1 l' 1-cos x(cos x-sin
1 +cos Jcos
2' 2

1 1irn 1- (l-sin
2
x) (l-2sin
2
x)
2

1 3
' 2 2' 4
1irn S1n S1n
2

![1irn

.sin
2
x]

3
2
i) Ovaj zadatak svesti zadatak sl,ican prethod-
nirn taj nacin sto uvodirno novu prornenljivu u = - koja te-
zi ka nu1i, tj. 1irn u =

Na osnovu toga
- 20 -
sin
2
x-sin2a
2 2
1im sin tsin
sin -sin
- .... +
= sin 1im sin -sin

s in s in cos + cos s in - s in


\1 .... 0

sin
[
sin . l-cos . sin cos
cos - 1im
.... ....


l-cos
sto smo ve6 pokaza1i zada tku pod f )
....
Poseban slucaj ako a1i se odmah vidi da
rezu1tat tom s1ucaju jednak jedinici.
(Zadatak se moze uraditi i tako da se sin(u+a)-sina
pretvori proizvod) .
-
1im
l-sin
1im
l-sin
....
gde 1im = da1je

1im
l-sin =

l-cos

.... n ....
k)

1im
sin
.... 1-2cos .... 1-2cos

sin
1im
1
1
l-cos
- l-cos u
....
sin
gde 1im i
l-cos
.... .... sin u

(l-cos
1im
l-cos

.... sin ....
1) tg(nx/2) 1im
l-x)
1im sin(nx/2)
1 1
cos(nx/2)
1
1im
l-x
1im

lim
u 2
cos(nx/2) cos(nu/2+n/2) sinnu/2

1
.... ....

- 21
-
lim
arc sin
lim
u
sin u
lirn

Smena: arcsinx=u, lim x=sinu

1
sin u
u

lim arc tg

lim
u
tg u
lim cos u

Smena: arctgx=u, lim x=tgu

arc sin
lim
2x-arc sin
lim

2x+arc tg
2+ arc ta

1

1
u
sin u
.
1
ovog rezultata dosli smo osnovu prethodna dva zadatka.
Ako lirn f = i ako za niz a
n
vazi lim a
n
= ,

tada
limf(a
n
) =
n+oo
U nasem primeru uzecemo a
n
= n.
imacemo
lim
1
lim sin
1
lim
sin u
1 sin-
u
n+oo
gde
1
lim u u


21. Naci sledece granicne vrednosti
2

-"2---
lim

)
lim
+1

sin


-2-
lim (ctg )

? d) lim




g)
i)
k)


r)
- 22 -
1
1im (-arc sin

3

1im

1
f)
h)
-3/ 2
1im (tg J+\fl+1n

+ 1
3
1im (
+ 2
1
1 im (cos + s in )


1im 'arctg )

Resenje. Kako
1

lim(ctg

3

1im

sin
+cos
1im
1)

1
3-- ------2
(l+V 1+3x -

s)

1im


sin


)
sin
sin
1im
2--

i



to rezu1tat 01/2 =
1
"2 '
Rezu1tat
ovde osnova teli ka eksponent ka jedinici,
rezu1tat
d) Kako


--2-

- rezu1tat
Osnova stepena pozitivna za i tada eksponent
teli ka Rezu1tat
- -
f) Kako to <ctg1< ctg 1
< ctg 1 < 1, te rezul tat
g) Ovo neodredjeni izraz oblika
Stavicemo

= x
2
+
1nx lny =
2+1nx
limlny= lim __
2/1nx+1
=
Zbog neprekidnosti logaritamske funkcije i jednoznacnosti
nog inverza sledi tada da postoji lim i da lim lny = ln limy
X+Q
Resavanje logaritamske jednaline ln lim = dobijamo trazeni
rezultat


lim 2+1n




h) Ovo neodredjeni izraz oblika Postupicemo isto
kao i u prethodnom primeru. Rezultat

i) I ovo neodredjeni izraz oblika
Stavicemo 1
2
(t )
1+V1 +ln
= g ;
lin sin x-ln cos
lim ln = lim
1 1 + ln 2

lim ln (sin _ lim
ln cos
lny
+0 2 +0
. 1+V1+1n
V
2
1+ 1+1n
ln[( sin
lim
/ 2
1+V1+1n
ln [(sin +ln
lim
ln [(sinx)
lim +
2
1+V1+1n
+0 2
1+V1+1n
+ 1 im
+0 2
1+V1+1n

V ln
1 i
37=-7 + --2 +1
Vln ln
- 24 -
Ovde nema smis1a promeniti redos1ed 1im i 1n
kao u prethodnom zadatku, jer koja funkcija prema tome
i 10garitamska ne moze uz.i,mati beskonacne vrednosti. Medjutim,
iz cinjenice da 1im 1n sarnr) onda kada 1im =
(iz 1n = 10g
e
y,e > 1 s1edi da 1ny sako ako < 1),
dobijamo trazeni rezu1tat

1
2
1im (tg ) l+V 1+1n


Ovo neodredjeni izraz oblika "000" Stavi6emo
sin
x1n +cos
1ny
sin 1n
1n +cos
sin
1+ cos
1n
Kako -1/1nx 2. (cos ) / 1nx 2. 1/1n to cos x/1n -+- kada
sto znaci da izraz l+cos /1n priblizno jednak jedinici za
ve1ike vrednosti Budu6i da sin osci1ira izmedju -1 i 1 dok
se kre6e ka , 1n takodje varira u priblizno istim grani-
te ne postoji 1im 1n Tada ne moze postojati ni trazeni

(Inace postojao i 1im 1n sto srno vide1i da nije tac-


k) Ovde imamo neodredjeni izraz oblika "100" resa-
vamo s1ede6i nacin:
(1-1+

3 2
+1
3 2

3 2 2

2 3 2

(1+ )

3 2 2
{(l+

}

)
2 .
3 2
3 2


Kako
2

u =
3 2

3 2
lirnt_ ( +1 )
400
2

3 2
- 25 -
i 1im u
.... ""
to dobijamo

1 3 2
1im
.... ""
1im


, jer izraz u eksponentu te-
4""
zi ka 3/2.
1) I ovde imamo neodredjeni izraz oblika '"
"1 ", te
2
-3 -2 4

4
. (
-2-
.... ""
2
(1- -2-
-3
)

1
{l+U)U

jer


1im -2-
.... "" -3


-2-
1im -3
.... ""
-


Ovde takodje neodredjeni izraz oblika "1 ", te
resenje zadatka s1edece:

3 2

1im



1im
1
{
(1+

te

2
1im 1im
1
2/3
.

I u imamo neodredjeni izraz oblika "1"""
1
! 1+ + - il-2XJ


3-

2
1im

....
2

- 26 -
jer
3/- /-
. V1+3x-V1-2x
11rn 2
1irn ____ ________ ___
....
1irn
....

2 3/
+

- 1irn
....

2.
Neodredjeni izraz oblika "100" . Reenje zadatka
1 s in - 1
1irn + s,in k = 1irn
.... ....
stoga, sto



],irn -1 + 1irn

....
1irn + sin -1

sin

Izraz neodredjen oblika "1 ", jer
te
sin
1irn =. 1irn
1
""
.... sin .... l-x/sin
sin
1irn (sin )sin


(sin -1)
1irn
....
r) Neodredjeni izraz oblika "100".
sin
sin

.
Uvescerno arc tg =

1irn u = 2 ' = tg Tada
lirn ( 2


jer
....
Itg u
. arc tg = 1irn (* . u/
tg
u = 1irn
.... ....
1
1 irn - 2 ):.-,:2 =0
s V . ,
1irn = 1irn
.... /2 .... /2 u
lirn
v .... o v
2v
v .... o

gde v 2' 1irn v
....
v jer v <
- 27 -
s) Neodredjen izraz oblika "1"'''
, .
za sin I tj.
1- k'ii (k= 0,1 1, . )
(1
1
za k k=!1,.z-2, .. )
Iz ovog vidimo slede6e: ako prolazi koji ve1iki
broj pri1ikom tezenja ka beskonacnosti, izraz jos uvek uzima
bezbroj puta vrednost jedan. Dak1e, ako postoji granicna vred-
nost datog izraza kada tezi u beskonacnost ona moze biti
jednaka jedinici. Medjutim, ako sin fO dov01jnO veliko
tada I sin I < _1_ i izraz u srednjoj 'zagradi razlikuje
-lxl .
veoma od broja dok eksponent od bilo kako ve1ike vredn:o-
sti nada1je bezbroj puta uzima vrednosti izmedju -1 i 1.
Dov01jno sada da uocimo one tacke u kojima sin =1, i za-
k1jucujemo da granicna vrednost mora1a biti
Na osnovu svega ovoga d01azimo do zakljucka da ne posto-

22. Na6i s1ede6e granicne vrednosti
1im
{log 1/2
2
+1)-109]/2 ;

10g
a

1n cos

1im -
2

d)
1n

+1n

2


- 1



f)
-


- 28 -
g)
n-
1im
(Va-1) h)
n-+oo
n->oo
i) 1im

-+00 2
Resenje. Za resavanje gornjih zadataka koristimo nepre-
kidnost logaI:itamske funkeije 1n u ra.zmaku Naime, ako
stoji 1im f = f > tada 1im 1n f =ln f =- 1n

za U slucaju irnamo 1im1nf(x) =-00 za
1im 1n f(x) =00. Ako nije u pitanju prirodni 10garitam, tada
osnovu formu1e za transformaeiju logaritama iz jedne baze u drugu
izv1acimo potrebne zak1jucke. (Formu1a transformaeije za pre1az
sa prirodnog logaritma logaritme sa osnovom logax = logae.
'ln
1im

1irn
109 1/1 (

loga ll+X)
1im
1
loga

1im


1. _
10ga ! .= logae
. '

1im 1n eos
2
1 im 1n (l +eos - 1 )
eos -1
eos
1im 1n(l+eos
eos -1
1im eos -1
2


1im 1n(u+1). 1im (eos -1) (eos +1)
2
u u (eos + 1 )
1
1n
. 2
lirn


-1
2
2
gde eos 1im osnovu prethodnog zadatka sledi
da
...
- 29 -
1im 1n (l+u) 1
1n
d)
1im 1n(1+x+x
2
)+ln(1-x-x
2
)


1n ( 1

4 )
2 4

gde

4
1im =

Uvescemo

1im
= 1n(1+u)
smenu
1n
te

a
X
-1
1im
1n
1n
1n
jer

1im
1n (l+u)
1 .


-1

f) 1im

1im

- 1im
-1




Do rezu1tata smo dosli koristeci rezu1tat prethodnog zadatka.
1 1

g)
,( 1)
= 1im
..,.1
1im
-1
1im 1n
-1- -1-

n+oo
n+oo




n+1
1 1
n
2
(

n
2


n+1
h) lim - 1im - )=
n+oo
1 1
1
2 n+1
= 1im
2
an+l (an (n+l)
-1) 1im

1im[ (n+1) .
n+oo
n+oo n(n+1) n+oo
1
(an (n+1)_
1U =
1n
i) Treba odrediti neodredjeni .izraz ob1ika "100"
lim
1 + = 1 im
n-+('O
.....
] /2. (lnab)
=
2
}

2
- 30 -
jer ()
+ 1



"2
+

2
1
1



(nIb_1 )
-1
+

"2
-1- +



-

1
lim
1
(ln +ln
1
).N . +
"2 "2



23. Odrediti realni parametar tako da funkcija f(x)
bude neprekidna u tacki ako
f(x) 1


Resenje. bi funkcija f(x) bila neprekidna u tacki
potrebno i dovoljno da postoji

f(x)
= lim f(x) f(O) .
...
+0
Kako f lim
+ 1)
= 2 i

lim f(x) lim to = 2.
+0
24. Odrediti realni parametar tako da funkcija f(x)
bude neprekidna u tacki XrO, ako
1

f(x) =1


Resenje bi funkcija f(x) bila neprekidna u tacki
treba da bude a=f(O)=lirn f(x).

Kako lim f(x) = lim (1 +


to
11 GLAVA
FUNKCIJE JEDNE PROMENLJIVE
1. Ako postoji
f (X+t:.X) - f ( )
n se ta granicna vrednost naziva izvod funkcije = f(x)
tacki i obelezava se sa f' ) .
Ako funkcija ima izvod svakoj tacki n n oblasti de-
finisanosti, kaze se funkcija diferencijabilna i izvodna
funkcija se obelezava sa f'(x) ili kra6e ' .
2. Izvodi elementarnih funkcija.

n
n-l
n



aXln


log
1

,


ln
ln ,
1









- 32 -
sin , aos
cos , -sin
1
arc sin
-;-- 2
V1 -
1
arc cos -
vi="7
arc tg
1
--2

arc ctg
1

- --2

R,
> ,

=
Osnovna pravila diferenciranja
Neka su i v(x) diferencijabilne funkcije, tada
+ v(x)]' = v'(x)
- v(x)1' = - v'(x)
lU(x)v(x)1 ' = u'(x)v(x) + u(x)v'(x)

,
v(x)
u'(x)v(x) - u(x)v'(x)
[v(x)]2
4. Izvod inverzne funkcije
Neka = f(x) monotona funkcija,
v(x)"i'O
-1
x=f
inverzna funkcija. Ako f(x) diferencijabilna funkcija, tada
= f-
1
takodje diferencijabilna funkcija i vazi
tada

1

"i'
5. Izvod slozene funkcije
Neka su y=f(u) i diferencijabilne funkcije,
=
Rolleova teorema
Neka funkcija = f(x) definisana u intervalu ima
slede6a svojstva
neprekidna
- 33 -
diferencijabilna
f(a) = f(b).
postoji tacka takva f' =
7. Lagrangeova
Neka funkcija = f definisana u intervalu
sledeca svojstva
neprekidna
diferencijabilna
postoji tacka
f(b) - f(a)


takva
f'
8. Cauchyjeva
Neka funkcijf f(x) i g(x) definisane u intervalu
sledeca svojstva:
neprekidne su
diferencijabilne su
za svako , g' # .
postoji takva
f - f
g - g
f'
g'
9. Taylorova
Neka funkcija f(x) definisana u intervalu i
ovde puta diferencijabilna i tada
n-l f(i) ) i
f(x) [ + Rn(x), gde
i=o i!
f(n) +8
R = ::; )n, 0<8 < 1

(ostatak u Cauchyjevom obliku).
Za dobija se Maclaurinova formula funkcije f(x).
n-l fi(Q
f(x) = L
i=o i!
i
+ R

gde
R

- -
f


I
0<8<1.
10. L'Hospitalovo pravilo
Neka su funkcije f(x) i g(x) definisanc u intervalu
i neka g'(x) x
Neka postoji
lim f' =
g'(x)
Ako lim f(x) =0 , lim g(x) =0 ,
lim f(x) =
g(x)
tada
L 'Hospitalovo pravilo vazi i' kada se uslovi lim f(x) = i

lim g = zamene uslovima lim f = i lim g =

11. Ekstremne vrednosti funkcije
Neka funkcija = f definisana u interval u i
neka


Funkcija ima u tacki

ekstremum, ako razlika
6. = f(x) - f(x )

ima isti predznak za sve tacke




malo.
gde dovolj-
Ako 6. > funkcija u tacki

ima minimum, ako
6. < onda maksimum.
Za diferencijabilnu funkciju = f(x) potreban uslov za
ekstremum u tacki


f - ) =

Tacke u kojima zadovoljen potreban uslov za ekstremum su sta-
cionarne tacke funkcije.
Dovoljni uslovi za ekstremum. Neka f(x) dva puta di-
ferencijabilna funkcija i f'

= . Ako
f > , funkcija u tacki ima minimum
- 35 -
f"

<.0 , funkcija tacki

ima maksimum
f"(X
o
):=:' , moze se nista zakljuciti vrsti staci-
tacke bez izvoda viseg
Uopste neka funkcija f(x) n-puta diferencijabilna
intervalu i

i
f'(x
o
) =0, f"

=0, ,
f(n-l) ) = f(n) ) ,,0.


f(n) ) >0

funkcija ima minimum tacki

f(n) )

funkcija ima maksimum tacki

stacionarna tacka

nije tacka
ekstremuma funkcije.
12. Funkcija = f(x) tacki cija apscisa xo,kon-
kavna odnosu pozitivni smer ose, ako ) >0.

Funkcija = f tacki sa apscisom

konveksna
odnosu pozitivni smer ose, ako ) <

Tacke kojima funkcija prelazi iz konveksnosti kon-
kavnost i obrnuto su prevojne tacke funkcije.
Ako ) neprekidna funkcija tacki

tada
to moguce edino ako

=
12. Asimptote funkcije
Prava = + kosa asimptota funkcije = f kad
ako lim [f - - =


Koeficijenti i se sledeci
= lim [f -


Analogno, prava kosa asimptota funkcije y=f(x) kad
ako
lim [f - - =


.
Koeficijenti i se ovako:
= lim f = [f -

Prava horizontalna asimptota funkcije y=f(x) kada .... +""
ako
- 36 -
lim f(x) = d.
+00
Prava = d}e horizontalna asimpt:Dta funkcije = f kada - ,
ako
lim f(x) = d.
....

Prava = vertikalna asimptota funkcije = f ako
lim f = +
....
ili
14. Ispitivanje funkcije
lim f
....
_
Kod ispitivanja funkcije i crtanja njenog grafika (di-
jagrama) utvrdjujemo svojstva funkcije i karakteristicne
tacke i osnovu toga crtamo grafik. ispitivanje obuhvata
sledece:
1) Odredjivanje oblasti definisanosti funkcije.
2) Utvrdjivanje nekih karakteristicnih svojstava (simet-
ricnost , periodicnost).
Odredjivanje funkcije.
4) Ispitivarje osnovu prvog izvoda. (Odredjivanje in-
tervala gde funkcija raste, gde opada, odredjivanje ekstremnih
vrednosti)
5) Ispitivanje osnovu grugog izvoda. (Odredjivanje in-
tervala gde funkcija konveksna, gde konkavna, odredjiva-
prevojnih tacaka).
funkcije krajevima oblasti definisanosti.
(Odredjivanje limesa funkcije, odredjivanje asimptota).


1. Naci prvi izvod funkcija:
=

cx+d
gde su i d konstante.
labl

= 2
(cx+d)
sin
2
x

sin



d)
odnosno
- 37 -
Resenje.
2 sin (cos sin

- sin cos

)
sin
2
x
2
= ln [ ln 2 (ln )
1\.
Rssenje.

=

ln ln (ln )
2
.
arc s :---1

Resenje.


1

1-(--



2
I I )
2 2
) - )
2
) = f ) f( )
Resenje.
= e
f
I + f' f I
f) = x
1/x

g)
to
Resenje. Kako
, 1 1
L =-2

1
-
-2

(1 - ln )

( ln
lnx

Resenje. Kako
1
ln = ln , to
2
ln = ln ( ln - ln
L = ln ( ln + _1_ .!. -
ln
2 ln





- 38 -
ln r 2
ln ln + ln ln ( ln

2.. Na6i n-ti izvod funkcija:

=


=









= sin


+

d) = COS

=

= cos + )
2
m>n i prirodni brOjevi).
y(n) : (m-n+1)x
m
-
n
f) = ln
to

. , 1
Kako =


=
n-1
(-1) (n-1 )!



3. Na6i izvod funkcije
2 1
"
f(x) = {
sin -
,

=
", 2




f'(x) = 2xsin.!.-cos.!.
1
f'(O) = lim f(O lim sin"EX

= lim sin 6;

jer sin -.!- \ < 1
6 -
- 39 -
Prema tome

f'
{
sin.!. - cos.!.


4. Pokazati da funkcija
sin.!. ,
'i
{

f(x) =
=
izvod u tacki =
Resenje. postoji
lim
L'lx+o

L'lx


'i
=
..
onda ta granicna vrednost izv<!d funkcije f u tacki =
Kako
(L'lx)
. 1

sin.-! lim
;::
ne postoji,
L'lx+o L'lx L'lx+o L'lx
to funkcija f(x) izvod u tacki =
to
5. Naci i ako
+ arc tg:i
=
Resenje.
arc tg:i
=
2
2. v'

Odavde 2 2
= 2 +1 )

6. Na krivoj

naci tacku u kojoj tangenta
ralelna sa secicom kroz tacke (-1; -1) i (2.'; 8).
Resenje. Koeficijent pravca secice
8+1
tg 13 = = 3.
2+1
- 40 -
Kako ) koeficijent pravca tangente u tacki ci-

apscisa trazena tacka ona u kojoj


3

odakle
-1.
7. Napisati jednacinu one tangente krive
=

+

- 3 ,
koja normalna pravu
Resenje. Kako

koeficijent pravca tangente

krivu u tacki cija , to zbog uslova normalno-

sti tangente i date prave vazi jednakost:
3

+ 10 = 8.
Odavde

1

2
= '3
i -4
2
Jednacina tangente u tacki '3 '
13
+ 27
2
8 - '3 ) .
Jednacina tangente u tacki (-4, 13)
- 13
glasi
8. Na6i duzinu tangente, normalne subtangente i sub-
normalne krive.
=
"" cos
3
t.
ResenJ.e. proizvoljna funkcija, tada

1::1

; 5
N
= I
=

I
Vl+y ,2;
N =
,v'l+y ,2
Za krivu
2
= cos
3
t sin t ;

- 41 -
. 2
= 3 s in t eos t
= - 3 eos 2 t s in t

eos t
sin t
Ako se zameni u gornje formule dobija se
ST
- eos 2 t s in t
SN
1-
eos
4
t
sin t
- eos
2
t
N
eos
3
t
! .
sin t
9. Dat kruzni sektor poluprecnika R = 100 sa een-
tralnim uglom

Za koliko se promeniti povrsina sektora

ako se
poluprecnik uve6a za 1
ugao umanji za
Dati priblizno resenje.
to
to
Resenje.

Povrsina kruznog sektora
R
2
o(,
2
Kako
= R I
Budu6i da
- =
R
2
2"
1002
'v -
1;

43,6
'v
%

2 360
2
10. Funkeiju f(x) =xaretgx razviti Taylorovoj
forrnuli tre6eg reda (n=4) u okolini tacke = 1.

- 42 -
Iz formulacije zadatka vidimo da = 1.

Potrebno znaci, naci vrednost funkcije i njenih izvoda za-
kljucno sa trecim tacki = 1.
f = arc tg f(l) = 'fI/4
f'(x) =xarctgx+x/(l+x
2
)
f"(x) =2/(l+x
2
)2
f"(l) 'fI/4 + 1/2
= -

3
=_8(1_SX
2
)/(!+x
2
)4
f"(1+=1/2
=-8 {1-S[1+8(x-1)]2}
{1+[1+8(X-1)]2}4
Trazeni razvoj
xarc tgx = 'fI/4 + (X-1)+l/4(x-1)2 -
3
- -1/3
0<8<1.
11. Napisati Laurinov polinom n-tog stepena fun-
kcije f = .

f'(x)

lna;
Izvodi date funkcije su
3
f ,,, = ln
lako zakljuciti totalnom indukcijom da slu-

f = lnn
kako
f(O) =1; f' = ln f " ) = ln 2 i td
to
2 3 n-1
/2+(xlna) /3!+ +(xlna)
+ (xlna)n/n!.
ovom predstavljanju funkcije f =
n+l
( ln
R
n
+
1
= . < 8 < 1
(n+1) !
- 43 -
12. Polinom f =

+

- + 10, napisati kao polinom
stepenima od
Resenje. Kako fV(x)=O to u Taylorovoj formuli
za f(x) u okolini tacke

RS(X)=O, primenjujuci tu
formulu
- + - 9 + 12.
13.
kcije f(x)=e
x
nu gresku.
Koristeci Laurinov polinom petog stepena fun-
izracunati broj i oceniti nacinje-
Resenje. Laurinovoj formuli
=

+ + XS/S! +

< 6 < 1
i
gde izraz sa desne strane polinom petog stepena.
stavimo za dobicemo
% 2.716
Posto R
6
(x) za
R
6
(1) = /6!
i
I R
6
(1) I = 6 /6! < < 3/6!
gde smo uzeli
2 < < 3 i 0<6<1.
1/240
14. Koristeci Laurinov obrazac izracunati
tri decimale.
Resenje. Laurinovom obrascu

= 1+1/2 + (1/2!) (1/2)2 + (1/3!) (1/2)3+ ... +
+ 1/(n-1)! (1/2f-
1
+ (l/n!) (1/2)ne 6x , 0<6<1.
Nepoznata velicina n. Posto rezultat zahteva tri
decimale, treba da bude
- 44 -
1/200
Imamo niz nejednakosti
R 0/2) = 11/n!

= <

1/2)ne 1/2(1/n!) < !1/(n!2
n
) 113< 11/(n!2
n
)! 1,8.
Ako nejednacina
1/(n!2
n
) 1.8 < 1/2000
zadovoljena, to vaziti i za (*).
Pogodnije napisana obliku
2
n
n! >3600
se resava probanjem. Tako zakljucujemo da n=5. Uzecemo
najmanje resenje n=5 i dobijamo
1+1/2+1/2! (1/2) (1/2) 3+1/41 (1/2) 4 = 1] 648 ...
15. Izracunati 1/ tako da ucinjena greska ne pre-
masa 0.0001.

.
Koristicemo Laurino.v obrazac funkcije
Videli smo vec da
x
n

= _.
0<8<1.

Ovde i iz uslova zadatka imamo
!R (-1/4) 1< 0,0001

I
I 8 /4 I I 8
IR
n
(-1/4)[ =-.(-1/4) /n!e =1/(4 n!)e < ,1/(4 =1/4
Resavajuci nejednacinu
1/4 < , 01
obliku
dobijamo
5 .
Za n=5 imamo
1-1/4+(1/2!) 0/4)3+(1/4!)
4785
= 6144 = 0,7788 ...
- 45 -
16. Izracunati priblizno tako da ucinjena greska
ne bide veca od 0,001.
Resenje. Pisacemo
3170 =
= =
Posmatracemo funkciju f(x)=IlI+x, odakle se gornji izraz dobija
za
Primenjujuci
1
4 311 = 4 { 1 + ( 3
Larinov obrazac dobijamo
2 i n-1
) + ( ) + ... + ( ) } + R
gde
1 2 n-1
0<8<1.
Dalje imamo
1 n-!
IR (3/32) I = 41 ( ) 1 1/(1+8'3/32) 3 <


< 41 ( )! < 4! ( ) 1 (1/10)n < 0,001 .

Nalazimo da za 3 poslednja relacija zadovoljena. Uzecemo
n=3 i tada
1
= 4311+3/32 4{1+1/3' 3/32 + 1/3 (
1 /2! . (3/3 2) 2} = 4 23516 = 4 , 121
17. Koliko tacan rezultat \/2 7/6 ?
Resenje. Kako (7/6)4=2401/1296, to mozemo 4;1 pisati
u obliku
\/2 = 41259/1296 = 4/2401/1296+191/1296 = 7/6' 411+191/2401
Posmatracemo funkciju f(x)=7/6 'V1+x , iz koje se gor-
nji izraz dobija uzimajuci
Kako f(O)=7/6, sledi da se ova vrednost
\12 dobija uzimanjem samo prvog clana u razvoju 'funkcije f
Laurinovom obrazcu. Tako uc'injena greska
- 4V 3
R
1
= xf = (1+ .
Kako dobijamo da
R
1
(191/2401) < 1/4 . 191/2401 = 0,019
- 46 -
18. Izracunati sin 1/2 pet tacnih decimala.
Resenje. Primena Laurinovog obrasca funkciju
f sin daje

.. +(_1)n-:-1
+

. cos 6 0<6 < 1.

Us10v zadatka zahteva da bude
2n-1

(2n-1)
!R
2n
+l (1/2) 1 = {(_1)nl (l/2)2n+l/(2n+1)! cos 6/21 < 1/2 .0,00001
Medjutim
I (_l)n(l/2)2n+l/(2n+l)! . cos 6/21 (cos 6/2 ) /1(22n+l (2n+l) ! 1 <
< 1/!22n+1(2n+1)!!
Ako resimo nejednacinu
1 1
22n+1 (2n+1)! < '2
0,00001
zahtev biti .zadovo1jen i dobijamo 2n+1.:: 7. Ako stavimo 2n+l=7
imacemo
s in 1 / 2 1 /2 (1 !) (1 /2 ) + (1 /5 !) (1 /2) 5 = 47 9 4 2
i1i ako ugao umesto radijanima izrazirno stepenima dobijamo
0,47942.
19. Naci
lim

+ 1/x(e
2X
-1)}

razvijajuci funkciju

Laurinovom obrascu.
Resenje. Sabiranjem izraza srednjoj zagradi dobi-
jamo
l
'

}
2
... -1)
Laurinovom obrascu
2 n-1
/2! + + + /(n-1)! +
28
+ I 0<9 <1

gde treba uzeti dovo1jnQ ve1iko da se skracivanjem raz1om-
ka os1obodi1i neposrednog izraza. Ako uzmemo n=2 dobijamo
lirn

- 47 -
lim

+ l/x



lirn


(1 + )
Vidirno da izraz ostao neodredjen jer 28
n
x ->- kada
Medjutirn, primecujerno da ako se izraz u irnenitelju ne pro-
rneni, broitelj dobije faktor

izraz ciji se lirnes trazi

sigurno nece biti neodredjen posle skracivanja. Zato u
brojitelju funkciju

zarneniti njenirn razvojern Lauri-
novorn obrascu drugog reda
2
lirn -1)}

4

lirn ____ _

1
-4- "6'
20. Naci
{( 2+cos )

sin 4}

razvijanjern funkcija sin i cos Laurinovorn obrascu.
Rei3enje. Sredicerno prvo izraz u zagradi
4 (2+cos sin
lirn {(2+ cos sin + = lirn
sin
Razvoj funkcija Laurinovorn obrascu su:
i
. 5 2n+1
/5!+ ... +{-1) (2n+l)
< 8 < 1

2 4 n+1 2n+1
cos = /4+ ... +(-1) /(2n+2)! "
cos 8
n
, 0<8 <1 .

Vidimo da irnenitelj posle delenja sa

teziti ka 1
te skracivanjern sa

oslobadjarno se neodredjenosti. Prerna torne
u irnenitelju sin zarneniti obrascu n=O, u brojitelju
cos sa n=l, sin sa n=2. Tako dobijarno

- 48 -
(2+cos

sin

= 1/4! - 3/5!
lirn

1/60.
(cos

cos

21. Na6i ekstrernne vrednosti i prevojne funkci-
2
=
Resenje. Izvodi funkcije su:
2

2


2


Kako =0, =2 > to apscisa tacke
kojoj funkcija irna rninirnurn
Dalje i

< apscisa taC'k
kojoj funkcija irna rnaksirnurn
i
to su


Kako drugi izvod funkcije jednak nuli za

= 2+12
(2+12)
i

= 2-12
212 -2-12 f
(2-12) = -212 -2+12 f I
i

apscise prevojnih tacaka
(6+412)
-2-12



(6-412)
-2+12

funkcije
22. Ispitati dijagrarn funkcije
2 2
=61nx-2x -18x
sa
okolini tacke
Rei'5enje.
6
-

Izvodi funkcije su:


+
6
- 2" - + 18

ordinatarna
Kako

= 12 _ 12

y(IV)

-49 -
, ( 1 ) = ( 1) = ,- ( 1 )
y(IV) (1) = - 36
to apscisa tacke kojoj funkcija ima maksimum
23. Ispitati dijagram funkcije
2 3 4
= - - - - - 20
okolini tacke
Kako
Resenje. Izvodi funkcije


- 24 -





- 24 - - 12x
2

IV

- 24


- 24
, ) -- --- ) IV )

V
(0)=24;i0
to apscisa prevojne tacke funkcije ordinatom =4.
24. Ispitati dijagram funkcije
2 3

= 2 ""6
okolini tacke
Ri?iJenje.



IV


funkcije su:

- 2 -
- 5() -
Kako
='1"'(0) =0.
i
yIV = 1 t
> za svako xto to dijagram funkcije konkavan u odno-
su y-osu.
25. Naci visillU pravog kruznog konusa najmanje za-
premine opisanog oko lopte po1uprecnika r.
Neka V zapremina proizvo1jnog pravog kru-
znog konusa opisanog lopte.
V =
(SR) 2 .
Kako

l\P R 8 /1. Q
to
QO
Neka duz . Tada
PQ=v'(r+x)2- r 2 = Vx
2
+2rx i
(2r+x) : 8R =

+ 2 r : r .
Odavde
8R
(2r+x) r


+ 2r;
Zapremina V pravog kruznog konusa
2 2
r (2r-!-x)
V =
Kako
i

81. 1
i kako V(x)=o za x==2r, to zapremina kruznog konusa opisa-
nog oko lopte minima1na za x=2r, odnosno za = = 4r jer
V -- (2 r ) =

> .
26. 81ika visoka 1,4 m obesena nazid tako da njen
donji kraj 1ezi 1,8 m iznad posmatracevih ociju. Na kojem se
- 51 -
rastojanju od zida mora na1aziti da njegov po1ozaj
najpogodniji za posmatranje s1ike, tj. da vidni ugao bude naj-
ve6i.
Resenje.
1/'
1/8
Neka vidni ugao. s1ike
=

= tq = tg 13 - tga
51. 2
tg
tg '"' -...,..::1 ......
2
+ 5,76
1+tga. t ql3
Od.avde
Kako
i
= arc tg

1,4
2
+ 5,76
2

2 2 2
+5,76)
= za = 2,4 }
to vidni maksima1an, kada udaljen od slike
za 2,4
27. Deblo duzine 20 m ima oblik zarubljenog konusa,
su 2 m i 1 Iz debla treba izrezati gredu sa
kvadratnim presekom, se osa poklapala sa osom debla,
zapremina bila najve6a. Na6i dimenzije grede.
Resenje.
Kako
to
11!
flABC'\,flAED

1
20 '2


=

40
SI.
112
)(
I

N

N
- 52 -
Ako d kvadratnog preseka strane tada
d =
Odavde

20

=
.
Zapremina grede
Kako
i
V =

2012
V'
1 2
800 )
V'(x) = za
20 i

V" ( ) = _1_ (-40-6 . 20 )
3 800 3
to zapremina debla maksimum =



Dimenzije grede sa maksima1nom zapreminom su

40

i
212
= -3-
28. Naci s1edece granicne vrednosti

arc tg
1im
1n sin
.... 1n (1+l/x) .... 1n sin
(.!.
_1_)
d) 1im



e
X
-1 .... ....
( tg
tg
f) 1im
- sin
,
....
+ sin

2
sin
g) 1im

.... sin
...
Resenje. Kako ovo neodredjeni izraz oblika
potrezicemo granicnu vrednost ko1icnika izvoda brojite-
i imenite1ja, tj.
2
l
' )
2
....


1im
....

2.
Kako ova granicna vrednos t pos toj i, osnovu C-Posoi talovocr
pravi1a ona jednaka trazenoj granicnoj vrednosti, tj.
- 53 -
lim 11- 2 arc tg 2.
ln(1+1/x)
Kako ovo neodredjen izraz oblika. potrazi-
granicnu vrednost kolicnika izvoda brojitelja i imenitelja.
2 cos
sin
2 cos sin
lim lim 2.
cos .....
sin cos
sin
pravila dobijamo
lim
ln sin
= 2.
.... ln sin
Kako
(.! __ 1_)
.... e
X
-1
neodredjen izraz oblika to postupak isti kao i kod
prethodnih zadataka, te
1
2'
d) Kako ovo neodredjeni izraz oblika logarit-
movanjem se dibija oblik "0.00"
lim . ln = lim ln
..... .....
Potrazicemo kolicnik izvoda brojitelja i imenitelja
1
lim

.

-1

2"

Kako ova granicna vrednost postoji, to osnovu
pravila jednaka granicnoj vrednosti
lim
ln
Buduci da lim ln

to

.....
lim


]

....
- 54 -
Ova granicna vrednost se jav1ja u obliku neodredje-
nog izraza "1 Logaritmovanjem se dobija
1im

tg 1n( tg = 1im

1n ( tg
1/ tg
Kako ovo neodredjen izraz oblika postupkom kao i u za-
datku pod dobijamo
1im

1n( tgx)
1/tg
Trazena granicna vrednost
-1 .
1im

( tg tg =
-1
.
f) Ovo neodredjeni izraz oblika
Kako granicna vrednost 1im 1-cos postoji, to se
1+cos
1im
sin
moze izracunati osnovu L'Hospita1ovog pra-
sin
vi1a. Medjutim koristeci cinjenicu da
1
" sin
--- = }

dobijamo granicnu vrednost
1im - sin
sin
1im 1 - sin
1+ sin
1.
g) Iako ovo neodredjeni izraz oblika L'Hos-
pita1ovo pravi10 se moze promeniti jer

sin 1/x-cos

cos
postoji.
Kako I sin
1/xl.21
i 1im
sin
1 to
2

1im
sin
1im
. sin


sin sin
29. Ispitati medjusobni po1ozaj dijagrama funkcija
Fn(x) =

- 55 -
za raz1icite vrednosti posebno za slucajeve kada parno
i neparno.
Resenje.
Neka > .
Kako
! .::. !
za < <
!x-a!n>
za
i >
i Fn(a)=O za svako
0+'
81. 4
dijagram funkcije Fn(x), ..
preseca x-osu kada preseca
dodiruje kada paran broj.
pro1azeci kroz
i dodiruje za nepar-
1. Za parno (n=2k)
F'(a) =F" = F'-(a) = .. = F(2k-1)
F (2k) = . (2k)! > ,
funkcija ima minimum u tacki sa apscisom
2. Za neparno (n=2k+1)
F ' = F" = .. = F (2k)
F (2k+1) = A(2k+1)! "
te osnovu toga sledi da prevojna tacka funkcija. (81.4)
funkcija za < simetricni su sa dijagramima
funkcija za u odnosu x-osu.
30. Ispitati oblik dijagrama funkcija
= V(x-a)d. i
za raz1icite vrednosti parametra rJ....
Resenje. Posmatracemo slucajeve kada
osta1e cita1ac sam ispitati rezonujuci ana1ogno sa is-
pitanim slucajevirna.

- 56 -


81. 5 81. 6
1. , -
Posmatracemo funkciju
grarn funkcije = - simetrican
+
f
1
odnosu x-osu.
= 4 jer dija-
funkcije
Funkcija definisana za U
tacki dijagram funkcije sece
x-osu. Kako
f ,+ = __ 1_
1
to f'(x) +00 kada funkcija
toj tacki ima vertika1nu tangen-
tu. UZimajuci obzir funkcije
i dobija se
(sl. 5).
/-, -2
V(x-a)
Ako uzmemo obzir funkcije
+
f
2
= i -
dobija se (sl. 6).

+ /
= V(x-a) f; = -
Funkcija f;(x) = definisana
ki dijagram funkcije sece x-osu. Kako
za > U tac-

- 57 -
f'+ = Ix-a
3 2
to kada funkcija ima horizonta1nu tangentu
u tacki
Dljagram funkcije f;(x) simetrican u od-
nosu osu sa dijagramom funkcije f;(x) = (s1. 7).
31. Ispitati oblik dijagrama funkcija
3/
f = V(x-a)
(\
za raz1icite vrednosti parametra Q
Posmatracemo s1ucajeve kada
3,4,5, osta1e sam cita1ac moci ispitati ana1ogno sa ovim
s1ucajevima.
1. =1; f 1 = Funkcija f 1 definisana za sve
vrednosti U tacki dijagram funkcije sece x-osu. Kako
1
3/ 2

to f{(x) ->00 kada funkcija u tacki ima vertika1nu
tangentu. fi(x) >0 za sve tacka
prevojna tacka funkcije, jer
f {' = -
3/ 5
9V(x-a)
2
predznak pro1askom kroz tacku (s1. 8).


..


0-1
81. 9

- 58 -
2. = 2 ;
3/ 2
f
2
(x) =V(x-a)
Funkcija definisana za sve vrednosti Tacka
nu1a funkcije. Kako f
2
(x) za svako dijagram funkcije
se na1azi iznad x-ose. Prvi izvod funkcije
f
2
=

f' ... kada tacki funkcija ima
vertika1nu tangentu. Kako f' < za < i f' > za
funkcija tacki ima minimum. 9)
3. = 4 ;
3 definisana za sve vrednosti Kako f
4
(x)=
= 4/3 , to f'(a) =0, dijagram funkcije f(x) dodiruje
tacki ostajuci, sta1no iznad nje, jer f
4
(x) >0 za
sve 10).



81. 10

4. = 5; f
5
= V(x-a)"
Funkcija definisana za sve vrednosti U tacki
dijagram funkcije x-osu. Prvi izvod funkcije
f5' = 5/3 v'(x-a) 2
Kako fS(a)=o, fS(x) >0 za sve tacka prevoj-
tacka funkcije jer f5" = menja predznak pro1askcm

kroz tacku 11);
- 59 -
32. Ispitati tok funkcije
3/ 2
f = Vx
i nacrtati dijagram.
Funkcija definisana za sve vrednosti .
Kako f '\, kad -+ to dijagram funkcije okolini tac-
ke ima oblik kao slici 8, kako f(x) kada
x-t1, dijagram funkcije okolini tacke ima oblik kao
slici 9.
Iz
2
= lim
1



3/ 2
liml Vx(x-1) -
-+ +00
2 3
lim -
3;: 2 2 3 / 2
V I 1 ) I + Vx ) +
i
3/ 2
Vx(x-1)
1
2




2
2 = -
sledi da prava kosa asimptota funkcije. Polozaj kri-
ve odnosu asimptotu odredjujemo sledeci nacin. Formira-
razliku
3/ 2
-1/3 9)
Vx -
3/ 2 2 3/ 2 2
I + (x-2/3)VX(X-1)
Za kriva sece kosu asim-
ptotu. Za 8/9, kriva se
lazi ispod asimptote, jer
3! 2
Vx(x-1) Kako
31 2
i!x(x-1) - > za < 8/9,
to se kriva za sve vrednosti
od 8/9 nalazi iznad asim-
ptote.
Izvodi funkcije su:

51.12

- 60 -
f -

f"
3 / 2 2
91 Vx 1
-2
-----
3/ 2
9Vx(x-1)
Sledi da1je da f-(1/3)=0, kako f" < funkcija u
tacki ima maksimum
1 114
) . Grafik funkcije se na1azi s1. 12.
33. Ispitati tok funkcija f
i


i nacrtati
njihov dijagram . (i=1, 2

ReSenje. funkcije definisane su za >
Posmatra6emo prvo f 1

-

Sl. 13
5
Kako f 1 'v

kad + +
to dijagram funkcije u oko1ini
tacke ima oblik kao s1i-
ci 7.
Izvodi funkcije su:
f{(x) = + .

:
f;:- = 2 + 1'; .
Kako f;:(x) > i > za
sve funkcija sta1no raste i
konkavna u odnosu y-osu.
Funkcija fz(x) 'V -

kad + + dijagram funkcije u oko1ini
tacke ima oblik kao slici 7.
2
Izvodi funkcije f
2
= - Vx su:
f" = 2 -
2 4
Kako f2'(16/25)=O, f2'- (16/25)= - 1 < U tacki fun-
kcija ima maksimum sa ordinatoJl1 44/55. Kako f';(64/225)=0 i
f;' (64/225) = - 225/64 f' to u tacki sa apscisom x=64/225funk-
cija ima prevoj (sl. 13).
- 61 -
34. Ispitati funkciju
f =
-

i nacrtati dijagram.
Funkcija definisana za (). Kako
f(x)
- 1
= +-----

to
-
2
1
1im
-
+


1
1im
1
= 1im = ,


1
prava asimptota
funkcije. Funkcija sece svo-
asimptotu u tacki sa apscisom
Funkcija jer


- 1 '"


za sve sto se viGi iz pomocnog dijagrama (sl. 14). Kako
i
f = 2
3

funkcija ima ekstremum, jer postoji takvo 1 '" "12, da
2 - (1.2 0.= sto se vidi iz pomocnog dijagrama (51. 15).




51.15
- 62 -
Tacka apscisa rnaksirnuma funkcije, jer
f -- (0:)
za 1 < < 12
2

<
Kako 21nx-5=O za

i f'--(e
5
/
2
)
to

apscisa prevojne tacke funkcije sa ordinatorn
-1/2 -

= 5

Dj na slici 16.

-2
35. Ispisati funkciju f(x) =
dijagram za razne vrednosti pararnetra
Resel7je. Funkcija definisana za

-2-
{

lirn




<
i

""""2
{
,
lim




<
i nacrtati
Kako
njen
posma slucajeve kada i poseban slucaj ka-
da
Dalje

-2-
lirn
1 i

-2-
lim = 1 ,

prava asirnptota funkcije. Funkcija sece svoju asirnp-
totu u tacki
Kako
-2-
Funkcija nerna nulu, jer > za svako
f'(x) =

-2-

-2-

funkcija irna ekstremum u tacki, cija arscisa ordina-
1/4
ta
Dijagrawi funkcija za > i < () su slikarna 17 i
18.
- 63 -
0>0


81. 17

\:
= 1
20

81. 18
Ako vrednost parametra tada funkcija glasi f(x)=e
1
/
X

k
., f () 1 . t . . ""
= sece aS1mpto Jer r
za sve Kako
1
<
= - -2-

za sve funkcija ekstrema. Drugi izvod funkcije

f
-_ . /2' . te apsc1sa prevoJne tac sa or-
dinatom

( sl. 19).
- 64 -




51. 19
36. Ispitati funkciju y=f(x)=(1+X)1/x i nacrtati
dijagram.
Resenje.
i xiO. Kako
Funkcija definisana za > tj. > -1

to
,
f'(x) = = 2

Funkcija y=f(x)=(1+X)1/X sta1no opada,
-1
jer 2 >

1n < za svako XiO.
Ova druga jednacina se vidi iz pomo'cnog dijagrama
(sl. 20).
Pored toga


(1-u) -1/u
u-+1



- 65 -
1im (l+X)l/X =

Kako
l/x
1 1

jer
1im 1n(1+x)l/x = 1im l/x 1n(1+x) =

to prava asimptota funkcije f(x)=(l+X)l/X. Dijagram fun-
kcije slici 21.
51.
37. Nacrtati dijagram funkcije

f(x) =-2-

Resenje. Funkcija nije definisana za
osa vertika1na asimptota funkcije.
Iz

1im --2- ->-

i 1irn

odredjujemo po1ozaj krive u odnosu vertika1nu asirnptotu
Kako
to

- } lirn
1
----z
=
2"



i
3
1

+1

--z
- =
2"
,




- -
prava kosa asirnptota funkcije. Grafik funkcije se
lazi iznad asirnptote jer 1/x
2
> za svako

Kako jedino realno resenje jednacine +1=0,
x=-l prvog reda funkcije, dijagrarn toj tacki
sece x-osu.
Izvodi funkcije su:

f'(x)

f"
6
4'

te jedino rea1no resenje jednacine

kako
f "( 3{2) > funkcija tacki X=3f2 irna rninirnurn sa ordinatirn
Dijagrarn funkcije slici 22.
81. 22
Nacrtati
f(x) =
d jagrarn funkcije

Resenje. Funkcija definisana za sve vrednosti
jer x
2
+1fO za svako i. Kako
i 1irn

to prava horizonta1na asirnptota funkcije.
Kako

< za > to kriva ispod asirnp-

tote, za < iznad za < jer

> za <
Kriva sece asirnptotu tacki sa
Kako

to nula drugog reda fun-

kcije, grafik dodiruje x-osu tacki x=l (prerna prirne-
ru 1. ) .
- 67
-
Izvodi funkcije su:
f' =
2
. ; 1-1;2 )

f =


f'-
=

4
i su nu1e prvog izvoda.
Kako f "( 1) =1 > funkcija u
tacki ima minimum


81. 23
kako f "(-1) = - 1 < to u tacki funkcija ima maksimum
.
nu1a drugog izvoda, kako f'" = 8 'f to
tacka prevojna tacka funkcije. Dijagram funkcije
slici 23.
39. Ispitati funkciju
= f(x) = + 1n(x
2
-1)
i nacrtati njen dijagram.
Resenje. Funkcija definisana za

>0, tj. za
> 1. Dijagram funkcije sece x-osu, jer postoji takvo > 1
za koje jeo(.+ln(a
2
-1)=0, sto se vidi iz pomocnog dijagrama
(sl. 24).
i
Izvodi funkcije su:
x
2
+2x-1
2
-1

2
+1)
2
-1)2
Kako prvi izvod funkcije jed-
nak nu1i za

se
na1azi u oblasti definisanosti) i


24
- 68 -
"(-1-12) = 2 +/2 <
0+12) 2
tacka apscisa tacke kojoj funkcija ima maksimum
(-1-12) = -1-12 + 1n 2 (1+12)
Kako =f za sve v:r:'ednosti funkcija prevojnih ta-
caka. Da1je
[x+1n(x
2
-1)!
....
Takodje
i [x+1n

[
2-
1im x+1n(x
....
i [x+1n

....
Grafik funkcije s1ici 25.


....
I
11
)(
I
r

81. 25
40. Nacrtati dijagram funkcije
f = sin

-
-
Funkcija definisana za sve vrednosti
raz1icite od nu1e. Grafik funkcije sece x-osu tackama x=kn ,
za k 1, 2,... parna jer f = sinfx) = f

Kako
1im
+00
sin

,
- 69 -
to x-osa asimptota funkcije.

1im sin


Dijagram funkcije
1
1 l'
hiperbo = -
u tackama x=(2k+1); za k=O,l,
2, ... , jer
Kako
r
1

f [(2k+1)

i
1
f ' =
l
(2k+l
cos - sin
2


=-t
81. 26
za k-parno
za k-neparno.
to f' =0 za cos - sin za - tg (videti
dijagram 27).
Dijagram funkcije slici 26.

41. Ispitati funkciju
=

81: 27
i nacrtati njen dijagram. (Bez drugog izvoda).

- 70 -
Resenje. Funkcija definisanu. za > Kako


lim

- ( ln


jer (-

prava vertikalna asimptota
funkcije. Kako
lim

lim
e-(lnx/x)=
1, jer

lim
(
-lnx
lim
1

-

-


to prava horizontalna asimptota funkcije. Da nasli ek-
stremne vrednosti funkcije, posmatra6emo
1
ln = - ln
Diferenciranjem dobijamo
..:i..

ln + (-
.1:.

odnosno
'=

-

(ln -1).

Ovde zbog - (1 > '=0 za ln -1=0, odnosno za Kako
> za > i < za < to u tacki funkc1ja
minimum Dijagram funkcije se nalazi s11ci 28.




IC
51.28
- 71 -
42. Ispitati funkciju
arc

i nacrtati njen dijagrarn.
ReSenje. Kako I 1, to funkcija definisana

za svako R (videti s1. 29)
Funkcija neparna jer
= arc sin
Izvodi funkcije su:
2




Znaci '=


2
za < 1
2


2
Jl-x
za
i
- arc sin

-z

I 2
= -


= 1
Da1je
1



2
za < 1, i

4
I

1
za


..
=-1
$1.29

za > 1

-':='2..---.0'2 za > 1
)'
1
- 72 -
Kako menja predznak prolaskom kroz tacku (0,0)
to funkcija za ima prevojnu tacku sa ordinatom i ko-
eficijentom pravca tangente
U tacki ne postoji. Kako > za < < 1,
< za > 1, to tacki funkcija ima maksimum (1) = .
Kako funkcija neparna to za funkcija ima minimum y(-l)=
Prava horizontalna asimptota funkcije jer
lim



--"2
l+x
i lim arc sin

Grafik funkcije se nalazi &lici

-----
51.30
Ispitati funkciju
2
1
/
x
_
= l/x
2
i nacrtati njen dijagram.
Resenje. Funkcija definisana za




- 73 -
sa dijagrama se vidi da postoji takvo da

Izvodi funkcije su:


- ln 2)

ln
2
2

2 - ln
2
2
Kako '=0 za x=-ln i (-ln2) = > ,
(-ln2)3 2-(1/1n2)
2+1n2
to funkcija za x=-ln2 ima minimum y(-ln2) = Kako
2- (1/1n2)
< za > to funkcija konveksna intervalu ka-
ko > za < to funkcija konkavna intervalu (-00,0).
Granicne
lim

jer
lim

vrednosti funkcije:

lim

lim
2-
= lim

lim


Kosa asimptota funkcije
= - + 1 + ln 2



= 1,
jer
,
lim

2-

jer lim

-

= lim :l


-1,


lim
0-2- +

1 - lim




= 1 - lim


2- 1/x
2
1n2

Dijagram funkcije se nalazi
slici 32.
s 1. 32
-In 2
2-
(1-


)(
- 74 -
44. Napisati jednacinu kruga krivine krive y=ln u
tacki ( 1
Resenje. Jednacina kruga krivine krive u tacki

+

r = ---=----

2
=
2
r

, 1
gde
1+ ,2

+

1
Kako za y=lnx,
= i
-

= --2

=
1,
r =
(1+1)
1-11
212
= 1-1.!.:!:.! =
-1
+ 1+1 = - 2 ,
-1

= - 1 , to

jednacina kruga krivine u tacki
+ = 8.
1+ ,2


45. U kojoj tacki krive y=lnx krlvina
Resenje. Krivina krive u tacki
=

Za krivu y=lnx

(1+ 3/2
Kako


to
Kako

-

- >
- <
1
za =-
12
- 75 -
za

1
12
za <...!..
12
1
za >-
12
ima maksimum
i
1

12
,
to funkcija
(...!.. ) = 213
12 9


se ne nalazi u definisanoati funkcije = ln )
111 GLAVA
FUNKCIJE VISE PROMENLJIVIH
1. Neka u ravni dat skup tacaka D. Sa oznaca-
vaju se koordinate tacaka iz skupa D. Ako svakoj tacki iz D od-
govara vrednostz , kaze se zavisno
ljiva z funkcija dveju nezavisno promenljiv:j.h i . Pise se:
z=f(x,y)
Analogno se defj.nisu i funkcije tri i vise promenljivih.
Skup D oblast definisanosti funkcije Z = f Pod odredje-
nim pretpostavkama funkciji f funkcija z = f cini
vrs u prostoru. Za funkciju tri nezavisno promenljive u=f{x,y,z)
adekvptne geometrijske interpretacije ali su i takve funk-
cije vrl0 ceste u
2. Nivo linij funkcije z=f{x,y) takva kriva f(x,y)=C
CL
u ravni cijim tackama funkcija ima istu vrednost z=C .
Ni vo povrs funkcije u = f z) povrs f z)
cijim tackama funkcija i11ia istu vrednost u =
- 77 -
granicna vrednost funkcije z=f(x,y) kada
tacka
tako
tezi tacki ) ako svakom odgovara !;7

1 f -Ali cim
) 2+ ) 2 .(

se pise: f(x,y) =



razlikovati granicnu vrednost funkcije uzastopnih gra-
nicnih vrednosti:
i
f



lim lim" f


kod kojih se promenljivih smatra konstantom druga te-
zi nekom Dobije se funkcija nezavisno promenljive
kojoj se sada ra promenljiva pusta tezi nekom .
4.
.. 1 .. d f k .. f()'
Z =
l! =
t.x"'o
t.x
ako ovaj limes postoji.
Geometrijski l! koeficijenat pravca tangente

krivu z=f(x,c) pravcu ose,


koeficijent pravca
tangente krivu z =f(c,y)u pravcu ose.
visih parcijalnih izvoda


znaci, treba prvo r puta uzeti parcijalni izvod , zatim
s puta
Ako funkcija z = f
jalne izvode prvog i

vode drugog
definisana obiasti ima parci-

kaolneprekidne parcijalne iz-

, tada svakoj tacki oblasti
- 78 -
5. Totalni diferencijal funkcije Z = f
dz = dx + dy

Analogno, totalni diferencijal funkcije = f (x,y,z)
du

dx + dy + dz.
Ako funkcija totalni diferencijal, diferencijabilna.
Totalni diferencijal drugog reda funkcije z = f(x,y)
a2z 2 2
d
2
z = d(dz) = dx
2
+ 2 dxdy + dy2

Uopste,
dx +..l.. dy) z
)
koji oznacava da se izraz zagradi dize ste-

6. Neka z = f diferencijabilna funkcija
ljivih i i neka x=f
1
(t) , = f
2
(t) , tada
dz = dx +
dt dt dt .
Specijalno za =tje
dz az + aZ
dx
Ako z = f i = f 1 (u,v) , = f
2
(u,v)
az az
+



az
+

av av
7. Ako jednacina
=
tada
- 79 -
gde F(x,y) diferencijabilna funkcija promenljivih i , de-
finise kao funkciju nezavisno promenljive , tada
Ako jednacina


- -W-


( za '1
F z) =
definise z kao funkciju nezavisno promenljivih i , tada

( za '1

8. Neka funkcija z = f definisana u oblasti D.
Funkcija ima u tacki ) oblasti D ekstremum kada razlika

ima isti predznak za sve tacke (razlicite od koje su
u dovoljno okolini tatke
Ako !:" > funkcija u tacki

ima minimum, ako
!:" < maksimum.
Potreban uslov za ekstremum
Za diferencijabilnu funkciju z = f potreban uslov za
ekstremnu vrednost u tacki


=0,


Tacke u kojima zadovoljen potreban uslov za ekstremum su sta-
cionarne tacke.
Dovoljni uslovi za ekstremum
Neka stacionarna tacka funkcije z = f i
dx
2
+dy2 > Ako
'2
< tada
f(xo'yo)
maksimum funkcije z=f(x,y) (d z)p
2
> ('\ tada
'f
minimum funkcije z=f(x,y)
(d z)p

- 80 -
2
(d z)p predznak, tada fa.nkcija z =f(x,y)

ekstremum tacki
uvedimo oznake

=( , q =( ) ,r

= ) s = ( ) , t = (_z)


1) ako rt-s
2
>0 i r<O(t<O), funkcija z=f(x,y) ima
maksimum tacki
2) ako rt-s
2
> i r > (t > funkcija z = f ima
minimum tacki

3) ako rt-s
2
< funkcija ekstremum tacki
4)
2
ako rt-s =0 potrebna dalja ispitivanja.
9. nalazenja vezanih maksimuma i minimuma funkcije
z = f traze ekstremne vrednosti funkcije z = f koje
zadovoljavaju jos jednacinu S(x,y) (jednacina veze), dakle,
koje nalaze krivoj liniji dobijenoj kao presek povrsi
z =f(x,y) cilindricnom povrsi S(x,y)=O. Formira (Lagran-
geova funkcija)
f +
gde konstanta i trazi ekstremum funkcije
Analogno nalazi uslovni ekstremum funkcije tri
ili vise promenljivih kada postoji ili vise jednacina ve-
ze. tom slucaju ima onoliko neodredjenih faktora Lagrangeo-
voj funkciji koliko ima jednacina veze.
1. Odrediti orlast defin.isanosH slede6ih funkcija z=f(x,y)
z = lnVx
2
+y2 z =

z = ln(x-2y) d)
1
z =
. 12 2

z = arcsin(y-x).
- 81 -

Oblast definisanosti funkcije ravan r.ez tacke
(0,0).
Funkcija definisana za > tj. za (s1.1)

)(
Slika 1
2 2 2 2 2
Furikcija definisana za R tj. za 2.
< R
2
( s1. 2)
-R

S1ika 2
d) Funkcija definisana za

> tj. za ! I > i I

(s1.

Ixl>lyl


s 1.
- 82 -
Funk.cija za I y-xl ..s- t, tj. za x+l 1
(sl. 4)
'1

S1ika 4.
2. nivoa 1inije ispitati sledece povr!H.
>

2

+
2


2
+
2

d)
Resenje.
i)
2

1
1

Za z=K, > nivo 1inij
su e1ipse
2

2

2
=
cije su po1uose i .
(Za tac'ka (0,0)).
Za nivo linije su parabole

z = +

2 2


2 2
z = -

f)
9) z =
h) 1
z
s 1. 5.
- 83 -
Za nivo 1inije su parabo1e
(s1. 5)

v
2
z = -- + L- , Povrs parabo1oid

1;2
Za z=k,
IKI
< nivo linije su e1ipse
2 2

+
"L=
1 sa po1iosama
2
1::2
-
2
1-2

(Za IKI=c 0(0,0))
Za x=k, I I < nivo 1inije su e1ipse
2 z2



Za I I < nivo 1inije su e1ipse

z2

2+2=1-2

povrs e1ipsoid (s1.
z
Slika 6.
Za z=k nivo 1inije su e1ipse
2 2



Za I I > ni vo linije su hiperbo1e
z2

2" - -- = :-2 - 1



Za I I < ni vo linije su hiperbole

2

2"-

2
z
2" = 1

-:-2'

Za IKI=b nivo 1inije su prave

i
-
84
-
z

i

Za

nivo linije su
hiperbole
2 2

z
-

- 1.
2 2

Za nivo linije su prave

= .l
i
=
.l
.

}:.

Za

< nivo linije si hiperbole
2 2

z
1
- 2 = -2

Povrs jednograni hiperboloid. {sl.7}
d} Za z=K nivo linije, su hiperbole

_ = 1 +
t:
Za nivo linije su hiperbole

z2

2-2=1+2

Za > nivo linije su elipse

....,.. - 1 .

Povrs dvograni hiperboloid {sl. 8}
Za z=K nivo linije su elipse
2 2

2 -:

Za :f nivo linije su hiperbole
2 2

z
2
-
2

Za = nivo 1inije su prave

i

Za nivo 1inije su hiperbole
2 2

z

2
- =
2
.

Za nivo 1inije
z
.l
i

su prave -

z
Slika 7.

Slika 8.


.l
t



povrs konus (s1. 9)
f) Za z=K, > nivo
linije su hiperbo1e
2 2
;. - ~ = .

Za z=K, < nivi 1inije su
hiperbo1e
~ 2 .
2
- .
-
2
- 85 -
Za = nivo 1inije su parabo1e

2
z = -

2
Za z=K, = nivo 1inije su prave
1.
= ~ i



Za = nivo 1inije su parabo1e
2 2
z = 2" - ~

Povrs hiperbo1icni parabo1oid
(s1. 10).
g) Za z=K nivo 1inije su
hiperbo1e = .
Za = nivo 1inije su prave
z=Kx.
Za = nivo 1inije su prave
z=Ky. Skica povrsi
s1ici 11.
nivo
h) Kako za svako z=K
linije
2
+
2"

e1ipsa
2
~ = 1,
1:;
povrs
ci1indar (s1. 12)
i) Za svako z=K nivo 1inija
z

Slika 9.
z
-----t----y
51.10
51. 11
parabo1a 2 = 2 . Povrs cilindar (s1. 13).
- 86 -
z
z




SHka 12. SHka 13.
3. Odrediti slede6e granicne vrednosti:
lim
[lim
1









d) lim

lim

1

f) lim

g) lim cos lim (l +
.!.)




i)
lim

+ -


Resenje.




-1





1

- 87 -
Na osnovu rezultata iz i ne postoji.
d) Kako za

2 2
....




to ovagranicna vrednost ne postoji, jer se za razlicite vred-
nosti koeficijenata dobijaju razlicite granicne vrednosti.

Stavimo li __ 1_
-
, tada biti
lim
1
....
1
-1
1 im
....

,


Znaci, ako granicna vrednost postoji ona moze biti jednaka

Kako
1 - =1

1 < + 1 4 1 <
1
jer lil


< '2 '
to granicna vrednost postoji i jednaka
f) Granicna vrednost ne postoji jer
1
za


= - za
2

2
g) lim cos =
(\
, jer
Icosyl < 1
....
....
za svako
h) granicnu vrednost logaritma date funkcije
f , = (1+.!

Kako
lnf(x,y)

1
ln (l + , to

1
lim lnf(x,y)= 1im [--ln(1+-)] = lim

1.




....
Znaci, f


i) Kako
2 2 2
< ,
i
1

- 88 -

(), to
i

lim

-
< lim


-
Za






lim




2 -
=
2 2
)
4. Naci
az



lim


_ az
1.-

2
u
ako

az

5.
1 az

rxy
_1_

+ _1_ __ 1

Izracunati
3 3
i

z = i

Kako
333
- ) az 1


2

2
L

i
ylnxy +
az
, ako
- 89 -
az 1
3 3 3 3 3
-3:t - -:t )
-4
2

to
2'1+33
3


29
i


-23 -1 55




-9
6.
Izracunati
ako U =ln(xy+z) i
au

Resenje. Parcijalni izvodi funkcije U =U)x,y,z) su:
1
xy+z
,
au

1
xy+z
,

az
1
xy+z
Vrednosti parcijalnih izvoda u tacki su:
dU
au 1
= 1
1 1
1.2+01 "2
1 1
1 2+0 "2
7. Naci totalni diferencija funkcije
3 2
U = +3xy-x+yz +z
Resenje.
au

Kako
2
+ - 1
au
= 2yz + 1, to
au

2 2
+3y-1)dx+ (3x+z )dy+ (2yu+1)dz

2
8. Tacka se krece povrsi z = '"'2 - u datom tre-
nutku u tacki Kakoce se prorneniti z ako se pro-
rneni za 0,01 za -0,02 ?
- 90 -
Resenje. prirastaj funkcije
_ (2+0,01) 2 2
z2 - 2 - (1-0,02) = 1,05965.
Prirastaj se moze priblizno izracunati pomocu totalnog diferen-
cijala. jer za dovoljno malo i
Znaci
odnosno
to
Kako
to
(dz)A
z :t 2 1 + ( - 2) ( , (2) 0,06.
9. Izracunati , ako
z =

gde = sint
Resenje.
dz
dt
dz
dt
Kako
+
dt
to
cost
(sint) cost [cost tgt - Sintlnsint]
10. Naci


i
k'
,
2 v 2
z = u -2ue gde u = - i v = sin .
Resenje. Kako









'
v v
= (2U-2e ) -2ue cos .




+

v 2 v
(2U-2e ) - cos
- 91 -
11.
Naci i
ako
,
z =
1
qde u
2 2
v = 1 - ,
w = sin
i
odnosno
to
i
to
ResenJe. Kako
12.














ln w,
1 u
lnw,
"2

1

-
,





cos ,

=
-cos(x-y)

= +


+


+


w
ln w (-
+.!. u lnw
2 w
lnw + [-cos
Naci k'
'
2
U =e
v
w, qde v =ln{X+y-z), w=x
Y

Resenje. Kako

+



+



+

az

2
_._1_ +
2
2

2vwev w
v w
x+y-z
v
2
2 v
2
v
2
w

v w
2vwe
+
v w
xYlnx
2vwe
x+y-z
,
x+y-z
- 92 -
13. Neka
.; 2 "'2
z = ln Pokazati da
Resenje. Kako
1 1

2';

1 1



';-2-2 ';-2-2
2 2
2

i

2 2 2 2 2

-2
2 2

222 2 2

-2
2 2

to

2 2 2 2
= +


-2
2 2

14. Neka
.

Pokazati da
to
Iz





Kako
-

sledi da
= - .Q, xsiny - cosx.
to
15.
333
Odrediti d z, ako z =
Resenje.
+
2 2

z +
z


:--2 =(

- 93 -
Na6i6emo slede6e parcijalne izvode


2
-

6




2
-


()
2
::

--2

2
z
=

6
-2


i uvrstiti ih izraz

za d z,
=
6 dx

+6 dy

16.r Na6i d
2
z , ako
z =f(u,v), gde

f dvaput diferen-
cijabilna funkcija.
Resenje.
d
2
z = d(dz) = d( )du + dv) =
dud + d
2
u +

dvd +
dv
2

du (
2
f
2
f
dv)

du
2
+
--2 du +
+

v
+ dv(

dv
2

--2 dv) +

du
2
+

dv
2
+

du dv+ d
2
u

d
2
v


2 --
+ -

Kako
du = dx + dy = eYdx + xeYdy

2 ' 2
d d(du) d(eYdx+xeYdy) = 2e
Y
dx dy+ xeYdy
i
dv
d
2
v = d (dv) = d (yeXdx+eXdy) 2e
x
dx dy+ye
X
dx
2
tozamenom tih vrednosti izraz d
2
z dobijamo da
- 94 -
d
2
z = (yeXf 'v+e
2y
f"uu +

f"uv + y2e 2xf "vv) dx
2
+
. r
+ 2
l
f
u
f 'v+xe f:
v
(l+xy) f"uv+ye f"vy dx dy+
17. Uveriti se da izraz
232
(cosx + dx + ) dy
totalni diferencijal neke funkcije i naci tu funkciju.

2
U ovom slucaju = cosx +
3 2
Q
Prema tome - =

i stoga
-
2 3 2 ."QZ ()z
(cosx+3x y)dx+ )dy =dz dx+ dy, gde, z
funkcija.
Iz uslova
2
cosx +
sledi
z = s (cosx +

dx = sinx + + S
S d t
-_

+ S'(y)

ruge s rane ,
2 3
odakleje S'(y) S(y)
i
2
z = sinx +
,,3
+
18. Uveriti se da izraz
( ! - ;) dx + .( ! - dy + ( ! - L ) dz

z 2 2
z
totalni diferencijal neke funkcije i naci tu funkciju.

! _ L
U. ovom slucaJ'u =! z
- -2 '

1
Q = z - -2'

R
2
z

Kako
to
=


1
- 2'
"
..




1
-
1

gde
- 95 -
z 1 1
2) dx + ( Z - 2") dy + ( -


z
U trazena funkcija.

au 1 z
2
.

dU
au dx+ au d + au d
z,
Znaci da U f (
1 z

S z)

2)dx


Sa druge strane
odakle
au

au

as


+ as
2"

.!. + as

1
-
z
as

1
- -
z

z

2"

Treba odrediti funkciju S(y,z) dve promenljive ciji su parcijal-
ni izvodi poznati i zadovoljen uslov totalnog diferencijala.
Konacno
izvoda

S(y,z) = r..!. dy =:l +
z z
as

- + (z)
z
(z)
(z)
S z)
=
:l+
.
z
dobijamo U =
+ :l+
z
19. Odrediti
az
i


= R sinu cosv
R sinu sinv
,

L
2
z

ako
z = R cosuu gde R
Resenje.
az i az

= x(u,v),
Izvescemo formulu za nalazenje parcijalnih
kad
= y(u,v), z =
z(u,v)
z=z(u,v) sledi
az
+
av


IZ
i -=-

,
, 8 <I _ = ne
0=-
ze
. ze
80::> 11 = *
80::> =
= 80::> n 80::> =

ne ne

ne ne ze
ze ze
1
ne ne
-
ne ne ze
ze ze
"E?d
ne ne
-
ne

1
ne ne
-
ne

ZI
ne
+ ne :
ne
+ ne

od 1 O}{V
ne ne
-
ne
1
ne ne
-
ne

ZI
ne
+ ne :
ne
+

od O}{V
- 96 -
to




- 97 -
R
2 . 2
- ucosv =- sinucosv
R
2
sinucosucOS
2
v+R
2
sinucosusin
2
v cosu
R
2
sinucosucos1v+R
2
sinucosusin
2
v
.:.
sinusinv
cosu
20. Kako glasi izraz

polarnirn koordina-

to
i
Resenje. Kako = :r'cos
= ,
+

2. + ]
_ .
Dalje

z + r + 2. [ r + l2. 1
aF" _
Kako r
1

i

=

=

1-2-2




2 2
122





1 2 2


arctg :i

i


1
/ 2 2
v
1
/ 2 2
V
to

/ 2 2
v
_
r

r




,

,

,

Ako se zamene izraze
se:

= - . r
2. >] +2. +
Cir Cir r Cir
(_ s
r
dobice
+
2
z
(
-
Koristeci da
- 98 -

) +
r

) . {-
-



r

dobijamo

,
+

_ 2

+
r 1r
+ 2
2
r
Na isti nacin dobijamo da

2 2

cos
+ 2



r
r

2
cos
- 2
r 2
r
Znaci:
21.
",. ; k'

2 2 2 2
+z -R =0.

r
.


r
+
Resenje.
sto daje
Jednacinu
2 2 2 2
+z -R =0 diferenciramo
i
+ 2z

dZ'
+ 2z -- = uz uslov Z f


Z
i
u opstem slucaju ako f(x,y,z) =0 definise z kao funkciju od
i vaZi da
dZ


i
az

za

dZ "
- 99 -
22. Ako + + 1n z = pokazati da
- 1
Kako = - 1nz, to = Iz

= 1n(-x-1nz) s1edi
1 1
. (- z ). Iz z =
-x-1nz

z
(-1).

Znaci da
1nz
= _ -(x+1nz)e - -1
z(x+1nz) - z(x+1nz) -
u opstern s1ucaju, ako f(x,y,z) =0 pod us10vorn da = z)
y=y(x,z), z =z(x,y) tada
af
af af
az


=-
az



af




az
-1.
az
23. Naci ekstrernne vrednosti funkcije z =

+

Kako raz1ika
z(x,y)-z(o,o)
4 4
> za svako i
to funkcija irna rninirnurn tacki 0(0,0).
24. 1i funkcija z

irna ekstrern tacki
0(0,0) ?
Kako z = -z to funkcija tac-
ki 0(0,0) ekstrern jer z(x,y) >0 za z(x,y)<O
za <
25. Naci ekstrernne vrednosti funkcije z =

Parcija1ni izvodi funkcije su:
2 2 3 2

3 3 2
.
- 100 -
bi nasli stacionarne tacke funkcije, resicemo sistem jedna-
cina:
2 2

Resenja sistema su
proizvoljno
proizvoljno
=
4

}
.
4
Znaci tacke koordinatnih osa i tacka su stacionarne tac-
ke
Kako
a
2
z

2
6 ,
2

3
=

to
u svim tackama koordinatnih osa.
Kako razlika
3 2

menja predznak , stavi li se umesto to funkcija u tac-
kama ose nema ekstrem.
Isto tako funkcija ni u tackama ose nema ekstrem. U
tacki )
2
( =_( \6 )2

2
= (

Kako
_ = 162
- -9-
2
2. 4 4 -64
}(24-82-9. })=
3 4
2'2 (4-2-3 = -32
2
(-32)-
.9
642
-9- >
to funkcija u tacki (2, ima maksimum jer < i <
- 101 -
26.
2 2 8 8
Naci ekstremne vrednosti funkcije z = +- +-
Resenje. Parcijalni izvodi funkcije su:
= 8
+ -:::2



Treba resiti sistem jednacina
8
-2

8


8


Ovaj sistem jednacina ekvivalentan sledecem sistemu

8 ( 1 1 )
2 +2

1 1
= 8(

Iz druge jednacine
2 2 2 2
+ 8 ) odnosno

Kako > to = Koristeci da jednacina
8
2 =

postaje
8

-2"

odnosno
3 8


Znaci tacka
2 I 2
313 313
stacionarna tacka funkcije.
Kako

2
+ 16

1,

2 +
16
to

,

2
= 8'8-1 =63 >0,

2
i ( z) =8 >0,

funkcija tacki __ 2_) ima minimum zml.'n
313 ' 313
15
319
27. Odrediti ekstremne vrednosti funkcije z =

pod uslovom da promenlj ive i zadovoljavaju jednacinu + = 2.
- 102 -
Resenje. Formiramo Lagrangeovu funkciju
2 2
F(x,y) = + Imamo

= +

- = +

Potrebni uslov daje sistem jednacina
+
+

Kad resimo sistem jednacina nalazimo da

Kako

= 2,

2"
+ 2dy >
to
funkcija tacki (1,1) ima minimum zmin = 2.
28. Odrediti ekstremne vrednosti funkcije z = pod
2 2
uslovom da promenljive i zadovoljavaju jednacinu = 1.
Imamo
Resenje.
F(x,y)
Formiramo Lagrangeovu funkciju
2 2
-1)

- = +


- = +

Potrebni uslovi daju sistem jednacina
+ =
.
+ =
2

2
- 1 =
Kad resimo sistem jednacina nalazimo da
1


= -
1

12

12
"2
1 1

-
- "2

1
1 1


,

= -

"2
11
1 1

= -
"2"
11 12
- 103 -
Tacke (
1
-.!... ), Q(-
1 1 1 1
i
, - -), R( -, -- )
/2 /2 /2 12
S(-
1 1
su stacionarne tacke funkcije.
12 12
Kako

1

;?
,

2(-
1.)

2
1

2
= - 1,
;?
(- 2) -1

to
2 2 2 2
(d F)p=-dx +2dxdy-dy =- (dx-dy)
Razlika
1 2 2 1
=

-2 -1) -2
1 2 2
- '2 ) ,
posle prelaska polarne koordinate glasi
1 r
2
( s in - 1) .
Kako za "f i), to funkcija F(x,y) u tacki
rnaksirnum.

( Tacki odgovara = 4 ).
Kako
F(x,y) -F(X
2
'Y2) =1 r
2
( -1)

za < "f to funkcija u tacki Q rnaksirnum.
Razlika
1
= = 2 +1) >0 za
(
2 < < '
funkcija u tacki R irna rninirnum.
Funkcija i u tacki S irna rninirnum, jer
F(x,y) - F(X
4
,y 4) > za < <

).
29. Odrediti ekstremne vrednosti funkcije u =x
2
+y2+z 2
pod uslovorn da prornenlj ive i z zadovoljavaj'u uslove

+
2

Resenje. Forrnirarno Lagrangeovu funkciju
2 2 2 2 2
f z) = +z 1 -z) +

(x+2y-z)
Kako
to su
- 104 -

,
potrebni uslovi za ekstrernum
+ 2 1 + 2 =

=
2z -

-

=
Iz ovog sistema se dobija


=--


z =

Ako se te vrednosti za x,y,z zamene u jednacine
dobija se
Odavde
Za

=
Za

+ 2

=
2 2
-z =
x+2y-z

5 2
'4

[

--+

1
1 =
i =0, =0,
i

=
2
-12,

22, =
z =
- 5
..
1,

= 2,
Tacke 0(0,0,0) i su stacionarne tacke
Kako

2 +

2 + 1 '

=
;7
,

,
to
z = 5.
funkcije.
2
- 105 -
2 2 2
2(dx +dy +dz
Kako
.


(d
2
F)p [2+2 (-12) dx
2
+ [2+2 dy2 + 2dz
2
[ 2 2 2
-2 11 (dx +dy ) - (dx+2dy) =
-2 [ (IIO
dx __ 2_
dy) 2 +
33 d 2
I <
5'
,

to
1 + 4 + 25 30.
30. U inzinjerskoj praksi se cesto jav1ja s1edeci za-
datak: znamo i1i pretpostav1jamo da izmedju nezavisno promen1ji-
ve i zavisno promenljive postoji 1inearna veza. Vrse se
merenja i dobija se tabela koja se sastoji iz uredjenih parova
( 1 1 ) , ( 2 2) , .. ( ' m)' m > 2.
linearnu funkciju = + smatramo vezom izmedju i
za koju funkcija
f(a,b)
m
I [Yi-(ax
i
+b)]2
i=1
ima vrednost. Potrebni uslovi ekstremuma su:


= -2
I
i-axi-b )


i=1


m

= -2
L
- =
i=1

Posle sredjivanja dobija se sistem linearnih jednacina

2
m

I
+
L

f xiy i
i=1

i=1

i=1
m

L

L
Yi
.
i=1

i=1
cije resenje


L xiy i-
f

L
Yi
i=1 i=1

i=1

rn
2

2
m
L
-
f
X
i
)
i=1

i=1

m 2
L

1=1
m
L
1=1
m
m L

-
1=1 i
-106 -
-
1
m
L
i=l
u tacki funkcija f(a,b) ima minimum jer
m m
2 L
i=l
2 L X
i
'
i=1
i
Poslednja nejednacina spec1jaln1 slucaj CauChyjeve nejedna-

Za i = 1
m
L
1=1
odnosno
m 2 m 2
m L

- ( X
i
) >
1=1 i=l
Znak moze biti jer tada bilo

sto se proti-
vi pretpostavci da medju

niz ima razlicitih. Znaci,
m m
m L
i=l
-
i
(
i=l
31. Neka su merenjem dobijeni slede61 uredjeni parovi:
(40 , 5 ; 104, 5) , ( 38, 6 ; 10 2) , ( 37 , 9 ; 10 , ( 36 , 2 ; 97 , 5 )
(35,1; 95,5), (34,6; 94). Radi efikasnijeg racunanja formira
se tabela
- 107 -
2

1

40,5 104,5 1640,25 4232,25
38,6 102 1489,96 3937,20
37,0 100 1436,41 3790
36,2 97,5 1310,44 3529,50
35,1 95,5 1232,01 3352,05
34,6 94 1197,16 3252,40
1222,9 593,5 8306,23 22093,4
1=1
u ovom slui5aju
= 622093,4 - 222,9593,5 = 269,25 = 1,76
2
6 830 6 , 23 - 222,9 152,97
= 8306,23593,5 - 222,922093,4
2
6 8306 , 23 - 222, 9
Trazena linearna
= .1, 76 + 33, 53
5128,65
152,97
33,53.
1.

2.
f

f
4.
f
5.
f
6.
f
7.
f
8.
f
IY GLAYA
NEODREDJENI INTEGRAL
1. Integracija smenom, parcijalna
integracija
Tablica integrala i osnovne integracije
n+1
xndx

+ 'f -1)
n+1
dx
lnlxl+ 'f

eXdx +

aXdx

+
ln
sinxdx=-cosx+
cos dx = sin +
dx
tg + --2-
cos
dx
- ctg +
--2-
sin
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
- 109 -

{
arcsin +
-arccos +


f
dx
{
arctg +
l+X
2
-arctg +

dx 1
ln ! +
--2-
2"


dx
ln I +

+


sh xdx ch +

ch xdx sh +

dx
= - cth +
--2
sh
dx
ch
2
x
thx+C.
Metoda
Stavljaju6i
= (t) dx = '{t)dt ,
gde neprekidna funkcija zajedno sa svojim izvodom

Jf(x)dx =
Parcijalna integracija
Ako su U i v diferencijabilne funkcije , tada
u d v = u v - v du
Primenjuju6i tablicu osnovnih integrala na6i slede6e
integrale.
1. 1
2
) dx
- 110 -
Resenje.
1 f (27 - 2 7 2 + 9 4 - dx = 27 f dx -
2 4
27 f dx + 9 f dx - f dx

7
- 27 + 9 ""5 -

+
2. 1 ; v dx

Resenje.
1
7/4

+
7/4 - 1/4
2
3. 1 = dx
+1
Resenje. brojitelja sa imeniteljem dobijamo:
1 f (1+ +)dX = + 2arc tg +
+1)
4. 1 = f V1-sin2x dx .
Resenje.
1 =fVsin
2
x+cos
2
x-2sirrxcos dx =
(sin -cos dx = -cos -sin +
5.
2
1 = tg dx
Resenje.
. 2

cos
2
f
1-COS dx
2
cos
dx
cos
tg +
- 111 -
Koristeci rnetodu zarnene naci sledece integrale:
6. 1
f dx

Resenje. Smenom x+a=t, dx=dt dobijamo
1 = f dt
t
7. 1
Resenje.
1
1

2"
1+(
Smenom

dobijamo
1 =
1

2"
8. 1
ln!ti+c lnlx+al+c .
f
dx
--2

dx
l 2
2
t dx = dt,
dt 1
arc tg t +
1+t
2


dx


Resenje.
1 = dx
1- ( ) 2

Uvedemo li smenu
= t , dx = d t ,
2
dobijamo
1 arc tg +
Ib
I=.!f dt
2 J1-t
2
arc sin t + = arc sin 2 +

- 112 -
Smenom

1 = f dt
1 4/3
4".t . +
10. 1
sin

Smenom
1 dx

.!.=t
'
1 - Jsintdt cos t + =
11. 1

1 = f
eXdx

dx
---"'=-=---


-
cos
2
dx=dt
1
dx '= dt,
Z

1
+ .

Uvedemo li smenu = t; eXdx = dt dobijamo

dt
1 = -2- = arc tgt+C= atc tqe .
t +1
1
12. 1

f dX __

l+x-
2
-1 -2
Uvodjenjem smene =t, dx=dt dobijamo
dx
z=-dt

1=-
ll+t
2
-ln(t+lt
2
+1) + = -ln( 11+ +

ln + .

dobijamo
- 113 -
13. 1
f
dx
sin

1

dx 1
f
dx
2"
2sin
2
2"
cos
2"
cos
"2 tg
"2
Smenom tg

2" = t,
dx
2dt dobijamo
1
1
2
cos
2"
f
dt
lnltl+C lnltg

1+
2"
14. 1
cos dx



cos dx f cos dx
3-2sin
2
x
.
1
f cos .dx
Uvedemo li smenu sin = t, cos dx 1. dt dobijamo
2
1
1
12
1
12
arc sin t + 1 arcsin sinx)+C.
12
15. 1 f

-

dx .
Smenom cos t ; dx=- sin t dt sin t
. / 2 2
/ 2 v
V1-cos t = --2-; t = arc cos dobijamo
1 = -
2

=-2

/2 2 2.

2 2
JVa eos t S1.n t dt = sin tdt
222
sin2t+C=- t+c=-
422
J.!..-eos2!: dt
2 2
!:- are eos +
2

1 I 2
+? --2-' + ="2 v - eos + .
- 114 -
Metodom parcijalne integracije na6i slede6e integrale.
16. I tc tg dx
Resenje. Stavljaju6i u=arc tg
dv = dx ,
du= --.!..." dx,

v = 2'
dobijamo
2

I=T
1

1 1 d
arc tg - - ----.; dx = - arc tg - - f dx + -
2 2 2 2

1 2
'2 arc tg - + arc tg + .
17.

I
Resenje.
2 dx
Stavljaju6i: u=ln , du=21nx7 '

v = -3-'
dobijamo
I=* ln
2
x-i lnxdx
2 4
-3- ln - I
11
gde
I
1
= lnxdx
Primenjuju6i ponovo rnetodu parcijalne integracije in-
tegral I
1
i uzirnaju6i
dobijarno
u = ln ,
du = dx

dv = dx ;


2 +
I
1
= -3- ln - dx = -3- ln - 9
Uvrstirno li tako dobijenu vrednost za I
1
u izraz I dobijarno
2 4 8
I = -3- (ln - ln - 9") + .
18. I sin(lnx)dx.
- 115 -
Resenje. Stavicerno:
u = 5 in (ln ) , du
cos (ln dx
, dv=dx,

v =
to
I=xsin (lnx) - f cos(lnx)dx
5 in (ln ) - I 1 '
gde
I
1
= f cos (ln ) dx .
Prirnenjujuci integral I
1
ponovo rnetodu parcij&lne
integracije, uzimajuci
u = cos (ln ) ,
dv = dx ,
du = -sin(ln )dx,

v = ,
dobijarno
I
1
= cos (ln + f 5 in (ln ) dx = cos (ln ) + I +
Uvrstirno li tako dobijenu vrednost za I
1
u relaciju za I dobija-

I = 5 in (ln - cos (ln - I + 1
tj.
I = 1 [xsin(lnx) -xcos(lnx)] +


19.
I = f
Resenje. Stavicerno:
u = arc tg

du = --- dv = dx, v =


'
te
.



I = tg + f 2 dx


= arc tg +
1 2
+ dx - - __ dx
1
arc tg + - '2 ln ( 1 ) +
20.
2
I

dx

- ]] 6 -
Uzimajuci

u =
dobijamo
d u = ( 1 dx,
dv = dx
'
v=-

1

I =-


- +
x+l
Svodjenjem kvadratnog trinoma potpun kvadrat resiti
slede6e integrale:
21.
I
dx
I
Smenom
17
dt =t ,
dX=2""
17
dobijamo
I=417

2
arc tg t +
7 2
t
2
+1
I
17
22. I

= (2x+1)dx

1 2 2
2 ln(x + 2""
dt
t
2
+1
2
arc tg--
17 17
13
dx = 2"" dt , te
gde smo uveli smenu 2x+l = t,
13
+
- 117 -
1 1 ln (x
2
+X+l) + .l.... a:tc tg t +
'2 13
1 2x+l
+ - arc tg -- +
13 13
23. 1
Resenje.
f
dx

i 1-2x-x
2
f
dx
1 = -:===:::;
../2-
1 f
12
dx
Uvodjenjern srnene

x+l r-;
= t; dx = 2 dt dobijarno
12
1 sin t +
arc sin x+l +
12
2. Integrali racionalnih
(Metoda rastavljanja podintegralne funkcije parcijal-
razlomke)
Ako su f(x) i F(x)polinomi tada F(x)/f(x)prava
racionaln. funkcija ako najve6i stepen polinoma F(x) manji
najve6eg stepena polinoma f(x). Ako to nije slucaj se
integracije izraza F(x)/f(x) prvo izvr'i delenje. Akoje
F(x)/f(x) prava racionalna funkcija i ako
f(x) =

(x
2
+rx+s)V,
tada se F(x)/f(x) moze napisati obliku zbira:
F(x)
f(x)
_
_ +

Aa _ 1
= - + + + --- +
(x_a)a-l
+ + BB-l +N M1X+N1
+ + - 2 + + , +

+
8-1
-118 -
MjJ_I
X
+
N
jJ_l + Q

+'01
+ + 2 + + 2 v+ 2 +
+px+q (x+rx+s)
P
V
_
1
x + QV-l
+ + 2
+ rx +s
I
= f
1. dx



Podintegralnu funkciju rastavi-
dva razlomka, tj.

= +


gde su i neodredjeni koeficijenti. ,Na osnovu teoreme jed-
nakosti polinama sledi
+
+
+
+
te izjednacavanjem koeficijenata uz iste stepene i resava-
njem odgovarajuceg stepena linearnih jednacina dobijamo
Kako
= 1 , = 1.
Na osnovu toga
I = + = ln!x-21 + lnlx+5! +
ln + .
2. Naci integral
I
f

dx

.
2


+

D
--+
2 2



2

2
- 119 -
tj.
2 2
= +
Uporedjivanjem koeficijenata uz iste stepene od dobijamo jed'"
nacine
+ =
+ + D = 1
- + - 2D =
+ - + D =
cija su resenje
D=4.
Na osnovu toga
I
Kako
tj.
dx +

41n I 1-
dx 2 - 4 dx + 4

1 41nlx-21- 4

41n I I - Sx - +
2 2 )
Naci integral
Resenje.
I =
dx
2

1
x
1
+l

-- +


2

dx

-+' =
1 =

+
to sredjivanjem i izjednacavanjem koeficijenata iste stepene
od dobijamo
=
+ + =

- 120 -
Resenja ovog sistema su

1
'

2
'

1
.!. f dx 1 f /-2
- dx .

f

Oznacimo sa 11 integra1 2 dx, tada svodjenjem

kvadratnog trinoma potpuni kvadrat dobijamo
f
dx - _1 f - _1 f
1 = - 2 2 - 2 2 dx -
1
- f 2
dx

Uvedemo 1! smenu

----=t, ,dx= dt, to
2
13 = .!.1n

-13 arc tg t =
t2+1 2
1 2
- 1n(x -x+l) - 13 arc tg---- +
2
Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za 11 izraz 1 dobijamo
1
1 2 1 1
1n(x + 1nlx+l/ + -- arc tg---- +


1 (X+l)2 +
- 1n arc tg ---- + C
1
x
2
-x+l 13
4. 1zracunati integra1

1 = (t2+1)2(t+l) dt.
Resenje. Podintegra1nu funkciju rastaviti de-
1imicne raz10mke

(t
2
+l) 2 (t+l)
At+B + Ct+D
(t
2
+l) 2 t2+l
+ -.!...
t+l
- 121 -
Uporedjivanjem koeficijenata uz odgovarajuce stepene od
t dobijamo jednacine
3 +
-1 D +
6 + D + +
-1 + + D +
1 + D +
Resenja ovog sistema su: i

Ako u prvom integralu desnoj strani uvedemo smenu
t
2
+1 = u
dobijamo
1 f du
2" 2:
u
Drugi integral resavamo ovako:
2 2 t2tdt
f l+t -t dt = f dt - -21 f 2 2
(t
2
+1)2 t2+1 (t +1)
arc tg t - i (-
t
2
+1
1 t
2" arc tg t + 2 + 2
te
1
(l+t) _ -23 arctgt+31n It+11 +
2(t
2
+1)
5. Naci 1
f

dx.

Resenje. VaZi

+
3 -----2 2
) + 1
3 2
+1)
Odavde

+ D
(1)
(2)
- - +
2(t +1)
- 122 -
2
: 3
: 1
- + + -
- - D +
-
(4)-(2) daje jednacinu:
1 +
(5)-(3) daje

- +
(6)-(7) daje
1 =
sto zajedno sa (1)
+ ,
daje resenje

1
4
Zatim lako naci da
= 1
4 '

=

za
7
"2
D i
Prema tome

7
"2
1
3
-
1 1
+ .!.
4-
4
)
Odavde
gde
I
1
7
f
dx 7 1
+

"2
- 4
2
,
3 )
)
I
2
.!. f dx -
1
lnlx-11 +

4 - - 4

1
f xdx =.!. . .!.
ln

+

1
4
4 2
4
1 f dx 1
-4 -2- -4 arc tg +

'
+1
te
( 3)
(4 )
(5)
(6) ,
(7) ,
__

+ _1_

)
ln

1
I=4

+ arc tg - ---,-7--"2 I + , = 1 2 3 4 .
)
- 123 -
6. Naci
1 = dx.
4 2
+8
Resenje.
-4, i -2, te
Nule bikvadratne jednacine

=
4 +

+ 8
2 2
+4) +2).
Tada vazi

3
- 6 +

Gornja jednacina dovodi do sistema jednacina:
3
1 +
2
+ D
+

:-6 +
1z (1) i (3) sledi
= 2, = -1,
iz (2) i (4) sledi

Tako.

-
Odavde sledi da
1
11
+
12
+

+
14
gde
11
=
2
+

ln{x +4)
+4
12

3
+

"2" arc tg"2
,
+4

-
=
1
ln{x
2
+2) +

2"
+2

( 1)
(2)
( 3)
(4)
14
-3

dx 3
arc tg

+

12 12
te
su
- 124 -
1

3
ln +"2 arc tg"2
Vx +2

-2- arc tg + ,
12
7. Naci
1 = f
Kako
2 2 2
(l+x) -
2 2
(l+x (l+x
to
1


2
+

od.akle sledi sistem jednacina
3
+ :
2
+ - + D :
: + + - I2D

1 + D
(3) - daje
= - D
Resenja (5) i (4 ) su

1
D =
1
"2
,
"2
(2) - (4) daje
-1
=
-
Resenja (6) i (1) su
Tako

-12
-4-
,

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
1


1 + 2 1
"4.

+ "4
Odavde 1 = 11 + 12
1 =.!. f dx
1 4
-1
412
) dx

=
12
- 125 -
__ 1_
f
d +.!
dx
4/2
2 4
12) 21

+2
1 2 12
arc tg ln(x

+

412
.! f d
1
dx
4 2 _

412
1 f dx + 1
412 +I2X+l '4

1 ln(x
2
+I2X+1) + ;; arc tg (l2x+l) +

412
Polaze6i od formule
tg (u+v) = tg tg v
1-tg u tg v
i uzimajuci leve i desne strane, zatim stavljajuci =tg u
i (3=tg v dobijamo
+ (3
arc tg + arc tg (3 = arc tg ---

Koristeci gornju formulu lako se vidi da
1 [arc tg + arc tg
Kona(::no:
1; arc

1
1
ln
x
2
+/2x+l
+12
arc tg

+

4/2
4

=

+

.
8. Naci rekurzivni obrazac za

1 2
2' f 2

dx
)
2 2 2
1 f dx
2' (2 2)n

Tako

gde
- 126 -
1 1
2 I
n
_
1
- 2 1


1 = f 2 2 dx.
)
Gornji integral resavamo smenom
te
1 = -
du =dx
dv = xdx
(
2 2}n I

1
v
+
1
- 1
2
2(n-1) \
f
dx
2(n-1)
(x
2
+a
2
)n-1
2 (n-1)
(x
2
+a
2
)n-1
Uvrstivsi 1 iz gornje jednabine u dobijamo
1
1

1 1
1
2 +
2(n-l)
(x
2
+a
2
)n-1
2(n-1)
n-l

tj.
I
n
1


I n - 1
2
(2 2)n-l
+-- .
2n-2
9. Na6i
f

1 = 2 2 dx .

]
Rast-a.:vljajuci podintegralnu funkciju ele-
mentarne razlomke dobijamo

+3
2 2


2

sto dovodi do sistema linearnih jednacina

2
2
+
+ + 20

+ 50
- 127 -
Odavde
= 2, D = -4,
te
gde
= f dx
I
1

- f dx
2 2

f
d
- +

U prvi gornji integral uvodimo smenu

= u drugu x+l=t.
Tako dobijamo
I = - f du + 25 f
1

(t2+4)2
Zadnj i in resavamo rekurzi vnim obrascem iz pr1mera .8 I
te
I = .! + 25
1 u
1 +

1 t
'2 t2+4
+ .! f dt 1 =
2 t
2

25

[
1
'2
1 ]
+ '4 arctg-
2
- +


Nadalje

dx
2

= f dx - 6

f

2


dx 2
= ln(x

6
- '2 arc tg -2- +

.
Kako I = I
1
+ I
2
, to
I

2

23 2
arc tg -2- + ln + ,
16
- ] 28 -
Integrali oblika JR(.x,Vax
2
+bx+C)dX
Integrali oblika JR(x,/ax
2
+bx+c) dx gde R racional-
funkcija i kvadratnog korena iz kvadratnog trinoma
kojem su i konstante, slede-
cih Eulerovih smena:
1.
2
t ako ,
2.

xt ako

t (x-x
1
) ako polinom f(x)=ax
2
+bx+c
korene

koren tog polinomaJ.
dobijarno
Kako
to
odnosno
1.
1
Izracunati
dx
2
(l+x)Vx +x+l
Srnenorn

+x+l = t-x ,
t
2
+2t 2(t
2
+t+l)
l+x = ----- dx - dt
1+2t
1+2t I - (1+2t) 2 ,
1
1
2 _.:::.:dt=-
t(t+2)
1
t(t+2)
1
2t 2(t+2)
1 =Jdtt - dt lnlt! - lnlt+21 +
t+2
1
ln I 1+ ,



+ +2
ima re-
- 129 -
2. Izracunati integral
dx
/


1
Resenje. xt-1
1+2t
- ---...
l+tJ:

1
odnosno
-2 f dt
l+t
2
- 2 arc tg t +
1 2 t ..fl+x-x
2
+ 1 +
- - arc g .
Izracunati integral
1 = /
dx
Resenje. Smenom = t(x-2)
l+2t
2
= -:-2"-:-- '
t +2
dobijamo
dx = dt
(t
2
+2)2
1 -2 /
dt

t
t
2
+2
-
arc tg-
odnosno
1 -12

= arc tg
12
4. Iz:tacunati integral
Resenje.
t
2
+l
=--
2t
dobijamo
Smenom

-1
2 (t
2
-1)dt
dx =
4t
2

+
1 =
/
t-x,
I 2
V-2x
+ ,
dx
2
-1)
1 (/ dt fdt) _ 1 ( 1 + 1 ) +
1 = '2 - - '2 - t '


- 130 -
gde
t

+
Specijalni slucajevi integrala R(x,Vax
2
+bx+C)dx
svi ovi slucajevi se mogu racionalizirati jednom od
lerivih smena, ali nekim spacijalnim slucajevima postoje
tode koje kra6im putem dovode rezultata.
Integral oblika 1 = dx , gde
/ 2
Vax
linom n-tog stepena, izracunava se obrasca
1 = dx '
/ 2
/ 2 dx
Qn-1 (x)Vax +bx+c+k
Vax

(Qn-l polinom (n-1J-ovog stepena dok a,b,c,k R
eficijente polinoma Qn-1 i konstantu k odredjujemo tako, sto
izjednacimo izvode leve i desne strane gornje jednakosti i
redimo koeficijente uz odgovaraju6e stepene od
I11 t g r 1 1 i k 1 =
(xd)
se integral prethodnog tipa smenom xd = l/z
Isto vazi i ako samoseprvoiz

5. Izracunati. integral
1 =
. 4
d



+1
ReSenje. Stavimo:
za m > svodi
(a,b,c,d RJ
izdvoji
Diferenciranjem leve i desne strane gornje jednacine dobijamo
- 131 -
4


+ +

+
VX
2
+l
3 2
+ + + + d
+ __
Vx
2
+l
odnosno
4

4 32 2 .432
+ + + + + + ., + + + dx +
Odavde dobijamo
1

+
+ d
+
Resenje ovog sistema
= 1/4, = = d
= I

I
6. Naci
I =

- + 1 dx
Resenje. Moze se pisati da
2
I = f dx =

+ f dx

odakle se difereneiranjem dobija:

/.,
= +

+

. / 2

Posle mnozenja sa

gornja jednakost dovodi do sistema

2

-3 - +
2


1 -

+
2
cije resenje

1
'2 '
Preostaje da se nadje I,
- ] 12 -

gde
1
"8
I
1 f
dx
f dx
=

11)2+ .!.

2 4
Srnenorn -

= t dobijarno
""2
I
1
-1.. f dt
1
ln(t+ Vt
2
+ .!. )
+
4
/3
/3
t +4"
1
ln
[/3
+

] + .

Iz gornjeg sledi da
I -21 .!.)

+ _1_ +

] +
2
7. Izracunati integral
Resenje.
= .!.
z
Srnenorn
1-z
=--
z
gornji integral se svodi
1
-z2 dz
I f
1 !( l-z) 2 l-z
2 -z- -
z z
Stavirno dalje
I (az+b)vi"-4z
2

odakle diferenciranjern dobijarno
dx
-1
"2" dz,
z
-
Vl-4z
2
f dz
Vl-4z
2
tj.
- -
+ (az+b)
-4z
11-4z
2
2 2 2
-z = a-4az -4az -4bz+c.
+ __
11-4z
2
Metodam koeficijenata dobijamo
= 1/8, = = -1/8 .
Tako smo dobili
1 1 -2dz
I = 8 z Vl-4z- + 16
11- (2z) 2
odnosno
I
1.,1

= '8

1 2
+ 16 arc cos +
8. Izracunati integral
2

I = f dx = f dx

Kako



=
1 +
., 1

to
I =
f
dx

I
1
+ ln (x+v'1+x
2
),



gde
I
1 f
dx

Da smo !zracunali integral I
1

1
= z '
1
dx = - 2 dz
z

odnosno
I
1
Tako smo dobili
- 134 -
+ .

to
gde
i
9.
I

Izracunati integral

f dx

Resenje. Kako

1 +
1 1

-1
1

Za prvi integral dobijamo
Integral I
2
se smenom
= ,
svodi
tj.
_ f d z
Vl-2z
2
dx
dz
-2"
z
f
dx
I = 12 are eos (l2z) +

12 /2
2"" are eos +

.
2 2
Na isti nacin smenom
+ 1 = 1 dx
t .
dt
--""1'
t
- 135 -
za integral

dobijamo
odakle
Konacno
1 f
12
dt

!Jlnlt-1 + v'(t-1)2_ 1=
12 +

1+
2 3
I lnlx-1
+ 1
1n
l
gde
4. Integrali iracionalnih funkcija

Integrali tipa xq+ gde R(x,u
1
,

racionalna funkcija, svodi integral racio-

nalne funkcije x=t
n
gde zajednicki sadr-

Integral tipa
R[X q1
, ' CX+d
Bvodi integral racionalne funkcije

q2 n
J
) , , (cx+d) dx
_ t
n
, gde
-
najmanji zajednicki sadrzalac Q1,q2, . ,qn.
1. Izracunati integral
3 -
f + Vx
2
d

Resenje. Smenom:
dx
gornji integral postaje
- -
I =
odnosno posle deobe
1
= (t" +1 - -2-- ) dt = ( + t - arc tq t) +
t +1
W
( + -arc tq ) +
2. Izracunati inteqral
Resenje. Smenom
dx
qornji inteqral postaje

I = 1 1--=2 .=......:::=-=-
t +2t+1
stavimo
t+1=u, t=u-1,
dobicemo dalje
dt = du,

:t 10 du = 10 f

+
u
15 _Gu-
1

i tako
10 - lu - 10 -
I 2 ( \lx +1) 5 - 15 (Vx + 1) 4 + 50 ( Vx + 1) _
10-- 10 - 10--
- 100 ( Vx +1) ( ;; x+I)-
l+\lx
Izracunati inteqral
I = __
4
)
- 137 -
Resenje. Smenom x=t
4
, dx
dobijamo
I = 4 f tdt
(l+t) 3
Uvedemo li ponovo smenu
l+t=u, dt=du,
tada
I
du = - 4
u u u
-4 + +
u u
_ __4_ + 2 +
l+t (l+t) 2
+ : 2 +
l+vx (l+VX)
4. Izracunati integral
I = f __ __ -;-
2 1
-{x+l)"z
Resenje. Smenom
=

, dx
se gornji integral svodi
t
5
dt t
2
dt
I = = f
t-l
odnosno deobom dobijamo
tj.
I = f (t+l+_
1
_) dt
t-l
t
2
( 2" + t + ln I t-l!) +
3 6 6
I 3 ;lx+l + 1 + ln ! /x+l - 1! +
5. Izracunati integral

{X+l)2 d
I - /-----5

Resenje. Kako
I = f _1_ (;'X+l) 2 dx
v
izvrsicemo smenu



I
Kako
to
gde

f
1

t
4
dt

1 1
+
t-1
f
t-l
I = dt
1 t2+t+1
odnosno
- -
,
f(t +
I
1
1
ln (t
2
+ t + 1) - 13
"2
2
dx

,
t
)dt

2dt

13
2t+l)2+
1
13
1
ln (t
2
+t+1) 13 arc tg
2t+1
+
"2
-
13
Na taj nacin smo dobili da

I
_1 2 _ fX+1 - 11 + 1:.
2 2
ln r

+

+
VlX+1
+ 1
VX+1
- 13 arc tg
2

13
6. Izracunati integral
I = f dx

+1
+
- -
Uvodimo smenu:

t
2


dx
-22tdt
,
=

,


t
2
dt
1 = -22

Gornji integral resavamo metodom parcijalne integraclje stav-

te
gde
i tako
odnosno
u = t,
du = dt I
dv = t dt

'
1
2
dt
= _1_
t -3 21! t-I!
1
11 t 11 ln

- 213
v = __ __
2

,
1 dt
21! t+1!
I
t-I! 1-
I t+13
i1C
1
v: 2
=
t
11
ln

11
- 21
213
t

7
gde
3"
11

--- ln
213
7. Naci
1 = dx
3/ 2
V(x-1) (x+l)
1 ln I +
21! t+1! I
+

I
Mnozenjem broji'telja i imenitelja podlntegral-
funkcije sa dobijamo
Smena
f
1
1 = 1 dx
x-l

dx
1

- 140 -
daje
Rastavljajuci podintegralnu funkciju elementarne razlomke
obliku
1
+
Bt+C 1 1
+
t+2


l-t l+t+t
2
l-t
1+t+t
2
dobijamo da
1
+ .!. f 2t+l dt
+ .!.


l-t
2 l+t+t2
2

2 4
-ln!l-tl +}
2 2t+l
ln (l+t+t ) + 13 arc tg -- +
gde
1 1+t+t
2
-2 ln 2
2t+l
+ 13 arc tg -- + ,
8.
( l-t)
t =

Naci
1 dx
= 4/ 5
V(x-l)
13
13.
Resenje. Mnozeci broitelj i imenitelj podintegralne
funkcije sa dobijamo
Smena
4
= t ,
daje
1 = 1 dx
(x-l) V
l+2t
4

l-t
1
(x-l)
Integral binomnog diferencijala
Integral tipa 1 = Jxm(a+bxn)Pdx ( i realni
brojevi, i racionalni brojevi), svode se xn=t
integral
koji



- 141 -
(q i racionalni
moze resiti konatnom obliku
broj t=z
s
gde
,
q broj a+bt = z; gde
a+bt r
p+q ceobroj -t- = z
9. Izracunati integral
1
1 =

Smenom
1

= t,

= t ,
tri
s q

r
imenitelj
gde r imenitelj
1 se svodi integral tipa gde broj. Uvedimo sme-
nu
t
2
z , dt 2 z dz,

1 12 (z - arc tg z) +
odnosno
1
12,-
12 ( V - arc tg V +
10. IZ,racunati integral
2 1 1
1 = ;; +

dx = -3 (1 +

)2
dx

W
Stavimo
dx
1
1 = (1+t) 2dt .
Qvo integral oblika gde q=O broj). Stavljajuci
1+t = z, dt =dz
- 142 -
dobijamo
1
3
I = 3 fz2 dz 2 2 +
11. Izracunati integral
3
I = f
dx
f
-2 2-2
= dx.
Resenje. Stavimo

= ti dx = dt


3 3
i f t -"t l+t) -2 d t .
Ovde
3 3
p+q
-
2-2
-3',
te se I smenom
l+t 2
t
1
dt
-2z
z -2-
,
dz
z -1
(z2_
1
)2
svodi
I =- f
z2_
1
1
-2- dz =
- (- + z) +
z
z
odnosno
I +
5. Integralioblika
I = !3x+Rm(x)eCl.x sin !3x]dx
(gde Pn(x) i Rm(x) polinomi n-tog, rn-tog stepena)
imaju za resenje izraz oblika
Q'k(x)eCl.xsin !3 + Sj{ eCl.Xcos S +
gde i Sk(x) polinomi k-tog stepena, k=max(n,m).
1. Naci
I
- -
Resenje.
2 1 4
1 = f

Smena 2 1
3
t,
= t
2
, dx

t
2
dt
=
2
dovodi do
1 4 1 1
1 =
f ( 1- t) 2 (t"2) .

t
2
dt
f (l-t) 2 t -"2
dt
2
Odavde
p+q
1
-1 broj,
'2-2
te smena
1-t 2
t =
1
dt
-2z dz

z
z2+
1
,
(z2+
1
)2
sto daje
.! -1
1
=

f (l-
t
t) 2 't dt f (2 1)
='2 Z z+
2
jZ ;1-1 dz
Z +1
- (z - arc tg z) + =

-arctg

) + '

2. Naci
Resenje.
1
1
f
-3
dx
Smena
dovodi do
p+q
1-t

1 = f (l-t)
1 2

t
Sada 1 postaje
1
-"3
1
"3

1


2
dx = }-

dt
2


dt
broj, smena

2
dt =
2
du,
- ] 44 -
1
1 ( 1-t )-} t-
1
dt
3 t
1 -1

du
(l+u) ( l+u 2
du
-

Kako



to



2

1
(-

1
-- +
2


l

1 =} [-lnI1+ul +;
1
lnll+u i
+ .!.
ln(u
2
+
1

du
- }
6 2:
1 2

+ 4"
1 13
ln

+ - arc tg-- + ,
13
gde
=
---

Izracinati integral
Stavljamo
I
2 2 .
cosx-+(Ex +Fx+G)e sl.nx+C
1
,
Izvod leve strane gornje jednacine jednak izvodu desne stra-
,
2
cos + - 2) s l.n = ( cos +
2 2 .
+ cos - Sl.n +
. 2 . 2
+ Sl.n + +Fx+G) Sl.n + +Fx+G) cos
Odavde
cos + (x
2
-2)sin =


+ (2A+2B+f)x + (B+2C+G)]cos +
+

+ + (-C+F+2G) ]sin
Uporedjujuci polinome uz cos i sin dobijamo jednacine:
- 145 -
cos

2

1 + + F

+ + G
i
2
1 +
+ + 2F

:-2 -C+F+2G.
sin
Resenjem prve i cetvrte jednacine dobijamo
i
2
'5
Uvrstavanjem ovih vrednosti u ostale jednacine dobijamo da
F = -1/25; = 18/25; G = -16/125;
Prema tome
1 (
1 2 + 18 + 213) ( 2 2 1
= - '5 125 cos +

-
4. Izracunati integral
1 = f x
2
excos dx.
Stavicemo
= 213/125.
1 = (Ax
2
+BX+C)e
X
sin + (Dx
2
+EX+F) +

Izvodgornje jednakosti

= eXsin +

+
+

eXcos + (2Dx+E)
2 2
- (Dx +Ex+F)e sin +(Dx +Ex+F)e ,
odnosno

[(A-D)x
2
+ + (B+C-F) ]sin +
+ [(A+D)

+ (B+2D+E) + (C+E+F)]
Uporedjivanjem p)inoma uz sin i
nacine:
{
: A-D
sin : = -

+ - F
dobijamo sledece jed-
- 146 -
{
2
1 A+D
cos + 2D +

+F.
ovog sistema su
= 1/2, = -1, 1/2; D 1/2,
Tako dobijamo da
(
1 2 1) ( 1 2 1)
I = - + '2 s in +

- '2 cos + 1
1 2 2 ]
'! sin + -l)cos +


5. Izracunati integral
Resenje. Stavi6emo
I =

cos + (Dx
2
+Ex+F)sin +

Odavde
(2x
2
+5x+5)cos +(-x
2
+4x+5)sin
cos -

sin + (2Dx+E) sin + .

-2
+ (Dx +Ex+F)cos
Uporedjivanjem koeficijenata dobijamo
{ =:
2 = D
5 = +
.5 + F
r
2
-1
sin
t
4 +2D

5 = +
Resenja ovog sistema su:
= 1,

= = -2, D 2, = 3, F
F=-1/2.
5,
- 147 -
6. Izracunati integral
1 = f e
3
X(cos +2 sin 2X)dx.'
ReSenje. Stavimo
.
1 = cos S1n +

i izjednacirno izvode leve i desne strane gornje jednacine, te
tako dobijarno:

(cos +2 sin = 3Ae
3
Xcos

+
.
+ S1n cos
tj.
cos 2x+2sin (3A+2B)cos
Odavde
1 +
2 -
Resenja ovog sisterna su:
= -1/13, = 8/13.
Uvrstavanjern tako dobijenih vrednosti za koeficijente
i u izraz za 1 dobijarno
1
1 e
3
Xcos 2 8 2
- + . s 1n + 1
7. Resiti integral
1 = f

Resenje.
2
\ 1 =

gornje jedjakosti
2 2
= +
Izvod
Posle skracivanja sa i izjednacavanja koeficijenata uz iste
stepene od dobijarno
= 1, = 1, = -3,
te
1
f
2

2


- 148 -
8. Resiti integral
ReiJenje. Kako
1 = (Ax
2
+Bx+C)sin + (Ex
2
+Fx+G)COS +

'
to iZ'lod gornje jednak06ti daje
2 .
(2Ax+B)six +

+
+ (2Ex+F)cos - (Ex
2
+Fx+G)sin .
Uporedjujuci polinorne uz sin i dobijarno jednacine
s1n { ::
1 =
(
2
:


: = - F +
- G

+ F.
Resenje gornjeg sisterna
= = 2, = -1, F G 2,
odakle sledi da
2
1 = 2xsinx + +2)cosx+C
1
Integrali trigonornetrijskih funkcija
Integrali racionalnih funkcija od sin i
Ovaj tip integrala se tg svodi integral
racionalne funkcije. li
tada

tg "2 = u
sin =
1+U
2
= 2arc tgu,
1. Naci integral
l-u
2

l+u
dx = 2 du
1+u
2
1



2 du
1 = 1+u
2



Smenom
dobijamo

15"
t,
- 149 -
du
,IS" dt
--2-'
1 = 15"25 -54 f d
2
t
t -1
2 1 ln
,IS" "2 I
t-11 + =
t+l
to u
1 ln !2U+3-15" I + = 1 ln
15" 15"
2. Naci
1
f
2-sin
dx
= .
2+cos
Kako
1

2 dx
+
f
-sin dx
=
2+cos 2+cos
prvi integral
<
tg "2 =
uvodimo smenu
l_U
2
cos
l+u
, 2tg + 3-15
2 +
dx
2 du
1+u
2
'
. u drugi
2+:JX=t,
Tako
-sin xdx =dt.
f
du Jdt u
1 = 4 :--2 + - = 4 arc tg - + ln I t I +
t
4 arc tg ( tg + ln 12+cos I +
3. Naci integral
f
dx
1 = --=---
(2+cos ) sin
+
- 150 -
Resenje. Srnenorn
2

dobijarno
f
(l+u
tg'2= I
2
Kako
+3)


1
. .!
+

-2-

+3)
to
I
.! f du + f du
3 3
.! lnlul +.!

3 3
1 I 1
ln tg '2 + ln(tg '2 + 3) +
1 I 2
ln (tg '2 )(tg '2 + 3) I +
Integral oblika R(sin ,cos )dx gde R(sin ,cos

racionalna funkcija od sin i cos pored tg '2 = moze-
nekim specijalnim slucajevima resiti i drugom
Ako
R(-sin ,cos ) -R(sin ,cos )
cos = t -sin dx = dt.
Ako
R(sin ,-cos -R (sin ,cos )
sin = t cos dx = dt.
Ako
R (-sin ,-<;os ) R(sin ,cos
smena
t t d
dt . ---L- -L-
g = , = --2 ' s = cos = .
l+t V1+t
2
Vl+t-
Gornjim smenama dobijamo integrale racionalnih funkcija t.
4. Naci
I
Resenje.
. '5

'" dx.
cos
Ako pOdintegralnorn izrazu sin zarnenirno
sa -s in tada I znak, te rnozerno s tav i ti
- 151 -
cas = t , -sin dx dt.
Odavde sledi da
_ f (l-t
2
) 2
1 = 4 e.t
t
_ 1 2 + 1)dt =
t
4
-
1 2
t +
1 2
cas +

t -

- --- -
cas cas
5. Naci
1 =
f
dx 1
f
dx
sinxsin2x
"2 2
sinx cas
Resenje. Aka izrazu zarnenirna cas
sa -cas tada 1 rnenja znak, te zgadna srnena
sinx=t, cas xdx =dt.
Tada irnarna da
1
1 cas dx
"2 . 2 2
S1n cas
Kaka
= + + +
t 2 ( 1- t 2) t t 2 1- t 1 +t
1 At(1-t
2
+ + t
2
(1+t) + D t2. (l-t).
to
Iz garnjeg da sistem jednacina
+ - D
+ + D

1
cija su resenja
1 ,
1
D
1
=
"2
,
"2
I
to
1 = 1 +.!._1_+.!._1_)dt = _ 1 1
1
/1+t\
'2 21-t 21+t 2t+4 1-t
1
+
.!. ln 1+sin
4 +
1-sin 2sin t
- ] 52 -
6. Naci
I = f
sin +cos
Resenje. Ako pOdintegralnom izrazu sin zamenimo
sa -sin cos sa -cos integral menja znak, te
desna smena
tg = t , sin = cos = dx
dt
l+t
2
Tada
I
Kako
2
f t dt
(t+l) (t
2
+1) 2

1+t
to odavde sledi da
t
2
= A(t
2
+1)2 + (Bt+C) (1+t) (t
2
+1) + (Dt+E) (1+t)
Izjednacujuci koeficijente uz odgovarajuce stepene od t
levoj i desnoj strani gornje jednacine dobijamo sistem jed-

+
+
1 + + + D
+ + + D
+ +
cija su resenja
1
= -
1 1
= 4'
4'

Tada mozemo pisati
I
_
1 t-1
+
4 l+t 4 t2+1
2
1
ln Il+t 1-
1
ln(t
2
+1)
I
4 8" 4
gde
I =
f
dt
1
(t
2
+1)2
Dalje
l+t
2
_t
2
11 f
dt
f
dt
(t
2
+1)2
t
2
+1
1
=- '2
t-1 ]
(t
2
+1)2
dt
111
arc tg t - - - '2
4 t +1
- f
t . t dt
(t2+l) 2
I
1
- 153 -
Drugu od gornjih integrala resimo parcijalno, te
1 t
-2 arc tg t + 2 + .
2 (t +1)
uvrstimo vrednost za I
1
u I tada dobijamo
I = .! ln I 1 + t I _.! 1 +t + =
4 / 2 4 l+t
2
V l+t
i lnlsinx+cosxl - i cosx(sinx+cosx) +
7. Resiti integral
I = f s in 4 cos 5 dx .

Uvodeci smenu
s in = t, cos dx = d t
dobijamo
5
2t
7
t
9
I
f
-7-
+9
1
t'(1-t
2
)2) = t
5
sin
5
x - in
7
x
1 . 9
+ '9 +
5 7
8. Resiti integral
I = f

cos
4
x
dx

I
Smenom
dobijamo
f
(1-cos2x)sin
4
cos
dx
cos =t, -sinxdx = dt
2
I =
t
- f dt + f dt
-- -:4
t t
_--=::.1.,..- ___ 1_

cos
+
+

- -
a
1
sin

Integral oblika f dx resavamo tako,
s in cos
brojitelj podintegralne funkcije rastavimo sabirke
a
1
sinx+b
1
cosx= A(asinx+bcosx)
gde i konstante.
tj.
9. Naci integra1
I = f
Resenje.
sln -cos
sin +2cos
Stavimo
dx
s in - cos = (s in + 2 cos + (cos - 2 s ln )
sin - cos = (sin ) + (cos ) ,
tada izjednacavanjem koeficijenata uz sin 1 cos sa 1eve 1
desne strane jednacine dobijamo sistem jednacina
- = 1,
+ = - 1
cija su resenje

= -5 '
I = -.! f <S in + 2 cos dx _ f cos - 2 s in dx = - .! f dx _ 1 I
5 sin + 2 cos sin + 2 cos 5 5 1
gde smo sa I
1
obe1ezi1i integra1
f
COS - 2 s in
dx.
sin + 2 cos
Kako kod integra1a I
1
brojite1j diferenclja1 imenite1ja to
I
1
= 1n! s in + 2 cos I +
Uvrstimo 1i tako dobijenu vrednost za I
1
izraz za I dobijamo
I
1 ,
- 5 - '5 ln I s in + 2 cos I +
- 155 -
Integral tipa

sin + cas +

f 1 dx resava se tako,
s in + cas +
da brojitelj podintegralne funkcije rastavimo sabirke
,

sin +

cas + 1 = sin cas
gde su i konstante.
10. Naci integral
I = f
sinx+2casx-3
dx.
s in - 2 cas + 3
Resenje. Stavima da
sinx+2casx-3 = A(sinx-2casx+3) +B(casx+2sinx)+C.
Izjednacavajuci kaeficijente uz sin i cas i slabadne
nave, leve i desne strane jednacine, dabijama sistem jednacina
+ = 1
+ = 2
+
')
cija su

4


5 '5
,
=-"5"
Na asnavu taga
I - f dx + f cas + 2 s in dx _ f dx =
sin cas sin -2 cas
ln(sinx- 2cas I
1
,
gde sma sa I
1
aznacili
Ovaj integral
= 2 f
du 2
I
1
2

5
uvrstima 1! smenu
dabijama
= t,
2
f
dx
sin - 2 cas +3
smenom

tg"! = te
f
du 5
f
du
='2
124
2+1
+5) + 25
2
2
du ='5 dt
I = f dt
1 t2+1

5tg"! +1
arc tg t + 1 = arc tg 2 +
- 156 -
Ako tako dobijenu vrednost za 11 uvrstimo izraz za 1 dobijamo

3 4 6 5tg 2 +1
1 = -"5 +"5 ln (sin - 2 cos +3) - "5 arc tg 2 +

.
11. Naci
1 = f
sin
dx .
12 + s in +cos
Pisemo
sin = (12 + sin +cos + (l2+sin +cos , +
A(I2+sin +cos + B(cos x-sin +
Uporedjujuci koeficijente uz sin cos i slobodne clanove
gornje jednacine dobijamo:
1

+
odakle
1

1

2
12 t .
= -"2'" I
1 = .!. f l2+sin +cos dx _.!. f cos -sin dx _
2 12+sin +cos 2 l2+sin +cos
-'if dx
l2+sin +cos 2
gde
11 = f
l2+sin +cos
dx
Koristeci formule
Kako
to

sin + cos = 2 cos -2-
sin (). +cos = 2 cos
dx -2-
. .
s ln +s ln'4 + cos +cos'4
cos = sin(a- 2!.)
2
= f
cos
0,-8
-2-
cos

-2-
1 - 1 f dx
1 - 2 . .
cos (2 - I. s1n (2 - '8) +Sln (2 - 8)
imamo
dx
i cos _.!) . cos = f dx
2 8 2 8 '4 ,,2 sin(x-'4)
- 157 -
Znaju6i da f
dx
lnl 1+
sin
imamo
1
1 12 2 8
odakle sledi da
1 = lnll2+sinx+cosxl - lnl tg +
Integracija pomo6u kompleksnog broja
svi li koji za podintegralnu funkciju imaju pro-
izvode faktora si nx,cosqnx gde su p,q,n,m N, mogu se resi-
ti koristeci for
odnosno


e
inx
= cos nx + i sin nx
-inx
= cos nx - i s in nx
cos nx = 1 (e
inx
+ -inx)
2
. 1 inx -inx
nx = 2! - )
12. Na6i
1 = f sin
6
x dx
Resenje. Iz

1 (ix -ix)
... 2! - .
sledi osnovu binomnog obrasca da
6 -1 ix -ix 6
sin = - ) =
2
1 [( 6 ) (6) +(6) (6)
= - 1 2 -
2
+ _ +
Sabiraju6i u gornjem izrazu
predzadnjim, itd. dobijamo
Li 6 1 ['( 6xi+ -6xi)
8nX=--
26
prvi sa zadnjim sabirkom, drugi sa
- 4xi+
e
-4xi) + 15

+ -2Xi) -20
- 158 -
odakle
sin
6
x - 1 (cosGx - 6cos +15 COS - 10) ,
- -;s
te
I
-1

1 . 6 3. 4 15 . 2 10)


+
13. Naci
4
I = f cos dx .
Kako
1 xi -xi
cos = 2" + ),
to binomnom obrascu
4
cos
,1 4xi + 4e
2xi
+ 6e
oxi
+ -2xi + -4xi).
I6
Sabirajuci prvi sa zadnjim, drugi sa predzadnjim sabirkom dobi-


to
4
cos
113
'8 cOS4X +2 cOS2X + '8

I cos dx + 2" cos dx + '8 dx

1. 1'23
32 + "4 + '8 +
14. Naci
I f sin
2
4x cos
3
dx
Kako
4xi -4xi 2xi + -2xi
sin4x= - cos
2i 2
. 24 3 2
cos
4xi -4xi 2 2xi+ -2xi 3
) .)
_1_(e
8xi
_2 +e-
8xi
) (e6xi+3e2xi+3e-2xi+e-6xi) =

.:..!. (

10xi+
32
+3
6xi+ 2xi 2 6xi 6 2xi 6 -2xi 2 -6xi+



-10xi+ -14xi)
- - - - =
- 159 -
1
- + 6cos10x + 6cos6x + 2cos2x - 4cos6x - 12cos2x)
1 cos14x _ .l... cos10x _ 1 cos6x + 5 cos2x
- 16 16 16 16

I
1 1 5
- 224 sin14x - 160 sin10x - 96 cos6x + 32 cos2x +
Integrali
sin cos dx; f in sin dx i f cos cos dx
Resavamo ih koristeci sledece relacije
sin cos =
1
[sin(a-b)+sin(a+b)]
2"
sin sin =
1
[cos(a-b)-cos(a+b)]
2"
cos cos =
1
[cos (a-b)+cos
2"
i rastavljajuci zatim zbir integrala.
15. Izracunati integral
I f s in cos dx .
Resenje.
I = 4 f [sin(5x-x)+sin(5x+x)]dx f (sin dx+sin dx=
1 cos + cos
- 2" (
) +
4 6
16. Resiti integral
I = f cos cos cos dx .
Resenje.
I = [cos +cos cos . dx
f [cos +cos ] cos dx = cos cos dx+ f cos
2
dx)
Oznacimo sa I
1
integral fcos xcos sa I
2
integral

tada
- 160 -
1 =.! (1 + 12).
2 1
Na osnovu navedenih relacija dobijamo da
1] = i [cos(x-3x)+cos(x+3x)]dx i cos dx +
f cos dxJ = i sin + sin +

za resavanje integrala 12 koristimo poznatu trigonometrijsku
relaciju
te
2
cos
1 = f l+cos dx
2 2
l+cos
2
i dx + f cos dx]
Uvrstimo li tako dobijene rezultate za 11 i 12 u izraz za 1 do-
bijamo
1 (1 . 2 1. 4 1 1. 6 )
1 "2"4 +"8 +"2 + 12 Sl.n +
Integrali oblika

.

f d\
cos
mogu se re'iti obrascem kao 'to se vidi iz slede-
cih primera:
17. Neka 1 sinnxdx Na6i vezu izmedju
-
1 i 1 2' i koriste6i dobijeni rekurzivni obrazac izracunati

14
Resenje.
stavljaju6i
1
n
resavamo metodom parcijalne integracije
.
u =

du = (n-1)sin cos dx
dv sinxdx, v = - cosx
te
1
. (1) f . (1 . 2 )d
= cos -Sl.n


= - sin cos + sin xdx-(n-l)1


odavde n1 =-sin xcosx+(n-l)1 2

1 .
tj. 1
n
cos + 1
n
-
2
;'
- 161 -
tada
I
4
1

+i(- t
in

+
=-4"
gde izraz
zagradi vredno od I
2
.
18. Neka I
n
= f Naci vezu izrnedju I
n
cos
i I
n
-
2
, i koristeci dobijeni rekurentni obrazac naci I
S
'

2 . 2
I = f cos dx = f

dx
n-2
. 2 d
+ f

cos cos cos
Metodorn parcijalne integracije stavljajuci i drugi integral
du cos dx
1
= sin ,
dv = sin xdx
cosnx
v
n-1
(n-1)cos
dobijarno
f
tj.
dx + _1_
cosn-
2
x n-1
sin
n-1
cos
1 sin + n-2 I
I
n
1 2
n-1 cos
n
- n-1 n- .
Koristeci ovaj obrazac dobijarno da
1
f
n-1
s in + 1 ( 1 s in 1
4 2" + 2" I 1 )
gde
I =
1
cos cos
f dx
f
dx
cos
sin +:I)
. Uvedirno srnenu

+ 2" = t, dx = d t
tada
gde
te
I = f
1 sin t
t
= tg
2
I
= f du

ln + I
I
1
= ln I tg % ) I +
dx
n-2
cos
Uvrstirno li tako dobijenu vrednost od I
1
izraz za I
S
konacno
dobijarno:
- 162 -
t + i "S1
2
+ i ln I tg + 1) I + 1 '
cos cos
= 1
" 1 8
19. Neka I
n
=
s1n
n
x
dx
Na6i vezu 1zmedju I
n
i
I
n
-
2
i koriste6i dobijen1 rekurentni obrazac na6i I
4

ReSenje
. 2 2 2
I =

x+cos
sinnx
dx =
dx
+ cos dx
sinn' x
n-2
s1n
= I + cos cos dx.
n-2 sinnx
Drug1 integral resavamo parcijalnom 1ntegracijom stavljaju6i
u = cos , du = - s1n dx
dv


v = s in cos dx
Tako
I = I + cos __ "_1_ I
n
-
2
'
n-2 (n-1)s1n
n
-
1
x (n-l)
cos + n-2
n-l I n- 2
(n-l)sin n-l
Koriste6i gornji obrazac
I
4
=
- cos
+
I
2
=




- cos
+
-cos
) +




sin
20. Na6i
I
n
= cosnxdx
ReSenje.
I cosn-
1
x . cos dx .

-1
n-1
(n-1)sin
-; 163 -
Stavljajuci
n-l
= cos
n-l
du =- (n-l)cos xsinxdx
dobijamo
I

dv
Odavde
nI

odnosno
cos dx v = sin ,
. n-l
S1.nxcos + (n-l) I
n
_
2
- (n-l) I
n
. n-l
S1.n cos + (n-l) I
n
_
2
I
I
n
.!. sin
n
-
1
+ n-l I
n-2
V GLAVA
ODREDJENI INTEGRAL 1 PRIMENA
.l. Izracunavanje odredjenog integrala
po.definiciji
Posmatrajmo funkciju f(x) ogranicenu nad Podeli-
interval tackama ,x1, ,xk_1'x
k
,
... ,x
n
i neka I'IX
k
=x
k
-x
k
-
1
. Ako E,;k [xk_1x
k
],
M
k
i m
k
gornja i donja medja funkcije f nad rxk_1,xk],
tada vazi
Izvrjimo li sabiranje gornjih nejednakosti za k=1,2,
o,n dobijamo
Ako

L mkl'lx
k
< L f(E,;k)l'Ix
k
< L Mkl'lX
k
k=l k=l k=l
lim

s

s

1
s


- 165 -

f(x)dx = I

Za neprekidne funkcije uvek,
1i!l\


S

te za odredjivanje
f(x)dx dovoljno bilo koji
gornjih limesa.
z D I
1. Izracunati definiciji
Resenje. Razdelirno interval
jednakih delova. Duzina
jednog intervala Gornji in-
tegralni zbir iznosi

2 2 n-1 2
S = (-) + ) + .. +( - +
.
+ ( 2

2
dx.


in=1l.a.

i tako
Slika 1.

x
2
dx = SN

.... ) -,(_2_n_+_1-,-)
6"

1
2. Izracunati definiciji dx.


)(
Resenje. Podelimo interval [0,1] jednakih delova
duzine 1/n. Gornji integralni zbir S

S = ( (1/n)+ (2/n)+ + (n-1)/n
.




0..1

Sl1ka 2

Sl1ka
I
-1


- 166 -
Na osnovu toga
1
I = eXdx = .
1



jer
lim v
\1-+0 e\l-1



\1-+0
1.

dx
Izracunati definiciji -



1
dx


1
Resenje. Podelimo interval
, 2
delova tackama 1, q, q , ,q
koje cine geometrijsku progresiju, ciji
kolicnik q = l/n . Gornji integralni
zbir SN
2 1 n-l
Sn = (q-l)+(q -q) q+'" + (q -q ).
1
. = nq -
q
Prema tome
lirn S

n-+oo
(q-l)
n-+oo
Dalje zbog q = l/n
I
4.
lim

l/n
h
lim -1
h-+ h
ln .
2
Izracunati definiciji f
1
ln xdx

1 .
Resenje. Podelirno interval [1,2! delova tacka-
2
1, q, q , ... , q = 2,
- 167
koji cine geometrijsku progresiju, ciji q = 21/&.
Tada
2
1
f
1
lnxdx


s.:.! 2 '
q (lnq + lnq + + lnq ) , = lim
odnosno
tj.
1
lim s.:.! lnq n(n+l)/2
n-+oo q
2
1
/
n
_l ln2
1 = lim (n+l) 2
17n
--2-
n-+oo
ln2
="""""2
n-+oo

l'
{ln2)2
2
Slika

- 168 -

5. IzraCunati definiciji 1 = f xexdx.

ReSenje. PodeHmo interval deobenim lnq,
21nq, ... ,nlnq Tada
r lnq 21nq nlnqJ
Sn lnq lnqe + 21nqe + .. + nlnqe .
2 lnq 1nq2 ln
(lnq) I + + ... + ne q !
2 2 2 n-l
(lnq) (q + 2q + + nq ) = q(lnq) (l+2q+ +nq ) =
2 2 2 qn+1_
1
I
q(lnq) (l+q+q + .. +q ) = q(lnq) ( q-1 ) =
q ( lnq) 2 + 1 ) qn (q- ) - (qn+ 1 L
(q-1)
( lnq )2(n n+1

qn + 1) .
q q-1 q
- nq

Iz nlnq sledi da

q =e
n

lnq =n
, , q , te

1 = Hm S Hm

[i-]
1
n(e -1) +1.

n-+oo n-+oo
Znajuci da
e
n
-1
e
X
-1
lim = lim 1,
e
X
-1

smenom = lako dobijamo da
te
lu [0,11


Hm

lim



n-+oo -1
e
n
- 1

lim


- 1) lim
n-+
OO
1 =

-

+ 1.
6. Naci definiciji
Resenje. Za > 1,



S

1
jednakih
Hm S

n-+oo
delova
1,
.!.

1
1 =
f
aXdx
.

rastuca funkcija

lna
te

za pode-
- 169 -
. jer
1irn n(a
1
/
n
_1) = 1na.
n .... co
Za 0< 1, nerastuca funkcija i za istu pode1u intervala
[0,11 jednakih de10va sn se pok1opiti sa izrazom za
sn datirn gore, sto dovodi do istog resenja za I.
7. Naci definiciji
2
I =
1
1nx


Resenje. Funkcija 1nx/x
2
rastuca u
. ] 2
te pode1a intervala 1_1,2 tackarna q,q , ,q
intervalu [1,
2 dovodi do
2 3
Sn = 121 (q-1) + 1n2 +
q q q

+ + (qn_qn-l)
s.:.! 2 3
2 lnq ( 1 + - + 2" + .. + -1
q q q q q
Kako
2 n-1 2 1
1 + + + . + = (l + . )
I
= ( ) =

n+1

2

to
1
irnarno za =-
q
1
2
+ -
+ 1 + +

2

_n __
n+1
n-1 q 2
q q
sto daje
jer

q 12.
Koriste6i

1irn n( /2-1) ln2
n->co
lako dobijarno da
1-1n2
-2-
_.;::1;:,,:n.;:c2_
n(nl2-1)
(q-1) q
n+1
q
.!. ln2
-n-----ir (1- '12)
I n+1
v2 -1 2
[
-1
--'n(12
n+1
2
-1 )

+ 1
+
)

- 170 -
2. ravnlh flgura
I. - u pravouglom koordinatnom sistemu.
ogranicena
kidnim krivama y=f
1
(x). i y-f
2
(x)
gde f
2
f
1
i dvema pravama
i data sa

{f
2
(x) - f
1
}dx

II. -
lukom krive zadane parametarski
= (t)
= (t)

Slika 5.
osom i pravama x=x(t
1
) i x-x(t
2
) data sa
)(
III. - upolarnom koordi-
$lika 6.
natnom sistemu
ogranicena neprekidnom
i dvema polupravama
i jednaka
2

1.
!3
-

2
Na61 flqure oqranlcene parabolama i
Resenje. Presecne tacke krlvih su: 0(0;0) i A(1;l).
koju zaklapaju parabole
1 1 1
- - x
2
)dx - dx -

dx

-171 -
'3
= 1 -

1 =

Slika 7.

2. Na6i fugure ogranicene parabolom =:r i
krugom

= 8.
ReSenje. Presecene tacke ovih krivih su:
i 2).
Iz slike se vidi da osa deli dva jednaka
dela, stoga dovoljno izracunati jednu od njih. Na osno-
vu toga
2 /--2

= 2 (V 8 -"2) dx

2 1-2 2 2
2 V8-x dx - dx

3
2 12
I
1
- 3
2 1:---2
gde smo sa. I
1
obelezili V8-x dx.


Integra1 I
1
smenom Slika 8.
= 212 cos t; dx = -212 sin tdt
i smenom granica od

t = '2 i od = 2 t = '4 '


'4 1 2
- V8-8 cos t 212sin tdt

'2/2
8 V1-cos tsintdt=

'2
'2 2
sin tdt= 4

4-

'2
(1 -cos2 t) dt

'4

'4 ,

'2
(4t-2 sin 2t) + 2.

4'
Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za I
1
u izraz

2 4
= 2(n+2) - =

- 172 -
Naci povrsinu ogranicenu Kapovorn krivorn od
71
do "4

1
71/4
2 1

=
"2
f

"2
71/4

f
2

2"
71 /4 2
f

cos


71
2 2
"4
71
2"
- I =
2"
(l -
"4
) ,

2


(l
71
=
""2
-
'4
4. Naci povrsinu elipse
= cos t

= sin t
raste od do dok t opada

= 2 f bsintd(acost)
2
-2 f sin tdt
')f ')f
')f
-2- f (1- cos 2t) dt


5. Naci povrsinu ogranicenu krivorn
2



)0-2 ).
71 do
Gornja kriva sirnetricna uodnosu osu
i za -+0. Zato


f dx
l+x

2 lim
Srnenorn
2
= t , dx = 2t dt
dobi
2 2

t
n
2t dt

tn+1dt

= 2 lirn
f
1+(t
2
)n+2
4lirn
f
l+(t
n
+
2
)2



Nova srnena
u I
daje
te
- 173 -

4
n+2 lim
du
--"2
l+u
4 2n+4
n+2 aretg

n+2
....
....
Naci povrsinu ogranicenu krivom
pravama 1 i = ;
Resenje.
1
/2 2 1 /2

2

=2"
f =2" f


f
2 ""2

2
L
f
8
sin
4 .t
2
Smenom
.t
2du
2
dobijamo

f

2du
-.-4-
u
Koristeci zadatak 19 glave IV, dobijamo
2
= [-
2


sinu
2

-12
eosu
sinu
(1

u
Znajuci da
eos

sin

2
imamo
2+12

sin

eos
"8 2 "8
odakle
2 2
2+{i
=

(2+2)+

12 12
2-12
2 2
2
2+12 8-212
+

12
--- -

{2 2-12

+ 212'+2 (4-12') (2+12)
2 4 - 2

v' 2-12
2
4
+ 2)
2-12


6"
i
-

2
1) 2
(2sin
2
- 174 -
7. Naci povrsinu ogranicenu krivom
4 4 222
+ = + > .
Predjemo 1i p01arni koordinatni sistem ,
jednacina krive postaje

tj.

Icos 4 4
Iz gornje jednacine se vidi da nikad nije ni nu1a ni beskonac-
ve1ika ve1ic1na, sto znaci da to jedna zatvorena kriva ko-
obuhvata koord1natn1 pocetak. Kriva simetricna i odnosu
osu
njoj
Smenom
dobijamo

i odnosu
1ezati i
4

osu

2 71 /2


""2

jer ako tacke 1eze krivoj
1 Zato

.

cos +S1n
t
2 1
, cos
l+t
2
dt t
2

1+t
2
'

1+t
2




cos +S1n

2
= l+t dt
l+t
4
Rastav1jajuci pod1ntegra1nu funkciju parc1ja1ne raz10mke do-

At+B + Ct+D
t
2
+1-l2t t
2
+1+/2t
Gornja jednakost zadovo1jena ako
tj.
l+t
2
(At+B) (t
2
+1+l2t) + (Ct+D) (t
2
+1-l2t)
=
12 A+B-I2C+D = 1
A+l2b+c-I2D =
B+D = 1
Pomnozimo 11 prvu jednacinu sa -1 i dodamo trecoj dobijamo
,!2" (B-D) = sto zajedno sa cetvrtom: B+D = 1 daje = , D =
Sada se 1ako v1d1 da = = Tako
- 175 -
2
l+t dt
l+t
4
f dt 2 1 + ! f dt
(t-(12/2) +2 2' (t+(12/2) 2+
Odavde

dt
(l2t-1)2+1
=....!.... [arctg (l2t-l)

(11'/2) -




+ dt
(l2t+1) 2+1
+arctg(l2't+1)] +
=
4 4
cos
1


-[ arctg( ]
12'




(arctgoo+arctgoo )- (arctg(-1)+arctg(1 =
12'
dobijamo
2
+ 11' )_ +
2 2 {2 '4 4
8. Naci povrsinu krivom
4 + 4 ==

>
Resenje. Stavljajuci
= tx
tj. parametarski oblik krive
at
=
l+t
4
Iz garnje jednacine se vidi da za svaka t i da kriva
simetricna u adnosu osu,.jer ako tacka ) njoj,

tada njaj biti i tacka

Iz jednaci-
ne krive vidima da za t=O, za t.:,. i tefe
nuli. Iz

O+t
4
)2
vidimo da za

2ta O-t
4
)
O+t4) 2
- 176 -

-1
t =-- ,

-4-
4/3
4 13


rn
1

t
B
4/3

44/3

=

4
t
c
= -1,

=- =-
SHka 9 .
2' 2
t = 1,

t
o
=

= =- ,

2
,

D D 2
Sa slike se vidi da
t
B
t
B
= 2

y(t)d(x(t
-

y(t)d(x(t1
w .... "" w
w 2 4 w
= -2 lim
at ) dt =

lim
1+t
4
(1+t
4
)2 w .... ""
Stavljajuci
5 4
= du = (1-15t )dt ,
tdt
dv = 4 3 '
(l+t )
i koristeci formulu
[ 1
2(n-1)
Tako
1 =
5 2
+ )arctgt + 11 + 12 +

gde
11
8

=0 .
- 177 -
4. 2 3[ 5 2
- 16 (l-15t )arctat dt = - 16 (t-3t )arctgt
5
- 2 f (t-3t ) tdt
j
-= .. (t-3t
5
) arctgt
2
+
4 16 . .
1+t-
+ i f t
1
2
+;tt f t
6
+t\t
2
dt - /6 (t-3t
5
)arctgt
2
+
1+t-
+ f t
2
dt _ 9 t
3
8 ---;r
l+t
Resavajuci prvi integral parcijalnom integracijom stavljajuci
dv
dobijamo
t
2
dt
f (t
4
+1)2
Odavde
u = t,
t dt
du = dt
1 dz
v="2 f 2 2
(z +1)
.!.r 1 z + 1 t 1
2 - "2 z2 +l "2 arc g z )
1 2 1 t
2
1 f 2
+ 4" t arctgt - 4" f dt - 4" arctgt dt .
t +1
1 t
3
1 2 7 t
2
dt 1 2
I
1
+ I
2
+ = - - -4- - - t arctgt +-8 f ---.--- + -2 f arctgt dt +
2 t +1 2

9 3 3 5 2
+ 16 t -16 (t-3t ) arctgt
Primenjujuci metodu parcijalne integracije zadnji integral
imamo
2 2t
u = arctg t, du = --4 dt, dv = dt, v = t
1+t
2 2 t
2
f arctgt dt = t arctg t - 2 f l+t
4
dt
- 178 -
Tako
1 t
3
I +I +I =----
1 2 2 t4+1
5 2
- - ) arctg t
16
Uvrstavaju6i

I imamo
I
1

+


"8
(t
4
+l)2
16(t
4
+1)
Tako
1
"8
4
f
t
2
dt
t
4
+1
2 t
= lim -
8 (t 4 +l ) 2 4 (t +l)
w
lim f

w

Kako
t
2
t
4
+1
At + + Ct + D
t
2
+1+l2t t
2
+1-l2t
odavde
t
2
=

+At - nAt
2
+Bt
2
- nBt

+Ct + I2ct
2
+Dt
2
+D + I2Dt,
sto dovodi do sistema linearnih jednacina

+
t
2
1 - + + + D
t + + I2D
t
O
+ D.
Razlika gruge i jednacine gornjeg sistem zajedno sa prvom
daje
1 - +
+
odakle
D =
12"
'
Sada

12
. Sada se lako dobija da =
- 179 -

[ 12 (1) t dt + 12 t dt
lim - 2 4
(1)+00 t +l+l2t t +l-l2t
] =
[- f 2t;I2-12 dt +i dt} =
(1)+00 t +l+l2t t
2
+1-t"1t

[ln t
2
+1-l2t (1) + 12 dt + 12 dt
162 (1)+00 t
2
+1+l2t 10 t
2
+1+l2t t
2
+1-l2t

lll!l'
[2arctg(l2t + 1)+ 2 arctg(l2t =
(1)+00

16 [arctg(I2(1)+l)-arctgl+arctg(I2(1)-l)-arctg(-l)] =
(1)+00
2
12 _ + ]
16 2 4 "2 - (- '4)
Duzina ravne krive
1. Duzina krive pravougaonom koordinatnom siste-
zadate jednacinom y=f(x) data sa

s = 1 + f,2 dx

2. Duzina luka krive parametarski jednacinama
= x(t)
(t)
granicama od t = t
1
do t = t
2
(t
1
..:: t
2
) data sa
s =
t
2


(t) (t) dt
t
1
3. Duzina luka polarnom koordinatnom sistemu zadate
jednacinom = granicama = = S, 8) data
sa
s =
- 180 -
1. Na cikloidi
= (t-sint) >
(1-cost)
naci tacku koja deli luk cikloide u odnosu 1:3.
Izracunajmo prvo duzinu luka cikloide
obrasca
t
1
s =

/ .2 .2
V (t) (t ) d t .
t
o
Kako
(1-cost) = asint ;
2 .2
+
to
s =
271 t t 1271
sin dt = - 4acos =

Znaci duzina luka cikloide Kako trazena tacka deli luk u
odnosu 1:3, to jedan deo luka jednak drugi bi
odredili koordinatne tacke A(x(t
1
), y(t
1
)), koja dobijeni luk
deli u datom odnosu, odredicemo gornju granicu t
1
integrala, ko-
risteci poznatu duzinu luka.
t
J1
t t ,t
1
= t
1
= sin dt = - 4acos - 4acos 2""


1 2 - 2cos
t
1
=
2""
t
1
1
t
1
71
tj. t
1
271
cos
2""

2""
-
3
2. Pokazati da duzina luka sinusoide y=sinx, koja
odgovara jednom periodu sinusa, jednaka duzini luka elipse, ci-
su poluose 1 i 12.
Obelezimo duzinu luka jedne periode sinusoi-
de sa s. Tada
71
'2 -- 2"
s = 4
v l+y2dx 4

V1+COS
2
x dx

Luk elipse s1 jednak
- 181 -
11 11
'2 --
4 1 x
2
+y2dx

'2
4 1 sin
2
t + 2cos
2
t dt

jer
= cos t , = - sin t
I;-sin t ,

=
1-; cos t
Iz gornjeg se vidi da
s=s 1.
3. Naci duzinu luka lancanice , > od

= do
Resenje. Kako

,
= sh 11
1+sh
2


)

to

s =



dx ash


ash

4. Naci duzinu luka krive = ln -- od tacke

sa

apscisom

= do tacke

sa apscisom

= > .
Resenje. Kako

to

s = dx .
-1
Uvedimo smenu

2e
2x
dx =du - 1

tada

-1
1

s =
'2


-1
Kako
2 1
-
u
u

to dobijamo
1
s = '2
odnosno

-1

1
-
- 182 -
2 1
u - )du
s =
u le
2b
-1
ln
-1

ln


5.
ke (4; 8).

'2
Naci duzinu luka krive od tacke do
Resenje.
Iz
9
4 sledi da
s =

Naci duzinu luka logaritamske spirale
od koordina tnog tka do tacke = 1, 8 =
Resenje. krive koji ide od tacke prerna koordina-
tnorn pocetku dobija se kada 8 uzirna vrednosti intervala
< 8 :5. )
Kako



i I + ,2
to

ll+a
2
ae
a8
d8
"/1


s
=


=
lirn


W +00 w+oo
"/1

lirn
-aw "/1


(l - )

W +00
7. Naci duzinu luka krive y=ln{l-X
2
) od tacke sa
1
apscisorn

= do tacke sa apscisorn

= '2 .
Resenje. Kako
to
- 183 -
1/2 /-- 1/2 l+X2
s = f v 1 -2 dx = f --2 dx

Iz
1 + = _ 1 + _1_ + _1_

sledi da
1/2 1 1
s = f (-1 +- +-)dx
l+x
(- + ln I i I ) ! 1 2= - + ln 3
8. Naciduzinu luka evolvente kruga
= R(eost + tsint)
R>O
R(sint - teost)
od t
1
= do t
2
= .
Resenje. Kako
R(-sint + sint + teost) = Rteost
R(eost - eos t + tsint) = Rtsint
to

s =

f Rt dt

4. Zaprernine tela
tela nastalog figure ogranicene kri-
y=f(x) i oko ose data sa
2 2
v = f dx = f f (x)dx <

1
1. Figura ogranicena krivorn = i svojorn asirnpto-

torn obrce se oko ose. Naci zaprerninu nastalog tela.
- 184 -
1
Resenje. Kriva = ima horizontalnu asimpto-

tu =0. zapremina tela nastala obrtanjem oko ose figure og-
ranicene zadatom krivom i njenom asimptotom


SHka 10.
v
"2
v
w
1 dx
lim 71
f
w .....

(l+x
2
)2

2 2
271



dx
2
u)
271 lim

dx + 11

w
gde 11 f -

1n-
tegral 11 resavamo metodom par-
cijalne integracije stavljajuci
te
u = du dx,
dv
11 = (

Na osnovu toga
v
1


'
V = 271 lim{arctgx + - arctgx}IW
.0
271 arctgw + u) 2}
w +00 2 (1+uJ )
2. Nazi zapreminu torusa nastalog obrtanjem kruga
= + rcost
+ rsint
oko x-ose. (Tacka srediste kruga, r njegov
luprecnik)
Resenje. Ako krug obilazimo u negativnom smeru
rametar t prolazi vrednos ti intervala od t = do t =
- 185 -
Zapremina torusa

V = 71
271
(b+rsint)2d(a+rcost) = -r71

(b+rsint?sint dt
271
271
V r71 (b
2
Sint+2brSin
2
t+r
2
Sin
3
t)dt

Kako
'1
271
sintdt

271
sin
3
tdt =

to zapremina torusa jednaka
271
2br
2
71 2 v
sin tdt =

271
br
2
71 (1-cos2t)dt


)(
Slika 11.
3. Ncci zapreminu obrtnog tela nastalu rotacijom
kardioide
= ( 1 +cos " > )
oko polarne ose.
Resenje. Kako kardioida zatvorena kriva simetri-
odr.os u polarnu osu, to zbog =
smenom
l
V = 71
71
2
71
71

71

71
3 234 5.
-7Ia
71
du
dobijamo 1
V = 71


-1
2 3 _ 4 5
8 2
)du
3" 71
- 186 -

4. Slika ogranicena krivirna = , = obr-
se oko ose, obrce se oko ose. Naci zaprernine tako nas-
talih "tela".
Resenje.a)Kako

to
""



V
1
= dx

dx =
00+00


1 =
l

]

=

-2
00"+00 00"+00
Iz -xlne lny irnarno
2 2
= ln
1 2 1

2
ln ydy
....
Koristeci parcijalnu integraciju dobijarno
2
u = ln du = 21ny

dv = dy, v =
[ ln 11 - 2
1
v =

2
....

Kako
e:ln
2
e:
ln
2
e:
lirn
....
to
V
2
jer
....
- 1
1
....

2 -1- =
.... -


lne:
-1-
lny dy
21ne:

1
-2

2
1

lirn lne:
....
lirn
-1-

-1
lirn
.... ....
2
....


= lirn
....
)
te
21ne:
--1-



"2
.
5. Dokazati da zaprernina tela dobivenog rotacijorn
slike ogranicene sa
= 8
oko polarne ose jednaka

V =
8


Resenje. Neka elernentarna zaprernina koja se dobija

obrtanjern trougla oko polarne ose. U racunu faktore koji
stepena veceg od 1 zanernarivati. Tako


- 187 -
gde V
1
zapremina dobijena rotacijom
trougla Qko polarne

zapremi-
dobijena rotacijom trougla OBD oko
larne V
2
zapremina dobijena obrta-
trapeza ABCD oko polarne
Znaju9i da zapremina zarubljene ku-
R,r i visine jednaka
v =
1
v = (R
2
+Rr +r
2
)

jer smo koristili prva dva sabirka Taylorove formule za fun-
kcije

U izostavljenim sabircima ima veci stepen od 1. Zato
V
1
%
2
[ = +
+ +
+ -
.
r- - l [- 2 2
V
2
= sin +
+
..
V
2

+ +
2 2 .
=
= +
+ ( . ) s in 1

- 188 -
Iz gornjeg

V



3
f .

6. Naci zapreminu tela koja nastaje obrtanjem

2
+ 2
2 2 2
> = - ),
oko x-ose,
oko ose,
oko prave =
Resenje. Iz jednacine krive
4 +

2
2 = + vla
4
+8a
2
x
2
1/2 2
nenegativno ako
2 1 /4 22 2 2
="2 ( Va + - ( + )) i
krive
Kriva simetricna i odnosu osu i odnosu osu i
prolazi kroz koordinatni pocetak, te
2 /4 22 23 2 1
V = f (X)dX=nl f Va dx- (+ + =

= f vla
2


dx - 2.

3

Kako
to trazenje izvoda leve i desne strane gornje jedr,akcsti i upore-
djivanje koeficijenata uz odgovarajuce stepene od dobijamo
- 189 -

1
'2 '

te
1 ' 2 2
2
5 3 dx (2 {2),
V = [ xVa
+

'2
22./2

- 3

1
2 2

-2- -
3

+ -_.
ln )
2
212

=

ln
412
Resavaju6i jednacinu krive dobijarno
422 2 422
+ ( - ) + + =
2 1
2 2
1. 4 224 4 22

'2
I )
2 1

2 2
2

'2

4 2 2
2
2
realan broj tj.
2 <
i tu za - 2. , - nenega-
- 8
tivno.

Ako se kriva obr6e oko ose, to zaprernina tako nastalog tela
>/2 2 {2 2 .
V = [

(y)dy - x
2
(y)dy] =

Koriste6i rnetod prirnenjen u dobijarno da
2
Z + dy
2 2 / 2 2
Va
/2 2 2 212
Z Va + arcsin _.:1 +
2 4/2
Tako


212v la/2{2
V = [Z Va--8vy- + arcsin
-2 4/2
.
/ 2 2
Va dy.

Jednacina krive u polarnorn koordinatnorn sistemu
2 2
=

Izvrsirno li rotaciju koordinatnog sistema za ugao - i ' jednaci-
krive u novorn sisternu
- 190 -
S1ika simetricna odnosu koordinatni pocetak te koristeci
formu1u iz prethodnog zadatka imamo (vidi s1. 17)
. 3
V = f

--
f =

sin .

Stav1jajuci

1/2 2
, sin =
imamo


1
u
3
/
4
(1_u)1/4
du
V
3


3 1
1/4
du

.
3
.
Ovo integra1 binamnog diferencija1a,te smena


Tada
v
0.t(-4t
3
)dt
43
(l+t)
Koristeci parcija1nu integraciju, stav1jajuci
dv
_ -4t
3
dt
du '= dt, - 4 3 '
(1+t )
= t,
v =
1
dobijamo


1

dt
V = 1im [
t
-
2"
(l+t4) 2
3
2(i+t
4
)2






dt
3

f
(l+t
4
)2

Kako
1 1
+ Ct + D + Et + f + Gt +
1+l2t+t
2
(1-l2t+t2)2 1-12t+t
2
du
1 = (At+B)

+
+ (Et+F) (t
4
+212t
3
+4t
2
+212t+l)+ (Gt+H)

- 191 -
Gornja jednakost dovodi do sistema jednacina
t
7
C+G
t
6
D-I2C+H+ I2G
t
5
A-I2D+C+E+I2H+G
t
4
B-2I2A+D+F+2I2E+H
t
3
-2I2B+4A+C+2I2F+4E+G
t
2
4B-2I2A+D-I2C+4F+2I2E+H+I2G
t -2I2B+A-I2D+C+2I2F+E+I2H+G
t
O
: 1 B+D+F+H
cije resenje:
=_1_
412
Tako
= 1

1
F = G
3
812
-3
812
3
D 'i '

3

-1

412
W

2t+12 dt +
(t2+l2t+l)2
3
1612
1 W 2 t- "'2 3 W
f dt--- f
812 (t
2
-121+1) 2 1612
2t-I2-12 dt]
t
2
-l2t+l
211" 1 1 1
>'.<: limr--" I
W
+
3 812 t
2
+l2t+1 812
W
f 2t+I2+12
t
2
+l2t+l


3 3
[(16 l2arctg(l2t+l) + 16 12 arctg(l2t-'1) =
3 w .... =
3
11": lim (arct:g ( 12 W+l) tctg 1 +arctg (l2w -1) -arctg (-1)
2 3
11"
-4-
dt -
- 192 -
Izracunavanje zapremine tela
povrsina paralelnoq preseka
Ako < < i ako povrsina preseka tela
sa ravni normalnom - osu, rastojanju od koordinatnog
pocetka
l'




Slika 13.
neprekidna funkcija onda zapremina tela

N= f P(x)dx.

7. Odrediti zapreminu tela odsecenog od kruznog cilindra
sa ravni koja prolazi kroz precnik osnove, ako R=5
telo sa ravni normalnom x-osu
rastojanju od
koordinatnog pocetka.
tada povrsina
provouglag trougla cije su
katete i
Kako
- 193 -
=
a:b=R: tj.

/;VH
R
to


(R
2
_

2R
R
2 2 2

R 2HR
2
V =
(R ) dx -(R
) I
-R
-3-
-R
2R
2R 3
Za R=5 i =6 V = 100
3
.

8li.ka 14.

8. Krug promenljivog poluprecnika kre6e tako da jed-
njegova tacka ostaje stalno apsciSnoj osi, centar kre-
2 2 2
krugu , ravan normalna apscisnu Iz-
racunati zapreminu tako dobijenog tela.
ReSenje.
slici.P(x)
Na osnovu
Projekcija tela ravni i YOZ izgleda kao
povrsina kruga poluprecnika / r
2
_x
2
normalnog
toga

2 2
=
(r )
r
2 2 2
3
8
r
3


4 (r

) I r
v = (r ) dx = -
"3





z
Slika 15
- 194 -
Izracunati zapreminu elipsoida
2 2 2 2 2 2
+ + Z = 1 .
Resenje. elipsoid presecemo ravni paralelnom YOZ
ravni rastojanju od dobijamo elipsu
ili
+
2
z
I 2 2 2
)
1
2 2
Povrsina ove elipse =

V = f (l-x
2
/a
2
)dx = 4 11

5. Povrsine obrtnih tela
Povrsina tela nastalog obrtanjem kri ve = f oko ose
granicama = = jednaka

= 2 11" f v' l+f,2 dx

<
Ako kriva zadata parametarski =x(t), =y(t) tada
t
1
= f y(t) v'x
2
(t) +y2(t)dt
t
o
za polarni oblik =

= 2 f v'

1. Krug obrce se oko polarne ose. Naci
vrsinu tela dobijenog taj nacin.
Resenje. bi smo odre-
dili polozaj tog kruga predjimo sa
polarnih Dekartove koordinate.
Kako
2r sin


Vx

Slika 16.
- 195 -
odnosno

+ = 2 ry
Na osnovu toga jednacina zadatog kruga Dekartovim koo-
d
' l' 2 ( )2 2 v, 1 t 1 t '
r lnatama g aSl: + y-r = r . PovrSlna te nas og r
ovakvog kruga oko polarne ose

= -2 f


2 f 2

sin
2
d
) In
--4-
2 2
4r
2. Naci povrsinu elipsoida nastalog obrtanjem elipse

+ = 1 oko ose >
Jednacina gornje grane elipse


/22
aVa
;

Na osnovu toga povrsina elipsoida
4
gde
Dalje
/22

- Va

2

4

2
-
/2"2
aVa
/4 2 2 2
Va
/"'22
aVa
/22
= 4

Vc dx

4n
/22 l' /22
--Va +
2 .
i 4
+ c
2
arcsin =

Va
2
_b
2
_

+
'

+ -2' 2 arcs in

odnosno
arcsin

- 196 -
3. Naci obrtnu povrsinu koja nastaje obrtanjem oko
ose krive =etsint, =etcost od t =0 do t = %
Resenje. Kako

etcost
t
sint

.2 .2 2t
+ = ,
to


/2
tcos
t
. 12 t
dt f
y(t) dt =
f

Resavajuci odgovarajuci neodredjen integral imamo
fe2tcostdt = e
2t
(A cost+B sint) +
Izvod gornje jednakosti daje:
e
2
tcost = 2e
2t
cost+B' sint) + e
2t
sint+B cost)
odakle uporedjujuci koeficijente uz sint i cost dobijamo
sint -
cost 1 +
sto daje

1

2
5"
,
5"
Tako
212 [e
2t
(
2 1 - /2
212
=
5"
cost + 5" sint) I
5
4. Naci obrtnu povrsinu koja nastaje obrtanjem oko
larne ose kardioide

Resenje. Kako kardioida zatvorena kriva simetricna
u odnosu polarnu osu to
11
= 2 11 f 2+ rJ2 =

2 11 f 2+ 2

2

f

11

11
2sin !
2
f
4
! sin !
cos - = 16
11
a
cos
2
2
2

11
f (2cos

<> 2
) 3/2
2
.
Smenom
cos 1
2
u,
- 197 -
-sin 1
2 2
du
dobijamo
2 4 2 5

= 2 f u du = u
5
= -5-
1
5. povrsinu lemniskate
=
povrsinu tela koje se dobija obrtanjem lemniskate oko
ose.
1
Resenje. = 4 2
2
= 2 f


Slika 17.
2

cos6d6



gde = 6; = d 6
Nove
za
te
granice integracije su

= 6 = za
='4
,
6
= 2

a
2
sin6

2

=
I



1 = 2 I s


,
= -
222
+ .. 2 = + sin
--
f

2


I




=

(2-12)

f


- 198 -
=arcsinx +1I7 +} obrce se oko apscisne
Izracunati povrsinu i zapreminu tela koje ograniceno tom
obrtnom povrsinom i ravni
Kriva definisana za -1 < < 1, jer su samo
tom intervalu definisane funkcije y=arcSinx- i i iz-
gleda kao slici 18. Izvod zadate funkcije


Slika 18.
gde

arcsinx
+ dx,
-1
1



1 --
= f 11 dx
-1
1
- ':' f
- 4.-
-1
arcsinx +

+

1
1 = dx ,
2 -1
1
1 f
3 2_1
dx

rntegral 11 nalazimo metodom parcijalne integracije stavljajuci
te
= arcsinx,

dv =

1
1
=2/1+xarcsinx
1
1-1
+ 2
du
dx
v I
1
- dx
f
2/2 +
-1
+
1
/2 - 412
1-1
=
1ntegral 12 jednak
1
f dx
-1
1ntegral jednak
-2 3/2 I 1
;-1
- 199 -
1
11" f dx = 11" 1: 1 = (2
-1
Uvrstimo 1! tako dobijene vrednoati za I
1
,I
2
i

u izraz za
dobljamo

4)
Zapreminu tela ogranicenog zadatom obrtnom povrinom,
sledeci nacin:
1
2 1 2 2 2
V = f
dx = f {,arcsin +;. + 2V1-x arcsinx +
-1
-1
gde
1 1 --
I
1 f
arcsin
2
xdx, I
2
2 f "r x
2
arcsinxdx
-1 -1
1 1 --

= 11"
f
arcsinxdx , I
4
=
11" f vi_x
2
dx .
-1 -1
Sve ove integrale resavamo metodom parcijalne integracije. U I
1
staviti
du
2arcsinxdx

dv dx, v =
te
1
I
1
= + 2 f -xarcsinx dx .
-1
Ponovnom parcijalnom integracijom sa
dobijamo

= arcsinx, du =
dx
dv
+ 2 -

arcsinx -
2 }

arcsinxdx
-1
stavimo
- 200 -
du
dx

arcsinx
1i-2

11 -

dx,
1
+ arcsinx
) I
dv
v
"2
te
12 = (x/1+x
2
arcsinx +arcsin
2
x) I-i
(
1 . 2 ) 1 1
= - :r + "2 -1
1
f + arcsinx ) dx
-1
12 =
1
u 1 = 11 f arcs inx dx s tavi t
3 -1
= arcsinx,
du = _-,-d_x_

dv dx, v
te
1
= II
f
(xarcsinx) 1_ 11 + f ( -xdx)] =

1 1
-1 /---2- -1
V1-x
1ntegral 14 jednak
11 f vi_x
2
= z:.

+ a.rcsinx) /_11
-1 2

V = (9112 - 16).
7. Data hipocikloida
(astroida)
=

1zracunati:
velicinu povrsine ograni-
torn krivorn
duzinu luka krive
zaprerninu i povrsi-
tela nastalog obrtanjem
te krive oko ose.

Slika 19.

- 201 -
Resenje. Astroida putanja tacke koja lezi kru-
gu poluprecnika 1 ' kada se ovaj krece s unutrasnje strane
krugu poliprecnika Kriva simetricna odnosu koor-
dinatne ose.
Dok jednom obidjemo krivu negativnom smeru uzima
vrednosti od = =0, te sledi da
2 4 2
(asin sin

2 4 2
(sin = 1.

bi smo odredili integral 1 koristimo obtazac:

. 1. n-l n-1 . n-2
xdx = - xcosx +n- xdx 1
te
4 4 1 5
1 = f(sin = JSin +6"(sin

-

5
4
1 4 1 1-
+
6"
f sin 6" sin =6"(- "4 sin


+ i
2," 2
1
2
.!. (-
1
sin
8"
sin
"2
+
4 8

+ 1
"2

8"
Uvrstimo li tako dobijenu vrednost za 1 izraz za dobijamo


s
"4
=

,
2
=
.
Vx = = -
2
te sledi da
s
"4 2"

/2


Prema tome

s =

2"
Zapremina tela nastalog obrtanjem oko ose hipociklo-
ide jednaka


V = y2dx =2n f

/2

f
/2
Uvedemo li smenu
= t
dobijamo
- 202 -
= dt
1
v=

v
d) Povrsina tela nastalog obrtanjem hipocikloide oko ose
jednaka

= 4 f


f
gde
2
12a

f

t = I dt =

8. Izracunati zapreminu i povrsinu pseudosfere, tj.
tela koje nastaje obrtanjem traktrise
oko ose.
asint
l+cost
= a(cost - ln sint
Resenje. Zbog simetricnosti krive u odnosu osu

y2(t)x(t)dt
V
=

f

[-sint-
sint -sin
2
t-(1+cost)cost
] =
. 2
t
l+cost Sl.n

sint

'1

Slika 20.

4 rr lirn
1::-+0
- 203 -
rr/2 -- t)
dt = 4 asin
1:: 1::-+0 1::
rr/2 . 2. rr/2
castdt = 4rra Sintl 4rra
2
1::
1::
6. Te2iste, rnornenti inercije
homogenog luka krive
4
cos t+a2
-:-r U.I"'=
t
Stati6ki momenti homogenog luka gustine s
koordinatne ose i definisu se obrascima
/ 2
y(x)Vl+y' dx;

dok su koordinate tezista luka date
gde S duzina luka.
1. Naci teziste gornje polovine kruznog luka
rcost
rsint

)(
Slika 2].
ReSenje.
- 204 -
=

=
j.Js

= (t) Vx""+y"" dt = f rsint rdt


Kako s = r to
2j.Jr
2
= 2r

2. Naci teziste luka cikloide
= r (t-sint)
r (1-cost)
Zbog simetrije

2 . f."2"7'2
f dt


f ..;

dt
..
.
r(l-cost)
2 2
r (-cost) 0= 2j.Jr
2 .2 2
rsint; = 2r (l-cost)
.


f r/l-cost dt

=


r l1-cost dt


________ __________ ____
t=2'J
Slika 22.
Kako l-cost = 2sin
2
i to
- 205 -
2n 2 t t
r 2sin "2 12 sin "2 dt
= __ ______________ __
2n t
12 sin "2 dt

2n 2 t t
2r {1-eos "2 )sin "2 dt

2n t
sin "2 dt

[
t 1 !2
2r -eos
t
-eos -
2
4r

3. Naci teziste dela astroide

ko-
lezi iznad ose.
=

\.1 dx

\.Is
\.1 dx

= _ 3/2

= l

1/3 )
2 3
1 +
!
1/3 - 1/3

v' =

0/3) = 1/3 - 1/3

l/3 )dx +

( 1/3 - 1/3 ) (2/3 2/3) 3/2
d
+ \.1 .

Uvedirno srnenu
2/3 2/3
=u
1/3 dx
3
"2 du
za >
za <

Kako
to
- 206-

u



s =

dx




"5




2



Teziste homogene ravne povrsine


u
6 2
5" 11
Ako zadata homogena ravna figura gustine ogranicena
krivima y=f
1
(x), y=f
2
(x), i tada su njeni staticki
momenti dati obrascima

= 11 x[E
2
(x)-f
1
(x)]dx

dok su koordinate
=

tezista




,
date obrascJ.ma


=
gde povrsina posmatranog ravnog lika.
Koordinate tezista sektora ogranicenog dvoma radius vek-
torima i krivom cija jednacina data polarnim koordinatama
= izrazava se obr.scima
2
"3


290
=

- 207 -
4. Naci teziste ravne krivim lini-
2
ama = "2" . = i =




Resenje. Prema gornj im obrascima = f,,(x) =
4 2
dx =




X
3
dx =
2


2"

/4 I




2

2"

dx =

)(

3 3

=-

10
4
Slika 23.
2 2
5. Naci teziste prvog kvadranta elipse = 1

Resenje.

2"
2 2 2 3 2 2
)dx=-2- )10 /3

2 2 "

= dx = __
2
Povrsina elipse = te
6.
ma i

Naci teziste ravne figure ogranicene krivim linija-
2
=
Resenje. Apscisu presecne tacke zaqatih krivih do-
bijamo sledeci nacin:
--

20 = -2lY
203/2

= 20



- 208 -
20 4 2
f /20 )dx


20 2
f - /20)dx

3 202
20 . 2 202
f (l2Qx - /20)dx =-3-

Na osnovu toga

Slika 24.
7. Naci teziste ogranicenog logaritamskom spi-
ralom

(od do
ResenJ.e. Prema obrascima za koordinate teziSta bice
71
3
71
3 d
f

f

2 2 /2

=



71

71

f f
/2
Da bismo izracunali integrale u brojiteljima obrazaca stavicemo
71
f

/2
(Acos!/J +

I /2
odakle u prvom slucaju diferenciranjem strana jednacine i
uporedjivanjem koeficijenata dobijamo
tj.
3
I
1
= (10
u drugom
3
= 10
= --.!...
10
1 71
+ 10 I

slucaju
= - --.!...
1 10
3
10
3 1
(- 10 -10
/2)
,
- 209 -
odnosno

I
2
= (- +10 I

Kako
to
1
'2 )
Teziste obrtnog tela
Koordinate tezista obrtnog tela (telesne gustine = 1),
koje nastaje obrtanjem povrsine ogranicene krivom =f(x),
osom i pravama i oko x-ose, date su obrascima

2
f
dx




2
zT
f (x)dx

8. Naci teziste tela koje nastaje obrtanjem oko ose
figure ogranicene hiperbolom
2 2
- = 1

i pravama = i = >
Resenje. Koordinate tezista

su

= zT =
i

2
2 2 2
f
(y).ydy f ( ) dy



x
2
(y}dY

2 ( 2 2) dy
f f

- 210 -

9. Naci teziste tela koje nastaje obrtanjern oko ose
2
slike ogranicene parabolorn = i pravarna = = >
ReSenJ.e. Tez!ste tog tela irna koordinate

2

2
f
xdx
f
4 dx

ZT =0;



2

f
dx
f
4 pxdx

Guldinove teoreme
Zapremina V(X) [V(Y)]obrtnog tela, koje nastaje obrtanjem
oko ose neke ravne povrsi , koja se nalazi ravni
jednaka proizvodu mernog povrsine i obima kruga
precnika

gde

taciju, tj.
V

teziste povrsi koja vrsi

Povrsina nekog obrtnog tela, koje nastaje
.obrtanjem oko ose luka neke krive i ravni
jednaka proizvodu duzine luka s i obima kruga poluprecnika
gde

teziste luka krive tj.
s .
'
= s
10. Naci povrsinu i zaprerninu torusa, koji nastaje
obrtanjem oko ose kruga
+ r cos t
+ r sin t
> r)
Resenje. Teziste kruga i kruzne linije tacki
te
2 2 2
V(y) =2nar = 2ar
2
= = 4 rn
- 211 -
11. Naci povrsinu tela, koje nastaje obrtanjem oko
ose cikloide

= r (t-sint)
r (l-cost)
Kako
4
= - r i s = 8r I to

64 2
= r
12. Pomocu Guldinove teoreme naci povrsine i
zapremine tela, koje nastaje obrtanjem ravnostranog trougla stra-
ne oko ose, koja od. tezista trougla udaljena za d (d >
Ako osu obrtanja sa osom, tada

= d, te
2
13 2
V

211'd 13
= d)
4

211'YTS
211'd
=
6a11'd .

Pravilni sestougao strane obrce se oko jedne stra-
ne. Naci zapreminu i povrsinu tako dobijenog tela.

Ako onu stranu sestougaonika oko koje se obr-
smestimo osu tada

te
=
-2-'

V

=
211'
6

=
2
421
211'Y
T
S 211'

=
2
= -2-
.

7. Mesoviti zadaci
1. Dat integral
1
I(p,q,r) = f

Koris teci smenu
1-t
= l+t
dokazati da vazi
- 212 -

q+r+1
I(p,q,r) = 2 1 (q,p,-p-q-r-2)
Koristeci gornju formulu dokazati da
1
1 = f

Uvodeci
1-t
imamo smenu =-
l+t

1-t

2 r (-2) dt
I(p,q,r)
f
l+t

l+t )
(l+t)2
1
l+t
1
2
q
+
r
+
1
f

sto dOkazuje Koristeci imamo
1

= I( -3) =

Uvodeci smenu
2
1 - = t , dx = -2t dt

_2-1/2 f
1
Mogu se odrediti brojevi i tako da
42--
f t -t dt =- (At
3
+Bt
2
+Ct +D)/1-t
2
f
11 _t
2
11-t
2
Izjednacujuci izvod leve i desne strane gornje jednakosti dobi-
posle mnozenja sa 11-t
2
42 2 4 32432
t -t = 3At + 2Bt + - 3At - 2Bt - Ct - At - Bt - Ct - Dt +
Uporedjujuci koeficijente uz odgovarajuce stepene od t dobijamo
sistem:
1 - =-
1
4
- cije resenje
-1 -
1
8"
- D D

1
+ -
8
Odavde

I =
1
I


2.
- 213 -
1 . 1
= - = - 16 '
Naci

lnx
I
=
f
dx

3

I(c)

1 1 dt
"8 f -===
1-t2
1 < <
Resenje. Neodredjen integral resavamo metodom par-
cijalne integracije stavljajuci
u = lnx ,
dv =
dx
Tada
du
dx

v = -
Ako u zadnji integral uvedemo smenu
1
x=z'
imamo
f dx
= -


Tada
dx = _ dz
2
z
f dz
-
11-z
2
arcsin
I(c) (-
lnx
arcsin
1
le
-

-1

I

+
ln
arcsin
-

-1
1
1
1
-

1
-

gde primenom L'Hospitalovog pravila
+ .
+ arcsin
1
-

- 214 -
1

lim
lnx
lim

lim
-1
= =
2





v'x2-1
.
Naci

I
f
arctg

= I
-1


I(a)
.

Resimo prvo neodredjen tlntegral parcijal-
nom integracijom. Stavljajuci

u = arctg -2-
-1
dv = dx,
2
du = - -- dx,

v =
dobijamo
f

arctg dx =

xarctg
-1 -1
= xarctg *- + ln(x
2
+1) +
-1
Tada
I(a) = aarctg + ln(a
2
+1)

I(a) =

jer prvi sabirak u I(a) pozitivan za drugi tezi besko-
nacnosti za
Kako
4. Naci
I(x) lim I .

Metodom parcijalne integracije, stavljajuci
u = lnt, du = .! dt
t I
dv =
2tdt 1
(l+t
2
)2
,
v = -
1+t
2
'
f
2tlnt
dt
_ ln t + f
dt
(l+t2) 2
l+t
2
t (l+t
2
)

1
+
Bt 1 t
t(l+t
2
)
t

t
- l+t
2
dobijamo
- 215 -
to
= lnt -i ln(l+t
2
) = ln _..;;t_ +

Tada

1 = (- . + ln _t"'"--_
l+t . v' l+t2

lnx 1
1 '" --:---2' + ln - -ln
l+x v'l+X2 I'I
Lako vldl da
lhn 1 :: - + - ln -L '" lnl'I

5.
lhn


f (arctga)2da

Resenje. Za + i brojitelj i imenitelj gornjeg raz-
lomka te!i + Primenjuju6i L' Hospitalovo pravilo i teoremu
da izvod odredjenog integrala promenljivoj gornjoj grani-
jednak vrednosti podintegralne funkclje za tu gornju granicu
(podintegralna funkcija treba da bude integrabilna) tj. da
d
dx
dobijamo






f f(t)dt = f(x)

(arctga)2da

v'

+ 1

(arctgx) 2
( !. ) 2

. 2
= ---=

1
v'-;r;-;.
VI GLAVA
DIFERENCIJALNA
1. Krive u prostoru
Ako u trodimenziona1nom euk1idBkom proBtoru krlva za-
data
= = x(t)I + y(t)3 + ,
u parametarBkom obliku
= (t) , = (t) , z = z (t) ,
tada duzina 1uka tacke parametrom t
o
tacke'
parametrom t
1
data
t
1
t
1
s=f ds=f v'X
2
+y2+i
2
dt.
t t

Vektor tangente, i krive formula-

.
.... ....
t = r,
.+ -+
r xr,
.... .... ....
= xt
i njihove ortove obe1eziti reBpektivno
.. ....
t
o
,

- 217 -
+ +
Tadka , vektori t i odredjuju oskulatornu ravan,
i ri normalnu ravan, i t rektifikacionu ravan krive
tadki krive.
11101
Polupretnik kriv;ne R i krivina odredjeni relacija-
+2
1 2 Q:L.

= R = ...... 2
Ir xrl
tj.
torzije,T,je dat formulom:
,:,:;2 + 2
= [r rl =
..... ..

...;: +.
reb
1
Torzi'u oznaditi Ako jednatini krive parame-
tar t jednak duzini luka s , tada
2+
== 1;"1
ds

1
=
FrenetJfH' i obrasci glase:
ds R
+
dn
o
t
O



-R"

db
+


ds
Obvojnica familije ravnih krivih F(x,y,a) =0 dobije elimini-
parametra iz jednatine
= i

1. POkazati da kriva
= sin 2
1 - eos 2
z = 2 eos
F(x,y,a) =
- 218 -
sferi.
Resenje. Kako
2 2 2 2 2 2
+z = sin
2 2 2
= = 4sin = 4 ,
to sledi da kriva centra1noj sferi po1uprecnika 2, posto
koordinate zadovoljavaju jednacinu te sfere.
2. Naci izmedju tangente krivu
cos t
sin t
z = t
i vektora koji spaja koordinatni pocetak sa tackom dodira .
Resenje. Ako sa izmedju tangente
....
t
sin t, cos t, i vektota cos t, sin t, t ), tada
COSa
Dokazati da kriva

etcos t

sece izvodnicu konusa kojem kriva konstantnim
Resenje. Eliminisanjem parametra t iz jednacine krive
dobijamo jednacinu konusa
222
=z
cije teme u koordinatnom pocetku, simetrije z -
osa.
Ako t vektor tangente krivu u nekoj tac-
ki vektor tacke ugao izmedju vektora
- 219 -
+ ....
t i r , (tj. izmedju tangente krivu i izvodnice konusa koja
pro1azi kroz tacku dodira) tada
cos
Kako
t = t[et(cos t- sin t), et(sin t+ cos t), e
t
1
.... t
r cos t ,
.... rt
Irl = V2e
t t
sin t, )
= 2e
2t
,
cos =
Time tvrdjenje zadatka dokazano.
4. Kriva koja se naziva 1oksodroma odredjena jed-
nacinom

= 1n tg( 4' - '2) ,
gde geografska sirina sferi. Dokazati
da sece meridijane sfere pod uglom tako tg =
Resenje. Posto loksodroma nekoj
nika r to jednacina u parametarskom dbliku (parametar

gde
= r cos cos
= r cos s in
z = r sin

1n tg ( - - - )
4 2
Kako to vektor t loksodromu
- cose
t(-rsine i -rsine - ;
rcose ).
Jednacina meridijana sa duzinom parametar)
= r cose
= r cose
z = r sine
- 220 -
....
Vektor tangente t
l
meridijan
.... ....
t
l
= t
l
(- r - r r cos8)
Ugao izmedju loksodrome i meridijana ugao izmedju vektora
.... ....
t i t
l
te
Kako
to
cosa
1
cos -....:;;...-
..

.... ....
(t.t
l
)
l"tlltll
r ,
, tga sto i trebalo dokazati.
5. Svakoj tacki M(x,y,Q) ravni mozemo pridruziti
tacku Ml(xl'Yl,zl) sfere x
2
+y2+z 2=az koja odredjena prodorom
prave (gde kroz sferu. Ovo preslikavanje uza-
jamno jednoznacno, izuzev tacke i zove se stereografska pro-
jekcija.
Izraziti koordinate tacke koordinata tacke

i dokazati da kr1va

polozena u ravni gde polarna
osa poklapa sa pozitivnim delom x-ose pri stereografskoj projek-
ciji prelazi u loksodromu.
Kako
'" L'IOMlA
to
l) : OM
l
: , iz relacije
llAOM
l
'"
llPM
l
sledi

2)

l) i 2) sledi
Iz relacije
3)



da
. Kako
2 2
)
2 2 2

4) (a-z
1
) =

sledi da
(a-z
1
)

-2 2 2

;
tj.
da
iz
- 221 -
Iz relacije X:X
1
=Y:Y
1
sledi da
2
=
1
z

.-.-,-.....
(



51.2

51. 1
Predjimo drugi deo zadatka. Kako M
1
sfe-
ri to

x
1
2
Y
1


2

+!
sin6
zl
=
2 2
Pri stereografskoj krive r


5)

2
Kako
= r = ,

r
2
=

to u 5) gornje vrednosti za i za

dobijamo re-
1aciju
tj.

= cos
2

=
Odavde
1sin6
---
cos6
'/2 = ln [
Za dobijamo
- 222 -
1 2Sin! cos! 1
- sin
2
1
1.
1- ] [
= ln tg (
1+ tg"2
1 1f
m ln tg ( "4 '2
1 1 1f
1 /2 = m ln + m ( "4 '2
(cos! sin! ) 2 ]
- sin!) +
tj. loksodromu obrnutu za ugao ln pozi tivnom smeru.
m
Dokazati da normalne ravni krive
1) x=acost =asinasint z = cosa sin t
prolaze kroz pravu z+y tg =
Resenje.
ve , z)
Jednacina normalne ravni nekoj tacki kri-

Za krivu 1) jednacina 2) postaje
-(X-acost)asint + (Y-asinasint)asinacost +
+ (Z-acosasint)acosacost =
tj.
3) + sinacost + cosacost.Z =
Presek normalne ravni krive sa ravni
Z + Ytga =
1f
U tackama krive 1) kojima t='2+2k1f(k=0,1,2, .. ) normalna
ravan se poklapa sa ravni dok tackama krive kojima
- -
t=k7r (k=O , 1, 2, ) norma1na ravan ravan Z+Y t9
se 1ako v1d1 uvrste 11 se odgovarajuce vrednostl za t u
1)
7. Dokazatl da tangente krlvu

9z
obrazuju konstantan sa neklm odredjenlm pravcem.

Resenje.

,2





Jednaclna krlve 1) u
+ 2 2 2 ,+, 2 2
Vektor tangente t(l, '9 ) tl = 1 +'9 ,
+ +
Posmatrajmo vektor i obelezimo izmedju t 1
Tada
cosa
2 2
l+'9 x
2 2
v'2(l+'9 x )
znaci da svaki vektor tangente krlve 1) zaklapa vektorom
+ 7r
ugao od "4'
8. Nac1 tangentu krlvu
2 2 2
{
+z -47 = F
1
(x,y,z)
2 2
-z = F
2
(X,y,z) =

u tacki
Resenje. Vektor tangente t krlvu 1)
t


-t



2z
=(-6y-8yz)! +
+(4x+4xz)j +
-1 ,+ 4xyk
- 224-
-+
u tacki t(-54,-56,-8), jednacina tangente u tac-
ki krivu 1)

27

28
z-6
4
9. Naci jedinicne vektore tangente, normalne i binor-
malne za krivu
-+ . 2 -r . -t,.,.
r (Cost+sln
u tacki u kojoj t ='; i napisati u istoj tacki jednacine
normalne, oskulatorne i rektifikacione ravni.
Resenje. Kako
r (-sint+sin2t)! + (cost-cos2t)j + sintk
(-cost+2cos2t)! '+ (2sin2t-sint)j + costk
to u tacki vektor u pravcu tangente

-+
-+ -+ -r -t -+
t=r =-l+J+k
-+
t




2
1 -r -t ,.,.
-(-l+J+k).
13
Vektor u pravcu binormalne u tacki
-+
-+
r
dok
->-

(t= '2)
:;
xr

(t= '2 )
1

-r -t
k 1

-1 1 1
-t -t .,..
1 - 2) +
,-2 -1
Vektor u pravcu normale
I-f
-t
k
->- ->- -+
)
I -r-t-+
bxt -2 ,= -51-4)-k,
1 1

-+
-+ 1 -r -t -+
(-51-4)-k)


m
- 225 -
Kako tacka ima koordinate (1,1,0) to su jednacine normalne,
oskulatorne i reflekcione ravni redu
+ + z
- + + 1
- - z + 9 =
10. Pokazati da linija
= at
2
+ bt +
2
+ b
1
t +

a
1
t

2
+ b
2
t + z = a
2
t

lezi jednoj ravni i naci jednacinu te ravni.
Resenje. Jednacina oskulatorne ravni krive
Z-z


z
z
koja za krivu 1 ) postaje
Z-z
2at+b 2a
1
t+b
1
2a
2
t+b
2

2a
1


Rastavljanjem zbir dve determinante jednacina oskulatorne
ravni
2
I (at +bt+c)
+ I



2at

Z-z'
2
Y-(a
1
t +b1t+c
1
)

+
2
z-(a
2
t +b
2
t+c
2

Prva od gornjih determinanti nula, posto su druga i treca
vrsta proporcionalne. Drugu determinar'lturastavljamo zbir 4
determinante treceg reda od kojih su druga i treca jednake nuli,
i konacno posle skracivanja sa 2 jednacina oskulatorne ravni
- 226 -


z
2)

Iz jednacine 2) se vidi da u figurise t, tj. oskulator-
ravni u svim tackama krive se poklapaju, sto znaci da kri-
va ravn.a.
11. Na6i poluprecnik torzijeJT)za krivu
-,. ......,. -+
r = cost i + sint + sht k
Resenje. Kako
r -sint! + + cht
-cost 1 - sint + sht k
1= sint 1 - cost + cht k,'

(costsht + sintcht)l + (sintsht-costcht) + k,
to
[
.:.. 2 2 2 2
r r = sh t + ch t + 1 = 2ch t .
Iz gornjeg sledi da
.... [:;. "-+]
r r r = 2cht ,

2
ITI=I- 1=1- cht\=
r [r r
12. Pokazati da su kod krive
1 ) = chz = shz
t -t

2
- 227 -
.:,. .:,. :;.


,'Z) Neka r=r{x,y,z), r r = tada
R
2
[(;) 3
ITI=I-
2
,r r I

.{:
!.- 2
[r r] r[rxrJ
Iz
:"2 2 2 2
r = sh t + ch t + 1 = 2ch t
= -sht i + cht - k
sh
2
t + ch
2
t + 1 2ch
2
t
1
sledi da
2
R = I = 2ch t .
13. Dokazati da krivoj
= achtcost = achtsint z = at
odsecak norrnale (ne glavne) od tacke krivoj do ose jed- .
nak radiusu druge krivine .
Jednacina tacki (x,y,z)

+ + =
Presecna tacka ove ravni sa Oz osorn tacka (O,O,Z1 ),
gde
. tj.
xx+yy+zz
z
Z1 = achtsht + at.
Odsecak norrnale rastojanje d izrnedju tacaka (x,y,z)
i (O,O,Z1)'
to
Kako
= ashtcost - achtsint
= - 2ashtsint
= - 2achtsin t-2ashtcost

..


ash t + ach tc'os t
z =
2ashtcost z =
2achtcost-2ashtsint 'z =
-
228 -
z
;l; z 4a
3
Sh
2
t ,
-+ -+ -+
z
i k
z
..
z
Iz gornjeg s1edi da

tj.
Sada se vidi da d = ! I sto i treba10 dokazati.
14. g1avnim norma1ama zavojnice x=acost; y=asint;
z=bt odseceni su odsecci duzine 1. Naci geometrijsko mesto nji-
hovih krajeva.
Resenje. Ako sa "f, i obe1ezimo vektore u pravcu
tangente, normane i binorma1e, sa "f
o
, i

ortove tih vek-

tora, tada

Kako
!n!
to
-+ +
rxr
-7

absint
-asint
-7

-7

-asint acost
-acost -asint
-t
k

-abcost
2

aCIJst
. -7 -t 2-+
k
23 7" 2 7" -+

/232 2 232 . 2
V(ab ) (-cost) )

-+

= - cosi! - sint
.. -7. -t
.tn
o
= - l..cost -
Ako sa r
1
obe1ezimo vektor po1ozaja neke tacke (x
1
'Y1,zl)
geometrijskog rnesta tada
- 229 -
tj.

'" cost
1 sint
Zl bt

sto znaci da r zavojnica.
51.
15. Napisati jednacine normalne, oskulatorne i rekti-
fikacione ravni krive:
1)
222

+z = 11
222
- + Z = 9 u tacki 1,
Resenje. Diferenciraju6i jednacine 1) smatraju6i kao
nezavisnu promenljivu
2) xdx + ydy + zdz
xdx - ydy + zdz


Uvrstivsi vrednosti za x,y,z jednacine
dx + dy +
dx - dy +
cija su resenja dy =
1
dz = - dx
Diferencirajuci

(dx) 2
+
(dy) 2
2
+ yd +
(dz) 2
+ zd
2
z
(dx) 2 (dy) 2
2
(dz) 2
2
-
- yd + + zd z
Uvrstivsi vrednosti za x,y,z,dy i dz
2 2 10 2
cija su resenja d d z = - 27 (dx) .
2) dobi-
Jednacina normalne ravni u datoj tacki odredjenog vektorom
lozaja

(r-ro)dr
o
gde dr
o
= dro(dx,o,- dx)
te jednacina normalne ravni
1 1
- 1 + (- ) = tj. - z =
- 230 -
Jednacina oskulatorne ravni


z-z z-3

dx dy dz tj. dx
_..!. dx
3

d
2
x d
2
y d
2
z
10 2
I - 27 (dx) I
te jednacina oskulatorne ravni
- 1 =
Vektor normale krive 1) u tacki dobijamo kao vektorski pro-
izvod vektora
+ +
i vektora
+t(1,0, 1) , .......... 1 ,
tJ. n:n( -1) te
jednacina rektifikacione ravni:
1
(X-1)-(Z-3) =
ili
x+3z-10=0.
16. Odrediti funkciju f(t) iz uslova da binormala kri-
ve
1)
+
r
.....
r(t,sint,f(t
bude paralelna ravni YOZ, da kriva 1) prolazi kroz tacku
+
i da u toj tacki ima vektor tangente paralelan vektoru t(1,0,1).

:.. '-+
r r to iz

. ..
+ +
rxr
Kako vektor binormale paralelan vektoru
-+ -+-
r r (1,cost,f')
+
r r ,-sin.t,f")
(f" cost + f - sint)
'+
sledi da mora biti prva koordinata vektora r jednaka nuli, da
bi vektor bio paralelan ravni YOZ; tj.
Oda.vde
tj.

f'cost + f'sint
f'
f"
lnf'
cost
- sint

ln
sint
- 231 -
f =
sint
t
Cln (tg 2" ) + 1
Kriva 1) sada irna oblik
+ +
(t,sint,Cln( tgi +

2) r r
Iz uslova da kriva 2) prolazi kroz tacku i
tal:1gente paralelan vektoru t dobijarno da

kriva 2) postaje
3)
+ + t
r = r (t,si,nt,ln (tg2" ) + 1)
u
17. Naci obvojnicu farnilije parabola
1) =

+ +
cija se ternena nalaze pravoj
vektor
Resenje. Ako sa obelezirno terne parabole 1) tada

= - 4" +
Kako lezi pravoj to odakle sledi da


2"
Sada 1) postaje
2)
2
= + + 2 ( "2 - 1)
Parcijalni izvod 2)
3)
Eliminisanjem parametra iz 2) i 3) dobijarno pravu
4)
koja obvojnica familije parabola 2).
18.
1 )
Naci

+
2

obvojnicu familije elipsi
2
= 1 za koje 2)

+

= 1.

- 232 -
Rei'fenje.
1z 1) i 2) dobijamo jednacinu familije elip-
si
2 2
+ __
2" 2

3)
1
Parcijalni izvod 3)

tj.
422 22 2
) + -
Resenja ove jednacine su
4)
2

5)
2

EliminiSuci iz 3) i 4) dobijamo jednacinu
6)
7)
2
1 tj.
= 1

Eliminisuci iz 3) i 5) dobijamo jednacinu
2 = 1.
tj.
8)
9)


Obvojnica familije elipsi 3) kvadrat. Jednacine strane kvad-
r ta s u 6), 7), 8) i 9).
19. Ako osku1atorne ravni krive uvek prolaze kroz jed-
stalnu tacku prostora, dokazati da kriva ravna.
Ako r
1
vektor polozaja fiksne tacke kroz
koju prolaze sve oskulatorne ravni krive, tada jednacina 05-
kulatorne ravni u proizvoljnoj tacki krive odredjena vektorom
lozaja r(t) data sa
-+ -+ -+ -+
(r-r
1
)(r(t)xr (t =
.... ....
gde r vektor polozaja proizvoljne tacke ravni. Kako i r(t) le-
zi u oSkulatornoj ravni, to
- 233 -
Koristeci pravila za izvod skalarnog i vektorskog proizvoda vek-
/
torskih funkcija skalarne promenljive:
d -+ -+
- (r
1
(t) r
2
(t
dt
imamo:
+ 1 -+ -+ -+ -+ .... +1
r_rxr + (r-r
1
)_rxr + (r-r
1
) .[rxr .. =
Kako su prva dva sabirka u gornjoj jednacini jednaki nuli, to
-+ -+ [-" +1
2) (r-r
1
) rxr =
-+ -+ -+
Iz jednacine 1) imamo da su vektori r-r , r, r kom.planarni, tj.
. . 1. -+ -+ -+
leze u nekoj ravni a
t
, iz 2) lz1azl da 1 r-r
i
, r, r pripadaju
a
t
, tj. u svakoj tacki -;(t) 'r i pripadaju
istoj ravni, sto znaci da rJ . -; = Odavde sledi da
torzija ( ) jednaka nuli u svakoj tacki krive, tj. kriva
ravna, jer
nacinom
1

20. Izvesti formulu za krivinu ravne krive zadate jed-
=
Resenje. Uzimajuci za parametar, njena vektorska
jednacina oblika
-+
r .
Tada
....
, r
:;.
r
Kako
2 ;= l+y,2 , [ 2 3 = [l+Y,2 ,

= =

,
to
- 234 -

\
-\
- 3/2
z d i z v z u
1.
2 2
Naci geornetrijsko rnesto sredina norrnala elipse + L

t7
1 uperenih prerna unutrasnjosti elipse.
=

2. Kakvu krivu predstavlja jednacina x=t
2
-2t+3; y=t
2
_
-2t+l (deo prave gde 2) .
22
3. Dokazati da se jednacina strofoide
rnoze napisati i u pararnetarskorn obliku
2at
2
at(t
2
-1)
= =
1+t
2
' 1+t
2
4. Naci rastojanje od koordinatnog pocetka do tangen-
te krivu

u tacki sa apscisorn
( d
2

+

5. Dokazati da su sve norrnale krivu x=a(cost+tsint);
y=a(sint-tcost) podjednako udaljeni od koordinatnog pocetka.
6. Dokazati da povrsina trapeza obrazovanog sa tangen-
3 3
torn krivu , ordinatorn tacke dodira i koordinatnirn
osarna ne zavisi od izbora tacke dodira.
2 3 2 2 2
7. Dokazati da se linije = i ) =

seku pod pravirn uglorn.

8. Naci geometrijsko mesto temena pravog ugla cije
... 22 22 22 22 2 2 2 2
strane - = ; = - , > ;
za

<

ne postoji takav ugao).
2
9. Naci obvojnicu krugova sa centrom hiperboli
koje tangiraju osu.
[1) 2)

-

+ 1
- 235 -


, -4- ,
+1
10. Naci kosinuse ugla koji gradi tangenta krivu
2 2 2 2
+z , = sa koordinatnim osama.
(Meoscx = zl; MeosB=mz
1
;
2 2 2 2
= +l)Zl + (mYl+x1) )
11.
3 3
Naci radius krivine za eos t; sin t; Z =
eos 2t.
(R 2: sin 2t )
2.Povrsi u prostoru
Neka povrs data
= x(u,v)l + y(u,v)j + z(u,v)k
ili obliku
=x(u,v), = y(u,v), z
=
z(u,v)
gde Jacobijeva







ranga 2. Tada vektor
-+
povrs dat sa
-+ -+
-+
-+, 1
-+,

-+,

r
u
r
v
'
r

, r
u v
Ako povrs zadata
F(x,y,z) =
tada
-+
=(

)

,

,

.
Ako povrs zadata
- 236 -
tada
-+ (Jf (Jf
= ( ' , -1)
Jednatina tangentne ravni
->
tatki odredjenoj
polozaja r
o

Ako f(x,y,z,a) =0 obvojnu to sva
lezi F(x,y,z) =0 koja se dobija
iz jednatina
f(x,y,z,a)
Ako f(x,y, z,a,b) = obvojnu
to sve tacke zadovoljavaju jednacinu F(x,y,z) =0 koja
se dobija i iz jednacina
f(x,y,z,a,b) =

=
=

tu jednacinu zadovoljiti i druge tacke.
1. Naci jednacinu tanc;entne ravni i normale povrs
1) f(x,y,z)
222
+2z -6 =
u tacki
Resenje. Iz
af af af
4z,

-

=
.'
....
sledi da vektor normalan povrs 1 ) u tacki
-+ ....
= n(4, -16,12).
Jednacina tangentne ravni
= , tj. x-4y+3z-3 ,
jednacina normale

-1-


z-3
-3-
- 237 -
2. Dokazati da ravni koje tangiraju
1) + + =
odsecaju koordinatnim osama odsecke ciji zbir stalan.
Resenje.
1)
Jednacina tangentne ravni u tacki (x,y,z)
2) 1 + 2.. + 2.. (Z-z)


Ako sa i obelezimo odsecke koje ravan 2) odseca i
z osi, tada


3.
1 )
= +
+
= z +
Na povrs
2
+ z + xz 1
postaviti tangentnu ravan paralelnu ravni
2)
.
Resenje. Ako tangentna ravan 1) u tacki
(Xo,yo,zo) paralelna ravni 2) onda vektori n
1
(yo+zo x
o
,2z
o
+x
o
) i
->-
n
2
(1,-1,2) moraju biti kolinearni, te
tj.
3)
+z

--1-


-t
z = l t
2



2z
- t
2 - ,
Kako tacka povrsi 1) to
-
238
-
z
4)
2
1
+ Zo +
z .

Iz 3) i 4) sledi da
1
t
2
+ 2-
t
2
3
t
2

"2
-
2
1
4
Resenja gornje jednacine su


=2
2

t
1
i t
2
= -
51. "
15
15
Postoje dve tacke

i

povrsi 1 ) kojima tan-
gentna ravan paralelna ravni 2) to su

(-
2 1 3

2 1 3
) -,
'
/5 15" /5 >'5 15 15"
Jednacine tangentnih ravni tim tackama su
+ 2z - 15" +2 z + 15"
4. Odsecak normale povrs
= vcosu - +
1 )

vsinu - (u)sinu - cosu
z = l2V
koji se nalazi izmedju povrsi i ravni projektuje se ravan
Pokazati da velicina projekcije d stalna (s1. 4)
Resenje. Ako sa

obe1ezimo vektor norma1e

povrs 1) nekoj tacki (u,v) tada
....

gde
cos
k
- 1 i+n
2
I
. 1
Sln
12,
sinu
- { ., cosu

(u)}sin (-

- -

= [-v + + -- 1
JednacinapravenQrmalne povrs 1) tacki (u,v)
3)
n
1
n
2
Prodor prave kroz ravan tacka A(x--z, y--z,o), tj.

zbog 2) + cos + s in u ,
Projekcija tacke (x,y,z) ravan tacka
Velicina projekcije d tj.
d = \(cos
2
u + sin
2
u = 1.
9. Naci geometrijsko mesto rprojekcija centra elipso-
2 2 2
. d .;, + +.; 1 t t .
1 = angen ne raVn1.

Resenje.
ki z)
Jednacina tangentne ravni elipsoid u tac-
1. -; (Z-z) =



dok jednacina normalne prave tangentnu ravan 1) kroz koo-
rdinatni pocetak

2.

--
z
t
Prodormu tacku prave 2) kroz ravan 1) (tj. projekciju centra
1
elipsoida tangentnu ravan) dobijamo za t = 2 -"""2--"2
koordinate. tacke + +;
;r
z
2 "2

, te SU

2 2
z2

+ +

2 2 2
z
z
2 2 z2

4"

4"





Kako
- 240 -

1
222
z
4+:--4+4


4.
1
jer (x,y,z) tacka elipsoidu,te
2 2 2

+

+
z
1
2"
i7
2
,

to iz i 4 ) sledi da


+ Z2)
2 2 2 2

2
z2
trazeno geornetrijsko mesto
6. Na povrsi
(u,v)
->- 2 2 2 ....
aucosvi + businvj + u (acos v + bsin v)k
naci krivu u cijirn tackarna tangentne ravni povrs odsecaju
jednake otsecke i z osi,ipokazati da to ravna kriva.
Kako
-+ -+ -+ 2 2-+
r
u
= acosvi +bsinvj + 211 (acos v+bsin v)k
-+
r
v
->-
ausinv1 + bucosv +

(-acos v sinv + sin v cos v) k
to vektor norrnalan povrs u tacki v).
2)
->- ->-, -+, 2 -+ 2 ,> -+
= r
u
r" = - cosvi - slnvJ + abuk
jednacina tangentne ravni glasi
odnosno
3)
-2ucosv(x-aucosv)-2usinv(y-businv) +
+ z-u
2
(acos
2
v+bsin
2
v) ,
2u(cosv)x + (sinv)y _ _ z ___ =1
-2-( -- 2 ' 2) -2:( 2 ' 2 .. ) 2( 2 ' 2 )
u acos v+ Sln v u acos v+ Sln v u acos v+ Sln v
bi ravan 3) odsecala jednake odsecke i z osi mora biti
2usinv -1
tj.
v kn (k =0 , I 1 , t 2 , ).
2sinv
Iz gornjeg sledi da jednacina trazene krive

-t 1 2 -,
"2 ctgv - "2 +4 (actg v + k
odakle se vidi da se ona nalazi u ravni = -
7. Pokazati da sve tanqentne ravni povrsi
1 ) z = xf( Z

prolaze kroz stalnu tacku.
Resenje.
az

Kako
f( Z ) - Z f'( Z )

dZ=f'('i)

to jednacina tangentne ravni kroz neku tacku M(x,y,z) povrsi
1)
2) f'f( ) 'i Z ) (Y-y)-(Z-z)
L

Kako z = xf ( to 2) postaje
3) 1 ..
f( Z) _"i. f'("i. )1x+f'("i. )Y-Z =

Sve tangentne ravni 3) prolaze kroz koordinatni pocetak.
8. Pokazati da su povrsi
1 )
2 2 2
+z
2 2 2
+ z
=1'
ortogonalne.
- 242 -
su dve sfere poluprecnika sa centrom
tacki ,0,0), odnosno sto se lako vidi ako se
jednacine 1) napisu obliku
2)
1 2 2 2
-"2) + + z
1
"4
2 1 2 2 1
+ -"2) + z :0"4
Vektori normala povrs 1) nekoj zajednickoj tacki M(x,y,z)
su
i
rt
1
- 1,2y,2z)
Pokazacemo da su vektori h
1
i rt
2
normalni,
........ 2 2 2
) = -2y+4z
1 2
22222 2
= +z )+ -y+z ) =
jer tacka presecnoj liniji sfera, te koordinate
zadovoljavaju jednacine 1). Iz gornjeg sledi da su povrsi 1) or-
togonalne.
1)
2)
3)
9. Dokazati ortogonalnost sledecih povrsi
= az
2
,
222
+z
2 2 2 2
z = c(z ).

povrsi 1),
tada
.... .... ....
Ako sa

'

i

obelezimo vektore norma-
2) i 3) njihovoj zajednickoj tacki M(x,y,z)
.... ....

n
2
(x,y,z)
.... ....

.... .... l" ....
Pokazacemo da su vektori

uzajamno normalni sto znaci
da su i povrsi ortogonalne.
- 243 -
jer tacka lezi povrsi 1),
jer tacka lezi povrsi 1),
222 2
(n
2

= - + z - cz . ,
jer tacka lezi povrsi
1)
S tim tvrdjenje zadatka dokazano.
10. Naci povrs farnilije sferi
222
+ + z - 1 =


ReJenje.
njujuci ovo u 1
Iz -2 = dobijamo da = Zame-
dobijamo jednacinu obvojne povrsi
+ z2 _ 1 =
kruzni cilindar cije su izvodnice paralelne osi.
11. Naci obvojnu povrs familije sferi
1)
2 v 2 2 2 2
+ (y-qa) + (z-ra) = s
gde parametar.
Re1enje. Parcijalni izvod 1)
2)
odakle
2
-p(x-pa)-q{y-qa)-r{z-ra) = s

= 2 2 2
+q +r -s
Ako uvedemo smenu
+ qy + rz = GC;
222 2
+q +r -s =
tada , zamenjujuci ovu vrednost od u 1) dobijamo jed-
nacinu obvojne povrsi
- 244 -
2 2
s
12. Naci obvojnu povrs ravni koje prolaze kroz tacku
i od koordinatnog pocetka su rastojanju 1'.
Resenje. Kako ni jedna od ravni koje zadovoljavaju
uslov zadatka nije paralelna osi, to u jednacini ravni kroz
datu tacku
1} + + Cz =
uvek razlicito od nule, i moze se uzeti da vred-
nost 1, 1} postaje
2) + + Cz I'i
Iz uslova da rastojanje ovih ravni od koordinatnog pocetka 1,
sledi veza
1, tj. I < 1
Vrativsi gornju vrednost za u 2) dobijamo konacni oblik jed-
nacine ravni koje zadovoljavaju uslov zadatka (sa parametrom
3)
Parcijalni izvod 3)
4)

----'-- + z

Iz 4) sledi da
5 )

z
---,
t /2 + 2
-Vy z
i1i

/-2-2
Vy + z
Iz 5) i 3) dobijamo jednacinu obvojne povrsi
2 2
- 12 +z
/2 2
Vy + z
i1i
2
-12)
2
z
2 2
+ z
- 245 -
Ovo jednacina konusa cije teme u tacki (/2,0,0)
osa sirnetrije osa.
13. Naci obvojnu povrs farnilije elipsi
1) + + = 1

pri uslovu = 1.
Resenje. Pri gornjern uslovu 1) se pretvara u
2 2 2 I
Z 1
2 + + 2 .

2)
Parcijalni izvodi od 2) i su
2 2
3)

-

3

2 2
4)
z

3


Elirninisanjern pararnetra i iz 2), 3) i 4) dobijarno jednacinu
povrsi.
Iz 3) i 4 ) sledi da
2
z2
2

tj. 1 "3

-3
=


Uvrstirno li iz 5) u 4) dobijarno da
odatle
(6 )
Iz 5) i 6)
(7)
2


sledi
=
2

tj.
2/3+ 2/3+ 2/3
z
da
z2/3
2/3+ 2/3 2/3
+z


Uvrstivsi vrednostiod i iz 6) i 7) u 2) dobijamo jednacinu
obvojne povrsi
- 246 -
14. Napisati jednacine rotacionih povrsi koje se dobi-
obrtanjem:
elipse

+

1 oko ose
2

kruga
2 2
R
2
oko + ose
parabole z
2
= oko OZ ose
d) hiperbole

1 oko ose
2-:-2

Jednacine rotacionih povrsi su

2 2
1
b
L
jednacini elipse zamenimo sa vl y
2
+z
2

jednacini kruga zamenimo sa VI x
2
+z
2

2
VI

2
ili
4 2 2 2
z z = + )
jednacini parabole zamenimo

sa )
2 2 2
d)
+ z
-
1
--,- :-7=

jednacini hiperbole zamenimo
VI

+ z2 )
15. Odrediti jednacinu cilindricne povrsi cija direk-
trisa 2 = _k
2
z = generatrise su paralelne pravoj
x=mz; y=nz.
1)

2
2) =
Ako tacka direktrisi,tada
_k
2

Jednacinu prave mozemo napisati obliku:
Tada
(gde
- 247 -


z
m
jednacina generatrise kroz tacku

= = Z-l;
= t.
m 1
(x,y,z) tacka cilindricnoj povrsi) tj.
3) 1;
4) 11
5) 1;
-mt
- nt
z - t

Eliminisuci parametar i t 1), 2), 3),4) i 5) dobijamo jed-
nacinu cilindricne povrsi.
Iz 2) i 5) sledi da
6) t=z-c.
Uvrstivsi t iz 6) i u 3) i 4) dobijamo da
7)
8) 11
x-m(z-c)
y-n(z-c)
Uvrstivsi iz 7) i 8) vrednosti za i 11 U 1) dobijamo jednacinu
cilindricne povrsi
[x-a-m(z-c)]2 + k
2
[y-b-n(z-c)]
16. Naci jednacinu cilindricne povrsi cije su genera-
trise paralelne pravoj = = z i tangiraju elipsoid

+ + 9z
2
= 1.
Resenje. Ako tacka istovremeno elipso-
idu i cilindru onda sa jedne strane
1)
sa druge str ane vektor (1,1,1) u tangentnoj ravni elipsoi-
...
da u tacki 11 , 1;), gde vektor normale tanaentne ravni =
= Iz uslova normalnosti i rt izlazi da
- 248 -
2} F;+411+9z;=O.
Z
Jednacina generatrise kroz tacku
B(x.y,z)
tj.
3}
x-F;
-1-
x-t
11 t
r,; z - t
:i.:2l
1
z-r,;
-1- t,
gde B(x,y,z} tacka cilindru.
Eliminisuci F;,11,Z; i t iz 1}, 2} i

3} dobijamo jednacinu cilindricne povrsi.
51.5
Zamenimo vrednosti od F;,11 i r,; iz 3) u 2) i dobijamo
tj.
-14t+x+4y+'9z =
t = + + 9z
14
Ovako dobiveno t vratimo u 3} zatim vrednosti F; ,11 i r,; iz 3}
uvrstavamo u 1) i dobijamo
(13x-4y-9z}2 + 4(-X+10y-9z}2 + 9 2 = 142
tj. posle kvadriranja i delenja cele jednacine sa 14 dobijamo
jednacinu cilindricne povrsi;
222
+ + 4Sz - - 18xz - 72yz - 14
17. Naci konusne povrsi ciji vrh u tacki

. 222222
direktrisa z=O; ) ).
Resenje. Ako proizvoljna tacka direkt-
risi, tada
1} (F;2+
11
2}2=a
2
(F;2_
11
2)
i
2} F; = .
Jednacina generatrise koja spaja sa
- 249 -
(gde (x,y,z) proizvoljna tacka generatrisi) tj.
3) <; xt
4)
11
yt
\ z
5) 1; - + (z+e)t
Iz jednacina 1) ,2) ,3) ,4) i 5) elimini
<; , 11 , 1; i t dobijamo jednacinu

konusne povrSi.
Iz 2) i 5) sledi da
6) t

z+e
te
7) <;

i
-EL
z+e
11
z+e ( . . - )
iz 7) i 1) dobijamo jednacinu konusne povrsi:
2 2 2 2 2 2 2 2
( + ) = ( - ) (z+e)
51.
2 2
18. Oko paraboloida + =2z opisati konusnu povrs sa
temenom tacki (0,0,-2).
Resenje. Tacka (<;,11,1;) paraboloida biti i tacka
konusa ako tangentna ravan para-
boloida toj tacki sadrzi i vrh
konusa (0,0,-2).
Iz gornjeg sledi da
1) <;2+112-21;=0
Jednacina tangentne ravni tacki
([,,11,1;)
kako tacka (0,0,-2) lezi n , to
2 2
2) -<; -11 +2+1;=0
z

10.0.-2 )

51.7
- 250 -
Jednacina generatrise kroz tacke i (0,0,-2)
gde (x,y,z) proizvoljna tacka generatrisi tj.
xt
4) = yt
5) -2 + t(z+2)
sabiranjem 1) i 2) dobijamo
r; = 2
Iz 5) i 6) sledi da
odavde
t

z+2
4
z+2
= k
z+2
= 2
Uvrstivsi gornje vrednosti za u 1) dobijamo jednacinu ko-
nusne povrsi
Krive linije povrsi
Neka povrs data r = r (u,v). pr\fa os-
novna

povrsi odredjena sa
-+ 2
(dr) < ,
gde r + r dv
v
Moze se pisati
F = du
2
+2Fdudv + Gdv
2
,
1
= 2, F = (r . r ,
v
Jedinicni vektor povrsi odredjen sa
-+

-+-... -+ ...
r xr
v
Druga osnovna povrsi
2.... .... ........ 2 2
F 2 = (d r 'n
o
) = - (dr 'dn
o
) = L du +2Mdudv + Ndv
gde
dv
2

uv vv
Neka krivina povrsi tacki (u,v) pravcu
1
(du, dv), R =
poluprecnik krive dobivene povrsi
- 252 -
pravcu.

1
F
2
R F
1
2 2
L + 2 Mdudv + Ndv
2 2
Edu + 2Fdudv + Gdv
Podelivsi i brojitelj i
kao funkciju u,v
imenitelj
. du
gornjeg razlomka sa d,,2dobija-
-
dv
= f(u,v,
du )
dv
Pravci za koje ima maksimalnu i minimalnu vrednost fiksira-
tacki (u,v) ZQVU se glavni pravci toj tacki. Mogu se dobi-
ti kao resenja jednacine
- =

gde
du
= dv
G:lavnimpravcima odgovaraju glavne krivine, i mogu biti
i kao koreni jednacine

Ako su K
1
i

glavne krivine, tada su R
1
= i R
2
=
glavni poluprecnici.

zove se srednja krivina, K

1

se zove Gaussova krivina povrsi. Iz jednacine imamo
EN-2FM+GL
2
EG - F
Gaussova krivina povrsi se moze izracunati i preko formule
R
1212
=
g
Kriva povrsi cija tangenta svakoj tacki ima pravac jednog
glavnih pravaca to'j tacki, zove se linija krivine krive. te
povrsi.
Ako su x
1
i

resenja jednacine to
du
x
1
dv )1= f
1
(u,v)
du

= ( dv )2= f
2
(u,v)
Integralne krive gornjih diferencijalnih jednacina su linije
krive. Ako nekoj tacki tada svaki pravac glavni
253 -
pravac, tj. normalna krivina ista za svaki pravac u toj tacki,
i ta tacka se zove pupcasta tacka povrsi.
to
tj.
Kako
=

Lx
2
+ + N


+ 2Fx + G


dv
= za koje resenje jednacine



+ + (GM-FN) = ,
-1
2

F G
L N
Posle mnozenja prve vrste sa dv
2
dobijamo
dv
2
-dudv
2
F G
L N
sto predstavlja diferencijalnu jednacinu linije krivine.
Koristeci Rodrigovu formulu koja kaze za glavne
pravce, tj. za pravce u kojima glavna krivina ekstramalna,
imamo jos i sledece diferencijalne krive:
->-
dr
sto povlaci
dr dn
.... [->- ->-]
=
1
Kako u prvoj aproksimaciji

predstavlja rastojanje
d tacke v+dv) tangentne ravni povrsi povucene u tac-
....
ki r(u,v), to biti istog znaka za svako

vac dv

ako kvadratnog trinoma
Lx
2
+ + N
tj. za svaki pra-
negativna, tj. ako

- LN < i takva ta6ka povrsi se zove eli-
pticna tacka. okolini te ta6ke povrs sa iste strane tangen-
tne ravni.
Ako diskriminanta od
du
tada postojati pravci dv za
254
pozitivna,
koje F
2
>0 i
2
tj. !>' - LN >
takvi za koje
F
2
tj. povr' u toj ta6ki biti sa razne strane tangentne
ravni. Takva tatka se zove hiperbolitna tatka povr'i. Pravci za
. 2
koje F
2
= t]. Lx + + N =0 zovu se asimptotski pravci u od-
redjenoj tatki i u tim pravcima tangentna ravan dodiruje povrs.
Kriva povr.i tija tangenta u svakoj tatki kolinearna sa
asimptotskim pravcem u toj ta6ki zove se asimptotska linija
vr'i. Normalna krivina asimptotskih linija nula. Dobijaju se
kao integralne krive diferencijalne jednatine

=0. Iz
hiperbolitne tatke povr.i izlaze dve asimptotske linije.
svake
Ako

- LN = tada jedna6ina Lx
2
+ + N ima jednu
dvostruku nulu i postoji samo jedan pravac duz koje tangentna
ravan dodiruje povr'. Takva tatka povr.i zove se parabolitna tat-
ka povr'i.
Ako glavna normala krive

zaklapa sa normalom povr.i
ugao tada

lezi povr.iJ
R
1
= R 8
gde R
1
polupretnik krivine krive e
1
, R polupretnik krivine
krive koja se dobija normalnim presekom povrsi u ta6ki krive

i u pravcu iste. oskulatorna ravan krive sadrzi tangentu
krive

i normalu povr'i. i imaju istu tangentu!.
Kriva povr.i koja nivoskoj liniji
vr'i z =0 zove se linija najve6eg nagiba.
Krive povr.i kod kojih se glavna povrsi
klapa sa glavnom krive u svakoj tatki krive zovu se
geodezijske linije povr'i.
vazi
tj.
Normala povr.i tada binormalu krive, tj.
-+

[
. -+ 2-+]
.dr d. r
[
-+ -+ [-+ 2-+]
r r dr d r
u v

- 255 -
z D I
1. Na6i
1}
linije najve6eg nagiba povrsi

v
2
L- - 2z = ()
q
prema ravni
Resenje.
vrsi 1} su
Projekcije nivovske linije ravan
2}
2
L - = ()
q
Diferencijalna jednacina od 2}
vv'
__ .L..L. = ()
q
diferencijalna jednacina ortogonalnih trajektorija
.:L
y'q
() tj.
Resenje ove jednacine
2. Odrediti asimptotske linije
z =
Resenje. Stavljaju6i i y=v gornja povrs ima jed-
nacinu
.... 2
r (u,v,u v )
Kako
.... ,
2
"f"
= , r
u
(l,O,v ),

:: ....
(0,1,2uv)
"f"
(0,0,2v), J..
v
uv
....
"f'
.... ,
"f"
xr
v vv
-+ 2 -+ 14 22
(-v,-2uv,1), Inl =Vv+4uv+1
2-+.... 2 -+ .... 2 2
d r = r" du + 2r" dudv + r" dv = 2v du dv + dv )
uv vv
- 256 -
Diferencijalna jednacina asimptotskih linija

=0 tj.
2.... .... 1 2........ 1 2
F = d r = -- d rn = -- (2vdudv+2udv ) =
2 1111 1111
Gornja jednacina zadovoljena za
dv = ili vdu + udv = tj.
cija su resenja
ASimptotske linije povrsi su
du

dv
v
Odrediti linije krivine povrsi:
.... 2 2
r = v, +v ).

....
r

....
r
v
Kako

(0,1,2v)
-+ -+,...-+ ....
= r r
v
....
(-2u,-2v,1)
dr (du,dv,2udu+2vdv)
dn (-2du,-2dv
.... [.... ....
to i z dr dn 1 imamo:
tj.
-uvdu
2
+
2udu + 2vdv
1

222
-v ) du dv + u v dv =
=
du)
22 / 222 22
-v ) v -v v
dv 1/2
-2 u v
2 2
u +v = Cv
- 257 -
Linije krivine su krive
:!:

2 2 2
(Cv, v, v + v ).
4. Naci ugao pod kojim se seku koordinatne krive
vrsi:
r ( cos u s in v, s in u s in v, cos v) .

krivih, tada
Ako Obelezimo sa ugao izmedju koordinatnih
cosQ
Za datu povrs
..
r
u
(-asinu sinv, acosusinv ,
..
r
v
(acosu cos v, asinu cosv,- sin v )
Kako = to su koordinatne krive ove povrsi u svakoj ta-
u v
cki normalne.
5. Odrediti linije krivine povrsi:
= cos v, u s in v, v )
Za ovu povrs
..
r
u
( cos v, sin v,O)
..
r v s in v, u cos v, ,
..
=
1
( sin v,- cos v,u)
/ 2 2
v
1
(acos v, sinv,O)
- 258 -
= 1 (-ausinvdu+a

cosvdv , aucosvdu+a (a
2
+u
2
)Sinvdv,a
2
du )
(
2 2)3/2

= du + dv =
v
= (cosvdu-usinvdv,sinvdu+ucosvdv,adv)
....
za diferencijalnu jednacinu linija krivina uzmemo
tada
dr,
-ausinvdu+a

cosvdv
cosvdu - usinvdv
aucosvdu+a(a
2
+u
2
)sinvdv
sinvdu + ucosvdv
2
du
dv
Izjednacavanjem bilo koja dva razlomka gornje jednacine dobija-
diferencijalnu jednacinu oblika
du
/22
V
6. Odrediti krive koje polove uglove izmedju koordi-
natnih krivih povrsi i linije najveceg nagiba, ako jedna-
cina povrsi:
....
r cos v, u sin v, u+v) .
Resenje. Ako obelezimo jedinicne tan-
vo
gentne vektore koordinatne krive, sa dr tangentni vektor
trazene krive, tada
ili
ili
ili zajedno:
diferencijalna jednacina trazenih krivih.
Imamo:
-; " ( cas v, s in v, 1)
u
-; ... s in v, u cos v, 1)
v
+,
r

- 259 -
+,
r
vo
1
-+
r
v
=(cos vdu-u sinvdv,sinvdu+ucos vdv,du + dv)
postaje
1 (cos
2
vdu-u sin v cos v dv +sin
2
vdu+u sin v cos vdv +
12
+ du + dv) =

1
(
. d 2.2
d
d
cos v Sln v Sln v V+uSln v cos v
Odavde
1
12
2 2
+ cos v dv +du+dv).
(2du+dv)
du
:! dv
12

cije resenje
v
1
/
2
= 12 ln(u+ Ju
2
+l
trazene krive imaju oblik
]\ r(u,v
1
)
1:2 1:(u,v
2
)
1
/2"
)dv
Linije najveceg nagiba su normalne nivovske linije z=u+v=C,
cija jednacina
-+
r = C-v) cos v , (C-v) sin v
Diferencijalna jednacina nivovskih linija . =
Kako

=
(dr) (u+v=C) = (cos vdv,du+dv)
- 260 -
2 .
(dr) (u+v=C) =-cos vdu+ (C-v) v - cos vdv-
- (C-v) sin v cos v du+ (C-v) 2sin2vdv-sin2vdu-
, - (C-v) sin v cos v dv+ (C-v) cos v sin v du +
2 2
+ (C-v) cos v dv =
-du + (C-v) 2dv = =>
2 2

= v-Cv +

= f(v)
i jednacina nivovskih linija

r = (f(v)cosv,f(v)sinv,f(v) +v).
7. Naci glavne prayce, glavne krivine, srednju i Gaus-
sovu krivinu proizvoljnoj tacki povrsi
to iz
Irnarno
Resenje.

r


r
v

r"
1
R


r
vu

r
uv

vv
->
=
->

r = (u,v,uv)
Kako


d rn

(1,0 ,v)

(0,0,0)
0,1)
,1)

-> , -, ,
(-v ,1) , r
u
r
v
->
1
(-v,-u,l),
I 2 2
+v +1
dr = r 'du+r 'dv = (du, vdu) + ,dv ,udv) = (du,dv ,vdu+udv) ,
v
2, > 2 -> , -+ 2
d r = (0,0,2 dudv)
- 26] -
Odavde
2 du dv
= = 2 2 2 2 2 2
(du +dv +v du +2uvdudv+u dv )
Vu +v +1
Podelimo i broitelj i imenitelj gornjeg razlomka sa dv
2
(dv -F
i obele?imo
du
dv
tada
.!. = = -;::;;::2::::::;;=-
R / 2 2
Vu +v +1

2 2 2
(l+v +2uvx+(1+u )
Glavni pravci se dobijaju za
du 1
dv = za koje R maksimal-
ili minimalno, tj. za koje ( .!. )' = DObiJ'amo
R
1
R
Glavni
tj.
) ,

pravci


se
2

2
'2 2
Vu +v +1
dobijaju
du
) 2
dv
dv
i
Vl+v
2
cija su resenja
u

dobijamo
2
/ 2 2
Vu +v +1
1 1
Slicno za
2 2 2
- ( 1 +v ) + 1 + u
[ 2 2 212
(l+v +2uvx+(1+u )
za

2
1+v
2
du
dv
- ---


Vl+v
2
dobijamo:
- 262 -
-1
/ 2 2
V u +v +1
Odavde se laka dabija da srednja krivina
1
2
Gaussava krivina
1
R
1
R
2
-1
2 2 2
+v )
-uv
8. Odrediti asimptatske linije, linije najveceg nagiba
geadezijske linije pavrsi
-+
r
Resenje.
( cas s in v,
Za avu pavrs
-+ , 1
r ( cas v, s in - 2)

= S in v, cas v, )
v
(0,0,

(-sinv, cas v,o)
-+
1
).
= (-ucas v, sinv,O)
= ( cas v, sinv,u)
dr =r'du +r'dv = (cas vdu-u sinv dv, sin vdu cas v dv ,_
. v
2-+ -+ 2 -+ + 2
d r = r" du + 2 r" du dv + r 11 dv =
uv vv
=

du
2
)

Jednacinu aSimptatskih linija mazema pisati abliku
2+ +
d r = ,
sta za avu pavrs pastaje
- -
2 sin v cos v du dv - cos
2
v dv
2
+ sin v cos v du dv -sin
2
v dv
2
+

2 2
+ 2 du =

dv
2
12 du = :!: dv

cije resenje
cv
12 ln = + V
- I
'=-
1/2
ASirnptotske linije su
v+c v+c -v-c
cos v
c-v c-v
.. (12 12; '12
r 2 = cos v , S1n v ,
Linija najvecegnagiba norrnalna nivovsku liniju za koju
1 1
Z = tj. krivu
..

Ccosv,Csinv,C)
tj.
..
dr(u=C)

Kako
.. du
dr = (cos v du-C sin v dv, sin v du+ cos v dv, -

..

= sinvdv,Ccos vdv,O)
to diferencijalna jednacina linije najveceg nagiba:
tj.
sin v cos v du dv+C
2
sin
2
v dv
2
+C cos v sin v du dv +
+ c
2
cos
2
v dv
2
=
cije resenje v=k. Linije najveceg nagita jednacinU
.. 1
r = (ucosk,usink,u:)
Projekcije linija krivina ravan su prave tg k, tj.
prave kroz koordinatni pocetak, sto se vec rnoglo naslutiti iz
jednacine povrsi date u obliku
1
x
2
+i
- -
Iz jednacine geodezijske linije date obliku
+ + 2+]
n .. dr d r =
sledi da diferencijalna jednacina oblika
.!. cos v

.!. sin v

cos v du-u sin v dv
-2sin v du dv-u cos v dv
2
sin vdu+u cos v
.,
2cos v du dv-u Sil1. V dv-
sto se svodi
+2u)du
2
dv +



Ova diferencijalna jednacina se raspada dve
dv = i
dv2 = 4+ 4 du 2



Resenje prve v=k, sto znaci da su linije najveceg
giba istovremeno i geodezijske linije ove povrsi, dok drugu
zemo pisati obliku:
dv = du


Smenom u
2
=t dobijamo
9.
1)
v =
1 f
"2 t
2
dt.
Naci linije krivine
1
z = - - ln ( cos cos .

Normala povrsi
= -z;,1) = (-tg ,-tg ,1).
Odavde
dn = ( -
adx
2
cos
__ a.,.,d )
2
cos
(1
- 265 -
Tangentni vektor povrs u praveu (dx,dy)
= (dx,dy,z'dx+z'dy) = (dx,dy,tg axdx+tg

za difereneija1nu jednacinu 1inije krive uzmemo dr. xdn]=O
tada
tj.

-tg -tg


--2- 2
eos
eos
tg (dy) 2 _
eos
tg tg
1

2
eos
2
ax
Odavde



eos eos
cija su resenje
tg


:t tg -4-- +
tj.
2) tg

tg


4 4
3) tg

tg

4
-4-


Presek povrsi 1) i fami1ije ei1indra 2) jednu fami1iju 1i-
nija krivina povrsi, presek 1) i 3) drugu fami1iju.
10.
Naci geodezijske 1inije eentra1ne sfere po1uprec-
nika
Resenje.
Jednacinu eentra1ne sfere pisati u
obliku
....
r = eos v eos eos v sin sin v)
Kako
.... ,
r
u
eos v sin eos v eos
- 266 -
-+,
r
v
sin v sin v sin cas v) 1
ta
-+ 4... -+ ...
r xr
v
(
22 22. 2. )
v cas v v cas v
= + =
v
cas v sin du-a sin v cas dV,a cas v cas du-
sin v sin cas v dv)
Nadalje
gde
-+
r"

..
uv
cas v cas cas v sin
sin v sin sin v cas
cas v cas cas v sin sin v)

= cas v cas du
2
-i"2a sin v sin du dv-a cas v casudv
2
= v sin du
2
-2a sin v casudu dv-a cas v sin dv
2
2
= sin v dv
Diferencijalna jednacina geadezijske linije r;:. =
sta izracunavanjem vrednasti adgavarajuce determinante pastaje
Stavljajuci du=O dabijama geadezijske linije uparednike
-+
sfere. Stavljajuci sin v =0 dabijama meridijan r = cas sin
dak cas v =0 daje liJ:liju sferi. Resenje diferencijalne jed-
nacine
2 2 2
2 dv + cas v du =
tj.
dv
+
1
i du
v
12

lnC + ln I tg ( + 1) I

iu
12
tj.
v
Ctg ( "2 + "4
iu
12

- 267 -
ZADACI ZA
1. Na6i tangentnu ravan povrs xn+yn+zn=a
n



l' z 1)
n-1


n-1 n-1
+ z1 z
2. Na6i jednacinU tangentne ravni povrs x=ucosv,y
=usinv, z = av.
r sin v-y cos v+ z

v .
2
Na6i tacke elipsoidu
+
2"

normalna obrazuje ugao sa osom.
1,
2

2 0.1
"4" tg

1 kojima
5. Na6i obvojnicu kojima otsecci osama za-
dovoljavaju uslov a
n
+b
n
+c
n
=1.
(xa+ya+za = (n+1)a =
6.
2
Na6i orvojnicu ravni tangiraju parabole
2
z=Q; =2z,
2
=2(x+z.
7. Na6i linije krivine hiperrolicnom pararoloidu
z = !!.

preseku povrsi z= i

1a2+i)
8.
+ cz
2
1.
2
Na6i linije najveceg nagil::a povrsi + +
2 2 2
preseku povrsi + + cz =1, = )
VII
1. DIFERENCIJALNE JEDNAtINE
PRVOr. REDA
1. JEDNACINA
F(x,y,y') =
kojoj funkcija = i izvod naziva se
diferencija1na prvog
Re'enje svaka diferencijabi1na funkcija
f(x) koja zadovo1java tu Za vazi:
Flx,f(x), f'(x)1 =
2. Diterencija1na oblika
+ = D
diferencija1na sa razdvojenim promen1jivama. Nje-

d = - Q d + gd
proizvo1jna konstanta.
3. Ako oblik
=f(1L),

homogena. Smenom
1L =

gde = nova nepoznata funkcija homogena diferencija1-
jednacina svodi se jednacinu sa razdvojenim promen1jiva-

- 269 -
4. Linearna diferencijalna jednatina
+ + g(x)
ima opste retenje

- f f(X)dxl
c
_ g(x)e f f(x)dx
dx
!
5. Bernoullijeva diferencijalna jednatina
+ + g(x)y =

sa smenom Z = ,gde Z = Z(x) nova nepoznata funkcija
svodi linearnu diferencijalnu jednatinu.
6. Riccatijeva diferencijalna jednatina
2
+ + g(x)y + =
se smenom = + Z, gde partikularni integral te jed-
natina Z nova nepoznata funkcija svodi Bernoullijevu di-
ferencijalnu jednatinu.
7. Di ferencijalna jednatina
+ =
diferencijalna jednatina totalnog diferencijala ako is-
uslov
Opste resenje

P(x,y)dy +


gde bilo koja fiksirana tatka iz oblasti u kojoj
ispunjen uslov


- 270 -
8. Diferencijabilna funkcija intcgra-
cioni mnozitelj diferencijalne
+
ako
+ =
diferencijalna jednacina totalnog diferencijala.
Integracioni se iz uslova
_ = ( _ )

u slucajevima kada to moguce.
9. Lagrangeova diferencijalna jednacina
- xf(y") + g(y"),
svodi se uvodjenjem = i diferenciranjem
linearnu diferencijalnu jednacinu sa nepoznatom funkci-
=
Clairautova diferencijalna jednacina
= + g{y"),
ima opste
y=cx+.g{C).
Singularno (ukoliko postoji) u parametarskom
obliku
= -g"(p)
-g"(p) + g(p) , gde
Diferencijalne oblika
f(x,y") = i f{y,y') = resavaju se smenom

- 271 -
1. Napisati dlferencija1nu jednacinu familije
krugova

- 2 +
(s1.1.'
Resenje: Diferenclja1na jednacina
fami11je krivih f(x,y,C)=

dobija se eliminisanjem
rametra iz jednacina
f =
()f


Diferenciranjem zadate jednacine
dobijamo
te
(1)
2
- + =
+
Zamenom ove vrednosti u jednacinu (1) dobija

_ + _

= I
sto predstav1ja dlferenclja1nu jednaclnu date familije krugova.
2. Naplsati
Resenje. Kako
to
diferenclja1nu jednaclnu

=

=



1ny'
fami1ije krugova
- 272 -
Zamenorn ove vrednosti u jednacinu

=

dobija se trazena diferencija1na jednacina
y1ny' =
Naci opste resenje diferencija1ne
jednacine

Resenje.
2
-1)

(1 )
Kako = to se diferencija1na jednacina rnoze napi-
dx
sati u obliku
+ = 1

,1 \ , l'
'1 \ ' "
;' 1 ,. / \
../ l' 1 \
---- 1 '
:::.:::.:-_----:-- - - -1,---:"-"::;:..,-= dobija se
Y.-l
Pos1e integracije

-1 -1
...... 1...-...... ,,-
'\ I \ 1 /" ln 1

- 11 + ln 1 11
\ I I
:::n:)

_

\' IC=-1' 1 I - 1
11'. / \ l' - gde = ln


1 - \ l'
" \ "
'1 # \11 5/.2
Za razne vrednosti konstante (uk1jucujuci i sirnbole
.. '" i
) dobijaju se sve krive koje pripadaju farni1iji krivih,
koja pretstav1jena opstirn resenjern diferencija1ne jednacine
(1) (81.2.).
4. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
2

Resenje
Kako

----z- dx )

odno5no
tj.
- 273 -
f 4 =! +

1

+
opste resenje zadate diferencija1ne jednacine

1
(51.3. )
+
= partiku1arno resenje diferencija1ne jed-
nacine koja dobija kada ).
5. Resiti diferencija1nu jednacinu
I
= +

Resenje.
Uvescemo novu funkciju

Kako
= 1 +

to se data diferencija1na jednacina
napisati obliku
= + 1)
odno5no du
dx
+ 1
Odavde p051e integracije


1 =
)
1 -1
5/.3
1
=i(+t.
..
odnosno opste resenje diferencijalne
jednacine

- + 1) + (51. 4 )

5/. t.
- 274 -
Naci opste resenje homogene diferencijalne
jednacine



Ako se jednacinu uvede smena
-1- = tada +

biti oblika

+ =

dx

--2
1 -
2
+
1
2
-
u ovoj diferencijalnoj jednacini primenljive se
razdvojiti,
Odavde
jer iz
sledi da
Dalje

dx



1
_

1 -

------=<2 du.
(1 + )
= f (_1_

du

=-- +
+

2
+ 1
= 1, = - 2 i =

2 '
,Q)'.nlxl+R,n(U +1) -R,nlul=

= gde

=

1
Kako + ' kao opste resenje dobija se familija krugova

+ = C1y (51.5)
takodje resenje date diferencijalne jednacine)
- 275 -
I
7 NaG1 opste resenje diferencija1ne jednacine

- + 7
+ - 1
Resenje. Ako se uvedu nove promen1jlve i ,
takve da
+8
gde su ('( i 8 zasad neodredj ene konstante,
dx = dE; dy = d 1)
Unesemo 1i to u zadatu diferenclja1nu ednac lnu ,
dobicemo
d1) - 1) + 4('(-13+7
............ .

se
('(
1 8 odaberu tako da budu resenja sistema
1inearnlh jednacina
4('(-
8 + 7
2('( +
8 -
1
tj. ('( = - 1 1 = ,


d1ferenc1ja1na jednac1na (1) postaje homogena, tj.
dn
--- =
4 - 1)

I I .
(2)
Neka sada u = ..!l-. Odavde = 1 = u .
to zamen1 jednacinu (2), dobice se
u = 4 - u
, 2 + u
111 razdvajanjem promen1j1v1h
+ 2)du

+ -4

Kako
u + 2
+
2

5
- 276 -
to posle integracije dobijamo
odnosno
31nlu-11+
325
{u-1} (u+4) =

" . 1'1
Po",to u= = -1 i 1'1 + 3, to opsti integral
zadate diferencijalne jednacine oblika:
odnosno
3

8. Na6i opste resenje diferencijalne jednacine
= ( ) 2

Resenje. Uvodimo novu funkciju =
= 1 - '
Diferencijalna jednacin a imati oblik
1 -
)2
)


1 -
Ako se promenljive razdvoje dobice se

.

Odavde posle integracije
1 1
ln
3 2
9
2
ln lu + 21) = +
ili posle vracanja promenljive i
- + 1nlx-y/-91n Ix-y+2!=
op'te diferencijalne jedna6ine.
9. Naci linearne diferencijalne
jedna6ine
2
.
- 277 -
Resenje. Neka u v gde su u i v funkcije ad
Tada = u'v + uv'
Uvrstimo 1i ove rea1cije za i u zadatu diferencija1nu
jednacinu dobijamo
u'v+ U (v' -


(1)
Funkciju v adredjujemo tako da izraz uz u bude jednak nu1i, tj.
v' -
v


Odavde
dv
__
dx
--, tj. = luJxlG,
v
odnosno v = (Dovoljno uzeti partiku1arno
stav1jeno = 1). Zamenom v u jednacinu (1) dobijamo
xu' -

=
u' =
Odav:de
=

--' +
2
1inearne diferencijalne

= uv = +
10. Naci diferencija1ne
jednacine
- -


Resenje. Posle de1enja strane diferencijalne
jednacine dobiee se
4Vy



uvede nova promen1jiva
=
(tada z' .:L

- 278 -
dobice se 1inearna diferencija1na jednacina
2z' - i!... -

koju resavamo smenorn
z=uv,
z'=u'v+uv',
te
2 (u'v+uv') -4
uv


odnosno
I
2v
U.
)

- -
"2
.

k
2v
Fun ciju v odredjujemo iz relacije v' - =0
odak1e v =

(partiku1a.rno resenj
Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za v u jednacinu (1) dobijamo

- =
odnosno

2
du 1
dx
u =
1
2
in ix\ +
Na osnovu toga sledi da
Kako z
z = uv =

(_1_ 1n \ +
2
to
=

1 1n + 2
2
opste resenje diferencijalne jednacine.
- 279 -
11. Resiti diferencijalnu jednacinu
2
ylny - =
Resenje.
se promeni promenljivih, dobice se diferencijalna
jednacina
1
"

=
u kojoj funkcija od
Posle sredjivanja dobija se Bernoulijeva diferencijalna jedna-
cina
+
2
- lny =

Posle delenja diferencijalne jednaclne sa

dobija se
1


2 lny =
uvede nova promenljiva z =
1
(tada z' =

dobice se linearna diferencljalna jednacina
- z' +
z
- 21ny =

cije opste resenje
z =

opste resenje date diferencijalne jednacine
1
= .
- ln
12. Resiti Jacobijevu diferencijalnu jednacinu
=

Resenje. Ako se uvede nova funkcija u
11!
=



du
= -
2

dx
.L,tada
-


- 280 -
Ako se uloga promenljivih u i promeni, tj. ako u nezavisno
promenljiva,a funkcija, dobice se sledeca diferencijalna jed-
nac1na
dx
- = =
du u
i1i pak u obliku
1 (1-u)x
2
-(l+u)x
(l+u) 2
2 2
(l+u) x'+(l+u)x+(l-u)x =0.
Pos1ednja d1ferencijalna jednacina Bernoul1ijeva d1ferenci-
jalna jednacina. Pod pretpostavkom da raz1icito od nule
dobice se
+ (l+u)_l_ + (l-u) =

1
Uvedemo 1! novu funkciju z = --(tada
diferencija1nu jednacinu

(1+u)2z ' - (l+u)z=l-u
koja 1inearna i cije opste resenje
z = C(1+u)2+u
l+u
odnosno vracanjem stare promen1jive 1

=
1 + -L

2
+ -L


2 2

i to opste resenje Jacobijeve diferencija1ne jednacine.
13. Naci opste resenje 1inearne diferencijalne jednacine
- - cosx+1=0
sinx
ako jedan njen partiku1arni integral sinx.
- 281 -
Resenje. Smenom
y=sinx+u, y'=cosx+u'
data se diferencijalna jednacina svodi jednacinu

-

sinx
cije opste resenje
,
2
te opste resenje zadate linearne diferencijalne jednacine
y=sinx+ 1-
14. Ako su i

partikularni integrali
linearne diferencijalne jednacine

tada se njen opsti integral dobija bez ikakve integracije.
Resenje.Kako
to

2 2
+k
1
)
I
15. Naci opste resenje specijalne Riccatijeve diferenci-
jalne jednacine

2
+
1



Resenj Smena
1

z
daje
z' 1 1
"7 "7
+

odnoBnO
Dalje

- 282 -
2
z' = -1 - -1-(-=-)
2
z
-=u

1 2
u+xu' = - 1 - --- u ,
2
to diferencijalna jednacina koja razdvaja promenljive, tj.
du
=
dx

Inteqracljdm dobija
odnoBnO
te
arctq(u+l)=C-
u+l = -
1
2
1
2
ln I
ln I xl),
1
z=xu=x { -1+tq -- ln I )} )
2
opite reienje Rlccatijeve dlferencijalne jednacine
1

16. Na6i opite reienje Rlccatijeve diferencijalne
jednaclne
2 2
=0.
Relenje. Probanjem ustanoviti da jedan partikularni
inteqral date diferencijalne jednacine
Opite reienje Rlccatijeve diferencijalne jednacine
tada oblika
y=-x+z, qde z nova funkcija.
Dlferencl*anjem dobijamo
y=-I+z'.
Uvritavanjem relacija za i u zadatu diferencijalnu
jednacinu dobijamo
- 283 -
odnosno
xz' -x-xz 2=0 ,
to Bernoullijeva diferencijalna jednac1na, koja se smenom
1
z
=t svod1 11nearnu d1ferenc1jalnu jednac1nu
t

I
t x+t+x=O
I
= U odnosno t=u'x+u
tada 6ano diferencijalnu jednacinu razdvojenih

odnosno
du dx


te
2
t
+ 1

tj.
__ 1_ .
2
Kako
z =
1

to opste resenje date d1ferenc1jalne
y=-x+z=-x+

2
111



2
qde =

jednacine
Za razne vrednost1 parametra ukljucujuc1 tu 1
1 +cn ,dobicemo part1kularne integrale date diferenc1jalne
jednac1ne.
- 284 -
17. Data Rieeatijeva difereneijalna
1 2


,- ...


1 -


I. Odrediti konstantu tako da izraz
bude partikularni integral date
II. Odrediti realne brojeve i d tako da izraz
redstavlja partikularni date
Resenje. I. Zamenom izraza

i njegovog izvoda yi=2ax
u zadatu difereneijalnu jednacinu, dobija se
-
1

1 -

+ -"':':':--""1 =0
1 -
odnosno
(a+l)
4
=0
kojace biti zadovoljena za svako ako -1. Prema tome
-

partikularni integral zadate Rieeatijeve difereneijal-
ne
II. Zamenom izrpza = + d i njegovog izvoda =
u zadatu difereneijalnu dobice se
(c
2
-d)x
2
+2 {cd-1)x+d
2
-c.=0
koja biti zadovoljena za svako ako
e
2
-d=0, ed-1=0 i d
2
-6=O
tj. ako

-1=0.
'3
Kako 6=1 jedino realno resenje jednacine traze-
ni partikularni integral

- 285 -
opsti integral zadate Riccatijeve diferencijalne
odnosno

= dx
1 -

)




18. Naci opste resenje diferencijalne
2 2
dy=O

Resenje. Ovde
Odnosno
3






. 2]
Lx +

--,



znaci da leva strana jednacine totalni diferencijal.aeke
funkcije U(x,y),ako pretpostavimo da +
Kako
to


U = 2dx+ S

gde s(y) neka funkcija od i zamenjuje integr(icionu konstan-
tu. Ako se izvrsi integracija dobija se
2
U(x,y) = --....
+
+ S
(1)
- 286 -

(\ U
2
=(--)

to d!ferenciranjem jednacine (1) dobijamo
Odavde
(JU

2


2

-- +S'(y)
+ 2
,
s =1 tj. S(y) .
Zamenam ove vrednosti za S u jednakost (1) dobijamo trazenu
funkciju U(x,y) tj.
2
U(x,y)= +
+
te opsti integral date diferencijalne jednacine
=

19. Data diferencijalna jednacina

Naci opsti integral
Resenje. OVde

=
-

od nos
Kako
d

Q
i

'"

2JL


=

..l.2-



to se moze integracioni mnozitelj jer
d -2
dx


odnosno
1


2

- 287 -
Jednacina
1 2
L(x- y )dx+2xydy1 =0

jednacina totalnog diferencijala. U ovom slucaju
odnosno
U = f dy+ '1' ,

2
U(x,y) =..L +

gde neka funkcija od
Kako
to
odavde


2


'1'

2


+ '1' )

1
tj. '1' = ln 1.

Opsti integral zadate diferencijalne jednacine
2
+ ln

=

20. Resiti diferencijalnu jednacinu
Resenje. OVde


2
i
...2.JL
= +
(\

d


"
-.-UL
d
Kako
.lJL. 2L

- Q
2

2
-[
to postoji integracioni mnozitelj tj.

= -.--:2=--__ d

+
=
2
2
---,

- 288 -
Diferencijalna jednacina
212 3 2231
1 ) ) dy
jednacina totalnog diferencijala. Ovde
opste resenje zadate diferencijalne jednacine
3 3'
=
21. Diferencijalna jednacina
2 2
-l)dx-(x y-1)dy =
ima integracioni mnozitelj koji oblika f(x-y).
Odrediti integracioni mnozitelj i resiti jednacinu.
Resenje.
rntegracioni mnozitelj odrediti iz uslova
r f

odnosno
df - 4
f U-
gde smo stavili
du


r f(x-y)


L
ove jednacine nalazimo da
-4
f '" , f = 1
4
Prema torne jednacina
x
2
Y-1
--4 dy-


2
-1
:.:..0..-::::""'4 dx=O

diferencijalna jednacina totalnog i njeno
resenje
2

2
2
+

-1
-"----3 + .

- 289 -
22. Pokazati da diferencijalna jednacina

dx+x (y2+2x
2
)dy=O
ima integracione mnozitelje koji su oblika
f(x
2
+y2) i g
Odrediti integracione mnozitelje i resiti diferencijal-
nu jednacinu.
Resenjeo
bi diferencijalna jednacina imala integracioni mnozitelj
oblika f(x
2
+y2) treba da zadovoljen uslov:
Dalje


(

2 2 2 2 f(

_ ) + f ) ) = G . ..

222 2
+ f ty ) ),

df(u) 5du
f
2 2
gde smo stavili u = .
ove jednacine nalazimo da
f =

.:::.
4,
2 2 1
f(x ) = 2 2
) 5/4
d
bi diferencijalna jednacina imala integracioni mnozitelj
oblika g(xy) treba da zadovoljan uslov :


'! 2
__ g(xy)

Odavde
df _du
-5
f(u)

- 290 -
gde smo stavili =
Resavanjernove jednacine nalaz_imo da

-5
g
1
5 5

Ako su poznata dva linearno nezavisna integraciona
mnozitelja diferencijalne jednacine, opste resenje oblika

= proizvoljna konstanta)
g
Kako 5
-"4

5
---r -5 -5

to opste resenje
date diferencijalne jednaCine.
23. familiju krivih odredjuje diferencijalna jednacina

Resenje. U diferencij lnoj jednacini nedostaje se uvede
parametar = dobice se
odnosno,
odnosno
(ako se uzme pozitivan znak ispred korena). Kako
dy = pdx, to

= - I 2 +
\1'1 + )
opste resenje diferencijalne jednacine (1)
parametarskom obliku


= - +
..f 1 +
Ako se eliminise parametar dobice se opste
resenje obliku


SI.
- 291 -
222

Integralne krive su krugovi poluprecnika ciji
centri nalaze osi.
Integralne krive dodiruju prave i (51.6).
Pored opsteg resenja, i su takodje resenja
diferencijalne jednacine (1) i to singularna resenja.
Singularna resenja diferencijalne jednacine Qobice se
elirninisanjem pararnetra iz jednacina
odnosno
222
=0
[ 2 2 21
----

(2)
-2 =0, =
Zarnenorn ove vrednosti jednacinu (2)

odnos-
singularna resenja i
Do istog rezultata se do1azi eliminisanjem pararnetra iz
jednacine
2 2 2 2
)=0
r 2 2 2 2!
-lx )

=0.
I 2
24. Resiti diferencija1nu jednacinu +1 (1)
Resenje.Kako diferencija1noj jednacini nedostaje to
stavljajuci biti
i
f pdx+C= f
Opsti integra1 date jednacine
3 . 2
= I I
- 292 -
Diferencija1na jednacina (1) singu1arnih resenja, jer
e1iminacija parametra iz jednacina


51.7
iz jednacina

2
-1=0
= 1


2 2
-1)

daje ova vrednost ne zadovo1ja-
va diferencija1nu jednacinu. Prava
mesto singu1arnih tacaka krivih
datih opstim resenjem (s1.7.).
22. Resiti diferencijalnu jednacinu
-2 siny' (1)
U diferencija1noj jednacini nedosta-
Ako se uvede parametar bice
y=p2 sinp i dy=(2psinp+p2cospJdp.
Kako dx= dy to

f 2psinp+p2cosp
dp+C,

opste resenje diferencijalne jednacine parametarskom
obliku

2 .
S"J.np.
25. Resiti diferencijalnu jednacinu
-1) = (7)
Resenje. U diferencijalnoj jednacini nedostaje Uvodjenjem
smene 2-p=ty, gde dobice se:
'f
- 293 -
2
Odavde se posle skracivanja sa dobija
2 1_t
2
1- ty- t =0, odnosno -t- -
2-p=ty, to P=J+t
2
, i izrazeno pomocu
parametara
Iz p=y'sledi dx= dy odnosno

(t
2
+1)dt 1
- f -(t2+l) t 2
t

opste resenje diferencijalne jennacir,e parametarskOO1 obliku
1

-- +
t

1-i
t
Ako se eliminise parametar t, dobice se opste resenje
2_1

Diferencijalna jednacina singularnih integrala, jer eli-
minagija parametra iz jednacina:
i

daje realan rezultat.
26. Resiti diferencijalnu jednacinu
-2

"2"
Resenje. Ako se stavi tada
2



2
Ako se jednacina (2) diferencira dobice se:'
=


11i
(1- ) =0
(1 )
(2)
- 294 -
odavde i
1- ! =
Iz prve jednacine iz diferencija1ne jednacine
1- =
Zamenorn vrednosti u jednacini (2) dobice opste re-
diferencija1ne jednacine (1):

2
.
2
Zarnenorn vrednosti = u jednacinu (2) dobija se
Treba ispitati geornetrijsko znacenje tog resenja.
se dobija takodje i e1irninisanjern pararnetara iz jednacina
2

- =0 odnosno - .

Do istog rezu1tata se do1azi i e1irninisanjern konstante iz
edna 1:5i
Prerna torne
jednacine
(sl. 8)

2
- =0
2


2
- ( _ =0.

2
integra1 date diferencija1ne
i obvojnica familije krivih datih opstirn integra10rn
1
1,0'

- 295 -
27. Naci resenja diferencijalne jednacine
2
(1)
Resenje. se diferencijalna jednacina resi i uvede
parametar dobice se:
.

(2)
Diferenciranjem jednacine (2) smatrajuci za nezavisnu
promenljivu
odnosno

1

(4 - _1_) = (4

1
-

- -rv-) . ( - _1_) =
2
se prvi faktor izjednaci sa nulom, tj. ako
- =
dobice se = cijom zamenom u jednacinu (2) dobijamo
odnosno


+

2
2 2
= c
1
(x-C
1
) ,
1
,
( gde c
1
= -i-) sto predstavlja opste resenje diferencijalne
jednacine (1).
se drugi faktor sa nulom, tj. ako
dobice se
=
- =
2 Iy

= 2V i zamenom ove vrednosti u
dobijamo

+
2
2Vy"'
1
-,
1-;

odncsno = 16 ' sto predstav1ja singu1arno resenje diferenci-
ja1ne jednacine (1). E1iminacijom parametra iz jednacina
=


2

1

dobija se takodje
iz jednacina
4

= 16 ' dok se e1iminacijom parametra
dobija =

opste resenje diferencija1ne
njena singu1arna resenja su i
vojnica fami1ije krivih datih opstim
sa jednim partiku1arnim integra10m).
8lika 9.
jednacine =

,
4
' od kojih =0
resenjem. se pok1apa
81. 9

28. Resiti C1airautovu diferencija1nu jednacinu
(1) =
+

Ako se uvede parametar i jednacina (1)
diferencira dobi6e se:
(2 )

= +

)
,

odavde


2'


- 297 -
Jednacina (2) bice zadov01jena ako
1 = odak1e Zamenom vrednosti u jednaci-
nu (1) dobice opsti integra1 jednacine (1).
..

S1ika 10.

=
20. - 32 = odavde =

odnosno zamene u jednacinu
(2)
2
= i to predstav1ja sin-
gu1arno resenje jednacine (1). Do
istog rezu1tata d01azi e1iminisanjem konstante iz jednacina
- - = ,

=

2
sto znaci da singu1arni integra1 obvojnica pravih 1i-
nija pretstav1jenih opstim integra10m 10.).
29.
(1)
Resiti Lagrangeovu diferencija1nu jednacinu
= +
Ako stavimo dobicemo jednacinu
2
(2) +
Diferenciranjem jednacine (2) dobijamo
=
odnosno ako se posmatra kao funkcija od
(3 )
dx. = _ _ 2
dp ,
i to 1inearna jednacina Njeno opste resenje dobijamo
smenom = uv gde su i v funkcije od
Zamenom = uv i = u'v + uv' jednacinu. dobijamo

'v
+ i + 2v 1 = - 2.
I
1
Kako za v = 2" faktor uz jednak nu1i, to

, 1 -2.


- 298 -
Odavde
ne (3)
2 3
u = - + opste resenje linearne jednafi-
(4)
= uv = - .?f

Ako se (4) unese u (2) dobija se

= - --
3
Opste resenje (l) u parametarskorn obliku


=
2"
-
3


2
= -


"3
takodje resenje diferencijalne
(1)
(2)
30. Resiti Lagrangeovu diferencijalnu
Resenje.
,2 2 ,3
= - .
Ako se uvede pararnetar dobice se
223

Diferenciranjern jednacine (2) dobijarno
= 1 + -
odnosno
(3) , + 1) =
(3) bice zadovoljena;
1<;' Ako =0, odnosno
Ako se ova vrednost zarneni u jednacinu (2) dobija se opste rese-
nje pararnetarskorn obliku
= -
2
2 3
-}
Odnosno posle elirninacije pararnetra opste resenje biti
+ =
2? Ako =0, tada zarnenom vrednosti jednafini
1
(2) dobijarno singular-no resenje = +} .
- 299 -
Ako se e1iminise
iz jednacina
=0

tj. iz jednacina:
9 2 = -4
=
dobice se
=
i
i




+ 1. =
S1ika 11.
Za dobijamo - = za = + 1 dobijarno - = .!. sto

". d . 1
prava - =} obvojnica krivih predstav1jenih opstil!'.
integra10m (s1. 11.).
Treba napomenuti da nije resenje date diferencija1ne
jednacine.
Prava qeornetrijsko mesto singu1arnih tacaka inte-
gra1nih krivih =0.

1
Smenom = z resi ti diferencija1nu jednacinu
_ =
Resenje. Kako
1
= -"2 z , to diferencija1na jedpa-
z
cina g1asi:

odnosno
z = xz ' - z
Opste resenje ove diferencija1ne jednacine koja Clairautova

z = - , sirigu1arno resenje
2


z = ,
opsti integra1 date diferencijalne jednarine
1
=
-
singu1arni integra1
2
- 27
- 300 -
32. Srnenorn = = v resi ti diferencijalnu jedna-
cinu
Kako


= udv
dx vdu' jer
eXdx =du, eYdy =dv, to se data diferencijalna jednacina
transforrnise jednacinu
_ 1
v 2
v

'2 1
2
v
u kojoj v funkcija prornenljive
Posle rnnozenja sa v
2
dobija se diferencijalna jednacina
(v - uv' ) 2 - 1 1
Diferencijalna jednacina 1 defini1Se dve Clairautove diferencijal-
jednacine:
v = uv
+ ..; 1+)2
11
v uv
v' 1+v,2

Resicerno diferencijalni jednacinu 11. Uvodi se pararnetar v'=
Tada
Posle diferenciranja
:
dp \' +
du
l
irnarno

Ova jednacina biti zadovoljena ako
dp - odakle =
du -
ZaI11enorn vrednosti diferencijalnu jednacinu 11 do.bice se
opste diferencijalne jednacine 11
v = + ";1 +

20 + = odakle

= - pararnetarska jednacina singular-

nog resenje diferencijalne jednacine 11
= -

v =
1
- 1 -
Kako opste resenje diferencijalne jednacine III
v
= - V 1

singularno resenje
=
_---12-
1
v
-
-_._-


to opste resenje diferencijalne jednacine I
(v-Cu)2 = 1

,
singularno resenje
2 2
+v = 1.
Opste resenje date diferencijalne jednacine
- ) 2 = 1 + 2
Singularno resenje

+

= 1.
Naci opste resenje diferencijalne jednacine
,2 ,
+
Resenje. Stavljajuci dobijamo
2
= +
Diferencirajuci ovaj izraz i koristeci da

2 dp dp
+ + dx '
odnodno
dx + 2 +
dp
1


Kako ovo linearna diferencijalna jednacina
I
1
=
2 2"
)
znaci da
1
=
--2
2"
)
2

=
dy
dx
nalazimo
resenje
predstavlja opste resenje date diferencijalne jednacine para-
metarskom obliku.
- 302 -
34. Naci singularno resenje diferencijalne jednacine

+ vll_y ,2 - y'arccosy'.
Resenje. Singularno resenje obvojnica familije pra-
vih
= + vI-;--t? - arc cos
Singularno resenje dobice se eliminacijom parametra iz jedna-
cina
+ 1.-t
2
- CarccosC


arccosC +

- -
vll-C
2
vll-C
2
Kako = cos .:: .:: to
= sinx(O < < singularno resenje date diferencijalne
jednacine.
2. DIFERENCIJALNE JEDNAtINE
VISEG REDA
1. Jednacina
,
F(x,y,y, . , ,=
kojoj nepoznata funkcija i njeni izvodi

diferencijalna jednacina n-tog reda.
2. Diferencijalnoj jednacini koja sadrzi smenom
se snizava red.
3. Ako diferencijalna jednacina sadrzi smenom
se transformije diferencijalnu jednacinu nizeg reda

kojoj nepoznata funkcija
4. linearna diferencijalna jednacina
ima opste rejenje
proizvoljne konstante linearno nezavisna partikular-
rejenja jednacine.
- -
Ako poznato partikularno

homogene
linearne diferencijalne jednacine tada se smenom =

z, gde
z = z(x) nova nepoznata funkcija snizava diferencijalne
jednacine za
5. Opste nehomogene linearne diferencijalne
cine
jednako zbiru opsteg odgovaraju6e homogene diferen-
cijalne jednacine i bilo kog partikularnog nehomogene
jednacine.
Ako poznato opste odgovaraju6e homogene
nacine
tada se opste nehomogene jednacine trazi obliku
=

+ +
',"",
pri se funkcij.

iz sistema

L
i=1
=0,

L
i=1

L
i=1

... , l.

)
i Y
i
f(x)
(Metoda varijacije konstanata).
)
i i

6. Homogena linearna diferencijalna jednacina sa konstan-
tnim koeficijentima

+ +

+
ima karakteristicnu jednacinu

r

+ +

=
koje se dolazi kad se potrazi diferencijalne
cine obliku =
Neka karakteristicna jednacina ima s r'azlicitih ko-
kojih su kompleksni, ostali realni. su
Zs
Neka m
k
visestzukost korena r
k
Vazi
= + i8,-,
k=1.? .
I
- 304 -
linearna difcrcncijalna jednacina ima
visnih partikularnih redenja:

rJ.kX
cosBkx,
(J.k
X
cosBkx,.
m
k
_
1
CJ.kx
cosBkx
linearno neza-
rJ.kx
sinBkx,
(J.k
x
sinekx, .
m
k
_
1
(J.k
X
' .
(k=1,2, .. ,J)
r kX r kX
, (k=2j+1,2j+2, . , s )
ovih redenja dobija se opste redenje
te jednacine.
7. Eulerova diferencijalna jednacina

se =e
t
svodi diferencijalnu jednacinu sa konstan-
koeficijentima kojoj y=y(t}.
8. Opdte nehomogenelineaJne diferencijalne
nacine sa konstantnim
odredjuje se metodom varijacije konstanata. ako f(x}
funkcija specijalnog oblika partikularno
jednacine moze se odrediti i jednakih koeficijena-
ta.
Ako f(x} = (x}cosBx ili

f(xj = (x}sinBx

jednacina ima partikularno oblika


r q (x)cos +q (x)sin
r [ * )
I


r korena karakteristicne jednacine d..":.
i q;(x) su polinomi istog stepena kao

10. Partikularno redenje linearne diferencijal-
jednacine
()

+ ... +an(x)y=f/x}+ ..
jednako zbiru partikularnih diferencijalnih jednacina

+

+ ... + = f
1
(x)

+

+ .. +

f

- 305 -
1. Resiti diferencijalnu
lnx.
Integracijom se dobija
-- = f lnxdx + 1 = xlnx - + 1
Dalje'je
= f (xlnx - +

dx +

odnosno

Na kraju inteqracijom dobijamo
= f I
X
: lnx - i

+

+ C
2
]dx +

tj.

gde su:

=
2.

11

+
lnx _. 36 + +

""2
=

proizvoljne konstante.
Resiti diferencijalni jednacinu
" = ln 'f

Ako uvedemo smenu dobijamo
'" ln

to homogena diferencijalna jednacina, koja se smenom = u

svodi diferencijalni koja razdvaja promenljive u
i tj. imamo
odnosno
odakle

iz
+ u
uln!ul
du dx
-
u(ln!ul-1)

ln!ul-1 =

u = '

dy '" ..
dx

sledi da opste resenje date diferencijalne jednacine

f dx +

odnosno
1 1 1
=

-

+

1
- 306 -
Naci opste resenje diferencijalne jednacine
11
+
Resenje. Data diferencijalna jednacina resava se uvo-
djenjem parametra = t, = e
t
+ t.
d '
Iz -z = sledi
dx
dy' = y"dx = t(et+l)dt = (te
t
+t)dt
te
t 't t
2
=f(te +t)dt+C
1
= (t-l)e + 2" + C
1
Kako

dx
to
dy
t t
2
t
y'dx = l(t-l)e + 2" + c1J +l)dt
odnosno
te
[
t 2tt
2
t

2"-'4 +12"-1+C
1
]e +T+ Cl t + C2
Opste resenje date diferencijalne jednacine u parametarskom
liku
= e
t
+ t
t 2t t
2
.. t

+

+T+
C
l
t
+
C
2'
4. Resiti diferencijalnu jednacinu
- 1 =
Resenje. Zadata diferencijalna jednacina jednacina
koja sadrzi Smenofn = i = dobijamo
dy
se u
odnosno
Kako
- 1 =
dy
jednaiHni (1) promenljive


p-l
c1e
P
(p-l) .

to dx

dx
(1 )
razdvoje dobijamo
odnosno dx = ePdp
1
- -

=

+
1 2 .
Opste resenje zadate jednacine u parametarskom obliku
=

+

c
1
e
P
(p-1)
5. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
(IV) = I
Ako uvedemo smenu zadata diferencijal-
jednacina bice:
= ( 1 )
Opste resenje diferencijalne jednacine (1)
Kako
to
tj.
z =
+ ] 2
-2 1
= +

4 +

resenje zadate diferencijalne jednacine
6. Resiti diferencijalnu jednacinu

Ako se strane zadate diferencijalne jed-
nacine pomnoze sa = dy, dobice se
dx =

dy
odnosno
odavde
- -

dy
v'

+
odnosno posle integracije (smena 2ae
Y
+c
2
=t
2
),
+ = 1 ln v' +


1

dobice se
sto predstavlja opste resenje zadate diferencijalne jednacine.
7. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
=
Resenje.
pos taje oblika
Smenom y'=z zadata diferencijalna jednacipa
z = z.
Mnozenjem strane diferencijalne jednacine sa 2z' dobice se
2z 'z " 2zz'
odakle
ili
,2
z
dz
2 +
z 1
dx.
Posle integracije dobijamo
ili
ln Iz +v'z2
= Arsh z

z =

sh +

.
Vratimo li smenu z=y' poslednja jednacina postaje
= C
1
sh

odakle integracijom dobijamo resenje zadate diferencijal-
jednacine
8. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
2

') 2
- 309 -
Ako se uvede smena
z = odnosno z

,2

2

dobice se jednacina
2 _ 2 2 2
(z +z )
2
- xyz)
koja pos1e skracenja sa postaje 1inearna tj.
x
2
z - + 2xz - 1 =
Kako opste resenje 1inearne jednacine
to
';l

1
2"
+ -


odnosno

1"

1

= -z + dx
'-

-(C1/x)
=

opsti integra1 zadate diferencija1ne jednacine.
9. Naci. opste resenje diferencija1ne jednacine

Ako se uvede smena =

tada
Uvrstimo 1i ove re1acije zadatu diferencija1nu jednacinu do-

Id\

I
2



dU.J
+
du

du
odnosno
2
2
=
+
du du

Umesto uobicajeni nacin (smena ova se diferencija1na
jednacina moze resiti i drugi nacin,
jednacine izvodi tj.

d
du du
- 310 -

= +
du . 1
te se problem sveo diferencijalne jednacine,
koja radzvaja promenljive i cije
2.
+ 1

odnosno
+

= ,
to opste zadate diferencijalne jednacine.
10. Naci integral diferencijalne jednacine
'!::iX '

Resenje. Ako se strane jednacine podele sa
dobija se diferencijalna jednacina oblika
koja
odnosno
Dobijena
" I
:L + + :i.

2
-

izvod diferencijalne jednacine
2
lny' + + lny = 21nx + lnC
1
diferencijalna jednacina

-3- +

izvod jednacine
odakle
ln (eix3 +
to integral zadate diferencijalne jednacine.
11. Naci onu integralnu krivu diferencijalne jednacine

koja u tacki 1) ima tangentu = + 1.
Resenje. Kako se zadata diferencijalna jednacina moze
napisati u obliku
to
odnosno
- 311 -
1ny' = 21ny + 1nC
1
2
=

,
opte reenje zadate diferencija1ne jednacine oblika

1

gde su

i

konstante.

Reenje zadatka partiku1arni integra1, koji zadovo-
1java us10ve = 1; == 1.
Iz jednacine
1
1 = -

i 1
Uvrstimo 1! tako vrednosti za

i

u jednacinu (1)
dobijamo trazenu integra1nu krivu
obliku
1
=

12. Naci opte reenje diferencija1ne
(Sin
2
",. + (sinxcos1'i' = .. (1)
Ako diferencija1nu jednacinu (1) napiemo u
- =
sin
zak1jucimo da ona izvod diferencija1ne jednacine prvog reda
tj. + (cotgx).y = odak1e
+ tgx =

(2)
Dobijena diferencija1na jednacina 1inearna diferencija1na jed-
nacina prvog reda
= C
1
ctgx + c
2
sinx)
to i opte reenje diferencija1ne
-312 -
13. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
+ 1) -- + - 2) - - = ( 1 )
ako se zna da partikularni integral oblika

(rn=const).
Zarnenorn funkcije =

i njenih izvoda =
2
= rn u diferencijalnu jednacinu (1) dobijarno
jednacinu
odnosno
(rn+ 2) + (rn- 4) (rn+ 2) =
kojaje zadovoljena za rn=-2 i svako

Srnenorn = . z dobijarno diferencijalnu jednacinu
e-
2x
z -- + [2 (-2,)

-
+ 1 z =
Stavirno li z' = u dobijarno
+ [-4 + ]. u =

tj. diferencijalnu jednacinu razdvojenih prornenlj ivih cije re-

tj.
z' =

,
odakle integracijorn dobijarno
opsti integral zadate diferencijalne jednacine
14. Naci opste resenje diferencijalne jednacine

ako partikularni integral

postaje
"
z
Posle srnene

= z
(1)
diferencijalna jednacina
- 313 -
Stavimo li z = u dobijamo
+ (2 + ) u

odakle integracijom

u =


Kako u = z' to ponovnom integracijom dobijamo
opste resenje zadate diferencijalne jednacine
15. Koristeci rezultat prethodnog zadatka metodom va-
rijacije konstanata na6i opste resenje diferencijalne jednacine

+

1
l-x
- 1
Kako opste resenje homogene jednacine

= 1 +

to da bi ova relacija bila opsti integral zadate diferencijalne
jednacine mora biti
, ,
C1x -

1 + = - 1.
gde smo

i

smatrali funkcijama od
Resenjem ovih dveju jednacina dobijamo

2

=
odnosno posle integracije
i
1

- + f
+ ,
"-
= -1,
te opsti integral zadate diferencijalne jednacine

tj.
2

- 314 -
16. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
- + - = (1 )
ako su 1 = sinx, 2 = cosx partikularni integrali.
Resenje. Uvodi se smena z. Tada y=zsinx ,
= z cosx + z'sinx,
-zsinx + 2z'cosx + Z sinx,
= - zcosx - 3z 'sinx + 3z" cosx + Z '-sinx,
diferencijalna jednacina glasi
xsinxz'- + (3xcosx-sinx)z"- (2xsinx+2cosx)z' = (2)
Jedno partikularno resenje diferencijalne jednacine (2)
z =
1
C?sx,= ctgx

Smenom z' = t snizi se red diferencijalnejednacine (2) se do-

xsinxt" + (3xcosx-sinx)t' - (2xsinx+2cosx)t =
Jedno partikularno resenje diferencijalne jednacine (3)
1
t
1
= zl -

Uvodi se smena t = t
1
Tada
t
t"
1
-,-2-

-6cos
4
sin
t' = 2cosx u _ u
-, -3- --, -2-

2 ) u + 4casx u
, 3

u
- -, -2-

( 3)
Ako se t, t', t" zamene u diferencijalnu. jednacinu (3), dobija
se
Kako
to

u
+ xcosx + sinx u
, 2

u xcosx +sinx
u xsinx
(4).
= C1xsinx u

(-xcosx+sinx)

i
t = -

(-xcosx + sinx) +

- 315 -
Kako
z 1. -!2- [

(-xcosx+sinx) +


Sl.n
to
Opste resenje diferencijalne jednacine (1)
17. Naci opste resenje diferencijalne
2 2 2
lnxy" - + = ln ,
ako su 1 = lnx + 1, 2 = + lnx + 1 njeni partikularni integrali.
Resenje. Ako su i partikularni integrali di-
ferencijalne jednacine (1), tada partikularni integral odgo-
varajuce homogene diferencijalne jednacine
= - =
Zamnjujuci = xz, = z + xz' , - 2 z ' + xz" diferencijalnu
jednacinu (1) dobija se jednacina
-- '+ (2x
2
1nx -

z - = x
2
1n
2
x.
se stavi z' = t, dobija se linearna diferencijalna jednaci-

2 2 2 2
lnxt' + lnx-x )t = ln .
Njeno resenje
lnx 1- 2
t = .

+



lnx + lnx

2
Kako z = f

!Ef + lnx) dx +

' to opste resenje dife-
2
rencijalne jednacine (1)
. [ 1 .
- (lnx+l) +"2 (xlnx-x) +

=

(lnx+1) +

+ :2 (lnx-1).
- 3]6 -
18. Naci opste resenje diferencijalne jednacine

ReiJenje.
jednacine
Karakteristicna jednacina date diferencijal-
2
k -1=0.
Nje koreni su
i
Partikularna resenja diferencijalne jednacine su
i

= ,
Opste resenje diferencijalne jednacine
19. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
+ =
Karakteristicna jednacina zadate diferenci-
jalne jednacine glasi
k
3
+ 1 =
. . k . k k = l+il3
NJenl orenl su 1 = -1, 2 -2--
1-i/3
--2- , te opste
resenje zadate diferencijalne jednacine
Kako
e
kxi
= coskx + isinkx i
e-
kxi
= coskx - isinkx
to se opste resenje rnoze napisati u obliku
+ eX/2(c2COS + .
= 1 2

-
20. Naci opste resenje diferencijalne jednacine


jednacine
-
Karakteristicna jednacina date diferencijal-
- 317 -
2
- - + 1 =
Koreni karakteristicne jednacine su

=

= 1
te opste resenje
i
21. Naci opste resenje diferencijalne jedracine
y(!V) + + = /
Resenje. Karakteristicna jednacina
tj.
(k
2
+ 4)2

Njeni koreni su
i
te opste resenje zadate diferencijalne jednacine
22. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
+ =

+ 1 +

Karakteristicna jednacina dela di-
ferencijalne jednacine + =

+ k
2
=
Njeni koreni su
i
te opste resenje homogenog dela diferencijalne

=

+

+
Potrebno naci partikularni integral zadate diferencijal-
ne jednacine, se postupak svodi trazenje partikularnih in-
tegrala i diferencijalnih jednacina
+ =

+ 1 i + -- =

- -
da partikularni integral diferencijalne jed-
nacine
+ : (1 )
oblika
2 2
Yl
= + +
Kako su izvodi funkcije





2
+
= +
{'

2
+ +
Yi-
+
to uvrstavanjem relacija za ,
dobijamo
i u jednacinu (1)


+ + +
Uporedjivanjem koeficijenata uz iste stepene argumenta dobija-
slede6e vrednosti
1
= 12
1
= -
i

= "2
te partikularni integral diferencijalne jednacine
1

+ 1


12 2
Za partikularni integral

diferencijalne
+ =
pretpostavimo da oblika
2 =
Diferenciranjem dobijamo

2 + +
"= + + 2 )
2
= +
jednacine
( 1 )
Uvrstimo li ove relacije u jednacinu (2) dobijamo posle skra6i-
vanja sa
+ + =
Uporedjivanjem koeficijenata uz iste argumente dobijamo
3 15
="2 i = - <r
-319 -
te partiku1arni integra1
3 .!2.)
= ( 2" - 4
Na osnovu ovoga sledi da opste resenje zadate diferencija1ne
jednacine
=

+

+

-

+ 112

+ ( - .!f ) +

23. Naci opste resenje diferencija1ne jednacine


- = xcosxe (1)
Odgovarajuca hornogena diferencija1na jedna-
cina

Njena karakteristicna jednacina
k
2
- 1 = irna korene k
1
= 1, k
2
=-1.
Opste resenje odgovarajuce hornogene jednacine

= C1e +

Jedno partiku1arno resenje date diferencija1ne jednacine.
potrazirno u obliku
eX[lax+b)cosx -+' (cx+d)sinx] .
Diferenciranjern dobijarno
"
=

[2cx+2a+2c+2d]cosx+[-2ax+2c-2b-2a]sinx} .

1i i njene izvode u datu diferencija1nu do-


l x+2a+2c+2d-b cosx+ x+2c-2b-2a-d]sinx
xcosx.
Odavde
- = 1
+ + 2d -
- =
- - - d =.0.
Resenje ovog sisterna 1ineatnih jednacina
1
= - 5'
14
= 25'
- 320 -
2
= 5'
2
d = 25
Na osnovu svega sledi da opste resenje diferencijalne jednaci-
(1)
24.
Naci resenje diferencijalne jednacine

7 "+2' 2
+
koje zadovoljava uslove
1 = 1 i 1 :;


Odgovarajuca hornogena diferencijalna jedna-
cina
; + + =
Njena karakteristicna jednacina
k
3
- ; k
2
+ 2k + 2 =
1
k
1
= - 2' k
2
=

= 2
irna korene
Opste resenje odgovarajuce homoaene jednacine
_
- C1e +

+
Jedno partikularno resenje date diferencijalne jednacine potrazi-
u obliku
Diferenciranjern dobijamo

1 -2
2

1 -2 -2
= -
4"

1 -2 3 -2
8 +"4
Uvrstimo li

i izvode
1,l
datu diferencijalnu jednacinu do-
l)ijamo

25
-2 -2
te
4
4""
= , =
25
- -
opste resenje date diferencijalne jednacine

-"2 4 "2
=

+25"
Uslov lim =0 zadovoljen za



=0. Iz uslova =1

sledi

=1.
Trazeno partikularno resenje

4. -"2

= (1 +25"
25. Naci trazeno partikularno resenje

diferen-
cijalne jednacine
_ =
koje zadovoljava uslove
= 2, = 4, = .
Resenje.
Odgovarajuca homogena diferencijalna jednacina

=
Karakteristicna jednacina
3
k - 1 = sa korenima k
1
= 1,
k
= _ -l-if:3
2 2'

- 2
Opste resenje odgovarajuce homogene

-"2
=

+ (C
2
cos:r +
jednacine

. {i )

1n 2
Jedno partikularno resenje date diferencijalne jednacine potrazi-
u obliku

= .
Zamenom i njenih izvoda u diferencijalnu jednacinu dobijamo


= = 2.
Opste resenje date diferencijalne jednacine

+
-"2 ( 13

.
- -
Kako
, _ -"2 r 13 . /1
-

+-2-

e:
Z

'7 +

2

+

4

- .!.
2 2
.+
13 +
2
2
6 -
1
-

+ 4
1 2" 2 2
Odavde

=

= 2; partikularno rese-

1
26. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
1
+ =


(1)
Resenje. Odgovarajuca homogena diferencijalna jednacina

+ =
Karakteristicna jednacina odgovarajuce homogene diferencijalne
jednacine
k
2
+ + 2 =
i koreni
Opste resenje homogenog diferencijalne jednacine (1)

(2)
taj izraz bio opsti integral diferencijalne jednacine
sma.trace se

i

funkcijama od i formirati relacije:

+
,

;=

Cie -
X
1
-
1


odakle



i

- --
1


2



(1)
- 323 -
te posle integracije
ln

- +
1
ln

+ 02 .
Na osnovu svega sledi da opsti integra1 diferencija1ne jednaci-
(1) biti
+

odnosno



+1) - +1)
27. Naci opste resenje Euler-ove diferencija1ne jednaci-

22+2
(1)
Resenje. Ako se uvede smena

t , t = I bice


dt
= 1:.
dt dx dt
1 d
2
y


-:2
dt
2
2" dt

odnosno

2
2
= -
dt
dt dt
Uvrstimo 1! ove re1acije u diferencijalnu jednacinu (1) dobijamo
linearnu diferencija1nu jednacinu sa konstantnim.koeficijentima,
tj.
2
+ - = 1 + e
2t
dt dt
Opste resenje ove diferencija1ne jednacine
t -2t 1 1 2t
=

- 2 + 4
Uvrstimo 1! smenu t = Ixl dobijamo opste resenje diferencija1ne
jednacine (1)

1 1 2
=

+ 2" - 2 + 4

28. Naci opste resenje Eu1er-ove diferencija1ne jednaci-
- 324 -
Ako se uvede smena !2x+l!

dt
dt dx

4 + dy 2
----..Lt d (- -t )
dt t
2
t

t
, bice
Posle zamene u diferencijalnu jednacinu dobijamo
2t

2
4 dy) + t dy 2 _
e
2t
dt
2
dt dt et
odnosno diferencijalnu jednacinu
d
2
e
t
_1 2
- = ( -2- ) ,
cije opste resenje
Opste resenje date diferencijalne jednacine

29. Odredi ti funkciju f (t) tako da se smenom = f (t) u
diferencijalnoj jednacini

( 1 )
anulira koeflcijent uz I zatim naci opste resenje diferenci-
jalne jednacine (1).
Kako
__ dy dt d
2
y ( dt ) 2 + d
2
t
- d t d ' d t 2 ' d d t dx 2 '
to se diferencijalna jednacina (1) transformise u diferencijalnu
jednaCinu
d
2
y ( dt )2 + ( d
2
t _ dt) _
dx dt dx2 dx
uslovu zadatka treba da bude
d
2
t dt
dx 2 - dx = .
(2 )
- 325 -
Jedna takva funkcija t =
= ln t .
Diferencijalna jednacina (2) sada
d
2
t
= 4 t

Njeno resenje
t -t t
=

+ t(t-1)e ,
opste resenje diferencijalne jednacine (1)
30. Data diferencijalna jednacina
(1)
gde k konstanta.
Pokazati da se rnoze odrediti takva funkcija = f(t) da se
data jednacina svodi jednacinu sa konstantnirn ko-
eficijentirna.
Resiti zatirn diferencijalnu jednacinu
(2)
Zamenjujuci
dy d t
dt dx
u diferencijalnu jed-
nacinu (1) dobija se diferencijalna jednacina

(dt 2 I d
2
t dt I
dv
+ k
2
2k-1
) + - (k-1)
d t dx dx dx d t

odnosno

]
k
2
x
2k
-
1
d
2
-2
k-1 dy
dt'
+ dx
dt
+

= (3)
(dt) 2
dt
x(dt)2
dx
x(dx)
dx
Odredjujuci f (t) iz uslova
k
2
x
2k
-
1

dt
k-1
nalazirno da
kx
x(dt)2
dx

dx
odnosno
k
t


- 326 -
Tada za svako Mozerno staviti se
diferencijalna jednacina (2) srnenorn t=x
k
$vodi diferencijalnu
jednacinu
2
+ = t
dt
(4)
Opste resenje diferencijalne jednacine (4)
opste. resenje diferencijalne jednacine (2)
k k k


sinx + c
2
cos
31. rntegrisati diferencijalnu jednacinu
3
,,2 ,.' -_
- -
uzajarnnom srnenom zavisno i nezavisno prornenljive.
Zarnenjuju6i
1
= ,

u datu diferencijalnu jednacinu, dobija se
,
odnosnc diferencijalna jednacina

cije resenje
=
sto predstavlja i opste resenje date diferencijalne jednacine.
327
32. Data diferencijalna jednacina

=
Odrediti f(x) tako da diferencijalRa jednacina ima parti-
kularni integral Yl= xf(x).
Na6i op!!Jte re!!Jenje date diferencijalne jednacine.
Resenje.
Kako = f(x) + xf'(x),

= + xf" to
se f(x) odredjuje iz uslova da
x
2
12f' +xf" 1-2x I f +xf' 1+

xf =
odnosno
f"(x) + f(x) =
Kako su f1(x) = cosx, f
2
(x) = sinx linearno
partikularni integrali diferencijalne jednacine
f"(x) + f(x) = to su Yl= cos i sin line-
arno partikularni integrali date diferencijal-
ne jednacine, njeno op!!Jte re!!Jenje
krugova
DIFERENCIJALNIH

1. Naci skup krivih koje pod pravim ug10m seku fami1iju
2 2 2
- + = (1)
Diferenciranjem jednacine (1) dobijamo
2 - + =
tj.
-
odak1e
=
Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost
za parametar u jednacinu (1) s1e-
Slika 1.
di da
') 2 + 2 = ( + 2
odak1e. sredjivanjem dobijamo dife-
rencija1nu jednacinu zadate porodi-
krugova, tj.
2 2 2 '
- =
Porodica krivih koja zadatu porodicu krugova seci pod pravim
ug10m zadovo1java diferencija1nu jednacinu
11!
2 _

+ =



2 2

te se nas problem svodi resavanje homogene diferencija1ne jed-
nacine. Smenom
odnosno
= tx; = t'x + t
t'x + t 2t
= 1_t
2
t


1_t
2
imamo
- 329 -
Integracijom dobijamo
t
--2- = kx
l+t
odnosno vratimo li smenu
'i

kx
odakle
2 2

Znaci trazeni skup porodica krugova ciji centar lezi y-osi
i koji prolaze kroz koordinatni pocetak.
2. Naci jednacinu trajektorija, koje stalnim uglom
seku krugove
2 2
+
2
r (1)
Diferenciranjem jednacine (1) i eliminisanjem
parametra r dobijamo



diferencijalnu jednacinu zadate porodice yrugova. Zato

- + tga

1 tga

diferencijalna jednacina trajektorija koje uglom seku kru-
gove (1). Na taj nacin smo problem sveli resavanje homogene
diferencijalne jednacine, cije resenje
odnosno
lnC - lnx
ln ___ __
/-2--
V +yL
2
ln(l +

tgf1 arctg 'i

to i jednacina trazenih trajektorija.
- -
3. Na6i ortogonalne trajektorije familije cisoida
-

=

(1)
Resenje. Diferenciranjem jednacine (1) i eliminisa-
njemparametra dobijamo diferencijalnu jednacinu porodice ci-
soida
odnosno


2 3
-

.1


Kako su trazene trajektorije ortogonalne to
3
2 2 4

+

tj.


-2
ili
'i.

=
2 3

3+ (l:) 2


diferencijalna jednacina trajektorija.
Resenje ove homogene diferencijalne jednacine
(

te
jednacina trazenih trajektorija.
2
4. Naci trajektoriie porodice parabola koje se-
ku parabole pod uglom = i .
Resenje. Diferenciranjem i eliminisanjem paramet-
ra iz jednacine
, dobijamo
= i

Y
'-.:L
-
diferencijainu jednacinu date porodice parabola .

.:L + tg

1 _.:L tg
4
odnosno

:i + 2

2 - :i

- 331 -

diferencija1na jednacina trazenih trajektorija. Resenje ove homo-
gene diferencija1ne jednacine
617
(

)
2

_ :i
2)
-7-
arctg
=
(
2
+ ,



tj.
617
arctg (

)
2 2
-7- =
+ )

to jednacina trazenih trajektorija.
5. Naci krivu koja pro1azi kroz tacku i ima s1e-
decu osobinu: otsecak tangente izmedju tacke dodira i y-ose sta-
ve1icina jednaka 2.
Resenje. Segmentni jednacine tangente proiz -
vo1jnoj tacki kri"e (tacka



+
1
-
gde su i tekuce koordinate.
Odat1e sledi da otsecak koji
tangenta otseca y-osi

te su koordinate
Otsecak tangente
i N
tj.
,,2
te

tacke N ').
izmedju tacaka
+

= 4

2
tj.
NlO,n)

"'4 -



=
)(
Slika 2.
Resenje diferencijalne jednacine razdvojenih promen1jivih
-
4-


= -21n ( ) + 4- +
Uvrstimo 1! pocetne us1ove, tj. da kriva pro1azi kroz tacku
dobijamo da te
/--2
= - 21n ! . f + V 4 -
jednacina trazene krive.
6. Naci krivih kod kojih presecna tacka sa
y-osom sredina otsecka tangente izmedju presecne tacke tangente
sa x-osom i tacke dodira.
Iz segmentnog oblika jednacine tangente (vidi
prethodni zadatak) sledi da su koordinate tacaka (sl.

f(x)

A(m.O)

Slika
;0);

Tacka sredina duzi te
primenjujuci relacije za sre-
dinu duzi dobijamo
- .
Resenje ove diferencija1ne
dnacine razdvojenih promen1ji-
vih
2
= ,
trazena porodica krivih
porodica parabo1a.
7. Naci porodicu krivih kod kojih zbir i
subtangente proizvo1jnoj tacki krive, proporciona1na proizvo-
du koordinata tacke dodira (faktor proporciona1nosti k) .
y:f(x)
us10vu zadatka
+ = kxy , tj.

S _
Slika 4.
odak1e sredjivanjem dobijamo
-
Resenje ove diferencijalne jednacine razdvojenih'promenljivih
1 2 2
= k ln (1 - k )
to i jednacina trazene porodice krivih.
8. Naci porodicu krivih kod kojih kvadrat otsecka
koji y-osi otseca tangenta u proizvoljnoj tacki krive, jed-
nak proizvodu koordinata tacke dodira.
Iz segmentnog oblika jednacine tangente u
proizvoljnoj tacki krive y=f(x)
sledi da otsecak koji tangenta
otseca y-osi jednak
-
uslovu zadatka
- 2 =
tj.

Odakte deobom sa dobijamo
-


A(O,n)


Slika
homogenu diferencijalnu jednacinu cije resenje
= (R.n ) 2

to jednacina trazene porodice krivih.
y=f(x)

5.
9. Naci krive kod kojih povrsina pravougaonika kon-
struisanog nad otseckom tangente y-osi i apscisom tacke
dodira stalna velicina jednaka k.
Otsecak koji tangenta konstruisana u proiz-
voljnoj tacki krive,otseca y-osi

Povrsina pravougaonika konstruisanog nad otseckom i apscisom
tacke dodira
tj.
te
-
k,
k
1
-
k
2' .

Na taj nacin se problern sveo resavanje linearne diferen-
cijalne Srnenorn

= UVi

dobijarno
,
v +uv
1 k
u - uv =-
2"

ili
u'v +u(v'-
1 k
v)
2'

Kako
1
v = , to v =

u'v + uv'
dobijenu relaciju

Uvrstirno li tako
za v u jednacinu (1) integracijorn dobijarno
u =
k +


te

uv
(k
+

odnosno


k


=
- +

to jednacina trazenih krivih.
Slika
10. Naci krive kod kojih tangenta u proizvoljnoj tacki
krive, obrazuje sa koordinatnirn osarna i ordinatorn tacke dodira tra-
pez stalne povrsine k
2
.
Povrsina trapeza koji obrazuju tangenta, koor-
dinatne ose i ordinata tackedodira
n;Y' X =k
2
(gde otsecak koji tangenta otseca y-osi).
Kako
tj.
- to
,
= k
2
2
2
.
-335 -
r
te se problem sveo re-
savanje linearne diferencijal-
jednacine cije resenje

=

2k
2
-
to i jednacina trazenih krivih.






Slika 7.
11. Naci familiju krivih kod kojih subtangenta arit-
meticka sredina koordinata tacke dodira.
Resenje. Neka tacka dodira tada uslovu
zadatka
tj.
Kako
tj.
1

= to
-
- 2
1
- -

1
"2
Resenje problema svodi se resavanje linearne diferencijalne jed-
nacine cije resenje
= + cv'-;
to i jednacina trazene familije krivih.
12. Naci krive koje imaju sledecu osobinu: Tangenta u
proizvoljnoj tacki krive 9"radi sa
2
povrsine 2 = const) .
koordinatnim osama trougan
- 336 -

osama su
Otsecci koje tangenta otseca koordinatnim
tj.
rn =

rn =
-2- ,
- _ = 2

odakle sredjivanjern dobijamo
= +

Slika 8.
te se nas problern sveo resavanje Klerove diferencijalne jedlY\a-
cine.Stavirno li
dy = pdx
dobijamo
= +
Diferenciranjern dobijarno
dy '" xdp + pdx -


dp
tj.
pdx

xdp + pdx - -- dp ,

te
-

)dp

Opsti integral Klerove jednacine
= + I-c
farnilija pravih, dok singularni integral,(
2

farnilija trazenih krivih.
13. Naci krive koje irnaju sledecu osobinu: tangenta
proizvoljnoj tacki krive otseca koordinatnim osama otsecke ci-
ji zbir
- 337
Resenje. Otsecci koje tangenta otseca koordinatnim
osama su
xv'-v
m : :.=.L--L

n=y-xy
uslovu zadatka
+ m =
tj.
- +
odakle dobijamo sredjivanjem

= +
(gde smo stavili
se nas problem sveo resavanje Klerove diferencijal-
ne jednacine ciji op8ti integral

= +

dok singularni integral
= + +
trazena familija krivih.
14. Naci familiju krivih kod kojih tangenta proiz-
voljnoj tacki sece y-osu tacki podjednako udaljenoj od tacke
dodira i koordinatnog pocetka.
Resenje. Obelezimo presecnu tacku tangente sa osom
sa tacku dodira sa tada
uslovu zadatka

Kako
y=f(x)
-
i
&'1. 1x2 +

,2 = 1+ 2,
to
-

Slika 9.
- 338 -
Odat1e sredjivanjem dobijamo
= ! ( )
2
Resenje ove homogene diferencija1ne jednacine
to jednacina trazene porodice krivih.
15. Naci krivu koja pro1azi kroz koordinatni pocetak
i koja ima s1edecu osobinu: sve njene norma1e pro1aze kroz tac-
ku

Jednacina norma1ne krivu u tacki A(x
1
;Y1)

1 '
= -
1 1 1
Kako norma1e pro1aze kroz tacku to njihova jednacina
- = - 2,.. )

Sredjivanjem dobijamo
= -

,
te se nas problem sveo resavanje diferencija1ne jednacine raz-
dvojenih promen1jivih, cije resenje
+

+ +
to jednacina porodice krivih koje zadovo1javaju us10v za-
datka.
Uvrstimo 1! pocetne us1ove, tj. da kriva pro1azi kroz
tacku y=O,dobijamo te jednacina trazene krive
+



+ .
16. krive koje imaju s1edecu osobinu: ugao koji sa
x-osom gradi tangenta povucena u proizvo1jnoj tacki krive, dva
puta veci od koji sa istom osom gradi poteg tacke dodi-
ra.
- 339 -
Resenje. uslovu zadatka
= 28 ,te
tgex = tg ( 28 ) t .
tgex

1-tg
2
8
Kako osnovu definicije prvog
izvoda = iz slike ocevidno
da tgs =

, te



2


Slika 10.
te se nas problem sveo resavanje homogene diferencijalne
dnacine,cije resenje
+ =
te trazena porodica krivih, porodica krugova ciji centar lezi
y-osi i koji dodiruje x-osu.
17. Naci krive kod kojih odnos rastojanja tangente
od koordinatnog pocetka i tacke B(aib) konstantan i jednak k.
Resenje. uslovu zadatka

= k
Kako jednacina tangente u proiz-
voljnoj tacki krive
- =
i su tekuce koordinate), to su
rastojanja od tacke
=
odnosno
.; 1 + 2
=
1 + 2




Slika 11
- 340 -
(gde smo sa odnosno sa obelezili pOdnozja normalnih spuste-
nih tangentu iz tacaka O,odnosno Na osnovu toga
tj.
'-
-.El_' =-"1-
, ,
1-k

(1-k) x+ka
bk
.
(1-k) x+ka
Nas se problem sveo resavanje linearne diferencijalne jedna-
cine cije resenje
= ((1-k)x +ka] + bk
k-1
to i jednacina trazene porodice krivih.
18. Naci krive koje imaju sledecu os.obinu: ordinata
proizvoljne tacke krive srednja geometrijska proporcionalna
apscise i zbira apscise i subnormale toj takci.
Resenje. uslovu zadatka

(x+S
N
) .
Kako
SN

,
to
,
2
') .

Uvodjenjem smene
2
= t;
dobijamo
t
( 1 t')
+ "2
odnosno
t'
"2
t' - t =




Slika 12.
1inearnu diferencijalnu jednacinu, cije resenje
t =

(C-lnx
2
)
Vratimo li smenu = t) sredjivanjem dobijamo
y=f(x)

- 341 -
= -

jednacinu porodice trazenih krivih.
19. Naci krive kod kojih povrsina pravougaonika
konstruisanog nad duzinom tangente i normale proizvoljnoj ta-
cki krive, jednaka povrsini pravougaonika konstruisanog nad
apscisom i ordinatom tacke dodira.
Resenje. uslovu zadatka
tj.
te
N.T
yvi + ') 2 l. vi + ') 2

,
odnosno

2




)(
)(
Slika 13.
se nas problem sveo resavanje Lagranzove diferencijalne
jednacine. Stavimo li
dy pdx dobijamo


Posle diferenciranja i sredjivanja dobijamo
tj.
)dx

dx
dp
Dobili smo diferencijalnu jednacinu razdvojenih promenljivih,
pri smatramo da funkcija od Resenje ove diferenci-
jalne jednacine 1
- 342 -
odnos:no
=
Uvrstimo li tako dobijeni
1
izraz za u relaciju za dobijamo
-

= -.:..._--

te jednacina trazenih kriv1n data u parametarskorn obliku
2
) (p
2
+l)
= 2


20. Naci porodicu krivih koje irnaju sledecu osobinu:
poluprecnik krivine u tacki krive jednak duzi-
ni norrnale u istoj tacki.
Resenje. Prerna uslovu zadatka
= V 2

odnosno
1 + =
Posrnatracerno sledeca dva slucaja:
1 + ,2
1 +
u ovorn slucaju diferencijalna jednacina (1)
lika
2
YP
dy
'
odnosno
gde srno uveli srnenu
=
te opste resenje

,
dJ2
dy
- 343 -
Kako = to
odnosno
=
gde
=!
1
odakle sredjivanjem dobijamo

1



+ 2 1,
te tra!ena porodica krivih,porodica lancanica.
Uvode6i istu smenu kao pod diferencijalna jedna-
cina (1) prima oblik
-
dy
i njeno.opste resenje
,; 1 +

Kako = to


odnosno
= ydy +

=

- ,; _ ,
,;

1
te trazena porodica krivih,koje zadovoljavaju uslov zadatka,
u ovom slucaju porodica krugova

+
21. Na6i porodicu krivih kojih quzina luka,ci-
krajAja tacka proizvoljna koeficijentu
tangente povucene u krajnjoj tacki lIka.
ReJenje. uslovu
s = ktgCL
- 344 -
Kako

s =

y=f(x)
tg = I to
Diferenciranjern leve i desne strane
dobijarno
= ky"
,

)(
te se nas problern sveo resavanje
Slika 14.
diferencijalne jednacine koja ne sadrzi Resenje ove diferen-
cijalne jednacine
odnosno

= kch -k- - kC
1
to i jednacina trazene porodice krivih.
22. Brzina hladjenja tela proporcionalna razlici
ternperatura tela i okoline. Kod nekih procesa faktor proporcio-
nalnosti k lnearno zavisi od ternperatire t, tj. k = k
o
(1+o(t)
Uz tu pretpostavku naci zavisnost ternperatire i vrernena t ,
ako za t=O, Q = Qo' dok ternperatura okoline
Resenje. Kako
dQ _
dt-
k
(Q-Q1)'
k =ko(l+ t) to
dQ _.
dt - ko(l+o(t) (Q-Q1) ,
te se nas problern sveo resavanje diferencijalne jednacine
proroenljivih, cije resenje
Q - Q1 =
k
o
(t+at
2
/2)
Uvrstirno li pocetne uslove, tj. t=O, Q=Qo dobijarno
= Qo - ,te
k
o
(t+ (at
2
) /2)
Q = (Qo - Q 1) + Q 1
- 345
23. Tacka mase m krece se pravolinijski: delu-
sila proporcionalna vremenu t (faktor proporcionalnosti k
1
),
koje se racuna od trenutka kada brzina bila jednaka nuli.
Sem toga tacku takodje deluje otpor sredine koji propor-
cionalan brzini (faktor proporcionalnosti k
2
). Naci zavisnost
brzine od vremena.
Resenje. Sila koja deluje tacku jednaka razli-
ci sile F
1
proporcionalne vremenu i otpora F
2
sredine, tj.
F =
Kako F = m = m
dv
(gde ie = dt ubrzanje), F 1 = k
1
t ,
odnosno
dv
m dt
v
te se taj nacin nas problem sveo resavanje linearne dife-
rencijalne jednacine, cije resenje
k -(k
2
/m)t
~ (t - ...!!!.- ) + .
k
2
k
2
v
u trenutkn t=O v=O, te ako uvrstimo ove pocetne uslove u re-
senje, dobijamo

odnosno
toga sledi da
k
2
t
k
1
(t -
m
)
+
k1m
m
v
k
2
k
2
-:-2
k
2
Na osnovu
k
1
-~ ? :
=
( t
+...!!!.- (
m
1) ) v
k
2
k
2
-
to i relacija koja daj.e zavisnost brzine tacke v od vreme-
t.
24. Telo pada pod dejstvom zemljine teze sa neke vi-
sine h. Otpor vazduha proporcionalan brzini pada (faktor pro-
porcionalnosti k): Naci zakon kretanja.
- -
Resenje. Si1a koja de1uje te10 tezina
za otpor vazduha, tj.
odnsono
dv
m dt = mg - kv ,
v + v = g
m
(1 )
Karakteristicna jednacina ove diferencija1ne jednacine
<1+
k
m
,
tj.
k
<1= -
m
te
v = e_(k/m)t
h 1
v' =

Uvrstimo 1! ove vrednosti u re1aciju (1) dobijamo
v = =
k
tj.
v = v
h
+ v
p
-(k/m)t +
1 k
Za t=O i v=O, sledi da
= -
1 k
te konacno
(2)
Kako
ds
v = dt ' to ponovnom integracijom dobijamo
2
m -(k/m)t + t
s = ge k + 2
k
Za t=O i s=O
te zakon kretanja dat re1acijom
m
2
(-(k/m)t
s = g
k
1) + it t.
25. Naci jacinu u ko1u u trenutku t, ako
otpor ko1a R, koeficijent indukt1vnosti L, jacina struje u
- 347 -
trenutku t=O 10=0, e1ektramotorna zakonu

wt
Kako
= L d1 + R1
dt
to u s1ucaju

te taj problem sveo resavanje 11nearne d1-
ferenc1ja1ne jednac1ne,
1 = 2 (Rs1nwt - Lwcoswt) + ce-(R/L)t
R +L w
Uvrst1mo 11 pocetne us10ve tj. t=O 1 1 =0 dobijamo

L
2
w
=
R
2
+L
2
w
2
te jednac1na struje u k01u data re1ac1jam
1
L
__ __ w (Lwe(R/L)t + Rs1nwt - Lwcoswt) .
R
2
+L
2
w
2
26. Na dnu pravog c111ndr1cnog suda poprecnog preseka
S cm
2
, na1az1 otpor povrs1ne s

prekr1ven d1-
jafragmam. U sudu na1az1 tecnost v1s1n1 h. U trenutku t=O
d1jafragma da otvara, pri cemu povrs1na otvora
proporc10na1na vremenu, 1 u potpunost1 otkr1va za sekund1
K01ika v1s1na tecnost1 u sudu kroz sec, pocetka og-
1eda.
S jedne strane k011c1na q is'tek1e tecnost1 u
jed1n1c1 vremena jednaka
q = s . v,
gde s - povrs1na otvora v - brz1na 1st1canja tecnosti.S
druge strana k011c1na 1stek1e tecnost1 q jednaka
q
= _ dQ
dt
- 348-
gde Q - ukupna ko1icina
tecnosti u sudu. Kako
Q = s . h
to diferenciranjem dobijamo
dQ
S dh
dt dt
te
-
s
Slika 15.
s.; 2gh
= - S
dh
dt
(v .; 2gh)
NO, kako
to
So t .; 2gh dh
= - S dt
te se nas problem sveo resavanje diferencija1ne jednacine
razdvojenih promen1jivih, tj.
odak1e
So dh
tdt = -s
12gh
So t
2
+
= -2S>'2h
/
g
U trenutku t=O visina tecnosti te

=

.
(1)
Uvrstimo 1i tako dobijenu vrednost za u jednacinu (1) dobija-

Kako u trenutku t=T, h=H to
tj.

visina stuba tecnosti.
-349 -
z d i z v z
1. Naci krive kod kojih subtangenta proporcionalna
apscisi tacke dodira.
(yk =
2. Naci porodicu krivih kod kojih duzina normale
stalna velicina jednaka
2 2 2
( ) + = )
3. Naci krive kod kojih duzina normale proporcional-
kvadratu ordinate.
l = (e
kx
+
c
+ - (kx+c)
4. Naci krivu koja sece x-osu tacki i ima slede-
osobinu: subnormala svakoj tacki jednaka aritmetickoj
sredini koordinata te tacke.
(

= 1 )
5. Naci krivu cije sve tangente prolaze kroz tacku
.
6. Naci krive kod kojih rastojanjekoordinatnog
pocetka od tangente i normale istoj tacki krive jednako.
---- arctg

= )
27. Lanac visi preko glatkog klina 8 m. jednu stra-
i 12 m. drugu. Naci vreme koje potrebno da bi lanac
skliznuo i to:
ako zanemarimo trenje
ako sila trenja jednaka tezini 1m.
Obelezimo masu lanca sa pomeranje
lanca vremenu t sa Posle t vremena imacemo jednoj stra-
ni duzinu lanca od drugoj od jer se
- 350 -
1anac u vremenu t pomer10 za m.
Raz11ka od m. sa jedne
strane k1ina daje si1u
F
- {4+2x)mg N
- 20 .
S druge strane si1a jednaka
pro1zvodu mase 1anca 1 ubrza-
nja, tj.
F
te
2
md _ {4+2x)mg
)(
I

)(
N
)(
d7 - 20 Slika 16.
odak1e sredj1vanjem dobijamo
2 .

dt 10 5
Na taj nacin smo nas problem sve1i resavanje nehomogene d1-
ferencija1ne jednacine drugog reda, resenje
v10
t
-v1o
t
=

- 2 ( 1 )
Brz1nu pomeranja dobijamo diferencirajuci izraz (1) t, tj.
& -v'ift
= v = -ro

10 -

)
t=O, onda 1 v=O, te koristeci ove pocetne us10ve
dobijamo da
1
te
\1' $- -.;' {tt
+ - 2 ,
odnosno
= 2{ch t - 1)
Iz ove jednac1ne dobijamo
t = \1' Arch (
1n (
V 9 ) .. (2)
Uvrstimo 11 u re1aciju (2) dobijamo
t = \1'10 1n{5 +2/6)
9
- 351 _.
tj. vreme za koje 1anac sk1iznuti sa k1ina.
U ovom slucaju si1a F koja de1uje 1anac
d
2
(4+2x)mg
F = = - - , (3)
20 20
9de si1a trenja, koja jednaka 1 m. 1anca.
Sredjivanjem jednacine (3) dobijamo
2
20 = (3 +

dx
11 citavu jednacinu sa dt dobijamo
2
20 dx d
dt dt2
odak1e inte9racijom
dx dx
39 dt + 29 dt
dx )2 =
10 ( + +


(4 )
Za t=O i i v=O, te

Uvrstimo 1! dobijenu vred-

nost za

u (4) sledi da

odnosno
dx
dt
dt
./
2

10
10
9
dx
te inte9racijom
f1() 3-.12
t = V 1n + 2 + v ) +

Za pocetne us10ve t=O i dobijamo
= - ..; 10 1n l = .; 10 1n
2 9 2 9
(5 )
Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za

u re1aciju (5) sledi
da
./
102
t = 1n + 2 + Vx ).
Lanac sk1iznuti sa k1ina za vreme
- 352 -
t
ovorn slucaju = 8) .
28. Telo rnase rn klizi bez trenja pravorn putanjorn,
dok se putanja obrce oko svoje sredisnje tacke konstantnorn
ugaonorn brzinorn w. Naci jednacinu kretanja ako
telo u stanju rnirovanja
telo se krece brzin.orn v =

Neko se telo u rnornentu t nalazi ras-
tojanju od sredine putanje
izlozeno dejstvu dveju
sila: tezine rng i centrifugalne
sile rnxw
2
, koja deluje od
obrtanja pravcu putanje.
Kada se putanja obrne za ugao wt
kornponenta teze paralelna putanji
velicine rng sin wt usrnerena
prerna centru vrtnje Na osnovu
toga sila deluje telo
mw2 x
.
. vt

mg
d
2
x
rn ----.; = rnw
2
x - rng 5 in wt
dt'<:
Slika 17.
ili
d
2
x 2
--- - w = - gsinwt
dt
2
Resenje ove nehornogene diferencijalne jednacine drugog reda
Diferenciranjern ove jednacine t dobijarno
dx
dt
( 1 )
( 2)
Za pocetne uslove t=O, i v=O sledi iz jednacine (1) i(2)
da


2w
- 353-
Resenje ovog 1inearnog sistema
=
1
4w
i
Uvrstimo 1! tako dobijene vrednosti za

i

jednacinu (1)
dobijamo jednacinu kretanja

= - shwt + s inwt
2w 2w
U ovom s1ucaju t=O, i v = JL te uvrstavanjem
2w
ovih us10va u jednacine (1) i (2) dobijamo

+


C
1
-

I
cije resenje

=

=
te jednacina kretanja u ovom s1ucaju g1asi
= sin wt .
2w
29. Horizonta1na greda duzine 21 os1onjena
kraja opterecena kontinua1nim opterecenjem qIN/ml. jed-
nacinu e1asticne 1inije grede i maksima1ni uglb.


Resenje.
Slika 18.
=21

Posmatracemo otsecak grede U tom s1uca-
u os1oncu de1uje si1a q1 rastojanju od tacke i
terecenje qx u sredini otsecka rastojanju od tacke
Kako 2
EI =
dx
- 354 -
gde - rnoduo e1asticnosti , I - inercije poprecnog
preseka grede, - rnornenat gredu u tacki to
1 2
d7 = q1x - "2 .
Integriranjern dobijarno

dx
U sredini grede i

odnosno

dx
te
tj.
-1
q1
Resenje ove diferencija1ne jednacine razdvojenih
EIy =
1
q1x
1 4

24 qx
(1)
U tacki te osnovu toga

Uvrstirno 11 tako di-

(1) dobijarno jednacinu e1asticne
bijenu vrednost za

u jednacinu
linije
4 3
= - - 8.1.
(2)
Maksirna1ni nag1b grede mestu gde nagib jednak nu1i, tj.
! = te diferenciranjern jednacine (2) dobojarno
Resavanjem ove jednacine dobijamo sto znac1 da rnaksi-
rna1ni nag1b grede sredini grede i iznosi
4
= - 14 - =

30. Konzo1a 1 rnetara optere6ena kontinua1n1rn
optere6enjem q IN/ml. Na6i jednacinu e1asticne 1inije i rnaks1rna1-
ni ugib konzo1e.
ReSenje. postavirno koordinatni pocetak u os1onac 1 ne-
ka tacka ima koordinate 1 Posrnatrajrno konzo1e PR.
- 355-
Jedina sila koja deluje posmatranom odsecku tezina
Q = q (l-x) , koja deluje sredini
1
otsecka PR, rastojanju 2(x-l)
metara od tacke
1 2
Tada momenat u tacki =2 q(1-x).
Diferencija1ni oblik jednacine e1as-
ticne linije glasi
te
2
4 = - ,
dx
d
2
1 2
= - - q(1-x)
2
Integracijom dobijamo
U os1oncu
=
te

Na osnovu toga
i nagib
1 3
'6 g1

dx
,
= q(1-x)3
dx
1
'6 g1 ,
odak1e integracijom dobijamo
Slika 19.
1 4 1 3
EIy = - 24 q(1-x) - '6 g1 +

R
( 1 )
U os1oncu te

= g1
4
Uvrstimo 1i tako dobijenu
vrednost za

u jednacinu (1) dobijamo jednacinu e1asticne 1inije
= (1
4
-4.1
3
X - (l_x)d)
tj.
= (4.1X
3
- 6.1
2
x
2
_

Maksima1ni ugib kraju konzo1e, tj. u tacki R(x=1) i
jednak

4

8
-'356 -
31. Horizontalna greda duzine 1 ukljestena
kraja. Naci jednacinu elasticne linije i ugib, ako
ona opterecena optere6enjem q jedinici duzine.
Resenje, ,Neka koordinatni pocetak levom oslon-
grede i naka tacka koordinate (slika 20.). Spoljne
sile koje deliju otsecak grede nepoznati moment uklje-
stenja otpor oslonca koji deluje nagore velicine 1/2 gl,
i spoljne optere6enje gx sredini otsecka rastojanju
od
Slika 20.
Tada koriste6i jednacinu elasticne linije
EI
d
2
dJ
r
tj.
d
2
1 1 2
EI
dJ
-
2"
glx +
2"
.
Integracijorn dobijano
dy _ 1 2 l' 3
EI dx - - 4 glx + gx +

(1)
Kako osloncu i dy = jer greda tu ukljestena, to
dx
uvrstavanjern ovih uslova jednacinu (1) dobijarno

=
U osloncu dok nagib = jer tu takodje greda
uk1jestena, te
1
1 13 + 1 g13
- 4 g

tj.

- 357 -
Uvrstimo 1i tako dobijene vrednosti za mOI!1.enat i konstantu

u jednacinu (1) dobijamo
dy 1 12 1 glx2 + 1 3
EI dx = 12 g - 4 6 gx .
Odavde integracijom
1 22 1 3 1 4
EIy = 24 gl - 12 glx + 24 gx +

(2)
Stavimo 1i u jednacinu (2) pocetne us10ve dobijamo da
O,te jednacina e1asticne 1inije

2 2
24EI - + 1 )
2
24EI .
Maks ima1ni nagib g'rede u tacki u kojoj nagib
odnosno
dy
dx
2GX 2
24EI - 24EI
liEI = ,

odak1e dobijamo
1
= 2 1, .te maksima1ni nagib

384EI
dy
dx
tj.
32. Konzo1a duzine 32 opterecena kontinua1nim opte-
recenjem q i nju de1uju dve si1e ve1icine Q rastojanju 9.
i 22 od oslonca. Napisati jednacinu e1asticne 1inije i naci mak-
simaLni ugib.
1/2 (31

-
----
--1

21-

I-x V2(3 -))




.L







-r-
..... r-..;-.....


'""

Q (31-x)q
(31-x)q
Slika 21.
- 358 -
Resenje. Neka koordinatni pocetak u os1oncu i ne-
ka tacka irna koordinate (Slika 21.). Ovde posmatrati
sledeca tri slucaja: kada tacka u jednom intervalu
"
(1,21) i1i (21,31). U svakom od ovih s1ucajeva pri izracunavanju
momenta savijanja posmatracemo deo grede desno od posmatrane tac-
ke.
Ako u intervalu l.) s lici 1)' tada
ce1okupno opterecenje koje de1uje otsecak R, kontinua1no
opterecenje (31,-x) q sa napadnom tackom u sredini otsecka 1{ R
rastojanju od tacke i sile Q
(L-x) , odnosno (2L-x) od tacke Momenat savijanja sila desno
od tacke

= -(31-x)q (3:l-x)-Q(1-x)-Q(21'-x)
q(31-x)2, - Q(I-x) -
Na osnovu toga diferencija1na jednacina elasticne linije
d
2
1 2
= - 2 q(31-x) -Q(!-x)
dx
odak1e integracijom dobijamo
= -61
dx
1 2 1 2
+ 2 Q(l-x) + 2 Q(2!-x) +

(1)
U osloncu i =
dx
te
Uvrstimo 11 tako dobijenu relaciju za

u jednacinu (1) do-

dv 1 3 1 2 1 2 9 3 5 ."
= + 2 Q(l-x) + 2 Q(21-x) -2 g1. - "2 Q1
odnosno integracijom
Ely q(31-x)4 -i Q(1-x)3 q:l3x
(2 )
Kako za os1onac to
te jednac1na elasticne linije
- 359 -
EIy
1 (1.)41 .r'3
- -- q 3 - -
24
1 )3 9 13
- - '2 q
_ Q12x +2; q1
4
+ (2 ')
Ako u interva1u (1;21), tada se tacka pok1apa sa tac-
kom

1 momenat sav1janja si1a desno od tacke


1 . 2

= - "2 q -
te d1fePenc1ja1na jednac1na e1ast1cne 11n1je
d
2
1 2
EI ,. - "2 q(31-x) - ,
dx
odak1e dvostrukom 1ntegrac1jom dobijamo
1 . 4 1 3
EIy =- 24 q(31-x) - +

+

(3)
U s1ucaju kada 1zjednacuju sav1janja (2') 1 (3) 1 na-
gibi tako da



1

Uvrst1mo 11 vrednost za

1

u jednac1nu (3) dobijamo
EIy =-214 q(31-x)4 -i !2x {9q1 +50) +
+ i (9q! + 40) (3)

Ako u 1nterva1u se pok1apa

menat sav1janja desno od tacke

= - q{31-x)2 ,
te d1ferenc1ja1na jeinac1na e1ast1cne 11n1je
d 2 ' 1 . 2
EI = - '2 q ,
dx
odak1e dvostrukom 1ntegrac1jom
1 4
EIy ,. - 24 q(31-x) +

+ , .
odnosno
1 412 33'
EIy = -24 q(31-x) -"2 (9ql+5Q) +1 1 (9ql + 40) , (4)
jer BU u s1ucaju kada sav1janja 1 nag1bi (3') 1 (4') jed-
nak1, te BU konstante

1 jednake konstantama

1


Jednac1ne (2'), (3') 1 (4') p1sat1 i u obliku
= 24iI'

-

+

-

< < L
- 360 -


-

_ _ 3.l
2
x + 1
24E1
1 .. 21
22 4 Q 2
= 24E1 - 54.1 - ) 2E1 - 5.1 3.1.
Maksima1ni ugib u tacki R i jednak
=

Zapazimo jos da se elasticna 1inija sastoji iz 1ukova tri raz1i-
cite krive, koje imaju zajednicku tangentu u tackama spajanja.
33. se sastoji od ka1ema indukovanosti L =0,05 h,
otpornika R = 20 kondenza tora kapaci teta 100 mikrofarada i
izvora e1ektricne energije =100 vo1ta. Naci struju i ko1icinu
e1ektriciteta q, ako za t=O, q=O i 1=0.
ReSenje. u ovom
L 01 + R1 + g 100
dt
Kako L to jednacinu mozemo pisati u obliku
2
L + R dq + = 100
dt '
odnosno
2
0.05 + 20 + q
dt t 100'10-
100
i1i sredjivanjem
2
+ 400 +20Q.000q = 2000 .
dt dt
1ntegracijom ove nehomogene diferen-
cija1ne jednacine dobijamo
Slika 22
-200 t .
q=e (Acos400t+Bsln400t) +0,01 ( 1 )
R
Struju 1 dobijamo diferenciranjem jednacine (1) vremenu t, tj.
dq -200t .
1 = dt = \ - (B+2A)sln400t) .
Uvrstimo 1! pocetne us10ve tj. q=O i 1=0 za t=O dobijamo
+ 0,01
+ =
- 361 -
odak1e
= -0,01 i = -0,005
te
q
-200 t .
1cos400t - ,005s1n400t) + 1 , i
I = 5e-
200t
sin400t
34. Elektricno kolo sastoji se od kalema indukovanos-
ti L=O, 1 henrija, otpornosti R = 20 oma i kondenzatora kapaciteta
= 25 mikrofarada (1 mikrofarad = 10-6 farada) .Na6i kolicinu ele-
ktriciteta q i struju I, koriste6i pocetne uslove
L
(t)
to
q
q
0,05 kulona, i
0,05 kulona, i
za t =
-0,2 ampera za t
Resenje. Kako u ovom slucaju
0,1, R = 20, =
25.10-6 , i
i kako
d
2
93
+ sl
L
dt
1
+ R
dt
(t) ,
2
,1 + 20 93 + q
dt dt 25.10-6

odnosno-
2
+ 200 + 400.000q =
dt
Resenje ove diferencijalne jednacine
-100t /- ,
q = (Acos100V39t + BS1n100V39 t)
Diferenciranjem t dobijamo
I = 93
dt
100e-
100t
- +
+ sin100J39 t, ...

R = 20'n'
Slika 23.
(1)
( 2)
Uvrstimo li pocetne uslove ,i=O'za t=Q dobi6emo
slede6e vrednosti za konstante i
= 0,05 ;
Stavimo li ove vrednosti za konstante i u jednacine (1),
nosno (2), dobijamo
q
i
I
i
- -
t + 0,05

_100e-
100t
40'0,05 sin - 200 t

U slucaju kada q=0,05, i i=-0,2, t=O, tada
q
I
= 0,05 i = 0,0077, te
+


t-(vj9 0,05 +
+ 100e ,2cos624t - 32sin624t)
35. Kolo se sastoji od kalema induktivnosti L, konden-
zatora kapaciteta i elektricne energije Naci kolici-
elektriciteta q i struju I, ako se elektromotorna sila
zakonu = cos wt, i ako u trenutku t = q = qo i I = I
o


nak nuli tj. R=O,
jednacina oblika
Kako otpor u kolu, takodje i u izvoru jed-
to diferencijalna
2
L + g = coswt
dt2
odnosno


L coswt

Slika 24.
Ovde posmatrati dva slucaja i to:
ako
1
w",-,-- ;
V CL

1
ako w =

U prvom slucaju resenje nehomogene diferencijalne jednacine
_l_t
1

1
q = Acos + Bsin t +
L 2 1
coswt ,

-w +CL
tj.
.2...... t
1

Acos + Bsin t +

coswt q
--2-

l-w CL
363
Diferenciranjem t dobijamo
1 =
dt
Cw
_1_, (Asin _1_
t
+ Bcos _1_ t) _ -=.._-,,-0..,--_
VG: CL 1-W
2
CL
sin wt
Uvrstimo 1i pocetne us10ve t=O, q=qo i I
I
O
' tada
q -



2 ;
1-w CL

te
i

q = (q - 02 ) cos _1_ t + VcLIosin _1_t + cos Ylt
l-w CL

VCL VCL
1 1 1 EoCW
1 cos t --- (q - 02 )sin -- t- sin wt.
JCL JCL 1-w CL JCL

1
U drugom s1ucaju diferencija1na jednacina oblika
d
2
'2
+ w = - coswt '
dt - L
Njeno resenje


q = Acoswt + Bsinwt + 2Lw tsinwt
Diferenciranjem t dobijamo

1 = = + sinwt + tcoswt),
Uvrstimo 1i pocetne us10ve t=O, q=qo i I=I
o
dobijamo s1edece vred-
nosti za konstante i

te

I

w
I
q = qocoswt + W
O
sinwt + tsonwt
i
1:.
i = Iocoswt - qowsinwt + 2L (w sinwt + tcoswt)
u rezonanci kada w = __ 1_, jer tada reaktanca =
IcL
Lw -....!.. = gde s u Lw i
Cw
otpornost.
1
cw
induktivna, odnosno kapacitivna
N U R I ANALIZA
1. NUMERICKO JEDNACINA
Neka data
(1 ) f(x)=O
i neka funkcija f(x) definisana i neprekidna u konatnom
beskonatnom interva1u < <
Resavanje (1) sastoji iz dve etape:
1) prvoj etapi nuzno 1zo1ovati korene (1), tj.
odrediti interva1e u kojima ria1aze jedinstveni koreni
(1).
2) drugoj etapi primenjuje neka poznatih numeritkih
toda koja suzavati potetni interva1 tj. omoguciti
1azenje priblizne vrednosti resenja jednatine (1) proizvo1j-
tatnoscu.
1.1. IZOLOVANJE KORENA JEDNACINE
Za razdvajanje korena jednatine (1) mozemo ko-
ristiti sledecim kriterijumima:
1) Ako f(x) interva10m monotona i ako krajevima
interva1a uzima vrednosti raz1ltitog znaka tada u postoji
i jednatine (1) (vidi 1 i 2)
365
drugim recima, nuzno odrediti intervale monotonosti funkci-
f(x).
2. testo se pri odredjivanju intervala kome se nalaze nule
jednacine (1) koristi graficka metoda koja se zasniva cinje-
nici koren jednacine (1) zapravo presek funkcije f(x) sa
osom. slucaju kada tesko konstruisati grafik funkcije
f(x) se napise obliku
f(x)=f
1
(x) - f
2
(x)
i tada (1) postaje
f
1
(x)=f
2
(x)
Sada se odredjivanje realnib korena jednacine (1) svelo
djivanje apscisa tacaka preseka krivih f
1
(x) i f
2
(x).
1.
Izolovati korene jednacine

Resenje:
Funkcije f(x)=x
3
-x-1 i f'

su neprekidne nad celom osomx.

Iz jednacine
dobijamo intervale monotonosti funkcije f(x):
, -
13
) , (-
13 13
) , (
13
) .
3
3


,00

lim f(x)=- ""
i f(-
) < f (

) <

3 3
to u
(- "",-
1) i
(-
13 13 )
3 ' 3
ne postoji ni jedan realan koren
jednacine.
. 13
Kako lim f(x)=+ "" to se jedini realan koren nalazi
13
u intervalu ( Iz ovog intervala odredimo konacan inter-
val u se nalaziti koren jednacine. Kako
f(1)<O f(2)=5>O
to se jedini realan koren jednacine

u intervalu
[1,2]
366
Pokazimo istom primeru kako smo izolovali
koren jednacine grafickom metodom. U tu svrhu pocetnu
jednacinu

obliku fl(x)=f2(X):

i nacrtajmo krive fl(x)=x


2
51.3
Sa slike se vidi da se realan koren jednacine, za-
pravo apscisa presecene tacke krivih f
1


i f
2
(x)=X+l,
nalazi intervalu [1,23.
2.
Izolovati korene jednacine
sipx - xcosx=O.
Resenje:
Funkcija f(x)=sinx-xcosx i njen prvi izvod f'(x)=xsinx su nepre-
kidne nad celom osom Granice intervala monotonosti funkcije
. f se dobijaju iz jednacine f" =0
xsinx=O za 1,:!:: 2, )
i kako f'(x) pri prolasku kroz (izuzev ) znak to su

interva1i rnonotonosti funkcije f(x)
(-1\ ,11) i (nJ" (n+l)(i'\)
+
za n=1,-2, ...
Ostaje da proverirno da 1! f(x) rnenja znak krajevirna inter-
vala rnonotonosti to ornoguciti da utvrdirno egzistenciju
jedinstvenog korena jednacine f(x)=O unutar tih intervala.
f ) f n+l) ) =
=
= (-l)n (n+l) (_l)n+l=_n (n+l) < ..
f f (-'ii) <.
Mozerno zak1juciti da svakorn od interva1a 1ezi
jedan koren jednacine
sinx - = .
3.
Grafickom rnetodorn naci pribliznu vrednost najrnanjeg pozitivnog
i najveceg negativnog realnog korena jednacine

Resenje:
Neka f1(x)=tgx f
2
(x)=x i tada pocetni problern svodi
nalazenje preseka ovih krivih. Prirnetirno da f(x)=tgx-x
neparna funkcija, tj. f(-x)=f(x), koreni rasporedje-
ni sirnetricno odnosu koordinantni pocetak. znaci da
biti dovo1jno naci najrnanji pozitivni koren jer tada naj-
veci negativni koren biti posrnatrajuci 4 vidirno da
najrnanji pozitivan koren jednacine 1ezi intervalu

), da najveci negativan koren srneten intervalu

(-
7.
f

SI.l.
368
4.
Izo1ovati korene jednacine
- sinx
Resenje:
Napisimo gornju jednacinu u obliku
1n{x+2) = sinx
i neka f
1
= 1n{x+2) f
2
{x) sinx. Tada se sa sl.6 vidi
da se jedini rea1an koren na1azi u interva1u (-2,-1).
-z
5.
51.6
Izo1ovati korene jednacine

- -1 =

odredjivanjem interva1a monotonosti funkcije
grafickom metodom.
Resenje:
Neka
2
( 2) f(x)
-1
- - 1
tada
2
f'

-1
-1
i f(x) i f'(x) su definisane i neprekidne nad x-osom. Odre-
dimo nu1e funkcije f'(x):
(3)

-1 = tj.

= 1/2x

Kako pozitivno za svako to Se mogu6e nu1e jednacine (3)
dobijaju za >
369
2
Logaritmovanjem 1eve i desne strane jednacine
dobija ekviva1entna jednacina
x
2
-1=-ln2x
cije nu1e odrediti graficki. Neka f
1
(x)=x
2
-1
f
2
(x)=-ln2x. Sa slike 7 vidi jedina nu1a funkcije
na1azi interva1u i 1ako proverava prvi
izvod menja znak pri pro1asku kroz nju:

Kako
f(-oo) =+00 >0, f(o) f(1) =-1 f(+oo) =+00 >0
to jedinstveni koreni jednacine (2) na1aze interva1ima
(-00,0) i (1,+00).
Obicnom proverom ovi interva1i mogu suziti. Poto
f(1)<0, f(20
to koreni na1aze interva1ima [-1,01 i [1,21.
Obe1ezimo

fl(x)=e
jednacina (2) postaje
(4) f
1
(x)=f2(X)
i f2(x)=x+l
Primetimo 1eve i desne strane jedna-
cine (4) dobiti jednacina
(5) x
2
-1=ln
koja 1evoj i desnoj strani jednakosti ima funkcije ciji
grafici jednostavniji grafika funkcije f
1
(x) i f2(x).
1ezimo
f
11

f
22
(x)=ln(x+l)
Kako jednacina (5) ekviva1entna jednacini (4) to sli-
ke 8 moze videti koreni jednacine (2) na1aze interva-
kima [-1,01 i I1,21.
370


-1
51.7 51.8
3
51.9
6. Grafickom metodom izolovato korene jednacine

Resenje:

Objasnicemo, ovom jos jedan nacin razdvajanja korena
jednacine grafickom metodom. Umesto jednacine
(6)

posmatrajmo sisrem jednacina
(7 ) f
1
= i f
2
=
formiran takav nacin da se eliminacijom parametara iz siste-
(7) dobija pocetna jednacina (6). Sve ovo ima smisla ako
371
su grafici funkcija f
1
(x,y) i f2(x,y) jednostavniji za crtanje
od grafika funkcija fl(x) i f2(x) koje se mogu dobiti ranije
ve6 nacin.
Neka
(8)
2

tada jednacina (6) postaje
(9)
Kako

(iz (8) sledi da f

1
(x,y)=y-x
2
) to se (9) moze
napisati u slede6em obliku
odnosno
(10)

(y-S) 2-25+ 2+8=0
2+ 2=17
Jednacina (10) jednacina funkcije f
2
(x,y). Predstavimo gra-
krive f
1
(x,y) i f
2
(x,y) i odredimo intervale u kojima
leze apscise njihovih tacaka preseka koji istovremeno,
biti i intervali u ko;ima leze nule jednacine (6).


51.10
Sa slike 10 se vidi da jednacina (6) ima nule u

i dvostruku nulu (grafici krivih f
1
i f
2
(x,y) se do-
diruju) u tacki

372
1.2. NUMERICKE METODE NALAZENJA PRIBLIZNIH VREDNOSTI
KORENA JEDNACINA
1) METODA UZASTOPNOG POLOVLJENJA INTERVALA
Metoda uzastopnog polovljenja intervala kome izolo-
van koren jednacine najgrublja metoda za numericko
lazenje korena jednacine. Posto interval izra-

cunava se i proverava li Ako jeste tada
tj. dobijena vrednost jednaka tacnoj vrednosti kore-

ako nije se intervala i bira
cijim krajevima funkcija ima razlicit znak. Tako se
bija niz intervala

sa

Moze desiti
tj. se poklopi sa polovinom nekog intervala, ali i
a.n+b
n
se za pribliznu vrednost korena uzima = --2-
i greska koja se pri tome pravi
bn-a
n

< -2-
2) METODA SECICE
Neka za jednacinu (1) izolovan koren intervalu i
neka
(11) <
(12) su neprekidni i znak in-
terval.om
Mozemo razlikovati dva
ffa).f"(a) >



f(o)

51.11

i taaa niz suJ{cesi vnih apL:oks.imaclj
Ib
..
I

f(b)
ima oblik:
373
f(x
n
)
-
n+1 f(xn)-f(a)
n=0,1,2,
>0



51.12
i tada niz sukcesivnih aproksimacija ima oblik:
(14)

-
n+1

1 ,2,3,
Nizovi(13) i (14) konvergiraju ka korenu jednacine (1) i ako
se za pribliznu vrednost korena uzme n-ta aproksimacija tada se
ucinjena greska moze izracunati formuli:
rf (x
n
) I
- x
n
1 < m


3) METODA TANGENTE
.
Pretpostavimo funkcija iz jednacine (1) zadovoljava us-
.1ove (12) i (11) kao i kod metode secice. fada, ako
f(a).f"(a) >0
monotono.rastuci niz sukcesivnih aproksimacija

izracunava formuli:
( 15)


n+l
f(x
n
)
f!(x
n
)
(n=0,1,2, )
f(b).f"(b) >0
monotono opadajuci niz aproksimacija

se izracu-
nava formuli:
( 16) -
n+1
374
f(x )

f'(X)

, (n-0,1,2,3, )
koja se tini ako se prava vrednost korena jednacine (1)
aproksimacijom se izratunava istoj formuli kao
i kod metode setice.
4) KOMBINOVANA
Qva metoda kao i ime kazuje, kombinacija metode se-
tice i tangente. Uslovi koje funkcija f(x) iz jednatine
(1) treba zadovoljava bi niz uzastopnih aproksimacija
bijen metodom konvergirao ka tatnoj vrednosti ko-
rena jednatine su, kao i ranije, (11) i (12).
U slutaju kada f(a).f"(a) >0 potetna vrednost niza aproksi-
macija za setice za tangente Da-
lja izratunavanja se
(17 )
-
n+1
f(x )

f' (%n)
(n-0,1,2, )
(18 ) -
n+1
f(K -
(n-0,1,2, )
) - f )

niz iteraCijajxn]dobijen tangente konver-
gira sa leve strane ka niz dobi-
istovremenom setice, sa desne strane,
< <
n- -
Za pribliznu vrednost
i tada
( 19)
5) ITERACIJE
(n=O ,1,2, )
korena uzima se

'n'n
-2--
Kod ove se jednacina (1) ekvivalentnom

( 20) x-F(x)
pri se proizvoljno izabira pocetna, gruba, aproksimacija
375
ostale dobijaju formuli:

(21) X
n
=F(X
n
_
1
) (n=1,2, ).
Slede6a teorema uslove koji treba ispunjeni
niz uzastopnih aproksimacija konvergirao ka tacnom resenju
(1).

Neka funkcija F(x) definisana i diferencijabilna interva-
lu pri sve vrednosti pripadaju intervalu
(F(x) Ca,bl,Vx ako postoji q tako
(22) !F'(x)! < q<l za
iterativni postupak konvergira nezavisno od i Qranicna
vrednost lim jedini koren jednacine x=F(x)
.
Uzimaju6i

za aproksimaciju korena jednacine (1) cinimo
gresku:

1.

1 < q !
--
- I =
n-11
Na6i najmanji pozitivan koren jednacina

Koriste6i se
metodom polovljenja
metodom secice
metodom tangente
d) kombinovanom metodom

-2
sa =10
Resenje:
Odredimo sve realne korene date jednacine da izolovali
najmanji pozitivni koren. Napisimo jednacinu
(24)

u obliku:

i odredimo, graficki, intervale u kojima leze presecnih
tacaka krivih f(x)

1 f =3, 5
376

51.13
Vidimo da jednacina (24) ima tri realna korena, dva pozitivna i
jedan negativan. Lako se rnogu odrediti intervali rnonotonosti
funkcije

: (- ;-0,763), (-0,763;0,763),(0,763;+00)
cijirn krajevima ona uzima vrednosti razlicitih znakova. Kako
>0, to najrnanji pozitivan koren lezi
-2
u intervalu IO; 0,763I. Kako data tacnost 10 racuna6erno
sa tri decirnalna rnesta sve dotle dok se prva dva ne poklope.
to
Kako >0 to

Dalje

=0,573 <
Kako to

377
>
Kako >0 to


=0,525
Kako to
<
Kako to


-z--=0,489
>
Kako >0 to [a;b6J=[0,489;0,501]

7- =0,495 >
Kako >0 to

Kako > to = [0,498; 0,501
(0,5 =0 .
Vidlmo da smo ovim putem tacnu vrednost korena pocetne
jednacine.
Primetimc da duzina racunanja u prethodnoj tackl re1a-
tivno ve1ika 1 to zbog toga sto pocetni interva1 dosta
grubo odredjen. Obicnom proverom znaka funkcije se moze su-
zitl. Kakc neka pocetni lnterva1
u kome 1ezi najmanjl pozit1van koren jednacine (24) bude
[0,4;0,7:. Nadjimo sad 1 i proverimo da 11 su za-
dovo1jeni us1ov1 (11) i (12):

5

Vidimo su i i neprekidne nad 1 da nad
nj1ma ne rnenjaju znak. Pr1 tome < za
> za ta,bI nad 1ntervalom
1zg1eda:
378


51.14
Iy'(x) I I = 0,56
za t:
obzirom da
to m=ly'(0,7) 1=0,56.
(0,4) =4,8 > i
;"0
to > nepokretan kraj. Pocetna ltera-
cija biti

Koristeci formulu (13) dobijamo ostale interacije:
_ 0,7 _ -0,264(0,4-0,7)


- 0,228+0,264
0,539
) = , 53 9) = - , 07 3
_ 539 _ -0,073(0,4-0,539)=0 505
- 0,228+0,073 '

-0,010
- y(X
r
) 505 - -0,010(0,4-0,5051.0 501
3 2 - 0,228+0,010 '
KakQ Iy

I
m 00',05062 = 0,003 < 10-2
znaci da smo postigli trazenu tacnost, i za pribliznu vrednost
najmanjeg pozitivnog korena jednacine (24) uzimamo =0,501.
Obzirom da provereno da su zadovoljeni uslovi (11) i (12)
mozerno primeniti metodu tangente. Kako > niz
379
aproksimaaija {x
n
} biti monotono n1z koji konverqi-
rat1 ka reAenju i pr '.va aproksimaclja bitl 4.
Tada



-

0,4 + 0,090 .. 0,490

_ ..

0,490 + 0,010 .. 0,500

0,500 + =

Kako

I

I 2. m '
= 0,56
=
to prlbl1!no reAenje vrednost lteracije
qreAka koju jednaka null Ato da
jer
d) su zadovoljen1 uslovl (11) 1 (12) primeniti kom-
binovanu metodu. > to vrednost

za monotono niz lteraclja dOb1jen metodom tan-
qente, biti

za monotono nlz
dobijen metodom

Dalje
formulama (17) 1 (18).


- .. 0,4 + 0,090 .. 0,490

- 0,7 - 0,161 = 0,539

Y(x
1
) = (0,490) = 0,020
y'(x
1
) = .. -2,059
y(xl) .. = - 0,073
- - _ Y(Xl)

= 0,490 + 0,010 = 0,500
y'(Xl)
_

= 0,539 -' 0,38 .. 0,501

x2""Xl
Y(x
1
) - y(xl)

Za pribliznu vrednost korena uzeti:
=

= 0,501

greska koju pri tome cinimo
<

= 0,001 < 10-2

sto znaci da trazena tacnost zadovo1jena.
2.
Koristeci metod iteracije pr1bl1znu vrednost rea1nog kore-
, ednac
(25)
tacnoscu
Resenje:

10-3,
Napis1mo jednac1nu (25) u obl1ku

da smo izo1ova11 korene. Nacrtajmo grafike funkc1ja

1

Kako rea1n1h korena kako

=8 > smestena iznad . Kako jednac1na (25)
jednacina treceg stepena 111 tr1 nu1e rea1ne, 111
jednu realnu dve konjugovano kcmpleksne. Obzirom da


t.o za, Y.>f-
5
(zc\ < '4 opada) se kr1ve l:1 . 1 seku u
jednoj tacki,
381


10 ------
8

51.15
Vidirno da se jedini rea1an koren jednacine (25) na1azi u inter-
va1u jer
= 1 < (1) =4
Napisirno sada jednacinu (25) u obliku pogodnorn za prirnenu
tode iteracije:

10
gde

Nadjirno
10 .LV
Kako F'(x)=O za i1i to F'(x) nije rnonotono nad
nego rnonotono raste nad 3 [1;4/3] opada nad (4/3;2]
bi srno rnog1i da izvrsirno F'(x) interva10rn
u korne izo1ovana nu1a ciju pribli7nu vrednost izracu-
navarno, suzirno interva1 [1;2] [1,5;2] ako rnoguce. U tu
svrhu izratunajrno:
(1,5)=3,375
Yi(2)
i Kako
to [ ; = I 1, 5 ; 2 ]
Sada rnozerno reci da
F (;-;) 6- 1 1 , 5 ;2 za [1, 5 ; 2 ] i

382
< i)! 0,525 q za r 1
.:. , ..
Vrednost izraza:
! < I x
n
-x
n
_
1
!
greska koju pravimo, kada umesto tacne vrednosti korena uz-
x
n
(vrednost n-te iteracije). Kako trazena tacnost
10-3 racuna6emo sa cetiri decima1na mesta sve dot1e dok se dve
uzastopne iteracije ne pok1ope tri decima1na mesta.
Neka

tada
1
x
1
=F(x
o
)=-


3

1


x2=F(x )=-
_ 1 10
1

10
1

10
1
x
5
=F(x4)=-
10

=-1,6271
x8=F(X
7
)=1,6288
3
3
3

+

2
+ 10) 1,5625
+

2
+ 10) 1,5951
+

2
+ 10 ) 1,6119
2
+

+ 10 ) = 1,6205
+ 2
4
+ 10)
= 1,6249
Zaustavimo se osmoj iteraciji i uzmimo za pribliznu vred-
nost korena. Greska koju cinimo
<

! = 0,0007 <0,0001
Transformaciju jednacine-(25) oblik x=F(x) mozemo izvrsiti
vise nacina. Pored gore navedenog oblika
.1 2
-- +10)
10
i
(26) /
pri Proverimo da 1! zapis (26)
pogodan za primenu metode iteracije:

F' =

2
Potrebno da IF'(x) I < 1 za iz intervala ll,5;2J .
smo izv]:'sili majoraciju F'(x) nad primetimo da izraz

parabola koja ima najmanju vrednost za = 1,25 i

da nad [1,5;2] monotono raste, te uzima najmanju vrednost u
Dakle
IF'(X) I =
za 2].


2 2 2

-10.1,5+10)
Naci pribliznu vrednost realnog korena razlicitog od nule za
jednacinu

(27) + - 1 =
koristeci metodu iteracije sa tacnoscu

Re!lenje:
Neka

Napisimo u obliku


i neka


_1_<1

Sa slike vidimo da jedini realan koren jednacine (27), raz-
licit od nule, smesten u intervalu !1;1,25).

51.16

Napisimo sada jednacinu (27) u obliku koji nam omoguciti
primenu metode iteracije:

4
5
gde F(x)=- ). bi iterativni postupak konvergirao
4
za svaku vrednost pocetne iteracije da nad iterva-
lom [1; 1, 25] bude I F' I q < 1.
Kako F' -2 xnad intervalom [ 1; 1,25 monotono opadajuca
4
funkcija veca od nule, to ona najvecu vrednost uzima u tacki

I F 5

I F'(l)1 = 0,3383 <0,4=q
2
Odavde sledi da metod iteracije primenljiv. Izaberimo pocetnu
vrednost

proizvoljno, recimo neka

tada

4 4

4 4

4 4
X5=F(X4)=%
Dobili smo niz pribliznih resenja:

X2=1.1061,
Za pribliznu vrednost pozitivnog
i Xs=1,1l56.
realnog korena jednacine (27)
uzecemo vrednost ;=1,1156. Obzirom da q "'0,5 greska koju
smo pri tome napravili manja od razlike (jer tada
-.9. < 1), tj:
1-q
4.
Naci pribliznu vrednost realnog korena jednacine
(28)

385
koristeci metodu secice, sa tacnoscu 10-3.
Resenje:
Jednacinu (x)=x2
X
-1 napisimo u obliku:



i
1


Vidimo sa slike da se jedini realan koren jednacine nalazi u
intervalu jer i
Nadjimo i i proverimo da 11
su zadovoljeni uslovi (11) i (12):


+

.
Kako to I uslov
(12) ispunjen jer su i neprekidne funkcije nad
intervalom i nad njima ne menjaju znak. Kako i
i vece od nule nad [0,5;11 to nad [0,5;1] izgleda
kao slici:


386
YIO,5)
51.18
Kako >0 irnacerno rnonotono rastuci niz sukcesivnih
aproksirnacija:

= = 0,5
, 1 ,2,
Obzirorn zadatu tacnost racunacerno sa cetiri decirnalna rnesta
sve dotle dok se prva tri decirnalna rnesta u dve uzastopne apro-
ksirnacije poklope.

- -0,2929(1-0,5) = 5 + 0,1133
1+0,2929 '
0,6133
,6133) = ,0618

0,6133
-
-
0,6358
,0.121
= 0,6401

-0,0024

- 0,6410
1 -

-0,0004
-0,0618(1-0,6133)
1 + 0,0618
1 + 0,0121
387
XS=X4 -
1 - ( 4 )
0,6411
y(x
s
) = - 0,OQ02
Za pribliznu vrednost realne nule polazne jednacine x2
X
-1=0 uze-
petu aproksimaciju - =xs=O ,6411 jer se ona od prethodne raz-
likuje tek u cetvrtoj decimali. Kako :
to :
I ' ( ) 1 > 2
0
'S(1+0,Sln2):> 2 = m
1:0,S;1.]
Tada
za iz intervala
0,0002
--2--
0,()OOI<IO-
3
2. RESAVANJE LINEARNIH ALGEBARSKIH
1) ITERACIJE
Neka dat sistem
11 1 + 1

2 +

(21 )
koji mozemo zapisati u matricnom obliku
, sa
Ako su zadovoljeni uslovi:
(2.2 ) detAIO
(2.3 )
.. 1> L . 1
ilj
,i=1,2, . ,n,
tada niz pribliznih resenja dobijen metodom iteracije konver-
girati ka pravom resenju sistema (1).
Sistem (1) svedimo oblik:

+

+000
(2.4. )

1 2 n,n-l n-1
koji se moze napisati u matricnom obliku
+
gde
389

...

131

.. .

132

, i i
10) ,
13= =

n1

n2

Ako su zadovoljeni uslovi i tada se potetna aproksimaci-
moze uzeti proizvoljno. Obitno se bira
=
i tada se iteracijom dobijaju slede6e aproksimacije:

(2.5)
( 2 ) + ( 1 )
(k+1 )

+
(k)

,
uslovima (!2) i (23)
lim x(k)=x
k-.""
koje sistem (1) pretvara identitet .
2) Gaus-Sajdelova (Gauss-Seidel) metoda
Ova metoda modifikacija iterativne metode. Modifikacija se
sastoji tomde se za izratunavanje (k+1)-e iteracije nepoz-
nate xi koriste ve6 izratunate (k+1)-e iteracije nepoznatih
Neka
=

rroizvoljno se izaberu

8. + L .. , i = 2, ... ,


potetne vrednosti

'

' ." .

se radunanje vrti Blede6i nadin:
390
(k+1J

(k)

131
+
L

. (k+V

(k)
=
132
+
L
(k+1 )

(k+l )

(k) (k+1 )

+
L
(k+ 1 )

(2.6)
(k+1)
x
i
(k+1 )


13, +


L
j=i
(k)
, +
]
i -1
1;' (k+1)
t. aijx],

n-1
L + x(k)

za k 0,1,2,
Unapred zadata tacnost sa kojom treba naci priblizne vrednosti
reJenja sistema (1) biti ispunjena kada
(.2.7)
1.
Sistem
(2.8)
reiti
/ i (k) _ i (k + 1


+

-

= -6

+

+

= 4

+

+

1
metodom iteracije
Gauss-S.eidel metodom
sa 10-3
ReJenje:
zadovoljen jer
2 -3
za ,n.
detA 5
2
1
10
400+2-6+15-16-20

slov (2 . takodje zadovoljen jer
1 81>! 21 +
151> 111
+1
I
11
1101> 111 + 12 1
Dovedimo sistem (8) oblik (4) pogodan za iteraciju:
(2.9)
=
2
0,8 -

-

0,1 -

-

Uzmimo za pocetnu aproksimaciju: (0)= 61
1
-0,75
(2 10 )
0,8
0,1
Tada osnovu (2.5) ti :
Za
Za
-0,75 - 0,25

-0,9125
0,8 - -


0,1 -

0,015
":'O,1!i -

(1)= -0,9769
0,8 - - 0,9795
0,1 -

(1) - (1)

7S

= 0,1 -
k=4
(4)

=
-



(2) = -0,9929
(2) _

(2)


(2) _

(2) = 0,0018
(4)

=
0,8 - = 0,9982

(4) = 0,1 -

_

(3)
0,0004
Za k=5
(5) (4) (4)

=-0,75 - +

= -0,9994

0,8 - 0,2.x
1
t4J
-

0,9995
0,0002
Za k=6

(6) - 0,75 -

(5)= -0,9998
0,1 -

(5) -

(5) = 0,0001
Posto
(5) I < 10-3 za i=1,2,3 zaustavicemo se
,
sestoj iteraciji i za pribliznu vrednost resenja sistema
uzeti vrednosti seste vrednosti resenja su
Posmatrajmo sistem (.2.8) napisan u obliku (2.9) i za pocetnu
aproksimaciju uzmimo vrednosti date Tada osnovu (2.6)
imamo da

(1)= -0,75 -

+

= -0,9125

(1) 0,8 -

(1) -

0,9625

(1) 0,1 -

(1) -

-0,0013
Za k=2

(2)= -0,75 -

(1)= -0,9911

0,8 -

(2) -

(1) 0,9985
-0,0006
Za
Za
k=3
(3)

(3)
2
(3)

k=4
(4 )

(4)
2
(4)
3
393
-0,75 - (2)+
(3) (2)
0,8 -

-

= 1,0001
0,1 - (3) -

= 0,0000
-0,75 -

(3)+ (3)= -1,0000
0,3 - (4) _

(3)
, 1 - 1 1 (4) - 2

(4)
1,0000
0,0000
Naglas1nlO prirnenom Gau::;s -Seidel metode patrebno
proces racuIlal1j pOJ1ovi t1 cetir1 puta da 1)1 smo dobili resenja
zadovoljavaju trazenu dok kod obicne iteraci-
cek sesta davala trazenu
Ovi rezultati se rr.ogu predstav1ti tabelom:

(k)

(k)

(k)
1
-0,75 0,8 0,1
1 -0,9125 0,9625 -0,0013
,
2 -0,9911 0,9935 -0,0006
3 -0,9999 1,0001 0,0000
4 1,0000 0,0000
394
INTERPOLACIJA
Kada funkcija y=f(x) nad intervalomajb zadata svojim vred-
nostima yo=f(x
o
)' Y1=f(x1)' ' yn=f(x
n
), tacki (cvo-
interpolacije) zadatak interpolacije se sastoji tome da se
nadje funkcija F(x) (obicno to polinom) koja cvorovima
interpolacije imati iste vrednosti kao i f(x):
F(x,j=f(X
o
), , F(xn)=f(x
n
)
Funkcija interpolacije se trazi zato da bi se izracunale vrednos-
ti funkcije y=f(x) tackama koje nisu cvorovi. Ako tacka pri-
pada intervalu

tada se postupak naziva interpolacija

funkcije f(x), ako pripada, ekstrapolacija.
Oznacimo sa prirastaj nezavisno promenljive, koji
zvati korak.
Izraz - f(x) konacna razlika prvog reda funkci-
f(x).
Analogno se formiraju konacne razlike visih redova:/).n y= 1\
n=2, 3, ..
slucaju kada su cvorovi interpolacije podjednako udaljeni
(kada 1-x.=const.) konacne razlike se mogu drugacije
+
napisati:

(i=0,1,2,3, ... )

- Yi
(i=0,1,2,3, .. )
(1=0'1'2,3, )
Horizontalne i dijagonalne tablice razlika (predstavljene
slici ) sluze za njihovo lakse izracunavanje.
395


..

..




..


..

..





f--- f---




;(3

:

Uvedemo li oznaku:
q=


PRVI INTERPOLACIONI POLINOM
se moze napisati u.obliku:
. (q-n+l).n
+ u
Koristi se.u slu6aju kada blizu po6etka tablice,
koja se pravi kada se vrednost funkcije y=f(x) u ta6ki
vrednoscu polinoma u toj ta6ki,
R q(q-l)(q-2) . (q-n)
(f,J
Pribliina vrednost greske se izra6unava
R q(q-l)(q-2) . (q-n)/:,n+l

Za interpolaciju blizu kraja tablice se koristi DRUGI NEWTON-OV
INTERPOLACIONI POLINOM:
q(q+112 + q(q+l)
P
n
(x)=yn+q /:'Yn-l + 2/ '/:, u + +
q(q+l)(q+2) (q+n-l).n
+ LI
I
gde q= h ovog polinoma
R q(q+l)(q+2) (q+n)

q(q+l)(q+2) (q+n)/:,n+l

396
N1utnove interpolacione formule pogodne za
cvorovi interpolacije jednakom rastojanju. Za proizvoljno za-
date cvorove koristi LAGRANGE-ov INTERPOLACIONI POLINOH:

L = L ______ ______
i=o (X-X
i
)

gde

l)
+ 1. +
Greska izracunava formule:

( 1) ! R ( < + 1)! ! + 1 ( !
gde 1=max!f
n
+
1
(x) I
CL, .. b .
1.
Funkcija y=f(x) data tablicom:
50 51 52 53 54 55
3,91202 3,93182' 3,95124 . 3,98898 4,00733
sastaviti dijagonalnu i horizontalnu tablicu konacnih razli-
ka,
interpolacionim polinomom izracunati
Resenje:
Dijagonalna tablica konacnih razlika
i t:.y t:. t:.
50 3,91202
1 51 3,93182 0,0198 -0,00038
0,01942 0,00001
2 52 3,95124 -0,00037

u
0,01905 0,00001 0,00001
3 53 3,97209 -0,00036 0,00001
0,01869 0,00002
4 54 3,98898 -0,00034
0,01.835
5 55 4,00733
Horizontalna tablica konacnih razlika:
i t:. t:. t:. t:. t:.
50 3,91202 0,0198 -0,00038 0,00001 0,00001
1 51 3,93182 0,01942 -0,00037 0,00001 0,00001
2 52 3,95124 0,01905 -0,00036 0,00002
3 53 3,97209 0,01869 -0,00034
4 54 3,98898 0,01835
5 55 4,00733
397
se trazi funkcije u tacki koja lezi pocetku in-
tervala [50 koristicemo prvi -Newtan.-oir interpolacioni
interpolacije su:

interpolacioni polinom
biti polinom petog stepena:
+ +
+ q(q-l) (q-3) + (q-3)
Kako q= = 51,5-50=1,5 to
h 1
+ 1,5.0,0198 + 1,5(1,5-1) (-0,00038) +
2 .
+ 1,5 (1,5-1). (1,5-2) .0,00001 + 1,5 (1,5-1) (1,5-2) (1,5-3) .0
6 24
+ 1,5(1,5,:",1) (1,5-2) (1,5-3) (1,5-4) .0,00001 ..
120 .
= 3,91202 + - 0,00014 - + + = 3,94158
2.
Data funkcija y=f(x) tablicom:
110 120 130 140 150
10 10,4881 10,9544 11,4017 11,8322 12,2474
Naci f (155).
Resenje:
Kako tacka izvan intervala blizu desne
granice, upotrebicemo drugi interpolacioni polinom da
smo ekstrapolacijom izracunali f(IS5). U tu svrhu formirajmo tab-
licu konacnih razlika:
398
i'
.4

100
0,4881
1 110 10 ,4881 ,0218 .
. 0.,4663 0,0028
2 120 10,9544 ' -0,0190 -0,0006
0,4473 0,0022 -0,0001
3130 11,4017 -0,0168 -0,0007
0,4305 0,0015
4 140 11,8322 . ,0153
0,4152
5 150 12,2474
q= = 155-150 = 0,5
h 10
Formirajmo drugi interpolacioni polinom petog stepena:
(x)=Y5+q f:o,
Y
4+ q(q;1)

+

f:o,3
Y1
+
+ q(q+1) (q+2) (q+3)f:o,t + q(q+1) (q+2) (q+3) (q+4)f:o,5
4! 5!
Tada
+ 0,50,4152 + 0,521,5 (-0,0153) +
+ 0,51,5.2,5 0015 + 0,51,5.2,5.3,5 0007) +
6 ' 24 . '
0,51,52,53;54,5
+ - (-0,0001) = 12,4496
120
3.
Funkciju

aproksimiratjLagrangeovim interpolacionim polino-
drugostepena sa interpolacije -1,0,1 i odrediti
gresku. Naosnovu dobijenog polinoma priblizno
i odrediti granicu apsolutne greske te priblizne vrednosti.
Resenje:
Obelezimo interpolacije sa:

polinom drugog stepena
() ) ( )
L2 =

+
+

1)
399
odnosno
L2(x)= .3 + (x+l) +
2 -1 2
= 1

- + 1
Greska sa kojom Lagranqeov interpolacioni polinom aproksimira
funkciju

nad intervalom [-1; se izracunava formuli (3.1)
- L
2
(x)l<
Da smo odredili nadjimo:,

Tada (yN'(X)

za
iz
Mozemo pisati da
1
31n33 .22 -_

- L
2
(x) <
31
er 0< 1 1 I < 2 , 0< ! 1 < 1 , 0< i 1 < 2 za i z 1:-1; iJ
Granicaapsolutne gre ske pr ib li vrednos ti ( -1/2) ti :
(-1/2) - L
2
(-1/2) 1 <
3ln
3
3
31n
3
3 31n
3
3 1 1 3
31 1-1/2+111-1/211-1/2-'11= -3-1- 2 2 2=
16
4.
Funkciju y=f(x) zadatu tabelom:
1[/2 1[ 31[/2 2
1 -1
aproksimirati Lagrangeovlln interpolacf.onim polinomom. Na osnovu
dobijenog polinoma izracunati priblizl1U vrednost (21[ /3).
Resenje:
Neka

nom cetvrtog stepena glasi:
Kako [agranqeov
LA(x) =
..

+ +

400

+
to polinom koji prolazi kroz date


2

2 2 2 2 2
1 +
-
+ __________ __ ----'--------
(-1) =

16

-9-
8
'--

64
-- = 0,7901
81
4. NUMERICKO DIFERENCIRANJE
2
-
funkcija = aproksimira interpolacionim
polinomom Pn{x), tada
:t
greska koja pri tome cini jednaka izvodu greske nacinje-
pri apriksimiranju funkcije =
401
Polazeci prvog interpolacionog polinoma
(Jobijamo
1

6,2 + 3q
2
-6q+2
6,3
(4.1)

'"
r 6, + -
+
'"
h 2

6



)
gde

+ ... q =
h
Polazeci drugog Newtonovog interpolacionog polinoma dobijamo

+2q+1t:.2
v h --2--
+ ..
gde q =


h
2
+
3q +6q+2
6 L.l

+
Izvodi viseg reda dobijaju uzastopnim diferenciranjem inter-
polacionih polinoma.
1. Funkcija = f data tablicom
k = f
2,1 0,7419
1 2,2 0,7884
2 2,3 0,8329
3 2,4 0,8755
4 2,5 0,9163
Koristeci se pogodnim interpolacionim polinomom naci:



i
i
(2,1)
(2,5)
Resenje. Napisimo tablicu konacnih razlika:
k

I::.y t:.
2
y t:.
3
y
2,1 0,7419
0,0465
1 2,2 0,7884 2
0,0455 0,0001
2 2,3 0,8329 -0,0019
0,0426 0,0001
3 2,4 0,8755 -0,0018
0,0408
4 2,5 0,9163
t:.
4
y

402

Obzirom 1 to q = __ = 2,1-2,1 =
, h 0,1 '
for.mula za izracunavanje vrednosti prvog izvoda fun-
kcije = f koristeci prvi Newtoo.ov' interpolacioni polinom
glasi:
",1( 12 13 14]
'" h - 2 6 + 6 - 4 6
Tako
:t
1
= --. ,0475 = 0,475
0,1
Formulu za izracunavanje drugog izvoda funkcije dobiti
diferenciranjem for.mule (4.1) Kako
to
= =
dx dq

_ d
- dx dx

dx h dq

dq dx

= % +
+ 64 )
12
Tada
(2,1)

= [-0,002,- 0,0001] =
Kako

koristicemo drugi Newtonovinterpo-
lacioni polinom. S obzirom da


2,5 -2,5
=0 to q =
-h-
0,1
1:,2
t::.
3
y t::.
4
y

:t
1
[t::.y 3

1

h
+ --2- +
-3-
+
-4-

+j.o,OOOI+iO] =0,3993
Dvostrukim diferenciranjem drugogNemxmovoq interpolacionog
linoma dobijamo formulu za priblizno izvoda funkcije
403
u nekoj taC':ki koja lezi blizu granice intervala nad kojim
linom aproksimira funkciju. Tako

-0,0018+0,0001+172 0)


to
Kako
x-x
n
q = -h-
2,6-2,5 = 1
0,1
-0,17
0\ [0,0408 + (-0,0018) + 161 0,0001] 0,3828
2. (Zadatak za vezbu) . Za funkciju zadatu tabelom
100 105 110 115 120 125
2 2,02119 2,04139 2,06070 2,07918 2,09691
napisati odgovaraju6i interpolacioni polinom i izracunati:



(123) ,


(103)
(123)
404
Da bi izracunali pribliznu vrednoBt integrala

f y(x)dx

interval podelimo delova i neka

h =--, (1=1,2, ,n), Yi = (x
i
)

TETIVNO-TRAPEZNOJ metodi
h
f y(x)dx = 2' +2(Y
1
+Y2++Yn-1)]

gretkom
IRI <

!y"(x)1
-


12n
ukoliko funkcija ima' neprekidan drugi izvod za
Koristeci TANGENTNO-TRAPEZNU metodu dobijamo
k
f L Y21_1,gde n=2k
i=l
gretkom
h 2 )
IRI 1=

Iy" I
24k
ako funkcija ima neprekidan drugi izvod za
Za = 2k koriBteci SIMPSONOVU metodu
h
f y(x)dx ="3 +Y2k +

+ 2(Y2+Y4++Y2k-2)]
gretkom

(4) 5 (4)
I R I ""I8O l I Iy I
2880k
4
xela,b!
ako funkcija = ima neprekidan cetvrti i zvod za .
1. Delecl interval deset jednaklh delava izra-
cunati lntegral
2
f eXdx
1
karistecl: trapezne metode; Slmpsanavu metodu.
405
Resenje.
21
S obzirom .da = 10 to h =10 =
= 0,1. Vrednosti podintegralne funkcije u deobenim tackama da-
te su u tabeli:
i

i (X
i
)
1 2,7182
1 1,1 3,0042
2 1,2 3,3201
3 1,3 3,6693
4 1,4 4,0552
5 1,5 4,4817
6 1,6 4,9530
7 1,7 5,4739
8 1,8 6,0496
9 1,9 6,6859
10 2 7,3890
10,1072 18,3779 23,315
4 4

L Y2k
k=l
L Y
2k
+
1
k=l
koriste6i tetivno trapeznu formulu dobijamo da
! eXdx = 021
1
= 0,05(10,1072+83,3558) = 4,6746
Kako

monotono rastu6a funkcija nad intervalom
to
I I = I " (2) I
[1,2

I RI 2. 1 2

< 0,0062
1210
Koriste6i tangentno trapeznu formulu dobijamo da
2
f eXdx = 2-0,123,315 = 4,663
1
sa greskom
IR 1< _1-.-

< 0,01232
- 245 <!:
Kako = 2k = 10 to k=5 Simpsonovoj for-
muli'
+ 2.18,3779) 4,6707
Kako


406
to greska
14 2
I RI < -'- < 0,0000042
180
2. Koristeci trapezne metode izracunati pribliznu
vrednost broja
1
- 1 = eXdx

deleci interval integracije 8 jednakih delova, zatim pro-
ceniti gresku.
Resenje. Kako to h u tabeli su
vrednosti pOdintegralne funkcije u deobenim tackama:
i

i = (X
i
)
1
1 1/8 1,13314
2 2/8 1,28402
3/8 1,45499
4 4/8 1,64872
5 5/8 1,86824
6 6/8 2,117
7 7/8 2,39887
8 1 2,71828
3,71828 6,85524 5,04974
3 3

l Y2k+1
k=l
l Y
2k
k=l
.
Koristeci tetivno-trapeznu formulu dobijamo da
=
1 1
eXdx = +2 (6,85524 +5,04974)]

Greska koju smo napravili
2
IRI
2
(l{2
8
) = 7:8 < 0,00354 .
Koristeci tangentno-trapeznu formulu dobijamo da
1
f eXdx = 2 1,71381

date
1,720515
sa greskom
407
< 0,0071
8 6
3. Izracunati duzinu 1uka krive =1nx nad interva10m
[1,2] koriste6i Simpsonovu metodu sa korakom inregracije h =1/6.
Resenje. Duzina luka krive = 1nx nad interva10m Ll,
se izraeunavapo formu1i

2

2
1 = Vl+(y'(x)) = Vl+(l/x)
1 1
Vrednosti podintegra1ne krive deobenim tackama date su tabe-
1i:
i

=Y(X
i
)

1 1,41421
1 7/6 1,31707
2 8/6 1,25
3 9/6 1,29185
4 10/6 1,16619
5 11/6 1,3908
6 2 1,11803
2,53224 3,658 2,41619
2 2

I 2k+l
k=l
I Y
2k
k=1
lika
1
V'l+(l/X) 2 =
1
(2,53224+43,658+22,41619)
63
1
1
(2,53224+14,632+4,83238) = 1,22203
18
.
6. NUMERICl(E METODE ZA PRIBLIZNO RESAVANJE
DIFERENCIJALNIH JEDNACINA,
Data diferencijalna jednacina
(6.1/ = f(x,y)
i p,?cetni uslov
(6.2)
408
Neka f neprekidna zatvorenoj oblasti < <
- -
postoji takav vlJii If(x,y) I pr.J.
- - -
> i neka oblasti zadovoljava Li'plicov UBlov:

pri N > konstanta.
postoji i relenje jednlJcine
derinisano i neprekidno intervalom < < -th, gde
- -
h =min(a, koje zadovoljava pocetni. uslov (6.2)
Navelcemo neke numericke za pribliine
vrednosti relenja jednacine zadovoljava pocetni UBlov

EULER-OVA METODA POLIGONALNIH LINIJA

Podelimo interval jednlJkih delova tako
h dovoljno Koristeci
povlacimo tacki tangentu integralnu
krivu i tacki kojoj pravu - x
1
ponovimo postuplJk.
Ocigledno


(n-o ,1,2,

-

51.20
409
EULER - METODA
Ova metoda poboljsana varijanta Eulerove metode
ligonalnih linija. U tacki (Xn'Yn) povuce se tangenta sa koe-
, ali se sada trazi presek sa ficijentom pravca f(xn,yn)
pravom +h/2 ,

sa . Koordinate presecne
=Yn +2" f(xn,yn)
tacke su (xn'Yn) gde



Sada tacki (Xn'Yn) ponovo povlacimo tangentu ali sada sa ko-
eficijentom pravca f(xn,yn) i trazimo presek sa pravom
= X
n
+
1
. Ordina ta presecne tacke
(6.6)
i predstavlja pribliznu vrednost resenja diferencijalne
jednacine za = X
n
+
1
.
pravca
Yn+l
(6.7)
EULER - METODA
U tacki (Xn'Yn) povucimo tangentu sa koeficijentom
f(x )



Njen presek s.a pravom = X
n
+
1
oznacimo sa
+ hf )

I
I

51.22
Xn+l )(
410
Sada tacki (Xn'Yn) povucimo tangentu koeficijentom prav-
f (X
n
+
1
,Y n+1) presek pravom = X
n
+
1
oznacimo
n+1:
(6.8)
Za pribliznu vrednost resenja jednacine (6.1) tacki = X
n
+
1
uzecemo aritmeticku Y
n
+
1
i Y
n
+
1
' tj.
Y
n
+
1
+ Y
n
+
1
h
(6.9) Y
n
+
1
= 2 =Y
n
+2(f(xn,Yn)+f(Xn+1,yn+hf(Xn,yn))
METODA RUNGE -
ove metode, koja vecu tacnost, bi iz-
racunala priblizna vrednost resenja jednacine(6.1) tacki x
n
+
1
dovoljno znati, kao i kod prethodno navedenih metoda, vred-
nost resenja prethodnoj tacki. Za razliku prethodnih
metoda, vrsi vise puta.
(6.10) (n=o ,1,2,3, ..
gde
(6.11)
k
n
hf(x )
1
k
(6.12)
k
n
hf(x
n
+
h
+ 21)
2 2
,

k
n
+
h
k
2
2'
+-
3 2
k
n
4
hf (x
n
+ h, + k 3
)
1. Koristeci se metodom poligonalnih linija sastaviti
tablicu vrednosti resenja diferencijlne jednacine


= 1
nad intervalom
Resenje. Kako =0 ) =1 f(x =
0'0 , 2
formuli(6.5) Y
n
+
1
=yn+hf(xn,yn), to tablica pribliznih
411
vrednosti resenja jednacine (13) u deobenim tackama intervala

x
n
f(xn,yn) hf(xn,yn)
1
1 0,1 1 0,05 0,005
2 0,2 1,005 0,1005 0,01005
0,3 1,01505 0,1523 0,01523
4 0,4 1,03028 0,20604 0,02061
5 0,5 1,05089 0,2627 0,02627
6 0,6 1,07716 0,3231 0,03231
7 0,7 1,10947 0,3883 0,03883
8 0,8 1,14830 0,4593 0,04593
9 0,9 1,19423 0,5374 0,05374
10 1 1,24797
2. se Eulerovan metodom poligonalnih linija na-
61 intervalu vrednosti pribliznog resenja diferencijal-
ne jednacine
(14)
2
= + + 1 =
sa korakom h =0,1. Racunati cetiri decimalna mesta.
Resenje. Kako =0, ) =0, f(x,y)
2

+ + 1, h = 0,1 to s obzirom (6.5)
x
n f (xn'Yn)
hf (x
n

1 0,1
1 0,1 0,1 1,0 13 0,1013
2 0,2 0,0213 1,0522 , 1052
3 0,3 0,3065 1,1182 0,1118
4 0,4 0,4183 1,2125 0,1214
5 0,5 0,5395 1,3373 ' 0,1337
6 0,6 0,6732 1,2960 0,1496
7 0,7 0,8230 1,6931 0,1693
8 0,8 0,9923 1,9354 0,1935
9 0,9 1,1858 2,2319 0,2232
10 1 1,4090
412
3. Naci intervalu[o: priblizne vrednosti re-
senja diferencijalne jednacine
(6.15)

sa korakom h = 0,03
2

koristeci se -- Caushye"om metodom
koristeci se pobo1jsanom metodom.
Resenje. Kako =0, =0, h=0,3, f(x,y)

to s obzirom (6)





1" 0,03
2 0,06
3 0,09
4 0,12
5 0,15
6 0,18
7 0,21
8 0,24
9 0,27
10 0,3


0,015
0,045 0,00045
0,075 0,00180
0,105 0,00405
0,135 0,00720
0,165 0,01080
0,195 0,01576
(h/2) f )


0,00045
0.,00090
0,00135
0,00180
0,00225
0,00270
0,225 0,02162 0,00316
0,255 0,02839, 0,00361
0,285 0,03607 0,00407
0,04467
hf(x )


0,0009
0,00270
0,00540
0,00900
0,01305
0,01846
0,00045
0,00135
0,00225
0,00315
0,00360
0,00496
0,00586
0,02478 0,00677
0,03200 0,00768
0,04014 0,00860
Radi kra6eg zapisa napiSimo formulu (6.9) sledeCi nacin:
gde smo sa f
n
i f
n
+
1

U sledecoj tabeli predstaviti rezultate racunanja:
413
f +hf
f
n
+
1
h


2(f
n
+f
n
+
1
)

3 0,0005
1 0,03 0,0005 0,03 0,0014 14
2 0,06 0,0019 0,06 0,0037 0,09 0,0023
3 0,09 0,0042 0,09 0,0069 0,12 0,0032
4 0,12 0,0074 0,01201 110 0,1501 0,0041
5 0,15 0,0115 0,1501 160 , 1803 0,0050
6 0,18 0,0165 , 180 3 0,.0219 0,2105 0,0059

7 0,21 0,0224 ,2105 0,0287 ,2408 0,0068
8 0,24 0292 0,2409 0,0364 0,2713 0,0077
9 0,27 0,0369 0,2714 0,0450 0,3020 86
10 0,3 0,0455
4. Meto,iom Runge-Kutta naci resenje diferencijalne
jednacine
+
2 2
= = -
intervalu 0,4] uzimajuci za korak h=O, 1. Racunati
tiri decimale.
Resenje.

=
=
kO
hf(x ) 0,1 f =
1
kO
kO
h 1
0,1 f(0,05;0) = 0,0053
hf

+ 2'
+-)
2
i,
kO
h
k
2
0,1 f( ,05;0,0026) = 0,0053
3
hf(x
o
+2'
kO

0,1 f(O,l; 0,0053) 0,0110
4
hf(x
o
+h,yo

)=
kO 1:. ( kO
6 1
+
2 (ko+ko)
2 3
+
kO )
4
= 0,0027

=0,1,


+ kO =
27
k
1
hf(x
1
'Y1)
0,0110
1
k
1
k
1
hf

h 1
0,1 f(0,15; 0,0082) 0,0172
+2'
1 +2)=
=
2
k
1
h
k 1
hf(x
1 +2'
+

=" 0,1
f(0,15;0,0113 ) =
0,0172
3 2

k
1
i + + = 0,008
1

0,2,



+k =0,0107
hf(x
2
,y
2
) = 0,0240
k
2
200
k
2 h 1 (
2 hf(x
2


+ 2 = 0,1 f 0,25;0,02271 = 0,0.112
2
2 h k
2

hf(x
2
+2 ) = 0,1 =
2
hf(x
1

0,1
0,0148

0,0255

I ) ( \'
4

+

= 0,1 f 0,4;0,07251 = 0,0555


+ k 0,0491