KAVKASKI ALBANCI LANI ILIRI

Pei i sinovi Beograd, 2007. godine

Ova knjiga sadri proirene tekstove referata izloenih 21. juna 2007. godine na multidisciplinarnom okruglom stolu u SANU "Metodoloki problem istraivanja porekla Albanaca".

Ureivaki odbor: dr Mihailo Stanii, dr Jovan Dereti, mr Dragoljub Anti Sekretar odbora: Milutin Jaimovi

Mogune su greke u tekstu jer je automatski prepravljen sa irilice na latinicu.

SADRAJ UVODNI REFERATI Mihailo Markovi: Smisao istraivanja porekla Albanaca i njihovog irenja po Balkanu 5

Mihailo Stanii: POSLEDICE MITOMANIJE O ILIRSTVU ALBANACA 8 Jovan I. Dereti: ARBANASI OD KAVKAZA DO SRBIJE 20 Momir Jovi: O BALKANSKIM STARINCIMA 28 Dragoljub P. Anti: FIZIKA REALNOST PROTIV TEORIJA O VELIKIM DOSELJAVANJIMA POLJOPRIVREDNOG STANOVNITVA NA BALKANU 37 ore Jankovi: ARHEOLOKA SVEDOANSTVA O POREKLU ALBANACA I POTOMCIMA ILIRA 47 Milan Ristanovi: ALBANCI - ETNIKA I LINGVISTIKA ZAGONETKA Milutin Foli: ETNIKI PROCESI ALBANACA NA KOSOVU I METOHIJI SPECIFINI DOPRINOSI Nikola Dimitrijevi: ARHEOGENETIKA I IZUAVANJE POREKLA STANOVNITVA NA BALKANU 68 Slobodan Jarevi: STAROSEDEOCI BALKANA SU SLOVENI 72 Nikola uti: VJERSKO - NACIONALNA I POLITIKA ZLOUPOTREBA ILIRSKOG IMENA 94 Radomir D.orevi: NEUJEDNAENOST MILJENJA O POREKLU ALBANACA SOCIO-KULTURNE POSLEDICE NA ISTORIJU SRBA 109 Milutin Jaimovi: SRBI I ALBANCI NA SRPSKOJ ZEMLJI 117 DODATAK Jovan Dereti: ILIRIJA I ILIRI 124 ISTORIJSKE KARTE 128 54 62

UVODNI REFERATI

Mihailo Markovi SMISAO ISTRAIVANJA POREKLA ALBANACA I NJIHOVOG IRENJA PO BALKANU Pitanje porekla Albanaca nema samo saznajni karakter. Takva vrsta pitanja u normalnim prilikama ima znaaja samo za nauku: istoriju, lingvistiku, arheologiju, genetiku itd. Pod normalnim prilikama treba podrazumevati jasan i nesporan status jednog naroda, teritorije na kojoj ivi i granica njegove politike organizacije - drave. Ovakav pojam normalnosti je istorijska kategorija, on se odnosi na period od oko dva veka - od konstituisanja nacija i formiranja nacionalnih drava do globalistike negacije nacionalne drave i nacionalne suverenosti. Evropa od 19. do 21. veka je dobar primer te vrste normalnosti. Narodi prihvataju svoje granice, princip nacionalnog, teritorijalnog integriteta i nepromenljivosti granica postaje bitni, univerzalno prihvaeni princip meunarodnog prava. Naalost, na Balkanu, a posebno na Kosovu i Metohiji prilike nisu normalne u tome smislu, a albanska nacija sa zakanjenjem od dva veka vodi borbu za svoje nacionalno ujedinjenje i pritom koristi sva raspoloiva ideoloka sredstva. Jedno od njih je insistiranje na ideolokom projektu "Prizrenske lige" iz 1878. godine o stvaranju Velike Albanije. Po njemu, drava albanskog naroda treba da ukljui, sem Albanije, i istonu Crnu Goru, Zapadnu Makedoniju, Kosovo i Metohiju, Junu Srbiju i Severnu Grku. Drugi, jo ambiciozniji projekat jeste identifikacija s Ilirima i zaposedanje svih teritorija na kojima su nekada iveli Iliri. U toj situaciji pitanje porekla nije nauno, ve ideoloko. Drugim reima, ne traga se za istinom, za valjano proverenim injenicama, za dobro dokumentovanim i obrazloenim objanjenjima, za teorijama koje su u skladu sa celinom ve utvrenih znanja iz datih oblasti. Umesto toga, projektuje se teorija, iji je osnovni cilj da zadovolji odreeni posebni egoistiki interes, izmiljaju se i falsifikuju podaci, koji takve teorije potvruju. U sluaju koji razmatramo, interes koji usmerava takozvana istraivanja albanskih istoriara, ideologa i politiara, jeste opravdanje ve izvrene, kao i planirane budue otimaine i prisvajanja tuih teritorija. Kad tvrde da vode poreklo od Ilira, oni smatraju da imaju pravo da svojataju one oblasti u kojima su Iliri iveli. Oni znaju da takvo "istorijsko pravo" nije dovoljno za legitimno raspolaganje nekom teritorijom. Ali oni se s pravom nadaju da ono doprinosi moralnoj teini njihovih pretenzija. Oni su, navodno, starosedeoci Balkana, koji su u miru iveli na svojoj zemlji. A onda su iz nekih tuih prostora doli nasilnici i oteli im zemlju. Poto sila ne moe postati pravo, oni skromno trae da im se njihova zemlja vrati i da im se prizna suverenost na onom delu koji su ve uspeli da povrate. Ovu tezu o ilirskom poreklu Albanaca prvi je postavio nemaki istoriar Tunman 1774. godine. Ona je zatim obnovljena u Beu u drugoj polovini 19. veka. Kakvi dokazi postoje da izmeu Albanaca i Ilira (ili Dardanaca, po kasnijoj Rugovinoj korekciji) postoji bilo kakva genetska veza? Nikakvi! Nema nikakvih istorijskih zapisa o boravku Albanaca na Balkanu sve do 11. veka. Nema arheolokih indicija o njihovom prisustvu. Svi albanski toponimi potiu iz kasnog srednjeg veka i vezani su iskljuivo za oblasti juno od Kosova i Metohije. Po svojim strukturalnim odlikama, albanski jezik nema gotovo nieg zajednikog sa ilirskim.
5

Ustvari, prema istraivanjima ruskih istoriara Artamonova, Pletnjeve i drugih, kao i naih: Jovana Deretia, Mihaila Staniia i drugih, neka albanska plemena su negde izmeu 8. i 9. veka, posle pritiska od svojih kavkaskih suseda Hazara sa svoje prvobitne teritorije na obali Kaspijskog mora (u dananjem Azerbejdanu i Dagestanu) pokrenuti od Arapa i dospeli u Junu Italiju. Tamo su se vodile ogorene borbe izmeu Normana, Vizantinaca i Arapa. Albanci su dovedeni kao pomona vojska jednog od arapskih kalifata. Deo tih Albanaca je 1043. godine dospeo u nae krajeve na jadranskoj obali iz june Italije, kao vojska pobunjenog vizantijskog komandanta Georgiosa Manijakosa. Protiv tadanje vladarke Vizantije, zarice Zoe, borili su se zajedno Grci, Srbi i Albanci. Posle poraza i pogibije Manijakosa, Albanci su ostali, u planinama Epira u dogovoru sa Srbima. Oni su se bavili stoarstvom, dok su Srbi u nizinama iveli od zemljoradnje. Od tog vremena prolo je vie od est vekova, dok su se Albanci u znatnijem broju pojavili u Metohiji i na Kosovu. ak i oni istoriari, koji su sa simpatijama pisali o Albancima, kao na primer Milan uflaj, bili su kategorini u oceni, da se oni u poznom srednjem veku nalaze na strogo ogranienoj teritoriji do Drima, kao severne granice. Kako zakljuuje Milovan Radovanovi u svojoj studiji Kosovo i Metohija1 kod uflaja nema ni pomena o "ilirsko-albanskom kontinuitetu" u matinim oblastima arbanake etnogeneze, a kamo li na Kosovu i Metohiji. Ni kod Jirieka, Milera, Jovana Tomia, Jovana Cvijia i drugih istraivaa nema nikakve osnove za slubenu albansku doktrinu, da su Albanci vekovima iveli ne samo na Kosovu i Metohiji, ve i dalje - do Nia i Leskovca, Vranja, Kraljeva, Novog Pazara i Skoplja - odnosno, da su prvobitni drevni narod. Po toj mitomanskoj doktrini, oni se tu nisu doselili iz Albanije, ve su Srbi uljezi, osvajai, tlaitelji, isto kao i Grci na jugu, te da sve navedene oblasti pripadaju albanskom istorijskom prostoru.2Naalost, i neki savremeni srpski istoriari su dopustili mogunost da su Albanci starosedeoci na Balkanu. Treba istai da se i jedan estiti albanski istoriar Hasan Kalei ve 70-tih godina prolog veka suprotstavio ovakvim falsifikatima svojih kolega, istoriara i geografa sa Pritinskog univerziteta i iz bive Kosovske akademije nauka. injenica je da su Albanci posle dolaska na Balkan jo u 13. veku iveli koncentrisani oko Draa i Kroje, na teritoriji koja je bila nazivana Arbanon, i da su se odatle najpre spustili u ravnice oko Skadra, a zatim u toku 13. i 14. veka prodrli sa svojim katunima u staru Zetu i irom Prokletija. U tom nadiranju, oni su se sudarili sa Vlasima i Srbima i Crnogorcima. Ispoljili su veu vitalnost i uspeli da asimiliu Vlahe. To im nije uspelo na prostorima Zete. Osim sukobljavanja sa crnogorskim plemenima, dolazilo je i do odreenih simbioza. Skender-beg, odnosno ura Kastriot je bio i crnogorski i albanski junak. Albanci, pod vostvom Skender-bega, zajedno sa Crnogorcima su se uspeno branili od Turaka i u vie mahova pobeivali. Iznenadnom smru Skender-bega 1468. godine taj otpor je prestao i Albanci su masovno prihvatili islam. U odsustvu drave, oni su obnovili i revitalizovali svoje plemensko ureenje. Islamizacija je bila odluujui momenat za razvoj odnosa Albanaca i Srba. Korektni odnosi su bili mogui dok su bili ravnopravni. Sad su Albanci postali privilegovani muslimani, a Srbi su ostali "raja", prema kojoj je svako nasilje bilo dozvoljeno. Uz to, proces feudalizacije u okviru turskog carstva donosi mnogim Albancima visoke poloaje u dravi i vojsci, a samim tim i veliko bogatstvo. Albanci su u poetku turske vladavine, posle Kosovske bitke, postepeno prodirali ka Brdima, akovikoj Malesiji i Prizrenskoj kotlini. Ipak, u 16. veku Srbi pruaju snaan otpor. Opte prilike u Turskoj su se popravile. Zavladala je vea verska tolerancija. U turskoj dravi, vrlo vitalnoj i ekspanzivnoj u tom periodu, uveden je vei red. Turci su imali znatne dravne prihode od dabina koje plaa raja, pa su bili zainteresovani da je zatite od nasilnika i uklone razloge za njeno iseljavanje. U tom periodu (u
1 2

Milovan Radovanovi: Kosovo i metohijau Republici Srbiji i na Zapadnom Balkanu, s. 100, Beograd, 2005. Isto, str. 100
6

16. veku) raste nacionalna svest Srba, javljaju se nade u mogue nacionalno osloboenje. Jaa srpska pravoslavna crkva. Zahvaljujui velikom veziru Mehmedu Sokoloviu, obnavlja se Peka patrijarija 1557. godine, grade se i obnavljaju mnoge crkve. Kao posledica ovog jaanja srpske spremnosti za odbranu, Albancima sve do poznog 17. veka nije uspelo da u znaajnoj meri prodru na Kosovo i Metohiju. Prema turskim defterima, u toku celog 16. i 17. veka na Kosovu i Metohiji nije bilo vie od jednog procenta Albanaca. Sa time su u potpunoj saglasnosti izvetaji katolikih vizitatora. Mletaki poslanik Jakov Soranca je 1575. godine preao Beli Drim i naao da na jednoj njegovoj strani ive Albanci, a na drugoj Srbi, koji govore srpskim jezikom. Barski nadbiskup Marin Bici je 1610. godine utvrdio da je Drim itavim tokom granica koja razdvaja Srbe i Albance. Svi su oni doli do zakljuka da se etnika granica srpskog i albanskog naroda krajem 16. veka jo uvek nalazi tamo gde je identifikovana pre vie od jednog veka, "na stavama Crnog i Belog Drima".3 Do velike promene je dolo posle tri austrijsko-turska rata, u kojima su Srbi uestvovali na austrijskoj strani, nadajui se da e uspeti da iskoriste tu priliku za nacionalno osloboenje. Posle povlaenja austrijske vojske, Turci, ogoreni zbog "izdaje" raje, pripremili su kaznenu ekspediciju. Bojei se surove osvete i poniavanja, Srbi su masovno u dva maha (1690. i 1737. godine) napustili svoje domove i imanja i krenuli u neizvesnu budunost u okviru austrijske drave. Te dve Velike seobe pod patrijarsima Arsenijem III arnojeviem i Arsenijem IV akabentom, ispraznile su Kosovo i Metohiju. Tek tada su Albanci u velikom broju, vrlo organizovano i sistematino poeli da se naseljavaju na Kosovu i Metohiji. Istovremeno, mnogi preostali Srbi iz straha i oajanja prelaze u islam. Turskoj dravi je bila potrebna raja iz ekonomskih razloga, ali posluna, a ne buntovna raja. Sem toga, najvei deo vojske, koji je guio srpske ustanke, tada i kasnije, sastojao se od Albanaca. Zato je Turska tolerisala masovno doseljavanje Albanaca i islamizaciju Srba. Naroito su aktivnu ulogu u organizovanju doseljavanja i primeni sile, gde je ona bila potrebna, imali feudalni gospodari albanskog porekla, pre svega skadarski, peski i prizrenski paelari: Buatlija, Mahmut-Begovi i Rotuli. Organizovano nasilje nad Srbima, pljaka i otimaina zemlje, koja je tada po prvi put bila intenzivna, nisu prestajali do dana dananjeg. Iz svega ovoga mogu se izvesti sledei zakljuci:
1) Albanci

ne vode poreklo ni od Ilira, ni od drugih starosedelakih naroda. Taj negativni sud potvruju sve raspoloive istorijske, arheoloke, lingvistike i druge injenice.

2)

Nema nikakvih podataka da su Albanci uopte boravili na Balkanu sve do sredine 11. veka. Istraivanja ruskih naunika Artamonova, Pletnjove i drugih, kao i brojne stare mape lociraju ih u podruje Kaspijskog jezera.

Po dolasku na Balkan, oni su iveli na jednom delu teritorije Epira, oko gradova Draa i Kroje. Do 17. veka, etnika granica koja je delila Albance i Srbe ila je rekom Drimom i Crnim Drimom. 4) Sve do srpskih velikih seoba 1690. i 1737. godine, prisustvo Albanaca na Kosovu i Metohiji je neznatno - ispod jednog procenta stanovnitva. 5) Smisao istraivanja porekla Albanaca u tome je da se definitivno srui jedan istorijski falsifikat, jedan ideoloki mit, kojim treba da se opravda i legitimie otimaina tue zemlje, u ovom sluaju upravo zemlje, koja ima neprocenjiv istorijski, kulturni i geostrateki znaaj za srpski narod, i koje se on nikad nee odrei.
3)

Dimitrije Bogdanovi: "Knjiga o Kosovu", s. 85-125, SANU, posebna izdanja, k. DLXVI, predsednitvo k. 2, Beograd, 1986.
7

Mihailo Stanii

POSLEDICE MITOMANIJE O ILIRSTVU ALBANACA

UVOD Velika je prekretnica, kako u nauci, tako i u meunarodnim odnosima, a pogotovu na relaciji Srbi- Albanci, to se SANU na ovakav nain odvanije angauje, da doprinese naunom rasvetljavanju - za Srbe, ali i za itav svet - internacionalno iznuenog i gorueg problema o Albancima kao lanim potomcima Ilira, narodu koji je iveo na Kavkazu i u Prikaspiju i tek na poetku II milenijuma doveden u Evropu, najpre na Siciliju u Junu Italiju, pa odatle prebaen na Balkan u upravo opustoenu srpsku pokrajinu Zetu. Dakle, ovde emo nauno utemeljeno govoriti o srpskom viemilenijumskom stanitu na Balkanu (i u Evropi), uz istovremeno razobliavanje zlokobne mitomanije u Albanaca - kao, navodnih, ovdanjih starosedelaca; i, ak, o njihovom, izmiljenom, ilirskom poreklu. A videemo: oni su narod sa Kavkaza, gde su milenijumima obitavali sve dok ih arapski kalifat nije odveo prilikom svojeg osvajanja zemalja u Mediteranu i razmestio ih po Siciliji, Kalabriji i Apuliji (juna Italija). Autor ovog saoptenja je u dva maha obilazio pomenute provincije (Siciliju, Kalabriju i Apuliju) istraujui tragove, stanita tu dovedenih kavkaskih Albanaca, pre nego to su prebaeni na Balkan 1043. godine; kako svedoi vizantijski istoriar Mihailo Ataliota ti albanski fisovi su razmeteni oko Kroje, gde tada nije bilo srpskog ivlja jer je napustilo te predele (sve od Epira) zbog pustoeeg rata izmeu srpskog (zetskog) kneza Vojislava i vizantijskog cara Konstantina. Uskoro po nastanjenju ovih fisova oko Kroje taj kraj nazvan je Arbanon. Sveti Sava belei da je njegov otac Stevan Nemanja - ujedinitelj od Boga postavljen da caruje svom srpskom zemljom. I poto je obnovio propalu svoju dedovinu - pridobi od Pomorske zemlje Zetu sa gradovima, od Rabna oba Pilota, a od grke zemlje Patkovo, Hvosno i Podrimlje, Kostrc, Drkovinu, Sitnicu, Lab, Lipljan, Glboicu, Reke, Uku i Pomoravlje, Zagrlatu, Leve, Belicu ... Sve ovo pridobi, to mu je pripadalo od srpske zemlje, a oduzeto mu nekada nasiljem od svoje dedovine. 4 (Zanimljivo je da Sveti Sava ne spominje re Kosovo, iako nabraja tamonje upe). O svemu ovome: oslobaanju i ujedinjavanju srpskih zemalja sa naznakama ko su bili njihovi uzurpatori - (Vizantijci, te nakratko pridoli Rabanci-Albanci u oba Pilota), puno toga mogu da predoe - kao prenoenje tradicije ili nauni pristup - oni ije geneoloko stablo zasee svojim korenima u ovde spomenute srpske zemlje, pogotovo oni ija je dedovina Stara Srbija, ili Metohija (kod Svetog Save naznaena kao Hvosno), a meu takvima je i autor ovog referata. Zar Albancima ne bi bilo u nacionalnom interesu da se ustanovi njihova prava etnika identifikacija; jer dobili bismo opis znamenitog naroda na Kavkazu sa milenijumskom civilizacijom i tradicijom, umesto da se prkosno predstavljaju kao potomci Ilira, svesni da je po sredi la i najgori vid moralnog propadanja - samoobmana? Zar ne bi bogatiji bili njihovi udbenici istorije uz spominjanje da je u njihovoj predomovini na Kavkazu boravio Aleksandar Veliki u II veku pre nove ere pri osvajanju Persije, iji je vazal bila kavkaska Albanija, najpitomija i najkultivisanija drava u Predkaspiju? A ta drava je zbog svoje klime, originalnog

Sveti Sava itije Svetog Simeona Nemanje, Sabrana dela, str. 165 izdanje Politika i Narodna knjiga, 2005.
8

irigacionog sistema i obilja plodoreda primamila sve okolne narode da kod nje zimuju, to jest uzurpiraju njeno tlo, kao to iptari ve tri veka ine u Staroj Srbiji (Kosmetu). S tim u vezi, beleimo dragocen nauni doprinos koji daju ruski naunici na elu sa akademikom Svetlanom Pletnjovom (ije je delo Hazari nedavno objavljeno u nas). Pletnjova (sa saradnicima) saoptava rezultate istraivanja kroz izvore (iz antikog i ranosrednjevekovnog razdoblja) hazarske, jermenske, persijske, vizantijske, arapske i turske provenijencije. Uvereni smo da ta saznanja mogu ne samo osvestiti neupueni svet, ve preporoditi Albance - i one umne i one traumatizovane; oni ne bi vie svoje mitomanske predrasude i lane etniko-zulumarske predstave u mozgu pretvarali u tenzije i pretnje susedima; niti u nekontrolisane emocije koje prouzrokuju ruilake nastupe ravne verskom (a i ideolokom) fanatinom razarakom ludilu. TRI POGLAVLJA OVOG REFERATA Ovo saoptenje komponovano je iz tri dela. Prvo: jedno dramatino kazivanje iz line empirije o prvom saznanju da Albanci nisu nikakvi Iliri, ve da potiu sa Kavkaza. Kasnije je usledilo sueljavanje sa starim mapama koje striktno odreuju stanite i poloaj Albanije, kao dravice na jugoistonim padinama Kavkaza i u Prekaspiju. Drugo, nekorektno i nenauno prihvatanje - od strane srpskih faktora, ukljuujui neke akademike i institucije - teze da su Albanci potomci Ilira, a da su ih Srbi okupirali. Tree, ekscerpe iz mojih viegodinjih istraivanja o upama Stare Srbije, koju je Kominterna, (preko pritajenih masonsko- katolikih poverenika) preimenovala u Kosmet, a Tito perfidno predao Albancima kao Kosovo to su oni preimenovali u Kosova. PRVO POGLAVLJE Albanci nisu Iliri, ve narod sa Kavkaza Dakle, - prvo: kad su nas, zatoene partizane, iz kazamata Uerdone u Palermu (Sicilija) prebacivali, na godinjicu napada Hitlerove Nemake na SSSR, 22. juna 1942. godine, na vulkansko ostrvo Ustika, usred Tirenskog mora, pored brojnih iznenaenja po iskrcavanju na ostrvo, najupeatljivije je bilo ono kad nam je priao i ponudio usluge jedan od ranijih logoraa, koji se predstavio kao Pijetro Marku, Albanac iz Elbasana, profesor knjievnosti. Posle nekoliko dana u logorskom meunarodnom komitetu (u kojem sam bio kooptiran), Marku mi je saoptio istorijsku istinu, to jest razvejao zabludu o poreklu Albanaca. Kazao je: Mi, Albanci, nismo nikakvi potomci Ilira, niti su nai prvi preci bili na Balkanu. Mi smo sa Kavkaza. Tamo smo imali svoju dravu, dok nas Arapi nisu prebacili na Siciliju i u junu Italiju. Eto, u ovim krajevima - oko Mesine i Reo Kalabrije - i dan danas ima mojih roaka, ostataka tih Albanaca sa Kavkaza. Uzaludna su bila nastojanja da se dosegnu bilo kakva nauno dokazana saznanja kojima bi se potvrdila kazivanja profesora Pijetra Marka. ak, ni istraivanja na Bliskom i Srednjem istoku, gde sam slubovao ezdesetih godina, nisu dala nikakve opipljive rezultate, izuzev jedne stare arapske mape na kojoj se vidi zemlja (drava) Albanija na jugoistinoj podgorini Kavkaza, i sa irokim osloncem na Kaspijsko more. Onda je dola zbunjujua informacija ambasadora Arsa Milatovia, koji je izvestio da je doekao na aerodromu u Tirani predsednika Albanije Enver Hodu, koji je, sa stepenica aviona, u obraanju uobiajenoj masi sveta, kazao: Prenosim vam pozdrav velikog Staljina. On mi je rekao: Vi, Albanci, niste Iliri, kako vam Nemci podmeu, vi potiete od starih Pelazga. Potraio sam na Ptolomejevoj mapi (II vek) i video da su Pelazgi bili narod u Tesaliji na sreditu junog Balkana, bez dodira sa tu okolnim morima: Jadranskim, Egejskim i Crnim. Nije bilo odgovora za enigmu o Albancima na Kavkazu.

Moje iskustvo iz ivljenja sa Albancima u Metohiji, izmeu dva svetska rata, nije niim ni podsticalo interesovanje za traganje za ilirskim ili kavkaskim poreklom tih doljaka u najbogatiju drevnu srpsku upu; jer, tada se jo nije bio razbuktao plamen osvajakih tenji prema srpskim zemljama sa strane uljeza s onu stranu Prokletija. 5 Zavojevaki fanatizam kod doseljenih Albanaca, proet agresivnom i mitomanskom ideologijom o njihovom navodnom ilirskom poreklu, te time istorijskom pravu na srpske zemlje, buknuo je negde krajem 1971. godine, kada je Tito smislio da pomou takozvanih ustavnih amandmana, pogodnih Hrvatima i Albancima, raspara Srbiju, znajui dobro da se time razbija Jugoslavija. U takvom sklopu dogaanja, sa vidnim utemeljenjem dekonstrukcije na Balkanu, dolazi do rigidnog iskazivanja uinka iptarske mitomanske ideologije o ilirstvu, sa ciljanim metodima za irenje na prostoru srpskih zemalja. Ilustraciju toga zaokreta videli smo preko televizijskih ekrana kada je preneta atmosfera sa jednog asa istorije u gimnaziji u Bujanovcu. Na pitanje nastavnika: Ko smo mi?, nastao je zanesenjaki ponavljani urlik: Nuk jom Iljir! (Mi smo Iliri). Odluio sam se tada da poem marrutom na koju mi je ukazao profesor Pjetro Marko - put Apulije, Kalabrije i Sicilije i da pokuam da pronaem ostatke nekad tu dovedenih Albanaca sa Kavkaza. I uistinu, bilo ih je oko Reo Kalabrije i izmeu Mesine i Palerma.6 Za beleke o tome istraivanju nije bilo mesta u medijima pod Titovom kontrolom. Naprotiv, dolo je do najbednijeg podilaenja kreatorima albanske mitomanije iz Tirane, koja je propagirala ilirsko poreklo Albanaca; i njihovo, navodno, potlaivanje od Srba. DRUGO POGLAVLJE Neki akademici i urednici (u Srba) povlauju mitomaniju Albanaca U toj nedostojnoj ulozi naao se i tim srpskih akademika, (onako kako danas u Srbiji opstaju Soroevi plaenici nameteni u takozvanim nevladinim organizacijama). U Zborniku, objavljenom u reiji Srpske akademije nauka, pod naslovom Iliri i Albanci, potrudili su se vrlo znani akademici (na elu sa Milutinom Garaaninom) da se, pomou arheolokih nalaza (ostataka u tumulima i drugim antikvitetima), dokae da su Albanci tu, na Balkanu, od pamtiveka; i da su oni potomci onih brojnih ilirskih plemena koje je Rimska imperija porazila i podvrgla svojoj upravi 168. godine pre n. e. Svi smo svedoci, ovih proteklih dana, da su se, u nas, pored pomenutog inkriminisanog Zbornika SANU Iliri i Albanci 7 , pojavile dve nove knjige, koje su u pravom smislu skandalozno falsifikovanje istorije; obe opet govore o Albancima kao navodnim Ilirima. Ne bi to, moda, bilo za uenje i osudu, da u meuvremenu nisu mnoge nedoumice o kavkaskom poreklu Albanaca rasvetljene. Najpre, pojavom nekolike drevne mape u knjizi istaknutog srpskog Jevrejina Hugha Rotha Kosovo - iskoni; u tim mapama se vidi Albanija na podgorini Kavkaza i u Prikaspiju. Neto kasnije, u nas su objavljeni rezultati istraivanja ruskih naunika, pa i istoriarke Svetlane Pletnjove u knjizi Hazari; saopteni su antiki i srednjevekovni izvori koji prate postojanje i uzurpiranje (od strane suseda) Albanije, kao vazalne drave monog

Mada, nije nikako iz seanja mogao da iili onaj doivljaj kada je za vreme okupljanja osnovaca, okienih za Vrbicu 1929. godine, kod najstarije srpske kue u Metohiji, hanu Maliia (pored mosta na Belom Drimu) grupa mladih iptara kliktavo zapevala lament o Bajramu Curiju; pritom zaslepljeno su podvriskivali: Pot kija, rnoft ipnija male (dole Srbija, ivela velika Albanija). 6 Tada mi je bilo shvatljivo kazivanje dr Vladana orevia: da je Britansko biblijsko drutvo bilo u nedoumici oko izbora dijalekta na kojem bi se tampala Biblija za Albance; reili su da prihvate svih pet postojeih; meu njima: i sicilijanski i kalabrijski - za Albance koji su po tom apeninskom, italijanskom, jugu ostali u manjim skupinama, posle prebacivanja glavnine na Balkan (od strane pobunjenikog vizantijskog vojskovoe Manijakosa). 7 Zbornik SANU Iliri i Albanci, Beograd, 1988.
10

persijskog carstva; i to prikazano, iz veka u vek, za itavih dva milenijuma. (To dajemo, kao prilog referata u vidu Hronologije kavkaske Albanije). Ovo je trebalo da imaju u vidu i nai akademici, a na koje smo kivni, jer su olako zakljuili da su Albanci poreklom Iliri, ime su podstaknute njihove (albanske) frustriranosti i svirepa agresivnost. Radi odravanja kontinuiteta u hronologiji praenja kretanja Albanaca iz njihove prapostojbine put Evrope (i Balkana) da saoptimo ono to ne pominje Pletnjova, a vrlo je bitno za nau temu: ta se to dogaa u praskozorju albanskog iskrcavanja (od strane Arapa) na Siciliju. Izmeu 827. i 878. godine voene su na Siciliji ogorene borbe izmeu Arapa i Romeja (Vizantinaca). Jo neto vrlo bitno: u tom periodu, kad jo ni jednog Albanca nema u Evropi (pa ni na Balkanu), odrava se svenarodni sabor u Duvnu, gde su prisutni predstavnici Srba iz svih njihovih kneevina od Epira do Istre. Car Konstantin Porfirogenit u svom delu De administrando imperio, navodi da uvaava sve te srpske kneevine: Duklju-Zetu, Travuniju (Hercegovinu), Zahumlje (oko Neretve) i Paganiju, kao i sva njihova ostrva u Jadranu, za koja kae da su naseljena Srbima, istiui njihovu radinost i svestrano razvijenu pomorsku i agrikulturnu privredu; car sa aljenjem konstatuje da nije mogao da poseti veliku pokrtenu Srbiju iza Dinarida na severu (koju dr Jovan Dereti naziva Zapadna Srbija). Sabor u Duvnu (877. godine, dok se na Siciliji privode kraju estoke borbe Romeja (Vizantinaca) i Arapa, bio je pod papskim pokroviteljstvom. Okupio je predstavnike svih tadanjih srpskih kneevina, sa prostora nekadanjeg srpskog Ilirikuma (Ilirije). Nema tada ni pomena o bilo kakvom tragu postojanja nekakvih Albanaca - Ilira. I to saznanje trebalo bi da doprinese obuzdavanju paranoinosti albanskih lidera i masa, njihovu umiljenost da su oni naslednici na zemljama (srpskim) nekadanjeg Ilirikuma. Ta opsednutost istorijskim falsifikatom, prema zakljucima socijalne psihologije, izaziva traumatine posledice: uveava agresivnost Albanaca. Na saboru u Duvnu odreeno je a na prostorima saveza srpskih kneevina (od Rimljana naziv Ilirikumom), na ogromnoj teritoriji - od Livna do Skadra bude organizovana mrea srpskih episkopija. Njihovo rukovoenje povereno je Glavnom saboru u Duklji. Naznaeni su nazivi tih udruenih episkopija: Antibarum, Budiam, Ecateram, Dulcignum, Suacium, Skodrum, Drivastus, Polletum, Sorbium, Bosonium, Tribunium, Zac (humlium)8 Ova crkvena organizacija u savezu srpskih kneevina se deava u jeku kampanje organizovane po naredbi cara Vasilija I da Srbi primaju hrianstvo (od 867. - 886. godine). Albanci su tada na Kavkazu. Oni su primorani, od Arapa, da preu u islam. Uskoro e biti raseljeni i rasuti po arapskom kalifatu, a jedan njihov deo je prebacivan na Siciliju i u junu Italiju - tada u arapskom posedu. Odatle e znatan deo tih Albanaca biti prebaen preko Jadrana, na Balkan, na srpsko tle (oko Kroje u Zeti). U vekovima koji e poznije doi ti e Albanci postati najamniki zulumari, ustremljeni na Srbe i njihova dobra. Ali, uzorpacija je usmerena prema upama Stare Srbije, a ne prema drugim srpskim zemljama Ilirikuma. 9 Porfirogenit je zabeleio da su arhonti Travunije (Hercegovine) uvek bili pod vlau arhonata Srbije (re je o velikoj pokrgenoj Srbiji kako je car, istoriar, naziva. Ta Srbija se protezala od Drine na Istoku do Istre na zapadu i od Jadranskih planina do Drave. Srbofobi i istoriari znaju, takoe, za bulu pape Aleksandra II (1061-1073.) da je meu devet biskupija reorganizovane Dukljansko-barske Metropolije i jedna za Staru Srbiju, a druga za Pilot, koja

D. Farlati: Illirici sacri, tomus primus, Venetiis, MDCCLI, 30. Nad ovim istorijskim procesom nisu se nadvili pomenuti akademici, autori radova u Zborniku SANU Albanci i Iliri. Takoe, Zanemarili su podatke koje daje znameniti istoriar Ajnhard, zvanini hroniar na dvorovima Karla Velikog Ludvika. Za vreme borbi franakog carstva protivu Srba pod vostvom Ljudevita Posavskog (822.-825.) Ajnhard pie da su Srbi kao silan narod nastanjeni u Dalmaciji. Ajnhard se tada udio (kako e 1878. godine da se zgraava i Feliks Kanic, hroniar rata Srbije protivu Turske, kada Nemac ne moe da shvati da Srbi tako toleriu albanske zulume) kako Srbi pod Ljudevitovim vostvom ne dobijaju pomo od velike srpske drave juno od Save, a zazirali su od Guduskana - buduih Hrvata, uurenih u Zagorju, a koji su se stavili na stranu Franaka. (Relja Novakovi: GDE JE BILA SRBIJA OD VI DO XII VEKA, str. 251/252).
9

11

se na istoku granii sa malom rekom Valbonom. Znano je, takoe, da su u to vreme, u Pilotu bili nastanjeni Albanci, dospeli tu nedavno od Kroje - svog utoita posle prelaska Jadrana (iz Sicilije i june Italije), pa e i Stevan Nemanja njih staviti pod svoju kontrolu, to i belei u svom itiju (kao Sveti Sava), stavljajui im na znanje da imaju prebivalite na srpskim imanjima, koje su vlasnici napustili za vreme srpsko (Zeta) - vizantijskog rata, kada su odredi srpskog kneza Vojislava namamili u gudure od Epira do Bara silnu vojsku Romeja, ijih je est stratega (komandanata korpusa) poginulo kao i 40.000 boraca. Na molbu srpskog kralja Bodina, koji je objedinio sve srpske kneevine i proirio granice do Soluna (a poginue 1101. godine, na Kosovu - u Nerodimlju: mramor nije ouvan), papa Kliment III Vibert podigao je barsku episkopiju na stepen Dukljansko-barske nadbiskupije. Odredio je da njoj budu potinjeni sledei biskupi: kotorski, ulcinjski, svaki, skadarski, drivastski, polatski (u Pilotu), srpski, bosanski i travunjski (Trebinje). Dakle, jo je bilo prerano da se aka Albanaca deportovana iz Sicilije i dune Italije i razmetena oko Kroje, registruje kao neki entitet u balkanskim zbivanjima. Videli smo tek e na poetku vladavine Stevana Nemanje, koji je obnovio Svoju dedinu, to jest: sve delove Bodinovog kraljevstva, Drivest i Pilot biti nastanjeni Albancima. Podseamo da u poveljama cara Vizantije (Istonog rimskog carstva) Vasilija II, nazivanog ubicom Bugara, iz 1019. i 1020. godine nema ni pomena o postojanju Albanaca na Balkanu, a Vasilije je ba u to vreme, sa svojim trupama, eljao upravo predele na kojima e se, dvadeset i tri godine kasnije, nastaniti Albanci, dovedeni iz june Italije i sa Sicilije. Naalost, na sramotu srpske istoriografije, ovaj proces poetka irenja Albanaca iz Kroje, najpre ka severu, pa potom ka jugu, i na kraju ka istoku, nije obraivan niti tumaen. Zadrali smo se na ovim dogaajima (saborima u Duvnu i u Splitu, te ratu izmeu Arapa i Romeja - Vizantinaca oko Sicilije) da bismo konstatovali, sa uenjem, da nai akademici - pisci saoptenja u Zborniku SANU Iliri i Albanci nisu obratili panju na ta zbivanja, jer bi im bilo jasno da tu nema nigde spomena o prisustvu Albanaca na Balkanu. Takoe, bilo im je poznato (trebalo bi da bude!) da prisustvo Albanaca na Balkanu prva registruje princeza Ana Komnina, objanjavajui da su 1081. Albanoi, tj. Albanci, napali oko Kroje, normanske invazione odrede na Vizantiju. (Albance su u taj predeo nastanili Vizantinci 1043. godine prebacivanjem sa Sicilije, gde su ih sa Kavkaza doveli Arapi). Ostavimo, zaas, po strani nae zabludele akademike i njihov Zbornik SANU Iliri i Albanci, da bismo se zgranuli nad najskoranjijim falsifikatorskim i antinacionalnim radom dve nae nacionalne institucije - o istoj temi. Te dve nacionalne institucije, koje drastino krivotvore istoriju na tetu Srba su: Politika i Zavod Srbije za izdavanje udbenika. Tako, Politikina Enciklopedija Britanika (koju je priredio doskoranji glavni urednik tog lista Milan Mii) eksplicitno tvrdi, povlaujui se mitomaniji Tirane i izmiljotinama dva nemaka srbofoba: Albanci su potomci Ilira ...10 A u udbeniku Zavoda za udbenike i nastavna sredstva Srbije (direktor i glavni urednik Rado Ljui, iz Istoka, profesor filozofskog fakulteta) - Istorija za 6. razred osnovne kole koji je napisao akademik RS Rade Mihalji (ranije asistent akademika SANU Sime irkovia), sa neto obazrivosti protura se ista teza: Albanci vode poreklo od starosedelaca na Balkanskom poluostrvu, najverovatnije Ilira ...11
U izdanju Politike 2005. godine (tampala Narodna knjiga) velikoformatne Enciklopedije Britanike, na strani 27. pie: Albanci su potomci Ilira, starog indoevropskog naroda koji je iveo u srednjoj Evropi i koji se poetkom gvozdenog doba preselio na jug (v. ILIRIJA). Pripadnici Gega skrasili su se na severu, a pripadnici Toska na jugu, zajedno sa grkim kolonizatorima. Ovo podruje je u I veku pre n.e. potpalo pod rimsku vlast; posle 395. n.e. administrativno je povezano s Konstantinopoljem. 11 Rade Mihalji: u Istoriji za 6. razred osnovne kole - poglavlje: Albanci u srednjem veku: Albanci vode poreklo od starosedelaca na Balkanskom poluostrvu, najverovatnije Ilira, romanizovanih u manjoj meri. Sa njima su se meali Stari Grci, Sloveni i drugi narodi. Iako je proces nastanka albanskog naroda poeo u ranom srednjem veku, Albanci dugo vremena nisu stvorili samostalnu dravu (str. 151).
12
10

Registrujmo: ta se falsifikatorska ujdurma i bruka dogaaju i posle otkria lidera Albanaca sa Kosova (njihovog predsednika) Ibrahima Rugove: neposredno pred smrt posetio je papu Vojtilu i poverio mu se da Albanci nisu Iliri; ve kako je rekao: Dardani; Rugova je to saoptio i u Corriere dela sera. Da su Milutin Garaanin i drugi akademici (Fanula Papazoglu, Vladislav Popovi, Boidar Ferjani, Sima irkovi) pisci Zbornika SANU Iliri i Albanci, raspolagali ovim saznanjima i injenicama o Albancima na Kavkazu, (a o tome su postojali pisani izvori na jermenskom, grkom, persijskom, turskom i arapskom jeziku) ne bi onoliki trud uloen u u prekopavanje tumula i humki po Balkanu; a sve da podre teze (Tirane i dvojke nemakih kvazi istoriara) o ilirskom poreklu Albanaca, a to je sluilo kao tapija na srpske zemlje. Ni bard srpske istoriografije Vladimir orovi nije pomogao u rasvetljavanju srpskoalbanskih odnosa, odnosno nije razvejao maglu o poreklu Albanaca i njihovom ivljenju na Balkanu. On kae (u svom Istorijskom leksikonu): Albanci nose ime jednog veeg ilirskog plemena (Albanoi). Nije znao da Albanija nije bila na Balkanu ve na Kavkazu; da jeste vazalna drava (provincija) ali ne vizantijska ve persijska; i da je u tim vekovima Persija brani od najezde Hazara i Huna, a kasnije od avira, Avara, Vizantinaca, Turaka. Podrobno o tome belee istoriari Vizantije (za period od 370. do IX veka): Menandar, Teofilat Simokata, Teofan, Mojsije Kalankatvaci. I veliki Jovan Cviji je bio u zabludi, nekritiki prihvatajui tumaenja nekih nemakih istoriografa o ilirskom poreklu Albanaca12. U mom radu Otkud i otkad iptari u Staroj Srbiji Kosmetu, podsetio sam na zakljuke Elen Ervelar, rektorke pariske Sorbone, o tome ta nanosi pravoslavnoj civilizaciji, kako ona kae: papska podlost i varvarstvo Zapada. Dodirnuemo jedno vitalno podruje primene toga upozorenja Ervelarove. Re je o preimenovanju drevnog, od svih drava prihvaenog (kroz vekove), naziva Stara Srbija, sa priznatim mapama - u naziv Kosmet; pa Kosovo, te napokom u albansko Kosova. Donekle je tu temu obradio profesor Pravnog fakulteta Stevan orevi, ali ona trai potpuniju eksplikaciju. Daleko iru i od one koju je od mene prihvatio (i objavio) Hugo Rot u svojoj knjizi Kosovo-iskoni. 13 Ne budimo naivni: tema je odve izazovna. Otkud nastala praksa da se u provinciji (Staroj Srbiji - Kosmetu), pree na spominjanje samo jedne upe, Kosova, od njih deset zabeleenih u svim starim poveljama i kartama. Koristei metod podlosti i varvarstva (kako je zapazila Elen Arvelar), ideolozi psiholokog rata iz SAD i sa Zapada, hteli su da itav svet ubede da se u otimanju svih upa Stare Srbije radi samo o jednoj maloj kotlini, sa nazivom Kosovo; a poznato je i njima kao i nama da je Kosovo ponajmanja upa Stare Srbije - Kosmeta (jedino je Drenica neznatno manja). Nedavno smo u Politici dali podatke o basnoslovnim rudnim bogatstvima svih devet upa Stare Srbije. Samo nalazita stratekih metala: hroma, nikla, mangana, molibdena, bora, olova, cinka i drugih, procenjena su na: 1.000 milijardi dolara; a ve i vrapci znaju da celo Kosovo lei na lignitu ija je vrednost 500 milijardi dolara. Sada se radi na primeni DNK u ispitivanju porekla i srodstva naroda Evrope. A zato se ne bi ispitivao i vaan pokazatelj vezanosti nekog nacionalnog entiteta za ranije (ili postojee) stanite - i putem ustanovljenja biolokog diverziteta: koje su ivotinje uzgajali i ta je od toga ostalo (ili sauvano) na novom stanitu. Na primer, poznate su milenijumske ouvane vrste pasa kod Srba, to belei svetska kinologija: srpski planinski goni, srpski panonski goni, ar-planinac. Iz linog iskustva (kroz viedecenijsko ivljenje sa Albancima) znam da postoje neke vrste pasa koje su Albanci preneli sa Kavkaza; isto kao to imaju svoju, otuda dovedenu, vrstu krava i bivola, to jest provenijencije sa Kavkaza. Tamo su i odnegovali nacionalni zanat - suvo zidarstvo, po emu ih istie i najvei filozof istorije civilizacija, Arnold Tojnbi. Svi ti
12

Cvijiu se ameriki predsednik Vudro Vilson, za vreme Pariske konferencije o miru, posle Prvog svetskog rata, obraao reima: Da zamolimo ovu mudru glavu da nam rasvetli nedoumice oko razgranienja na Balkanu i oko njega. 13 Hugo Roth: Kosovo-iskoni - Kosovo origins. JKP Nikola Pai Beograd 1996, str. 146/147.
13

interdisciplinarni elementi prepoznavanja bili su potpuno zanemareni u istraivanjima pomenutih naih akademika, autora radova u antisrpskom Zborniku SANU Albanci i Iliri. *** Ve sam nadugo objanjavao, piui i usmeno izlaui, zato Albanci ne usmeravaju pravce svojih zavojevanja put podruja koje je zauzimala drevna Ilirija - navodno njihova pradomovina, nego hrle ka bogatom srpskom Pomoravlju. Razlog je ne samo u bogatstvu Pomoravlja, ve u otporu na koji je spremno stanovnitvo podruja starog Ilirikuma, a u kojima, od pamtiveka, ive Crnogorci, Hercegovci i pokatolieni Srbi u Dalmaciji; tu jo postoje, u veini regija, plemenske veze; odnosno, ispoljava se stara plemenska solidarnost u svakom pogledu; pa i u uzajamnom priticanju u pomo u sluajevima tuinskih prodora. E, toga u Srbiji nema, jer je u njenom prostranstvu, od Kosova do Subotice, rasturena plemenska povezanost. ak, selo ne pritekne u pomo susedu u sluaju elementarnih nepogoda ili poara. Tu odavno ivi poslovica: Nek komiji crkne krava! No, nasuprot takvoj otuenosti i indolenciji Srba, kako za komije, tako i za svoje strahovite rtve (o emu je otvoreno i dokumentovano dala svoj sud akademik Jelena Guskova u beogradskoj Pravdi od 3. jula 2007. godine (na stranicama 8 i 9), - iptari (Albanci) bezobzirno razvijaju svoju osvajaku strategiju, podupirui je razvijanjem fanatizma, zasnovanog na mitomaniji i prepotentnosti i narkomanskoj samouverenosti. Da su metodi zavojevake ideologije albanskih mitomana i zulumara inkorporirani i u strategiju: Cilj opravdava sredstva, svedoe neverovatno sumanute i drske tvrdnje albanskog istoriara dr Skendera Rizaja: Traani, Egipani, Jevreji, Arabljani, Palestinci i Grci su iptarskog porekla. Prenosei ovaj citat iz knjige Jevrema Damnjanovia Kosovska golgota (Beograd, 1988), Jovan Dereti jo dodaje tvrdnju Rizaja: I Mojsije i Muhamed su takoe iptari. 14 TREE POGLAVLJE I Devet drevnih upa Stare Srbije (Kosmeta) od poetka albanske uzurpacije do okupacije NATO pakta U Kosmetu (Staroj Srbiji) bilo je, pola veka posle Kosovske bitke, samo 46 novouseljenih albanskih kua, kako svedoi prvi turski popis iz 1445. godine za oblasti Drenice i Podrima. A srpskih kua: 12.844. U upama: Kosovo, Sirinikoj, Sredakoj, Ibarskom Kolainu, Binikoj moravi, Prizrenskom Polju, Labu nema, tada, iptara. U Pei, na primer, tada nije bilo ni jedne albanske porodice... ak, 1838. godine, skoro 400 godina posle prvog turskog popisa - u Pei (kako zapisuje Jozef Miler): Srbi ine 92,09 odsto stanovnitva. A danas, posle NATO agresije, pod podlakim nazivom: Milosrdni aneo u Pei (seditu srpskog patrijarha) ivi samo jedan Srbin! U Deanskoj povelji iz 1330. precizirano je da Metohija i okolni krajevi pripadaju Deanskom vlastelinstvu (89 naselja, od kojih su samo tri nastanjena Albancima, i to na zapadnoj strani Prokletija). U tim naseljima je bilo 3.433 kue, a od toga arbanakih samo 44 (1,8 odsto). U vizantijskim izvorima ime Albanci kao Albanoi (dovedeni naseljenici, a ne - narod) je prvi put pomenuto 1081. u opisima najezde Normana, a meu samim Albancima tek 1595, kada je Marko Gini izrekao: La mia natione Albaneze. A evo kako u tim vekovima, od uspostave turske okupacione uprave u Staroj Srbiji (gde su se Turci vratili tek 36 godina posle boja na Kosovu), svedoe najpouzdaniji suditelji: vatikanski biskupi.

14

Jovan I. Dereti, Srbi i Arbanasi, str. 101.

14

Mletaki poslanik, kod turskog padiaha, Jakov Sorenco je zabeleio da ulazi u Srbiju kada je 1575. preao reku Drim kod Svetog Spasa u dananjoj Albaniji. O Srbiji sa autohtonim srpskim stanovnitvom bez primese Albanaca tako pie i barski nadbiskup 15 Marin Bici 1610. A demografsku sliku o gotovo stopostotnoj etnikoj srpskoj supstanci u Staroj Srbiji (na Kosmetu) iznose i buskup Petar Mazareki 1623. i nadbiskup ore Bjanki 1638. godine. Te nepobitne injenice o utemeljenosti Srba na Kosmetu, nerazumno i sramno, izazivaki i maliciozno (a svakako ignorantski), negira nadobudni pomonik masona i srbofoba M. Ahtisarija posrednik u pregovorima o statusu Kosova, Albert Roan. 16 Srbofobijom i rusofobijom17 nadahnut A. Roan, valjalo bi da zaviri u arhive (njemu nadreenog) Vatikana, gde bi naao ne samo citirane navode najupuenijih zvaninika Svete stolice, ve i izvetaj skopskog nadbiskupa Matije Masareka iz 1764. godine. (Roanu je ta godina polazite za pravo iptara da prisvoje Kosmet). Masarek tada saoptava da su Albanci tek poeli da prodiru u Staru Srbiju, u rejonu akovice (oblast Has). Nadbiskup papi pie da su albanski zloinaki fisovi provalili iz gudura Prokletija, tek u drugoj polovini 18. veka: Maledetti Albanesi, i quali per forza si sono impadroniti di quasi tutti gli terreni scismatici e cattolici serviani (Prokleti Albanci, koji su silom zaposeli zemlju Srba pravoslavnih i katolika). Nastae i proces prelaska srpskih domainstava, pritenjenih zulumima, u islam, kao i njihovo ukljuenje u albanske fisove. (I dan-danas u mnogim takvim domainstvima uvaju se ikone svetaca - slave, to je srpska posebnost jedinstvena u hrianstvu i oveanstvu). Otuda i zakljuak nemake istraivake grupe, posle studijskog ispitivanja na Balkanu u drugoj polovini 19. veka: U stvari, veliki deo dananjih Albanaca nisu nita drugo nego albanizovani Srbi. Istraivai nabrajaju gotovo sve Malisore, Dukaine, stanovnike okruga Elbasan, jedno od najveih albanskih plemena Krasnie.18 Svega je jo bilo u potonjim zulumarskim vremenima na tom prostoru (pod Turcima, Austro- Ugarima, Italijanima, Nemcima, komunistima), da bi ve deceniju i po odjekivao razvijaki, poguban za celu nau planetu anticivilizacijski, zasnovan na ovinistikom etnocentrizmu, pokli nezavisno Kosovo. Oduzimanje Srbiji njene matine teritorije, nazvane Srpski Jerusalim 19 i vaseljenskim svetilitem, proglaenjem nezavisnog Kosova bilo bi kao planetarnii upalja cepanja mnogih drava. Od panske Baskije, rumunske Transilvanije, Belgije, Francuske, ruskog prostora, preko alirsko-marokanske Kabilije (sa Berberima), do kineskog dvadeset pet milionskog Sinkjanga i vie dravica SAD: poev od Teksasa do Kalifornije (sa veinom Meksikanaca); trebalo bi prva na udaru po presedanu Kosova da bude i Velika Britanija - ona bi se raspala na kotsku, Vels, Englesku, Irsku. Nai prvaci se sluganski ustruavaju da otvoreno spomenu te pretee mogunosti. 20 Svedoci smo anticivilizacijskog procesa preimenovanja, u kome je Stara Srbija na svim starim kartama oznaavana kao Vecchia Serbia, da bi tokom jednog veka, (HH-og), pojmovno bila preobraena u Kosmet, onda u Kosovo, odnosno Ko^^^a. Albanci su (pod zatitom NATO-a) promenili i mnogovekovne srpske nazive gradova, svih naselja, reka, planina.

O ovim i drugim izvetajima o poetku albanskog prelaska preko Prokletija u Staru Srbiju, videti opirnije u monografiji Velika Albanija, izdanje Instituta za geostrateke studije, Beograd, 1991. g. 16 Intervju Politici od 21. juna 2006. g. 17 Roan saoptava udovinu iskonstruisanu domiljatost: kako navodno - ljudi na Zapadu, leu i ustaju u strahu se pitajui: nije li se Rusija okotvila u Mediteran, preko male Rusije - Srbije 18 Videti deo izvetaja tog nemakog tima u spomenutoj ediciji Velika Albanija. 19 I ameriki ambasador u Beogradu (u vreme poetka oruanih obrauna - 1991.), inae istoriar, Voren Cimerman prihvatio je taj izraz. 20 Meu asnim izuzecima prednjae akademici i narodni tribuni: Dragan Nedeljkovi, Mihailo Markovi i Vasilije Kresti.
15

15

Gledano u istorijskoj proveri, Kosovo je samo jedna od devet upa Stare Srbije. Jedino je upa Drenica, koja obuhvata 496 km2, manja od upe Kosovo (502 km2). Od Kosova su, na primer, trostruko prostranije Binika Morava, a dva i po puta Metohija. Tako su ekspanzionistiki mozgovi i stratezi tim sublimirajuim nazivom (Kosovo), izbrisali vekovna imena preostalih osam upa Stare Srbije, ukljuujui i Metohiju koja je kao Hvosno - milenijumski pripadala Duklji - Zeti (Crnoj Gori), to bi joj trebalo vratiti, da postane njen prestini razvojni region, a i odbrambeni bastion srpstva. U svemu tome se prepoznaju neokolonizatorske ambicije i strateki apetiti zapadnih velikih sila, jer su Kosovo i Metohija, tj. Stara Srbija, ne samo izvanredno bogato podruje, ve i pravac od nezamenjive strategijske vanosti koji vodi ka Bosforu i dalje ka Aziji i Rusiji. Uostalom, ne tvrdi Zbignjev Beinski zalud da je Balkan potencijalno geopolitika nagrada u borbi za evropsku supremaciju. Potvrdu ove teze dokazala je istorija: Rim i Vizantija su ouvali svoju hiljadugodinju vladavinu na kontinentu osloncem na Balkan; takoe, Otomanska imperija je posedujui Balkan trajala pola milenijuma. Verovatno bi i Staljin to ostvario (imajui Varavski pakt) da mu se nije ispreila Jugoslavija pod Titom (sa Srbijom u sreditu Balkana). Na razmei II i III milenijuma, Zapad rizikuje da izgubi Balkan, ako se povinuje projektu o stvaranju Velike Albanije, a zanemari istoriju i potencijale Srbije. II Stara Srbija (Kosmet) - up zlata Stara Srbija sazdana je na tlu basnoslovnih bogatstava. Ona su odvajkada privlaila osvajae, a danas i ove iz evroatlantskog NATO pakta, predvoenog SAD. Poznati su nauci, ali nedovoljno srpskim iteljima, duboki istorijski tragovi tog koristoljublja u planovima preotimanja srpskih zemalja. Upuujemo na zapis vizantijskog istoriara Kristovula iz prve polovine 15. veka: Ipak, nije bilo samo to (potinjavanje Srba), nego su ga (sultana) pokrenula (protiv Srbije) i izvanredna svojstva zemlje, koja su zapanjujua i koja pruaju obilje svakojakih dobara. Zemlja ima veliko plodno tle, koje raa sve mogue plodove i sve bogato daje ... Ali najvanije je ono u emu ona daleko nadmauje sve ostale zemlje - zlato i srebro izbija tako rei iz izvora, i svuda gde se ono kopa prua zlatni i srebrni prah u velikim koliinama i najboljeg kvaliteta, bolje je od onoga u Indiji. Time je srpska drava od poetka bila povlaena. Ona se ponosila svojim bogatstvima i svojom moi, bila je kraljevstvo, raspolagala je mnogobrojnim i pre svega bogatim gradovima, kao snanim i teko osvojivim tvravama. 21 Ova Kristovulova zapaanja, modernim tehnikama u istraivanju, potvrena su viestruko. Najnoviji uvidi pokazuju da samo rezerve kosovskog lignita vrede oko 500 milijardi dolara. Ugalj se nalazi ispod gradova, varoica, sela i infrastrukturnih objekata, saopteno je u jednom istraivakom nalazu.22 Reviri olovno-cinkane rude su u Starom Trgu, Ajvaliji, Kinici. Ruda nikla je pronaena na Goleu, Glavici i Starom ikatovu. U podruju akovice i Orahovca su leita hroma. Bakar i mangan rasprostiru se irom Prokletija. Leita magnezita su na Goleu, Strezovcu, u Deanima i Dubocu. Nije udno to su ta bogata nalazita zapela za oko mnogima, Amerikancima pre svih, ali je udno utanje o zvaninim procenama vrednosti tih bogatstava. Procena vrednosti nalazita olova, cinka, srebra, nikla, hroma, mangana, molibdena i bora (najtraenijih strategijskih ruda), ide do oko 1.000 milijardi amerikih dolara. Nalazita bora su najvea u svetu. Ameriki milijarder Soro drsko se usudio da ponudi u keu dve milijarde dolara Srbiji da mu proda Kosmet (takav cinizam i bedastoa previe su i za jednog Jevrejina,
21 22

Videti: Jovanka Kali, Srbija u srednjem veku. Prepis elaborata - kod autora.
16

maarskog porekla, makar bio perjanica meu srbofobima - sa svojim pajdaima iz Kriznog taba: Vesli Klarkom, Mahti Ahtisarijem i slinim notornim unititeljima Srba). Sve je vie informacija i o izuzetnim rezervama nafte na tom podruju; kao i rude uranijuma. O kosovsko-metohijskim revirima nafte izvetavala je nedavno moskovska Pravda, pouzdano tvrdei da su ezdesetih godina odraene etiri buotine od kojih su tri bile vrlo izdane (list dodaje da je sva ta dokumentacija misteriozno nestala). 23 Moramo da naglasimo injenicu da se na Kosovu i Metohiji, uprkos upotrebi bombi sa osiromaenim uranijumom u NATO agresiji 1999. godine, nalaze najistija izvorita i reni tokovi Evrope, dovoljni da pitkom vodom snabdevaju celi na kontinent, a i sve edne zemlje Mediterana. Lim, Ibar, Beli Drim, sve tri Bistrice, Erenik, Lepenac i Juna Morava su nae nepresuno bogatstvo. A u vremenu koje e neumitno brzo doi, to bogatstvo e biti conditio sine qua non ljudskog opstanka. HRONOLOGIJA OKUPIRANJA KAVKASKE ALBANIJE OD NJENIH SUSEDA Ovde emo, koristei istraivanje ruskog akademika Svetlane Pletnjove, hronoloki nareati najdrastinije pohode na kavkasku Albaniju, kako su agresori govorili: radi prezimljavanja: - 370. godine n.e. Huni su krenuli put Albanije - vazalne kneevine persijskog carstva. Ali, onako uz put, odve su se zamajali oko Alana, udnog smeeg naroda, nalik na veane (koji e ubrzo zauvek nestati). - (488.-531.) Persijanci su dobro uvrstili svoje granice na severu, naroito pod vladavinom slavnog aha Kavada I - podgorinom Kavkaza, pa su i Albaniju titili. - 540. godine Huni su ponovo nasrnuli na Albaniju; istovremeno, napali su i Jermeniju. Uzalud je vazalna Albanija oekivala pomo od svog persijskog sizirena, naslednika Kavadovig, aha Hosrova Anuirvana. - 552.-562. - U toj deceniji vodi se unitavajui rat izmeu alijanse Huna i Hazara, s jedne strane i persijskog cara - aha Hosrova Anuirvana. ah je, napokon, ne samo porazio avire (Hune) i Hazare i oslobodio, ponovo, Albaniju od onih koji su malo podue u njoj zimovali, ve je sve posade agresora na albanskoj zemlji pretvorio u robove i preselio ih u Kabale, a ostatke proterao u Dagestan. - 627. godine, Hazari ponovo upadaju u Albaniju. Ali, ne samo da prezime, jer su oni tada bili glavna vojna snaga Turaka, sa kojima je (Turcima) vizantijski car Iraklije (navodno tada dozvolio Srbima da preu Dunav i nasele se u Ilirikumu) - sklopio savez radi rata sa Persijom. - 640.-654. Za tu deceniju i po, put Zakavkazja se kree nova sila - savez arapskih plemena. Arapi e uskoro (640.) zauzeti Jermeniju, zatim e 654. okupirati Gruziju i onda doi (da prezime) u Albaniju. - 670. godine meu Arapima nastaju trvenja pa tri porobljene kavkaske drave: Jermenija, Gruzija i Albanija, uspevaju da se od njih oslobode. - 682. godine Albanija uspeva da sa susednim, agresivnim, Hazarima uspostavi podnoljivije odnose. Tada se jedan knez iz hazarske federacije (vladar Savira, Alt Ilitver) oenio kerkom kneza Albanije i pritom primio hrianstvo. - 684. godine dolazi do najvee najezde Hazara na Zakavkazje. Obraun sa Gruzijom, Jermenijom i albanijom je surov. Njihove knezove, prvake, Hazari ubijaju. Albaniji, kao najbogatijoj zemlji, a i u znak sankcija to iri hrianstvo, je razrezan teak danak. - 692. godine, arapski namesnik u Jermeniji, sa svojom vojskom prolazi kroz Albaniju, kojoj Persijanci ne pritiu u pomo. Arapi tada razaraju najjae utvrenje Persije - Derbent (u

23

Njen lanak Pravde, prenela je beogradska Politika od 6. marta 2006., strana 6.

17

albanskom Prikaspiju), koje je titilo severne granice tog najstarijeg carstva od stalnih napada sa Kavkaza i iz stepe. - 708.-713. Hazari napadaju Arape, razmetene u Albaniji i tvravi Derbent. Hazari uspevaju da zauzmu Derbent i posednu severne regione Albanije. - 721. godine Albanija se ponovo nala u vrtlogu novog hazarsko-arapskog rata. Ovaj rat Hazara i Arapa trajao je preko deceniju i po. - 724. godine Arapi su uspeli da od Hazara preuzmu Albaniju; tada je arapski namesnik za Zakavkazje errah nametnuo Albaniji specijalni danak glavarinu. - 729. godine novi arapski namesnik Maslama, ne mogavi da odri svoju vojsku, njeno snabdevanje, usled velikih kia, naputa Albaniju. Hazari tada ponovo napadaju na odve poremeenu Albaniju i zauzimaju njen vei deo. 730. godine Hazari nastavljaju svoje napade na Albaniju. - 731. godine dogaaju se zavrni udari Hazara po ostatku Albanije. Glavni grad Albanije Ardebilj je posle dugotrajne opsade zauzet, i potpuno opustoen. - 731. godine na od Hazara okupiranu Albaniju ustremili su se ponovo Arapi, koji tu zemlju preuzimaju, daleko potisnuvi Hazare, zatim, po svom uhodanom obiaju, ostaju u njoj - da prezime. - 732. godine Arapi, polazei iz Albanije, kao strateke osnovice, svojom brojnom vojskom opsedaju najvee utvreni grad u Zakavkazju i Priskapiju, persijski Derbent, koji su ve jednom osvajali Hazari. Poto je Albanija, posle tolikih okupacija sa strane svojih suseda, bila potpuno iznemoala, pa i sa stanovitvom proreena, - Arapi u nju dovode i naseljavaju Sirijce. - Narednih godina u Albaniju, od Arapa okupiranu, pristiu i brojni Jevreji, koji emigriraju iz Irana. Mnoga labanska plemena Arapi preseljavaju na jug svog prostranog kalifata. (Jedan deo tih Albanaca Arapi e prebaciti na Siciliju i u junu Italiju). - 827.-878. godine odvijaju se velike borbe na Siciliji i u junoj Italiji izmeu Arapa i Romeja (Vizantije). Romeji su uspeli da zauzmu (povrate) manji deo Sicilije i junu Italiju. Tu su zatekli sa Kavkaza deportovane (od strane Arapa) Albance (Arbanoe, kako su ih Romei nazivali). - 980. godine Vizantija je zauzela severoistoni deo Sicilije. Tamo zateene Arbanoe (Albance) Romei (Vizantijci) su preveli u hrianstvo. - 1043. godine, kako pie vizantijski istoriar Mihailo Ataliota, Romei (zapravo pobunjeni vojskovoa Manijakos) su, u martu mesecu, znatan deo tu zateenih (deportovanih sa Kavkaza) Arbanoja (Albanaca), u svojim laama, prebacili preko Jadrana u zauzetu luku Dra i odaslali ih da se nasele oko Kroje, od Srba naputenog predela zbog pustoeeg rata u protekloj (1042.) godini izmeu zetskog vladara Vojislava i Vizantije. Iz tog gnezda e se u iduim vekovima razleteti prava mora po okolnim srpskim zemljama, sve do 1999. godine, kada e iptari (kako sebe nazivaju balkanski Albanci), stavivi se u slubu Zapada (SAD i NATO pakta) za vreme njegove agresije na Srbiju i Crnu Goru, divljaki (kao i pod Turcima i faistima Italije i Nemake u Drugom svetskom ratu) nasrnuti na srpsko iteljstvo koje milenijumima ivi na prostoru Kosova i Metohije, ubijajui ih na kunom pragu i zaposedavajui njihova imanja. Istovremeno e anticivilizacijski bezobzirno ruiti stare sakralne hramove koje su u proteklim vekovima Srbi podizali. Pritom, dobro e uvati tekovine izrasle pomou srpskih investicija: monumentalne zgrade namenjene nauci, prosveti, kulturi i zdravstvu, koje su Srbi izgradili na tom prostoru, kao i eleznike pruge, mostove, velike poljoprivredne kombinate i irigacione sisteme i mree vodosnabdevanja. Sve to je podignuto davanjima srpskih poreskih obveznika, koji e nastaviti da uplauju po 200 miliona dolara godinje svetskim bankama za zajmove uzete za razvoj Kosmeta, odnosno za bolji ivot iptara u tom delu drevne Srbije. Ko
-

18

tebe kamenom, ti njega hlebom, - ta biblijska izreka primenjuje se u odnosima iptara i Srba, to predstavlja apsurd za vek koji promovie novu civilizaciju ujedinjenog oveanstva. OPTIMALNI PROJEKAT ZA REENJE KOSOVSKOG PROBLEMA Meu projektima o konanom reenju statusa Kosova i Metohije, gotovo da nema dalekosenih vizionarskih projekata. Izuzetak je ideja Adema Demaija o stvaranju Balkanije, neke vrste ekonomske unije Srbije, Albanije, Crne Gore, Makedonije i Grke. Takav projekat, mudro komponovan i prilagoen realnosti i vizionarskim razvojnim perspektivama mogao bi biti: Evro-ruski. Sa sporazumnom razmenom teritorija ili drugaijim nagodbama, projekat bi poivao na planu: za 500 godina burnog razvoja. Zapodenulo bi se gradnjom pet koridora: transportnih, energetskih, vodenih. Prema tom projektu: cela Stara Srbija (Kosmet) i zapadni deo Albanije, eventualno zapadna Makedonija: (nadovezani na centralnu Srbiju) postali bi veliki razvojni region globalnog znaaja. Prava konica meunarodnog preduzetnitva. Umesto sadanjih (i eventualnih) protektorata (sa oruanim nadgledanjem), to, u praksi, znai plan Ahtisarija i njemu naklonjenih drava Zapada, sporna teritorija Kosmeta i okolna podruja postali bi milenijumsko gradilite (koje bi ozaravale restaurirane pravoslavne svetinje - sada uniteni ili oteeni hramovi, stecite civilizacija i meuetnike solidarnosti). Kroz taj poduhvat, znaajniji od uvenog amerikog New deal-a, prilo bi se gradnji etiri koridora, za koje veliki interes mogu imati: Rusija, Evropa, Azija i Mediteran. Pa i SAD, kao globalna svetska sila. Tim i drugim dodirnim projektima bila bi apsorbovana radna snaga, sada nezaposlenog stanovnitva na jugoistoku Evrope. Koridorima bi strujali: 1) energenti (iz Rusije); 2) voda za Evropu i Mediteran - preko gigantskih akvadukata; 3) milionsko kretanje ljudi i roba suhoputnim magistralama (autoputevima i eleznicom), bez premca; preko Srbije, Albanije i Makedonije (pa i Grke) turisti i drugi zainteresovani stizali bi na plae, ostrva i starine - pri Jadranu, Egeju i Mediteranu. Tome mnogovekovnom poduhvatu za razvoj ovih regiona (upa), obuhvaenih u 12 patronata, znaajan podstrek bi davala realizacija starog nemako-srpskog projekta: izgradnja plovne vodene magistrale: severno more - Egej, preko vodotoka Majna - Rajna -Dunav - Morava i Vardar. Zaokupljenost stvaralatvom obezbedila bi mnogovekovnu mirnu konvivenciju (suivot) ne samo stanovnitva u tim regionima ve i na itavom evro-azijsko-afrikom zagrljaju. Dodajmo ovome: guverneri tih patronata (predviamo ih 12), raspoloenih drava sveta (SAD, Rusija, Norveka, Japan, Kina, Francuska, Italija, Libija, Nemaka, vedska, Juna Koreja i Kanada) bi u sporazumu sa Srbijom dobile na eksploataciju - putem koncesija - neizmerno rudno bogatstvo (o emu smo ranije izneli podatke), ali i zadiviljujue tlo pogodno za svaku vrstu agrikulturnih proizvoda. Hteli mi to ili ne, ni Srbija, unitena sankcijama i bombardovanjem, a ni Albanci, nemaju kapacitete, nisu sposobni, ne mogu da krenu u ostvarenje ambicioznih poslova i zadataka u trajanju, kakav je i projekat Za mir u narednih 500 godina i dinamini razvoj Balkanije. Zato u patronatstvu (sa koncesijama) vidimo u pomenutim prostorima vrlo realni, efikasni i relativno lako ostvariv globalni cilj - opteljudsku solidarnost i dinamiku razvoja. Zar to nije u saglasju sa strategijskim interesima SAD, Evropske unije i Ruske federacije. A to bi moglo postati okosnica evroazijske i mediteranske perspektive. Srbija treba da se izbori za te aranmane koje zahtevaju patronati. Njeno rukovodstvo (parlament, vlada i predsednik) treba da pomenutim dravama ponudi oblike obostrano korisne saradnje. Podseamo da je svojevremeno o slinom projektu pisao pariski desniarski Figaro: ini se da bi zemlje Balkana imale vie ansi ako bi izradile izmeu sebe nove odnose zasnovane na
19

reginalnoj solidarnosti koja mora da bude intenzivnija, striktnija i efikasnija od obine saradnje. U obostranom interesu i Eu i Balkana jeste da zemlje Balkana budu usredsreene jedna na drugu, da se dre zajedno. Poimajui takvo zalaganje desniarskog Figaro-^ valja ukazati na prednosti stvaranja patronata, pa makar to bilo i u okviru Balkanije, kakvu predvia Figaro. Patronati bi bili razvojni regioni (u ta e se, neminovno, pretvoriti sve drave Evropske unije, pa i SAD i Rusija). Patronati u Staroj Srbiji (Kosmetu) bili bi, blagodarno, pod eksteritorijalnim starateljstvom 12 drava, a u sklopu netaknutog srpskog suvereniteta. Jer, to je prostor bez kojeg bi se srpski narod ugasio. A budui da je to jedan od najstarijih naroda, uesnika u prekretnikim dogaajima razvoja i promena sve tri civilizacije: islamske, zapadne i pravoslavne, njegovim marginalizovanjem, ili nestankom, nastao bi najopasniji vakuum u istoriji i opstajanju oveanstva. 24 Ovaj projekat, o 12 meunarodnih patronata u Staroj Srbiji (Kosmetu), sluio bi i kao katalizator za umanjivanje suprotnosti izmeu tri najjae savremene civilizacije, ime se ostvaruje i najuzvieniji cilj: izbegavanje apokalipse na naoj planeti, otklanjanjem meusobnih nuklearnih obrauna.

Jovan I. Dereti ARBANASI OD KAVKAZA DO SRBIJE I PRISTUP Narod, koji mi Srbi nazivamo Arbanasima, stranci Albancima, a oni sami sebe nazivaju ipetarima, zaposeo je, posle Novog Epira, Pomorja i Donje Zete, sa Skadrom hiljadugodinjom prestonicom Srbije, a sada i deo Stare Srbije - Kosovo i Metohiju. Srbi su proterani sa svih tih teritorija, kao i sa svih drugih koje su oni zaposeli. U cilju pravdanja zloina i nasilja nad Srbima, Arbanasi istiu nekakva svoja istorijska prava. Pored raznih igara zainteresovanih sila i centara moi koji su prouzrokovali ratnu agresiju NATO pakta na Srbiju, postavlja se kao glavno pitanje - ko ima pravo na taj deo Stare Srbije, odnosno ije je istorijsko pravo, ko je pravni vlasnik te zemlje? Jasno je da je onaj narod koji je prvi posedovao tu zemlju njen pravni vlasnik i da njemu pripada istorijsko pravo. Poto Arbanasi nisu osvojili od Srba ni jednu od pomenutih teritorija, to im ne pripadaju ni po pravu maa. Drugi su im stvarali pismenost, mitove i naciju, to jasno govori da su oni orue u neijim rukama upereno protiv Srbije. Iz tih razloga se njihovi zloini ne spreavaju i ne kanjavaju, pa ak i ne registruju. Nigde se tako jasno ne ocrtava Meduzina glava antisrbske zavere, kao na primeru Arbanasa. Arbanasi vole da govore: "ija stoka toga i planina". Oni jednostavno ne shvataju da se ne moe prisvojiti tua planina, jednostavno tako to e se pustiti stoka da na njoj pase. Potrebno je, na osnovu nauke, u prvom redu istorije, arheologije i lingvistike, utvrditi ko je ko u ovom sporu. Sa tom namerom je odran "Okrugli sto" u Srbskoj Akademiji nauka i umetnosti.

24

Bitnost statusa patronata bila bi u njihovom funkcionisanju kao razvojnih regiona okrenutih radu i konvivenciji (suivotu) svih jedinki i radnih ljudi, bilo kojoj nacionalnosti da pripadaju.
20

II PREDSTAVA ARBANASA Imamo dve razliite i suprostavljene predstave Arbanasa, njihovog porekla i istorijske uloge. Prva predstava je bila na snazi od 11. veka do Berlinskog kongresa 1878. godine, i druga od ovog datuma na ovamo. Po prvoj predstavi Arbanasi su jedan kavkaski narod koji je doao u Srbiju polovinom 11. veka. "Deca Kavkaza", kako je pisao srednjevekovni pisac Magius Patavius. Srbi su starosedeoci, potomci poznatih starih plemena kao to su: Iliri, Veneti, Traani, Daani, Sarmati, Mezi, Dardani, Tribali, Makedonci i Epirci. Po drugoj predstavi Arbanasi su starosedeoci u Srbiji, potomci Ilira, a Srbi su nepoznati varvarski narod koji se doselio u njihovu zemlju negde izmeu estog i desetog veka. Ova druga predstava nametnuta je i u Srbiji posle Berlinskog kongresa od strane tako zvane beko-berlinske, odnosno nordijske istorijske kole, koja se u Srbiji predstavlja i dri kao zvanina. Prvi koji je istupio sa pretpostavkom da su Arbanasi starosedeoci, potomci Ilira, bio je nemaki istoriar Tunman 1774. godine. Njegova teza je izgledala suluda, ali doivee iru podrku od beko-berlinske kole u drugoj polovini 19. veka. Nije se desilo ni jedno novo otkrie na polju arheologije, istorije, lingvistike ili etnografije, koje bi moglo da poslui kao povod za postavljanje ove teze. Naprotiv, bilo je sve jasnije da su Arbanasi skoranji doseljenici u Srbiju i u Evropu. Kroz stari i celi srednji vek znalo se i kod Srba i kod stranaca ko su Iliri i da je to jedno od imena, odnosno sinonim za Srbe. Nije bilo nikakvog naunog oslonca za pravdanje te zamene. Evo kako je to kod nas danas predstavljeno od ljudi koji ne dre do nauke, niti istine i govore u prilog neije politike. "Na Kosovo i Metohiju, oblasti u sreditu Balkana, ... slovenska plemena naselila su se u razdoblju izmeu VII i X veka." Duan Batakovi, lan pregovarakog tima vlade Srbije za Kosovo i Metohiju, (1). "Politika", 29 septembra 2006. godine (28. strana). A evo kako kod ljudi od nauke. U antikom vremenu: "Zapadno od Makedonije ive Dardani i Iliri, dva imena za jedan isti narod - Srbe" Don Kambel, jedan od najuenijih britanskih istoriara 19. veka, (2). III POREKLO ARBANASA Pre dolaska u Srbiju, Arbanasi su promenili tri boravita. Poreklom su sa Kavkaza iz kavkaske Albanije. Ovoj zemlji, iz koje oni potiu, stranci su dali ime Albanija, po imenu grada Albane na Kaspiskom jezeru, u ijem zaleu se ona prostirala. To je bila planinska zemlja koja se protezala delom u dananjem Azerbejdanu, a delom u Dagestanu. U toj brdovitoj i planinskoj zemlji na istonim padinama Kavkaza, ivelo je 26 plemena, koja su govorila 12 nareja ili jezika. To dokazuje da je u zemlji, koju su nazivali Albanijom, ivelo vie razliitih naroda, a ne samo albanska plemena. Glavni grad te zemlje zvao se Ardebilj. U osmom veku voeni su veliki ratovi izmeu Hazara i Arapa na predelu Albanije. Arapi su bili nosioci Islama, a Hazari tursko pleme, koje je bilo primilo Mojsijevu veru, pa je njihov sukob imao i verski karakter. Arapi su pokazali vie naklonosti prema domaem stanovnitvu, pa je jedan deo naroda primio islam. Kada je hazarski princ Baruil uao u Albaniju 730. godine, naredio je svojim ratnicima da pobiju svo stanovnitvo koje je primilo Islam. U Ardebilju su pobijeni svi muslimani i grad je opustoen, (3). Jedan deo Albanaca muslimana je uspeo da pobegne kod Arapa, koji su ove izbeglice svrstali u dve skupine i jednu poslali u Siriju, a drugu u Arabiju. Oni koji su otili u Siriju sjedinili su se sa tamonjim stanovnitvom i gubi im se trag. Oni koji su doli u Arabiju bili su naseljeni u pustinjskom predelu pokraj Crvenog mora. Ovo mesto nije odgovaralo kavkaskim stoarima. Ne zna se tano koliko su se tu zadrali dok nisu bili preseljeni na Siciliju. Sicilija je tada bila podeljena izmeu Arapa i Vizantije pa su preseljeni tamo da pojaaju muslimanski ivalj, a i zemlja im je vie odgovarala. Atanasije Uroevi je ispitivao 1929. godine arbanaka plemena na Kosovu i Metohiji u vezi njihovog porekla prema predanju koje kod njih ivi. Svi Arbanasi, bez razlike, ispriali su mu istu priu, kao i njihove hode takoe. Predanje koje su mu izneli bilo je sledee: "Najee se ono sastoji samo u tome to za staru postojbinu svih Arbanasa uzima se Arabija. Ponekad je to
21

izraeno i u prigodnim priama." Svi su znali da ih je iz Arabije doveo ovek koji se zvao Azreti Imer, (4). Kod Arabljana postoji pamenje da su Arbanasi iveli u Arabiji blizu Crvenog mora. Jedno takvo svedoenje navodi i poznati albanolog Johan Georg fon Han, koji je bio propagator meu austrijskim i nemakim piscima Tunmanove teze da su Arbanasi poreklom Iliri. Han u svom delu "Kroz poreinu Drima i Vardara", prevod Mihaila Ilia, na strani 21. navodi jedno takvo arapsko svedoenje. Arapi kau da su Arbanasi iveli pored Crvenog mora i da su se odatle iselili. Na strani 20. pomenutog dela, Han navodi Lapinskog, koji kae da Abazi, erkesko pleme sa Kavkaza, dre da su sa Arbanasima jedan isti narod, a i Arbanasi dre da su braa sa Abazima, (5). Dems Beker, britanski istraiva Arbanasa, kae: "Tamo je druga Albanija (savremeni Dagestan) na Kavkazu i neki pisci smatraju da su njeni stanovnici isti narod kao i njihovi istoimenjaci u Turskoj. Izvesno je da postoji velika slinost izmeu Toska iz Albanije i erkeza sa Kavkaza", (6). Na Sredozemnom moru voene su este borbe izmeu Arapa, kao predstavnika islama i Romeja (Vizantije), kao predstavnika hrianstva. Arapi, koji su oteli od Romeja vei deo Sicilije i deo june Italije, da bi ojaali islamsko stanovnitvo u tim zemljama, preselili su tamo izbeglice sa Kavkaza. Borbe izmeu Romeja i Arapa na Siciliji trajale su dugo vremena i u vreme od 827. do 878. godine, Sicilija je bila podeljena na dva dela, pa otuda i naziv Dve Sicilije. Romeji su uspeli 980. godine da osvoje deo arapske Sicilije i na tom delu nali su Arbanase. Za pola veka vlasti nad njima jedan deo tog naroda preveli su u hrianstvo. IV SRBIJA PRE DOLASKA ARBANASA Predeo koji se naziva Novi Epir, prema administrativnoj podeli Rimskog carstva, Srbi su obino nazivali Epirom, sve do 16. veka, obuhvatajui stari i novi Epir zajedno. Ali na tom prostoru imali smo i ua obeleja, kao to su: Donja Zeta i Pomorje, ili Berezitija i Vajonitija, po imenima dva najvea plemena sa tih prostora. Ovo su imena preuzeta iz stranih dokumenata, na srbskom su se zvale Brzitija i Vojonitija. Donjom Zetom se obina nazivalo Zadrimlje i ljeko primorje, a Pomorjem oblast Draa i Valone pa do Jonskog mora. Pod Berezitijom se podrazumevao predeo izmeu reka kumbe i Mae, a pod Vajonitijom od kumbe do Jonskog mora. Glavni grad Vajonitije bio je Beligrad pod Tomorom, danas Berat. Stanovnike Epira Grci su u antikom vremenu smatrali Ilirima, to jest Srbima. Teopomp kae da u Epiru ive Haoni, Tesporti i Molosi, i da ni jedno od ovih plemena ne pripada Jelinima. U antikom Epiru imamo tri toponima sa srbskim imenom: Serbiani, Serbiana i Serbiane. Takvih i slinih toponima imamo jo deset na teritoriji klasine Grke, (7). ire na prostoru rimske Ilirije imamo vane gradove sa srbskim imenom, kao to su Srbica, Serdika, Sardika ili Sarbika, dananja Sofija, Serbinon na grkom ili Serbitium na latinskom, dananji Zagreb, (8). Sarba, Sarda, Sorda ili Skodra - dananji Skadar, Sardona ili Skardona - dananji Skradin, Sarba, Arba - dananji Rab, Serbion, Sermion, Sirmium - dananja Sremska Mitrovica, Sarabantia itd. Svi toponimi na predelu savremene Albanije su srbskog porekla. Arbanasi su nastojali da te toponime izmene, ali to je samo minka, koja se lako brie. Kom narodu pripadaju toponimi, tom narodu pripada i teritorija. Da bismo to i dokazali, da se proetamo malo kroz vekove. III vek s.e. Dravu Iliriju kralja Agrona (pravilnije Argona) Zonara naziva Srbskom imperijom, (9). Francuski istoriar Priko d' Sent-Mari kralja Agrona naziva kraljem Srba, (10). Andrija Kai-Mioi Agronovu Iliriju naziva "slovinskom zemljom", (57). Posle Teute Ilirijom vlada Serbilida (kod nekih pisaca - Serbila, Serdila i Serdilida), koga Kai-Mioi naziva "kralj slovinski", (57). II vek s.e. Apian iz Aleksandrije nam kae, da je rimski vojskovoa Fulvius Flakus vodio borbu 135. godine s.e. sa Srbima u dolini Neretve, koje nazivaju Ilirima ili Dalmatima, (11).

22

I vek s.e. Strabon pominje Srbe kao narod Ilirije od Jadranskog mora do Panonije. Dinaru planinu naziva Srbskom planinom, (12). I vek n.e. Krunski dokaz tanosti svih ovih navoda daje rimski naunik Plinije Stariji u prikazu regrutskog spiska srbskih, odnosno ilirskih plemena iz 12. godine posle Hrista. Na spisku se nalazi 27 srbskih plemena, od kojih vie od polovine i danas postoji, (13). Meu njima su i moji pretci Deretii. To su: Mezeji, Ditioni, Desniati, Neretvljani, Sartiri, Sarbeati, Glindii, Dukljani, Dindari, Dermastije, Cerani, Devrnje, Melumani, Sikulote, Vardi, Daverci, Deretii, Likini, Stulpini, Burnice, Olbljani, Labeati, Senadi, Dende, Saelji, Rudinjani i Grabljani. Grabljani nisu bili pleme, nego je to bila jedna varoica na Zupcima i njih nazivaju jednostavno Ilirima. Sarbeati takoe nisu bili pleme, nego savez od nekoliko manjih plemena pa ih zato nazivaju jednostavno Srbima. Od Likina, koji su iveli u Popovom polju ispod Trebinja, poreklom je imperator Likinius iji su potomci Nemanjii. Apian kae da su u prvom veku n.e. "najslavnija ilirska plemena Srbi (Sordiski) i Tribali", (14). Za Tribale znamo da su takoe Srbi. II vek n.e. Dion Kasius, pisac rimske istorije iz drugog veka, pominje Srbe na predelu Ilirije, (15). Dion je bio rimski upravnik Ilirije. IV vek. Euzebije Pamfil u svojoj Hronici kae da je Tiberije pobedio 9. godine n.e. "Srbske Dalmate", (16). VII vek. Jordan istoriar Geta kae da su od Sarmata, to jest Srba, potekli Veneti, Anti i Sloveni, (21). VII vek. Kosmograf iz Ravene poistoveuje Iliriju sa Srbijom od Jadranskog mora do Dunava, (17). IX vek. Velika srbska imperija na Helmskom poluostrvu cara Krepimira Otrivojevia, prikazana na mapi za koju Leopold Ranke kae: "..cela teritorija je bila srbska od Dunava do Jadrana i do Arhipelaga", (18). X vek. Poznati eki zbornik Mater Verborum kae: "Sarmati i Serbi su dva imena istog znaenja za isti narod".To isto kae i nemaki episkop Salmon. Sve ovo svedoi koji narod je ratovao sa Rimljanima u Iliriji. Kao to Euzebije 4. vek kae: "Tiberije je pobedio 9. godine n.e. Sarmatske Dalmate". (19), a tako kae i Hreman Kontrakt 11. vek. (20) XI vek. Nestor asni Kijevski u svom Letopisu objanjava poreklo Slovena iz Ilirije i nabraja koja su plemena, pred rimskim osvajanjima, otila na sever i istok Evrope. (22) Crkveni sabor u Splitu 1059. godine zabranio je upotrebu "Ilirske liturgije" u crkvama i dozvolio samo grku i latinsku liturgiju. (23) XII vek. Vizantijski istoriar Jovan Kinamos kae da su Srbi, koji su kao narod Dalmati, izgradili tvravu Ras. (24) XIII vek. Francuski istoriar Luj Lee prenosi eku Dalemilovu hroniku iz 13. veka, u kojoj se kae da su se Serbi naselili posle potopa na granicama grkih zemalja i du mora i da su se rairili sve do Rima. Na istom mestu prenosi i poljsku hroniku iz 14. veka u kojoj se kae da je Ilirija kolevka slovenskih naroda. (25) XIV vek. Vizantijski istoriar Halkokondilas kae za cara Duana, da je hteo da uspostavi "evropsku imperiju naroda Ilirskog". (26) XV vek. Kralj Srba, bosanska loza Jablanovia, Stefan Tomaevi se titulie 1446. godine ovako: "Stephanus Thomas Dei gratia Rasciae, Serviae, Bosniensium sive Illyricum Rex" (27) XVI vek. Dalmatinac Vinko Pribojevi, profesor teologije, 16. vek, meu Slovene ubraja: "Traane, Meze, Gete, Daane, Makedonce, Ilire, Roksolane, Moske, Friane i Vandale." (28) Na savremenik, Rus Pavel Tulajev navodi rusku Stepsku knjigu iz 16. veka i kae: "U tom izboru, iz crkvenih i svetskih hronika, slovenska prapostojbina smetena je u Iliriji, to bi bilo u skladu sa biblijskim izvornikom i Nestorovim Letopisom." (29) Posle turskog osvajanja Dalmacije 1540. godine, osim gradova, veliki broj stanovnika kontinentalne Dalmacije, koji su govorili srbskim jezikom, se sklonio u gradove. Tada je u gradove "... uveden ilirski jezik, u kojima se do tada govorio italijanski." (30)

23

vek. Mavro Orbini, 16/17. vek, pod pojmom Slovena ukljuuje pored Veneta, Venda, i Ruse-Vandale, Gete, Ilire, Gote, Alane, Sarmate i druge. (31) Opti List, odnosno Peki rodoslov, poinje izlaganje sa "opis rodoslovlja svetih careva srbskih ili ti ilirskih." (51) XVIII vek. Visoki inovnik na bekom Dvoru, Johan Hristifor baron Bartentajn objavio je 1761. godine jedan pregled tadanjeg stanja srbskog naroda, pod naslovom "Kratak izvetaj o stanju rasejanog mnogobrojnog ilirskog naroda". (32) Veliki francuski istoriar i erudita Di Kan kae: Srbiju su Sarmatijom zvali. Srbi Dalmacije su Dalmati i samo vulgarno ih nazivaju Slovenima. (33) XIX vek. Prvi renik srbsko-nemakog jezika, izdat u Beu 1853. godine, posveen knezu Mihailu Obrenoviu, nosi naslov Ilirischen und deutschen Sprache. (34) Otac nemake filologije i germanistike Jakob Grim pie 1815. godine: "Srbima nazivamo pravilnije ono to se inae Ilirima naziva, slovensku narodni granu." Austro-nemaki pisac Aleksander Hek kazao je u svom putopisu o Podunavlju: "Ukupnost svih slovenskih Ilira penje se na oko est miliona dua. Nijedan slovenski narod nije u novo i najnovije vreme skrenuo na sebe panju u tolikoj meri kao Iliri." (54) Jernej Kopitar u prikazu Vukovog Rjenika iz 1818. godine kae da je to jezik "brojnog, tako velianstveno nadarenog, junakog naroda Srba (Ilira) ..." (55) Nemaki teolog i pravnik Johan Ferdinand Naigebaur kae: "Pitao sam jednog uenog franciskanskog monaha iz republike Poljica za miljenje o razlici izmeu Ilira i Hrvata. Odgovorio je: Ja bih rae bio Turin nego Hrvat". Jedan drugi katoliki svetenik je izjavio: "Srbi ili Iliri su obrazovaniji nego Hrvati; njihova knjievnost je starija". (56) Ovde zaista imamo vrlo preciznu odrednicu ko su Iliri. XX vek. Ime Iliri bilo je sinonim za Srbe sve do dvadesetog veka. Na bekom Dvoru Srbska kancelarija, sve do Prvog svetskog rata, zvanino je nazivana Ilirskom. Za vreme od 23 veka Srbi i stranci su znali da su Iliri Srbi, a onda "ueni" nordisti nam rekoe da to nije tako, nego da su Iliri - ipetari. Edson kae za stare Epirce: "Grki pisci su ih smatrali pelake rase, domoroci tih predela." (35) Ser Gordon Latam, vodei britanski filolog 19. veka, kae da su Pelazgi i Traani Sloveni. (36) To nepobitno dokazuje i savremeni ruski naunik Grinjevi, koji je proitao, odnosno deifrovao, sve kritske i druge pelake napise. Potom je izjavio: "Narod koji se u istoriji pominje pod imenom Pelazga bio je slovenski, jer to jezik dokazuje." (53) Posebnu vanost ima crkvena organizacija na podruju Epira. Glavnu ulogu je imala Draka mitropolija, koja je u sedmom veku imala 15 episkopija. (37) Vremenom je Dra gubio na vanosti i krajem devetog veka Draka mitropolija ima samo 4 episkopije. Kako je Dra gubio na znaaju u crkvenoj organizaciji tako je Beligrad pod Tomorom dobivao. Poetkom HI veka Beligrad je imao glavnu ulogu u crkvenoj organizaciji u Epiru. Alen Duselije kae da se Beligrad i Glavnica pominju kao glavni crkveni centri u Epiru oko 1020. godine. (38)
XVII

V DOLAZAK ARBANASA U SRBIJU Dogaaj koji je prethodio i prouzrokovao dolazak Arbanasa u Srbiju, bio je rat izmeu Vizantije i Srbije u jesen 1042. godine. Romeji su sa velikom vojskom napali Srbiju i borbe su voene na predelu Novog Epira, dananja teritorija Albanije. U dve velike bitke Srbi su strano porazili Romeje i to je prouzrokovalo nemire u Vizantiji. Jedan od pobunjenika bio je vojskovoa ore Manijak, koji je komandovao vizantiskom vojskom na Siciliji i junoj Italiji. Poto su ga bez razloga smenili odluio se na pobunu i krenuo da uzme vlast u Carigradu. Poveo je svoju vizantijsku vojsku koju je imao pod komandom i jedan deo kavkaskih Arbanasa, odnosno Albanaca kako su ih tada zvali, kao pomone ete. Sa Arbanasima ile su i njihove porodice kako je to bio obiaj u tom vremenu. Manijak se sa svojom vojskom iskrcao u Drau poetkom marta 1043. godine. Na putu za Carigrad sukobio se kod Ostrova sa romejskom
24

vojskom vernom Carigradu i tu poginuo. Posle pogibije njenog voe, njegova vojska se predala. Ove dogaaje opisao je savremenik, vizantijski istoriar Mihailo Ataliota, (39) Tada se, prvi put, Albanci pominju u Evropi. To priznaju i arbanaki istoriari i kau: "Vizantijski pisac iz jedanaestog veka, Mihailo Ataliota, opisao je pobunu vizantijskog Vojvode od Sicilije, ora Manijaka, i izvetava da se ovaj gospodin dolazei iz Italije iskrcao u Drau 1043. godine sa vojskom sastavljenom od Romeja i Albanaca." (58) Vizantinci su prihvatili Manijakove, vojnike koji su se predali, ali nisu hteli da prime Albance koji su bili stranci. Njih su potisli na teritoriju Srbije. Ovi nisu mogli da se vrate natrag na Siciliju, jer su lae sa kojima su doli bile zaplenjene. Molili su Srbe da im dozvole da se negde nasele, pa kako su oni tradicionalni stoari, gajie stoku za njih i srbsku vlastelu. Vojislav im je dozvolio da se nasele u Rabanu, jedno malo slabo naseljeno mesto na podnoju planine Jablanice. Koliko je bio brojan taj narod nije poznato, ali prema proceni nije ih bilo manje od pet hiljada, ni vie od dvadeset hiljada. U Srbiju su stigla samo etiri albanska plemena: Gege, Toske, Jape (Liape) i amide. Gege su "Gosk" ili "Gog" kod jermenskih geografa. amide su azijski umiksi. Ova dva poslednja plemena su bila mala, moda samo delovi plemena, pa su se utopili u prva dva plemena. Po Rabanu mi smo ih nazvali Arbanasima, stranci ih zovu Albancima, a oni sami sebe nazivaju ipetarima to na njihovom jeziku znai Brani. Turci su ih zvali Arnautima. To je arapski naziv koji znai : oni koji se nisu vratili - misli se iz Srbije na Siciliju. Svi zapadni naunici koji su prouavali Arbanase, slau se da ipetari znai - Brani. (40), (41), (42) i (43) Predeo oko Rabana gde su iveli Arbanasi nazivan je Arbanon. Taj predeo su Srbi nazivali Raban. U trinaestom veku, kada su Arbanasi zapremali odreenu teritoriju, Arbanon se prostirao izmeu reka Mae na severu i kumbe na jugu, bez Draa i okoline. Reku kumbu su prelazili u gornjem toku i dopirali do gornjeg toka reke Devola u predelu grada Konjuha. Ovaj grad su Rimljani po reci kumbi nazivali Skampa, a sultan Mehmed II nazvao ga je Elbasan. Predeo juno od kumbe i Devola sa centrom u Beligradu nazivan je Albanijom ili Vajonitijom. Ime Albanija nije bilo u vezi sa Arbanasima niti Arbanonom, nego je dato po Beligradu, na latinskom Albanopolis ili Albanum. Ime Albanija upotrebili su prvi Normani 1081. godine, kada su zauzeli Valonu, Beligrad i Dra. U Beligradu je bilo crkveno sredite, koje je ranije bilo u Drau. Sa izbacivanjem Normana, naziv Albanija se gubi sve do 1272. godine, kada ga ponovo upotrebljava Karlo Anujski, poto je zauzeo Dra, Beligrad i Valonu. On taj svoj posed naziva Regnum Albania. U toj njegovoj Albaniji nije bio ukljuen Arbanon, tako da imamo Albaniju gde dananjih Albanaca nije bilo i Arbanon ili Arbaniju u kojoj su oni iveli. Tako da izmeu Arbanona naseljenog Arbanasima i Albanije naseljene Srbima i Romejima nije bilo nikakve veze. Arbanasi su se proirili na teritoriju Albanije tek u vreme Turaka, gde su unitili cele srbske i hrianske gradove kao Moskopolje. Kada Ataliota pominje Arbanase 1078. godine, on ih naziva stanovnicima Rabana "Arbanon". U borbama protiv Normana 1081/2 Vizantija je uposlila i Arbanase, kako nam to opisuje Ana Komnen. I Vizantinci ih nazivaju Arbanasima (Arvanite), kao i Srbi po Rabanu, a ne Albancima. Tako ih pominje i Jovan Skilica. To je sasvim logino, jer se oni sami nisu nazivali Albancima, nego su ih tako stranci zvali po zemlji u kojoj su iveli. Kada su dobili novo naselje, dobili su i novo ime. Tako su se u srednjem veku i sami Arbanasi nazivali. Ime Beligrada je u istoriji poznato i vie puta menjano. Beligrad je rodno mesto uvenog makedonskog vojskovoe i dravnika Antipe Jolina, glavnog vojvode cara Filipa i Aleksandra Velikog. U treem veku s.e. Beligrad se po Antipi naziva - Antipatrija. U drugom veku n.e. ovaj grad se zove Beligrad, ponovo ili iznova, nije utvreno. Kod geografa Klaudija Ptolomeja Beligrad se pominje na latinskom prevodu - Albanopolis. Ovaj prevod na latinski imena Beligrada, neki su pokuali da veu za Arbanase, odnosno Albance. Nisu vodili rauna o prevodu i da se radi o gradu. Grci su Beligrad prevodili sa Pulheropolis, ime su potvrdili da se radi o prevodu imena Beligrad. Oni su ovu re uzeli iz latinskog gde "pulher" znai krasan, lep. Tako je Beli grad bio sinonim za Lepi grad.

25

Ime Berezitije se gubi od 12. veka jer je na njenom prostoru nastao Arbanon. Ime Vajonitije, gde nije jo bilo Arbanasa, odrae se, u vie oblika, sve do kraja 15. veka gde se pominje kao Vijatija. (44) Gopevi kae: "U dananjoj Gornjoj Arbaniji nisu kipetari, nego su Iliri-Srbi iveli. A u staro doba istorija nije imala nikakve veze sa kipetarskim narodom." (45) Danica Ilirska je pisala: "Arnauti su iz Azije, iz predela izmeu Crnog mora i Kaspiskog jezera..." (46) Don Kambel u vezi imena Albanci kae: "Albanci sebe ne nazivaju ovim imenom, koje pripada prethodnim stanovnicima njihove zemlje. Oni su Skiptari, ime koje znai Brani... njihovo kapadohisko poreklo je utvreno.." (47) Laonik Halkokondilas, 15. vek, kae da Tribali, Iliri, Poljaci i Sarmati govore istim jezikom. Da je sarmatski jezik isti to i ilirski i venetski. (48) Jedan francuski naunik iz 19. veka koji je istraivao Arbanase, Hiasint Hekvar, zapisao je: "Koje je poreklo Arbanasa? Sa kojom granom ljudskog roda se oni mogu povezati? Kom jezikom sistemu pripadaju ipetari? Po svim ovim pitanjima svedeni smo samo na pretpostavke. Moemo samo pouzdano zakljuiti da Arbanasi nemaju nikakve veze, slinosti ni afiniteta u vezi jezika, etnikog karaktera ili fizike slinosti sa bilo kojom drugom rasom evropske Turske: sa Rumunima, Grcima, Slovenima i otomanskim Turcima." (49) Hekvarov zemljak Siprijan Rober je ustanovio da naziv za Miridite potie iz persijskog "Mardaite", to znai hrabri. (50) Jedan od ranih amerikih istraivaa Arbanasa Hobhaus, na poetku 19. veka, kae: "to se tie albanskog jezika, ovde je prikupljeno za va uvid i to su primeri koji su gotovo prvi put stavljeni na papir. Osnova je slovenska, izmeana sa razliitim jezicima, meu kojima najvie iz turskog, zatim savremenog grkog, italijanskog, francuskog, ak i neke rei iz engleskog u ovoj udnoj meavini." (52) Odmah pada u oi da nije naao rei iz staro grkog i latinskog. Pored istorije i etnografije, mi otkrivamo kavkasko poreklo Arbanasa i preko jezika. Presudni su nazivi brojeva 1 i 100, pomou kojih se i odreuje pripadnost datog jezika odreenom sistemu jezika. Arbanasi za broj 1 imaju tri naziva: nja, nje i nji. Ozvanieno je nje. Nema nikakve veze sa evropskim jezicima, ali ima sa azijskim. Mongolski naziv za 1 je neg, na tai - njung, na lao neung, grupa tai - kadal, na kavkaskom beta iz Dagestana - honj. Arbanaki naziv za broj 100 se direktno povezuje sa dagestanskim beta jezikom. Arbanaki - njeind je beta - honjit. Nje i honj su obeleja za jedan, zajedno jedna stotina. Kada se govori samo o stotini Arbanasi kau inda, a beta - inta. Radi se o aziskim nearijevskim jezicima, koji ne pripadaju satem sistemu. Sada je jasno kom jezikom sistemu pripada arbanaki jezik. Pod uticajem strane propagande da su oni Arbanasi potomci Ilira i da su Agron i Teuta bili njihovi vladari, naravno Serbilidu ne pominju, da je srbski plemi ura Kastrioti knez Epira, njihov nacionalni junak, formirana je ipetarska nacija. To je jedinstven sluaj da se na prisvojenim tuim, u ovom sluaju srbskim, istorijskim linostima formira sopstvena nacija. Pa se u ime istorijskih prava te i tako formirane nacije, osporava Srbima pravo i na istoriju i na teritoriju. I to sve podrava i opravdava evropska nauka. Nemaki nauni imperijalizam vatikanske inspiracije, koji je utirao put nemakom vojnom i politikom imperijalizmu i papizmu, stvorio je haos u nauci i podstakao mnoge zloine. Danas kada su nordisti doiveli potpuni krah, ostala je gomila lai i falsifikata koje treba ukloniti. Sada, vie nego ikada, moemo rei: VERITAS IMMUTABILIS EST, ET PERPETUA! ISTINA JE NEPROMENLJIVA I VENA! ISPOLZA
1. "Politika"

od 29. septembra 2006. godine, strana 28.

26

John Cambell: THE HITTITES, John Nimmo, London,1891, p. 279. 3. Svetlana Pletnjova: HAZARI, Pei i Sinovi, Beograd, 2004. strana 67/68. 4. Atanasije Uroevi: Jedna tradicija o poreklu Arbanasa, GLASNIK skopskog naunog drutva, Skoplje, 1929. T. 2, s. 311. 5. Georg fon Han: KROZ POREINU DRIMA I VARDARA, Dravna tamparija, Beograd 1876. 6. James Beker M. A.: TURKEY IN EUROPE, Cassell Peter & Galpin, London 1877. p. 364. 7. Simeon Konar: Pradomovina Srba, STRAILOVO, 29-33, 1894. 8. Claudius Ptolemaeus: GEOGRAPHIA, Francesco Berlinghieri, Florence 1482. 9. Joannis Zonarae: HISTORICA ANNALUM, Patrologiae, Migne, Paris 1864. Tomus 134, pagus 690. 10. E. Pricot De Saint-Marie: LES SLAVES MEREDIONAUX, Armand Lechevalier, Paris 1874. p. 23. 11. Appiani Alexandrini: ROMANORUM HISTORIARUM, Firmin-Didot, Paris 1850. (X. 10) 12. Strabon: GEOGRAPHIE, Imprimerie Imperiale, Paris 1805. 13. Plinius Secundus: HISTORIAE NATURALIS, L. III, C. 26. 14. Appiani Alexandrini: ROMANORUM HISTORIARUM, Firmin-Didot, Paris 1850. H.3. 15. Dion Cassius: HISTOIRE ROMAINE, FirminDidot, Paris 1848/1889. 16. Eusebius Pamphili: CHRONICORUM Lib. II. Pag. 531. Patrologiae, Migne, Paris 1857. 17. Ravenatis Anonymi: COSMOGRAPHIA, Otto Zeller, Aahen 1962. 18. Leopold Ranke: THE HISTORY OF SERBIA, Henry G. Bohn, London 1853. 19. Eusebius Pamphili: CHRONICORUM Lib. II. Pag. 531. Patrologiae, Migne, Paris 1857. 20. Hermannus Contractus: CHRONICON, Patrologiae, Migne, Paris 1882. Tomus 143, pag. 56. 21. Jornandes: HISTOIRE DES GOTHES, Firmin- Didot, Paris 1869. 22. Nestor asni Kijevski: LETOPIS ili HRONIKA Povijest minulih ljeta ili Nestorov ljetopis, izdanje IKP Nikola Pai, Beograd, 2003. 23. History of Dalmatia, New York 1898. page 33. (..synod at Spalato, which prohibited the use of the Illyrian liturgy, ..) Thomas archidiaconus: HISTORIA SALONITANA. Cap. X. 24. Joannis Cinnamus: HISTORIAE, Patrologiae, Migne, Paris 1864. Tomus 133. pag. 322. 25. Louis Leger: CYRILLE ET METHODE, A. Franck, Paris 1868. (Dalemil: Chronica), (Chronique de Mierzwa et de Vincent), page 8. 26. Laonicus Chalcocondylae: HISTORIAE, Patrologia, Migne, Paris 1866. p. 43 i 138. 27. Gianantonio Bomman: STORIA CIVILE ED ECCLESIASTICA DELLA DALMAZIA, CROAZIA E BOSNA, Antonio Locatelli, Venezia 1775. p. 348. 28. Vincentius Priboeuius: DE ORIGINE SUCCESSIBUSQUE SLAVORUM, Venetiis 1532. p. 68. 29. Pavel Tulajev: VENETI, Pei i Sinovi, Beograd, 2004, c. 22. 30. Storia della Dalmazia, Zara 1878. pag. 243. 31. Don Mavro Orbini: IL REGNO DE GLI SLAVI, Pesaro 1601, p. 23. 32. Johan ^ristifor baron Bartenstein: Kratak Izvetaj o stanju rasejanog mnogobrojnog ILIRSKOG NARODA, Jermenski manastir, Be 1866. 33. Caroli Du Fresne Domini Du Cange: ILLYRICUM VETUS & NOVUM, Haeredum Royerianorum, Posonii 1746. pagus 30 et 33. 34. Rudolf A. Frohlich: Ilirischen und deutschen Sprache, A. Venedikt, Wien 1853. 35. Edson L. Clark: TURKEY, Peter Fanelon, New York 1898. p. 167. 36. Robert Gordon Latham: OPUSCULA - ESSAYS CHIEFLY PHILOLOGICAL AND ETHNOGRAPHICAL, Williams & Norgate, London 1860. 37. Radmilo Petrovi: DRAKA MITROPOLIJA U SVETLU ARHEOLOKIH NALAZA, Zbornik radova sa meunarodnog naunog skupa odranog na Cetinju, 21-23 juna 1990. 38. Alain Ducellier: LA FAQADE MARITIME DE L'ALBANIE AU MOYEN AGE, Institute for Balkan Studies, Thssaloniki, 1981. r. 62.
2.

27

Michael Ataliota: CORPUS, SCRIPTORUM HISTORIAE BYZANTINAE, Weber, Bonn 1853. r. 18. 40. Cyprien Robert: LES SLAVES DE TURQUIE, L. Pasard et Jules Labitte, Paris 1844. Tome II, page 121. 41. James Beker: TURKEY IN EUROPE, Cassell Peter & Galpin, London 1877. page 363. 42. Robert Gordon Latham: OPUSCULA - ESSAYS CHIEFLY PHILOLOGICAL AND ETHNOGRAPHICAL, Williams & Norgate, London 1860. 43. Edson L. Clark: TURKEY, Peter Fanelon, New York 1898. page 167. 44. N. Todorov - A. Velkov: SITUATION DEMOGRAPHIQUE DE LA PENINSCUL BALKANIQUE (fin du XVe S. debut XVIe S.) Sofija 1988. strana 288. 45. Spiridon Gopevi: GORNJA ARBANIJA, Novi Sad 1893. 46. DANICAILIRSKA od 28. prosinca 1839. godine. 47. John Cambell: THE HITTITES, John Nimmo, London 1891. page 290. 48. Laonicus Halcocondilae: HISTORIAE, Patrologiae, Migne, Paris 1866. Tomus 19. pag. 35. 49. Hyacinthe Hecquard: HISTOIRE ET DESCRIPTION DE LA HAUTE ALBANIE, Arthus Bertrand, Paris 1884. page VIII. 50. Cyprien Robert: LES SLAVES DE TURQUIE, L. Passard et Jules Labitte, Paris 1844. Tome II, page 121. 51. OPTI LIST (Peki rodoslov), Dravna tamparija, Beograd 1872. st. 10. 52. J. C. Hobhouse Broughton: A JOURNEY THROUGH ALBANIA, M. Caret and son, Philadelphia 1817. page 129. 53. G. S. Grinevi: PRASLAVJANSKAJA PISMENOST, "Opestvenija polza", Moskva 1993. 54. Alexander Heksch: DIE DONAU VON IHREM URSPRUNG BIS AN DIE MUNDUNG, WIEN 1881. s. 46. 55. Jerneja Kopitara Spisov II del. Srednja doba (1818-1834). I knjiga. Slovenska akademija znanosti I umetnosti, Ljubljana 1944. 56. J. G. Neigebaur: DIE SUD-SLAWEN UND IHRE LANDR. Heipzig 1851. s. 385/386. 57. Andria Cacich-Miossich: Razgovor ugodni naroda slovinskoga. Venezia 1756. pag. 4. 58. Stefanq Pollo and Arben Puto: THE HISTORY OF ALBANIA, Routledge & Kegan, London, Boston and Henley 1981. page 37.
39.

Momir Jovi O BALKANSKIM STARINCIMA Izuzev dalekih prastanovnika Lepenskog Vira i Vine, etiri hiljade godina pre Sumera, na ovim prostorima pored Srba nema drugih starosedeoca. O dolasku Helena svedoi Herodot (Istorija" I 56, 171). Za oekivati je, na Balkanu je bio narod pod imenom: Raseni, Tirseni, Etrurci. Bio je to jedan od moguih pravaca seoba Etruraca. Istovremeno pada dolazak Etruraca na Apenine, kao i Kolhiana, na prostor izmeu Bojane i Boke. Evropski istoriari, pod uticajem italskih, prihvataju mogunost da su Etrurci doli na Apeninsko poluostrvo tek u vekovima IX-VIII, ali sa tim se ne slau Herodotovi podaci (I 57, 94, 163, 167, VI 22). Za Pelazge kae da su iveli iznad Tirsena (I 57). U prii o Lianima navodi, da su ranije oni promenili ime Te se od tada zovu Tirseni" (I 94). Stoga Etrurci (Rasi, Raseni, Tirseni) loginije je, na Apenine su doli oko XVIII veka st. e. Ova njihova imena: Rasi, Raseni, neminovno upuuju na Srbe, uz to i potvrda, kad su Ugri doli u Panoniju (oko IX veka st. e.) zatekli su Srbe, od njih su uli da im je ime: Rasi, otud i danas maarsko ime za Srbe glasi: Rac/Raci.

28

Za prouavaoce Starog veka, svako pitanje otvara nove pretpostavke. Jer, da su Srbi doli na Balkan VI-VII veka, kako bi o Srbima podatke pruali: Herodot, Klaudije, Ptolomej. Znajui za njihovu punu verodostojnost, Srbi su na Balkanu bili vekovima, ak milenijima ranije, pre tzv. Seobe Slovena. Usput nema podataka o nekim seobama ostalih balkanskih Slovena, izuzev Bugara. Dolazak Bugara na Balkan vezan je za 679. godinu, za cara Konstantina IV (668-685). Doli su pod Asparuhom, i 1979. su Bugari proslavljali svojih 1300 godina na Balkanu. to se tie Hrvata, posle odbacivanja Gotske, pa Iranske, potom i Avarsko-Hunske teorije o poreklu, danas se opet izjanjavaju za Iransku teoriju (Politika" 18.06.2007. str. 11), jer pronali su da na iranskom hrvat" znai ensko". Ako im je taj podatak olakao nedoumice posle estih u prolom veku prihvatanja, odbacivanja, sad su u Iranskom okrilju nali svoje poreklo. Herodot navodi Tribalsku ravnicu, pod Savom i Dunavom (IV 49). I za pitanje, zato sad o Tribalima - dovoljno je istai, Halkokondil pie, sultana Murata ubio je Tribal Milo. Takoe Herodot pie o srpskom jezeru na severoistoku Egipta Serbonijsko jezero" (II 6, III 5). Plinije Stariji pominje Srbe na obalama Azovskog mora, no tu pominje i Kimerce, drugo ime za Srbe (Nat.His" VI 19). Kimerce pominje i Herodot (VII 20), ali i Homer Odiseja" (XI 1-22). Amijan Markelin belei Srbe na vrletima Karpata montes Serorum" (Istorija" XVII 5, 3). Klaudije Ptolomej je u svojoj Geografiji, piui o svom vremenu registrovao je Srbe na Balkanu: Serboji, Sirboji. Kod Dunava zabeleio je srpski grad: Serbino, koga naunici pokuavaju identifikovati, prilino daleko, na prostoru dananjeg Peuja, ili Gradike u Posavini. Stotinak godina pre Ptolomeja, na istom mestu Srbe belei kartograf Pomponije Mela. Ako se prihvati logina mogunost da su Srbi produetak vinanske civilizacije, na to upuuje i njihovo pismo, tako je Vina direktni sledbenik i nastavak kulture Lepenskog Vira. Vezivanje Srba za Vinu, pomera istoriju Srba bar etiri hiljade godina unazad, uz jo do Lepenskog Vira, oko tri milenija. Na bazi ovih tanih konstatacija, Nestor Kijevski (Povijest minulih ljeta" Beograd, 2003. str. 6) pria svoje vienje sveta, poevi od Adamovih sinova, i potom, a posle mnogo vremena sjeli" su Sloveni na Dunav gdje je danas Ugarska i Bugarska... Od ovih Slovena razioe se Sloveni po zemlji i nazvae se imenima svojim po mjestu gdje sjedoe" (str. 6). Nestor iznosi i jednu tvrdnju Norici, koji i jesu Sloveni" (str. 6). U istom smislu Josif Dobrovski pie da on priznaje i tvrdi da Srbin, ima najvee pravo na staroslovenski jezik, o emu ja nisam nikad sumnjao, jer ime Srbin nije sluajno postalo, ve vodi svoje poreklo od najstarijih vremena - upravo od postanka samog naroda. I ovim su se imenom zvali svi dananji narodi" (str. 9). Ovakve tvrdnje o srpskom imenu, jedino, ako treba neka potvrda, to nudi sanskritsko: Sorab, ime jo iz vremena Arktikih seoba (B.G.Tilak Arktika pradomovina Veda" Beograd, 1987.) Dunav, kao ishodite Slovena (Srba) belei i Karlovaki rodoslov. Za Dagone i Dake navodi da su Srbi, uz poznati poetak Sva srpska idolu sluae Dagonu" (Relja Novakovi Jo o poreklu Srba" Beograd, 1992. str.7). Pre ulaska u razmatranje ovih rei, treba navesti ta u rodoslovu pie o Likiniju, iznosei da je Likinije Srbin po rodu (str. 11). Mnogi, manje obaveteni, priu o Likiniju srpskom rimskom caru (305-324) sasvim odbacuju. Ovo prihvatanje vanosti Dunava kao prapostojbine Srba, namee i opravdava, Lepenski Vir, na Dunavu u erdapu, potom Vina, neposredno kod Beograda. Od tada Srbi su ostali na svome, te je smeno priati o nekim njihovim seobama u srednjem veku. Kako da se doseljavaju oni koji su tu, ve tolike milenije? Od Dunava, severno i istono, drugi su se raseljavali, drugi Srbi, nazvani Sloveni, po srpskom glagolu : sloviti, govoriti. 0 bogu Dagonu (idolu, kako ga belei Biblija I Car. 5, 2-4; Sudije 16, 23; I Dnev. 10, 10), taj bog ribolikog lika, nije vezan samo za Dunav. On je i stari mesopotamski bog Oanes. Bar 4000 godina posle vremena njegova pojavljivanja u Dunavskim vodama. Bio je dobar za ljude, stvorio ih je, dao im je sva znanja, ali su ga Sumerani smatrali on je toliko ruan". Ta sloboda, boga
29

upravo ini verodostojnim. Nema onog Biblijskog, po svojoj slici i prilici (I Moj 1, 27). Dagon je svakog dana vei broj sati morao provoditi u vodi, bila mu je prijatnija (M. Jovi Srbi pre Srba" Kraljevo, 2002. str. 67). Meutim Dagon se vezuje za Dunav onoliko ranije, oko etiri milenija, koliko je od Srba na Dunavu, mlai sumerski narod. I vea je verovatnoa da je prvobitno stanite boga Dagona bio Dunav. Sa vie vode, i za njega vie mogunosti. Nije sporno da je bio prisutan i kod Sumerana, ali to je taman tek posledino, kao to je ve anahrona uvena knjiga Kramera Istorija poinje u Sumeru". Dagon, Oanes, ili neki slian njima, zabeleen je kao bog kod Kalasasaja, na Titikaka jezeru. I tamo su pronaene statue karakteristinog ribolikog boga (G. Henkok Tragovi Bogova" Novi Sad, 2004. str. 121-125). Na Lepenskom Viru otkrivene su kamene statue, skoro stilizovane, upravo toga ribolikog boga (D. Srejovi, J. Babovi Umotnost Lepenskog Vira" Beograd, 1983, str. 108, 110, 118, 132-146). Beros, haldejski istoriar tvrdi da se u velikoj prolosti, taj vodeni bog, kod mitskih sumerskih kraljeva, nazivao: Uan, stoga pitanja i odgovori koje nameu ove teme, mnogo su ire od ove dananje prie (G. Henkok, str. 122-123). Plinije Stariji u delu ,,O prirodi" pominjui obale istonog Jadrana (bilo je to ipak -mare nostrum) pie da se grad Ulcinj, ranije nazivao: Kolhinijum "Olcinium quod ante Colhinium dictum est, a Colchis conditum.." (Nat. His. III 144). U stvari istu priu donosi i za grad Orikur, koga su gradili Kolhiani u vrletima Epira ...hic is ora Oricum oppidum a Colchis conditum, inde initum Epiri, montes Acroceraunii, quibus hunc Europae determinativus sinus" (Traktat o Makedoniji lib. III cap. 24). Znajui da je Kolhida deo severioistone obale Ponta, to pominje i Herodot (I 2, 104) dakle, neophodno njihovo preseljavanje na jugoistoni Jadran potvruje ep o Argonautima (IV 510-520. 983, 1000-1005, 1210-1215), kao i iznesem podatak, da su svojim imenom nazvali gradove na obali Jadrana, pomenuto je, preneli su i ime planinskog kavkaskog lanca Keraunijske planine, na Epir, njegove planine nazivajui, uz grki dodatak: Akrokeraunijske planine. Jo jedan trag ukazuje na seobu Koihiana na Jadran, to peva Apolonije Rodanin. U poteru za Argom, kralj Ejet poslao je deo flote pod komandom sina, princa Apsirta, Medejina polubrata. Apsirtova flota je stigla brod Argo, oekuje se - u zoni Dunavske delte. Kad je Apsirt doao na Argo, poeli su pregovori. No tada su Argonauti primetili dolazak jo vee flote Kolhiana, pod komandom kralja Ejeta. Uglavnom, princ Apsirtje muki ubijen (IV 470-475). Da bi to vie zadrali kraljevu flotu, Medeja nareuje da se raskomada prinevo telo, razbacujui ga po rukavcima Dunava. Kao mesto ubistva pominje se Artemidino ostrvo (IV 453). Ovo ubistvo podsea na ritualno ubistvo sa slinim ishodom, boga Ozirisa od strane njegova brata, zlog boga Seta. I kad je krenula flota na Argo, voljom Here, Argo uspeva pobei (IV 507). Kralj se utuen vraa u Kolhidu, mornarima je izdao striktnu naredbu Ako li kerku ne uhvate njemu... nek znaju da za srdbu e cijelu i nesreu njegovu svu, glavom platiti svojom" (IV 231-235). Flota Kolhiana nije uhvatila brod Argo. Nisu smeli nazad svom rasrdenom i alosnom kralju, stoga Ep razreava ovaj nemogui zaplet nastavkom pevanja pa se raziav, ondje i ondje stanita sagrade vrsta" (IV 513). No, ostaje i druga mogunost, jadranska ostrva: Cres i Osor, Apolonije Roanin naziva: Apsirti (IV 515) jer u produetku stiha pie, za Kolhiane pod imenom Apsirti i danas borave tamo" (IV 515). Ova pria naginje tumaenju da je princ Apsirt ubijen, tu kod ovih ostrva. Mogue je, ovom se priom opravdava ranije miljenje da su Argonauti plovili Dunavom, Savom, Soom u Jadran, ali nema pretpostavki o nekom drugaijem razmetaju i povezanosti tih reka, u to vreme (Pomorska Enciklopedija, Zagreb, 1975. t. 2, str. 49). Pored ostrva Apsirta, gde se pominje prva grupa doseljenih Kolhiana, drugu grupu ine Kolhiani koji su se naselili uz reku Bojanu, gde e kasnije biti grob Kadma i Harmonije (IV 517), a trea grupa Kohilana, to su oni koji su podigli u Epiru grad Orik.
30

Pitanja oko Hronologije definiu razliita shvatanja. Istoriari, Kadma vezuju za XIII vek s.e.. Meutim, Kadmo je vaan deo mitskog siea: njegovo spaavanje Zevsa od rasrenog Tifona. I, Kadmo je doao u Evropu, u poteri za sestrom Europom, koju je ve bio ugrabio Zevs. Kadmo je Osniva i rodonaelnik beotske Tebe; Kadmo je Helenima dao pismenost. To se ne moe odnositi na Alfabet iz VIII-VII veka s.e., misli se na Kritsko - Mikensko Linearno B pismo, koje prethodi vremenu XIII veka s.e.. Da li se to misli na pismenost Mikenjana? Uzimajui sve u obzir, potom vreme dolaska Kadma na Jadran da bi se uvaile sve pretpostavke, svakako to odgovara XVIII veku. On je Kolhianima postao kralj. No, dok je bio kralj u Tebi, na Kadma vri pritiske njegov unuk Pentej, te je Kadmo prinuen napustiti Tebu. Odlazi na obale Kopaidskog beotskog jezera, sa blatnjavim obalama. Zbog toga, narod vri veliko izlovljavanje jegulja. Po jeguljama, ovaj beotski narod je prozvan: Enhelejci. Kadmo je sa svojim izbeglicama doao kod beotskih Jeguljara, te i njima postaje kralj. Ali Pentej nastavlja svoje napade, i Kadmo je prinuen da napusti Heladu. Sa njim odlaze njegovi tebanski podanici, kao i Jeguljari, jer uvek mogu biti krivi pred Pentejem, jer su istinski pomagali i primili Kadma. Kadmo se sa porodicom i svojim narodom naao na Jadranu, na prostoru izmeu Bojane i Boke. Kadmo je osniva Butue/Budva. Argonauti su uslovili seobu Koihiana. Prihvatanje da je njihova seoba najverovatnije morala biti u XVIII veku, taj vek omoguuje da se Kadmo i njegov narod u tom veku nadu na istom prostoru, izmeu Bojane i Boke kad i Kolhiani. Po raspletu neminovnih sukoba izmeu Kadmovih podanika i Kolhiana, Kadmo je od obe strane izabran, postao im je zajedniki kralj. Povodom Jeguljara - Enhelejaca, ak ih tretiraju kao neko nehelensko pleme, ali, eto iveli su u Beotiji. Potom, da su to, u stvari Pelasti, koji su se po Herodotu ve morali ranije stopiti sa buduim helenskim plemenima. Sa druge strane, moe se kazati: tamo gde se pominju Kadmo i Harmonija, tu su uvek i Enhelejci. Jeguljari kao i ostali Heleni govorili su nekim helenskim dijalektom, i za druge Helene nisu bili stranci. Interesantno je, Aleksandar Stipevi u svojoj knjizi Iliri" (Zagreb 1974), kao i njegovi mnogi istomiljenici, svi pominju Enhelejce i Ilire na Jadranu. udno, ba udno, da se ne pitaju: otkud tu Iliri! Zar je svima njima sasvim nepoznat ep o Argonautima? Zar nisu itali kod Plinija Starijeg za Ulcinj da se zvao Kolhinijum, ili da su grad Oriku podigli Kolhiani. Stoga, ta udna izostavljanja, ustvari, preskakanja pitanja o seobi Kolhiana, takvima obaraju njihov credo, da su Iliri balkanski starosedeoci. Nesmisleno je u nauci imati nekakve unapred zacrtane namere, kojima se menjaju realne injenice. Dakle, ni Argonauti ne mogu pripadati nekom mlaem vremenu, izuzev, tu oko XVIII veka. Jer: veslai na Argu su - Orfej (misterijski bog), Heraklo (Zevsov sin). Orfej Traanin uslovljava pomeranje i nekih ovetalih shvatanja, jer: Orfej, Pronapid i Lin bili su prijatelji, ali - Pronapid je bio uitelj Homera. Na Argu je bio i Odisejev otac Leart. Kako da izmeu oca i sina bude razmak od ak pet vekova? Pomeranjem Odiseja, pomeren je i Trojanski rat. Sve to jedino odgovara XVIII veku. To pomera vreme Kritskih Palata. U stvari, nita o Egiptu ne daje potvrdu tim naunicima za njihovu tvrdnju, da su Tinijske dinastije vladale izmeu 3000. - 2778. godine. Ali, zato i arheolozi i istoriari Antike, uporno vre saimanja, suavanja vremena u prolosti? Kako to da nita ne moe prei tu famoznu Bikermanovu: Trihiljaditu godinu? Kad je Sumeru sa svojim dinastijama, da bi trajao u istorijskom smislu, njemu je trebalo pune dve hiljade godina, i tek na to vreme naslanja se Akad i ostale dinastije do Amoriana. Konano: kao i ostali antiki narodi, i novodoli Kolhiani imali su bar desetak imena, no za ovu priliku izdvajam samo tri: Hili, Hilioi, Hilirioi. Bez aspirate, to su: Iliri. Zar treba ponovo isticati, da ti Iliri, pod njihovim starijim imenom: Kolhiani prisutni su na junom Jadranu, gde su ostavili vidljive toponimske tragove. Ali, to se tie Ilira i udnih naunih, navodno navika - da su ilirska bila sva zapadnobalkanska plemena, do Save i preko Drine, do Timoka - zar bi Rim, svoj ilirski rat usmerio samo na, uvek malobrojno naseljenu Boku!? Pa i danas, kod smelijih arheologa, Ardijei, ve se ne
31

smatraju ilirskim plemenom. Toliko uveavanje Ilira, njihovog enormnog broja, i to u Antici, sve su to iskljuivo, politike posledice, po svaku cenu ouvanja panilirske teorije, bolje rei izmiljotine! Dravni rimski administrativni sistem poivao je na provincijama i dijecezama. Balkanska iroka dijeceza, nazvana je Ilirkum. To je ime oblasti, kao to e takva ui i u mitropolitanski hrianski sistem. Ali, nigde to ne obeleava, odnosno ne podrazumeva, da su stanovnici te velike dijeceze, bili Iliri. ak ni Dioklija nije nastala prema tzv. Ilirskom plemenu: Dokleati. Nastala je prema imenu cara Dioklecijana, njenom izgradnjom, uveavao je znaaj svom mestu roenja. Amijan Markelin (III v.) na mnogo mesta pominje Ilirik, Oblast, a nigde Ilire. Ilire konkretno pominje, ali u vremenu est vekova pre njega, kad pria o Makedoncima i njihovim borbama sa Ilirima ("Istorija" XXVI 9, 3). Daje drugaije, da li je Slovenska Bistrica i danas Ilirska? Zar hrvatski Ilirski pokret, nije bio hrvatski? A Porfirogenet, on nigde ne pominje Ilire, samo oblast Ilirik. Rimski carevi iz Ilirika - nisu bili: Iliri! Na ovim detaljima, lako je zakljuiti: Iliri nisu starosedeoci Balkana. Ali naalost, upravo jesu starosedeoci Balkana, jer tako pie u svim srpskim istorijskim knjigama, i to je jo masovnije, u svakoj srpskoj ukrtenici! Pa dokle! Da je bio toliki broj Ilira - njihov nestanak bi morao biti negde zabeleen. Drugo, Tacit u Analima" pominje Albance, u kontekstu opisivanja rata, Pompeja Velikog protiv pontskog kralja Mitridata VI Eupatora. Kralj Mitridat je pritisnut upornou rimskih legija, morao napustiti svoju dravu, beei prema Kavkazu. Krenuo je desnom padinom,odnosno jugoistonom stranom Kavkaza, koji se naslanja na veliko Kaspijsko Jezero. Od Tacita, sve kolske istorijske mape, tu na obroncima Kavkaza, belee Albaniju (primera radi: F.W. Putzgers Historischer Schul-Atlas" Leipzig, 1892. str.2,5). Danas je to oblast Azerbejdana. U to vreme drugih Albanaca, drugih Albanija nije bilo (Tacit Anali", Beograd, 1970, II 68, IV 5, VI 39-41, XIII 41, str. 468, kom. 152; "Historije", Zagreb, 1987, I-6) Nakon Tacita, u III veku, Albance pominje na istoj lokaciji, Gaj Julije Solin. Solin donosi svoje tumaenje u vezi imena Albanaca. Polazi od latinskog - albus - kao osnova za ime: Albanac. Svakako to je dobro, ako taj divlji narod, ranije nije imao nikakvo svoje ime. Inae, kako bi Kavkasci svoja imena izvodila iz latinske osnove! A Solin pie ...da je boja njihove glave dala ime tom narodu" (VI 5, XI 5). Znai da je Albanac proizaao iz pojma: albinizam. U istom smislu mogla bi se traiti povezanost sa nekim Belim Ostrvom (Alba - Nesos). Smatram, to je samo, interesantan etimoloki pokuaj. Prema istraivanjima Gojka Vukevia, Kavkaski Albanci su primili hrianstvo u IV veku. Prema onima koji danas ive, ali na Balkanu, njima je sasvim svejedno bilo kakvo versko opredeljenje. Za neke pare, mnogi su nosili krstie, dok su bili zlatni, dok ih je izdano darivala rimokatolika biskupija. Inae se predstavljaju kao islamci. U VII veku (svakako posle Velike Hidre) na te prostore doli su Arapi Kalifata. Tokom X veka, moda i krajem IX veka, na te prostore Podkavkazja prodiru Oguzi, ogranak turkmenskih Selduka. To uzrokuje pomeranje Arapa. U njihovom odlasku nali su se i Albanci, ve davno, nisu bili hriani. Jedan manji deo tih Albanaca, naao se u dananjem Nagornom Karabahu, tu su, ta manjina i danas. Ostali su otili sa Arapima, (0 poreklu Ilira" Podgorica, 1992. str. 75). Albanci su uz Arape nali se na Siciliji, neki deo i u Junoj Italiji (tu su i danas). Ne treba smetnuti sa uma - to je svakako, deseti vek nove ere. Sredinom XI veka, sa prostora Sicilije i June Italije, uz grkog vojskovou Georgija Manijakisa oko 1043. godine Albanci su, verovatno, preli na istonu obalu Jadrana (Georgije Ostrogorski Istorija Vizantije" Beograd 1969, str. 315-316). Povodom normanskog zauzimanja Draa pod Robertom Gviskarom, njegov napad opisuje careva kerka Ana Komnina u svom spevu Aleksijada", gde ona pominje Albance kao borce na vizantijskoj strani. I tada se prvi put u vizantijskoj istoriografiji, javlja ime Albanaca.
32

Bez razlike na mogunost ili nemogunost vaenja Solinove definicije da je od - albus nastalo ime Albanaca, ostaje nejasno: otkud im slovo -R- u imenu: Arbanasi. Sve upuuje da je -R- preuzeto iz imena stare srpske oblasti Rabana (kasnije severne Albanije). Za ime Arnauti, jasno je to je turski uticaj. U srednjovekovnoj srpskoj dravi, vlastela je odravala neke odnose sa Albanski/Arbanskim prvacima. Ali, Albanci tada nisu naseljavali srpske prostore Kosova i Metohije. Pa ni kasnije za Despotovine, kao i poetkom turskog osvajanja, jo nisu Albanci bili unutar srpske drave. Turske knjige - Deftera, kao opte poreske knjige, paljivo su beleile sve svoje podanike. I prema Defterima, na prostorima Stare Srbije, sve do 1690. godine - Albanci nisu stanovali u Srbiji. Zahvaljujui orijentalistima iz orijentalnog insgituga u Sarajevu, 1.964. objavljen je Defter Krajite Isa-bega Isakovia, zbirni katastarski popis iz 1455. godine". Njegovo Krajite je obuhvatalo iri prostor od dananjeg Kosova i Metohije. I konstatovano je, od cele knjige, na svih 116 str. teksta, samo je 79 imena, koja nisu uobiajeno srpska. Vidljivo je, to su muslimanska imena, to opet u startu ne podrazumeva, da su to albanska imena. Sasvim je isti rezultat iz pregleda Daftera, istog sarajevskog Instituta Oblast Brankovia, opti katastarski popis iz 1455. godine" Sarajevo, 1972. godine. Posebno je vano istai, te godine (1455) prolo je ve 69 godina od Vidovdanske bitke, ali vane gradove: Prizren i Novo Brdo, Turci su zauzeli tek te godine. Prema ovim turskim knjigama, Albanci jo nisu bili na Kosovu i Metohiji, time nisu ni mogli uestvovati u Kosovskom boju. Istiem to, jer Albanci, sad nastoje svetu nametnuti svoju priu, da su te 1389. godine ve bili masovno na prostorima Stare Srbije, time, da su bili sa brojnim etama, borci u Kosovskom boju (jedino ne pominju - na ijoj strani!). Pored opteobaveznih Deftera, postojale si i turske popisne knjige, samo za nemuslimane, sa nazivom: Dizije. Dizije pokazuju na tlu Srbije masovno plaanje tog poreza, sve do 1690. godine. Posle te godine, velikog Bekog rata, na prostorima Srbije, Dizije se skoro nisu ni plaale. Srbi su se masovno preselili preko Save i Dunava, zbog svog naglaenog uea na strani Austrije protiv Turaka. To je bila poznata Seoba pod patrijarhom arnojeviem. Turci su izgubili svoju raju, vie nema ni dizija, a oni nisu upali na Balkan da budu zemljoradnici. Stoga Turci vre ozbiljno agitovanje, uz sva obeanja, da se Srbi vrate na svoje posede. I ova 1690. je prelomna godina, iza Prokletijskih gudura stutili su se Albanci na bogate posede Srba po Metohiji. I tako je poeo da raste broj Albanaca u Metohiji (primera radi, 1968. godine zbog nepodnoljivih pritisaka Albanaca, trinaest srpskih lekara, specijalista, naelnika odeljenja, ne mogavi podnositi taj albanski zulum, napustili su Prizren. I posebno je vano istai: ti srpski lekari su otili meu Srbe, otili su svi u Kosovsku Mitrovicu). To pokazuje nameru Albanaca, da od imena: Kosovo i Metohija, naprave, samo svoje: Kosova. I ubrzo su poeli masovno naseljavati te stare srpske, Kosovske prostore. eleli su, da broj Albanaca na Kosovu, bude adekvatan broju i paritetu Albanaca u Metohiji. Tad je bila jo FNRJ, ali pod diktaturom Tita i komunista, niko nije smeo, ak ni poaliti se, to Albanci poinju, menjati i stare srpske geografske nazive. U XX veku, posle svih stradanja i ratova, tokom II Svetskog rata, Srbi su bili protiv Hitlera. Stoga, nemakom okupacijom, Hitlerovi sateliti legalno paraju Srbiju: Maari, Hrvati, Bugari, Albanci. Tito je posle rata koga je dobio zahvaljujui ginjenjima Srba, zabranio Srbima i Crnogorcima povratak na Kosmet, jer Albance, koji su mahom bili balisti, nije trebalo uznemiravati. Tada je oko 300-400. 000 Albanaca iz Albanije ulo u tu FNRJ. ak je i jedan od najvanijih Titovih dravnika, bio Albanac iz Albanije, Fadilj Hoda. To je bio nonsens za evropsku politiku. Potom Srbiji kao poklon, dolaze neprestani pritisci Albanaca. Zatim bombardovanje, i NATO. Sve to na staroj srpskoj zemlji. Stoga, teko narodu kome Amerika odreuje pravila. Podsea to na priu - kad je medved makama delio, njihov sir.

33

Dakle, Albanci su i posle dolaska Arapa pod Kavkaz, ostali na tim istonim obroncima, prema Kaspijskom jezeru. Pored Tacita, podatke o Albancima na Kavkazu donose, kroz zadnje vekove rimske Republike, do pred kraj carstva. Kao: Strabon (Geografija" 10, 4), Klaudije Ptolomej na njegovoj mapi Kavkaza, Priscijan (Geografija" 56-59), Mojsije Horenski (u svojoj Istoriji" na vie mesta), Rufije Fest Avijen (Descriptio orbis terras" VI, 5), kao i ve pomenuti Gaj Julije Solin. Razglabanjem ove teme, zakljuak je jasan - Iliri nisu starosedeoci Balkana. Ali Albanci dolaskom na Balkan, nisu zatekli Ilire. Deli ih dvadesetak vekova. Ta dva razliita kavkaska naroda nisu iveli u istom vremenu. Nisu imali ni slian intelektualni razvoj. Kolhiani - Iliri su imali razvijenu, poznatu kraljevinu, dok su Albanci bili divlje planinsko pleme. Uvek su uz jae, drugima inili zlo. I nauili su da svojataju tue. 0 srpskim islamcima, kad je re, ne sme se ni pominjati neko njihovo vreme, dok jo nisu bili islamci. A nema normalnih kontakata, dok su narodi meusobno u fazi preutkivanja prolosti. Hrvatskim Ustaama Hitler je dao Srem. I iz frukogorskih manastira, opet su bile seobe svetinja, relikvija, knjiga. I opet se ponavljao Vraar, i njegova vatra. 0 osloboenju, one 1945. Iguman deanski Makarije, 1967. godine, kad je pitan koliko je bila teka okupacija, odgovarao je: Okupaciju, neku, jo i nekako - ali osloboenje - ne povratilo se! I u novom mileniju, kao u ranijim poastima trebali su nestati tragovi Srba: po Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Kosovu i Metohiji. U Makedoniji i sada ve i u Crnoj Gori, odroavaju se srpske nemanjike svetinje. I, u svim tim oblastima, nepopularno je biti Srbin. Ali sad dolazi teak, alostan deo mog izlaganja. Pored svih stradanja, Srbi se truju iznutra. U kolskim udbenicima piu se lai o Srbima. Nisam u stanju poverovati, da svi ti istoriari, piu nakaradno, samo iz svog neznanja. I nisu samo autori krivci - jer, sve te nakaradne udbenike, odobrilo je Ministarstvo Prosvete Srbije. Autori su za svoje lai dobili znatne tantijeme. Naalost, imali su i poznate svoje recenzente... Deo srpskih istoriara pod komunizmom, morali su utati, da ne talasaju. Kasnije, drali su se principa: ne isticati svoja neslaganja. Primera radi: Radovan Samardi, na skupu u Manastiru Deanima, kao i mi ostali, sluao je nesuvisla izlaganja profesora pritinske katedre Istorije, Skendera Rizaja. On je negirao srpske seobe, pa i Veliku, arnojevievu. Naizgled, to je samo njegova glupost. Ali, razlozi su mnogo dublji. Nije bilo Seoba. Uvek je odnos Srba i Albanaca na Kosmetu - bio isti, kao i tih godina. Niko se nije odseljavao, niko se nije doseljavao. Profesor Radovan Samardi je utao, a to je bila njegova nauna oblast. Molio sam ga, da se nekako suprotstavi Skenderovoj prii. Bar autoriteta radi. Odbio je. A Skender Rizaj je sutradan na Katedri, ponosno izvikivao da njegove istine, nije ak mogao pobiti ni strunjak Radovan Samardi. Profesor Sima irkovi, na Skupu u Pritini, o Kosovskom Boju, sluao je prie, da su Balii oduvek rimokatolici. Molio sam ga da kao merodavni medievista, neto iznese protiv te netane tvrdnje. On je meni odgovorio, da su to samo njihove nebuloze. Nije nita kazao. Ja sam se suprotstavio argumentima, mada nisam, tada, imao irkoviev nauni ugled. Jer, sledee albanske tvrdnje, dodue na Katedri, bile su da su i Nemanjii rimokatolici, i da Srbi sa njima nemaju nikakvu vezu. Te da Nemanjii, to su u stvari albansko poznato" pleme Nimani. utanjem se nitanije postizalo. Uvek je to bilo neko obrnuto dejstvo. Neto ranije, 1968. godine u Beogradu je objavljena, prvi put, knjiga Mavra Orbinija Kraljevstvo Slovena". Prvo izdanje te knjige bilo je objavljeno u Pezari, 1601. godine. Meutim, knjiga je sa prevodom poinjala od 242. Orbinove stranice. I bio je to i nauni i izdavaki nonsens, unikum. A prireivai su bili: Radovan Samardi, Sima irkovi (tu stoji i ime Franje Bariia, no smatram, on je tu bio samo prevodilac, i on je pripremio: Predgovor, od celih 152 stranice. Pokuao je objasniti, ta je to od Orbinijeve knjige proputeno. Sa njim sam o
34

toj knjizi razgovarao, bio je moj profesor na Klasici). U uvodnoj napomeni, izneto je namerno isputanje tih Mavrovih stranica - zbog: slinosti teksta sa Dukljaninovim Letopisom. Oni su trebali traiti odobrenje, od nekoga, da polovino prevedu knjigu, po svom nahoenju, jer se ne slau sa tekstom na tim stranicama. U njima pie o srpskim dravama, pre njihove zacrtane godine - pre tzv. Seoba Starih Slovena. A Hrvati su 1999. objavili celu Mavrovu knjigu, i nisu davali nikakav komentar na njegovo pisanje o Srbima. Pre ove knjige, Hrvati su objavili i prevod Pribojevieve, za Srbe, nadasve vane knjige ,,O podrijetlu i slavi Slovena" Zagreb, 1997. godine. Pa ni tad nije sve poelo. Treba krenuti od 1939. godine. Tada je Vaso ubrilovi, veliki Srbin, objavio svoju obimnu knjigu Politika prolost Hrvata". On je objavio potom i knjigu Politika prolost Srba" ali je ona upola manja od Hrvatske, valjda je po njemu bio takav znaaj tih naroda. Takav je bio arin pisca. Ova knjiga je Hrvatima ukazala na mogunost formiranja Banovine Hrvatske, a o iznetim injenicama o Hrvatima, ni oni nisu o tome ranije znali. A knjiga je u stvari bila osnov za sve kasnije hrvatske ideje o "povijesnim teritorijama, povijesnim ak Tumanovim povijesnim granicama". Samo je Vasilije Kresti izneo svoj sud o toj za Srbe, zloj knjizi. Potom se veliala knjiga Vladimira orovia "Istorija Jugoslavije". Prema Slobodanu Jareviu (Gresi istoriara" Beograd, 2006) on navodi oroviev stav o Hrvatima, kad im pronalazi korene, o kojima ni oni nisu nita znali. Tu Slobodan Jarevi navodi i nepojmljive injenice vezane za Vasu ubrilovia, kad je on Bosanske zemlje nazivao Hrvatskim. A knjigu orovievu, koja uopte nema poetak, jer kao i ostale zlonamerne, poinje od navodne Seobe Slovena, tu knjigu orovievu, svesrdno srpskoj javnosti preporuuje: Radovan Samardi. Po meni, jo je udnije da oka Slijepevi, pie svoju knjigu u Minhenu, pod naslovom "Istorija srpske pravoslavne crkve" u Beogradu objavljena, 1991. godine. Dakle u toj knjizi autor poinje od tih nesretnih Seoba Slovena. Normalno, pa tek potom o crkvenoj istoriji. A Konstantin Jiriek pie, da pre estog veka nije postojalo ime: Sloveni ("Istorija Srba" Beograd, 1952. str. 37). Njegovi vrli sledbenici, izgleda te njegove prve stranice, nisu ni proitali. Zar nije logino, kad ti Srbi piu svoje knjige o Starim Slovenima, udno da nigde nisu objasnili, da li su postojali, neki Novi Sloveni! Te Stare Slovene smetaju u seobi tokom VI-VII veka. Ali u Maloj Aziji ti preseljeni Srbi sa juga Balkana, po volji careva, podigli su svoj grad, u slavu svog imena: Gordoservom/Servogordom. I to je bilo oko polovine VII veka. A ve 680-681. na VI Saboru u Konstantinopolju, u popisu uesnika episkopa hrianski, nalazi se i "Isidor, episkop Gordoservona" (J. D. Mansi "Sacrorum consiliorum nova et amplisima collecta" Florentinae-Venetis-Paris-Lipsae 1759-1927. tom XI p. 643). I uopte ne treba posebno isticati, svaki grad automatski ne dobija i episkopsku stolicu. Oko ovog Gordoservona, opet se moraju, i danas preutkivati istine. Jer: carevi od Konstansa II preseljavali su, kako se to jo govori Slovene sa Balkana, da bi ojaali svoje june granice, prema smeru prodiranja Arapa. Uspenski, ak, pie da je ta brojna grupa brojala oko milion ljudi, da bi od njih, uvek bilo dovoljno dobrih hrabrih boraca. Mada je od njih 5000 prelo na stranu Arapa i ime im se gubi, u blizini Alepa. I Ostrogorski o tome pie, ali navodi da su carevi preseljavali Slovene. Zato im se podignuti grad ne naziva grad Slovena! Jasno je, to su bili Srbi, i to iz dananje makedonske oblasti oko Strume, stare oblasti Strimon. Jer, da su to bili Makedonci - zar bi oni svom gradu dali srpsko ime!? Komentari o Knjigama Knjiga o Ilirima i Albancima tampana je u Beogradu 1969. god. u Zavodu za udbenike. Tu je Zef Mirdita, u prvom radu ove knjige dao simbolian naslov Iliri i etnogeneza Albanaca" on

35

pie ...ve od velikog broja naunika koji se bave ovim problemom prihvaeno je da su Albanci potomci Ilira" (str. 7). U knjizi Srpske Akademije Nauka i Umetnosti objavljena je knjiga Iliri i Albanci" (knj. XXX^X Odelenje istorijskih nauka, Beograd 1988.) Milutin Garaanin u svom referatu Nastanak i poreklo Ilira" (9-81) iznosi Nastanak Ilira vezuje se za formiranje indoevropskog supstrata na zapadnom Balkanu" (str. 72). Razumljivo, ni ne pominje Kolhiane. Fanula Papazoglu sa radom Ilirska i Dardanska kraljevina" (145 - 173) polazi od knjige objavljene u Tirani M. Karkutija "Les Illyrices Apretu Historique" 1988. Tu pie da je vojskovoa Pir bio Ilir; da je Aleksandrova majka Olimpijada bila Ilirka; i ono najlue, da je uvena Dodona bila ilirsko svetilite. Samo, da su ili neto nie, i Delfe bi proglasili ilirskim svetilitem, orakulom. Gospoa Fanula nije ni osporavala ove naune nebuloze. Takoe i gospoe Fanula nije polazila od Kolhiana, da bi jedino tako osvetlila problem Ilira. Teko da ona o tome nije bila obavetena. Jedino u radu Vidosava Popovia Albanci u kasnoj antici" (201 - 250) on iskljuivo pie kritiki. Iznosei, da Albanci nisu mogli biti na Balkanu jer su iveli pod Kavkazom. On zakljuuje da je vreno izjednaavanje suprotnih pojmova Iliri i Albanci. A pod geografskim pojmom Albanije, obraivao je vreme dok taj pojam jo nije ni postojao, svoju priu o Ilirima (str. 201 - 204). Potom je zabeleio Kao to se Albanci, kao nov narod sigurno javljaju na istorijskoj pozornici tek sredinom veka, takoe i Iliri kao istorijska kategorija koju prati etnika svest nepovratno nestaju u kasnoj antici" (str. 249). Boidar Ferjani sa radom Albanci u vizantijskim izvorima" (str. 285 - 302) jasno pie, da o Albancima nema podataka pre pisanja Mihajla Atalijata potom i kod Ane Komnine (str. 286 287). Sima irkovi Albanci u ogledalu junoslovenskih izvora" (str. 323 - 339) polazi od injenice da se novodoli Juni Sloveni susreu sa Albancima, kao predstavnicima ostataka antikog sveta" (str. 324). Ovaj, jasno, sasvim pogrean podatak vezuje za VII vek. Po ovoj prii bio je to snaan dokaz Albancima da su na Balkanu bili pre Slovena. Ali, na kraju ove, za Srbe i objektivnu nauku, iskljuivo zle knjige, Milutin Garaanin donosi ispravnije svoje miljenje u Zakljunom razmatranju" (str. 361 -367). Ovo iznenauje tim vie to je sam u prethodnim stranicama svoje knjige pisao drugi tekst. Da su autori ovog Akademijina Zbornika bili loginiji, nita ne bi objavili od tih svojih razmatranja ispisanih na mnogo stranica, jer u njima su izneli svoj pogrean sud. Stoga, da su tampana samo ova Garaaninova Zavrna razmatranja", Beograd i Akademija ne bi bili optereeni tolikim neistinama, tolikim podilaenjem Albancima. Garaanin pie, kao da sebe opravdava ne moe se govoriti o Albancima kao direktnom i neposrednom nastavljanju Ilira i Dardanaca" (str. 366). I opet istie da je kojim sluajem tampan ovaj zakljuak zle knjige, jedino bi ostali bez svog teksta ti vrli naunici, ali bi nauka kao i srpska Akademija bile osloboene svih tih izmiljotina. Mene lino, iznenadio je stav Dragoslava Srejovia u knjizi Iliri i Traani" Beograd, 2002. Tu je objavljena zbirka Srejovievih lanaka. On navodi da su esto pod imenom Ilira kao optim etnikumom navoena razna plemena od kojih su neka sigurno ne Ilirska (na pr. Enhelejci, Brigi, Dardanci)" (str.23). Ni Srejovi ne polazi ak ni od mogunosti da su Iliri doli na Balkan pod imenom Kolhiani. Prireiva knjige pravi uobiajnu greku kada na str. 328. u Registru belei Enhelejci (Enchelleis) Ilirsko pleme", i ovim je upropaena cela knjiga koja je ipak, samo polovino iznosila naune injenice. Ima jo jedan nauni nonsens u knjizi Srbija 1918." Dragoslav Jankovi - Bogumil Hrabak. Gde Hrabak pie pod naslovom Reokupacija Kosova 1912. godine". Iz ovog stava, a koga je kao koautor potpisao i Jankovi, vidljivo je sve zlonamerno iznoenje injenica u kojima se i ne pretpostavlja da su Srbi, jo u srednjem veku bili na tim prostorima gde su i tada jo izgubili svoju dravu dolaskom Turaka. I srpski petovekovni san da se vrate na prostore svoje stare drave, naunik Bogumil Hrabak, na izrazito tendenciozan nain belei kao srpsku
36

Reokupaciju" svoje nekadanje drave. I to se pisalo pod tom komunistikom dravom. Prihvatalo se sve, ako na bilo koji nain, ako se bar nipodatavaju Srbi... Stereotipi su Iliri, koji su samonikli na Balkanu, valjda od pamtiveka. Stereotipi su Albanci koji su na Balkanu, negde odmah tu posle Ilira. Stereotipi su izmiljena balkanska doseljavanja Slovena - i sve se vrti u krug. I samo u krugu, svaki poetak je na bilo kojoj strani. Mnogi srpski istoriari ostali su u seni tih stereotipa: gde ak ni danas ne mogu izai iz tog zaaranog kruga lai. Ustvari, ao mi je gospoe Fanule i njenih ubeenja kad je prihvatala istine" izmiljenih stereotipa... Naalost u Beogradu je tampano nekoliko knjiga, koje da su izdane u Tirani, bilo bi to previe. Od studenata skrenuta mi je panja da u srpskim udbenicima pie da su dolaskom Stari Sloveni zaticali na Balkanu: Ilire i Albance... Bila su mi dostupna samo tri kolska udbenika. I o njima, iznosim. Prvi udbenik "Istorija za VI razred Osnovne kole" autor prof. Dr Rade Mihaia. On pie: "Na Balkanskom poluostrvu i u istonim Alpama Sloveni su zatekli: Grke, poromanjene Ilire, Traane i Kelte" (str. 28. Beograd, 2002. Recenzenti su bili: akademik Sima irkovi, Nadeda Kosti, Ivan Luki). Drugi udbenik "Istorija za 1. razred etvorogodinjih strunih kola" Beograd, 2002. str. 106-107. Autori: Milutin Perovi, Bogdan Smiljani. Oni su ispriali svojim acima njihovo shvatanje istorije da su Sloveni na dolasku zatekli: Vlahe, Cincare i Albance. Za te narode piu, nastali su od ranijeg romanizovanog i poluromanizovanog stanovnitva. Kao i za prvi udbenik, nije objanjeno, tim njihovim uenicima, ta se podrazum eva pod: romanizovani i poluromanizovani stanovnici. Meutim uz tu naopaku priu stoji, to stanovnitvo "nije za Slovene predstavljalo nikakvu opasnost, pa su sa njima posle izvesnog vremena uspostavljeni mirni odnosi, koji su olakavali meusobne uticaje". Pitao bih nekoga, ta su aci iz ove reenice, stvarno mogli shvatiti? Trei udbenik "Istorija za drugi razred gimnazije opteg i drutveno-jezikog smera" Beograd, 2002. str. 56 autori: Smilja Marjanovi-Duani, Marko uica. Oni piu "Sklapajui razliite plemenske saveze, Juni Sloveni trajno su naselili Balkansko poluostrvo tokom 6. i 7. veka. Tu su zatekli starosedelako stanovnitvo: Grke, Romane, Albance i Vlahe." Na str. 61. za Albance/Arbanase stoji da su "potomci delimino romanizovanih Ilira". I ova tri udbenika iz Istorije, naalost, ve su ostavili svoje gorko semenje. Kako je Ministarstvo smelo prihvatiti takve nebuloze? Kako e, i kad njihovi raniji aci shvatiti da su ih profesori, njihovi profesori - lagali ... Dragoljub P. Anti FIZIKA REALNOST PROTIV TEORIJA O VELIKIM DOSELJAVANJIMA POLJOPRIVREDNOG STANOVNITVA NA BALKANU Uvod Poslednjih vek i po u srpskoj istorijskoj nauci preovladava teorija, prema kojij su se Srbi, zajedno sa vie danas iezlih slovenskih naroda i plemena, doselili na Balkan u relativno kratkom periodu, koji se smeta u prostor izmeu V i VII veka. Na osnovu jednog kontradiktornog spisa sumnjivog porekla vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita iz X veka25, "poznato" je ak i da se glavna seoba zbila 626. godine. Fiziko-tehnikim analizama se moe pokazati da tzv. doseljavanje Srba na Balkan 626. godine, po scenariju koji bi odgovarao spisu cara Konstantina VII Porfirogenita, sa gledita
Konstantin VII Porfirogenit: "Spis o narodima" (De Administrando Imperio), u zbirci "Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije" (obradio B.Ferijani), s. 9-73, SANU - posebna izdanja knj. 323, Vizantoloki institut, knj. 7, Nauno delo, Beograd, 1959.
37
25

fiziko-tehnike izvodljivosti, predstavlja neizvodljiv poduhvat. Brojne primedbe na raun ovakvog tretiranja doseljavanja Srba decenijama su od naih istoriara neubedljivo i nekorektno opovrgavane, ili ignorisane. Poslednjih decenija pojavio se veliki broj rezultata istraivanja u raznim naunim disciplinama (ak i meu isto istorijskim), koji ukazuju na potrebu preispitivanja ustanovljenih zakljuaka, emu se pridruuje i ova analiza. Ova analiza osvetljava poblem tehniko-fizike zasnovanosti vaeih "istorijskih istina", svojevremeno formiranih bez odgovarajuih inenjersko-fizikih analiza. Njome se zalazi u oblast istraivanja, koja se uslovno moe nazvati fizika istorijskih procesa. Razmatrani modeli dogaaja su vezani za period tzv. "Velike seobe naroda", ali su svi zakljuci o fiziko- tehnikoj izvodljivosti primenljivi i na sluajeve starijih seoba. Dokazivanjem fiziko- tehnike neizvodljivosti doseljavanja Srba na Balkan na nain kako nas to ue dananji udbenici istorije, osvetljava se i pitanje porekla drugih balkanskih naroda. Dokazivanjem autohtonosti Srba na Balkanu, pokazuje se da poreklo Albanaca i drugih balkanskih naroda treba traiti u okvirima zajednikog porekla danas razliitih naroda i postepenim modifikacijama nacionalnih karakteristika tokom istorije. Sistemi, procesi i modelovanja Istraivanje u fiziko-tehnikim naukama se odvija uz pomo eksperimenata i teorijskih modelovanja na realnom fizikom objektu. Pojam objekta obuhvata fiziki sistem (koji moe biti razliite prirode, npr. mehaniki, elektrini, termodinamiki, hidraulini itd.) i procese (termodinamike, statistike, hemijske, bioloke, atomske, fluidne itd.). Ti procesi mogu biti izazvani drugim prirodnim procesima, ili ljudskom aktivnou (tehnoloki sistemi i drutvene relacije i procesi). Istraiva postulira zakone, na kojima gradi teoriju, koja predvia ponaanja sistema pri promeni vremena i parametara, na osnovu ega razvija modele i izvodi nove eksperimente za njihovu potvrdu, sve dok ne stigne do eljenog stepena slaganja26. Teorija se opisuje matematikim modelima, kojima se fizike veliine i procesi dovode u poznatu vezu i na osnovu definisanih ulaznih veliina (pobudnih sila - veliina koje se variraju na eljeni nain), odreuju se odzivi (veliine za koje se eli predvideti ponaanje pri irokom spektru moguih promena ulaznih veliina). Matematiki modeli mogu biti razliite sloenosti, u zavisnosti od sloenosti fizikog sistema i broja i vrsta procesa ukljuenih u fiziki objekat koji se modeluje. esto se neki procesi opisuju veoma sloenim matematikim modelima, pa je iz praktinih razloga potrebno njihovo uproavanje do prostijeg oblika, uz realno prihvatljivo umanjenje tanosti. U takvom postupku je za mnoge procese mogue primeniti modelovanje sa primenom analogija. Procesi su analogni, ako njihovi matematiki modeli imaju istu formu matematikog prikaza, iako su im veliine i parametri druge fizike prirode. Predvianjem ponaanja analognog procesa na osnovu variranja njegovih ulaznih veliina, mogue je uz pretvaranje analognih veliina predvideti ponaanje analiziranog procesa. Time se iroka klasa fizikih problema svodi na reavanje matematikog modela jedne klase. To daje naroito dobre rezultate kod eksperimentalnog modelovanja, gde se eksperimentima na daleko prostijem objektu postiu velike utede u trudu, opremi, angaovanju osoblja i trokovima. Postoji uvreeno (i sasvim netano) shvatanje da je matematiko modelovanje drutvenih procesa nemogue, odnosno da su ti procesi previe sloeni za modelovanje. Za kvalitativne analize istorijskih procesa dovoljni su i jednostavni modeli, koji sigurno iskljuuju grube previde, este kod analiza bez ikakvog modelovanja.

Mirko M. Mili: "Elektrino modelovanje fizikih procesa - Analogne mree prostorno-diskretnih fizikih sistema", Elektrotehniki fakultet, Beograd, 1976.
38

26

Analogije izmeu difuzije estica i migracija stanovnitva Po svojoj prirodi, procesi koji se javljaju u sluaju migracije stanovnitva u nekom vremenskom periodu i pri odgovarajuim istorijskim uslovima imaju niz slinosti (po matematikom modelu kojim se mogu opisivati) sa termodinamikim procesima kretanja estica. Analogije izmeu veliina su lako prepoznatljive: Haotino kretanje sistema estica je analogno kretanju stanovnitva na nekom irem prostoru u ravnotenim uslovima i bez uticaja drave. Kao i u sluaju analognog fizikog procesa, i ovde je za ispravnu primenu modela neophodno da se radi o sistemu sa velikim brojem uesnika, tj. o irokom prostoru sa velikim brojem stanovnika; Difuzija estica odgovara kretanju stanovnitva u procesu migracije; Koncentracija estica odgovara gustini naseljenosti stanovnitva; Sila koja izaziva usmeravanje kretanja estica odgovara sili prinude koju stvaraju dravne organizacije, ratovi, prirodne katastrofe itd; Efikasni preseci za pojedinu vrstu interakcije estica odgovaraju verovatnoama za nastanak odgovarajuih ishoda pojedinih istorijskih procesa; Zavisnost veliine efikasnih preseka od vrste materijala i parametara sistema odgovara zavisnosti nastanka pojedinih ishoda istorijskih procesa od karakteristika stanovnitva koje migrira i predispozicija za odgovarajue reakcije na istorijske procese (tipovi karaktera, fizika konstitucija, religija, nain ivota i ishrane itd.); Ponori estica odgovaraju prirodnom mortalitetu, odseljavanjima, gubicima usled ratova, epidemija ili prirodnih katastrofa ili nestajanjem usled asimilacije (u sluaju analiza nacionalne struktura); Izvori estica odgovaraju prirodnom natalitetu, doseljavanjima ili asimilaciji pripadnika drugih nacija (u sluaju analiza nacionalne strukture); Jakim apsorberima odgovaraju istorijski procesi koji vode ka masovnom mortalitetu (ratovi, prirodne katastrofe, epidemije itd.); Otporu sredine odgovara analogni otpor lokalnog stanovnitva u prostorima u kojima se odvija proces migracije; Energiji estica pri difuziji odgovara motivisanost stanovnitva za migracije; Slobodnoj duini puta estica pri difuziji odgovara realno proseno rastojanje na koje se stanovnitvo seli sa prvobitnog stanita; Reaktivnim gasovima odgovara stanovnitvo koje ispoljava visoku motivisanost za neke od procesa koji vode promeni gustine naseljenosti (agresivnost ka susedima, sklonost lakom asimiliranju, agresivna sklonost ka asimilaciji drugih, slaba religioznost ili religijski prozelitizam, ivot u nezdravim klimatskim uslovima itd.); Inertnim gasovima odgovara stanovnitvo sa izrazitim nedostatkom za prethodno navedene procese (tolerantnost i vetina izbegavanja ratnih sukoba, visok stepen nacionalne svesti, jaki mehanizmi za ouvanje religije, ivot u zdravim klimatskim uslovima sa retkim epidemijama itd.); i Oigledne su paralele, kao to su gradijenti (razlika u koncentracijama estica, odnosno gustini stanovnitva izmeu dve take u prostoru), propusna mo (maksimalna brzina prolaska estica, odnosno stanovnitva pri migraciji kroz neke definisane prostore). Navedene analogije se mogu iskoristiti za pravljenje razliitih modela, a posebnu mogunost prua dalje modelovanje primenom elektrinog modelovanja fizikih procesa, kod koga se navedene veliine i procesi zamenjuju elektrinim veliinama i procesima. Tako dobijen model omoguava pravljenje sloenih matematiki reivih elektrinih mrea, ili ekonominih i veoma
39

efikasnih elektrinih kola i mrea, kod koji je mogue eksperimentalno variranje ulaznih parametara i merenje ogromnog broja izlaznih veliina, koje se mogu kvalitativno, a relativno dobro i kvantitativno, analizirati i doi do veoma korisnih zakljuaka o tako modelovanim istorijskim sistemima i procesima. Sutinska osobina navedenih analognih fizikih velina iz procesa difuzije estica (kao i elektrinih veliina kojima one mogu da se modeluju) sastoji se u kontinualnosti njihovih promena. ak i u sluajevima postojanja velikih sila prinude, promena fizikih veliina ima konanu brzinu. Diskontinualne promene su mogue samo kao aproksimacija u matematikom modelu. Analiza migracija na osnovu definisanih analogija Fiziko preseljavanje stanovnitva podrazumeva postojanje niza preduslova i tehniku opremljenost za seobe i uspeno naseljavanje u novoj sredini. Iza svake seobe stoje promene na mestu polaska i mestu dolaska, brojni problemi koji se javljaju tokom seobe i neizbene posledice. U migraciji ne uestvuje samo stanovnitvo koje se seli, ve u velikoj meri i stanovnitvo koje ostaje na mestu polaska, stanovnitvo teritorija preko kojih tee seoba i stanovnitvo meu koje se doseljenici smetaju. Pravilne analize zahtevaju uzimanje svega toga u obzir, a to po pravilu nije bio sluaj kod istorijskih analiza davnih dogaaja. Nijedan od dogaaja nije nezavisan, ve postoje povratne sprege. Svaka prisila izaziva reakciju, koja moe biti i drastina. Otpor sredine je uvek proporcionalan pritisku migranata i zbog toga su gotovo nemogui diskontinuiteti. Svi procesi su izrazito nelinearni, jer su uzajamne relacije viestruke. Sa uveanjem broja uesnika u istorijskim procesima jaaju povratne sprege i uticaj pojedinih parametara. Kao i svaki fiziki proces, proces migracije i kulturnog proimanja ima svoju realno moguu brzinu odvijanja, realno mogui kapacitet "proputanja" i "apsorpcije" sredine u kojoj se odvija. Sve te brzine zavise od tehnikih mogunosti koje stoje na raspolaganju. Svaki fiziki diskontinuitet nastaje kao posledica (esto ogromnih) oslobaanja energije, to vai i za drutvene procese. Istorijske i arheoloke injenice ne potvruju postojanje takvih "eksplozija" u Podunavlju i celom slovenskom prostoru, dovoljno velikih da izazovu diskontinuitete na irokom prostoru (naravno, prostorno ogranieni diskontinuiteti su realni i njih je sigurno bilo). Genocid i kulturna proimanja se uzajamno iskljuuju (tj. nemogue je da jedno pleme istrebi drugo, a da od njega preuzme one civilizacijske tekovine koje se prenose zajednikim suivotom). Nasleivanje toponima od starosedelaca je iskljueno ako se neki narod doseljava u ispranjene ili minorno naseljene prostore. Nalaenje nasleenih toponima je fiziki dokaz da je morao postojati dui period mirnog suivota poljoprivrednog stanovnitva i kulturnog i jezikog proimanja. Ratovi su najee dovodili do promene dravnih struktura i vladajuih slojeva, kao i gustine naseljenosti, dok su promene strukture stanovnitva uvek bile mnogo sporije. Novim vladarima po pravilu nikada nije bilo u interesu da unitavaju stanovnitvo, iz prostog razloga to su to bili njihovi hranitelji i to je vladarima uvek bilo u interesu da imaju to vie podanika, koji svojim radom stvaraju materijalna dobra i pune dravne riznice. Drutveni procesi i istorijski dogaaji odvijaju se u realnom fizikom prostoru. Postojanje odgovarajuih fiziko-tehnikih uslova je preduslov da bi neki dogaaj bio mogu, a da li je se stvarno i dogodio, moe se suditi na osnovu drugih podataka. Jasno je i da postoji inverzan zakljuak, tj. da su morali da postoje tehniko-fiziki uslovi za realizaciju nekog dogaaja, ako se pouzdano zna da je se on stvarno desio.

40

Sa gledita logike i fizikih zakonitosti procesa koji su utkani u svakodnevni ivot, pa i u drutvo i istorijske procese, istorijski procesi su morali biti daleko kontinualniji nego to ih istoriari opisuju. Nema sumnje da su se smenjivale drave i vladari, uz bitke i unitavanja stanovnitva u itavim oblastima. Ipak, na zgarita se teko dovodi tue stanovnitvo, pogotovu ne poljoprivredno, jer se ono prirodno vezuje za zemlju. Daleko je loginije smatrati da se po zavretku svake od takvih poasti, stanovnitvo vraalo u neka nova ravnotena stanja sa dosta slinosti sa prethodnim. Sva ta dogaanja su ubrzavala druge drutvene i istorijske procese, stvaranje novih drava, naroda i obiaja. Sve se to odvijalo postepeno, uz proimanje i pretakanje. Zbog toga su novonastali narodi bili prirodni naslednici i sledbenici svojih predaka, makar se ubudue u spisima nazivali novim imenima i makar u genetskom smislu bili ve primetno izmenjeni. Navedene probleme ne bi trebalo zanemariti pri analizi istorijskih dogaaja, jer se radi o egzaktnim injenicama, koje se ne mogu zaobii tumaenjima, politikim i filosofskim spekulacijama ili birokratskim tretmanom zabeleenih podataka. Ovde prikazana analiza koristi podatke brojnih istraivaa razliitih profila (lingvisti, arheolozi, etnolozi, geografi, geolozi, okeanolozi, istoriari, klimatolozi, vojni inenjeri, veterinari, genetiari ...), iji rezultati u pojedinim pitanjima bitno odstupaju od injenica sa kojima barataju istoriari, pri emu se radi o pitanjima za koja je kompetentnost strunjaka navedenih profila vea nego kod istoriara27.

Motivi za seobe i vojne pohoda i realna ogranienja Kod razmatranja seoba i vojnih pohoda logino je krenuti od motiva za takve poduhvate, to olakava analizu izvodljivosti i dovodi do pravilnijih zakljuaka. Poimo od najprostije podele motiva na strah od opasnosti po odravanje ivota na dostignutom nivou i elju za podizanjem kvaliteta ivota na vii nivo 28. Ove dve grupe motiva su uzajamno u svojevrsnoj opoziciji, pri emu su prvi motivi primarniji, a drugi se ee javljaju, ukoliko su prvi manje izraeni. Veoma je vano razlikovati motivisanost nomadskog i sedelakog zemljoradnikog stanovnitva. Nomadi su orijentisani na stalna kretanja i na poboljavanje kvaliteta ivota nalaenjem boljih panjaka, izbegavanjem blizine neprijatelja i pljakom slabo zatienog stanovnitva (najee sedelakog). Nomadi nemaju interes za trajno zaposedanje teritorija na kojima ive ratari, jer im po pravilu u tim oblastima klima nije pogodna (njima najvie odgovara suva stepska ili polupustinjska klima i planinski panjaci). U sluaju duih vojnih pohoda, nomadske vojske moraju da raunaju na snabdevanje od strane zemljoradnikog stanovnitva, ime je limitirano njihovo pljakanje i unitavanje naselja i polja. Treba imati u vidu da svaka drava poiva na sedelakom zemljoradnikom stanovnitvu, a da se nomadi uglavnom kreu po oblastima bez jake dravne organizacije. Lako se moe utvrditi da su gotovo sve u istoriji zabeleene nomadske najezde ile pravcem istok-zapad, tj. po istoj geografskoj irini i kroz prostore sa slinim klimatskim uslovima. Pa ipak, istorijske knjige vrve od podataka o preseljavanjima nomadskog stanovnitva, pri kojima od nomada postaju zemljoradnici i obrnuto, ili profesionalni ratnici, a da autori nikada ne
Autorove analize (analiza prikazana ovim apstraktom i analiza prenoenja tekovina vinanske kulture koz civilizacije Evro-Mediterana i Bliskog i Srednjeg Istoka), zajedno sa pregledom injenica iz dela stotinak drugih autora (iji stavovi ukazuju na bitne nedostatke stavova oficijelnih istoriara u vezi sa poreklom Srba i ostalih Slovena i sa tzv. "Velikom seobom naroda"), uoblieni su u knjigama D.P.Anti: "Kontinuitet vinanske civilizacije", Pei i sinovi, Beograd, 2002. i D.P.Anti: "Vinanska Stara Evropa i Srbi", Pei i sinovi, Beograd, 2004. 28 Lav Nikolajevi Gumiljev u svom delu L.N.Gumilev: '"Ztnosfera: Istorid lgodei i istorid prirodB1". Zkopros, Moskva, 1993. pridaje veliki znaaj ostraenosti (passionarnostv), kao velikom motivu za demografske i istorijske procese, odnosno polazi od injenice da istorijski procesi moraju biti indukovani akumuliranim motivima.
41
27

analiziraju realnu izvodljivost takvih "prekvalifikacija stanovnitva". Pri takvim procesima dolazi do temeljne izmene naina ivota, zbog ega je neophodno odgovarajue obrazovanje za novi vid ivota. Bogatstvo u hrani i materijalnim sredstvima kod nekog naroda predstavlja jak mamac za pljakake upade nomada. Kao vid reakcije, jaaju odbrambene snage stanovnitva i dravne strukture. Periodi slabijih mogunosti za odbranu dovodili su do povlaenja stanovnitva u manje dostupne i lake branjive predele i do povremenih pranjenja pojedinih zona, ali kada se ponovo stvore uslovi za naseljavanje zemljoradnika na takvoj "vetrometini", takvo naseljavanje predstavlja prirodan povratak nekadanjeg stanovnitva (ili njihovih potomaka) na stara ognjita ili u njihovu blizinu. U nekakvoj "trci" ka ovakvim prostorima, prednost starosedelaca u odnosu na doseljenike iz daljine je apsolutna, jer bre mogu da stignu, potpuno poznaju teren i poljoprivredne kulture koje na njemu uspevaju i imaju neuporedivo vei motiv za takvo naseljavanje (uz izraen kult mrtvih predaka kod svih starih indoevropskih naroda). Osim toga, starosedeoci mogu da raunaju i na ozbiljniju pomo srodnika i bliskih suseda, uz iju pomo su najee i opstajali u izbeglitvu. Tokom razvoja drava, potrebe i mogunosti za migracije i vojne pohode se pojaavaju, ali osnovni principi i dalje ostaju na snazi. Javljaju se nove specifine migracije: stupanje u vojnu ili dravnu slubu, prelazak u zanatlije ili trgovce, naseljavanje u gradove itd. Logno je da takav proces ne moe biti realizovan stihijski i bez uravnoteenja sa realnim potrebama i mogunostima nove sredine. Istoriari esto smatraju glad motivom za seobe, pri emu se po pravilu barata sa utoliko veim brojkama migranata, ukoliko se opisuje dogaaj udaljeniji u vremenu, odnosno ukoliko je manje raspoloivih podataka o njemu. Pri tome se po pravilu ne razmatra potreba za hranom tokom takvih masovnih premeganja. Takve seobe stanovnitva koje nema hrane, izvodljive su samo uz maksimalnu solidarnost lokalnog stanovnitva u predelima kroz koje se prolazi (koje je najee i samo pogoeno istim problemima i nema velike mogunosti za pruanje pomoi). Fiziki reeno, takvi predeli imaju ogranienu "propustljivost", koja ne moe da izdri masovne seobe. Logian je da su takve situacije najee dovodile do masovnog pomora nesrenog stanovnitva i redukovanja na nivo koji se moe prehraniti u raspoloivim uslovima, ili preseliti na nova stanita bez otpora lokalnog stanovnitva. Prirodno, glad stimulie da se pojedinci ili grupe uputaju u krae i pljakake pohode, a meta su bogatiji krajevi. Potencijalne rtve napada preduzimaju mere da takve upade spree. Stepen izgladnelosti je obrnuto proporcionalan vojnoj sposobnosti, pa sasvim izgladnele horde po pravilu nisu dovoljno jake u sudaru sa dravno organizovanom vojskom. Osim oruane odbrane, napadnuti mogu formirati odbrambenih pojasa naseljenih stanovnitvom sa posebnim privilegijama i obavezom da brani unutranje krajeve od napadaa, tj. vojnih krajina, pojma koji je Srbima veoma dobro poznat i duboko usaen u nacionalno bie. Istorijski izvori pominju brojna preseljavanja organizovana ili podravana od dravnih vlasti. U njima se po pravilu radi o naseljavanju zemljoradnikog (eventualno sedelakog stoarskog) stanovnitva u pojedine krajeve radi proizvodnje hrane i odbrane granice. Intenzivnije pretvaranje zemljoradnika u ratnike ili gradsko stanovnitvo nije pre industrijalizacije bilo interes ni jedne dravne organizacije i nije dolazilo do njega bez velike potrebe. Periodi gladi u pojedinim zemljama nesumnjivo stvaraju pritisak za naseljavanje u neke druge, a to su prilike da se naseljenici dovedu u vii stepen zavisnosti. Takve seobe su uvek dovodile do asimilacije doseljenog stanovnitva, a vrlo esto su zato i organizovane, kako bi se smanjila gustina neposlunog stanovnitva u nekim oblastima u kojima bi moglo da doe do problema po dravu prilikom nepovoljnog razvoja politike situacije. Demografska ekspanzija se kod istoriara smatra jakim razlogom za migracije, to je svakako tano. Ipak, u ovakvom kalkulisanju esto se barata sa nerealnim porastima broja stanovnika, a potom se sa slinom lakoom prelazi na opisivanje vojnih pohoda i seoba, koji nastaju kao posledica takvih demografskih eksplozija, ija je mogunost realizacije isto tako
42

problematina. Ovo postaje jasnije ako se proces matematiki modeluje. Promena broja stanovnika na nekom prostoru predstavlja prepoznatljiv problem modelovanja brzine odvijanja nekog fizikog procesa, hemijske reakcije, ili promene broja biolokih jedinki ili estica u sistemu. Demografske promene su sloen proces, uzrokovan nizom uslova, koji se pri modelovanju moraju prikazati odgovarajuim parametrima modela: uslovi za ishranu stanovnitva, period plodnosti branog para, verovatnoa zaea i njeno smanjenje tokom godina i posle svakog poroaja, problemi u trudnoi, kongenitalne anomalije, smrt roditelja i dece usled uobiajenih bolesti, epidemija, ratova ili nesrea, vojni pohodi sa duim odsustvom mueva, ratne operacije i ugroenost njihovim pretnjama, mortalitet porodilja, novoroenadi i male dece, vieenstvo obezbeeno otmicom ena u vojnim pohodima, uspenost ili neuspenost u vojnim pohodima (podizanje blagostanja opljakanim dobrima, ili njegovo smanjenje usled ratnih gubitaka), religija i itd. Kvantitativno utvrivanje navedenih parametara je teko i u savremenim uslovima, a za daleke periode je mogue samo njihovo okvirno procenjivanje. Ipak, sa uproenijim modelom i pretpostavljenim realnim okvirima kretanja parametara moe se doi do jako korisnih informacija. Za kvalitativnu analizu dovoljan je linearizovani model, sa promenom broja stanovnitva u obliku dN/dt = (Ekj)N, gde je ki brzina promene broja stanovnitva usled i-tog od navedenih efekta, ije reenje ima oblik N(t) = N0 exp(Eki/T)t, gde je T vremenska konstanta procesa (vreme generacije, npr. 25 godina). Pokazuje se da je prosean broj preivele dece po branom paru tokom jedne generacije za iru populaciju u nekoj oblasti ispod 4, tj. da je praktino nemogue da narod u toku 100 godina povea svoj broj vie od 10 puta. Demografska ekspanzija iptara na Kosovu i Metohiji u XX veku je fiziki nerealna sa gledita ovakve analize i rezultat je politike fabrikacije (uz znaajna preseljavanja i viestruko ubrajanje Albanaca iz raznih oblasti). Ovakve rezultate potvruje detaljnija analiza na bazi podataka o demografskim promenama u zemljama sveta poslednjih decenija. Podaci o demografskom rastu u dananjim zemljama tokom poslednjih godina29 i poreenje sa podacima iz poslednjih decenija za iste zemlje30pokazuju da je visoki natalitet esta pojava u siromanom svetu, ali visoka stopa mortaliteta ograniava ukupnu stopu prirataja, tako da godinji prirataj od 3% ne moe da se dostigne u veoma siromanim zemljama i pored maksimalnog nataliteta. U davna vremena mnogi od naroda su iveli u uslovima koji nisu mnogo odstupali od uslova u kojima danas ive najsiromaniji narodi (npr. u Podsaharskoj Africi). Pomenute analize pokazuju da su kod takvih naroda retko kada postojali uslovi za prirataj stanovnitva vei od 3% godinje, ak i u uslovima velikog angaovanja dravnih struktura i religije i jake asimilacije drugog stanovnitva. Tehniko-fizika analiza seoba naroda Analiza prikazana ovde, zasnovana je na povezivanju poznatih injenica sa realnim fiziko-tehnikim podacima i njihovom kvantifikovanju. Iskorieni su poznati podaci iz vojne literature31 o snazi teglee stoke, potrebnoj koliini hrane i vode za ljude i stoku, brzini kretanja kolone u maru, irini Dunava, reljefu, movarama, koliini potrebnog semena itd. Na osnovu tih podataka izraunate su potrebne koliine hrane, alata i semena, brzine kretanja i vremenski intervali za pojedine operacije tokom procesa seobe i uporeeni sa realno moguim
29

The World Factbook 1993/94, Central Intelligence Agency (CIA), Brassey's, Washington-New York-London 30 Statistiki godinjak Jugoslavije za 1982, g. 29, Savezni zavod za statistiku SFRJ, Beograd, 1982. 31 "Vojna enciklopedija", Vojnoizdavaki zavod, Beograd, 1972. "Vojni leksikon", s. 916, Vojnoizdavaki zavod, Beograd, 1981. Karl fon Klauzevic: "O ratu", s. 261-270, Vojno delo, Beograd, 1951.
43

vrednostima. Analiza je uraena na primeru seobe iz predela "negde iza Karpata", pri kojoj bi se 100.000 do 300.000 zemljoradnika, sa kompletnim porodicama i svime to ih ini etnikom grupom i organizovanom ekonomskom i politikom zajednicom, preselilo na jug Balkanskog poluostrva i naselilo u oblasti sa mediteranskom klimom, da bi potom na novom stanitu uspostavilo zemljoradniki ivot u skladu sa svojim dotadanjim obiajima i uz veliku privrenost novoj domovini. Seoba toliko brojnih naroda je uobiajena u istorijskim knjigama (nisu retke ni seobe daleko brojnijih naroda), a doseljavanje Srba 626. godine, prema pomenutom spisu cara Konstantina VII Porfirogenita, moralo je da obuhvati osetno brojniju masu naroda. Pretpostavka o brojnosti je od izuzetnog znaaja, jer bi samo tako doseljenici mogli da imaju dovoljno snage za zaposedanje novonaseljene teritorije i opstanak na njima, uz veliku motivisanost da kasnije brane nova stanita. Zapravo, seoba Srba iz ove analize je mogla da dovede do trajnog opstanka Srba na Balkanu samo ako je bila kombinovana sa mnogo seoba manjih grupa Srba tokom 2-3 veka, odnosno, ako je doseljeno stanovnitvo bilo nekoliko puta vee od ovde analiziranog, s obzirom na to da je Balkan u to vreme bio naseljen sa 2-3 miliona stanovnika. To sve samo pojaava zakljuke iz ove analize o neizvodljivosti tako velikih seoba i nemogunosti diskontinualnih promena sastava stanovnitva, naroito zemljoradnikog, koje i daje karakter jednog naroda. Rezultati kvantitativne analize su pokazali da je ovakva seoba bila fiziko- tehniki neizvodljiva. Dovoljno je ilustrativan saetak najvanijih zakljuaka ove analize (detaljnije opisane u navedenoj knjizi): Analizirani narod je za seobu morao da raspolae dvogodinjim zalihama koncentrovane hrane (za godinu tokom seobe i za godinu do pristizanja letine na novom stanitu), potrebnom koliinom semena i da ima mnogo jahaih konja, teglee stoke, zaprega, sitne stoke itd. Znai, on nije imao motiv za takvu seobu, jer toliko bogat narod nema potrebu da se seli, ve je daleko loginije da formira svoju jaku dravnu zajednicu, uz unajmljivanje ratnika za zatitu od napadaa, ili za osvajanja. Toliko veliki viak hrane i naroito toliko krupne stoke (mnogo vie nego to je potrebno za normalnu obradu zemlje) na iroj teritoriji realno i ne moe da postoji, jer se lokalne neravnomernosti balansiraju trgovinom, a periodi rodnijih i gladnijih godina se u duem periodu uravnoteuju variranjem nataliteta i jaanjem ili slabljenjem drave. Nelogino je da period blagostanja i formiranja osetnih zaliha, kada je i najvii oseaj sigurnosti, dovede do stvaranja motiva za seobu; Ako bi narod i krenuo u seobu, stona hrana ne bi mogla da se nosi, ve bi stoka morala da se hrani ispaom u nekoj vrsti nomadskog kretanja kroz predele sa dobrom ispaom i sa dovoljno vode. Kako bi kolona za seobu sa toliko zaprega i stoke morala da bude duga oko 1.500 km, jasno je da bi moralo da se kree u vie kolona, dovoljno razmaknutih zbog ispae. Takve kolone bi formirale pokretne zone (povrine od oko 10.000 km2, a tokom seobe bi bila prebrisana i praktino opustoena povrina od preko 150.000 km2) sa gustinom migrirajueg stanovnitva uporedivom sa gustinom stanovnitva u predelima kroz koje se prolazi. To bi izazvalo otpor lokalnog stanovnitva i usporavanje kretanja; Zbog velikih movara i reka na putu i brige oko napasanja stoke, postojalo je samo 100-120 dana povoljnih vremenskih prilika. Zato je takva seoba realno neizvodljiva u tako kratkom roku (uz maksimalnu teorijsku brzinu kretanja, uzetu iz vojne literature za brzinu kretanja vojnih formacija, to bi jedva bilo dovoljno, a svaki od bezbrojnih moguih problema bi doveo do usporavanja); Prelazak preko velikih reka je veoma teak tehniko-fiziki problem za stanovnitvo neobueno za takve poduhvate (npr. za prelazak ovakve formacije naroda u seobi preko Dunava potrebno je oko 300 skela, koje bi ti ljudi morali sami da sagrade, kao i vie desetina dana za prevoenje ljudi, stoke i zaprega, uz veslanje samih putnika). Slino bi bilo i pri kretanju kroz suene koridore izmeu planina. Bolesti, nesree, vremenske neprilike, napadi
44

pljakaa itd. bi dovele do osetnog pada morala i elje da se zastane u bogatim predelima kroz koje se ve prolo (time bi ovakvi naseljenici ubrzo postali prepreka za nove seobe); Seoba u pravcu sever-jug podrazumeva velike klimatske promene i promene poljoprivrednih kultura. ak i da je analizirani narod stigao na odredite, nije mogao sam da naui potrebna znanja za bavljenje poljoprivredom, bez velike saradnje sa stanovnitvom u novoj sredini, a time bi postepeno bio asimiliran; Da bi itav poduhvat bio ostvaren, narod je morao da bude besprekorno organizovan i disciplinovan, to je u suprotnosti sa polaznom pretpostavkom da nije imao jaku dravu, a i u suprotnosti je sa prepoznatljivim karakterom Srba i ostalih Slovena. Analiza pokazuje da su tehniko-fiziki neizvodljivi bili i veliki vojni pohodi sa vie stotina hiljada ratnika i sa velikim prostornim pomeranjima (iako je istorija prepuna takvih zapisa). Vojna literatura pokazuje da su istorijski zapisi o desetinama hiljada konjanika u starim vojskama bili nerealni. Aleksandar Makedonski je krenuo na pohod u Malu Aziju sa samo 5.000 konjanika, tek vizantijska drava je bila u stanju da ima vie od 10.000 konjanika, a jedna od najveih konjica u istoriji - Napoleonova brojala je 95.000 32 . Analiza je pokazala (to je detaljnije opisano u pomenutoj knjizi) da su daleko izvodljiviji bili pohodi manjih ratnikih grupa, manji vojni pohodi, seobe vladajuih porodica i vieetapne seobe naroda, najee u prostore gde je ve postojalo (ili ranije organizovano doseljeno) srodno stanovnitvo. Pri tome je najee postojala i znaajna uloga drave kojoj je pripadala ta oblast, koja je time dobijala nove podanike i branioce granica. Svi procesi ovog tipa lie na difuzione fizike procese i potpuno analogno se zavravaju slino - uspostavljanjem ravnotee, tj. novi doseljenici se uklapaju u sredinu i postaju branioci novih ognjita. Mogue su ak i seobe na velika rastojanja, poput analizirane seobe naroda iz ovog rada, sa realnim ansama za uspeh, a vie organizovanih seoba ovog tipa (uz dravnu organizaciju) mogu da dovedu do stvaranja veih koncentracija pripadnika jedne nacije u nekoj udaljenoj oblasti, koja je prethodnim ratovima bila opustoena. Takoe je vrlo realna migracija vee grupe zemljoradnika iz jedne oblasti i naseljavanje u slabo naseljenu oblast, uz podrku drave koja eli da time obezbedi poveanje proizvodnje hrane, da doe do novih regruta i do pojaane odbrane granica. U ovakvim seobama su mogua preseljavanja itavih rodova i manjih plemena, sa stareinama i vojskom, koja se veim delom stavlja u slubu nove drave. U takvim seobama je pogodno da se doseljenici grupiu u oblasti gde ve ive sunarodnici, ranije doseljeni, ili nekada davno razdvojeni od matice. Takvo stanovnitvo zadrava neki vid autonomije (esto kao oblik vojne krajine). Mogue je da ono proivi na novom stanitu stotine godina, pre nego to se neka njegova pobuna zabelei u spisima savremenika (istoriari to po pravilu smatraju trenutkom doseljavanja tog naroda na te prostore). U skladu sa fizikim analogijama, u procesu ovakvih migracija imamo sluaj prinudnog pumpanja estica i prebacivanja iz jednog prostora u drugi, ime dolazi do promene strukture i koncentracija, to u sluaju migracija stanovnitva odgovara prinudnoj promeni strukture stanovnitva neke oblasti uz dravnu prinudu. U zemljama nomadsko-ratnike ili zemljoradnike tradicije u periodima oteanog ivota su se esto formirale ratnike grupe, koje trae bolji ivot stavljanjem u slubu drugim dravama, ili kreu u pljakake pohode. Vlast u njihovim zemljama ima interes da se takvih grupa rei u periodima mira i rado ih nudi drugim zemljama. Ratnike grupe koje kreu u pljakake pohode esto bivaju unitene, a neke od njih uspevaju da se stave u slubu neke zemlje. Postoji logina mogunost da takve grupe postepeno preuzmu vlast u tim zemljama (pogotovu u sluaju prethodne iscrpljujue borbe za vlast izmeu raznih dinastija). Voe druina mogu da uspostave nove dinastije, po kojima od tada u spisima poinje da se naziva itava drava, a kasnije i narod. Ti vladajui slojevi mogu kasnije da se stope sa narodom i prime njegov jezik (primer nastanka
32

"Vojna enciklopedija", t. 4, s. 553-570, Vojnoizdavaki zavod, Beograd, 1972.

45

bugarske drave), ili da ojaavaju svoju etniku grupu i postepeno nameu svoj jezik vladajuem sloju (primer engleske drave), najee koristei crkvu i prevode svetih knjiga na svoj jezik (ili na njegovu meavinu sa latinskim ili jezikom naroda kojim vladaju). Delovi ratnikih grupa, posle smrti voe, ili voeni eljom za novim pljakama, lako mogu da preu u novu zemlju i tamo po istom "receptu" uspostave vlast. Mogue je da u lancima takvih dogaaja nastane vie dravnih zajednica sa istim imenima, dobijenim po imenu vladajueg sloja, pri emu narod moe biti drugaijeg porekla, jezika i obiaja. Istorijski spisi belee istoriju vladara i vladajuih kua, a narod se spominje samo u eventualnim spiskovima poreskih obveznika. Mogue je da se narodu, posle vie vekova postepeno nametne jezik vladajueg sloja, pa da kasniji istoriari zakljue kako se umesto o vladajuem sloju radilo o doseljenju itavog naroda. Sprovedena analiza se u potpunosti slae sa brojnim otkriima, nastalim pri istraivanjima u razliitim naunim disciplinama tokom proteklih nekoliko decenija. To se naroito odnosi na lingviste, ija su istraivanja krajem proteklog veka definitivno dovela do uobliavanje teorije kontinuiteta 33 , kojom se objedinjavaju i ranije poznate teorije o autohtonosti Slovena na prostorima na kojima i danas ive i njihovoj prapostojbini u Podunavlju i na Balkanu i njihovog direktnog porekla od praindoevropskog naroda, formiranog u Podunavlju jo u periodu neolitskih kultura. U sluaju doseljavanja meu ljude drugaijeg jezika i obiaja, jedini nain za uklapanje doseljenog stanovnitva predstavlja brzo prilagoavanje sredini. ak i ako bi se kod ovakvog naroda izvesno vreme odrale kljune nacionalne osobenosti, ve u narednim generacijama bi se one izgubile (eventualno bi se ouvale u porodinom pamenju, prezimenima itd.). Znai, proces ovakve migracije, koji je po svojoj zakonomernosti slian fizikom procesu difuzije, dovodi do konanog stanja nalik na sve difuzione procese - do uravnoteenja sa sredinom, a to znai do asimilacije. Da bi doseljeni narod opstao na novom stanitu vie stotina godina, neophodno je da bude veoma brojan pri prvom naseljavanju, da ima efikasan mehanizam odravanja nacionalne svesti, ili da stalnim doseljavanjima iz stare postojbine poveava brojnost. Ako se te injenice sjedine sa oiglednom injenicom da su Srbi (ako su se doselili) ipak uspeli da opstanu na novim prostorima i posle stalnih borbi za opstanak (uz potpuno nelogian polazni uslov da su doli "slabi i neorganizovani"), onda je sasvim jasno da su u trenutku prvog dolaska (ako su stvarno i dolazili) bili veoma brojni. Prethodne analize pokazuju da su tako masovne seobe bile fiziko-tehniki neizvodljive. Znai, preostaje jedini logini zakljuak, da su Srbi na Balkanu morali dominantno naseljavati Balkan i Podunavlje mnogo ranije i da se svi istorijski zapisi o njihovim doseljavanjima moraju odnositi na neke manje grupe i na vladarske kue. Poreklo Albanaca u svetlu prikazane analize Zakljuak o poreklu Albanaca se lako namee: Albanci mogu batiniti karakteristike i nekih starijih balkanskih naroda, ali ne u veoj meri nego karakteristike Srba, jer su difuzioni procesi tokom vekova to morali dovesti u ravnoteu. Nekog masovnog doseljavanja Albanaca nije moglo biti, iz ve opisanih razloga. Poznate su istorijske injenice da Albanci u nemanjikoj dravi nisu bili brojni i da njihova ekspanzija nastaje tek poslednjih 250 godina, uz veliku pomo turske drave. To je potpuno u skladu sa prethodno prikazanim analizama. S obzirom na veliku
33

Pod ovaj pojam se mogu svrstati brojni pripadnici srpske autohtonistike kole, ire slovenske autohtonistike kole i brojni savremeni srpski i slovenski autori. Meunarodnu formu ove teorije ustanovio je italijanski liingvista Maria Alinji krajem XX, u delu Mario Alinei: "Origini delle lingue d' Europa", Mulino, 1996., koji stao iza teorija o podunavskom poreklu Slovena. Detaljnije o ovome videti u poglavlju Lucijana Vuge "Peiev rad u svetlu savremene teorije kontinuiteta", s. 225-264 u zborniku "ivot je ljubav (o vinanskom pismu)", Pei i sinovi, Beograd, 2002.
46

disproporciju broja Albanaca u odnosu na Srbe, Grke i Bugare na Balkanu u vreme pred dolazak Turaka, teko je pretpostaviti da je postojalo veliko albansko etniko jezgro mnogo vekova ranije, to, uostalom, ni jedan istorijski izvor i ne belei. Teorije o nekakvoj autohtonosti Albanaca na Balkanu zasnovane su na paualnom ocenjivanju da su oni batinici nekog od antikih naroda, bez pravih argumenata za takve tvrdnje. Teorije o ilirskom poreklu Albanaca, zasnovane u velikoj meri na inferiornim i udvorikim stavovima srpskih istoriara, nekoliko decenija su bile veoma popularne. Sa gledita ovde sprovedenih analiza, ovakve teorije bi mogle da se brane (kao i poreklo od nekog drugog starog balkanskog naroda). Ali, tako tretirani Iliri ni po emu ne bi mogli da se razlikuju od predaka dananjih Srba. Ukratko reeno, "ilirska teorija" o poreklu Albanaca je istovremeno i potvrda njihovog zajednikog porekla sa Srbima. To onda znai da neko bitnije razlikovanje Albanaca od Srba nema dubok koren i da je novijeg porekla. Ukoliko su Albanci i nastali oko nekog etnikog jezgra ili ratnike grupe, radi se o manjoj migraciji, a doseljeno stanovnitvo je moglo opstati samo u izolovanim oblastima sa oteanim komunikacijama i uz pomo dravne strukture. Izolovanost je postojala u planinskim delovima dananje Albanije, kao i intervencija turske drave. Teorija o nastanku Albanaca oko jezgra kavkaskih Albanaca doseljenih u XI veku realno je fiziki izvodljiva sa gledita ovde datog pristupa. Dodatna doseljavanja slinog stanovnitva sa Kavkaza su bila izvodljiva pod turskom vlau (poznato je da su postojale migracije sa Kavkaza u predele Crne Gore i Severne Albanije), kao i ekspanzija kroz asimilaciju srpskog stanovnitva, jer je to bilo u interesu turske vlasti. Stapanje manjih ratnikih grupa kavkaskog porekla uz pomo Turaka bilo je takoe fiziki izvodljivo. Ukljuivanjem lingvistikih i etnografskih analiza, imajui u vidu lingvistike teorije kontinuiteta, verovatno bi se, uz detaljnije preispitivanje istorijskih dokumenata i uvaavanje injenica o jakoj asimilaciji srpskog stanovnitva, dolo do boljeg sagledavanja porekla Albanaca, u kome bi koreni u velikoj meri morali da budu istovetni sa srpskim. Naravno, to ni u kom sluaju ne moe da izbrie realne istorijske procese tokom poslednjih vekova, ali vie poznavanja stvarnih injenica bi bilo viestruko korisno. ore Jankovi ARHEOLOKA SVEDOANSTVA O POREKLU ALBANACA I POTOMCIMA ILIRA Metodoloki pristup arheolokom prouavanju porekla nekog naroda, u ovom sluaju Albanaca, moe biti dvojak. Sa jedne strane, moemo nesporne osobine kulture naroda, koje se ogledaju u materijalnoj kulturi, pratiti u prolost, i tako ustanoviti istoriju i poreklo tog naroda. Sa druge strane, moe se prouavati kultura oblasti, bez unapred odreenog cilja, odreivanjem njenih osobina kroz vreme, i potom tako dobijene osobenosti tla pripisati jednom ili razliitim etnosima. U sluaju savremenih Albanaca, to god se pod tim etnonimom podrazumevalo, u prouavanju njihovog porekla, polo se drugim putevima, sa namerom da se u vie faza dokae eljeno. Cilj je da se pokae da Slovenima (odnosno pravoslavnim Srbima) nije mesto na Jadranu, i zbog toga se dokazuje da su tu oduvek iveli Albanci. Za postizanje tog cilja iskoriena je i arheologija. Prvo je trebalo dokazati da su Albanci potomci Ilira, a potom da su i potomci Dardanaca, to pretpostavlja i narednu fazu, u kojoj e biti samo potomci Dardanaca, a koji se upadljivo razlikuju od Ilira. Za dokazivanje tih teza koriste se filoloka graa, istorijski podaci i arheoloka graa, pogreno i lano protumaeni. Da bi se arheologijom dokazao kontinuitet, iskoriena je Komani Kroja kultura, navodna veza izmeu Ilira i savremenih Albanaca.

47

Prvi arheoloki radovi na prouavanju navodne prolosti Albanaca, koji su ih povezali sa Ilirima, pokrenuti su iz Austrije i od naunika rimokatolikih krugova. Konstantin Jireek je video Slovene kao doseljenike, zemljoradnike koji su zauzeli upske predele, pred kojima se domoroci sklanjaju u planine, a meu njima i preci Albanaca; meutim, izvorno podruje Srba neoekivano nalazi u planinama izmeu Ibra i Drine (Jireek 1962). Za arheoloki dokaz te teze iskoriena je Komani Kroja kultura, o kojoj prve radove, na osnovu nalaza u Komaniju na Drimu, objavljuju 1900-1902. Treger, Degran, Reinah i Ipen a zatim Ipen 1907, Nopa 1910. i Ugolini 1927. (Popovi 1988: 329-337). Posle drugog svetskog rata albanski arheolozi poinju obimnija istraivanja drugih grobalja ove kulture i koriste ih za dalje dokazivanje da su oni potomci Ilira. Kultura nazvana Komani Kroja, poznata je iskljuivo po grobljima, rasporeenim u trouglu izmeu Ohridskog jezera, Skadarskog jezera i Krfa. Ta su groblja obino smetena uz utvrenja (Komani, Sard, Lje, Kroja, itd.). Osobena su po bogatom inventaru (nakit, delovi nonje, ratnika oprema), nekad datovanom u 7-8. stolee. Samo u jednom sluaju takvo groblje zabeleeno je na crkvitu ranovizantijskog doba - na hramu Svetog Erazma kod Ohrida (Malenko). To groblje, donekle drugaije orijentisano od crkve, otetilo je zidove hrama. Znai, postoji veliki diskontinuitet izmeu hrama sruenog oko 600. godine, i stanovnitva koje tu osniva groblje, a da ne zna za zidove bazilike ni njihovu orijentaciju. U Sardu kod Skadra sprovedena su istraivanja i groblja u podnoju grada i samog grada, koja su delimino objavljena. Iz utvrenja su objavljeni nalazi metalnih predmeta Komani Kroja kulture, i samo jedan ulomak grnarije - deo istovremenog lonca slovenske izrade (Komata 1980). Iz Kroje, Ljea, Bukela i drugih mesta sa grobljima Komani Kroja kulture, nema objavljenih nalaza grnarije. Bilo bi prirodno da nekom groblju odgovara naselje, unutar grada ili u smeteno negde u blizini, a uobiajen i najbrojniji nalaz iz naselja je grnarija. Neobino je da nisu sprovedena iskopavanja Kaljaje Dalmaes" u Komaniju, utvrenja pored koga je istraivano eponimno groblje. Poto nema podataka o naseobinskim nalazima Komani Kroja kulture, osim pomenutog izuzetka, oigledno je re o namernom sakrivanju podataka. Razlog je jasan: grnarija, kao primerak iz Sarda, pokazuje slovensko stanovnitvo. Na Graditu" u Simici (juna Albanija) naena je slovenska grnarija i nakit 8-11. stolea, ali tu groblje nije istraivano (Karaiskaj 1976). Time se otkriva metod manipulisanja arheolokim injenicama - bira se ta e biti iskopavano, biraju se informacije koje e biti objavljene, a to su one koje se mogu iskoristiti za politike svrhe, dok se ostale sakrivaju. Ove zloupotrebe mogu biti samo privremene, do utvrivanja stvarnih injenica, na nezavisan nain. U ovom smislu je zanimljiv primer uglednog nemakog naunika J. Vernera, koji je, piui o nalazu zlatnih predmeta iz Vrapa kod Elbasana, ustanovio da on ne moe biti stariji od 8. stolea, sudei po analogijama iz Panonije, ali ga je ipak povezao sa bugarskim voom Kuverom, koji je iveo u drugoj polovini 7. stolea (Werner 1970). Zahvaljujui potpuno nezavisnim istraivanjima, pre svega u Panoniji i stepama izmeu Crnog mora i Kaspijskog jezera, danas se Komani Kroja kultura moe pouzdano datovati u 9. stolee. Naime, neki predmeti osobeni za ovu kulturu dobro su poznati i datovani na navedenim podrujima, gde su pronalaeni u preteno nomadskom okruenju Alana, Bugara, Hazara, Avara, kao i Slovena. Neke osobine Komani Kroja kulture povezuju je sa Dalmacijom (Beloevi 1980; Miloevi 1995). Ta kultura je ugaena prilikom bugarskog osvajanja predela izmeu Ohrida i Skadra, a u zaleu Draa. Analogije za tu kulturu nalaze se daleko od Balkanskog poluostrva. Prema tome, ova kultura, koja nema korene na tlu na kome se obrazovala, ne moe biti dokaz srodnosti Ilira i Albanaca, ve dokazuje da su preci Albanaca doseljeni posle 9. stolea. Za sada je skoro nemogue prouavati prolost Albanaca arheolokim metodama, jer gotovo da nema takvih podataka o njima. To nije neobino, zato to su dananji Albanci meavina razliitih etnikih komponenti, odnosno razliitih kultura. Oni koji su dali ime ovoj novoj naciji, zabeleeni su prvi put tek u 11. stoleu, pod etnonimima Albani i Arbani (Ferjani 1988). Oni su bili doseljeni stoari i zato su arheoloki teko prepoznatljivi - nisu poznati po trajnim
48

naseljima ni zanatskoj proizvodnji; trebalo bi traiti njihova groblja u planinskim predelima. Stoari ranijih epoha, kao hunobugari ili ugarsko pleme, nisu zabeleeni po sopstvenoj grnarskoj proizvodnji, koja je najei arheoloki nalaz u naseljima, ve po grobljima i grobnom inventaru, kojima se mogu pratiti njihove seobe izvan matinog prostora. Pisani izvori i jezik ukazuju na raznorodno poreklo albanskih plemena, meu kojima ishodite najznaajnijih Arbana (iptara) i Mirdita - Mardaita treba traiti u prednjoj Aziji, od Kavkaza do Sirije. Za sada postoji samo jedan arheoloki nalaz na podruju Albanije, koji odudara od optih slovenskih osobina jugoistone Evrope i upuuje na azijsko poreklo. To su grobni nalazi 9-11. stolea iz doline Vojue, predstavljeni osobenim naunicama, koje osim loptastih priveska na valjkastom nosau, imaju slinu jagodu bono dodatu na kariku (Bodinaku 1983: T. 2. 11-12). Okolnost da su ti grobovi ukopani u tumule iz Bronzanog doba, iskoriena je da se dokazuje kontinuitet sa Ilirima od preistorije, a groblje je pripisano Arbanima, jer se razlikuje od (starije) Komani Kroja kulture (to bi navodno znailo da ona pripada Mirditima?). Taj nakit jo nema analogija na Balkanskom poluostrvu. Zato mislim da je to groblje za sada jedini i najstariji arheoloki trag nekog albanskog plemena, iz 11. stolea, koji su se u ovim grobljima sahranjivali zajedno sa tu ranije nastanjenim Slovenima. Znai, jedini ispravni put u istraivanju porekla Albanaca je traganje za grobljima slinih osobina. Naravno, te osobenosti se nisu mogle dugo odrati, ukoliko sa doseljenicima nisu stigle i zanatlije koje su nosile materijalnu proizvodnju, to je malo verovatno. Treba pretpostaviti da se samo prva generacija doseljenika moe prepoznati po donetoj materijalnoj kulturi, dok su naredne prihvatile proizvode podruja u koje su se doselili. Svakako da bi se mogle istraivati i osobine duhovne kulture naroda koji se prouava, kao to su stan, nain spremanja hrane, pogrebni obiaji i slino, ali to su mnogo sloenija istraivanja za koja kod Albanaca, za sada, nema uslova. Od 1945. poinje propaganda da su i Metohija i Kosovo bile ilirske oblasti, prema tome i albanske, jer je pod okriljem faistikih sila, Italije i Nemake, prvi put oblikovana Velika Albanija. Tada je ve propagandno bio utvren stav da su Albanci potomci Ilira. Zato je jezgro Ilira traeno samo u severnoj Albaniji i Crnoj Gori, uprkos tome to je arheoloka nauka i tog doba i naih dana raspolagala dokazima da se matino ilirsko podruje nalazi na dinarskom prostoru. Usledile su rasprave o Dardaniji koja se nekada prostirala u junoj Srbiji i severnom delu Republike Makedonije; da bi se dobio prostor za dananje Kosovare, u Dardaniju je ukljuena i Metohija, a Dardanci su proglaeni za Ilire. Staro Hvosno, dananja Metohija, od Albanaca prozvana Dukain, geografski je povezana sa zapadom, sa jadranskim slivom, a ne sa crnomorskim slivom, kao Kosovo. Geografski i arheoloki apsurdno, iz propagandno politikih razloga, dve razliite stare kulturno istorijske oblasti su povezane u jednu. Deo Dalmacije je pripojen Dardaniji, koja je nekada bila u sastavu rimske Gornje Mezije (a ona je obuhvatala ceo sliv Morave), ne bi li se Kosovari istorijski utemeljili na tuoj zemlji. Proglaavanje novonastalih Kosovara od Albanaca naseljenih na Kosovo u dvadesetom stoleu, za potomke Dardanaca, ima dugoroan cilj. Kao to je to zacrtao jo K. Jiraek, a danas podstakao N. Malkolm (1998), Dardanija je bila i posle navodnog naseljavanja Slovena nastanjena domorocima, precima Vlaha i Albanaca, a onda je, od 12. stolea, osvajaju Srbi pod Nemanjiima.34 Nasuprot ovoj propagandnoj delatnosti u oblasti arheologije, podravanoj i usmeravanoj od strane albanskih mentora, stoje objektivne, proverljive arheoloke injenice. Danas moe mnogo toga pouzdanog da se utvrdi o arheologiji podruja Metohije i Kosova, gde su bez uspeha traeni dokazi o poreklu Kosovara od Ilira, a spreavana istraivanja 6-12. stolea. Na simpozijumu

34 Zato je predvidljiva namera Albanaca da u neposrednoj budunosti zauzmu dolinu June Morave sa Vranjem, Bujanovcem, Preevom i optinama istono od Morave, dolinu Jablanice sa Medveom i Lebanima, doline gornjeg Vardara sa Skopljem i Kumanovom. To su sve oblasti nekadanje Dardanije antikog doba.Sledea propagandna faza, za 21. stolee, bie da su Bonjaci (Srbi muslimani) zapravo Iliri, da su Albanci u Albaniji potomci Latina i pravoslavnih Grka, a tzv. Kosovari da su potomci Dardanaca. Cilj je, kako se ini, obnavljanje nekadanje arhiepiskopije Prve Justinijane, pod okriljem Rima.
49

Iliri i Albanci" odranom u SANU 1988, iznete su ozbiljne, bogato dokumentovane studije po ovim pitanjima. Danas se one u izvesnoj meri mogu dopuniti novim objavljenim arheolokim podacima. Tu pre svega mislim na katalog izlobe Arheoloko blago Kosova i Metohije odrane u SANU 1998. Pored toga raspolaemo savremenim tumaenjima, zasnovanim na novim ili davno objavljenim arheolokim podacima. M. Garaanin je pretpostavio da se poreklo Ilira moe videti u Cetinskoj kulturi (1988: 22-26). To je eneolitska ili bronzanodobna kultura, rairena du jadranskog primorja, sa granicama u unutranjosti priblino na pravcu Elbasan - Pljevlja - Sarajevo - ipovo - Nin. Prepoznatljiva je po tumulima sa biritualnim sahranjivanjem i obredno lomljenom grnarijom osobenog ukrasa. Ovaj obred sahranjivanja moe se pratiti na istom podruju do prvih stolea nae ere. Razbijanje posuda korienih za pogrebni obred osobeno je za Slovene (trizna). Za ovim slojem usledilo bi, po Garaaninu, naseljavanje nosioca kulture polja sa urnama, pre svega na zapadu dinarske oblasti i u slivu Morave, tako da dolazi do meanja stanovnitva razliitih pogrebnih obreda. U Bronzanom dobu obrazuje se Brnjika kultura, osobena za Kosovo, jugoistonu Srbiju u severnu Makedoniju, odnosno za budue podruje Dardanaca (Ljuci 1998; Tasi 1998: 152-158). Za nju je osobeno spaljivanje pokojnika i njihovo sahranjivanje u urnama, a retki su sahranjeni pokojnici. U Metohiji je obrnuto, preovlauje sahranjivanje pokojnika u Bronzanom dobu, ali se misli da je i to podruje Brnjike kulture. U Starije gvozdeno doba M. Garaanin (1988: 27-72, karte 2 i 4) izdvaja uu oblast iskljuive upotrebe tumula, koju pripisuje Glasinakoj kulturi, i ini se pravim" Ilirima (izmeu reka Mati, Ibra, Jadra, Neretve i Jadrana). Meutim, danas znamo da i na tom podruju ima sahranjivanja u poljima sa urnama, to pokazuje da nema razloga za razdvajanje ovog podruja od onog zapadnog. Time se ni zemlja Ilira ne moe razdvojiti od zapadnih oblasti, u kojima je ee spaljivanje pokojnika i njihovo sahranjivanje u takozvanim poljima sa urnama. Pored toga, nije ubedljivo ukljuivanje june Albanije u izvornu ilirsku oblast na osnovu retkih tumula, jer su tumuli izuzetna pojava i na Kosovu. N. Tasi smatra da se Iliri, naglaene stoarske privrede, ire na Metohiju od 6. stolea stare ere, a donekle i na Kosovo koje dre Dardanci; njihove kulture se upadljivo razlikuju (1998: 162-224). Za pitanje teritorija Ilira i Dardanaca naroito je vano Mlae gvozdeno doba, jer je to epoha o kojoj raspolaemo i pisanim podacima. Na alost, za Kosovo i Metohiju ne raspolaemo sintezama o istovremenoj arheolokoj kulturi podruja, ve samo o grkoj keramici (Parovi Peikan 1998), to je neobino. Rasprave se jo uvek vode oko pitanja da li su Iliri nastanjivali manje vie sav prostor izmeu Jadrana i Dunava, ili je samo njihovo ime raireno sa matinog podruja do Dunava, od strane rimske administracije?. Ni M. Garaanin se nije due zadrao na analizi kraja gvozdenog doba, odnosno poslednjim stoleima pre Hrista. On je video granicu izmeu Ilira i Dardanaca izmeu Metohije i Kosova (1988: 74- 75), mada je nekada zastupao stav da su Dardanci nesumnjivo Iliri (1964). Razliku izmeu Ilira i Dardanaca naroito je podvukla F. Papazoglu (1988), ali je ustanovila, pomou rimskih natpisa, da je i Metohija bila ukljuena u provinciju Gornju Meziju odnosno Dardaniju (1969: 148-151). To moda ukazuje da su Dardanci pred kraj stare ere potisli Ilire iz Metohije. Osobenosti materijalne kulture pokazuju da se zaista podruje od Jadrana do Dunava povezuje nekim slinim osobinama, na primer zaponima sa osmolikim petljama iz Mlaeg gvozdenog doba. Tako je bilo i u vreme dominacije Kelta, do rimske okupacije, mada su i razlike oigledne - u Panonskoj niziji se primenjuju ravna groblja sa urnama, a na dinarskom prostoru preovlauje sahranjivanje po humkama. Da se kultura tih prostora moe povezati sa Slovenima, pokazala je jo 1981. K. V. Kasparova. Ona je ustanovila da je u Zarubinjeckoj kulturi prisutan jak uticaj sa panonskog i dinarskog prostora, na osnovu nekih predmeta, pre svega zapona. Zarubinjecka kultura nastaje oko kraja 3. stolea pre Hrista kao nova pojava u Podnjeprovlju i Polesju. Oko kraja 2. stolea prerasta u Kijevsku kulturu 3-5. stolea, nesumnjivo slovensku (nosioci Kijevske kulture potom dolaze u srpsko Potisje u vreme Huna). Otkrie K. V. Kasparove upotpunila su istraivanja P. Popovia, koji je pokazao da se kopljasti" zaponi
50

osobeni za Ilire u 3-2. stoleu, od Belog Podrimlja preko Sarajeva do zapadne Neretve, pojavljuju na podruju od Une na zapadu preko Posavine i srpskog Podunavlja do Timoka na istoku, u 2-1. stoleu, odakle stiu do Dnjepra (1994, 1999); tamo su postali prepoznatljiva osobenost Zarubinjecke kulture. To nesporno dokazuje da je stanovnitvo predrimskog Ilirika uestvovalo u obrazovanju slovenskih kultura, odnosno u etnogenezi Slovena. Nije bez znaaja ni okolnost da se u isto vreme, od 2-1. stolea pre Hrista, na severnim obodima Panonije i obroncima Karpata pojavljuju groblja spaljenih pokojnika pod humkama, negde zajedno sa ravnim" grobljima, kao u Zemplinu, groblju kasnog 1. s. e. - 2. st. n. e. (Budinsky- Krika i Lamiova-Scmiedlova 1990). Zatim se u gornjem Potisju, na Karpatima i gornjem tokovima Sireta, Pruta i Dnjestra, obrazuje kultura Karpatskih kurgana, koja e trajati do Huna. U svom tom podruju i vremenskom rasponu, grnarija delom pokazuje osobine trakog prostora, obino pripisivanog Daanima i Getima, ali koji se moe povezati i sa Dardancima i sa Skordiscima. Meutim primena humki i neki predmeti ukazuju na ilirska podruja. Na osnovu nekih oblika grnarije, poloaja naselja, izgleda stanita i drugih pojava slinih mlaim kulturama istog tla, smatra se da je ova Kultura karpatskih kurgana Slovenska. Isti predeli Karpata su potonje i sadanje podruje zemlje Bojka, odakle se, po Konstantinu Porfirogenitu, Srbi doseljavaju u Vizantiju u vreme cara Iraklija. Za sada su najstarije izdvojene arheoloke osobine Srba gromile 4. stolea, pogrebne obredne humke (Jankovi 1998: 130-132). I dok arheoloke osobine Srba odgovaraju naslednicima Cetinske kulture na ilirskom prostoru, Zarubinjecka kultura, u kojoj se primenjuju ravna" groblja, jedan je od naslednika Kulture polja sa urnama Podunavlja, koja se iz Panonije rairila na druga evropska podruja. Kroz pogreb na prostoru koji se pripisuje Ilirima, u najirem smislu, vidimo dve sloene tradicije, u kojima se primenjuje spaljivanje i sahranjivanje, koje su se u izvesnoj meri proimaju. Zato arheoloko odreivanje etnonima Ilir" mora za sada ostati otvoreno. Ali obe ove etnike komponente arheolokih kultura dinarskog podruja, koje se ovako ili onako povezuju sa Ilirima, nesumnjivo uestvuju u etnogenezi Srba i Slovena. Povod za povlaenje nekih nosioca arheolokih osobina Ilira preko Dunava do Dnjepra tokom 3-1. stolea pre Hrista, mogu biti samo keltski i rimski napadi. Kelti pustoe ilirska podruja u Posavini i Podunavlju u 4-3. stoleu. Od 3-2. stolea Rimljani postepeno osvajaju prvo jadransko priobalje, a zatim i unutranjost dinarskog prostora, i zavravaju pokoravanje ilirskih oblasti do Dunava oko smene era. Posle Panonskog ustanka 6-9. g., Rimljani su desetkovali pobunjeno stanovnitvo. To su bili razlozi da se deo takozvanih Ilira iseli na sever. Stoari, sa kojima se obino povezuju tumuli, iseljavaju se prvo u pobra na severu Panonije, sline predelima sa june strane Save. Zatim se povlae na vie karpatske prevoje, verovatno zbog naseljavanja Sarmata u Potisju i irenja germanskih plemena sa zapada. Zemljoradnici, sa kojima se obino povezuju ravna" groblja, odselili su se jo dalje, u Podnjeprovlje, verovatno u vie seoba i razliitim pravcima. Zato treba preispitati rairen stav o naseljavanju Slovena na Balkansko poluostrvo u 6-7. stoleu. Naime, zbog zajednikog slovenskog etnonima, prvi put zabeleenog u 5. stoleu, nametano je shvatanje da su Sloveni nova etnika tvorevina. Ovde se ne mogu uputati u sloena zbivanja tokom Velike seobe naroda, ali se mogu osvrnuti na neke lako proverljive arheoloke injenice, koje na oigledan nain pokazuju da ne treba olako prihvatati uobiajena tumaenja pisanih izvora. Prvo, istraeno je vie nalazita 4-5. stolea na dinarskom prostoru, koja su sa jedne strane slovenskih osobina, a sa druge strane se mogu povezati sa domorocima, tzv. Ilirima. To su obredne gromile iz Resanovaca i Crljivice, moda i okoline Konjica, podizane umrlim, vid kulta predaka, uobiajen kod Srba do 12. stolea. One se oslanjaju sadrajem i datovanjem na sline tumule rimskog doba, sa pretpostavljenim sahranjivanjem nad humkom (Jovanovi 1984: 73-78, 88-97). Druga vrsta svedoanstva je naselje nastalo na rimskoj vili kod Viegrada, sruenoj u hunsko-germanskoj najezdi, sa grnarijom koja sadri osobine i slovenskih kultura izvan rimskih prostora i osobine autohtone, ilirske grnarije (remonik 1970). Proizilazi da su doseljenici, Sloveni, kulturno srodni domorocima koji nisu bili romanizovani. Postoji jo itav
51

niz arheolokih svedoanstava o seoskom stanovnitvu Mezije, Panonije i Dalmacije koje primenjuje stare pogrebne obiaje, tradicionalna stanita i grnariju, odnosno koje nije bilo romanizovano do Velike seobe naroda, kada su Latini napustili ove predele. Druga faza Velike seobe naroda odigrala se u 6. stoleu, da bi se navodno zavrila naseljavanjem Hrvata i Srba u vreme cara Iraklija. Pravo svetlo na ova zbivanja baca okolnost da su u nizu vizantijskih tvrava naeni ulomci slovenske grnarije iz vremena pre njihovog naputanja ili unitenja, a uz njih i grobovi hrianski sahranjenih Slovenki. Skeleti sahranjenih monaha 6-17. stolea u manastiru Tvrdou kod Trebinja, meu kojima i oni hercegovakih mitropolita, pripadaju dinarskom antropolokom tipu (Miki 2001), a ne moe biti sumnje da su oni bili Srbi. U Cariinom Gradu kod Lebana, gde se nalazilo sedite arhiepiskopije Severnog Ilirika, naen je slovenski enski nakit poznog 6. stolea, kao i grnarija, koji ukazuju da su tada najmanje polovinu stanovnitva ovog prestonog vizantijskog grada mogli sainjavati Sloveni (Jankovi 2004a). Ovakvih primera ima jo. Zato je jasno da su toponime rimskog doba, kao to su Skupi - Skoplje i Nais - Ni sauvali Sloveni (Srbi), a ne Vlasi ili Albanci, kako je pretpostavio K. Jireek. Ovde jo treba podsetiti na arheoloka svedoanstva o dobu 9-12. stolea na Kosovu i u Metohiji, gde se danas ire Albanci, tvrdei da su tu autohtoni, iako su postali veinsko stanovnitvo na tom prostoru pogromom Srba i pod pritiskom velikih sila. Arheologija raspolae podacima o nekoliko istraivanih grobalja sa prateim inventarom (nakitom) i vie crkava. Nesumnjivo srpskoj kulturi pripadaju gromile pod arom, koje se moraju vrlo iroko datovati izmeu 6. i 9. stolea (Jankovi 1998: 20-21). Devetom stoleu pripadaju naunice iz unitenih grobova eana kod Vuitrna (Jovanovi 1977), kao i deo kraga sa glagoljskim zapisom iz istog grada (Tomovi 1991). Naunice sa sredinjom lunulom izmeu tri jagode iz eana deluju kao osobene za srpsko zlatarstvo. One su naene i u groblju u Matianu kod Pritine iz 10-11. stolea (Jovanovi i Vuksanovi 1981). Najstarije srednjevekovne crkve su Svetih Apostola u Pekoj Patrijariji (anak - Medi 1995: 24-29), sagraena verovatno u 7. stoleu, moda na starijim temeljima, i Studenica Hvostanska, gde je na sruenoj bazilici ranovizantijskog manastira podignuta nova crkva u 7-8. stoleu (Jankovi 2007: 130-137). One po tipu osnove odgovaraju graditeljstvu Dalmacije, to pokazuje da je Metohija bila u sastavu tadanje srpske drave. Mlae su crkve Sveta Tri Jerarha u Deanima, Bogorodica Ljevika i bazilika u Soanici, koje se moraju povezati sa dobom bugarske vlasti u 9-10. stoleu i uspostavljanjem zapadne arhiepiskopije tada pod bugarskim patrijarhom, izmeu 864. i 971. godine (Jankovi 2004b; 2007: 220-225). Upadljivo je da su pod Nemanjiima stare crkve u Metohiji obnavljane, a na Kosovu su iznova graene. Tako su u Metohiji obnovljeni episkopski hram Bogorodice Ljevike u prvobitnom obimu, u Deanima je uz hram Sveta Tri Jerarha sagraen velelepni manastir, u Studenici Hvostanskoj je uspostavljena episkopija u starijem manastiru, a u Svetim Apostolima u Pei, gde je abdicirao veliki upan Stefan Nemanja, uspostavljeno je sedite arhiepiskopije i potom patrijarije. Na Kosovu su Nemanjii iz temelja obnavljali crkve, kao u Graanici, gde je prvo na mestu bazilike 11. stolea sagraena manja a zatim crkva vea od prvobitnog hrama. ini se da bi takav sluaj mogao biti i u Banjskoj. Sadanji hram u Lipljanu je manji od stare episkopske bazilike; bazilika u Soanici je ostala zaputena, a i Stara Pavlica je ostala zanemarena darovima. Zato se postavlja pitanje ko je ruio crkve na Kosovu u 12. stoleu. Kosovo jeste bilo ratno poprite izmeu Vizantije i Srbije, ali zar bi i jedni i drugi ruili crkve? Meutim, nekom novodoseljenom plemenu iskonske svetinje nita nisu znaile. Kao i danas.

Bibliografija J. Beloevi 1980: Materijalna kultura Hrvata od 7-9. stoljea, Zagreb.

52

N. Bodinaku 1983: Kultura e varrezes se hershme mesjetare shqiptare ne luginen e siperme te vjoses te rrethit te permetit, Iliria 1, 241-250. Budinsky-Krika i Lamiova-Scmiedlova 1990 A late 1st century B.C. - 2nd Century A.D. Cemetery at Zemplin, Slovenska Archeologia XXXVIII-245-359. J. Werner 1950: Slawische Bugelfibeln des 7. Jahrhunderts, Reinecke-Festschrift, Mainz. 1983: Neue aspecte zum awarischen Schatzfund von Vrap, Iliria 1, 191-201. M. Garaanin 1964: Istona granica Ilira prema arheolokim spomenicima, u Simpozijum o teritorijalnom i hronolokom razgranienju Ilira u praistorijsko doba, ur. A. Benac, Centar za balkanoloka ispitivanja, Sarajevo, 135-150, 166-175. 1988: Nastanak i poreklo Ilira, u Iliri i Albanci ur. M. Garaanin, Beograd, 9-80. . Jankovi 1998: Srpske gromile, Beograd. 2004a: The Slavs in the 6th Century North Illyricum, Glasnik SAD 20, 39-58. 20046; O Crkvi Rake doba pre Nemanje, Glasnik SAD 20, 63-68. 2007: Srpsko Pomorje od 7. do 10. stolea, Beograd. K. Jireek 1962: Romani u gradovima Dalmacije toom srednjega veka, Zbornik Konstantina Jireeka II ur. G. Ostrogorski, Beograd. A. Jovanovi 1984: Rimske nekropole na teritoriji Jugoslavije, Beograd. V. Jovanovi 1977: Uber den fruhmittelalterlichen Schmuck von ean auf Kosovo, Balcanoslavica 5, Prilep, 128-145. V. Jovanovi i Lj. Vuksanovi 1981: Matiane, necropole sud-slave de Xe et XIe siecle, Pritina - Beograd. Gj. Karaiskaj 1976: Germimet Arkeologjike te viteve 1974-1975, Symize, Iliria 6, 350-352. 1980: Gradishta e Symize ne periudhen e vone antike dhe mesjete, Iliria 9-10, 171-210. K. V. Kasparova 1981: Rolv gogo-zapadnmh svazei v processe formirovana zarubineckoi kuvturm, Sovetskaa arheologia 1981 2: 57-78. D. Komata 1980: Varreza arberore e Shurdhaut (Rrethi i Shkodres), Iliria 9-10 (1979-1980), 105-121. K. Ljuci 1998: u Arheoloko blago Kosova i Metohije od neolita do ranog srednjeg veka, ur. N. Tasi, Galerija SANU 90, Beograd, 120-144. B. Malenko 1976: Novi arheoloki naodi na lokalitetite Kozluk", 2Gabavci" i Sv. Erazmo", Macedoniae acta archaeologica 2, Prilep, 219-234. N. Malcolm 1998: Kosovo. A Short History, Macmillan, London. . Miki 2001: Antropoloki sadraj crkve Uspenja Bogorodice u Tvrdou, Vestigatio vetustatis Aleksandrini Cermanovi - Kuzmanovi od prijatelja, saradnika,uenika, ur. M. Lazi, Beograd, 311-318. A. Miloevi 1995: Komanski elementi i pitanje kasnoantikog kontinuiteta u materijalnoj kulturi ranosrednjovjekovne Dalmacije, u Etnogeneza Hrvata, Zagreb, 97- 104. F. Papazoglu 1969: Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba, Centar za balkanoloka ispitivanja, Sarajevo 1969. 1988: Ilirska i dardanska kraljevina, u Iliri i Albanci, ur. M. Garaanin, Beograd, 145- 171. B. Popovi 1988: Albanija u kasnoj antici, u Iliri i Albanci, ur. M. Garaanin, Beograd, 201250. P. Popovi 1994: Lanzenfibeln des Westbalkans und der Donauniederung, Balcanica 25-1, Belgrade, 53-71. 1999: The Scordisci and the Bastarnae, Le Djerdap - Les Portes de fer a la deuxieme moitie du premier millenare av. J. Ch Jusqu'aux guerres daciques, ed. M. Vasi, 47-54. F. Prendi 1980: Nje varreze e kultures arberore ne Lezhe, Iliiria 9-10, (1979-1980), 123-170. G. Tomovi 1991: Glagoljski natpis sa eana, Istorijski asopis 37, Beograd (1990), 5-18. H. Spahiu i D. Komata 1975: Shurdahah (Sarda), La cite Albanaise medievale fortifiee, Iliria 3, 265- 338. B. Ferjani 1988: Albanci u vizantijskim izvorima, u Iliri i Albanci, ur. M. Garaanin, Beograd, 285-352.
53

M. anak - Medi 1995: Arhitektura prve polovine XIII veka, II, Beograd. I. remonik 1970: Istraivanja u Muiu i abljaku i prvi nalaz najstarijih slavenskih naselja kod nas, Glasnik Zemaljskog muzeja 25, Sarajevo 45-117.

Milan Ristanovi ALBANCI - ETNIKA I LINGVISTIKA ZAGONETKA

Balkan nikad niko nije uvrstio u velike enigme oveanstva. A, po kriterijumu objektivne naune odgovornosti ta kvalifikacija nikako ga ne bi mogla mimoii.Uostalom, i Homerove poeme, koje se s pravom ubrajaju u velike enigme, nastale su na tom Balkanu. Uobiajeno je da se Balkan smatra delom Evrope to je tano samo u geografskom smislu. Po istorijskom kriterijumu pravilnije bi bilo Evropu nazvati delom Balkana. Pisac ovih redova svojevremeno je objavio lanak pod naslovom "Balkan-kolevka evropske civilizacije". A to je injenica koju najnovija arheoloka otkria besprekorno potvruju. Ve vie od dva veka Evropa Balkan naziva "buretom baruta", a kao argumentaciju navodi "injenicu" da su veliki evropski ratni poari potpaljeni na Balkanu. A pritom se skriva injenica da je ta ista Evropa najee bila podmeta poara. Najveu zasluga za takav nauni tretman jednog geografskog podruja ima takozvana "nordijska nauka", a pre svega austrijska i nemaka. Po njoj Balkan je nekakav Jugoistok Evrope na kome ive nekakva, primitivna, meusobno zavaena plemena, pa je civilizovana Evropa prinuena vrlo esto da ta plemena "dovodi u red". Nemaki termin "Sud-Est" za podruje Balkana bio je naroito omiljen u doba nacizma. Pa tako je Oberkommando der Sud-Est, kojim je komandovao ratni zloinac Fon Ler kao svoje sedite izabrao Beograd, kao centar Balkana. Posle poraza nacistike Nemake, Balkanu je vraen njegov izvorni naziv ali ne za dugo: Jugoistok, prema nemakoj terminologiji, danas upotrbljava itava Evropska Unija. Po toj kvalifikaciji ta ista ujedinjena Evropa Balkan smatra svojom primitivnom provincijom u kojoj je, posle razbijanja SFRJ, stekla "istorijsko pravo" na "uvoenje reda" koje se vri institucionalno. Srpskoj naciji ta Evropa, stalnim pritiscima i ucenama uporno i nemilosrdno sve vie smanjuje ivotni prostor jednom narodu, koji je, po svim istorijskim, stratekim i geografskim kriterijumima istinski centar Balkana. Termin "Jugoistok" pokazuje pre svega pripadnost Evropi, ali nikako ravnopravnu pripadnost zajednici evropskih nacija, nego iskljuivo tretman naroda drugog reda, koji mora "zasluiti" lanstvo u toj zajednici, kao neko ko joj, po prirodnom poretku stvari nikako ne pripada. Takvo ponaanje jedne mone ekonomske grupacije pokazuje nezrelost njenih voa u kritinim periodima dananje istorije, kada je oveanstvo krcato monim sredstvima unitenja i razaranja. Niko od tih voa nema viziju sutranjice, koja bi mogla biti sumorna i strana, ak i bez velikih ratnih sukoba. Takozvana meunarodna zajednica, danas oigledno nema preeg posla u svojoj kui, nego to je pitanje Kosova. Oko toga "globalnog" pitanja ona angauje ogromne ekonomske i politike snage. Kosovo je danas ortocentar svih "nesrea" koje pritiskaju oveanstvo. Dovoljno bi bilo da Srbija prizna nezavisnost nove drave na svojoj teritoriji, pa da u svetu, a pre svega u Evropi zavlada mir i blagostanje. A servilno i podvorniko ponaanje meunarodne zajednice, a pre svega Evropske Unije, bazira se upravo na netanim i lanim predstavama o podruju Balkana koje je Evropska nauka stvarala o tom podruju.

54

Mi smo o knjizi o Odisejevim putovanjima po Jadranu posebno poglavlje posvetili evropskom naunom primitivizmu pod naslovom "Nauni imperijalizam".Posledice limanovog "otkri^" Troje traju itava dva stolea.Posledice "limanizacije" Balkana najvie e kotati evropsku nauku, a verovatno i mnoge evropske nacije. Vrhunac gluposti takozvane "nordijske nauke" a pre svega nemake, jeste stereotip o "buretu baruta", ije povremene eksplozije izazivaju velike svetske potrese "sa kolateralnim tetama", to prestavlja podmuklu umiljenu podvalu, koju veliki istorijski dogaaji potvruju: nikada ni jedan balkanski narod nije krenuo u osvajanje evropskih teritorija, dok je ta ista Evropa tokom itave istorje nastrla na Srbiju sa osvajakim namerama. Srbija je "krivac"za izbijanje I svetskog rata, jer su Srbi ubili okupatorskog prestolonaslednika. A "kriva"je i za poetak II svetskog rata. "Nordijska nuka" se spotie na netanoj proceni istoriskih dogaaja, ali ona to ne ini sluajno. Namerno zamenjivanje delata i rtava, ona je preuzela od Amerike prilikom agresije na Srbiju 1999. godine, kada je rtve agresije proglasila "kolateralnom tetom". Mrnja prema Srbiji prestavlja istorijski fenomen: najmoniji evropski i ameriki mediji vode otrovnu kampanju. BALKAN-PLANETARNA ENIGMA Pojam "velike enigme", koji smo obilato koristili u naim radovima o Homerovim poemama, podrazumeva pojave za koje nauka nije nala nikako prihvatljivo nuno reenje (Atlantida, Bermudski trougao, Mau-Piku, Puka Pukara ...). Mi smo po prvi put u velike enigme uvrstili Homerove poeme, koje se vezuju za balkaske prostore, to u naem sluaju ima posebno znaenje. Mi Balkan, po prvi put proglaavamo velikom enigmom, zbog neobjanjivih pojava uoenih na tom podruju. U osnovi pojave, koja Balkan ignorie kao region velikih enigmi, stoji veliko nepoznavanje njegove geografije, istorje, etnografije, pa ak i nekih iracijonalnih pojava. Balkan je sve do skoranjeg doba bio "gluvo doba ist^rije", kako se izrazio jedan naunik. Nauna diverzija, koju je napravio H. liman "otkriem" Troje na maloazijskoj obali, dovela je u zabludu itave generacije homerologa. A to je zabluda koja traje. Prof. Mozes Finli je svojim sjajnim radovima uinio smenim, ne samo limana, nego i itavu "nordijsku" nauku. Njegovo delo "Svet Odisejev" (The World of Odysseus), u normalnim prilikama moralo mu je doneti Nobelovu nagradu, koju nikad dobio nije. On je ak proglaen za naunog "jeretika", a "kriv" je bio to je razorio naunu zabludu o limanovom "otkriu". Konaan udarac zabludi i iluziji o Balkanu "nordijska nauka" je pretrpela genijalnim otkriem lokaliteta "Lepenski Vir", kao i otkriima prof. Radivoja Peia u oblasti lingvistike. Velika otkria srpskih naunika razdrmala su i otreznila svetsku nauku, pa se ortocentar naunog interesovanja za velike enigme naglo premeta upravo na "primitivni i zaostali" Balkan. Poraz, koji je "nordijska nauka" doivela, jo uvek se veto prikriva "ledenom utnjom", kao to se izrazio nobelovac arl Rie 1913. godine. Otkrie "Lepenskog Vira" na otar nain je istaklo u prvi plan istorijsku dilemu o seobama i pokretima velikih skupina naroda.Prof. R. Pei je konano rasprio lanu teoriju o "beznaajnim narodima", koji su kao primitivni stoari sa azijskih prostora stigli na granice velikih imperija. Otkria prof. Dragoslava Srejovia i njegovih sledbenika su, po prvi put u istoriji, postavila etniki princip o starosedeocima i doljacima kao vrhunski kriterijum u raspoznavanju masovnih pokreta naroda sa jednog prostora na drugi, to je izazvalo veliko interesovanje naunika u svetskim razmerama. Ta otkria su silno uzdrmala birokratsku tvravu evropskih humanistikih nauka. Ta ustajala nauna oligarhija, koja dri u informativnom ropstvu pre svegu svoju naunu javnost, odjedanput je uznemirena injenicom, da naunici jedne male balkanske zemlje razaraju njihove lane slike. Ta injenica izaziva gnev i neprijateljstvo prema srpskom narodu. Neprijateljski odnos Evrope prema Srbiji bazira se na mrnji i ljubomori, koja potie pre svega iz naunih "tvrava", jer je sprega nauke i politike na evrpskim prostorima
55

ostala tvrda injenica kroz celu istoriju. Epohalna otkria srpskih arheologa i njihovih sledbenika odjedanput su otkrila svetskim istraivaima neverovatan fenomen, da na balkanskim prostorima postoje lokaliteti stari i vie hiljada godina. Po itavom podruju Dinarida razasuti su neki rudnici i neka groblja, koja lokalno stanovnitvo naziva "grkim rudnicima i grkim grobljima" - ba u krajevima gde grka noga nikad nije kroila. U Bukovici kod ajnia zna se tana lokacija dva rudnika, ija se starost procenjuje na nekoliko hiljada godina. Mnoge zagonetke, koje izazivaju nau neodoljivu radoznalost na balkanskim, a pre svega na dinarskim prostorima, izazivaju vidljivi ostaci prohujalih civilizacija. Naime, po prostorima Junog Jadrana uoavamo masovnu pojavu velikih kamenih gomila, koje narod zove "velike nabae". Postoji uverenje da su to grobovi u kojima su sahranjeni lokalni velikai. Jednu od njih u Maloj Grudi otkopala je Maja Parovi-Peikan. Dve velike "nabae" na brdu uanj kod Bara, po miljenju naunika, morale bi biti grobovi Kadma i Harmonije, to svedoe mnogi hroniari. Kult fenianskih dravnika priznaje i Srpska Pravoslavna Crkva. Posebnu naunu radoznalost izazivaju "steaci". Jedan neobian primerak se nalazi u kanjonu eotine u seli Tatarovinama, gde nikad nijedan bogumil nije kroio, poto u narodu vlada verovanje da je to mesto "katilska zemlja" koju su izbegavali i Srbi i Turci uprkos njenom bogatstvu. Pria se, naime, da je "neto" poklalo Tatare (72 eljadi) koje je tu naselio, po zavretku na Drini uprije Mehmed-paa Sokolovi. Povlenska kugla sa zagonetnim znacima teine oko 50 t ostaje trajna enigma.

BALKANSKA ETNIKA KONICA Izuavajui Homerove poeme, mi smo zakljuili da velike enigme nije mogue reavati klasinom metodologijom, jer svaka za sebe zahteva metodoloki pristup upotrbljiv samo za taj konkretni sluaj. Mi smo, originalnom metodologijom, u prouavanju Odisejevih putovanja skratili postupak, upotrebom egzaktnih nauka. To su metode: metoda uzrono-posledinih veza, metoda podudarnih slika, metoda uzvratne potvrde, zakonitost elementarne logike. Francuski akademik i pisac ak Ogard zapisao je ovu sentencu: "Balkan lii na konicu raznorodnih pela koje nemaju zajednicu maticu". U prirodi, pele u istoj konici rade isti posao, to se dogaa i na Balkanu. Za razliku od pela, balkanski narodi se esto meusobno kolju fenomen koji nauka jo nije objasnila. Pojava se zakonito manifestuje. ak i kad bi bio kompetentan da odgovori na uzroke ove pojave, pisac ovih redova bi to radije prepustio kompetentnijim autorima. ETNIKA SLIKA BALKANSKOG REGIONA Veliki srpski etnolozi, Cviji, Vlahovi i Erdeljanovi stekli su svetsku slavu prouavanjem etnologije Balkana. Njihovi sledbenici su nastavili njihovo delo i tu im se nita ne moe prigovoriti. Pa, ipak, niko od njih nikad nije postavio pitanje kvaliteta njihovih istraivanja, jer za to nije imao potrebe. Erdeljanovi, na primer, putuje od plemena do plemena i zapisuje ono to je uo. Luburi, na primer, i taj posao obavlja prilino neodgovorno. Zapisujui imena bratstava i plemena, Erdeljanovi nigde nije rekao kako izgleda taj narod i kojoj rasi pripada. Neverovatno udna imena ne izazivaju njegovu panju. On, dodue, ponegde zakljui da to bratstvo nije slovenskog porekla. On jednostavno registruje neobine toponime, ali ih ne komentarie.
56

Kao geograf, on nije imao obavezu da se uputa u poreklo toponima, ali kao etnolog, mogao je, barem u fusnoti, da rekne koju re vie. Njima se, narvno, ne moe zameriti, jer komparativna lingvistika, u njihovo doba bila je skoro nepozanata disciplina. Radovi, koje su krajem XIX i poetkom XX veka objavljivali evropski lingvisti, teko se mogu svrstati u fond komparativne lingvistike. Bilo kako bilo, njihov doprinos etnologiji i lingvistici balkanskog regiona sasvim je beznaajan. Inae, to su discipline u kojima "nordijska nauka" nema vidljivih rezultata ak ni na svome sopstvenom prostoru. Etnika slika Balkana predstavlja, nesumnjivo svetski fenomen. Jer, nigde na planeti ne postoji tolika koncentracija raznorodnih etniki grupa i pojedinaca po jedinici prostora. Po tom kriterijumu, Balkan je svetski rekorder. Sve je zagonetno: i rasna pripadnost, i poreklo i jezici. Nije samo udo postojanje velikog broja jezika i njihovog porekla, koliko njihova neslinost, ljubomorno uvana autonomija i odbojnost prema susedima. Svaka skupina takoe ljubomorni uva svoje veliko folklorno blago, esto prilino neuspeno. Mi smo, u dugogdinjim istrivanjima a uz primenu komparativne metodologije utvrdili da u zatvorenim etnikim enklavama ive pripadnici sve tri ljudske rase, pa ak i neke potpuno neidentifikovane fizionomije. Etnike skupine, koje su iezle u etnkom ienju, ostavile su tragove do dananjeg dana. Mi ne znamo kako su se pripadnici japanskog naroda nali na prostoru Crne Gore i Hercegovine, ali se japanske fizionomije tamo uoavaju golim okom. Nairoko je poznato da su pivljanski Baucali i kolainski epanovii "isti Japanci". Mnoga bratstva u Pivi, koja nose normalno slovensko prezime, obino ne pripadaju beloj rasi. Pojedina bratstva u okolini Pljevalja, ajnia i Foe imaju obino i zagonetno ime i zagonetnu boju koe. Oni lie na neke potpuno nepoznate individue. Taj fenomen nije izmakao panji Iva Andria. Evo kako on opisuje pripadnike jedne etnike skupine iz okoline Viegrada: "Sve u Olujacima raste dobro osim ljudi. Olujaki ovek je onizak, krivih nogu, irokih ali nepravih lea, nesrazmerno dugih ruku, iroka lica sa spljotenim nosom, sa crnim mali oima, bezizrazna, ali uporna pogleda, velikog vrata koji je pri dnu proiren, tako da sa trupom ini nerazdvojnu celinu. Njih je u ariji lako prepoznati meu stotinama seljaka... Oni su poznati kao sumnjiavi i tvrdi ljudi, koji malo govore, retko pevaju, uvek rade i stalno stiu. Pored toga, postoji i verovanje da sve to se rodi u Olujacima mora biti obeleeno...". Na pitanje da li je ta slika samo uspena metafora Andri je doslovce odgovorio: "Ne, ja sam potpuno verno i objektivno opisao ono to sam oima video". Meoviti rasni brakovi vrlo sporo menjaju uroene rasne fizionomije.To je, naravno posao za nadahnutog antropologa i genetiara. Rasni tragovi u pojedinim bratstvima uvaju se ak do treeg kolena. Otkria koja smo prethodno izloili ne zahtevaju nikakve posebne naune dokaze, jer se njihova istinitost moe utvtditi golim okom. Antroplozi i etnolozi ne treba da daju odgovor na pitanje da li je to tako, nego zato je to tako. Takve pojave obavezno zahtevaju ekipni i timski rad po multidisciplinarnoj metodologiji. Dugogodinjim posmatranjem, mi smo utvrdili da u regionu Zapadnog Balkana ive i danas izolovane skupine ovih naroda: Japanaca, Kineza, Mongola, Gruzina, Jermena, Turaka, pa ak i fizionomija koje je sasvim nemogue definisati. Andri Olujake naziva "ljudskim nakazama" - termin koju nauci ne prilii, mada nije netaan. Ove etnike skupine govore srpskim jezikom a najbrojniji su pravoslavci.Poto se nadamo da emo uskoro ova istraivanja objaviti u vidu naune studije, ovde bismo to kzivanje skratili. Bilo bi udo ako bi lingvistika potvrdila nae nalaze, a ona to, zaista i ini.U pojedinim sluajevima, naroito kad su u pitanju toponimi i antropnimi, ak i lingvistika pokazuje svoj nemo. Direktor UNESCO-a, Japanac Koiiro Macura ne veruje da na Balkanu ivi povelika skupina belaca koji nose njgovo prezime. Cupare u pljevaljskom kraju nisu Japanci ali Cupara je japansko prezime. Za prezime Bukumira ne znamo poreklo, ali upadljiva slinost sa japanskim prezimenom Nakamura. Bataruga je takoe japanska re, a to je ime jednog iezlog naroda u pljevaljskom kraju.
57

Naa nauka o ovim pojavama ima samo mutne nagovetaje, a evropska nikad za njih nije ni ula. Uostalom, niko nije pozvaniji od srpskih i japanskih lingvista da ove pojave multidisciplinarno istrauju. ALBANSKA ETNIKA OAZA Termini "Albanija" i "albanski" nemaju nikakvog uporita u istoriji. Kavkaska Albanija, koja je nekad postojala u dananjem Azerbejdanu, sa ovim terminom nema nikakve veze. To su, kao to je poznato, politiki termini nastali stvaranjem jedne drave. Uobiajeno je da se ime drave pravi po imenu naroda, to, u ovom sluaju predstavlja izuzetak. Albanci svoju zemlju zovu "ipnija" a narod "iptare". Tuinski naziv je isforsiran, sa vidljivom namerom. U SFR Jugoslaviji postojala je obaveza da se iptari, a pre svega oni na Kosovu, nazivaju Albancima. Prevedeno na razumljiv jezik, hoe da se porui, kako na Kosovu i u Albaniji ivi isti narod, to je potpuno netano. ak ni dve etnike grupe u samoj Albaniji, Gege i Toske nisu isti narod. Njihovo poreklo nije isto, a i dijalekti su im razliiti. Razlike izmeu Albanaca i takozvanih Kosovara jo su vidljivije: neki istraivai veruju da su to dve razliite etnike skupine. Namera da se stvori velika Albanija sa centrom u Pritini pokazuju istorijsku zakonitost: ideju za stvaranje velike drave obino pokreu mali narodi. A u ortocentru te ideje stoji kompleks nie vrednosti. Dananje doba jeste doba udruivanja naroda i drava, a pokuaj razaranja ve postojeih drava nosi ogromne rizike. Toj ideji rok upotrebe je ve istekao. Ideju o otkidanju delova ve priznate drave podstie naelo "divide et impera", kome je takoe rok upotrebe istekao. Podrka koju zlonamerne snage takozvane "meunarodne zajednice" pruaju separatistima, biva obino kratkog veka, posle koga mali narod ostane izolovan i naputen. Tu mudrost albanske voe na Kosovu nikada nisu shvatile. ILIRSKA "VEZA" I POREKLO ALBANACA Ideju da su Albanci direktni potomci Ilira lansirao je komunistiki reim Envera Hode, ve pedesetih godina prolog veka. A pred evropsku naunu javnost zvanino je istaknuta 1962. godine na naunom skupu u Firenci pod nazivom Settimo Congresso internazionale delle scienzie onomastiche. I nije udo to je tu ideju lansirao jedan reim tvrdog komunizma, ali je udo to ju je evropska nauna javnost na tom skupu doekala sa simpatijom i podrkom. Protagonisti su doiveli pohvale zbog doprinosa naunoj evropskoj javnosti. Radovi su uskoro prevedeni na evropske jezike i na taj nain uli u naune ublikacije, u medije i u javnost. A to je praktino znailo podrku evropske demokratije jednoj tvrdoj diktakuri, koja je, pored ostalog, poruila sve bogomolje i vratila drutvo u feudalno doba, koje je ostalo sve do dananjeg dana. Poruka da je jedan mali narod direktni potomak velike balkanske ilirske skupine naroda podrazumevalo je njegovu starost od vie hiljada godnina.A to mu, navodno daje istorijsko pravo da okupi sve sunarodnike u jednu zajedniku dravu.Ideja o "velikoj" Albaniji koja se je ranije stidljivo nagovetavala, sad je skoro ultimativno postavljena pred meunarodnu zajednicu. Praktina akcija voena je u nekoliko faza. Parola "Kosovo-republika" znaila je prakino odcepljenje od Srbije. Cilj je, naravno, bio da ta republika bude ravnopravna sa ostalim "zbratimljenim republikama" u SFRJ. A to je podrazumevelo preuzimanje svih poluga dravne i ekonomske vlasti i etniko ienje "nealbanskog" stanovnitva. A zatim - zahtev za priznavanje nezavisnosti. U svim fazama kosovski feudalci su imali punu podrku Evrope i Amerike, kao i svih republika komunistike strukture u SFRJ. Razbijanjem SFRJ, praktino su se stekli uslovi za

58

nezavisnost te pokrajine, a konfrontacija oko tog problema napravila je od Evrope "bure baruta", kome problem Kosova slui kao fitilj. Danas Evropa lii na onu iz 1939. godine, sa nacistikim ultimatumom "vratite nam Sudete, pa nee biti rata". Sudeti su vraeni, a i rat nije izbegnut. Kosovo je danas nova Sudetska oblast, a budunost Evrope sumorna: iptarskim feudalcima bie vraeni "Sudeti" a ni rat nee biti izbegnut. Veliki mudrac i humanista, predsednik Italije, Sandro Petini izrekao je veliku istinu, koja je naalost zlokobna: "svako oruje koje je napravljeno bilo je upotrbljeno". Iste iluzije kao i 1939. godine vladaju i danas: pa valjda e se to nekako reiti, a da rate ne bude... Daj Boe. STVARNO POREKLO ALBANSKOG ETNOSA Takozvano "ilirsko poreklo Albanaca" svodi se, u stvari, na tvrdnju da je dete starije od roditelja. Sve arheoloke iskopine u Albaniji su ilirski lokaliteti. A tu se sad postavlja istorijsko pitanje starosedelaca i doljaka, koje albanski naunici namerno zamagljuju. A to pitanje se nikako ne moe zaobii..Kao to su, manje-vie, svi migranti na balkanskim prostorima zatekli starosedeoce, ni albanska etnika skupina nije zatekla pustu zemlju. Uostalom, i oni sami priznaju da su svi arheoloki nalazi ilirskog porekla. Arheologija jeste mona disciplina, ali ima jedna koja je jo monija: to je lingvistika. Za razliku od arheolgije, lingvistika nam u ovom sluaju daje nesumnjive podatke, ne samo gde je ta etnika skupina stigla, nego odakle je krenula. U delima ruskih, jermenskih i gruzinskih naunika na to pitanje je definitivno odgovoreno. Njihova istraivanja potvruju da su se glavni pravci velikih migracija, u principu kretali od istoka prema zapadu, ili tanije, sa Kavkaza prema Mediteranu. U svome delu "Seizmieskaja rajonjizacija SSSR" akademik S. V. Medvedev je utvrdio da je legenda o Kavkazu kao "paklenoj zemlji" potpuno istinita. Opis te "paklene zemlje" ostavio je jermenski istoriar Movzes Kalantakuaci: "U 1318. godini jermenskog raunanja istorije, u Dvinu se dogodio potres koji se produio na itavu godinu i usmrtio 112000 ivota" ("Istorija strani Aluank", Jerevan 1984.). Komparitivne lingvistike analize nam omoguuju da utvrdimo kojim se putem koja etnika skupina kretala i gde se zaustavila. A da bismo pouzdano utvrdili odakle je narod, koji sebe naziva iptarima krenuo, bie nam dovoljne uporedne analize toponima, antroponima i hidronima u Gruziji (Abhazije), Jermeniji i u Azerbejdanu. Azerbejdanski toponimi Baku, Kuba, Imili, Kahi, Hamar, Mir-Bakir itd, pokazuju uticaj islamske civilizacije, dok drugi: Fiuli, Astra, amaha, Barda, Akra, Matrasa ukazuju na pravoslavni uticaj. Gruzijski toponimi zavravaju se, uz male izuzetke, sufiksom -a ili -i, dok se hidronimi iskljuivo zavravaju na -i.Komparativne analize toponima u Gruziji i u Albaniji daju nam rezultate koje emo prikazati u sledeim tabelama.

59

TRAGOVI I NAGOVETAJI Ma koliko bila mona disciplina, lingvistika nije uspela ni da "okrzne" jezik kojim govore Albanci. Tvrdnja da je to ilirski jezik je nelogina i besmislena, tako da je danas odbacuju i Albanci. Pokuaj da nau vezu sa Dardanima jo je vea besmislica, jer albanski naunici nikad nisu utvrdili ni ko su Iliri ni Dardani. A naunici, pak, koji slegnu ramenima kad je u pitanju albanski jezik - svakako su estiti ljudi. Nekritiko i nesavesno vezivanje za Ilire, najvie je tete nanelo, ustvari, Albancima i njihovom jeziku. Oni su vie od pola stolea usmeravali iskrene potovaoce toga jezika na pogrean put, a svoj jezik upotrebili nesavesno u politike svrhe. Njihovo manipulisanje sopstvenim jezikom sa neistim namerama zaista je sramotno. Ignorantski stav nekih srpskih naunika mnogo je poteniji. teta je ogromna a evo zato:
1.

To je nesumnjivo samonikli lingvistiki fenomen, koji nema ak ni jezikih "roaka", a kamoli brae, a to mu jo vie poveava privlanost. Ne zna se gde je, kad i kako nastao, ali sigurno nije na Balkanu, a jo manje u Evropi.

2.

Ta injenica iskljuuje primenu metodologije egzaktnih nauka. Matematiki princip da dve poznate veliine odreuju nepoznatu, u ovom sluaju se pokazao neprimenljiv. 4. Kad su se doselili na balkanski prostor, Albanci su sa sobom bez ikakve sumnje doneli svoj jezik. Ipak, nita ne pomae ni dobro poznavanje albanskog jezika. Neke komparacije nam, ipak, daju udne nagovetaje. Oni bi bili manje udni, da smo ih otkrili u geografski bliskim jezicima, ali to nije sluaj. Nalazimo ih u jezicima na ogromnim udaljenostima. Slog nga nalazimo u mnogim jezicima, ali nigde kao samostalnu morfemu, osim u albanskom. To je predlog irokog znaenja: pokret s mesta na mesto, prolaz kroz neto ("endha nga kjo rruge") - dooh s puta, "poshkoj nga shkolla" - idem u kolu, itd. A kao samostalnu morfemu, taj slog nalazimo u nekim afrikim i amerikim jezicima.
3.

Predlog mbi znai otprilike iznad, "mbi shtei da" - iznad kue. Jo su zanimljivije neke druge morfeme kao to je ka. Ona moe biti i sufiks i prefiks ("kallon''). Samostalno morfema ka znai ta ("ka po thua'') - ta veli, a ima jo i neka druga znaenja. Tu morfemu nalazimo masovno u jezicima meksikih Indijanaca. U japanskom jeziku ona ne moe postojati, ali postoji hipotetiki. Ako je razdvojimo na -ka, stvar postaje zanimljiva: naime, slog -ka gradi univerzalni upitni oblik "Anata-va njihonjin de su ka?" Jeste li vi Japanac? Nagovetaj je udan, ali nije nemogu. Po navici gomilanja suglasnika na poetku rei, albanski nije usamljen: pojavu masovno nalazimo u afrikim jezicima naroito u linim imenima - Mvamba, Nganga...
60

Majku i Gege i Toske zovu "nona" (ree nana) - istovetno je u jeziku tarasko na Jukatanu. uvena narodna pesma "Mati moja, kad ti umrem" poinje ovako "Nona-n-cin ihquac nimikiz". Mada se izolovane rei ne uzimaju kao argumenat neko od njih ne moemo mimoii. U jednoj pesmi s obale Urubambe na jeziku runa-simi pominje se cvet lokvanja, a taj cvet se zove "ljulja'', isto kao i u albanskom. ANTROPONIMI Ipak, nita tako snano ne dokazuje albansko poreklo sa Kavkaza, kao lina imena. ta vie, taj fenomen daje nam mogunost da odgonetnemo velike premetaje velikih masa naroda sa Kavkaza na Balkan. Istovetnost linih imena u Gruziji i u Albaniji, u Crnoj Gori i Hercegovini, toliko je oigledna da ne zahteva nikakve druge lingvistike dokaze. Ksenofon (IV vek p.n.e.) belei uzgred da na reci okori u Gruziji ivi narod Moki (Muki). uflaj pretpostavlja (SiA,1925) da su se Moki iz svoje prvobitne domovine naselili u Albaniji izmeu Kruje i Ljea, gde postoji toponim Messi i prezime Messia. Kavakasko pleme anji, koje se jo zove Lazi, doselilo se na na jadransku obalu blizu Bara, gde i danas postoji toponim anj. Pleme Svani (vanji) krenulo je iz svoje kavkaske domovine Svanteje i naselilo se delimino u Albaniji i u Crnoj Gori. Danas u Crnoj Gori postoji veliko pleme panjevia, koje s pravom smatra da od njih vodi poreklo. To se ime pojavljuje jo u obliku vonje, panje itd. Nije teko veinu albanskih plemena identifikovati sa kavkaskim. Jermenski episko Leontim Roveli (X vek) nabraja svih 9 sinova imperatora Targamosa. Peti njegov sin zvao se Bardos. A prvi ilirski kralj bio je Bardilis. A ime Bard (Bral), vrlo je esto u Albaniji. Sedmi Targamosov sin bio je Lekos. Ime Lek (Leko, Leka) vrlo je esto u Albaniji, Crnoj Gori, Hercegovini, ak i u nekim drugim krajevima. Mirdat je bio kralj Kartalija, a jedno od najaih albanskih plemena zove se Mirditi, a u tom imenu se sadri i albanski pozdrav. Teuta je, kao to je poznato, poslednja ilirska kraljica, koja je stolovala i Risnu. U kavkaskim plemenima koja su stigla iz Persije ima ogromnu primenu. A voa Pelazga u trojanskoj koaliciji zvao se Teutam - ime koje se vrlo esto sree kod Albanaca. Ime velianstvene carice Tamare stiglo je iz Persije u kavkaske krajeve, odakle je preneto na Balkan. Pored toponima Teutam, u Albaniji, to lino ime danas je osvojilo ceo Balkan. Neka su imena obostrano identina. Gogo je vrlo esto muko ime i u Gruziji i u Albaniji. Keko je u Gruziji ensko, a u Albaniji muko ime. Albanci majku zovu nona, a u Gruziji je to ensko ime. S druge strane, Gruzini majku zovu "deda", a to je u Albanaca muko ime. Turski defter iz 1447. godine belei kod Skadra toponim "Egrisse", a to je identino ime velikog gruzijskog plemena, koje je ivelo u Kolhidi. Za nabrajanje svih slinosti i podudarnosti ne bi bila dovoljna ni knjiga od nekoliko stotina stranica.

61

Milutin Foli ETNIKI PROCESI ALBANACA NA KOSOVU I METOHIJI Za upoznavanje sa optim karakteristikama (od topografskih, hidrografskih, do etnikih) upa Stare Srbije, pre nego to je u njima 1371. godine zabeleena pojava Albanaca, preporuujemo znaajan rad akademika Milisava Lutovca (1), kao i uveno delo Jovana Cvijia (2). Od bitke na Marici, sve do 1912. godine, srpsko stanovnitvo u Staroj Srbiji (u okviru koje se nalaze Kosovo i Metohija), bilo je izloeno ratnim stradanjima. Najpre ratovi protiv Turaka, zatim uee u turskoj vojsci i u raznim vojskama protiv Turske, potom este neuspele pobune (pele ve u XV veku), posle kojih su dolazila pustoenja, ubijanja i odvoenja u roblje kao kazna i osveta, satirane su desetine hiljada Srba, i to ba najzdravijeg i najsposobnijeg stanovnitva. Kretanje silnih vojski XIV i XV, kao i krajem XVII veka, imali su za posledicu unitavanje srpskih naselja i srpskog ivlja. Naroita vrsta brojnog smanjivanja Srba bio je tzv. danak u krvi. Tokom itavog turskog vladanja, bilo je u Staroj Srbiji prelaenja Srba na islam, koji e uzeti iroke razmere od kraja XVII veka. Jedan deo tih pomuslimanjenih Srba pretopio se u Turke, ali je mnogo vie onih koji su se poarbanaili. Obe te kategorije postale su potpuno izgubljene za srpski narod. Ista je sudbina zadesila one koji su zadrali srpski jezik i druge etnike srpske osobine. Sve to je slabilo etniku snagu i otpor Srba. Meu Arbanasima koji sada ive na teritoriji Srbije (Kosovo i Metohija i jug Srbije) vrlo su iva predanja o poreklu. Oni se po tome, kao i po jeziku i drugim etnikim osobinama mogu razlikovati u tri sloja. Prvi sloj su pravi Arbanasi po poreklu - njih ima muslimana i katolika. Drugi sloj su od ranije pomuslimanjeni i poarbanaeni Srbi. Trei sloj ine oni koji su tek krajem XVIII i tokom XIX veka poarbanaeni i koji jo govore srpskim jezikom i uvaju druge srpske etnike osobine. Treba spomenuti da su Arbanasi koji su dolazili u ove krajeve kao katolici u velikoj veini po dolasku primili islam (3). Teritorija dananjeg Kosova i Metohije bila je udaljena od matine oblasti u kojima su se formirali Arbanasi u srednjem veku. Do kraja XII veka, meutim, Arbanasi su u svom postepenom irenju naselili samo oblast Gornjeg i Donjeg Pilota u planinskom zaleu Skadarskog jezera (tako su doli u neposredno susedstvo Hvosnu, koje e postati Metohija crkveni posed). Pojedini arbanaki katuni selili su se dalje prema istoku i zapadu, a u vreme procvata rudarstva u nemanjikoj dravi regrutovani su za rudarska zanimanja. Teritorije i oblasti dananje Severne Albanije bile su pod srpskom vlau Kralja Milutina (1282-1321), te je tada granica srpske drave bila na reci Mati. Za vreme Cara Duana je itava dananja Albanija, sa izuzetkom Draa, bila ukljuena u srpsko carstvo. Naslednici Duanovi odrali su se u nekim od tih krajeva sve do turskog osvajanja (4). Ako posmatramo poloaj Stare Srbije na etnikoj karti Balkana, npr. profil istok-zapad, otprilike na geografskoj irini Pritine i Pei, videemo da na toj irini i severno ima neznatan broj arbanakih oaza: severni deo Stare Srbije nastanjen je srpskim stanovnitvom. Tako i u etnikom pogledu Kosovo i Metohija zauzimaju u nekoliko sredinji poloaj meu Junim Slovenima. Meutim, treba naglasiti da se Kosovo i Metohija na zapadu granii neposredno sa Arbanasima, kojih ima i na tlu June Srbije, dok meu Arbanasima ima i srpskog stanovnitva. Turci su nastojali da obezbede strategijsku dolinu Vardara i junosrbijanskih kotlina, pa su tu ustanovljene jake turske i arbanake oaze do balkanskih ratova 1912/ 13. godine.

62

Po srpski etniki razvitak najtetniji su bili Arbanasi, koji su od kraja XVIII veka pokazali ogromnu ekspanzionu snagu, a jedini put irenja bez otpora vodio ih je u srpske zemlje. Naroito je bilo jako irenje severnih Arbanasa (Malesija) u gornje Povardarje i u Kosovo i Metohiju. U srednjovekovnoj Srbiji je ivelo stanovnitvo pod imenom Vlasi. Najkompaktnija vlaka populacija bila je na Kosovu i Metohiji i njima susednim oblastima (5). Po turskom katastarskom popisu iz 1455. godine za oblast Brankovia nema ni jednog celog arbanakog sela, ve samo po jedna, dve ili tri arbanake kue u pojedinim srpskim selima, proseno u svakom etvrtom selu (6). To su bez sumnje bili uvari zimovnika u letnjoj polovini godine, kada su im stada ovaca bila na planinama u Albaniji. Oni tada uvaju zimovnik, da ga koji drugi stoar ne zakupi i spremaju stonu hranu. Nakon zauzimanja Novog Brda od strane Turaka 1. juna 1455., Turci su 320 mladia pretvorili u janiare, a 700 ena razdelili meu vojnike. Posle pada Despotovine i sam mitropolit graaniki bei od turskog zuluma u Vraevnicu na Rudniku. Sve te nevolje - glad, kuga, ratna stradanja, iseljavanje i nasilno preseljavanje, islamizovanje umnogostruili su se za vreme austrijsko-turskih ratova 1683-1699. i 1736-1738. godine. Za vreme tih ratova voene su borbe na podruju Stare Srbije, naroito 1689-1690. godine. Posle dva neuspela austrijska pohoda na Balkan, nastala je velika pometnja, to je znatno doprinelo arbanakom prodiranju na Kosovo i Metohiju. Srbi nisu smeli ekati povratak Turaka, ve jednim delom kreu u Ugarsku sa austrijskom vojskom. Novija istraivanja su pokazala da se sa Arsenijem arnojeviem iselio veinom stanovnitvo Severne Srbije (7). Ipak, ti su pokreti bili sudbonosni. Pred prvu seobu Srba sa Kosova i Metohije, vidi se da su, usled estih upada Turaka i Tatara, naputena sva sela oko Trepe i Vuitrna. Po smirenju, u naputena sela vraen je deo starog stanovnitva, a poelo je da dolazi srpsko stanovnitvo iz susednih oblasti, ali i arbanaki naseljenici. Primajui islam, Arbanasi u Turskoj postaju privilegovan narod i oni se silom ire meu Srbe, na siluih prevode u islam i arbanae, a mnogi Srbi se arbanae i svojevoljno, radi opstanka. Moramo napomenuti da na delu severne Albanije postoji mnogo tragova srpskih naselja. U srednjem veku na tlu Stare Srbije, i to samo u predelima etnikih dodira, bilo stoara i neto malo trgovaca Arbanasa. Primajui islam, Arbanasi su postali povlaeni i silom su se naseljavali meu srpsko stanovnitvo, izgonili ga iz sela, otimali mu zemlju, stoku i ene. Posledice su bile raznovrsne. Srbi su se povlaili ispred njih. Zanimljivo je istai, da je ovo uzmicanje srpsko ispred Arbanasa po pravcu bilo suprotno uzmicanju ispred Turaka: dok se pred Turcima sklanjalo u planine, u krajevima koje ugroavaju Arbanasi naputaju planine i silaze u ravnice, koje su Arbanasi u poetku nerado naseljavali. Druga posledica arbanakog irenja bila je da veliki broj Srba XVIII i XIX veka prelazi u islam. Oni su, ipak, zadrali svoj jezik i mnoge druge etnike odlike. Ovi Srbi, koji su bili u dodiru sa Arbanasima, sa primanjem islama veinom su primili i arbanaki jezik i tako se postepeno arbanaili. To se nije deavalo samo sa Srbima starosedeocima, ve i sa doseljenikim rodovima. Poznat je sluaj sa poarbanaenjem srpskog ivlja u okolini Prizrena (u Opolju i dr.), dok je poislamljenu Goru (Draga) od poarbanaenja spasilo osloboenje 1912. godine. Bilo je i nasilnog preseljavanja Arbanasa u srpske krajeve: tako je 1700. godine preseljena jedna grupa Klimenta u predeo Petera (8). Pritisak muslimanskih Arbanasa je bio toliko jak, da su u islam prelazili ne samo pravoslavni Srbi, nego i oni arbanaki rodovi, koji su dolazili iz Severne Albanije u Metohiju, na Kosovo i Gornju Moravu kao katolici. S tim u vezi je i pojava dvoverstva, koga ima kod katolikih Arbanasa na tlu Stare Srbije. Bilo je sluajeva da je srpsko stanovnitvo primilo arbanaki jezik i nonju, tako da se po spoljanjem izgledu ni u emu nije razlikovalo od muslimana Arbanasa, ali su sauvali pravoslavnu veru i obiaje. Tako su se nekad iste srpske zemlje proarale nesrpskim stanovnitvom. Za vreme Turaka, srpska sredita se pomeraju daleko na sever u Veliko Pomoravlje i Vojvodinu. Srbi, iako su bili proreeni za vreme turske vlasti i u tekim prilikama u toku vie od pet stolea, ipak
63

su uspeli da se odre i da sauvaju deo svoje teritorije. To svedoi o ivotnoj snazi i etnikoj ilavosti, a s druge strane dokaz da je srpska civilizacija bila veoma jaka, predstavlja preko 1.500 manastira i crkava koje je ovaj deo Srba izgradio u srednjem veku. Simbioza izmeu Srba i Albanaca postojala je u Severnoj Albaniji, gde su Srbi i Arbanasi bili izmeani. uflaj iznosi kako je stanovnitvo u ovim predelima slovensko-vlako-arbanaki amalgam. To isto naglaavaju i Jovan Cviji i drugi istraivai. Iz Malesije - Severne Albanije dolazi oko 20 fisova, meu kojima su najzastupljeniji: Berie, Gai, Krasnii, Sopi, Tsa, krelji, Hoti, alji, Bitii, Klimenti, Mirditi, Grude, Kruezi i dr. (9). U tim arbanakim migracijama bilo je veza izmeu iseljenika i roaka u starom zaviaju. Kako navodi Atanasije Uroevi, tako je rod Durak u Streocu doseljen na poziv ranije doseljenih abanovia iz istog sela. Rodovi Koljovi, Mezin, Oron i Aan doselili su se na poziv roda Paljoa iz istog sela. Neki su i sami ili svojim seljanima ili roacima (10). Arbanasi su na Kosovu i Metohiji sauvali znanje o svom doseljavanju iz Albanije. Svaki Arbanas zna kom arbanakom plemenu (fisu) pripada, znaju predeo i selo odakle su se doselili njihovi preci (11). Svaki arbanaki fis ima svoju plemensku organizaciju. Meu Arbanase u Malesiji su se doseljavali i pojedinci iz plemena: Kua, ekulara, Vasojevia i crnogorskih brda uopte. Kako navodi Jovan Cviji, mnoga plemena Severne Albanije su meovitog srpskoarbanakog porekla; za arbanako pleme Hoti se zna da su delom srpskog porekla od iseljenih Pipera i evljana iz Crne Gore. Verovatno su meovitog srpsko-arbanakog porekla Klimenti, Grude i Gai, koji se svojataju sa crnogorskim plemenima (12). Sami Merditi imaju tradiciju, kako navode istraivai, da je njihov predak bio neki Sloven. Cviji navodi da je sve do skora bilo meavine izmeu ovih Arbanasa i Srba enidbom. Arbanakinja poe za Srbina, naroito ako je junak, a isto tako Srpkinja za Arbanasa. Vera nije prepreka (13). Dalje Cviji kae da je na osnovu ovih konstatacija obeleio na karti severnu Albaniju kao "oblast, istina arbanaku, ali kao Arbanase proizale iz meavine pravih Arbanasa i albaniziranih Srba" (14). On navodi da je zapadno od akovice oblast Valbona ili Reka, u kojoj su se Srbi dugo zadrali. "Jo oko polovine XIX veka Lejean je na osnovu svojih ispitivanja, obeleio ovu oblast kao veliku srpsku oazu, koja se sputa do drimske okuke, i u njoj je na Drimu poslednje selo Zubi. Izgleda da su se Srbi ove oaze iselili ili islamizirali, ili oboje" (15). Naseljenost na Kosovu i Metohiji je tom dugom migracijom iz severne Albanije postala meovita: pored isto srpskih i isto arbanakih sela, bilo je sela u kojima su iveli i Srbi i Arbanasi. I sama arbanaka sela obino su postajala meovita po starini svojih stanovnika. U svakom selu je najee bilo rodova iz dva ili vie fisova. Poislamljivanje Srba, dolazilo je zbog jakog dodira sa Arbanasima, zbog nagovaranja, privoljavanja, pretnje, pa i radi spasa od njihovog zuluma. Oni koji su beali iz svog sela, traili su zatitu Albanaca od novih nasrtaja. Ima konkretnih primera da su pojedini Srbi preli u islam zbog ene. Begoli po predanju, kako navodi Uroevi, nikada nisu imali bega u familiji. Begol znai Begovi. Verovatno potie od starog srpskog plemstva - pronijera (16). Ima sluajeva da su u islam prevoeni siroii, kao neki Milan u Prelezu, predak roda aivar, koga su prihvatili Arbanasi iz istog sela i tako ga preobratili u islam. Poislamljeni su posle, kao muslimani, morali odravati vezu samo sa Arbanasima, a to je bilo raeno da se u njihovim domovima uvrei arbanaki jezik. Najpre su samo odrasli mukarci znali arbanaki, a enidbom sa Albankom, taj jezik se prenosio na decu. Arbanaki rodovi srpskog porekla zadugo su potovali naputenu veru. O pravoslavnim zadunicama, delili su poduja. Kako to nisu mogli sa Srbima, jer su sa njima raskinute verske veze, ni sa muslimanima, kod kojih tih obiaja nema, to su arbanaki rodovi srpskog porekla poduja menjali meusobno, sve dok iz Srbije nisu doli mudahiri. Neki od lanova tih rodova iz Bajine, Dubnice, Trnove, Lapatice, sastajali bi se na sredokrai od svog poslednjeg sela i tu menjali kolae "kulet".

64

Ima veliki broj prezimena arbanakih rodova koja se zavravaju na "i", "ovi" ili "ovit", to nije dolo preko one kratkotrajne srpske administracije. To je proizalo iz dugotrajnog meusobnog uticaja, jer su ti rodovi, ta ista prezimena imali i pod turskom vlau. Kako kazuju mnogi primeri, promena vere je jedan od uzroka seljakanja. Bilo je sluajeva da su porodice beale od roaka koji su se poturili, bojei se da sami nee morati da to uine. Uzrok seljakanja je i ifluki sistem. ifije nisu strogo vezane za ifluk. Njima je gospodar mogao otkazati dranje na ifluku, te su u tom sluaju morali traiti drugi ifluk. I sada u nekim selima opstaju prevedeni autohtoni nazivi: Vora tkijeve - slovensko, srpsko groblje. U sirinikom selu Brodu srpsko groblje stoji od vajkada nedirnuto, poto ga brani arbanaki rod srpskog porekla Smailovit, jer na njemu ima grobova njihovih predaka (17). Postoje pravoslavni Srbi koji se nisu "mrdali" iz sela i ima takva 24 sela: Bakija, Banjska, Batusi, Veliko Ribare, Gatnj, Dobri Dol, Novo Selo na Graanki, Preoci, Priluje... Prilikom zauzimanja zemlje i pravljenja imanja, Arbanasi su esto bezobzirni, pa je pri nailasku na otpor njihov bezobrazluk bivao vei. U odbrani imanja, esto je bivalo krvi, a da bi izbegli krvnu osvetu, Srbi su naputali svoja sela i imanja. Perii u Kuzmanu su tako od "krvi" pobegli na vuitrnsku stranu (18). Anelko Vukovi, iz sada arbanakog sela Orahova kod rudnika Trepa, 1815. godine je ubio silediju Sinana iz susednog sela Kutlovca i odbegao u Srbiju, a pesma koju je on sam spevao o tom podvigu ula je u IV knjigu Vukove zbirke srpskih narodnih pesama. No, kako je takvih primera bilo kroz ceo XVIII i XIX vek, sve do balkanskog rata 1912. godine, srpska iseljenika struja sa Kosova i Metohije ini znaajan postotak u celom Pomoravlju, umadiji i severoistonoj Srbiji. A iz zaklonjene Sirinike upe Srbi su se iseljavali tako da ih ima ak u Argentini. Rajkovii u Domorovcu (Izmornik) iselili su se beei od "krvi", a Krstii u itnju (Gornja Morava) pobegli su iz Sirinia da im Arbanasi ne otmu devojku. Nakon dolaska muhadira iz osloboenih krajeva Srbije 1877-1878. godine zulumi radi potiskivanja Srba su pojaani. U Badovcu je Srbe raselio aga - gospodar ifluka, dovodei muhadire (19). Tih godina su se iselila mnoga sela sa Kosova. Visokovce se iselilo u Toplicu na imanje razmenjeno sa muhadirima. Od zuluma su najvie stradala planinska sela, te su se Srbi odatle bre selili. Tako su, kako navodi Jovan Cviji: "oni (Arnautai) zauzeli predele u kojima je bilo veina srpskog stanovnitva, kao Metohiju, Podrimu, Kosovo i arske upe". Zaostale Srbe su stalno istiskivali na razne naine. U pomenutim oblastima je bilo poarbanaivanje u veim razmerama (20). Istraivanja pokazuju da je Arnauta u svom mestu vie zaslepljen nego Arbanas, ili odavno poarbanaeni Srbin doljak. Pravi Arnautin vie mrzi Arnautaa, nego hrianina. Isto tako, snoljiviji je susedski ivot izmeu pravoslavnih i pomuslimanjenih Srba, nego meu Arnautima i pravoslavne im brae po krvi (21). Uroevi je utvrdio da su na Kosovu srpskog porekla ove arbanake porodice: Bojkovii u Drenici, Durii, Koanci i Tranunii u Velikom Ribaru, Spasii-Redovii u Gumno Selu, Spasojevii-Jaari u Kosinu, Boovii, Kovaevii i Koljkovi u Donjem Nerodimlju. Jedan broj Koljkovih je primio islam i poarbanaen, drugi ostao u pravoslavlju i srpstvu. Uroevi iznosi i za arbanake rodove u Gornjoj Moravi: Krstie u Kamenglavi, ivie u Radivojcu i ivkovie u Ribarima (22). Na ova pretapanja ukazuju oevidno i stara prezimena. Neki rodovi srpskog porekla se ni po emu ne razliluju od drugih Arbanasa, sem to su u ovom ili onom obliku sauvali poneto ranijih rei i obiaja. Postepeno su i asimilisani i "Bonjaci" srpske govorne grupe, doseljeni iz susednih Roaja, Bihora, Plavsko-gusinjske kotline i arplaninske Gore, kao i drugih krajeva. Cviji navodi da se najpre stvorila flotantna narodna masa, koja, izgubivi srpsko narodno oseanje, jo nije primila arbanako. To su oni koji kau da nisu ni Srbi ni Arbanasi, ali oni vremenom postaju Arbanasi, pod uticajem vere i sredine (23).

65

Asimilacija hriana je jo potpunija bila primanjem islama. Oni koji su prihvatili islam nazvali su se "Turinom". Na poetki XX veka su se mogle videti porodine zadruge, u kojima su jedan deo eljadi hriani, a drugi "Turci". U selu Kosariu postojala je 1931. godine jedna takva dvostruka kuna zadruga. U prvoj fazi, prelazio je na islam domain, a zatim drugi mukarci i najzad ene. Starije ene su umirale i sahranjivane kao hrianke. Doseljeni katolici su pre primali islam, nego pravoslavni Srbi. Na prelaz u islam uticale su i grke vladike, fanarioti, koji su udarili veliki namet na svoje vernike Srbe (24). Kod stanovnitva srpskog govornog jezika, kao u Orahovcu, arplaninskoj Gori i nekim drugim predelima, bili su drugaiji procesi. U Orahovcu, maternji jezik stanovnitva za vreme turske vladavine bio je samo srpski. U ovoj etnikoj oazi, stanovnitvo se delilo po veri na muslimane i hriane, odnsono "Turke" i "Srbe". I kod jednih i kod drugih prezimena su se zavravala na "i". Neki muslimanski rodovi zadrali su prezimena iz vremena dok su bili hriani: Vukainovii, Bokovii, Mitrii, urii, Martinovii, Joksimovii i dr. (25). Orahovaki muslimani srpske govorne grupe oroavali su se sa Arbanasima iz okoline. Tako je posle druge i tree generacije ulazio u kue arbanaki jezik. No, i u takvim kuama preovlauje "orahovaki govor", koji je slian prizrenskom i akovakom izgovoru srpskog jezika. Ova orahovaka etnika grupa je najizrazitija simbioza Srba starosedeoca, doseljenih pravoslavnih Srba, Muslimana i manjeg broja Arbanasa. Posle toga su dole simbioze enidbenim vezama. to se u Orahovcu ouvalo srpsko stanovnitvo, bez svake sumnje treba zahvaliti metohu manastira Deana i njegovoj vinogradarskoj privredi. Druga etnika grupa srpskog govornog jezika su Goranci u arplaninskoj upi, koji naseljavaju 30 sela. Kasno su primili islam, ali su ouvali mnoge hrianske obiaje i osobine. Iako su u okruenju Arbanasa muslimana, preko kojih su se i jedni i drugi izdavali za "Turke", ipak su retka simbioze izmeu ove dve zajednice. Goranci su jako kompaktna grupa. Bili su u neprekidnoj borbi sa susednim Arbanasima iz Ljume, zbog kojih su i napustili stoarstvo i odali se pealbi, poglavito poslastiarskom zanatu po gradovima irom Evrope i poprimili gradski nain ivota (26). Izmeu ove dve etnike grupe nije bilo mnogo brakova, mada su arbanake devojke rado odlazile za Gorance. U Sredakoj upi kod Prizrena, gde su neke srpske porodice primile islam, odravaju se jezik, obiaji i roaki odnosi. Stanovnitvo je ovde "etniki jedinstveno, a verski podeljeno" (27). Treba istai, da na etnika svojstva Srba i Arbanasa ukazuju i mnoge druge komponente: antropoloke crte, etno-psiholoke osobine, obiaji, narodno stvaralatvo, leksika itd. U sklopu antropolokom preovlauje dinarski tip tamnije varijante, kao u Crnogorskim brdima. Oni su povisokog rasta, orlovskog nosa i pogleda. Meu ovima se ovde-onde vide i ljudi plave kompleksije, kao i u drugim delovima dinarske oblasti. Sem toga, ovde se nalazi i razliiti antropoloki tipovi, to svakako ukazuje na pomenutu etniku meavinu, koja se povoljno odrazila na stvaranju lepog i vrstog soja ljudi (28). Etno-psiholoke odlike, pravni i drutveni obiaji i odnosi slini su sa onima kod stanovnitva u crnogorskim Brdima: "Duhovne tvorevine, obiaji, junake pesme u desetercu i mnogi motivi pria, takoe su slini u crnogorskih i arbanakih Brana i Srba uopte, koji su se ovde meali i stapali" (29). Da pomenemo samo neke crte, koje ukazuju na ovu etniku meavinu. Kod kosovsko-metohijskih Arbanasa postoji tradicija o Kosovskom boju, Milou Obiliu, Kraljeviu Marku i uopte o srednjovekovnoj srpskoj dravi. To nije za uenje, jer su njihovi preci u severnoj Albaniji bili pripadnici srpske drave. Utvreno je, pored ovoga, da su ovi Arbanasi kao i Srbi slavili slavu: Gaani Sv. Jovana i Sv. Petku, alje Sv. ora, Krasnii Sv. Arhanela i Berie Sv. Nikolu. Zabeleeno je da su do sada arbanaki fisovi Berie slavili Veliku Gospoinu, Tai Sv. Jovana (zimskog) i Krasnii Sv. Sebastijana. Uzajamni uticaj izmeu srpskog i arbanakog stanovnitva se vidi i u govornom jeziku. Skoro svi nazivi vezani za ratarstvo srpskog su porekla: ralo, raonik, ko, kosa, kositi ("me kosit"). Renik za navodnjavanje je takoe isti. Arbanasi kau: "me vadit" - vaditi. Srpski izrazi se zapaaju u stoarskoj terminologiji. Takoe su zajednike rei Srbima i Arbanasima:
66

vrelo, dvor, izb, jaram i mnoge druge. Neke srpske rei potiu, svakako, iz matice u severnoj Albaniji, gde je u srednjem veku bilo vee amalgamisanje izmeu Srba i Arbanasa. Razume se, i Srbi su primali neke arbanake izraze. Ima dosta arbanakih prezima koja se zavravaju na "i", to upuuje na etniku meavinu. Mnogi fisovi su slini ili isti (30). Osloboenjem od Turaka 1912. godine zaustavljen je proces srpskog i arbanakog poturavanja, kao i poarbanaivanje Srba. No, veina Arbanasa muslimana i muslimana srpskog jezika izdavali su se za "Turke". Posle II svetskog rata, stvaraju se drugaiji uslovi za etnike procese. Socijalistiko ureenje od prvog dana tei da zavede ravnopravne etnike procese. Ali, to je ilo sporo tamo gde su turska povlaenost i bezvlae vekovima inili svoje. Jedni su u promenama videli "smak sveta", a drugi "obnovu Duanovog carstva". Meutim, nije bilo ni jedno, ni drugo (31). Nastavljaju se devijacije u meuetnikim odnosima. Sada su gotovo svi Romi muslimani postali Arbanasi, a ne "Turci" kao ranije. Sve ee se muslimani srpske govorne grupe izjanjavaju kao Arbanasi. Zapaa se i promena prezimena (Popii - Popaj, Lukovii - Lukaj, Vukainovii - Ukini itd.) (31). Nigde kao na kosovu i Metohiji nisu toliko izraene etnike fluktuacije i labilnost nacionalne svesti. Vrlo su esti toponimi istovetni kao u svim slovenskim zemljama, na primer: Opolje, Vas (tj. selo) Naklo - Naklo vas, Goradevac vas, Peka, Deanska i Prizrenska Bistrica, Vrela, Istok, Studenica, Sopotnica, Pe, Trebopolje, Laz, Lazina i dr. Takva celokupnost slovenskih naziva naselja, reka, krajeva, potesa i drugih izraza, moe se objasniti samo drevnou Slovena, odnosno Srba na Balkanu. to su se ovi srpski nazivi - toponimi odrali i posle etnikih poremeaja od kraja XVII veka, razloge treba traiti u skorijim promenama, nainu naseljavanja i njihovim etnikim osobinama. Utvreni su kontinuitet i identinost izmeu Srba starosedelaca i doseljenika iz severne Albanije i Crnogorskih Brda. U albanskom delu Prokletija nalazimo neke toponime koji priaju istoriju dananjice: u prelazu Ljume su Topoljani, Novo Selo i Kamenovo, a iza Patrika Tropoja (Trebopolje), Dragobir (od Dragobilje) i Bradanice. U arbanakom delu prokletija je planina Dobri Do, af-Vranica, ereni idr. Preteno meovito stanovnitvo nije osealo potrebu da menja imena starih srpskih naselja. Naravno, ukoliko su preovlaivale arbanake govorne osobine, stari nazivi su deformisani, a negde i menjani. To se i danas ini na Kosovu i Metohiji, najpre u matici, a potom u oblastima useljavanja, kao na primer: selo Baba je sada Babo, Crnobreani je sada Crnobrg (u optini Deani), Gorane je Goraj itd. Samo novim selima i mahalama davana su nova imena. ponegde su i srpski atari prevoeni sa srpskog na arbanaki jezik, npr. Belo Polje Bard Polje, Crkvice - Kia i dr. (32). Moramo naznaiti da u predelu Drenice ima toponima sa trgovima crkvenih imena. Od vremena srpsko-turskog rata 1877-1878. godine ti nazivi se kod Arbanasa poinju skraivati, a i zamenjivati. Isto tako, i ostali toponimi, koji oznaavaju slovenske i srpske jezike i istorijske sadraje i odraavaju etniku pripadnost, skrivaju se ili se sasvim zamenjuju arbanakim nazivima. Imamo popisano celo Kosovo i Metohiju u dokumentima.Oni koji se bave istorijskom geografijom nalaze da je 80-90% toponima koji su vaili nekada i danas u upotrebi, mada u novije vreme Arbanasi na Kosovu i Metohiji pokuavaju da drastino izmene stare srpske toponime. Reference Milisav Lutovac: "Geografski i politiko-geografski znaaj Pokrajine Kosova u Srbiji", Glas SANU CCLXXXII, Odeljenje prirodno-matematikih nauka, k. 34, Beograd, 1977, s. 2 (2) Jovan Cviji: "Balkansko poluostrvo", sabrana dela, knjiga 4, Beograd, 1991, s. 187 (3) Milisav Lutovac, nd.
(1)

67

Sima irkovi: "Kolevka Srbije" Kosovo, prolost i sadanjost, Meunarodna politika, Beograd, 1989, s. 25-26 (5) Atanasije Uroevi: "Etniki procesi na Kosovu u vreme turske vladavine", Kosovo, prolost i sadanjost, Meunarodna politika, Beograd, 1989, s. 39 (6) Isto (7) Spomenica June Srbije 1912-1937, Skoplje, 1937, s. 407-408 (8) Isto; Konstantin Juriek: "Istorija Srba", Beograd, 1952, s. 164 (9) Milisav Lutovac, nd. s. 30; "Velika Albanija zamisli i mogue posledice", Beograd, 1998, s. 19 (10) A.Uroevi, nd. s. 39-43 (11) Milisav Lutovac, nd. s. 30; (12) J.Cviji: "Osnovi za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije". Govori i lanci, drugo izdanje, Beograd, 1991, s. 130 (13) Isto (14) Isto (15) Isto (16) Atanasije Uroevi, kao pod (5) (17) Tatomir Vukanovi: "Drenica (druga Sveta Gora)", Mizej Pritine, 1998, s. 23; A.Uroevi, nd. s. 43 (18) Isto, s. 45 (19) Isto (20) J.Cviji: "Arheografski problemi", s. 177 (21) "Arnautai nae krvi (ARNAUTAI)", tamparija Drag. Popovi, Beograd, 1939, s. 5 (22) M.V.Lutovac, nd. 28 (23) J.Cviji, nd.; M.Lutovac, nd. s. 28 (24) M.V.Lutovac, nd. 28 (25) Isto, s. 29 (26) Isto, s. 30 (27) isto; Radmila Savi: "Arbanasi na srpskom tlu", Sfairos, Beograd, 1989, s. 29 (28) M.V.Lutovac, nd. 32 (29) Isto (30) Isto (31) Isto (32) "Politika" 3. jun 2007. - "Da nam se ne ponovi doivljeno", razgovor nedelje sa dr orem trifunoviem, s. 7
(4)

SPECIFINI DOPRINOSI Nikola Dimitrijevi ARHEOGENETIKA I IZUAVANJE POREKLA STANOVNITVA NA BALKANU Uvod Molekularna genetika je poslednjih 15-20 godina doivela veliki procvat i doivljava brzi razvoj u pogledu metodologije i oblasti primene. Arheogenetika35 je deo moderne genetike i ona predstavlja primenu metoda molekularne genetike u istraivanju porekla naroda. Poslednjih godina je ova nauna disciplina ukljuena meu uobiajene metode za istraivanje porekla
Archaeogenetics: DNA and the population prehistory of Europe. Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research, Renfrew, A.C., Boyle, K.V., 2000
68
35

naroda i praktino je zamenila mnogo nesigurnije metode zasnovane na kombinaciji genetskih i antropolokih istraivanja. Genetska istraivanja su veoma brzo postala interesantna za izuavanje porekla stanovnitva, jer su ve prvi rezultati potvrivali nekih od uobiajenih teorija, ali su neki od rezultata potpuno opovrgavali "slubene" teorije i davali argumente u korist potisnutih, alternativnih teorija. Poslednjih godina je u nekoliko vodeih svetskih asopisa za molekularnu genetiku obavljeno vie desetina radova posveenih izuavanju porekla naroda na osnovu genetikih analiza. Uglavnom se radi o radovima sa velikim brojem koautora (ponekad i preko 30) iz vie institucija i najee iz po nekoliko zemalja i svi ti radovi razmatraju ovaj problem strogo nauno, bez ikakvih politikih konotacija. Tu injenicu valja naglasiti, jer je to jedna od realnih garancija da kod tih istraivanja nisu mogle da dou do izraaja anomalije prouzrokovane politikim namerama, sa ciljem da se selektuju samo rezultati u korist projektovanog cilja. Sutina metoda koje se koriste u arheogenetici se sastoji u injenici da su genetiari utvrdili postojanje manjeg broja genetskih mutacija usaenih u hromozome koje se gotovo nepromenjene prenose na potomstvo, to doputa mogunost njihovog prostornog i vremenskog praenja na osnovu analize uzoraka. Tako su definisane dve grupe takvih markera: haplogrupe po Y hromozomu, koje prenose podatak o genetskom poreklu, koji se prenosi po mukoj liniji nasleivanja, kao i mitohondrijske haplogrupe koje se odnose na nasleivanje po enskoj liniji. Istraivanja su utvrdila i vremenske periode u kojima su nastale pojedine od tih mutacija i uzajamne lance povezanosti sa genetski srodnim grupama iz kojih su nastale. Arheogenetika Balkana Poslednjih godina je nastala prava lavina objavljenih rezultata koji su za kratko vreme poeli da uobliavaju konture pravaca praistorijskih migracija i genetskih veza izmeu dananjih naroda. Meu pomenutim radovima koji se tiu analiza na Y hromozomu postoje samo dva rada koji obuhvataju rezultate uzoraka dananje Srbije, dok je broj radova kojima je obuhvataju Albance vei. Na prostoru Balkana uoljiv je trend velike genetske slinosti, uz postojanje nekoliko genetskih osobenosti koje su karakteristine za Dinarsku oblast i dalmatinska ostrva36. Srpski molekularni genetiar dr Dragan Alavanti, nauni savetnik Instituta za nuklearne nauke "Vina" uspeo je 1997. godine da stupi u kontakt sa poznatim britanskim naunicima Markom Doblingom i Kris Tajler Smit i uestvuje u jednom obimnom istraivanju. Ispitivanje je obavljeno u 47 zemalja i moemo biti ponosni na injenicu da je Srbija jedna od osam zemalja u kojoj je raen tzv. "haplotajping" i da rezultat naunika iz Vine spada u pet najrelevantnijih rezultata,37,38. Zakljuak ovog rada je da su geografske barijere vanije od jezikih - susedni narodi su meusobno srodni iako ne govore istim jezikoma Meutim, nakon toga, Srbija nije bila obuhvataena genetskim analizama sve do 2005. godine, tako da stanovnitvo dananje Srbije spada u slabije istraene populacije. Rad iz 2005. godine, koji se bavi genetskom analizom stanovnitva jugoistone Evrope obuhvata rezultate uzoraka Srba iz Srbije, kosovskih Albanaca, stanovnitvo Bosne i Hercegovine, kontinentalne Hrvatske, Makedonije i makedonskih Roma. U prikupljanju uzoraka su uestvovali dr ore Bajec, dr Ana ijaki i dr Branislav Stefanovi iz Klinikog centra Srbije39.
36

D. Marjanovic et al., The Peopling of Modern Bosnia-Herzegovina: Y-chromosome Haplogroups in the Three Main Ethnic Groups, Annals of Human Genetics, v. 69, 2005, pp. 1-7 (University College London) 37 Zoe H. Rosser et aI., Y-Chromosomal Diversity in Europe Is Clinal and Influenced Primarily by Geography, Rather than by Language, The American Journal of Human Genetics, v. 67, 2000, pp. 1526-1543 (The American Society of Human Genetics) 38 Nedeljni telegraf, 18.05.2005, str. 38-40 39 Perii et al., High-Resolution Phylogenetic Analysis of Southeastern Europe Traces Major Episodes of Paternal Gene Flow Among Slavic Populations, Molecular Biology andEvolution, v. 22, No. 10, 2005, pp. 1964-1975 (Oxford University Press)
69

Na osnovu dobijenih rezultata moemo rei da najvei deo dananjih Srba ima haplogrupu I1b* - 29.2%, koja je uslovno nazvana "dinarska haplogrupa" (Dinaric Modal Haplogroup)40, koja je karakgerisgina za Balkan. Ova haplogrupa je najzastupljenija u Hercegovini, a prisutna je u znaajnom procentu kod svih balkanskih naroda, bez obzira na granice dananjih drava. Pretpostavlja se da se ova haplogrupa irila sa Balkana na podruja centralne, istone i june Evrope pre ranog neolita. Prostorna raspodela zastupljenosti ove haplogrupe na teritoriji bive SFR Jugoslavije (bez Slovenije) prikazana je na slici 1, a u tabeli 1. je prikazana njena uestanost u dananjim zemljama jugoistone Evrope. Pojedinci dovode u vezu ovu haplogrupu sa Ilirima, s obzirom na prostor u kom je zastupljena. Meutim, sa gledita teme ovog skupa, bitno je napomenuti smanjeno prisustvo ove haplogrupe kod kosovskih Albanaca(2.7%) i makedonskih Roma(3.5%). Druga po uestanosti je haplogrupa E3b1 sa 18.6%, koja je karakteristina za juni Balkan (Grka, Albanija, kao i za Rumuniju i Bugarsku), dok je kod kosovskih Albanaca prisutna sa rekordnih 44%. Kako je znaajan procenat ove haplogrupe pronaen i na Bliskom Istoku i severnoj Africi, pretpostavlja se da sadri vie podgrupa koje imaju razliite evolucione puteve, tako da oekujemo detaljnije analize vezane za ovu haplogrupu. Haplogrupa K1a se javlja kao trea po uestanosti sa 15.9%. Uestanost ove haplogrupe kod istonih i zapadnih Slovena iznosi 30-60%, dok je na Balkanu najrasprostranjenija kod Slovenaca - 37%, dok je kod stanovnitva Srbije, BiH, Makedonije, Bugarske i Rumunije izmeu 15- 25%. Zbog velike zastupljenosti kod slovenskih naroda, ova haplogrupa se uslovno naziva "slovenska haplogrupa" ili "slovenski haplotip" 41 (haplotip Ei19 po starom sistemu obeleavanja).

Slika 1. Uestanost haplogrupe I1b* (hM26) u zemljama bive SFR Jugoslavije5

Bara et al., Y chromosomal heritage of Croatian population and its island isolates, European Journal of Human Genetics, v. 11, 2003, pp. 535-542 (Nature Publishing Group) 41 Dr.Ivan Juri, Genetiko podrijetlo Hrvata, s. 44, Vlastita autorska naklada, Zagreb, 2003.
70

40

Kod Albanaca i makedonskih Roma je procenat zastupljenosti haplogrupe R1a manji od 10%. Prve pojave haplogrupe R1a na Balkanu se lociraju posle zadnjeg maksimuma ledenog doba. Pored toga, ostavlja se mogunost daljeg priliva u periodu 3000. - 2000. godina p.n.e, kao i u vreme tzv. "seobe Slovena", mada je poslednja varijanta najmanje verovatna, s obzirom na opti trend kontinuiteta populacije i nerealnost masovnih seoba. Mr Duan Keckarevi sa Biolokog fakulteta u Beogradu istie da je na osnovu pomenutih analiza teko prihvatiti uobiajenu tezu da je gro ovdanjeg stanovnitva doao u V veku na prazan prostor4. Problemi o kojima treba voditi rauna Vrlo je bitno voditi rauna da se pojmovi "genetsko poreklo" i "politiko nastajanje naroda" posmatraju kao odvojeni procesi, ali ipak treba dodati da rezultati genetskih istraivanja dodatno pojanjavaju samo politiko oblikovanje. Genetska istraivanja pruaju veliku mogunost za istraivanje porekla naroda i pred njima je velika perspektiva. Ipak, potrebna je ogromna opreznost u interpretaciji dobijenih podataka. Hrvatski istraivai nisu vodili rauna o ovoj komponenti to se moe videti u izjavi dr .Ivana Biondia iz Hrvatske, koji je isticao da se Hrvati znatno razlikuju od ostatka Balkana, to se ispostavilo kao netano, kao i dovoenje u vezu haplogrupe I1b*, koja je najzastupljenija na Balkanu, sa teorijom o iranskom poreklu Hrvata 8,9 Zakljuci Na osnovu poznatih rezultata, moemo primetiti slinost raspodela haplogrupa kod Srba iz Srbije, Srba iz Republike Srpske, kao i populacije Makedonije to ukazuje na homogenost. Nasuprot tome, postoje znatne razlike kod Albanaca sa Kosova u odnosu na Albance iz Albanije, kao i razlike Hrvata iz Dalmacije sa Hrvatima iz kontinentalne Hrvatske. Na kraju moemo zakljuiti da veliko slaganje najnovijih rezultata genetskih analiza sa lingvistikom teorijom kontinuiteta i arheolokim nalazima u velikoj meri pojaava argumente u korist teorije o autohtnosti Srba na Balkanu, iako ostavljamo mogunost postojanja genetskih analiza baziranih na drugaijim markerima, usled velike sloenosti genetske strukture oveka, kao i mogunosti greke usled relativno malog istraivakog uzorka. Meimurski list, 04.12.2004 A Nomenclature System for the Tree of Human Y-Chromosomal Binary Haplogroups, The Y Chromosome Consortium, Genome Research 12, 2001, strane 339-348 (Cold Spring Harbor Laboratory Press)
8 9

71

Slobodan Jarevi STAROSEDEOCI BALKANA SU SLOVENI Ako bismo sledili naunu metodologiju u istoriografiji, bili bismo obavezni da objasnimo zato se u vizantijskim dokumentima iz vremena nemanjike Srbije retko spominju Srbi (Sloveni). Prema tumaenju zvanine istorije, oni su na Balkanu od 6. stolea, pa bi, naprimer, u 14. stoleu trebalo da ih svi prepoznaju pod tim imenom - srpskim, ili slovenskim. Ali, u Srednjem veku, Vizantinci (Grci) 42 piu da su stanovnici Srbije Tribali, Iliri, ili Sarmati. Ako su ovi narodi stanovnici Srbije u 14. stoleu, zato zvanina istorija tvrdi da su oni, tj. Tribali, Iliri, Daani, Sarmati i drugi, na neobjanjiv nain, nestali s Balkana kad su na njega doli Sloveni? Zar je mogue da istoriari ne pridaju nikakav znaaj porukama u grkim dokumentima Srednjeg veka? U 14. stoleu, na zapadnim granicama Vizantije, uzdie se mona Srbija, cara Stefana Duana Nemanjia. Ovog vladara, vizantijska dravna dokumenta oslovljavaju kao arhonta Tribala,43 a ne kao srpskog cara. Znai, stanovnitvo u dravi Nemanjia su Tribali. O stanovnicima tadanje Srbije, kao Tribalima, svedoi i zapis vizantijskog (romejskog) dravnika Teodora Metohita (1270-1332). On opisuje svoj put u Srbiju, kud ga je, u diplomatsku misiju, uputio romejski (vizantijski) car: I da priam dalje kako mi je ivot sreni koji neprestano tee iao napred u izvravanju carevih poslova. I zaista me je zatim gospodar, odabravi me izmeu mnogih prisutnih, poslao u poslanstvo sa drugima o kojima se mnogo starao. Dragu erku, nevestu, odvedoh lino vladaru Tribala, s kojima se trebalo sporazumeti o mnogim postojeim nesuglasicama izmeu oba naroda - Romeja i Tribala, nastalih zbog prethodnihrazmirica.44 A da su Grci Srbe zvali i drugim imenima - poznatim na Balkanu i pre nove ere, svedoi i romejski (vizantijski) Patrijarh Filotej. Piui o narodu u srednjevekovnoj Srbiji, oslovljava ga antikim imenima: Tribali i Dalmati. Pogledajmo i budimo uvereni da to grki patrijarh ne bi inio da su nekim udom (kako zvanina istorija tumai) Srbi te Dalmate i Tribale prognali ili istrebili. Takve injenice bi Grci (kao srpski suparnici na Balkanu) stalno ponavljali i Srbima prebacivali (kako se to danas kae) sklonost ka genocidnosti. Ovako Patrijarh Filotej opisuje zbivanja oko jednog romejskog (vizantijskog) zarobljenika Svetog Grigorija Palamea: A kad je kod Romeja kao u igri kockom dolo do prevrata i nastale su promene i u carskoj vlasti i u Crkvi, a i kad su oni koji su se zaista brinuli o njegovom (Palaminom) osloboenju bili ve udaljeni od vlasti i od upravljanja javnim poslovima, mimo svih nadanja oslobaa se ropstva. Ve je bio izgubio svaku nadu dok Bog nije podstako neke Tribale ili Dalmate iz krajeva zapadnih granica, ljude dobre i potene, te su u ime svog naroda, koji daleko ivi, bogato platili varvarima i spasli svetog.45 Ono to je zanimljivo je i naznaka u ovom grkom dokumentu da su Tribali isto to i Dalmati. Ovim se potvruje da je na narod i u to vreme, kao i danas, imao vie, moemo slobodno rei, zaviajnih imena. Sad su malo drukija: Srbijanci, Crnogorci, Makedonci, Bosanci, Slavonci, Dalmatinci, Vojvoani... Grci su od davnih vremena na Balkanu i ne moe se rei da oni nisu znali koji jo od naroda ive pored njih u Srednjem veku i koji su narodi tu iveli stoleima ranije. Oni, eto, piu o

Istono Rimsko Carstvo se u istoriografiji i literaturi Evrope poslednjih stolea oznaava pod imenom Vizantija i to je, iskljuivo, nauni termin. Nigde u izvorima ne postoji drava koja se tako imenuje; ni narod, ni jezik ne postoji vizantijski, kako to pie u Prosvetinoj enciklopediji. Inae, stanovnici su svoju dravu zvali Romeja, a sebe Romejima. Ova dva imena su koristili i Grcima susedni narodi - Sloveni, Arapi, Gruzijci, Jermeni... 43 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, Knjiga 18, tom VI, SANU, 1978, Beograd. 44 Novo Tomi, Ratomir Damjanovi i Sanja osi: Serbija, Itaka, Beograd, 1997. 45 Isto.
72

42

Tribalima, kao stanovnicima Balkana - i pre Nove ere i u 14. stoleu. Da su pod ovim imenom, u razliitim periodima, bitisala dva razliita naroda (kako to tvrdi zvanina istoriografija), o tome bi Grci ostavili pismena objanjenja. Ta razliitost kod dva naroda bi bila izraena rasnim odlikama, ili, u najmanju ruku, govorili bi razliitim jezicima. Kad je re o jezicima, pa kad se oni na Balkanu posmatraju s take gledita zvanine istorije, onda nema izgleda da bi slovenski jezici mogli igrati ikakvu ulogu u formiranju grkog jezika. Teko bi bilo poverovati i da bi u najstarijem grkom jeziku moglo biti slovenskih pozajmica, jer su Sloveni tada (po tumaenju zvanine istorije) iveli daleko od Balkana - daleko od teritorija grkih gradova drava. Ovo je, naizgled, logian zakljuak - s take gledita zvanine istorije, ali mnoge osnovne stare grke rei su iz slovenskog jezika. To znai, da su Sloveni iveli pored Grka, i, to je nepobitno, izmeani s Grcima. Filologija to potvruje. Posluiemo se doktoratom Olge Lukovi-Pjanovi, odbranjenim na Sorboni. Njena doktorska teza: Pravda u Eshilovim i Sofoklovim tragedijama pokazuje da su Grci odavno pozajmili srpsku re ''dika'' i koristili je za pojam ''pravda". Ova slovenska re u grkom jeziku nije usamljena. Primera radi, u grkom jeziku, za pojam ''more'' koristi se re ''talasa''. Nisu li Grci, kad su stigli na Balkan, kako to objanjava Herodot - s veoma siromanim jezikom, uli od Slovena re ''talas'', pa je razumeli da oznaava ''more''? Herodot je jo jednim osvrtom pokazao da su Sloveni iveli u 5. stoleu pre Nove ere na Balkanu. Zapisao je da Veneti ive na istonoj obali Jadrana.46 Kao to smo rekli, Sloveni su uvek imali mnotvo zaviajnih imena - bez obzira da li su sebe sami tako zvali, ili su im ta imena nadevali susedni narodi. Ime ''Veneti'', ''Vendi'', ''Vindi''... i danas koriste Nemci za Poljake, ehe, Slovake i Luike Srbe. Da se osvrnemo jo na doktoriski rad Olge Lukovi-Pjanovi o srpskim reima u grkom jeziku, zanimljivo je rei da joj mentor profesor dr Pjer antren nije mogao osporiti tezu, ali ju nije ni komentarisao. Samo je izgovorio: "Gospoo, ja se s Vama ne slaem, ali Vam dajem titulu doktora grke filologije, jer ste je zasluili".47 Vidimo da je prof. antren bio zbunjen. Nije oekivao obrt u filolokoj nauci, a on se nalazio u doktorskoj tezi Olge Lukovi-Pjanovi. Bilo mu je teko prihvatiti injenicu da su Srbi bili na Balkanu pre nego Grci i da su naseljavali paniju, jer nita od toga zvanina istorija ne priznaje. A Olga je, uz ovaj rad, ponudila i svoju analizu savremenog baskijskog jezika, u kojem je nala vie od 30 procenata rei istovetnih reima u srpskom - i po znaenju i po glasovnoj vrednosti! Da dr Olga Lukovi-Pjanovi nije prva zakljuila da su najstarije grke rei pozajmice od prastanovnika Balkana i Male Azije, moemo se uveriti na osnovu tekstova antikih pisaca. U prvom veku pre Hrista, iveo je Strabon i ostavio podatak da su maloazijski Friani srodni balkanskim Pelastima (Pelazgima). O jeziku ova dva naroda, pie Elijan i izvetava da su Ilijada i Odiseja bile napisane na jeziku Friana - prevedene su na grki u 6. stoleu pre nove ere, po naredbi Pizistrata Tiranina. Platon i Kratil, takoe, piu da su mnoge grke rei pozajmice iz frigijskog jezika.48 S obzirom na odbojan stav zvaninih istoriara prema svakoj pomisli da su ti prastanovnici Balkana i Male Azije mogli imati veze sa Srbima (Slovenima), izbegava se i (nauna) obaveza da se istrai na kojem su to jeziku ispevane Ilijada i Odiseja, kad su na grki (prema grkim izvorima) samo prevedene. Ako su ispevane na nekom drugom jeziku, onda je opevana istorija nekog drugog naroda, ne grkog. NIJE BILO IRENJA SLOVENA U EVROPI Pre nego to se pozabavimo dokumentom zvanine istoriografije o doseljavanju Slovena na Balkan u 6. i 7. stoleu, napominjemo da se to doseljavanje tumai nekakvim irenjem Slovena iz prapostojbine prema jugu i zapadu. To bi znailo da su Sloveni stigli i na dananju teritoriju
46 47 48

Herodot: Istorija - Prva knjiga, str. 49, ''Matica srpska'', Novi Sad, 1956. Olga Lukovi-Pjanovi: Srbi... narod najstariji, I, str: 17. i 19, IPA "Miroslav", 1993, Beograd. Radivoje Pei: Optuujem utanje - zavera poricanja, str. 40-41, "Pei i Sinovi", 2001, Beograd.
73

Nemake - pa ih zvanina istoriografija tamo naziva Zapadnim Slovenima, za razliku od onih na Balkanu - Junih Slovena. ''irenje Slovena'' se vee za pad Rimskog Carstva u petom stoleu, pa istoriografija Nemake tumai da su tad Sloveni prodrli preko Labe, naravno - dolazei iz svoje "prapostojbine" oko Dnjepra, Dnjestra i Volge. Evo kako to objanjava jedna istorijska nemaka knjiga, tampana 1951. godine: Pad Rimskog Carstava nije bio pokrenuo samo Germane, ve i sva ona mnogobrojna plemena, upola ili sasvim skitakih varvara, koja su bila susedi Rimskog Carstva i Germana. Slvoeni su prodrli preko Labe, stepe june Rusije su slale jedan divlji konjiki narod za drugim - Hune, Avare, Maare, koji su svoje osvajake pohode proirili do preko Rajne i preko Alpa do severne Italije.49 Da Sloveni nisu stigli na dananju teritoriju Nemake, pokazuje nam i mapa - donesena iz biblioteke u Cirihu, iju kopiju prilaem. Na njoj su ucrtani toponimi Nemake od 3. stolea pre Nove ere do 3. stolea Nove ere. Ovo je vreme nekoliko stolea pre pada Rimskog Carstva (peto stolee Nove ere) i tamo su svi toponimi slovenski. Na teritoriji severen i istone Nemake, pie da su tu slovenska plemena, u zagradi je naznaeno - srpska: Drevnjani, Miliani, Luiani, Glamoani i druga. Dok je Nemaka bila podeljena, u Istonoj Nemakoj su tampane dve knjige. One demantuju zvaninu nemaku istoriju, jer sadre podatke o dve srpske drave na severnom i istonom delu dananje Nemake. Znai mapa donosi podatke o starosedelatvu Srba (Slovena) u Nemakoj u vreme Rimske Imperije, a knjige o dve srpske (slovenske) drave posle pada Rima. Prva je na srpskoluikom jeziku nemakog istoriara Petera Kunca: Prez lestotki (Kroz stolea), Budiin, 1979, DR Nemaka. U njoj je, na strani 35, objavljena politika mapa Srednjeg veka, na kojoj je upisano da na severu i istoku Nemake ivi srpski narod. To podruje je obeleeno kao "Serbja". Ukoliko ovaj podatak u srpskoluikoj knjizi nije dovoljno uverljiv o srednjevekovnim srpskim (slovenskim) dravama na veem delu dananje Nemake, potkrepiemo ga sadrajem istorijske knjige na nemakom jeziku. U pitanju je delo: Zur sorabischen Geshichte (O srpskoj istoriji), 1976, Berlin, o nemakom osvajanju srpskih drava (na tlu dananje Nemake) od 1050. do 1300. godine, s geografskom kartom tog vremena. Na karti su plemena: Oborditi, Ljutii, Moriani, Drevljani, Glamoani, Luiani i drugi, a preko cele oblasti je upisano: "Serbja". Znai, ova tri izvora (geografska karta i dve istorijske nemake knjige) opovrgavaju tzv. irenje Slovena na Zapad. Da tog irenja Slovena na jug nije bilo u 6. i 7. stoleu, dokazuje istraivanje arheologa profesora na Filozofskom fakultetu u Beogradu ora Jankovia. Istraivao je grobnice od 4. do 6. stolea posle Hrista u Dalmaciji, Bosanskoj Krajini, Hercegovini i Zapadnoj Srbiji. Ustanovio je da su slovenske (srpske).50 Samo podatak da su na podruju Knina i Bosanskog Grahova srpski grobovi s poetka 4. stolea, morao bi pozvati na uzbunu i nae i svetske istoriare - pobornike tvrdnje da su se Sloveni irili prema zapadu i jugu u 6. i 7. stoleu posle Hrista. Ako je arheolog Jankovi naao u okolini Bosanskog Grahova srpske grobove iz 4. stolea, a na podruju ovog srpskog grada u Bosanskoj Krajini je roen prevodilac Biblije na latinski - Sveti Jeronim 330. ili 337. godine, onda je zvanina istorija jo obaveznija da ovo proveri. Jer, Sveti Jeronim nije roen kao Rimljanin, poto su njegovi biografi ustanovili da je latinski nauio tek u koli. Znameniti hrvatski arheolog Frane Buli je utvrdio da se rodno mesto Svetog Jeronima: Stridon nalazilo na podruju dananjeg Bosanskog Grahova - na Areinom brijegu. Na tom mestu se nalazila i mala crkvica. Sruili su je Turci u vreme Bosansko-hercegovakog ustanka 1875- 78. Na tom mestu su 1952. naeni ostaci srednjevekovnog grada, ispod kojeg su bile osnove rimskog

49 50

Franc Mering: Istorija Nemake od kraja Srednjeg veka, Beograd, ''Kultura'', 1951, str. 20. ore Jankovi: Srpske gromile, NIP "Knjievna re", 1998, Beograd.
74

naselja. U okolini je, inae, vie nalazita s ostacima rimskih graevina, crkava i predmeta domainstva.51 Hrvat Frane Buli je zapisao da je Jeronimov otac bio imuan i da je plaao uitelja da bi Jeronim nauio latinski jezik.52 Francuz Siprijan Rober je napisao o Svetom Jeronimu: "Ima neto slovensko u njemu", a eki istoriar Franjo V. Sasinek je tvrdio da je Jeronimov maternji jezik bio slovenski. 53 Italijan Apendini je Jeronimov jezik zvao: ilirsko-slovenski, a Franjo Buli je ovaj navod Apendinija preveo kao "hrvatski jezik".54 Protiv irenja ili doseljavanja Slovena na Balkan je pisao i prof. dr Relja Novakovi, nekadanji direktor Istorijskog instituta SANU. Moda su zbog toga njegovi radovi zanemareni kod zvaninih istoriara i na univerzitetskim katedrama istorije. No, on je izneo mnogo podataka da je rimski car Likinije (Licinije), u etvrtom veku posle Hrista, bio Srbin. I ovaj podatak opovrgava navode zvanine isotriografije da su Srbi na Balkanu tek od 6. i 7. stolea. Prof. dr Relja Novakovi je napisao knjigu Srbin rimski car, 55 u kojoj nema nikakve proizvoljnosti. Novakovi se odlikovao velikom preciznou i razlikovao se od veine istoriara po tome to nije dozvoljavao da se zanemari bilo koji istorijski izvor. Svoj stav je ovako objasnio: Ali, neki nai crkveni hroniari kao da nisu bez razloga smatrali Likinija Srbinom. Ubeeni da je Srba bilo na Balkanskom poluostrvu ne samo za vreme Konstantina Velikog, ve i ranije, smatrali su da je normalno da zabelee ta se deavalo u odnosima izmeu rimske carske vlasti i srpskog naroda u sudbonosnim decenijama, u kojima je tradicionalno mnogobotvo trebalo zameniti hrianstvom... U takvim okolnostima, ne spomenuti Likinija, bilo bi neshvatljivo... U svakom sluaju, izostavljanje Licinija iz istorije srpskog naroda ne moe se pravdati, bez obzira kojoj je uoj etnikoj grupaciji pripadao i kako se kao car ponaao. Ako istoriografija prati i ocenjuje tolike druge rimske careve koji nisu pripadali nikakvim carskim dinastijama, ve su u vie mahova na frontovima od svojih pukova proglaavani za careve, moramo pokuati da objasnimo i Licinijevu pojavu u rimskoj istoriji, a ako je bio Srbin, kako tvrde nai stariji crkveni pisci, eleli bismo da znamo u kojim se okolnostima on javlja kao car tada jedne od najmonijih zemalja u svetu, u Evropi u svakom sluaju. Nema se ta zameriti prof. Novakoviu. On poziva da se svakom istorijskom podatku posveti panja i u pravu je. Zamislimo neki drugi narod u slinoj situaciji. On ne bi zanemario pomen da je iz njegove sredine neko proglaen za rimskog cara! Zato pomen o Srbinu rimskom caru nai istoriari toliko preziru? ak i da je u pitanju narodna mata - bez istorijskog osnova, zapis o Srbinu na rimskom prestolu je dragocen. Ako se to ne bi izuavalo u istoriji, bili bismo obavezni da predanje bude ukljueno u knjievnost, na primer. Prof. dr Novakovi nalazi zapise o Likiniju kao Srbinu u naim crkvenim knjigama: Karlovakom, Zagrebskom, Vrhobreznikom, Konstantinovom, Pajsijevom, Pejaevievom, Ruvarevom, Novakovievom i Hadi-Jordanovom rodoslovu, kao i u Pivskom letopisu i Obtem listu Patrijarije peke. U poslednjem dokumentu, pie: Ovaj Likinije imao je dva sina, koji su s majkom, posle smrti Likinijeve (325) pobegli iz nekada slavnog grada Sirmijuma. Iz toga grada, oni su preko Bosne pobegli u Zahumlje, u oteestvo svoga oca Likinija.15 Samo ovaj zapis o Likiniju iz Zahumlja - odakle je i Nemanja starinom, obavezuje istoriare da mu posvete dunu panju, kako je to, kao usamljenik u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, inio

Jovo Baji: Blaeni Jeronim, Solinska crkva i Srbo-Dalmati, "Beli Aneo", 2003, abac. Isto. 53 Isto. 54 Isto. 55 Relja Novakovi: Srbin rimski car, IPA "Miroslav", 1999, Beograd.
52

51

75

prof. dr Relja Novakovi. On nalazi podatak o Nemanji kao potomku Likinija u Obtem listu Peke patrijarije: I tako ta dva deteta (sinovi Licinija, SJ) pobegoe u Zahumlje koje je u to vreme velikim slovima bilo (zapisano?) zbog mnogihratnika i mudrih ljudi, odakle su bili i mnogi carevi, kao Dioklecijan muitelj, koji se rodio u toj istoj Zaholmiji (Zahumlju), u selu Saloni kraj mora... i tako ta dva deteta spasie se bekstvom i skrivanjem.. Loza koja je od njih vodila dala je prvog blagoestivog cara naeg Nemanju, koji se u monatvu prozvao Simeon.16 Zvaninu istoriju ne zanima ni Pejaeviev zapis: Serviae seu collognia XII... Colocae MDCCXCVII, iz 1797, u kojem su podaci o antikoj Srbiji na obalama Jadranskog mora, dolasku dela Srba iz Polablja u sedmom i devetom stoleu i pokrtavanje Srba - pridolih i starosedelaca u vreme vizantijskog cara Iraklija (610-641) i kasnije.17 I drugi izvori osporavaju svaku pomisao da su se Sloveni irili po Evropi, poavi iz ruskih stepa. Na mnoge se, u svojim delima, poziva dr Jovan I. Dereti, precizno navodei poreklo tih izvora, pa emo neka od njih navesti. Ptolomej iz Aleksandrije (2. stolee pre Hrista) pie o Sarmatiji (dananja Srbija) i kae da su njeni stanovnici Veneti,18 pa se vidi da su Juni Sloveni, kako smo rekli nosili mnoga zaviajna imena. Ptolomej pie o Sarmatiji, a kae da u njoj ive Veneti. Opisujui borbe Rimljana i Sarmata na Balkanu, Euzebije Pamfil (etvrto stolee) belei da je Tiberije pobedio sarmatske Dalmate u prvom stoleu - 9. godine.19 Kao to se vidi, i ovde se pokazuje mnotvo naziva za Slovene - ovde su sad Dalmati sarmatski, a kod Ptolomeja su bili sarmatski Vendi. Dr Jovan I. Dereti obavetava da i Herman Kontrakt, jedanaesti vek, u svojoj Hronici, pie o ratovanju Rimljana i Sarmata u prvom stoleu. Beleka o ovim borbama na Balkanu u prvom stoleu je i u Ekehardovoj Hronici iz 12. stolea. Istorijski izvori iz 11. i 12. stolea su dragoceni, jer se u njima, kad je re o Sarmatima ili Venetima na Balkanu u prvom stoleu, nalazi i osvrt da su u pitanju Sloveni. O ovome, podatke ostavlja Emoan Floriakenski, jedanaesti vek, kad kae: U zemlji Slovena koje Venetima zovu'. Jovan Kinamos, 12. vek, potvruje da su Dalmati Srbi, jer kae: 'Srbi, koji su kao narod Dalmati, izgradili su tvravu Ras'. Da ne bi bilo nedoumica oko injenice da su Sloveni imali mnotvo zaviajnih imena, uzeemo prilike s imenima u srednjevekovnoj Srbiji, u 14. stoleu, za vreme vladavine cara Duana Stefana Nemanjia. Niko ne moe da ospori injenicu da su tada u Srbiji iveli Srbi. Ali, i u to vreme ih Grk Leonik Halkokondil, koji je iveo u petnaestom veku, belei kao Ilire, Meze i Sarmate i kae da govore istim jezikom. Halkondil opisuje politike prilike i nabraja narode u Duanovoj Srbiji. Govori o 'Evropskoj imperiji naroda ilirskog' (str. 35), a zatim, kae da u toj imperiji ive narodi koji se zovu: Mezi, Iliri i Sarmati i da govore govore istim jezikom (str. 138). Dr Jovan I. Dereti navodi i F. G. Bergmana, koji u svom delu Skiti, kae: Pod Sarmatima su obuhvaeni svi Sloveni' (10). Takoe, upoznaje nas da je i E. Priko de Sent-Mari smatrao Sarmate za pretke junih Slovena, napisavi to u svom delu: Juni Sloveni (str. 92). Pravo je udo da toliko izvora upuuje da su Sloveni starosedeoci Balkanskog poluostrva, a da zvanina istorija istrajava da su doli u vreme vizantijskog cara Iraklija, ne objanjavajui ta je bilo sa starosedeocima na tako ogromnom podruju - ako oni nisu bili Sloveni. Dr Jovan I. Dereti u svojoj knjizi citira i Ravenski Anonimusa, pisca Kosmografije iz polovinom 7. veka, koji je zapisao da su postojale tri Srbije: jedna do Grke, druga u Dakiji i trea u Sarmatiji, do Sarmatskog mora. Pod prvom
15

Isto. Isto. 17 Isto. 18 Don Mavro Orbini: IL REGNODE GLISLAVI, 1601, Pesaro. 19 Eusebius Pamphili: OPERA OMNIA, Patrologiae, Migne, 1857, Paris.
16

76

Srbijom, koja se naslanjala na Jadran, Ravenski Anonimus podrazumeva i staru Makedoniju. Druga Srbija je, kae, bila otadbina antikih Daana. Trea je otadbina Sarmata. ta je ovim strancima iz davne prolosti, pa sve narode na Balkanu i one u dananjoj Rumuniji (preko ovog ili onog starog imena) proglaavaju Srbima, ili Slovenima? Pored ovih stranaca, i jedan Sloven je potvrdio da su Sloveni starosedeoci na Balkanu. To je ruski monah - Nestor Kijevski. On je poetkom 12. stolea, u svom Ljetopisu, napisao istoriju slovenskih kneevina. Tu je posvedoio da je prapostojbina svih Slovena Podunavlje i da su s tog podruja naselili dananje zemlje Moravske, eke, Nemake, Rusije, Ukrajine, Poljske i Belorusije. Navodi biblijsko vreme - raseljavanje iz Vavilona i kae da su Sloveni stigli na obale Dunava. Znai, ne govori o irenju Slovena u 6. i 7. stoleu posle Hrista, nego o njihovom kretanju u vremenu koje izmie raunanju, kako je to rekao prof. dr Relja Novakovi. Nestor Kijevski pie o neto kasnijim vremenima, kad Sloveni odlaze s Podunavlja prema severu, severozapadu i severoistoku: Poslije mnogo vremena sjeli su Sloveni uz Dunav, gdje su dana Ugarska zemlja i Bugarska. Od ovih Slovena razioe se Sloveni po zemlji i nazvae se imenima svojima po mjestima gdje sjedoe. Oni koji doavi sjedoe uz rijeku po imenu Morava, i nazvae se Morava, a drugi se esi nazvae. A ovo su jo ti isti Sloveni: Bijeli Hrvati i Srbi, i Horutani. Kada Volosi napadoe na Slovene na dunavske, i sjedoe meu njih i ugnjetavahu ih, Sloveni, pak ovi dooe i sjedoe uz Vislu, i prozvae se Ljasi, a od ovih Ljaha nazvae se Poljaci; drugi Ljasi su - Ljutii, neki Mozovani, a neki - Pomorjani. Tako isto i ovi Sloveni dooe i sjedoe uz Dnjepar i nazvae se Poljani, a drugi Drevljani, zato to sjedoe u ume; a neki sjedoe izmeu Pripjate i Dvine i nazvae se Dregovii; neki sjedoe uz Dvinu nazvae se Poloani, rijeice radi to utie u Dvinu, imenom polota, od nje se i nazvae Poloani. Sloveni, pak koji sjedoe krja jezera Iljmena, prozvae se svojim imenom - Sloveni, i sagradie grad i nazvae ga Novgorod. A drugi sjedoe uz Desnu, i uz Sejmu, i uz Sulu, i nazvae se Severjani. I tako se razie slovenski narod, a p njemu se i pismo nazva "slovinsko".56 to se tie Nestorovog ljetopisa, on je najneugodnije svedoastvo za pobornike slovenskog doseljavanja na Balkan u 7. stoleu posle Hrista. Ne znaju kako da ga proglase nepouzdanim. To je pokuao i na savremenik, slavista sa Sorbone, Fransis Kont, ali je to uinio vie nego neveto. Mada u Ljetopisu nema spomena o naseljavanju Slovena na Balkansko poluostrvu, F. Kont pie da to potvruje gore citirani tekst Nestora Kijevskog. udno, ali je tako. Evo zagonetnog objanjenja francuskog istoriara: Na letopisac, ustvari, ne opisuje prapostojbinu Slovena, ve oblast pored Dunava, gde su se slovenska plemena okupila - pre nego to e poi u osvajanje Balkana, poetkom 6. veka... Monah je sakupio sve prethodne letopise, da bi napisao svoj. Oito je imao opti pogled (ak panslavenski) o etnikoj zajednici kojoj je pripadao.57 SPISI CARA PORFIROGENITA O DOSELJAVANJU SLOVENA NA BALKAN S obzirom da je na ovom skupu re o tome da li su iptari starosedeoci ili doljaci na Balkanskom poluostrvu, obavezni smo da donesemo sud o starosedelatvu ili doljatvu Junih Slovena na Balkanu. Sloveni su najmnogobrojniji narod i uz njih na Balkanskom poluostrvu imamo jo Grke i iptare. U jugoslovenskoj istoriografiji odavno, i u albanskoj odskora, istie se da su iptari starosedelako stanovnitvo Balkana. Zakljuak je jednostavno izveden na osnovu toga to se u istoriografiji, poput enciklopedijske odrednice, navodi da su Sloveni naselili Balkan u 6. i 7. stoleu posle Hrista. Sledstveno toj tvrdnji, normalno je da se postavi pitanje koji je balkanski narod, pored Grka, starosedelaki. I poto Sloveni ive od Carigrada do severne Italije, meu njima su na tom ogromnom prostoru jedino jo iptari (da zanemarimo oaze nacionalnih
56 57

IKP Nikola Pai: Povijest minulih ljeta ili Nestororv ljetopis, 2003, Beograd, str. 6. i 7. Fransis Kont: Sloveni, Filip Vinji, 1989, Beograd.
77

manjina - Turaka, Jevreja, Italijana, Nemaca, Maara, itd). Zakljuak je logian - ako od ova dva naroda Sloveni nisu starosedoci balkanski, onda to mogu biti samo iptari. Uzaludno je tragati za odogovorom na pitanje da li su iptari doljaci ili ne, dok se ne ustanovi da li je tano ili ne da su Sloveni doli na Balkan u 6. i 7. stoleu, kako to pie u svim udbenicima evropskih drava. Ovo je malo neobian skup, jer su uesnici doli s radovima u kojima tvrde da nije tano da su Sloveni naselili Balkan u ranom Srednjem veku - to je planetarni poduhvat. Poslednjih stolea u celom svetu se ui da su Sloveni, kao osvajai (negde pie kao mirna nadirua masa) zaposeli skoro celo Balkansko poluostrvo, ne objanjavajui ta se, tom prilikom, desilo sa starosedelakim stanovnitvom, kojeg stari izvori spominju pod raznim imenima: Iliri, Traani, Daani, Mizi, Dardani, Sarmati, itd. Jedini dokument u kojem pie da su Sloveni doljaci na Balkanu i da nemaju nikakve srodnosti sa starosedeocima: Ilirima, Traanima, Daanima, Mizima, Dardancima, i drugima, je Spis o narodima cara Konstantina Sedmog Porfirogenita. Ne treba nikakva visoka strunost u istorijskoj nauci da bi se uoilo da je Porfirogenitovo kazivanje u potpunoj suprotnosti s mnotvom izvora o starosedelatvu Slovena na Balkanu. Doseljavanje Slovena je, po Porfirogenitu, teko prihvatljivo. Kod njega pie da ih je Iraklije naselio negde na prostoru dananje Makedonije i Albanije, pa oni nisu bili zadovoljni i vratili su se preko Save i Dunava, a onda su se predomislili, pa ih je Iraklije poslao na teritoriju dananje Hercegovine. Ovakvo objanjenje za kasnije prisustvo Slovena od Carigrada do Milana je, zaista, naivno. Dva grka dokumenta i jedan rimski, pored onih koje smo naveli, iskljuuju ovu carevu predstavu o Slovenima. Njih je uneo u svoju studiju: Sloveni francuski profesor Fransis Kont, na savremenik.58 Fransis Kont pie (17. strana): Tokom prvih stolea nove ere, Rimljani svedoe o dodirima (neposrednim i posrednim) sa Slovenima na istonim granicama Carstva; od Severnog do Crnog mora, od Germanije do Trakije, du Dunava. Znai, prva stolea nisu vreme cara Iraklija, jer tada Rimskog Carstva vie nema, a ovde je re o Rimljanima. Ako profesor sa Sorbone veruje u sadraj citiranog dokumenta, onda nema rei o naseljavanju Slovena na Balkanu u vreme vizantijskog cara Iraklija - vladao je od 610. do 641. godine. Francuz Fransis Kont, na strani 45. svoje knjige o Slovenima, citira pismo vizantijskom caru Aleksiju Prvom Komninu carigradskog patrijarha Nikole Treeg (1084-1111), u kojem patrijarh iznosi da dve stotine osamnaeset godina Vizantija nije posedovala Peloponez! Uz ovo pismo, Kont se poziva i na sauvanu Monemvasijsku hroniku, u kojoj, jo preciznije, pie da su Sloveni oteli Vizantiji Peloponez od 587. do 805. godine (218 godina) i da su delovima Peloponeza vladali jo oko 100 godina, jer im je car Mihailo Trei preoteo neke zemlje na Peloponezu u ratnom pohodu od 847. do 849. godine. Ovde vidimo da Sloveni vladaju Peloponezom od 587. godine, a to je 23 godine pre nego to e Iraklije postati car - 610. godine. A ako su Sloveni mogli da otmu Peloponez najmonijoj dravi Evrope, onda treba pretpostaviti da su oni na Peloponezu iveli i mnogo ranije. Koliko su iveli na Peloponezu ne znamo, a bilo bi udno da ih, u isto vreme, nije bilo i u drugim delovima Balkana. Nijedan istoriar se nije prihvatio posla da objasni otkud Sloveni (usamljeno) samo na Peloponezu pre Iraklijeve odluke da im dozvoli naseljavanje na Balkanu?! Samo ova tri istorijska izvora su dovoljna da se odbaci sve to je Porfirogenit pisao o doseljavanju Slovena na Balkan u vreme cara Iraklija. Naalost, Spis o narodima vizantijskog cara Porfirogenita, iz desetog stolea, osnova su zakljuaka u zvaninoj istoriji da su nai preci na Balkanskom poluostrvu tek od Srednjeg veka.. ak je i logiki neprihvatljiva mogunost da se toliki narod doseli na podruje od Alpa i severne Italije do Carigrada, a da o tome ne ostanu brojna dokumenta. Pa takav potres na veem

58

Fransis Kont: Sloveni, "Filip Vinji", 1989, Beograd.

78

delu Evrope (kad se uzmu u obzir i predeli prapostojbine), morao bi da ostavi neizbrisiv trag u kolektivnoj svesti i starosedelaca i doljaka i nebrojene pisane tragove - od istorijskih zapisa, hronika, umetnikih dela, itd.. Dalje, niko od istoriara, pristalica slovenskog doseljavanja na Balkan, nije objasnio kako su mogli nepismeni doljaci (kako se tvrdi) da starosedeoce naue svom jeziku, umesto da prime jezik kulturnih i pismenih stanovnika Vizantije. A poto se za Slovene kae da su bili nepismeni pre devetog stolea, trebalo je da istoriari objasne kako su onda mogli da organizuju tako masovno i tako uspeno seljenje i to na najprivlanije podruje Vizantije - tada najmonije evropske sile. Do sada, predstavnici zvanine istorije su s omalovaavanjem pisali o piscima nove stare istorije Srba (Slovena). Nazivali su ih neznalicama, zanesenjacima, mitomanima, novoromantiarima, itd. Retko kad su pokuavali da argumentima ospore neki od zakljuaka, naprimer, Olge Lukovi-Pjanovi, Jovana I. Deretia, Svetislava Bilbije, ruskog akademika Olega Trubaova i mnogih drugih. Na neki nain, pojavom knjige Radivoja Radia, profesora istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i direktora Vizantolokog instituta Srpske akademija nauka i umetnosti: Srbi pre Adama i posle njega, koplja su, ipak, ukrtena. Profesor Radivoj Radi zastupa teza da su Sloveni (Srbi) stigli na Balkan u vreme vizantijskog cara Iraklija (610-641). teta je to je dr Radi svaku reenicu svoje knjige pokropio otrovom protiv istraivaa koji trezveno upozoravaju da stotine istorijskih izvora upuuju na slovensko starosedelatvo na Balkanu, a samo jedan (Porfirogenitov) na njihovo doseljavanje s dananjeg podruja Poljske, Belorusije, Ukrajine i Rusije. Bilo bi bolje da je, naunom analizom, dokazao da je Porfirogenitov zapis verodostojan. Kad to nije uradio, kao ni drugi ija je to obaveza, da vidimo ta je o Slovenima i njihovom doseljavanju napisao Porfirogenit. Budui da je Porfirogenit neprecizan u opisu poznatih dogaaja - bez vremenskih odreenja, istoriari su ponekad navodili da se Porfirogenit prevario i da nije re o naznaenom stoleu, nego o nekom mnogo kasnijem. Ako neko misli da su ovakve igre vremenom i pojmovima nemogue kod autora najvie strunosti, neka proitaju tekst vizantijskog cara i komentare jugoslovenskih akademika. Da se osvrnemo, primera radi, na prilike u Rimskom Carstvu u vreme cara Dioklecijana, koje Porfirogenit opisuje. Spominje kraj treeg veka Nove ere i, verovali ili ne, pie o Slovenima na Dunavu. Meutim, istoriari interveniu i tumae da car ne pie o treem, nego o estom stoleu. Istoriari su nali hrabrosti da u tom malom carevom tekstu prepoznaju dva vremenska perioda i dve drave. Jer, u treem stoleu je na Balkanu Rimska Imperija i vladavina cara Dioklecijana, a u estom je Vizantija (Romeja) Kako se desilo da Porfirogenitov zapis o Dioklecijanu i njegovom vremenu, akademici podele na dva dela - pa ovaj drugi premeste i veu za dogaaje 300 godina posle Dioklecijana? Taj drugi deo zapisa je prebaen (datovan) iz Rima u Vizantiju, jer se bealo od spominjanja Slovena na Balkanu u treem stoleu. A ako su Sloveni bili stanovnici Panonije na Dunavu u vreme Dioklecijana, onda to iskljuuje svaku mogunost doseljavanja Slovena iz "prapostojbine" na Balkan u 6. i 7. stoleu posle Hrista. Evo spornog (bolje rei nejasnog) Porfirogenitovog opisa Dalmacije u vreme rimskog cara Dioklecijana (3. stolee): Ovaj car Dioklecijan podie grad Split i u njemu sazida palatu koja se ne moe ni reima ni perom opisati, od ije nekadanje velelepnosti stoje i do danas ostaci, iako ih je dugo vreme otetilo. ta vie, i grad Diokliju, koji sada dre Dioklecijan (Dukljani), isti car Dioklecijan podie, zbog ega su stanovnici te zemlje nazvani Dioklecijanima. Vlast ovih Romana protezala se do reke Dunava. Jednom prilikom oni (tj. Romani) elei da preu reku i upoznaju stanovnike s one strane reke, preavi naoe slovenska plemena nenaoruana koja se zvahu i Avari. I niti su ovi (Romani) oekivali da s one strane reke ima nekih stanovnika, niti (Sloveni) da ih ima s ove.

79

Poto su Romani zatekli ove Avare nenaoruane i nespremne za rat, napadnu ih, pokupe plen i roblje i vrate se".59 Nai akademici objanjavaju prvi deo ovog teksta na prihvatljiv nain. S obzirom da Porfirogenit obavetava da su Romani iz Dalmacije preduzeli vojni pohod preko Dunava, oni tano zapaaju da je ta oblast imala svoju vlast i, ovim osvrtom, daju za pravo Porfirogenitu: Oblast Duklje (kasnije Zeta i Crna Gora) odeljena je administrativnom reformom 297. godine od velike provincije Dalmacije i postala samostalna upravna jedinica - provincija Prevalitana. Dalje tumaenje Porfirogenitovog teksta od strane Srpske akademije nauka je vie nego zagonetno. Gornji zapis Porfirogenita, u delu gde govori o Slovenima i Avarima, Akademijini istoriari tumae, i uveravaju, da se odnosi na 6. stolee, a ne na tree - s kojim je Porfirogenit zapoeo svoje pripovedanje, pod naslovom O Dalmaciji i susednim plemenima. A re je o istom pasusu. No, nai ga istoriari razbijaju - deo sadraja veu za tree stolee (to smo videli u gornjem citatu), a deo za esto i za Vizantiju (to emo videti u sledeem citatu): Ovaj podatak jasno pokazuje da je vizantijska vlast dopirala do Dunava. esta je pojava kod vizantijskih pisaca da nekoliko plemena, koja zajedniki napadaju carstvo, nazivaju jednim imenom, po ljudstvu koje ih je vodilo i povezivalo u jednu celinu... Sloveni su, poevi od kraja 60-tih godina 6. veka, zajedno s Avarima napadali na vizantijske provincije na Balkanskom poluostrvu. Ti zajedniki napadi traju do velike opsade Carigrada 626. godine i neuspeha Avara u ovom poduhvatu, posle ega se centar avarske drave pomera vie prema severu. Dr Jovan I. Dereti upuuje da se dobro proita Porfirogenitov tekst i da e se videti da nema nikakvog oslonca u njemu za zakljuak naunika na elu s B. Ferjaniem da Porfirogenit ovde govori o Vizantiji. Dodaje da ne postoje ni drugi izvori koji bi, dopunjavajui i razjanjavajui Porfirogenitov rukopis, dali za pravo jugoslovenskim istoriarima da ovako zakljuuju. Ako se Porfirogenitov tekst podvrgne samo logikom sudu, videe se da nema strunjaka koji bi mogao zakljuiti da je u njemu re o dva vremenska perioda - udaljena jedan od drugoga 300 godina. Zanimljivo je da akademici nisu nali za shodno da objasne (bar nekako) kako je mogue da jedna oblast s lokalnom upravom u Rimu zadri takav status i u drugoj dravi - Vizantiji (Romeji, ili Istonom Rimskom Carstvu), posle 300 godina i u bitno izmenjenim meudravnim odnosima na Balkanu? Ta oblast - Prevalitana moda je i mogla da preduzima vojne pohode preko Dunava u 3. stoleu, kako nas obavetava Porfirogenit, a da bi to inila i u vreme Vizantije, morala bi imati i u njoj status onakav kakav joj je darovao rimski car Dioklecijan. Istoriari nas o takvom statusu Prevalitane u Vizantiji ne obavetavaju, mada piu da je ona taj vojni pohod preduzela u 6. stoleu. Dr Jovan I. Dereti odbija takvu mogunost i tvrdi da Prevalitana, u 6. stoleu, nije ni bila pod vlau Vizantije, nego je predstavljala znaajnu oblast u Srbiji. Ako pretpostavimo da ni jedna strana ne moe sa sigurnou tvrditi da je u pravu u pogledu citiranog dela Porfirogenitove prie o Dalmaciji i Duklji - prvenstveno, to se tie datovanja opisanog (prvog) pokolja Slovena s leve strane Dunava, onda bismo bili obavezni da traimo potvrdu jedne ili druge pretpostavke na nekom drugom mestu carevog Spisa o narodima. Tako bi se, moda, moglo odgonetnuti da li je Porfirogenit reeni pokolj nad Slovenima smestio u tree ili esto stolee - da podsetimo: istoriari SAN tvrde da je to bilo u 6. stoleu, a dr Jovan I. Dereti da se to moglo desiti i u treem stoleu, ako tako opisani dogaaj zavisi samo od injenice da li je tada Slovena (Srba) bilo ili nije bilo na Balkanu. Bilo ih je, oni su starosedeoci Balkana, danas je sve to jasnije. Nae nedoumice bi mogle biti otklonjene sledeim svedoanstvom Porfirogenita:

SAN: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, strane: 10. i 11, tom drugi, obradio Boidar Ferjani, "Nauno delo", Beograd, 1959.
80

59

Meu onima koji su se preselili u Raguzu su ovi: Grigorije, Arsafije, Viktorin, Vitalije, Valent arhiakon, Valentin otac protospatara Stefana. A otkad se oni iz Salone preselie u Raguzu, do danas ima 500 godina, a sad imamo 7. indikt 6.457 godine".60 Evo, s obzirom na vreme svoje vladavine, car Porfirogenit ovde pie da su Sloveni zauzeli Salonu u Dalmaciji u 5. stoleu. To je skoro 200 godina pre vremena kad je vizantijski car Iraklije (610-641) dozvolio, kako zvanina istorija tvrdi, naseljavanje Slovena na Balkanu. Ovo svedoenje cara Porfirogenita je u saglasnosti s tvrdnjama dr Jovana I. Deretia i drugih savremenih istraivaa o osnivanju Srbije u petom stoleu. Ali, tek kad poverujemo da nam je car Porfirogenit pomogao da ranije citirani rimski pokolj nad Slovenima smestimo u 3. stolee, istoriari Srpske akademije nauka nas upozoravaju da se pisac Porfirogenit prevario i da on ne opisuje dogaaje iz petog stolea, nego iz mnogo kasnijeg vremena. Evo kako to objanjavaju: Na osnovu ovog podatka, dobija se 449. godina kao datum pada Salone u ruke Slovena i Avara, to svakako nije tano. Bury pretpostavlja da je ova godina proizvod dubrovake tradicije koja je dogaaj spojila s napadima Atile, dok Niderle, Manuel I, 60, misli da je car pomeao napad Gota 449. godine sa zauzimanjem Solina poetkom 7. veka. Najprihvatljivije je da je data godina rezultat greke kasnijeg prepisivaa. Meutim, znaaj ovog hronolokog podatka je u tome to jasno odreuje vreme sastavljanja 29. glave DAI, sedmog indikta 948/9 godine. Kad se pogleda ovakav pristup istorijskom izvoru, onda se mora dovesti u sumnju njegova vrednost. Istoriari postupaju tako da tamo gde im odgovara Porfirogenitov tekst, kau da je taan, a tamo gde im ne odgovara, tvrde da to "svakako nije tano", kao to su to uinili, u citiranom sluaju, prireivai u Srpskoj akademiji nauka. Ovako, delimino prihvatan a delimino odbacivan, Porfirogenitov spis ne bi mogao biti podloga za prihvatanje teze da su Sloveni (Srbi) doli na Balkan u 6. i 7. stoleu. Tako neto bi moralo biti potkrepljeno drugim brojnim i pouzdanim svedoanstvima, ali takvih, izgleda, nema. PORFIROGENITOVA SVEDOENJA O HRVATIMA U Porfirogenitovom Spisu o narodima, 30. glava je posveena Hrvatima - glasi: Izlaganje o provinciji Dalmaciji. Ovde je car svedoio o vremenu od 6. do 10. stolea, ime je podelio istoriare, jer mu jedni veruju, a drugi nikako. Prireivai njegovih spisa u Srpskoj akademiji nauka su utvrdili da ovo poglavlje, i neka druga, Porfirogenit nije mogao napisati - nepoznati autor ih je dodao carevim rukopisima. To dokazuju, pored ostalog, i injenicom da je u Spisu o narodima opisan i dogaaj posle Porfirogenitove smrti (959): Iz svega navedenog, sledi da je V napisana od nepoznatog autora i naknadno unesena u DAI. Sline primere nalazimo u De ceremoniis, gde se u opisu carskih grobova u crkvi Sv. Apostola u Carigradu, navodi grob Konstantina Porfirogenita i gde se opisuje krunisanje cara Niifora Drugog Foke 963. godine.61 Srpski akademici su, kako to i prilii, navodili kratke zakljuke i onih koji veruju u navedene podatke i onih koji u njih sumnjaju ili ih odbacuju. No, dr Jovan I. Dereti se ne priklanja ni jednoj, ni drugoj grupi. On tvrdi da je Glava 30. Spisa o narodima ist falsifikat, da je pisana u novije vreme (moda u 17. stoleu) i da su njime katolike drave i Vatikan nameravale podrati "hrvatsko dravno pravo" - krivotvorei da su srpske teritorije bile u granicama kratkotrajne srednjevekovne hrvatske drave. Po njegovom miljenju, falsifikator je imao nameru da istoriare obavee na tri "istorijske istine" - opravdavale bi ukljuivanje srpskih zemalja u neku od buduih hrvatskih dravnih tvorevina: 1) pojavljivanje Hrvata u Dalmaciji i Slavoniji pre nego to to drugi istorijski izvori belee, 2) srednjevekovne hrvatske granice na Cetini (mnogo junije od stvarnih) i
60 61

Isto, strane: 20. i 21. Isto, str. 27.

81

3)

nadlenost Rimokatolike crkve nad Hrvatskom, (mada su Hrvati bili pod jurisdikcijom Patrijarije u Carigradu).

1) Pojavljivanje Hrvata u Dalmaciji i Slavoniji Glava 30. Spisa o narodima donosi imena hrvatskih voa, pa i imena njihovih sestara, iz 7. stolea, mada takve podatke nema za Srbe, koji su viestruko brojniji od Hrvata. Dr Dereti i zbog ovoga veruje da je u pitanju falsifikat, poto drugi izvori ne potvruju tako neto, a pogotovo ne potvruju prisustvo Hrvata u Slavoniji i Dalmaciji poetkom 7. stolea, kako to pie u Glavi 30. Pogledajmo: Videvi da je ova zemlja dobra, Avari se nasele u njoj. U to vreme, Hrvati stanovahu s one strane Bagibarije (Bavarske), gde su sada Belohrvati. A jedna porodica, odselivi se od njih, naime petoro brae: Klukas, i Lovelos, i Kosenic, i Muhlo, i Hrvat, i dve sestre Tuga i Buga, sa svojim narodom stignu u Dalmaciju i ovu zemlju zateknu pod vlau Avara. Poto su ovi nekoliko godina meusobno ratovali, Hrvati odnesu pobedu i jedne od Avara pobiju, a preostale prinude na pokornost.62 U 31. glavi se precizira da su Hrvati doli u Dalmaciju na poziv vizantijskog cara Iraklija, ali se time opet sve remeti - Iraklije je vladao od 610. do 641, a ova navodna hrvatska pobeda nad Avarima i hrvatski ulazak u dalmatinski grad Salonu desio se 602. godine - pre nego to je Iraklije stupio na presto. Vidi se da Spis o narodima vrvi grekama. To je uoio i prof. Relja Novakovi, pa e pozivati istoriare na oprez. Citira opis gornjeg dogaaja iz Glave 31. Spisa o narodima: Ovi Hrvati dooe kao prebeglice caru Romeja, pre nego to Srbi prebegoe istom caru Irakliju, u vreme kada Avari ratujui proterae odavde Romane... Ovi Romani behu proterani od Avara u dane istog cara Romeja Iraklija... Po nareenju cara Iraklija, ovi Hrvati, zarativi i odavde isteravi Avare, nasele se, po nareenju cara Iraklija u toj zemlji Avara, u kojoj i danas stanuju".63 Prof Novakovi iznosi svoje miljenje: Iz analize hronolokih vesti iz DAI u vezi sa dolaskom Hrvata i Srba na Balkansko poluostrvo, dobijamo utisak da meu vestima sastavljaa DAI ima nesklada zbog kojeg je teko zakljuiti da se sve to desilo u vreme kad su Avari proterali Romane. Ako paljivo pratimo ta o napadu na Salonu belee pisci glave 29. i 30. i ako proverimo ta o istom dogaaju kazuju papa Grgur Prvi i Toma Arhiakon, dobijamo utisak da su Avaro-Sloveni stigli u zalee Salone ubrzo posle 582. godine, tj. ubrzo posle pada Sirmijuma, a da su samu Salonu zauzeli najkasnije 602. godine, to znai gotovo osam godina pre nego to je Iraklije i doao na vlast. Naime, ako su Avaro-Sloveni jo krajem 6. i u samom poetku 7. veka zauzeli dobar deo kontinentalne Dalmacije, a zatim i Salonu i njeno podruje, kako je mogue da su Hrvati prebegli caru Irakliju 'u vreme kada Avari ratujui proterae odavde Romane...', jer bi sve to bilo pre nego to je Iraklije i postao car.64 Da bi itaocu bilo lake razumljivo zbog ega se ne moe niko pouzdati u Porfirogenitov Spis o narodima i zato nema osnova da se veruje o dolasku Hrvata u Dalmaciju 602. godine, skratiemo zapaanje prof. Novakovia na dve protivrenosti u Glavi 31. Porfirogenitovog spisa: - Ako su Avaro-Sloveni vladali Dalmacijom 602, a ne Vizantinci, onda Hrvati nisu mogli prebei vizantijskom caru Irakliju u tu istu Dalmaciju - ak da je on tada i bio car! U Dalmaciji tada nije bila vizantijska vlast. - A da Hrvati nisu bili u Dalmaciji i Slavoniji ni 200 godina kasnije, potvruje Ajnhardov letopis o dogaajima na franakom dvoru 818. i 822. godine. U ovom dokumentu, gde se prvi put spominju Srbi, a Hrvati ni jednom reju, nema nita o nekakvoj "Dalmatinskoj ili Primorskoj
Isto, str. 30. i 31. Relja Novakovi: Odakle su Srbi doli na Balkansko poluostrvo, str. 61, "Istorijski institut u Beogradu" i "Narodna knjiga", 1977, Beograd. 64 Isto, str. 61.
63 62

82

Hrvatskoj" i "Posavskoj Hrvatskoj", kako to pie u Porfirogenitovim spisima. Podaci se odnose samo na Kneevinu Dalmaciju i Kneevinu Posavinu. Ove dve kneevine e hrvatski i srpski istoriari u 19. i 20. stoleu krstiti u "Dalmatinsku (Primorsku) i Posavsku Hrvatsku", oslanjajui se, kako smo videli, samo na nepouzdane podatke u Porfirogenitovim Spisima o narodima. Pogledajmo kako uverljivo, na osnovu Ajnhardovog letopisa, prof. Relja Novakovi opovrgava mogunost prisustva Hrvata poetkom 9. stolea u Dalmaciji i Posavini, a time i hrvatske drave u njima: U opisu dogaaja pred sam poetak Ljudevitovog ustanka, Ajnhard navodi kako su 818. godine stigli u Heristal, gde je tada boravio franaki car Ludvik, poslanici meu kojima se spominje i Borna, linost koju istoriografija gotovo bez dvoumljenja smatra knezom Primorske Hrvatske i ne pitajui se da li je uopte bilo mogue da se meu izaslanicima u Heristalu nae tada i knez Primorske Hrvatske... Postavlja se pitanje, zato je ueni Ajnhard, koji je zbivanja opisao s toliko detalja, nazvao Bornu samo knezom Guduskana, a ne knezom Hrvata? On spominje izaslanike Abordita, Guduskana, Timoana i Ljudevita, kao stareinu Donje Panonije, a o Hrvatima i Hrvatskoj, na tom mestu, po naem miljenju neobino vanom, nema ni rei.65 2) Srednjevekovne hrvatske granice na Cetini Druga "istina", namenjena buduim istoriarima i tvorcima hrvatske drave je ona o rasprostiranju hrvatskih plemena do reke Cetine u Dalmaciji i u Panoniji. I mada je samo deo dananje Zapadne Slavonije bio u Hrvatskoj, pre pada pod Maare, nai istoriari, kad piu o Hrvatskoj kralja Tomislava, ine to uopteno. Time se stie utisak da je re o teritoriji od Zagorja do Dunava. Jednostavno, koriste samo izraz - Panonija, bez blieg geografskog odreenja koliki je njen prostor pripadao Tomislavljevoj Hrvatskoj. Ovakav ton o znaaju hrvatskog naroda i njegove srednjevekovne drave vue korene iz Glave 31. Porfirogenitovog Spisa o narodima. Evo tog teksta: Od Hrvata koji su doli u Dalmaciju, odvoji se jedan deo i zavlada Ilirikom i Panonijom. I ovi su imali nezavisnog arhonta, koji je na razne strane slao poslanstva a prijateljska samo arhontu Hrvatske. Izvestan broj godina i Hrvati u Dalmaciji pokoravahu se Francima, kao i ranije u svojoj zemlji; Franci prema njima behu toliko okrutni da su odojad Hrvata ubijali i bacali psima. Ne mogavi to od Franaka da podnose Hrvati se odmetnu od njih, pobivi njihove namesnike... Otada ostavi nezavisni i samostalni, zatraie sveto krtenje iz Rima i episkopi behu poslati i pokrstie ih za Porina arhonta njihovog. Bee podeljena njihova zemlja u jedanaest upanija, naime Livno, Cetina, Imotski, Pliva, Pesenta, Primorje, Bribir, Nona, Knin, Sidraga, Nin; i njihov ban dri pod vlau Krbavu, Liku i Gacku... Od reke Cetine, poinje zemlja Hrvatska i prua se prema Primorju do granica Istre, odnosno do grada Labina i s brdske strane u izvesnoj meri prua se i dalje od provincije Istre, a prema Cetini i Livnu granii se sa Srbijom.66 Ovakvom opisu cara Porfirogenita, nisu podlegli britanski istoriari i kartografi, pa su u politikoj mapi Evrope iz 814. godine (vreme o kojem pie i car Porfirogenit), hrvatska plemena smestili samo na deo podruja dananje Hrvatske - od Rijeke do Zagorja, s granicom na levoj obali reke Kupe. 67 Britanski istoriari su ostale zemlje: Liku, Dalmaciju, Kordun, Baniju, Slavoniju, Hercegovinu, Bosnu, Crnu Goru, Albaniju, Srbiju, Makedoniju, unutranjost severne Grke i ostrvo Peloponez oznaili zajednikim imenom: Srbija. Mada profesor dr Novakovi nije koristio ove britanske karte kad je istraivao rasprostranjenost Srba na Balkanu u 9. stoleu, i on je zakljuio da su oni tada naseljavali oblasti
Prof. Relja Novakovi: Gde se nalazila Srbija od 7. do 12. veka, "Istorijski institut u Beogradu" i "Narodna knjiga", 1981, Beograd. 66 SAN: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, str. 30-35, 1959, Beograd. 67 Politika karta Evrope iz 814. godine - smrt Karla Velikog, tampana u: Longman Brown & Co. London, New York & Bombay i objavljena u engleskoj knjizi: Franks and Saxons, London (malo uproena - s istaknutim obelejima na Balkanu) i u knjizi: Antika Srbija, dr Jovana I. Deretia, Beograd, "Sardonija", 2000, str. 258/a.
83
65

na desnoj obali Kupe. Ovaj podatak je dragocen, jer se njime rui ukorenjeno miljenje o turskom progonu Hrvata iz srpskih krajina i Dalmacije, pa doseljavanju tamo Srba u 15. i 16. stoleu. Stara dokumenta ovo demantuju, jer pruaju podatke o srpskom stanovnitvu u ovim krajevima 600 godina pre turskih osvajanja na zapadu Balkana. Jedan od tih dokumenata je Ajnhardov letopis, u kojem se opisuje slovenska (srpska) pobuna, pod vostvom kneza Ljudevita, u Panoniji protiv franake vlasti. Na osnovu njega, prof. Novakovi zakljuuje: "to se tie prostora na kojem su se mogli nalaziti Srbi, meu koje je otiao Ljudevit, jedino to se zasad moe rei jeste da se deo njihovog podruja morao tada nalaziti uz samu granicu Ljudevitove Panonije i to, najverovatnije, od Siska prema jugu ili jugoistoku. Kad budemo kasnije razmatrali i druge stare podatke, Porfirogenitove i Dukljaninove, videemo da su se Ajnhardovi Srbi mogli zaista nalaziti negde nadomak Une. Opredeljujui se za ovakvo miljenje, ne treba izgubiti iz vida da Ajnhard zna kako se pria da su Srbi u njegovo vreme, a svakako i pre, drali (nastanjivali) veliki deo Dalmacije. Kad ovom dodamo da je Ljudevit ubio jednog od srpskih knezova i da on govori o Srbima kao o narodu, ini se da sa jo veim pravom moemo rei da je sasvim mogue da u veliki deo Dalmacije moemo ukljuiti i poreje Une, utoliko pre to itav Ajnhardov opis Ljudevitovog ratovanja s Bornom i njegov sukob sa srpskim knezom upuuje gotovo jedino na podruje od Kozare do Grmea, preko Une, do Kupe.68 3) Nadlenost Rimokatolike crkve nad Hrvatskom Koliko je srpskih intelektualaca: istoriara, pisaca, filologa, knjievnih kritiara, politikologa, pisalo o hrvatskoj dravi, narodu, kulturi, jeziku, ogreivi se i o nauku, i o istinu, da bi hrvatsko uee u evropskoj istoriji prikazali to znaajnijim? Pomagali su hrvatskim istoriarima da krivotvore da su dananje zemlje Republike Hrvatske uvek bile s katolikim stanovnitvom. Katolicizmom na "hrvatskoj zemlji" se tumai pripadnost Hrvata zapadnoevropskoj civilizaciji, a ne bizantiskoj (grkoj, ili pravoslavnoj), u koju Hrvati smetaju samo Srbe. Vezivanje Hrvata za hrianski centar u Rimu, nalazimo ve kod Porfirogenita, to je oigledan znak da je to neko podmetnuo ovom vizantijskom caru, jer bi on morao da se zalae za jurisdikciju carigradskog centra nad hrianima, a ne rimskog. Jer, iako jo nije bilo raskola u Hrianskoj crkvi i tad se (u 7. stoleu i u Porfirogenitovom desetom) naziralo neslaganje Carigrada i Rima - posebno zato to su bili centri u dve razliite imperije. Pogledajmo taj deo u Spisu o narodima: Car Iraklije, poslavi i iz Rima dovevi svetenike i od njih proizvevi arhiepiskopa i episkopa i prezvitere i akone, pokrsti Hrvate... Ovi pokrteni Hrvati nee da ratuju protiv stranih zemalja, izvan svoje zemlje. Jer dobili su neko prorotvo i zapovest od rimskog pape, koji je za Iraklija cara Romeja poslao svetenike i njih pokrstio. Naime, ovi Hrvati posle svoga pokrtavanja dadnu svojeruno potpisanu obavezu, pod vrstom i nepokolebljivom zakletvom u Svetog Petra Apostola, da nikada nee provaliti u tuu zemlju i ratovati, ve da e radije iveti u miru sa svima koji to ele, primivi od istog rimskog pape ovaj blagoslov: ako neki drugi pagani pou protiv zemlje ovih Hrvata i zarate, neka za njih (Hrvate) ratuje bog Hrvata i titi ih i pobedu im donese Petar Hristov uenik".69 Samo po izrazu "Bog Hrvata", vidimo kako je ireno u hrvatskom narodu i u inteligenciji mnogo od onoga to je u Porfirogenitovim spisima - jer "Bog Hrvata" je mnogo spominjan u vreme Drugog svetskog rata, kad je u Hrvatskoj obavljen zamaan pokolj Srba. Da je naa pretpostavka o podmetanju Porfirogenitu hrvatske verske veze s Rimom tana, posvedoie istorijski izvori o pravoslavnom stanovnitvu srednjevekovne Hrvatske - pre hrvatskog poraza od Maara 1097. godine.

Prof. Relja Novakovi: Gde se nalazila Srbija od 7. do 12. veka, str. 35, "Istorijski institut u Beogradu" i "Narodna knjiga", 1981, Beograd. 69 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, str. 40-42.
84

68

Poeemo s pravoslavnim stanovnitvom Istre, tako udaljene od Drine, za koju hrvatski istoriari kau da je bila granica Istoka i Zapada; katolicizma i pravoslavlja. Ovaj podatak e iznenaditi (uklanjan je iz istorijske literature u obe Jugoslavije). On svedoi da su Istrani ispovedali pravoslavnu religiju sve do poetka 17. stolea. Ovo je previe za poimanje proseno obavetenih Srba i Hrvata, jer se u hrvatskoj istoriografiji (koju srpski istoriari nisu rado osporavali), kako smo rekli, granica izmeu pravoslavlja i katolianstva smeta na reku Drinu. Ni sami Istrani ne veruju da su im, ne tako davni, preci bili pravoslavne veroispovesti. Moda zato Hrvati (da bi prikrili istinu) prisutne pravoslavce u Istri povezuju s nekakvim davnim doseljavanjem Crnogoraca. Pogledajmo tekst jednog dokumenta iz 17. stolea o pravoslavlju i srpstvu u Istri, pisanog rukom zagrebakog episkopa (biskupa) Benegdita Vinkovia. Pismo je adresirano viim dostojanstvenicima Rimokatolike crkve: Uzviena i mnogopotovana Gospodo, moji predusretljivi Zatitnici, elim Vam od Boga zdravlje, sreu, doveka. Blaene uspomene Ferdinand Drugi, Car Rimljana, kao Kralj Ugarske i Slavonije, ustanovio je, bez znanja mnogopotovanog Franje Erdeljskog - tadanjeg biskupa zagrebakog, ne traei saveta od nadbiskupa Kolae, ni od njegovog mitropolita, istovremeno duhovnog primata Ugarske, novu episkopiju u Kraljevstvu Slavoniji, za stanovnitvo grke vere, shizmatike, koji se dre grkih zabluda, to je dotinu episkopiju poverio izvesnom Srbinu, vasilijanskom monahu, po imenu Maksim Petrovi.... On se, zajedno sa svetenstvom i narodom kojem je na elu, sve do danas dri grke shizme, te i sam, kao njegovi svetenici i pastva, zadrava teke zablude protiv istinite vere... Najpre bi trebalo da Srbi, odbacivi zablude i oistivi se od istih, ostanu u svom obredu. A kad bi se okanili zabluda i shizme i kad bi upoznali Boiju slubu, pomalo bi mogli da se oslobaaju i grkog obreda. Tako je uinjeno u Istri, Pivki i Krasu, kao u Senjskoj dijacezi, u Lici i Dragi Vinodolskoj, gde su Srbi, kod kojih su ranije vaile sline zablude i obiaji, napustivi grki obred i odbacivi zablude, zaslugom dobrih katolikih otaca, do sada su zadrali rimske obrede, koje su primili i sebe vie ne nazivaju Srbima, nego Hrvatima. U Zagrebu, 3. 2. 1639, u Gospodu pokorni kapelan naih Uzvienih Gospodstava, Benedikt Vinkovi, izabrani episkop zagrebaki.70 Austrija je ove hrvatske mere odobravala i pomagala. Hrvati su od Austrije stalno traili da njihovoj lokalnoj upravi budu potinjeni Srbi u Vojnoj Krajini, jer su, navodno, na hrvatskoj zemlji. Zbog toga su Srbi duni da prihvate i katoliku religiju. Zabeleeno je da je austrijski car posvedoio ono to smo videli u britanskim knjigama i to je zakljuio prof. dr Novakovi - da su Srbi starosedeoci na podrujima u dananjoj Republici Hrvatskoj. Bio je to Leopold Drugi, i on e odgovoriti Hrvatima 1790: to se Mene tie, drim da je srpski narod, i pre rata s Turcima, iveo u Sremu, Slavoniji i Bakoj, a prilikom rata, jednoduno u ponovnom osvajanju istih predela, uestvovao, te i sad tamo ivi, pa da, stoga, na te zemlje i najvie prava ima.71 Da bi se Dalmaciji dao dodatni karakter hrvatstva, dr ubrilovi e napisati da je u 11. stoleu u njoj katolika crkva. Znamo da se Rim izdvojio iz Hrianske crkve 1054. godine, a da, pre toga, nije imao nadlenosti nad crkvama u Dalmaciji. I sam dr ubrilovi, na vie mesta, svedoi o vizantijskom crkvenom uticaju, ali e se odluiti da istakne da je u Dalmaciji crkveni ivot po vatikanskim obrascima, da bi se, verovatno, kako to Hrvati prieljkuju, posvedoilo da su se oni, jo tada, ukljuili u civilizaciju Zapadne Evrope. To dr ubrilovi ini zbrkano - navodi da se u Dalmaciji primenjuju pravoslavni obredi, ali da su to samo neprikladne pojave u Katolikoj crkvi: U Splitu se sastao novi sabor da sprovede odluke rimskog lateranskog sinoda 1.059. godine. Trebalo je i katoliku crkvu u Hrvatskoj oistiti od raznih istonih obiaja:enidba svetenstva,

70 71

Isto. Psunjski: Hrvati, u svetlu istorijske istine, reprint iz 1944, IP "Nikola Pai", 1994, Beograd.
85

slovenska sluba, noenje brade i duge kose, posveivanje svetenika bez znanja latinskogjezika, itd.72 Samo 36 godina posle ovog Sabora, Hrvatsku e pokoriti Ugarska, pa nema mesta tvrdnjama hrvatskih uenjaka da je srednjevekovna hrvatska drava bila ukljuena u tokove zapadnoevropske civilizacije. Nije se to moglo desiti kad im svetenici nisu znali latinski, enili su se i bili su obrasli u dugu kosu i bradu. Znai, Hrvati su mogli da se priblie zapadnoj civilizaciji tek u Ugarskoj, pa ako je civilizacijska prednost biti katolik, a ne pravoslavni hrianin, onda hrvatski narod za svoju katoliku prolost treba da zahvali ugarskoj dravi. Nikako svojoj dobrovoljnoj opredeljenosti, ili odluci svojih srednjevekovnih kraljeva - pre ugarske okupacije. Na to upozorava i dr ubrilovi, jer svedoi da se u Dalmaciji propoved drala ili na grkom ili na slovenskom jeziku - videli smo da svetenici nisu znali latinski jezik: Kreimir etvrti, odgojen u Veneciji, jo manje je branio slovensku slubu u Hrvatskoj od kralja Tomislava.73 A da su nii plemii, nie svetenstvo i narod Dalmacije ostali verni pravoslavlju, pokazuje i skori nestanak hrvatske drave. Uzrok je bio Sabor biskupa u Splitu, jer su ga Kreimir etvrti i naslednici podravali i pokuavali sprovesti njegove odluke - protivno volji veine svetenstva, naroda i plemia. Ovako to objanjava dr ubrilovi: Iako je papa odobrio odluke Splitskog sabora, ipak ih je u Hrvatskoj bilo vrlo teko sprovesti. Kad su saoptene svetenstvu i narodu, izazvale su veliko uzbuenje. Zabrana slovenske slube po crkvama, prisiljavanje svetenstva da se razdvaja od porodica i sve vei uticaj latinskih biskupa, izazvao je otpor u narodu. Nie svetenstvo, nie plemstvo i narod bili su protiv reforma Splitskog sabora, kralj, visoko plemstvo i svetenstvo su ih pomagali. Borba izmeu naroda i latinske stranke poela je jo za ivota Kreimirovog i bie lavni uzrok neslozi i neredima meu Hrvatima, pa i propasti hrvatske drave 1102. godine... Kraljeva poslunost prema papskoj kuriji i otvoreno pomaganje latinskog sveta, izazivalo je nezadovoljstvo u hrvatskom narodu. Mi nemamo podataka ta se u to vreme sve odigravalo u Hrvatskoj, ali ubistvo Dimitrija Zvonimira na Saboru na Kninskom polju 1.089. najbolje pokazuje dokle su se tamo bile raspalile strasti meu strankama. Ako je ispovedanje katolike vere jednog naroda neosporno svedoanstvo o ulasku tog naroda u krug kulturnih naroda Evrope, onda vidimo da to stanovnici Hrvatske nisu mogli da uine 1089. godine. Tada su bili privrenici pravoslavlja - i to estoki, jer su ubili i svog kralja, zagovornika katolicizma. Da ponovimo, uli su u taj krug (da zanemarimo injenicu da li je Zapad, tada, bio kulturniji ili ne od Istoka) tek poto ih je tamo uvela Ugarska - koja ih je pokorila 1097 - osam godina posle ubistva Dimitrija Zvonimira na Kninskom polju. 74 PORFIROGENIT PROTIV PORFIROGENITA Poto smo videli da se Porfirogenitova svedoenja koriste za podrku hrvatskim posezima na srpske zemlje, ne moemo se oteti utisku da su ta svedoenja dodavana - kad je ve bila uobliena strategija imperijalnih sila Evrope da se na Balkanu jedna drava s katolikim stanovnitvom (Hrvatska) suprostavi dravi s pravoslavnim Srbima. Da je ova pretpostavka tana, ne upuuju nas na to samo suprotne tvrdnje o istom dogaaju u mnogim glavama Spisa o narodima, nego i spomenuta greka - kad Porfirogenit opisuje svoju sopstvenu smrt. Inae, to se tie navodnog doseljavanja Slovena na Balkan i u Panoniju i za ta se uporite trai kod Porfirogenita, navodimo carevo kljuno svedoenje o tome. Odmah emo videti da logiki nije prihvatljivo da se na osnovu toga moe prihvatiti, zdravo za gotovo, pojava

Dr Vaso ubrilovi: Politika prolostHrvata, "Politika" A.D, 1939, Beograd. Isto. 74 Isto.
73

72

86

Slovena u sedmom stoleu, na tako ogromnom prostoru - od Carigrada do Milana. Porfirogenit o tome obavetava u Glavi 32. Spisa o narodima: Treba znati da Srbi vode poreklo od nekrtenih Srba, nazvanih i Beli, naseljenih s one strane Turske (tj. Maarske), u kraju koji se kod njih naziva Bojki; njima je u susedstvu i Franaka, isto kao i velika Hrvatska, ona nekrtena, koja se naziva i Bela. Tamo su dakle i oni Srbi od davnine naseljeni. Poto su dva brata nasledili od oca vlast nad Srbijom, jedan od njih, preuzevi polovinu naroda, prebegne Irakliju, caru Romeja; car Iraklije ga primi i kao mesto naseljavanja dade mu u solunskoj temi Serviju, koja otada taj naziv nosi. Srbi na jeziku Romeja znai robovi, pa se stoga i ropska obua obino naziva serbula, a cerbulijani oni koji jevtinu i siromanu obuu nose. Ovo ime dobie Srbi, jer postadoe robovi cara Romeja. Posle nekog vremena isti Srbi odlue da se vrate u svoje zemlje i car ih otpusti. Kada su preli reku Dunav, pokaju se, i preko stratega koji je tada upravljao Beogradom, jave caru Irakliju da im dodeli drugu zemlju za naselje. I poto sadanja Srbija i Paganija i zemlja Zahumljana i Travunija i zemlja Konavljana behu pod vlau cara Romeja, a te zemlje opuste od Avara (jer iz tamonjih zemalja, oni izgnae Romane koji sada stanuju u Dalmaciji i Drau), to car u ovim zemljama naseli iste Srbe i behu oni potinjeni caru Romeja; car njih pokrsti dovevi svetenike iz Rima i, nauivi ih da pravilno vre dela pobonosti, izloi im hriansko verouenje". Ne moemo se oteti utisku da ovaj tekst, navodno pisan u desetom stoleu, ne odie duhom novijih vremena. U Porfirogenitovom tekstu se dananja Maarska oznaava za Tursku. U knjizi SANU se objanjava da je u pitanju Maarska. To je zato to su Ugri (Maari) imali slino poreklo kao i Turci, ali u vreme Porfirogenita jo nije bilo Ugarske drave, koju bi on mogao kristiti kao Tursku. Ona e biti osnovana tek 987. godine, a Porfirogenit je umro 959. godine. Na osnovu ove nemogunosti (da Porfirogenit pie o dravi koja nije postojala za njegovog ivota), dananji kritiari Porfirogenitovog spisa zakljuuju da je dopisivanje njegovog teksta obavljeno u 16. ili 17. stoleu - kad je, stvarno, Turska okupirala dananju Maarsku, pa su turske granice dosezale grad Komoran u Slovakoj. Dalje, u Porfirogenitovom delu je svedoanstvo da "Srbin" znai "rob", to su hrvatski ovinisti, u prvom redu Ante Starevi, tako vatreno, koristili prilikom priprema i sprovoenja pokolja nad Srbima u devetnaestom i dvadesetom stoleu. I ovde se naglaava uticaj Rimokatolike crkve (i zapadne kulture - to moe biti samo konstrukcija novijeg vremena - kao i naznaka da je u 10. stoleu Turska u Panoniji), pa odjednom vidimo da su Srbi pokrteni od svetenika u Rimu, a ne od onih u Carigradu. Dalje, neodrive su dve tvrdnje cara Porfirogenita o naseljavanju Srba u dananjoj Hercegovini i Dalmaciji - jedna je da su ova podruja bila pod vlau Vizantije, a druga da su bila pod vlau Avara. Ako su tamo vladali Avari, onda Iraklije nije mogao da donosi odluke da avarsku zemlju pokloni Srbima. Jo jedno ukazivanje da su ovi tekstovi podeeni da bi se poveao znaaj Hrvata na Balkanu, nalazimo u injenici da Porfirogenit ne spominje ime arhonta Srba koji je "pobegao Irakliju" (mada su najbrojniji Juni Sloveni), a kod Hrvata navodi imena pet voa - brae i imena njihovih sestara, Tuge i Buge?! U ovako malo rei, toliko protivrenosti i lako uoavanje da Porfirogenit uestalo nastupa protiv Porfirogenita. To e uiniti i u Glavi 49. Spisa o narodima, jer e posvedoiti da Sloveni mnogo pre Iraklija ive na Balkanu i da su monoj Vizantiji oteli teritorije u Grkoj i ceo Peloponez! To pie Porfirogenit ovako: Kada je Niifor drao skiptar Romeja, ovi (tj. Sloveni) koji behu u temi Peloponez odlue da se odmetnu i najpre opustoe i opljakaju kue suseda Grka, polja pred zidinama i ponu grad opsedati, vodei sa sobom i afrike Saracene. Poto je prolo dosta vremena i u gradu poela da se pojavljuje oskudica ivotnih namirnica, vode i hrane, (graani) se posavetuju i odlue da stupe u pregovore, dobiju obeanje sigurnosti i tada da predaju grad njima. Poto se strateg tada nalazio na kraju teme, u tvravi Korintu, oekivali su da e pritei u pomo i pobediti narod Slovena, poto je od arhonta prethodno bio obaveten o njihovom napadu. Treba znati da su Sloveni peloponeske teme u vreme cara Teofila i njegovog sina Mihajla, ustali i postali samostalni, vrei pljakanja i zarobljavanja i haranja i paljenja i krae.
87

Francuski slavista Fransis Kont, profesor na Sorboni, pie (to smo prethodno naveli) da su Sloveni vladali na Peloponezu od 587. do 805. godine - ukupno 218 godina. Znai, bili su nezavisni od Vizantije 23 godine pre nego to e Iraklije stupiti na presto u Carigradu, a sigurno je da su na Peloponezu i odranije - jer su 587. samo zbacili vizantijsku vlast.75 Nijedan istorijski izvor nije ovako protivrean kao Porfirogenitov Spis o narodima. Paljivijim prouavanjem, pronale bi se i druge, brojne, nedoslednosti, pa je pravo udo da je Spis o narodima zaokupio toliku panju naunika i postao temeljni oslonac za tvrdnju o doseljavanju Slovena na Balkan u 6. i 7. stoleu - uz situaciju kad i mnogi istoriari (zagovornici tog doseljavanja) odbacuju mnogo toga iz Porfirogenitovih spisa. Naveemo jo jedan podatak iz knjige Frensisa Konta. Mada je i on pobornik tvrdnje da je Iraklije naselio Slovene na Balkanu, nesmotreno e napisati da je Balkan, pre Iraklija, pun slovenskih naselja - koje, po dogovoru Avara i Vizantinaca, pale Avari. Bilo je to 29 godina pre nego to e Iraklije stupiti na carski presto - tano 581. godine. injenica da Avari i Vizantinci sklapaju vojni sporazum protiv Slovena na Balkanu, upuuje nas na zakljuak da su, onda, Sloveni morali imati dravu na tom Balkanu, jer Avari na njemu pale srpska sela i srpske njive - zasejane itom. Pogledajmo taj tekst iz Kontove knjige Sloveni: etvrte godine vladavine cara Tiberija (581), oko 100.000 Slovena opustoilo je Trakiju i mnoge druge oblasti... Tiberije nije imao dovoljno snage da se suprotstavi Slovenima i Avarima Uputio je poslanstvo avarskom knezu Bajanu, koji, u tom trenutku, nije bio neprijateljski raspoloen prema Vizantincima U takvim okolnostima, Tiberije ga je gurnuo u sukob sa Slovenima. ezdeset hiljada naoruanih i oklopljenih avarskih konjanika prelaze Iliriju, Skitiju (u to vreme - oblast izmeu Dunava i Crnog mora), najzad i sam Dunav - amcima sagraenim tako da je mogu prevoz u oba smera im su se Avari iskrcali na drugu obalu, odmah su poeli da pale slovenska sela, da ih unitavaju do temelja i da pustoe polja: sve ivo je bealo u estare i guste ume.76 Na poetku smo zabeleili (u vezi s carem Likinijem) da se Srbi na Balkanu i u dananjoj Rumuniji spominju jo u etvrtom stoleu posle Hrista, a sad bismo dodali da je prof. dr Relja Novakovi naveo grki dokument o pokrtavanju Srba 330. godine u Remizijani - danas Bela Palanka.77 Poto nai istoriari uporno tvrde da su Sloveni doli na Balkan u 6. i 7. stoleu posle Hrista, oni su pronali da su starosedoci balkanskih prostora iptari. Tom prilikom, ne objanjavaju kako je taj starosedelaki narod (od Carigrada do Milana) zadran samo na uskom planinskom delu uz jadransku obalu. I uveravaju da su iptari potomci Ilira. Ne osvru se na dokumenta iz Srednjeg veka o tome da su Iliri oznaeni kao Sloveni i Srbi i da je Austrija imal do 19. stolea Ilirsku kancelariju, odakle se upravljalo srpskom Vojnom Krajinom. Ne obaziru se ni na to da je i Napoleon, osvojivi slovenske balkanske zemlje, osnovao na njima Ilirsku Provinciju. Srpska akademija nauka i umetnosti, naalost, prednjaila je u dvadesetom stoleu u dokazima da su Iliri preci iptara. Pogledaemo to u knjizi SANU: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije.78 Knjigu su priredili i uredili, akademici i profesori: Boidar Ferjani, Sima irkovi, Ljubomir Maksimovi, Franjo Barii, Ninoslav Radoevi i Ivan uri. Dokazujui da su iptari starosedeoci Balkana, a da to Srbi i ostali Sloveni nisu, prireivai knjige se nisu, nijednom, osvrnuli na radove svetskih naunika koji ovo osporavaju. Nai nauni poslenici su postupili drukije. Odabrali su vizantijska dokumenta i tumaili ih - bez osvrta na suprotna miljenja. Od zajednikog zakljuka nisu odstupili, ak i kad su naili na dokument koji je iskljuivao svaku mogunost da su iptari isto to i Iliri - i da su iptari starosedeoci Balkana. Pre toga bisera, da upozorimo da su Akademijini strunjaci unosili u ovu knjigu i tekstove u kojima pie da se Srbi zovu i Tribali, a Tribali su, zna se, starosedelako stanovnitvo Balkana.
Fransis Kont: Sloveni, "Filip Vinji", 1989, Beograd. Frensis Kont: Sloveni, "Filip Vinji", 1989, Beograd. 77 Relja Novakovi: Karpatski i likijski Srbi, IPA "Miroslav", 1997, Beograd. 78 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, Knjiga 18, Tom 6, SANU, 1978, Beograd.
76 75

88

Meutim, umesto da objasne ovakvu zbrku pojmova (u odnosu na zvaninu istoriju), oni su je zanemarivali - i tako su doli do zakljuka da Srbi (makar i da je jasno da su Tribali) nisu starosedeoci Balkana. Konstantin Jireek je pokuao ovo da premosti jednom reenicom, ali to je uinio neuverljivo - naveo je da su pisci tek od 11. stolea oznaavali Srbe imenima balkanskih starosedelaca i kae da je to bila moda?! Naravno, Jireek je pobornik teze da su se Srbi (Sloveni) doselili na Balkan u vreme vizantijskog cara Iraklije. Spomenuta knjiga SANU trebalo bi da bude kapitalno delo, ali nije - vrvi od krivotvorenja. Preneemo delove grkih dokumenata i pokazati kako prireivai u SANU upisuju u nju nelogine zakljuke - suprotne injenicama u izvorima koje obrauju. Antiki izvori spominju Tribale na Balkanu od petog veka pre nove ere, a o njihovoj ulozi u osvajakim pohodima Aleksandra Makedonskog ima mnogo podataka. Nai zvanini istoriari objanjavaju da je taj narod, tokom nekoliko sledeih stolea - do vremena slovenskog "doseljavanja" na Balkan, iezao. Moda bi se ovo objanjenje i moglo prihvatiti, da nije mnotva sauvanih grkih dokumenata iz Srednjeg veka, u kojima se o Tribalima govori i to kao pretenom stanovnitvu Srbije u prednemanjiko i nemanjiko doba. Grci su bili susedi Tribalima u vremenu pre Hrista i u prvim vekovima nove ere, pa da su oni iezli, bilo bi to zabeleeno. Ali, Grci neprekidno ostavljaju u svojim spisima podatke o Tribalima i to uvek kao stanovnicima pomoravskog dela Balkana - od Aleksandra Makedonskog do pada Srbije pod Turke. A poto su Srbi bili Grcima suparnici, posebno u vreme Milutina i Duana Nemanjia, oni bi optuili Srbe da su istrebili Tribale - da se to, zaista, desilo. To bi bio razlog i za dodatne optube - da su Srbi spremni da istrebe i druge etnike zajednice, pa i grku. No, o tako neemu nema ni rei u grkim dokumentima. Grci jedino, dosledno, svedoe da su stanovnici u Srbiji Nemanjia - Tribali. To svedoanstvo je uneseno i u ovu knjigu SANU (tekst Niifora Grigore): ... S caricom je bila i Simonida, koja se upravo vratila od Tribala, poto joj je umro mu" (kralj Milutin, primedba SJ).79 Grki car Jovan Kantakuzin, koji je ostavio opiran istorijski spis o svom vremenu, skoro bez izuzetka, cara Duana naziva arhontom ili kraljem Tribala, a stanovnike tadanje Srbije Tribalima i Ilirima. Tako i u zapisu (pre svog ustolienja) posle susreta romejskog (vizantijskog) cara s Duanom: I da je, po nudi otiavi Kralju, vladaru Tribala, od njega mimo oekivanja bio poastvovan i kao saveznik potpomognut. Poput ova dva nesumnjiva izvora o Srbima kao Tribalima, u akademijinoj knjizi je navedeno 150 puta da su stanovnici Srbije Nemanjia - Tribali. To Akademijini strunjaci ne poriu - ne mogu da protivree ovim izvorima i slau se s njihovim sadrajima. Ali, kad je re o Tribalima pre Nemanjia i Tribalima na Balkanu pre Hrista, tu se miljenje menja. U to vreme, Tribali, za nae naunike, nisu Srbi, ali nam, ni u jednom delu, ne objanjavaju tu neloginost. Ili, ne kau nam koja je to vremenska granica - do koje Tribali nisu Srbi, a od koje to jesu. S obzirom da je ovako narodnosno odreenje Tribala prilagoeno zvaninoj istoriji - tvrdnji da su Srbi (Sloveni) doli na Balkan iz "prapostojbine", pa su samo od tada Tribali, a pre toga nisu, akademijini prireivai su se nali u nezgodnoj situaciji, jer je trebalo da odrede iji su preci i drugi narodi Srednjeg veka na Balkanu - a Grci nisu bili: Mizi, Iliri, Dalmatinci, Makedonci, Epirci, Tesalci, Bugari, Albanci, Skiti i Iliri. Oni to nisu uinili, mada su mogli, jer su imali polaznu taku za tako neto - Strabon je u Geografiji napisao da Iliri, Epirci i Makedonci govore istim jezikom. O ovaj ubedljiv istorijski izvor su se ogluili profesori i akademici SANU, pa su zanemarili narodnost svih drugih osim Ilira - njih su izdvojili i zakljuili da su oni Albanci. Dvanaest dokumenata u knjizi ih spominju i svih dvanaest puta, prireivai objanjavaju da se pod Ilirima
79

Isto.
89

treba da smatraju Albanci (iptari). Evo kako to poinju. Unosi se prevod dela Hronike Georgija Pahimera o grkom caru Mihailu Osmom, iz 1268. godine: Tada, dakle, poverivi brai Jovanu i Konstantinu zapadne krajeve, te predavi despotu Jovanu vojne snage sa istoka, zajedno sa skitskom vojskom, naredi mu da napadne na kopnu (odnosno) da upada u zemlje Ilira i Tribala.. Na strani 19, prireivai objanjavaju: Zemlje Ilira i Tribala su, razume se, Albanija i Srbija. I, nikom nita! Re je o trinaestom stoleu, kad je Srbija drava i kad su albanska plemena ivela u Srbiji i Vizantiji samo u rasutim plemenskim oazama i ime "Albanija" jo nije predstavljalo teritorijalnu celinu, a nai akademici izjednaavaju albansku i srpsku zemlju predstavljajui i albansku teritoriju kao dravu, a znamo da su iptari stekli dravu (Albaniju) tek u dvadesetom stoleu - sedam stotina godina posle opisanog dogaaja. To ne smeta srpskim akademicima, i pored obaveza prema pravilima istorijske nauke - na koja nas stalno upuuje dr Radi, da napiu da su u trinaestom stoleu: Zemlje Ilira i Tribala, razume se, Albanija i Srbija.80 Ovo je jedan od najavljenih bisera u naoj istorijskoj nauci i bilo bi sto puta vanije da se ova odrednica analizira - da se o njoj raspravlja na naunim skupovima i u knjigama, a ne da se energija, nepotrebno, rasipa pisanjem protiv "novoromantiara". Da se ovaj biser krivotvorenja istorijske istine bolje shvati, upozoravamo na injenicu da su u ovom zborniku srednjevekovnih dokumenata, nai akademici sve pomene Ilira i Ilirije smetali na dananju teritoriju Albanije. ta je to podstaklo srpske akademike da Ilire sabijaju na ovako uzak prostor, kad se zna da se pri spominjanju Ilira, ili zemlje Ilirije - rimskog Ilirika, podrazumeva, u prvom redu, zapadni deo Balkana - dananja Dalmacija, Hercegovina, Bosna, pa i delovi Srbije? Ovakvo slepilo (da li je ova odrednica tana?) e ih dovesti u nepriliku, pa e na 51. strani knjige biti primorani da priznaju da su stanita Ilira prostranija od dananje Albanije. Iznenadie ih dokument Niifora Grigore iz 1342. godine, u njemu su opisane zemlje u posedu cara Duana: Tako e mu nastati jedna neprekinuta drava od Dalmacije i Ilirika i ono to prema istoku dotie obale Jonskog mora.81 Vidimo, Grk Niifor Grigora deli dravu cara Duana na dve oblasti: Dalmaciju i Ilirik. Ako bi srpski akademici sledili svoje vrsto opredeljenje da je Ilirik teritorija Albanije i nita vie, onda bi morali da priznaju da je Srbija Stefana Duana Nemanjia (po ovom grkom izvoru) obuhvatala samo kobasiast deo oko istone obale Jadranskog mora (Albanija i Dalmacija) - bez Makedonije, Kosova, Metohije, umadije, Hercegovine, Bosne... I ta sad ine srpski akademici? Ne uzbuuju se - jednostavno priznaju da je Grigora u pravu i, samo na ovom mestu, odustaju od svog zakljuka da je Ilirik u Albaniji. Hladnokrvno upisuju: Pod Dalmacijom i Ilirikom podrazumeva se unutranjost Balkanskog poluostrva, gde se i nalazila teritorija tadanje srpske drave.82 Odjednom - unutranjost Balkanskog poluostrva je Ilirik. A ne potvruju da stanovnici Ilirika mora da budu Iliri. A u Duanovoj dravi (u unutranjosti Balkana) i nije mogao da ivi niko drugi do Srbi u Srbiji ili Iliri u Iliriku. Ni u jednom sluaju to nisu mogli biti Albanci. A u svim drugim delovima knjige, akademici kau da su Iliri Albanci (iptari), da je Ilirik teritorija Albanije. Ovo je taj najavljeni biser Srpske akademije nauka i umetnosti - struna obrada srednjevekovnih istorijskih izvora i najbolje je da ga vie ne komentariemo. Da smo pravilno proitali tekstove akademika i da smo uoili njihova protivrena tvrenja, o lociranju Ilirika i etnikog odreenja Ilira, uveriemo se uporeivanjem malopreanjeg teksta o
80 81

Isto. Isto. 82 Isto.

90

Iliriku u sreditu Balkana i zakljuka na str. 580. Srpski akademici e oceniti svedoanstva Grka Manojla Holbola o Ilirima i "zakljuie": Pod Ilirikom se ovde podrazumeva Albanija. Pored ovakvog "zakljuivanja", nai prireivai unose i izmene u grka dokumenta - s ciljem: da bi dokazali da su se Albanci (iptari) pojavljivali pod ilirskim imenom. Re je o tekstovima Niifora Grigore, u kojima su opisani unutranji neredi u Vizantiji: Ukoliko bi Iliri, Tribali, Akarnanci i Tesalijci sklopili savez, mogli bi od njih biti opkoljeni i do poslednjeg oveka uniteni, jer ne bi imali kuda da se spasu bekstovom.83 Grigora objanjava da bi Grci mogli biti opkoljeni od susednih naroda: Ilira, Tribala, Akarnanaca i Tesalaca, ali se u knjizi Srpske akademije nauka i umetnosti ispravlja i ti susedni narodi se malo etniki usmeravaju - od Ilira se stvaraju Albanci, mada tako neto neduni Grigora nije ni nagovestio. Evo kako to ine srpski akademici i profesori istorije - opet "zakljuak": Zahvaljujui Grigori, ovi napadi na Solun i Makedoniju mogu se datovati u 1308. godinu, pa u sklopu situacije u toj godini, treba posmatrati i ono to Grigora kae o strahovanju Katalanaca od susednih naroda: Albanaca, Srba, Epiraca i Tesalaca. To to su prireivai ime Tribali zamenili srpskim, ima opravdanje - Grci stanovnike Srbije zovu Tribalima, ali to to su ime Iliri zamenili albanskim, nema opravdanje, jer ni jedan grki izvor ne oznaava albanska plemena kao Ilire. Jedan od tih dokumenata izriito navodi da su Iliri i Albanci razliiti - da nije u pitanju jedan, nego dva naroda. Ali, udo - ili neto drugo, i ovo e nai najvii strunjaci za istoriju zanemariti. Za njih, injenice nisu vrste i nepotkupljive, kako to tvrdi dr Radi. Pogledajmo. Kao to su se prireivai ove knjige SANU nali zateeni kad im je istorijski izvor nametnuo Iliriju mnogo veu od dananje Albanije, tako e im drugi izvor saoptiti da su Iliri jedan, a Albanci drugi narod. Re je o tekstu Niifora Grigore o situaciji u Srbiji posle smrti cara Duana na strani 194: ... a brat pokojnog Kralja Srbije napao je na dotada Kralju Srbije potinjene gradove Tesalije, koji su ga odavno pozivali, a sad su mu dobrovoljno prilazili. Poto je, na taj nain, stekao ne malu vlast, istovremeno je pridobio i njihove susede Albance i Ilire".84 injenice su nevane za nae istoriare, pa i ovo razlikovanje Albanaca od Ilira u grkom dokumentu. Oni e jednotavno, opet, "zakljuiti": Pod Albancima i Ilirima, Niifor Grigora podrazumeva albansko stanovnitvo, koje je, ve poetkom etrnaestog veka, poelo da prodire u Tesaliju.85 Akademici i istoriari se, tako, nee ni osvrnuti na injenicu iz jo jednog grkog dokumenta, u kojem se spominju Albanci pod svojim imenom i to u situaciji kad alju delegaciju vizantijskom caru. Da je to bila delegacija Ilira, moralo bi to, iz protokolarnih razloga, biti spomenuto. I zato to je pisac teksta budui vizantijski car Jovan Kantakuzin. Belei kako car Andronik Trei (1328) sreuje poremeene odnose u Vizantiji (str. 329): Kad je car osam dana proboravio u Ohridu, dooe mu Albanci, nastanjeni oko Devola i Koloneje, kao i u blizini Ohrida, poklonie se i obeae da e odano sluiti. Onima, pak, koji su bili nastanjeni daleko, na krajnjim granicama romejske vlasti, upuena su careva pisma da dou u Solun, da bi se tamo poklonili". Ovakvih propusta i nedoreenosti u knjizi SANU je mnogo. Da bo se to uoilo, kako smo rekli, nisu potrebna detaljna poznavanja istorije Srednjeg veka. Ako neko pokuava da ogromna ilirska podruja locira samo na teritoriju dananje Albanije, jasno je da e izazvati nevericu kod proseno obrazovanog itaoca. Zato ta neverica nije prisutna i kod istoriara, velika je

83 84

Isto. Isto. 85 Isto.

91

zagonetka. Zato ih nelogina analiza srednjevekovnih dokumenata u ovoj knjizi nije podstakla na rasprave? Ovako napisana srednjevekovna istorija Balkana nam je vie nego tetna. Da bismo, jo jednom, potvrdili koliko su Akademijini poslenici postupili nenauno, gradei osnove krive predstave o naoj prolosti, upozoravamo da su zanemarili, pored mnogo toga, i grki izvor koji iskljuuje mogunost da su iptari bili poznati pod imenom Ilira u Antici i Srednjem veku. Odnosi se na prvu pojavu Albanaca (iptara) na Balkanskom poluostrvu. Re je o knjizi Grka Mihaila Ataliota iz jedanaestog stolea. U njoj pie da je nekoliko stotina iptarskih porodica dolo na Balkana 1043. godine. Treba videti da li ima izvora o njihovom dolasku i ranije. S obzirom da je njihov jezik meavina srpskog, latinskog i grkog, nema osnova da se preko njega moe potvrditi njihovo starosedelatvo na Balkanu. Ovaj grki zapis iz jedanaestog stolea - o dolasku iptarskih porodica iz june Italije i Sicilije, objavili su Nemci jo u devetnaestom stoleu, pod naslovom: "Scriptorum historiae Byzantinae" - Academiae Litterarum Regiae Borussicae, 1853, Bonn, pa navodimo deo sadraja, prenesenog u Deretievu knjigu: Albanija na Kavkazu nalazila se na istonim padinama te planine do Kaspijskog mora, u pokrajini irvan, to pripada savremenom Azarbejdanu i Dagestanu... U osmom veku, Arapi su zaposeli zemlje oko Kaspijskog jezera i iza Kavkaza... Na Sredozemnom moru, voene su este borbe izmeu Arapa, kao predstavnika islama i Romeja (Vizantinaca), kao predstavnika hrianstva. Arapi su oteli od Romeja vei deo Sicilije i deo june Italije, pa da bi ojaali islamsko stanovnitvo, doveli su deo stanovnika iz Kavkaske Albanije, koje je izbeglo ispred Hazara... Romeji su uspeli 980. godine da osvoje deo arapske Sicilije i na tom prostoru preuzeli su tamonje Albance. Jedan deo tog naroda preveli su u hrianstvo... Vizantijski car Vasilije Drugi zauzeo je dvadesetih godina 11. veka Novi Epir (to je priblino teritorija savremene Albanije) u kojem su iveli Srbi i delimino Grci. Vizantijski vojni stareina Tihomir, Srbin iz Beligrada, podigao je ustanak 1040. godine s namerom da protera vizantijsku (romejsku) vlast iz Novog Epira. Zbog toga su vizantijska carica Zoe i njen trei po redu ljubavnik Konstantin Deveti Monomah poslali brojnu vojsku u napad na Srbiju, u jesen 1042. godine... Tadanji mladi car Srbije Vojislav potukao je do nogu, u dve bitke, voene na teritoriji savremene severene Albanije, vizantijsku vojsku. Ovaj teak poraz u ratu sa Srbijom, izazvao nerede i pobune u Vizantiji. Jedan od pobunjenika bio je i vizantijski vojni zapovednik na Siciliji, po imenu ore, zvani Manijak... Ukrcao je svoju vojsku sa Sicilije i june Italije, i deo Albanaca koje je organizovao kao pomoe vojne ete. Albanci su vodili i svoje ene i decu, to je bilo uobiajeno u to vreme. S tom arenom vojskom, iskrcao se u Drau marta 1043. godine... Kod Dojranskog jezera, sukobio se Manijak s vizantijskom vojskom vernom Carigradu i tu je poginuo. Njegova preivela vojska se, posle pogibije svoga voe, predala. Vizantinci primili svoje vojnike sa Sicilije, ali nisu hteli da prime Albance na svoju teritoriju. Ovi nisu mogli da se vrate na Siciliju, jer su lae u kojima su doplovili pale u ruke Vizantinaca, pa su, kao brodolomnici, molili Srbe da im dozvole da se nasele negde u Srbiji, gde e oni, kao tradicionalni stoari, gajiti stoku za Srbe i za sebe same. Srbi su im dozvolili da se nasele na tada slabo naseljenim predelima oko mesta Rabana, na padinama planine Jablanice, severno-istono od savremenog Elbasana... Po mestu Raban, Srbi su doseljenike nazivali Arbanasima (Rabanasima), stranci su ih zvali Albancima, po Albaniji na Kavkazu, a oni su sebe nazivali ipetarima, tj. branima, ljudima s kra... Srednjevekovni pisac Magius Patavius je znao da su ipetari poreklom iz Azije i nazivao ih je 'decom Kavkaza.86 DAANI SU STAROSEDEOCI RUMUNIJE, ALI SU SLOVENI Da se vratimo na francuskog savremenog istoriara Frensisa Konta. On pie da Sloveni ive na Balkanu i u Rumuniji u prvom stoleu Nove ere. On to potvruje svojim tekstom, bez obzira to je knjigu namenio poruci da su Sloveni doli na Balkan u 6. i 7. stoleu. Pogledajmo njegov tekst:
86

Dr Jovan I. Dereti: Arbanasi u Srbiji, str. 8-10, "Nikola Pai", 1999, Beograd.
92

Tokom prvih stolea Nove ere, rimljani svedoe o dodirima (neposrednim i posrednim) sa Slovenima na istonim granicama Carstva; od Severnog do Crnog mora, od Germanije do Trakije, du celog Dunava.87 Nema spora, na obalama Dunava su Sloveni. Potvrdu o Rumuniji kao srpskoj (slovenskoj) zemlji, ostavio je i Konstantin Jireek - verovatno nesmotreno, jer i njegovo delo sugerie doseljavanje Slovena. Pogledajmo kako mu se to desilo. Citira da je Rumunija slovenska roena zemlja - to znai postojbina: Stoga se htelo zabaviti Slovene u njihovoj roenoj zemlji, u dananjoj Vlakoj.88 U poznatom delu dr Vladimira orovia su navedeni podaci da su Daani Sloveni, ali to na istoriar ne komentarie. Nema spora da su Daani starosedeoci dananje Rumunije, ali je sporno (s take zvanine istorije u Evropi) da su ti Daani Sloveni. orovi citira srednjevekovna grka dokumentima i u njima to stoji: Vizantijska vojska, puna nepoverenja prema novom vrhovnom zapovedniku, nije htela sad da prodire dublje u opasne slovenske krajeve i da uopte ostaje na levoj obali Dunava.89 orovi opisuje daansko-vizantijska ratovanja od 6. do 9. stolea i, nedvosmisleno, grka dokumenta oznaavaju Daane kao Slovene. Pogledajmo: Prisk je, posle prvog uspeha, nastavio ratovanje. Njegove ete idu za Slovenima - duboko u njihovu unutranjost u dananjoj Vlakoj. Sloveni se povlae u okolne ume i ritove, gde su nameravali navui neprijateljsku vojsku, nevetu tom terenu, i sasvim je satrati... Car je eleo da sva ta akcija ne ostane na polovnim merama i stoga naredi da vojska prezimi na slovenskom podruju, kako bi odmah s prolea mogla poeti ponovo ienje i leve obale Dunava... Primetili smo, uostalom, ve ranije da je kagan ba tim dakim Slovenima slao poslanstva sa zahtevom da mu plaaju danak i da ih je, kada su oni odbijali, prisiavao na to.90 KNJIGA IZ 19. STOLEA O SRPSKOJ DRAVI U 5. STOLEU Zvanini istoriari optuuju revizore istorije i osporavaju im tvrdnju da je srpska drava osnovana na Balkanu u petom stoleu posle Nove ere - po raspadu Rimskog Carstva. Ali, postoji knjiga koja o tim dravama donosi podatke - a tamapna je 1856. godine. U pitanju je ILLUSTRISS. SIGNORE Andrije Kaia - Mioia. Mioi je bio rimokatoliki svetenik i podatke o srpskoj dravi je crpio iz arhiva Vatikana. Mada, naprimer, dr Jovan I. Dereti nije znao za ovu knjigu, pa je ''Antiku Srbiju" pisao na osnovu drugih izvora, njegovi podaci se skoro podudaraju s podacima Andrije Kaia Mioia. Jovan I. Dereti pie da je Srbija osnovana 490. godine, pod vlau Otroila, a Mioi navodi 492. godinu, tvrdei, takoe, da joj je vladar bio Otroilo. Dr Jovan I. Dereti navodi potonje srpske vladare: Svevlad, Selimir, Vladan, Radimir, Vladan Drugi i Radimir Drugi. Andrija Kai - Mioi, skoro istovetno, navodi srpske vladare: Svevlad, Selimir, Vladan, Radomir, Svetimir, itd.91 Kad vidimo da su Srbi i po ovom sveteniku Rimokatolike crkve imali dravu u petom stoleu, onda se dovodi u pitanje tvrdnja da su se Sloveni opismenili u 9. stoleu - u vreme misije brae irila i Metodija. Jasno je da niko nije mogao osnovati dravu na zemlji Rimske Imperije, a da se nije sluio pismom.

Frensis Kont: Sloveni, Beograd, ''Filip Vinji'', 1986. Konstantin Jireek: Istorija Srba, Prva knjiga, IRA ''Prosveta'', 1999, str. 50. 89 Vladimir orovi: Istorija Srba, Ni, ''ZOGRAF'', 2001, videti strane: 12, 23, 25. i 26. 90 Isto, str. 23. 91 Andrija Kai Mioi: Ilustriss. Signore, 1856 - verovatno u Zadru.
88

87

93

Nikola uti VJERSKO-NACIONALNA I POLITIKA ZLOUPOTREBA ILIRSKOG IMENA Hrvatski i albanski mitolozi ilirizma Stari antiki geografski i geo-politiki pojam vezan za zemlju mitolokih Ilira i potonju rimsku provinciju, zloupotrebljavan je podupiranjem velikohrvatstva i velikoalbanstva tokom XIX i XX vijeka od srpstvu neprijateljskih ideolokih internacionala: od vatikanskog rimokatolicizma, otomanskog islamizma, habzburkog germanskog ekspanzionizma, kominterninog komunizma, nacifaizma i dananjeg neoliberalnog anglo-amerikog globalizma. Dakle, prema ideoloko-politikoj potrebi, ilirsko ime su najee zloupotrebljavali inostrani i domai ideolozi velikoalbanstva i velikohrvatstva. Brojni su pisci mitoloke istorije hrvatstva i staroalbanstva. Poklonik velikohrvatstva i propagator Crne Gore kao "Crvene Hrvatske", Savi Markovi tedimlija Albance je pominjao kao direktne potomke starih balkanskih Ilira. 92 Pri tom je iskoristio takvu tobonju starinu Albanstva kako bi je povezao i izjednaio sa starinom hrvatstva, istiui kako su Iliri, kao i Hrvati, u starini imali dvanaest plemena. Pri tom je tvrdio da su preci dananjih Albanaca "nastavali velik dio teritorija, koji su kasnije posjeli Hrvati". Kako je dalje isticao, Hrvati su kasnije "uspjevali prodrijeti preko albanskih teritorija ak do Peloponeza ostavljajui svuda tragove svoga imena i jezika". Dakle, tedimlija je jednostavno preuzeo istorijsko rasprostiranje Srba na Balkanu i prikazao ga kao drevno hrvatsko. To je inae poznati manir stvoritelja hrvatstva, koji se ogledao u potpunom preuzimanju srpske etno- kulturne tradicije od jezika, knjievnih djela, muzike, nauke i drugog. Za tedimliju je najvei albanolog XX vijeka bio "veliki hrvatski uenjak" Milan uflaj, koji je inae poznat i kao jedan od najveih mitologa svehrvatstva Balkana. uflaj je, prema tadanjem dnevnopolitikom saveznitvu velikohrvatstva i velikoalbanstva (a radi se o 1939. godini, odnosno vremenu uspostavljanja autonomne Banovine Hrvatske), isticao da su u Srednjem vijeku Hrvati vie puta dolazili u dodir sa Albancima i sudjelovali u znaajnim dogaajima iz hrvatske povijesti. On je ak navodio da je albanska etnika podloga u staro doba, pod ilirskim imenom, "tvorila jak faktor u povijesti.93 Dakle, istoriografski i publicistiki tvorci mitoloke albanske (iptarske) istorije pretke dananjih Albanaca najee su se nazivali Ilirima, pa potom Arbrei i Albanoi, koji su po njima bili ilirskog porijekla. iptarski istoriar Ali Hadri u svojim pseudo naunim razmatranjima javnosti je lakonski saoptavao da Albanci vode porijeklo od Ilira i da su se kao narod formirali u ranom feudalizmu, bez ire naune argumentacije jedne takve hipoteze. Hadri nam je konfuzno saoptavao da se "ve od VIII veka govori o Arbreima (Albancima) kao potomcima Ilira a ne o Ilirima. On je proizvoljno tvrdio da se od ranog feudalizma ime Ilir zamjenjivalo imenom ilirskog plemena Albanoi pa, u kontradikciji sa prethodno izreenim, pie da se ime Arbre upotrebljavalo sve do pada Albanije pod tursku vlast. Po njemu, "nauka je utvrdila da Albanci pokrivaju upravo one krajeve i predele junog Balkana u kojima su obitavali Iliri". Akademik Hadri se ne poziva na istorijske izvore ve samo na nepouzdanu istorijsku toponimiju i toponomastiku, i kao najpogodniju odrednicu za iptare, zbog ostvarenja projekta Velike Albanije, uzima latinski naziv Albanci. 94 Interesantno je istai podatak da iptarski akademik Ali Hadri u svojim tzv. naunim studijama i raspravama uopte ne pominje istorijski etno naziv Arbanasi i Arnauti. Interesantno je vidjeti kako, u zavisnosti od dnevnopolitike potrebe, napreduje tzv. albanska nauka u socijalistikoj Jugoslaviji. Naime, u prvom izdanju Enciklopedije Jugoslavije, iz 1955. godine, enciklopedijska

92 93 94

S. M. tedimlija, Albanija, Zagreb, 1939. M. ufflay, Srbi i Arbanasi, Zagreb, s. 23. Enciklopedija Jugoslavije, 1, Zagreb, 1980, s. 72-75
94

odrednica za iptare i Albance je istorijski opravdan naziv Arbanasi (odrednica "Arbanasko-junoslavenski odnosi"). Meutim, u drugom izdanju Enciklopedije Jugoslavije (Zagreb, 1980) enciklopedijska odrednica Arbanasi je odbaena i stvorena je nova dnevnopolitika odrednica Albanci, koja je u enciklopediji svojim prezentiranim sadrajem trebala podupirati antisrpske i velikoalbanske unitarne tenje Brozovog partijskog i dravnog vrha, odnosno podupirati mitoloku starinu velikoalbanstva i stvarati antisrpsko raspoloenje "ugroenog" iptarskog stanovnitva. Prouavanjem literature nekolicine hrvatskih i iptarskih pseudo naunika, moe se zakljuiti slijedee: U savremenoj istoriografiji hrvatstva i velikoalbanstva uporedo se tvrdi da je ilirsko ime sinonim za albanske (iptarske) i starohrvatske pretke. Ono to je vrlo interesantno, te dve suprostavljene tvrdnje ne izazivaju vee polemike, a niti sukobe izmeu savremenih hrvatskih i albanskih istoriara. Njih ne brine logina injenica da dve istine ne mogu postojati. S druge strane, Ilirik je posmatran kao nesrpsko podruje od strane hrvatskih i albanskih, ali i slovenakih istoriara. Tako je npr. slovenski istoriar prof. dr Bogo Grafenauer odricao srpski karakter francuskim ilirskim provincijama i habzburkoj Kraljevini Iliriji, pa ih je nazivao administrativno-politikom grupom slovenskih i hrvatskih zemalja, iako su u sastav navedenih provincija preteno ulazile stare srpske zemlje Istra, Gorski kotar, Lika, Dalmacija, Dubrovnik i Boka.95 Zaboravljena faktografija o ilirskom imenu kao o jednom od rasprostranjenih nekadanjih naziva za Srbe, nedovoljno se istie od srpskih i drugih istoriara. Nasuprot tedimlijinom, uflajevom, Hadrijevom i predubjeenju drugih nacionalnih mitomana, o istoznanosti pojmova ilirski i albanski, naziv (pojam) "ilirski" i "Iliri" Vatikan, rimokatoliki autori i starija njemaka, odnosno habzburka istoriografija iz XVIII i XIX vijeka (Bartntajn, fon Taube, viker), nisu vezivali za albansko odnosno iptarsko stanovnitvo, kako je to inila albanska propaganda na Kosovu i Metohiji i u Albaniji tokom XX vijeka, i to uz podrku komunistikih (socijalistikih) reima Albanije i Jugoslavije. Navedeni njemaki autori pojam "ilirstva" vezivali su za srpski narod, navodei ga kao jedan od naziva za Srbe. Naime, u knjizi barona Bartntajna, "O rasejanom ilirsko-rascijanskom narodu" (Novi Sad, 1866), pojmovi Iliri, Rajci, Rascijani, Grci, Unijati i Neunijati, Vlasi i drugi, tretiraju se kao brojni istorijski nazivi za srpski narod. Rimokatolika Ilirija, koju su u vjekovnom trajanju idejno projektovali rimokatoliki klerici, na kraju je poistovjeena sa Nezavisnom Dravom Hrvatskom. "Ta Ilirija s granicama na Drini i Dravi", kako je pisao ideolog NDH dr Mijo Tumpi, "nije nita drugo nego Nezavisna Drava Hrvatska, a Iliri nita drugo nego Hrvati". 96 Tada je Tumpi navodio da je Vatikan svojom "rimskom tonou" utvrdio koje su zemlje ilirske Hrvatska, Slavonija, Dalmacija, Bosna i Hercegovina (dakle, zemlje tadanje NDH). Dr Mijo Tumpi je imao objanjenje i za nepominjanje (nepostojanje) hrvatskog imena u XV i XVI vijeku: "Nita zato to hrvatsko ime rjee dolazi do izraaja; ono se skriva iza imena ilirskog". Rimokatolika crkva i srpski "ilirski" narod Ideolozi rimokatolicizma, odnosno velikohrvatstva, vrili su prisvajanje ilirskog srpskog imena u duem vremenskom razdoblju. Vatikan je ve od XV vijeka koristio ilirsko ime u svrhu to uspjenijeg misionarskog i prozelitskog nastupanja na Balkanu. U tu svrhu Vatikan je 1453. godine osnovao Ilirski zavod sv. Jeronima u Rimu, za obrazovanje i odgoj rimokatolikih vaspitanika (pitomaca) - buduih misionara ilirske srpske nacije ("nazione Illirica"). Potom su

Prema austrijskom popisu stanovnitva iz 1850. godine u Istri i kvarnerskim otocima ivjelo je 134.445 Srba rimokatolike i pravoslavne vjere, oko 60.000 Italijana (Latina) i 30.000 Slovenaca. O Hrvatima nema ni pomena. Prema istom popisu u Dalmaciji sa Dubrovnikom i Bokom ivjelo je 330.827 Srba rimokatolike vjere i 78.858 Srba pravoslavne vjere. Srbi rimokatolici u to vreme jo nisu poeli nositi hrvatsko ime, pa se, to je logino, u tim starim srpskim zemljama ne pominju Hrvati ni hrvatsko ime u etnikom smislu (vidjeti: Ausztriai birodalom Statistikaja foldrajzi leirasa, Pest. 1857, 36). 96 M. Tumpi, Zavod sv. Jeronima u Rimu, Croatia sacra, br. 20/21, Zagreb, 1943, 343.
95

95

osnovani i ilirski rimokatoliki zavodi u Loretu97, Fermu, Bolonji (ugarsko- ilirski), za kolovanje srpskih "gojenaca", buduih rimokatolikih misionara na Balkanu. Nesporno je srpstvo tih mladih vatikanskih vaspitanika. Meutim, istoriar Viktor Novak je u svom stilu velianja starine hrvatskog naroda, potpuno nekritiki i proizvoljno pisao da "postoje potpuno sigurni historijski podaci da se u starom rimskom Borgo Vekio nalazila naseobina Hrvata, sa zadatkom kakav su imale sline organizacije ostalih veih naroda. Novak je pri tom isticao da je papa Nikola V bulom od 4. aprila 1453. godine Hrvatima dao crkvicu sv. Marine i dopustio im da smiju osnovati ureeni hospicij. Zavod je bio podupiran "prilozima iz Hrvatske" (!), dok je kapelan morao biti "hrvatske narodnosti" (!). Za Novaka, Zavod sv. Jeronima je prosta "zadubina pobonih Hrvata", kojoj je bio glavni zadatak humanitarni, kulturni i nauni rad.98 Ni pomena o mogunosti da bi jedna takva ustanova mogla, kao osnovni zadatak, imati kolovanje ilirskih (odnosno srpskih) misionara i prozelita za Balkan. Tokom XVI vijeka, ilirsko ime se esto pominjalo u istorijskim izvorima i literaturi. Naveemo samo neke karakteristine primjere. Papa Lav XV nazvao je 1515. godine bana Slavonije i Hrvatske "Praetor Illyrici". Brojni su dokumenti koji ilirsko ime izjednaavaju sa srpskim. Jezuita Jakobus Mikalja (Micaglia) nazvao je svoj rijenik "Blago jezika ilirskog" (Thesaurus linguae illyricae Sive Dictionarium illyricum, 1649). Bosna se u to vreme nazivala "Ilirija". "Starjeine srpskog naroda" u Hrvatskoj, Slavoniji i Sremu pisali su 1727. austrijskom caru u ime naroda naeg "iliriko rascijanskog ili servijanskog". Godine 1750. mitropolit Sava objanjavao je "inkvizitorima" u Dalmaciji da je to njegovo pismo na italijanskom jeziku prevod s ilirskog ili srpskoga jezika (dall' Illirico osia Serviano).99 Istu napomenu davali su crnogorski knezovi i glavari kada su 1751. pisali kotorskom upravitelju. U zaglavlju pisma stajalo je da je to pismo prepisano iz prijevoda, i da je taj prijevod "preveden s ilirskog ili srpskog jezika.100 Iste godine Sulejman paa iz Trebinja pisao je kotorskom upravitelju da je to njegovo pismo "prijevod sa srpskog jezika ("traduzione dall Idioma Illirico-Serviano"). 101 Godine 1754 kapetan paa Parmakovi je pisao serdaru Stanu Popoviu da je to njegovo pismo "prijevod s ilirsko-srpskoga jezika. Dalje, mitropolit Vasilije Petrovi 1755. godine je napominjao bosanskom veziru Mehmet-pai da je to pismo prijevod s ilirsko-srpskog jezika; godine 1756 zbor serdara, kapetana, knezova i staraca pisao je pranjskoj i dobrotskoj optini, napominjui da je to pismo prijevod s ilirskog srpskog jezika.102 Dalmatinski providur uz svoje pismo iz 1767. priloio je napomenu da je to pismo prevedeno s "ilirsko- srpskog jezika" ("traduzione ad litteram dal' Illirico Serviano"). U izvetaju zadarske rimokatolike arhibiskupije o pravoslavnoj crkvi u Dalmaciji, iz 1760. godine, zapisano je da u Zadru ima samo nekoliko "grkijeh porodica", dok su svi "ostali Vlasi ili Slovinci, a zovu ih Srbima, pa se pominje "ilirski, vlaki, slovinski ili srpski narod" (nazione illirica, morlacca, schiavona, o sia serviana) u Dalmaciji. 103 Baron J. H. Bartngajn je 1761. godine pisao o mnogobrojnom rasijanom ilirskom (rascijanskom), odnosno, srpskom narodu, kojeg je dijelio na provincijalce i militare, dakle, na one u provincijalu i Vojnoj krajini. U regulamentu iz 1777. pisao je o "ilirskom narodu" kojem je pravo sjedite u Srijemu, tj. u istonoj strani Slavonije, i u Galiciji. Dalje je isticao da je rije o Ilirima koji su se "po Ugarskoj stanili": "Narod je taj doao iz Arbanaske (koja je oito geografski
Vatikan je imao veliki interes da iri mreu ilirskih, odnosno srpskih rimokatolikih zavoda. Tako je papa Urban VIII obnovio ilirski zavod u Loretu u Italiji, te ga stavio pod jezuitsku upravu. Filolog M. Murko je pisao da je "Illiricum uvijek bio Rimu (Vatikanu) na srcu, a sada su mu ga otuili, ne samo grka (pravoslavna - N. ) crkva i Turci nego i sjeverni jeretici (protestanti - N. ), od kojih se zaista uplaio" (M. Murko, O prethodnicima ilirizma, Nova Evropa, II/3, 1921). 98 V. Novak, Jeronim - Zavod sv. Jeronima u Rimu, u: S. Stanojevi, Narodna enciklopedija SHS, knj. II, 157. 99 Rukopis prof. J. Tomia koji citira dokumente iz mletakog arhiva: Sen. Secr. Disspaci Prov. Gen. di Dalmazia f. 179. 100 Isto. 101 Isto. 102 M. Dragovi, Nekoliko dokumenata o vjekovnoj nezavisnosti Crne Gore, 1887, str. 76. 103 N. Mila, Spisi, I, 399, 401, 422.
96
97

pojam u kojoj su nekad ivjeli i Srbi), Dalmacije, Bosne i Srbije. Ilirski srpski narod ima svoj vlastiti jezik. Dri se starovjerske crkve koja se razlikuje od rimske u trome... Niko ih ne smije vie zvati izmaticima jer je to zabranjeno naredbom jednom vladaoevom". Na zahtjevanje Temivarskog sabora od 1790. godine "ta neprilina imena Rac, akatolik, izmatik, pop itd, koja su se do sad protiv ilirskog naroda upotrebljavala, strogo se zabranjuju, i oni e se zvati grkosjedinjeni i nesjedinjeni, ili neunijati". Prouavanjem dokumenata iz XVII I XVIII vijeka moe se zakljuiti da je naziv ilirski obuhvatao sve Srbe raznih imena, te se upotrebljavao termin Ilirski (srbski) narod. Godine 1770. Ad. Kreli je pisao da Srbe zovu razliitim imenima: "Jedni ih zovu Vlasima, a drugi Racima ili Srbljima, neki Albancima i Bonjacima. 104 Godine 1795. "natampa" u Beu Lianin Vikentij Lustina italijansku gramatiku, a na 48. strani istie da "na illirieskij ili obe serbskij nazvatij jezik" nema lana (kao talijanski).105 Stefan Vujanovski poslao je 5. jula 1797. neko "Izvjeenije" na kom je, izmeu ostalog, stajalo napisano "Kraljevskom upravitelju ilirsko-srbskih kola u kraljevinama Dalmaciji, Hrvatskoj i Slavoniji (Regio Scholarum Illyrico-Sebricarum in regnis Dalmatiae, Croatiae, Croatiae et Slavoniae Directori...)".106 O svesrpskom rasprostiranju na podruju cijelog Ilirika takoe svjedoe brojni izvori. Godine 1599. Lazar Soranco je pisao da Srbi ive od Arbanije do Dunava. Potom je pominjao plemena Pipere, Bjelopavlie, Kue, Klimente, i druga, u zemlji Plavu (plavskoj), i to kao srpska plemena.107 Barski arhibiskup Marin Bici (s otoka Raba) 1610. je pisao da Rijeka Drim prema sjevernoj strani dijeli Arbaniju od Srbije.108 Crnogorski guvernadur (gubernator) Ivan Radonji 1789. godine pisao je ruskoj carici o veliini i brojnosti Srba u jugoistonim srpskim zemljama: "Sad mi svi Srbi iz Crne Gore, Hercegovine, Banjana, Drobnjaka, Kua, Pipera, Bjelopavlia, Zete, Klimenata 109 , Vasojevia, Bratonoia, Pei, Kosova, Prizrena, Albanije, Maedonije, pripadamo Vaemu Velianstvu i molimo da kao milostiva naa majka poljete k nama knjaza Sofronija Jugovia.110 Brojni dokumenti, dakle, svjedoe da su brojni Srbi ivjeli u Dalmaciji i Boki Kotorskoj, koja se nazivvala i Albania Veneta.111 Car Leopold je 20. avgusta 1691. dao odreena prava srpskom narodu, o emu svjedoi pismo u kojem stoji da srpski narod pravoslavne vjere u "Ugarskoj, Slavoniji, Iliriji, Miziji, Arbaniji, Grkoj, Bugarskoj, u Hercegovini, Dalmaciji, Podgorju i Jenopolju, i u ostalijem pridrunijem mjestima, moe postavljati arhiepiskopa iz srpskog naroda i jezika", i da moe u gradovima i selima postavljati arhiepiskopa iz srpskog naroda i jezika. Potom se spominju Srbi "u cijeloj Grkoj, Rakoj, Bugarskoj, Dalmaciji, u Bosni, Jenopolju i u Hercegovini, isto tako u Ugarskoj i Hrvatskoj, u Miziji i Iliriji, gdje zaista ive.112 Godine 1759 pravoslavni Srbi iz Dalmacije molili su mletaku upravu da im uslii slijedee zahtjeve: "Mi slaveno-srpski narod grkoga zakona istone crkve, koji se nalazimo pod vlau Vae prejasne Republike u predjelima Ercegnovoga i Risna, Neretve, Imockoga, Spljeta, Sinja, Knina, ibenika i Zadra i u svoj provinciji dalmatinskoj, koja je pod upravom Njegove
Notitiae praelim, p. 422. eri, str. 72. 106 Arhiv pravoslavne parohije rijeke 107 L. Soranzo, L'Ottomanno, 1599, str. 167. 108 Starine, XX, 1888, str. 84, 119. 109 Meutim, u antisrbskoj jugoslavenskoj literaturi o Klimentima se pisalo kao o najveem od pet ranijih sjevernoarbanakih plemena iz oblasti Prokletija iji je jedan dio doao sa Srbima u vrijeme njihove seobe iz junih krajeva 1727. i koji su do XX vijeka poslovenjeni. 110 Glasnik srpskog uenog drutva, knjiga 72, 1891, str. 297. 111 Mletaka vlada je 16. avgusta 1726 odredila da pravoslavni Dalmatinci mogu imati svoga vladiku i na njezino pitanje savjetnici preporuuju knezu (dudu) da dade vladiku Srbima grkoga zakona, koji ive u Dalmaciji i u Boki Kotorskoj (Albania Veneta) - N. Mila, Spisi o istoriji pravoslavne crkve u dalmatinsko-istrijanskom vladianstvu, I, 1899, 226-7. 112 Eud. Hurmuzako, Documente privitore la Istoria Rpmanilor, V/1, 1885, s. 383; Glasnik srpskog uenog drutva, 73, 1892, str. 278-9.
105 104

97

Preuzvienosti gospodina generalnog proveditora Dalmacije i Albanije...". Potom su u vie navrata pominjali "na slaveno-srpski narod" i na slaveno srpski jezik, pa kako su mnogi "Slaveno-Srbi" iz mnogih provincija, a najvie iz Bosne i Hercegovine i iz svega "Ilirika" preli pod mletaku vlast. Znaajan je zapis Dositeja Obradovia iz 1805. ili 1806. po kome se Srbi u razliitim kraljevstvima i provincijama razliito nazivaju: "...po Serbiji Serbijanci..., po Bosni Bonjaci, po Dalmaciji Dalmatinci, po Hercegovini Hercegovci i po Crnoj Gori Crnogorci. Svuda jednako govore, sovereno se i lasno razumjevaju". Potom nastavlja: "A najprosti Serbin iz Banata ili iz Bake, on je u Serbiji, u Bosni, u Hercegovini, u Dalmaciji, pogotovo u Horvatskoj, u Slavoniji i u Sremu, u svojem istom roenom jeziku, i Narodu; bio on vostonoga ili rimskog ispovedanija".113 Pavle Solari je 1810. godine kazivao da "nai adriatieski Serblji u Dalmaciji, Albaniji, Lici Katarskoj, ernoj Gori, Ercegovini, Bosni i pro..." ne znaju jo dobro "graanskijeh slova.114 Godine 1815. Solari je pisao da je bosanski kralj Stefan Dabia "kralj srpski", a da su Serblji u Bosni Ercegovini, Cernoj Gori, Albaniji itd.115 Od ilirskog do hrvatskog imena - Ilirizam u funkciji velikohrvatstva Prema tvorcima svehrvatstva iz XIX vijeka, Pavao Riter je najzasluniji za stavljanje vatikanske ilirske ideje u slubu stvaranja "Velike Hrvatske", odnosno irenja "apostolske" Austrijske carevine. Na poetku njegovog spisa "Croatia rediviva" (1699) objavljen je tobonji grb stare ilirske drave (insignia veteris Ilyrici imperii), polumjesec i zvijezda (Danica - Venera), a nad njima kruna.116) Takav "ilirski grb" nalazi se na savremenom grbu Republike Hrvatske,117 iako je on istorijski vezan za nekadanje srpske zemlje. On se danas ponosno lepra na zastavi i grbu Republike Hrvatske, i to kao prvi u koloni grbova tobonjih hrvatskih zemalja. Stavljanje takvog grba na prvo mjesto u "kruni hrvatskih grbova" svjedoi o megalomanskim pretenzijama Republike Hrvatske da u budunosti, u povoljnom trenutku, pod svoj suverenitet stavi jo vei broj zemalja nekadanje Riterove "Ilirije". U kruni (koloni) grbova Republike Hrvatske, iznad "ahovnice", nalazi se pet manjih titova s "povijesnim" hrvatskim grbovima i to, gledajui s lijeva na desno, u slijedeem poretku: "najstariji poznati grb Hrvatske" tj. ilirski grb, grbovi Dubrovake republike, Dalmacije, Istre i Slavonije. Zakon o grbu Republike Hrvatske stari ilirski grb (koji je predstavljao srpske istorijske zemlje), dakle, jednostavno promovie u "najstariji poznati grb Hrvatske". Taj grb "sadri u titu na plavom polju utu (zlatnu) esterokraku zvezdu s bijelim (srebrnim) mladim mjesecom". 118 Znak mladog meseca (koji je okrenut na gore), sa estokrakom zvijezdom, prvo se sree i nalazi na bosanskim bogumilskim grobnicama, pa istoriar dr G. Malovi istie injenicu da su se bogumilski spomenici uvijek nalazili na srpskim pravoslavnim grobljima u Bosni. Potom je ilirski grb bio prisutan na prostoru Kraljevine Slavonije koja je, istorijski gledajui, krunska maarska zemlja. Novac maarskog hercoga Slavonije, Andraa Arpada (1197-1204), od

D. Obradovi, Svjerh vospitanija k elvekoljubiju, 1809, str. 44. P. Solari, Pominak knieskij, 1810, str. 58, 63, 64, 85. 115 P. Solari, Rimlani Slavenstvovavij, 188, str. 57. 116 Hrvatski "grboslov" (heraldiar) Marijan Grakali istie kao "prastari" hrvatski (u stvari slavonski) grb polumjesec i zvijezdu, koji je bio zapravo maarski grb Andraa II. Pojavu ovog "hrvatskog grba" Grakali je smjestio u XII vek ("makar 200 godina stariji od prvih osvajakih pohoda turaka na Balkan"). Grakali nije siguran kada su Hrvati poeli koristiti ovaj grb, ali zato izvodi nebuloznu hipotezu da su ga Hrvati "moda preuzeli jo u predheraldiko doba od starih Ilira ije su zemlje naselili". Svoje izlaganje o "ilirskom grbu" zavrava konstatacijom da je taj grb bio osobito popularan u doba "hrvatskog narodnog preporoda" (ne kae "ilirskog"). - M. Grakali, Hrvatski grb (grbovi hrvatskih zemalja), Zagreb, 1990, 18, 24-25. Grakali ilirsku ideju vee za najstariju hrvatsku istoriju i time joj daje izuzetnu vanost za "promicanje" svehrvatstva. 117 G. Malovi, Pod lanim znamenjima, "Politika", 27-28. jun 1991 118 "Narodne novine"- slubeno glasilo Republike Hrvatske, br. 55, 21. HII 1990.
114

113

98

hrvatskih falsifikatora proglaen je "najstarijim hrvatskim novcem", a kada se injenice na taj nain iskonstruiu, logino slijedi da je i grb na tom novcu upravo hrvatski. 119 Istoriar Ferdo ii je isticao da je Riter iao za tim "da od Mleana i Turaka izranjenu, rastrganu i zbog toga zamrlu staru Hrvatsku dozove ka novom ivotu, a to treba da bude zadatak hrvatskih zakonitih vladara, kraljeva Leopolda Velikog i njegova ve okrunjena sina Josipa I". Istoriar Vjekoslav Klai je patetino opisivao svu Riterovu tugu i bol zbog Hrvatske koja je bila u bijednim ostacima. Ali Riter, po V. Klaiu, ne oajava ve se nada da e novim ratom sa Turcima Hrvatska dobiti sve ono "to joj po Bogu i pravu ide".120 Osloboenje kranskih krajeva od turske vlasti Riter je, prema tumaenju velikohrvatskih mitomana iz XIX vijeka, "osjetio kao ansu da je pokrene ideja o vaspostavljanju Hrvatske" (u originalu djela "Ilirije" - N. ), koja je toboe postojala u ranom Srednjem vijeku. Riter je u stvari ispoljavao svoje germanofilstvo, proeto oduevljenjem za rimokatoliku tradiciju austrijskog dvora. On je isticao da je osnovna svrha napisanog djela da objasni ime hrvatsko (u originalu ilirsko) i da dokae, pred mletakim aspiracijama (koji isturaju u prvi plan dalmatinsko ime umjesto ilirskog), to je Bogom darovano hrvatskoj zemlji (itaj: "ilirskoj zemlji"). U svrhu potiranja mletakog dalmatinstva, Riter je, prema velikohrvatskim tumaima iz XIX i poetka XX vijeka, "tvrdio" da mletakoj Dalmaciji ne pristaje to ime poto je ona zapravo "Stara Hrvatska". Beki dvor je, prema velikohrvatskim povjesniarima, pohvalno reagirao na Riterova zalaganja za uspostavljanje "itave Hrvatske" (Tota Croatia), jer je takvo zalaganje znailo proirivanje Habzburke imperije i Rimokatolike vjere 121 . Riter se, u stvari, zalago za uspostavljanje "itave Ilirije", u okviru Habzburgovaca, u kojoj je svakako trebala da bude i mletaka Dalmacija. Izraavam, dakle, sumnju u vjerodostojnost ope prihvaenog naziva za Riterovo djelo "Croatia rediviva", poto je u vreme nastanka Riterovog djela (1699) pominjanje hrvatskog imena bilo samo u smislu geografskog odreenja i jednog od naziva za Srbe koji su ivjeli na geografskom podruju troupanijske banske Hrvatske oko Zagreba. Unutranjom kritikom sadraja Riterovog djela uoljivo je da falsifikatori ilirskog imena hrvatskim, nisu dosljedno zamjenjivali ilirsko ime sa hrvatskim, ve se u njemu mnogo ee pominje austrijska Ilirija nego Hrvatska. Preroznatljiva je i elja mitologa velikohrvatstva, preko koritenja pojma "itave Hrvatske", da se afirmie pojam tobonjih ostataka ("ostaci ostataka") nekadanje Velike Hrvatske, koji je u stvari preimenovanje pojma antike Ilirije, i njenog ogromnog teritorija. Ne treba ispustiti injenicu da je i akademik Dejan Medakovi u javnosti Riterovo djelo znao nazvati "Illyria rediviva". Riterovu ilirsku ideju nastavio je da iri Ljudevit Gaj (1809-1872) koji je takoe bio njemakog porijekla. On je 1830. godine pokrenuo Ilirski pokret, zasnovan na Riterovoj tradiciji. Istoriar Jaroslav idak je konstatovao da je Gaj u Vitezovievom jeziku naao uzor za "jedan svehrvatski knjievni jezik" i da je "neko vrijeme ak podlijegao i njegovoj nacionalnoj (svehrvatskoj - N..) ideji, obuhvatajui i Slovence 1832/33. godine hrvatskim imenom". Po idaku, Riterove misli, od njegove ortografske reforme pa do ideje o hrvatstvu Junih Slavena, pogotovo su uticale na mladog LJ. Gaja, a preko njega na itav Ilirski pokret.122Reaktiviranje tobonjih Riterovih velikohrvatskih ideja posluilo je Gaju da ih, pod mimikrijskim "ilirskim" imenom, suprotstavi realnoj opasnosti snaenja srpskog nacionalnog pokreta poslije stvaranja autonomne Srbije 1830. godine. Gajevo ugledanje na Vitezovia uoavali su i njegovi savremenici. Sam Gaj je, u jednom povjerljivom razgovoru 1848. godine, obiljeio svoj odnos prema svom uzoru slijedeim znaajnim rijeima: "Vitezovieva zadaa svrena. Sad Ljudevitova preostaje".123 Nad Gajevim grobom Fran Kurelac je 1872. godine izrekao ove misli:

G. Malovi, Pod lanim znamenjima, "Politika", 27-28. jun 1991 V. Klai, ivot i djela Ritera Pavla Vitezovia (1652-1712), Zagreb, 1914, 141. 20 F. ii, Hrvatska historiografija od XVI do XX stoljea, JI, sv. I-II, Ljubljana-Zagreb-Beograd, 1924, 44. 21 J. idak, n.d., 145. 22 Isto.
120

119

99

"Najve mu se srdca priljepio Senjanin Vitezovi, kojemu on posledovat htio ter kojemu posledovo i jest".124 Gaj je 1832. godine ispjevao "uvenu" budnicu "Horvatov sloga i sjedinjenje" u kojoj "klikta ustreptala oslobodilaka dua: Jo Horvatska nij prepala - dok mi ivimo - visoko se bude stala, kad ju zbudimo - uz pomo svih ostalih jednako potitenih plemena".125 U toj pjesmi Gaj je prenio hrvatsko ime i na sve junoslavenske narode. Po Franji Fancevu ("Postanak i historijska pozadina Gajeve pjesme "Jo Hrvatska ni prepala" 126 i Hergeiu127 , ova budnica je pisana sa "skroz panhrvatskog stanovita".128 Pankroatizam Gajevog ilirskog pokreta potvrivala je i pjesma Slavonca Vjekoslava Babukia ("Granica i Danica") objavljena 10. januara 1835. u Gajevoj "Daniczi Horvatzkoj, Slavonzkoj, Dalmatinzkoj". V. Novak je apologetski zakljuivao da je u ovoj pesmi "zakliktalo iroko jugoslavensko osjeanje", jer su obuhvaena "sva jugoslavenska plemena". On, meutim, tendenciozno previa pankroatizam ove pjesme jer su, to je oigledno, u njoj obuhvaeni "sve stari Horvati", sa posebnim naglaskom da su nabrojani narodi nekad svi "Horvaani bili".129 U lanku "Na narod", koji je objavljen u "Danici" 1835, Gaj je ublaio svoj pankroatizam poto je Slavene dijelio na Iliro-Ruse i eho-Poljake, a "ilirsko koljeno" detaljno ralanjivao. I pored toga, Hrvatima je ostavio veliki teritorijalni prostor. Po Gaju, "Horvati" su u Provincijalu (Banskoj Hrvatskoj), Vojnoj krajini i Primorju, "u jednoj strani Istrije, na vugerskom (u Ugarskoj), u Banatu, Baranji, imegu, Somou, u Sladskoj, eleznoj, Sopronskoj i Pounskoj varmeiji, zatim u arkihercetvu Austrije i vu Bosni, u sandaku Banjalukom, svi skupa u broju 1,620.000". U "Ilirsko koljeno" Gaj je smjestio i Slovence (Vende); Slavonce (itelji Slavonije, slavonske granice i Srijema) kojih je po njemu bilo oko 500.000 i to 247.000 pravoslavnih i 253.000 rimokatolika; Dalmatince, koji "stanuju u Dalmaciji pored Adrijatskoga mora, zatim na otocih i vu Dubrovniku, i broje do 400.000 duah, k ovim imaju se joe dodati i oni 80.000 koji su pod Turci i koji u Hercegovini ivu, i tako skupa znaaju 480.000, zmed kojih jesu 410.000 rimske, a ostali 70.000 grke cirkve"; Bonjaci koji "ivu izme Drine, Vrbasa, Save, Dalmacije i Hema, brojem 450.000 dijele se na islamski, to jest turski, i zatim rimski i grki vjerozakon; Crnogorci; Srblji, koji su u "Kraljevstvu Srpskom s obje strane Morave izme Timoka, Drine, Hema, Save i Dunava obitavali". Poslije su, kako navodi Gaj, doli "u austrijansku Slavoniju,
J. idak, n. d., 146. U svojoj budnici Gaj je dao viziju velike Hrvatske, ugledajui se na Riterovu " Croatia redivivu ": "V kolu jesu vsi Horvati Stare derave: Staroj slavi verni svati Z Like, Kerbave, Kranjci, tajer, Gorotanci I Slavonija, Skup Bonjaci, Istrijani Ter Dalmacija". Gaj 1835. ispravlja posljednji stih ubacivanjem imena "Serblja" (V. Novak, Magnum tempus - ilirizam i katoliko svetenstvo, Beograd 1987, 53). 126 "Hrvatska revija", 1935. 127 "Hrvatske novine i asopisi do 1848", Zagreb, 1936 128 V. Novak, apologeta jugoslavenstva, ocjenjivao je Gajevu budnicu kao pjesmu koja otkriva iroke jugoslavenske horizonte, te je time negirao njen pankroatistiki karakter. Po Novaku, osma strofa, u koju je umetnuto srpsko ime, ukazivala je na jugoslavenski horizont. Meutim, ubacivanje srpskog imena u Gajevu budnicu samo proiruje osnovu hrvatstva i na Srbe. Naime, u Gajevoj pjesmi nabrajaju se svi "Horvati stare Derave", meu kojima se i Srbi poistoveuju sa Hrvatima. Novak je ak odbacivao pankroatizam kod Vitezovia, smatrajui da je kod njega sve bilo jugoslavenstvo (V. Novak, Magnum tempus... str.73). 129 Babukieva oda svehrvatstvu glasi: " Lipo ti je Daniino lice Jo je lipe njejno dobro serdce; Koje ljubi sve stare Horvate, Serbije, Bosnu, Hercegovce brate. Ljubi ono drage jo Slavonce, tajerce i Kranjce, Gorotance; Jer su ovo braa, od starine, Sini dragi jedne domovine. Svi su ovi Horvaani bili; Zdravi bili, rujno vince pili. (cit. prema: V. Novak, Magnum tempus, 71).
23 24

100

junu vugersku preli i tu se naselili. Oni se zloupotrebljeno Raci nazivaju od stranjskih, jer nekoja stran Srbljev ivi okolo rijeke Rasce". Gaj je, dakle, protiv nedostojnog naziva (Raci) za Srbe, a naroito kritikuje "nae prostake" koji Srbe nazivaju Vlasima. U "ilirsko koljeno" Gaj je, po Riterovom uzoru, smjetio i Bugare.130 Ilirski pokret, prema tumaenju saradnika dalmatinskog "Srpskog lista", bio je u sutini usmjeren ka stvaranju i irenju hrvatske nacije. Poto kajkavsko narjeje nije bilo temelj na kome se mogla izvriti nacionalna integracija, pokret je za svoj jeziki osnov uzeo srpsku tokavicu. "Ljudevit Gaj nazvao je srpski jezik tugjijem imenom, naime ilirskijem", konstatuje "Srpski glas" u oktobru 1890. godine. "Srpski glas" je naglaavao da je sam Gaj u "Danici Hrvatskoj, Slavonskoj i Dalmatinskoj" (za 1848. godinu) priznao da je ilirski jezik, u stvari, srbski: "Sav sviet znade, da smo mi knjievnost ilirsku podigli i uveli, no nam jo ni iz daleka nije na um palo, da to nije serbski". 131 Gajev ilirski pokret nikako nije bio "jugoslavenski", "sveslavenski", kako su ga predstavljali liberalni jugoslavenski nacionalni propagandisti, integralno jugoslavenska dravna propaganda u Kraljevini Jugoslaviji i komunistiki tvorci socijalistikog jugoslavenstva ("bratstva i jedinstva"). Dovoljno je pogledati Gajev "ilirski grb", koji u svojoj heraldikoj predstavi obuhvaa grbove tzv. "hrvatskih zemalja" (Hrvatske, Slavonije, Dalmacije), dok se u sredini, kao integracioni povezujui svehrvatski faktor, nalazi ilirski grb (polumesec i nad njim estokraka zvezda), koji je poslije Prvog hrvatskog katolikog sastanka 1900. godine prozvan "prvi najstariji poznati grb Hrvatske". U tom svojstvu ilirski grb se upotrebljava i na dananjem grbu Republike Hrvatske. Istoriar Viktor Novak, bivi profesor beogradskog Filozofskog fakulteta, bio je proet jugoslavenskim ideolokim nainom miljenja. 132 On je apologetski tvrdio da je u vreme Gajevog ilirizma triumfovala "unitaristika, ilirska misao", odnosno, "njen sinonim - jugoslavenska misao".133 Hrvatski istoriar Nika Stani s pravom je isticao da je Gajev ilirizam bio ideologija pod kojom se sprovodio proces hrvatske nacionalne integracije. 134 Gajev svehrvatski ilirski pokret, kao i Riterov, sluio je interesima Austrije protiv maarskih tenji za nezavisnou i kao odbrana od "sjevernih jeretika". S druge strane, trebalo je Austriji privui slavenske narode i susjedne slavenske zemlje izloene uticaju pravoslavne Rusije i autonomne pravoslavne Srbije. Otuda potie Gajevo sveslavensko opredjeljenje koje je u osnovi imalo prikriveno austroslavistiko obiljeje i, jo prikriveniji, rimokatoliki ekspanzionizam preko hrvatstva u zaetku. Zbog utemeljenja svehrvatstva u tzv. "hrvatskim zemljama", ideolozi ilirizma su forsirali tokavsko narjeje kako bi izjednaili (unificarali) tzv. hrvatski govor tri narjeja (tokavsko, akavsko, kajkavsko). Trebalo je izbaciti manjinsko narjeje akavaca i kajkavaca, te propisati da srpska tokavtina bude zvanino narjeje Hrvata. Slovenaki "preporoditelj", Jernej Kopitar (1780-1844), odbacio je hrvatstvo tokavtine poto je tokavski govor nazivao slavenosrpskim, a kasnije samo srpskim. 135 "Beogradski isusovac", Vladimir Horvat, estoko je kritikovao Kopitara to je u potpunosti negirao hrvatstvo tokavice, jer "hrvatsku tokavsku knjievnost naziva literaturom katolikih Sloveno-Srba, a kajkavski stavlja u "Provincijalnu Hrvatsku", ali kao dio slovenskog (jezika - N..)".136 Horvat logiki zakljuuje da bi posle takve Kopitarove podjele hrvatsko ime ostalo samo "za akavski koji je gubio teren, a nije se govorio ni u tzv. "Provincijalnoj Hrvatskoj", koja je, po Kopitarovoj podjeli, samo kajkavska". Time je Kopitar, prema ocjeni V. Horvata, "hrvatskom imenu uinio veliku nepravdu jer ga je "provincijalizirao" i
Pet stoljea hrvatske knjievnosti, knj. 28, Hrvatski narodni preporod, I, Zagreb, 1965, 325-328. S. Boi, n.d., 92. 132 "Iako je prvenstveno Ilirizam pokret knjievnog i duhovnog ujedinjavanja Jugoslavena, njegova je unitaristika ideja od presudne vanosti u razvoju iste jugoslavenske misli" (V. Novak, Antologija jugoslovenske misli i narodnog jedinstva, Beograd, 1920, str. XIX). 133 V. Novak, Magnum tempus, Beograd, 1987. 42 v. Staniev predgovor Novakove knjige " Magnum tempus ", Beograd, 1987. ^4 J. Kopitar, Serbica, Novi Sad, 1984, 22-22. 136 V. Horvat, Crkva u Hrvatskom narodnom preporodu, Zagreb, 1986, 69-70.
131 130

101

uinio nevanim". V. Horvat zakljuuje da je Kopitarova podjela "neznanstvena", jer bi po njoj Hrvati-kajkavci bili Slovenci, tokavci Srbi a samo akavci Hrvati. Takva podjela "zavela je Vuka Karadia u velikosrpske vode (Srbi svi i svuda)".137 Pretea ilirizma, Juraj porer, 1816. godine obratio se Kopitaru za dozvolu da izda "prvi hrvatski list" pod naslovom "Oglasnik ilirski". Do izdanja lista nikad nije dolo jer list nije imao podrke. Poslije izvjesnog vremena porer saoptava svoj razgovor sa Kopitarom koji mu je izneo razloge zbog kojih list nije mogao uspjeno da izlazi. Kopitar mu je rekao slijedee: "Mi samo strogom i vjernom slogom moemo napredovati. Zato e biti vrlo korisno ako dospijete do izdavanja novina da ne mislite samo na Hrvatsku, nego na sve jugoslavjanske narode, jer niti Dalmatinac, niti Slovenac, niti Istrijanin, pa ba ni Slavonac, kamoli ini Jugosloveni, ne bi rado pristali na iskljuivu narodnost hrvatsku...".138 Ove Kopitarove rijei svedoile su da u njegovo vrijeme hrvatsko ime nije bilo raireno van etniki arolikog geografskog teritorija tzv. Banske Hrvatske. Gajeve "ilirce" potresla je pojava Vukovog Koveia za istoriju, jezik i obiaje Srba sva tri zakona (Be, 1849) i, naroito, lanak "Srbi svi i svuda". U tom lanku Vuk je utvrdio da su Srbi svi oni koji govore samo tokavskim narjejem, pa bili oni u umberku ili Vranju. Dakle, Srbi su "tokavci triju verozakona": pravoslavnog, rimokatolikog i islamskog. 139 Pitomci jezuitskog ponaanja i kulture, kakvi su ilirac i jeronimovac Ivan Kukuljevi, zatim Ivan Maurani i drugi, odluno su primenili Lojolino naelo: "metode mijenjamo - cilj izotravamo", te nagovorie i navedoe naivnog Vuka Karadia, ali i uru Daniia, da u Beu, 16. marta 1850, potpiu tzv. Beki knjievni dogovor o zajednikom jeziku Srba i Hrvata na tokavskom nareju.140 Pored dva Srbina, dogovor je potpisalo i est rimokatolikih predstavnika: Ivan Kukuljevi, Dimitrije Demeter, Ivan Maurani, Vinko Pacel, Franjo Mikloi i Stjepan Pejakovi. Dogovorom je zaklueno da "jedan narod treba jednu knjievnost da ima", da se izmeu tri narjeja, ekavskog ikavskog i ijekavskog odabere "juno" tj. ijekavsko, s tim da se ta tri narjeja ne smiju mijeati. Glavno pitanje: 'kojem je to "jednom narodu" dogovor bio namenjen?' ostalo je nerijeeno, a ubrzo e se pokazati i nerjeivo, jer se "jedan dugo postojei narod, srpski, stao jeziki razjedinjavati, dok se drugi narod, hrvatski, nepostojei kao jedna realna jezika zajednica, poeo sve vie ujedinjavati, knjievnojeziki i standardnojeziki, oko Vuk- Daniievog srpskog jezikog modela uprkos svojoj supsgancijalnoj izvornojezikoj nejedinstvenosti, tj. stvarnoj trojezinosti".141 "Knjievni dogovor" je bio znaajan praktian uspjeh "iliraca" u sprovoenju i irenju ilirske ideje, pa su oni tekst jezikog dogovora objavili pod "ilirskim znamenjima" (ilirskim grbom) na prvoj strani "Narodnih novina".142 U Gajevom Ilirskom pokretu masovno uee uzelo je rimokatoliko sveenstvo.143 Isusovac V. Horvat isticao je injenicu da su iz isusovakih gimnazija "stoljeima izlazili ponajbolji pisci i prosvjetni djelatnici i gotovo svi preporoditelji zavrili zarebaku (isusovaku) gimnaziju, dok su
72. Cit. prema: L.M. Kosti, n. d., 22. 139 G. Malovi, Pod lanim znamenjima, "Politika", 20. VI 1991. 140 "Zauujue spremno i lako odrekoe se "ilirci-Hrvati" mogunosti stvaranja hrvatskog knjievnog jezika na kajkavskom ili pak na akavskom narjeju; znali su oni da je srpsko tokavsko govorno podruje daleko vee, pa je bilo poeljno da se, na svaki nain...(tokavica) proglasi i za hrvatsko govorno nareje, jer bi time bila bitno proirena mogunost 'ilirskog djelovanja' i proglaenja (jedinstvenog-N..) 'ilirskog podruja' po jednom bitnom kriteriju kakav je jezik" (Isto). 141 B. Brbori, Srpske sociolingvistike prilike u retrospektivi i srpska jezika politika u novim dravnim okolnostima, zbornik radova Republika Srpska Krajina, Knin-Beograd, 1996, 168. 142 Isto. 143 Isusovac V. Horvat je pisao da je Zagrebaka bogoslovija "arite preporoda": "Gaj je ve od poetka raunao sa zagrebakim bogoslovima, pa ih je posjeivao ve od 1830. i oduevljavao za preporod. Meu njima su se neki posebno isticali sposobnou i revnou. Pavao toos... istaknuo se ve kao gimnazijalac latinskom odom prigodom smrti biskupa Maksimilijana Vrhovca (1827), a sljedee je godine pozdravio pjesmom novog zagrebakog biskupa Aleksandra Alagovia... toosov kolega, Josip Mari (Kostajnica 1807- 1883), budui kanonik, objavio je "Iskru domorodne ljubavi" (Zagreb, 1830), a Josip Kundek kao bogoslov je 1832. tiskao pjesmu u dvanaestercu "Rije jezika narodnoga" (V. Horvat, n. d, 81-82).
102
46 4 7 Isto, 138

dvojica neko vrijeme bila i u varadinskoj (Ljudevit Gaj i Franjo Raki)". Mnogi elnici Ilirskog pokreta bili su rimokatoliki sveenici, npr. Pavao tos, fra Martin Nedi i brojni bosanski franjevci, upnik Toma Mikloui - pretea ilirizma itd. Biskup Aleksandar Alagovi (1760-1837) preporuivao je rimokatolikom sveenstvu da ita Gajeve "Novine" i "Danicu". Prof. Nikola ic je isticao da je Gaj upravo u "hrvatskom sveenstvu naao najiskusnije i najoduevljenije pristae i pomagae za svoj rad i uspjeh". Pored "domaih ljudi" Ilirski pokret su podupirali "doljaci" rimokatolici iz Ugarske i Slovake: ban Vlai (inae Maar), kanonik zagrebaki Mojzes, biskup Aleksandar (andor) Alagovi (iz Slovake), biskup-kardinal Haulik.144 Nazadnost iliraca "maaroni" su dokazivali injenicom to je meu njima bilo mnogo crkvenih ljudi. Antun Barac navodi da su "meu najbunije Gajeve sljedbenike spadali zagrebaki sjemenitarci i veina niih sveenika.145 Viktor Novak je uzdizao to "ilirsko" sveenstvo, smatrajui ga "naprednim", "slobodoumnim" i "liberalnim", i odvajao ga od klerikalnog, nazadnog sveenstva. U pozitivnom svjetlu Novak je posmatrao "Zbor duhovne mladei zagrebake", kojeg je nazivao "prvim edom ilirizma". To "prvo edo ilirizma", meutim, tridesetih godina XX veka prerasta u reakcionarno zborite pravake, frankovake i ustake mladei. 146 U Zagrebu je, u oktobru 1836, osnovano "Narodno duhovne mladei drutvo" ili "Ilirsko narodno drutvo domorodne mladei duhovne siemenita Zagrebskoga". Drutvo je imalo strateki vane ciljeve za utemeljenje hrvatstva: da ui i usavrava narodni (hrvatski) jezik tj. srpsku tokavicu; da nabavlja knjige za knjinicu i sakuplja narodne pesme; da prevodi dela "Svetih otaca i dobrih suvremenih propovijedi"; da prouava narodnu (hrvatsku) istoriju i pedagogiju. Od 1846. Drutvo je poelo izdavati vjerske zabavne i poune knjige za narod, posebno za mlade, pod nazivom "Kolo mladih rodoljuba". Godine 1857. Drutvo je promenilo ime u "Zbor duhovne mladei zagrebake". Josip Buturac je isticao velike zasluge "Zbora" u ouvanju "narodnosti" hrvatske: "Tradicija Zborova pripovijeda da je Gaj, kad je nakon ukinua ilirskog imena malodunost ula u ilirce, pokazao rukom na sjemenite i rekao: "Ako mi svi danas poginemo, ovi (tj. klerici) sauvat e narodnost nau!".147 Godinu dana nakon osnivanja "Ilirske itaonice", osnovano je 1839. "Ilirsko drutvo mladei Grkokatolikog sjemenita" u Zagrebu. U vrijeme Ilirskog pokreta Rimokatolika crkva je osnivala i druge ilirske kulturne institucije. Tako je u Zagrebu 1839. godine osnovano "Narodno ilirsko skladnoglasja drutvo" po uzoru na "Kolo mladih rodoljuba", koje je bilo knjievno udruenje biskupskog sjemenita. To drutvo imalo je zadatak da uzdie crkvenu i narodnu (hrvatsku) pesmu. Pravilnik drutva bio je na latinskom jeziku, ali se ve u prvoj godini njegovog postojanja poeo pisati "ilirskim jezikom", tj. srpskom tokavicom. O imendanu biskupa Haulika drutvo je priredilo prvi koncert. Naroito je bila popularna pesma koja je govorila o duhovnom jedinstvu Austrijskog carstva i papstva: "Boe ivi naeg cara i epikopa" (od anonimusa).148 Masovno uee biskupa, kanonika i nieg sveenstva u Gajevom Ilirskom (hrvatskom) narodnom pokretu, baca novo svijetlo na ideoloku sutinu tog pokreta. Hrvatska i jugoslavenska istoriografija i knjievnost Ilirski pokret, u ideolokom pogledu, posmatrali su kao liberalni romantiarski pokret mladog graanskog stalea uperen protiv dekadentnih feudo-aristokratskih osnova drutva. Predstavljali su ga kao pokret koji treba da sprovede nacionalno i ideoloko
N. ic, Aleksandar Alagovi biskup zagrebaki, osniva poekog orfanotrofija, Poeka kolegija spomenica o stogodinjici 1835-1935, Slavonska Poega, 1935, 20, 34. 145 Knjievnost ilirizma, JAZU, Zagreb, 1954, 57. (cit. prema: V. Horvat, n. d., 89). 146 O masovnom ueu rimokatolike hijerarhije i sveenstva u ilirskom pokretu Ljudevita Gaja svedoi voluminozno djelo V. Novaka "Magnum tempus - Ilirizam i katoliko svetenstvo". Svi ti brojni rimokatoliki svetenici prikazani su kao buktinje jugoslavenstva, sveslavenstva, liberalnog bratstva. Nelogino izgleda to Novak u knjizi "Magnum crimen", kod ocjene rimokatolikog svetenstva, prelazi u drugu krajnost i rimokatoliki kler, koji ni u vjekovnim rasponima ne mijenja bitnije svoju sutinu, predstavlja u potpuno tamnim tonovima. 147 J. Buturac, Povijest Zbora duhovne mladei zagrebake 1836-1936, Zagreb, 1937, 25 (cit. prema: V. Horvat, n.d, 106). 148 Narodna enciklopedija Srba, Hrvata i Slovenaca, uredio Stanoje Stanojevi, knjiga III.
103
144

osvjeivanje mlade hrvatske graanske klase u nacionalno-liberalnom pravcu. Meutim, masovno uee rimokatolikog klera i aristokrata u Ilirskom pokretu moe se protumaiti i kao pokuaj odbrane legitimne ideologije carevine od sjevernog maarskog protestantizma i vjerskog liberalizma. Naime, od vremena austrijskog cara Ferdinanda I (1527-1564) u sjevernoj Ugarskoj se pojavio veliki broj pristalica reformacije. Car Rudolf II (1576-1608), kao gorljivi protivnik reformacije, provodio je stroge mjere protiv ugarskih protestanata. 149 On je isturio Bansku Hrvatsku kao branu protestantskom nadiranju. Sabor u Zagrebu je 10. aprila 1606. istupio protiv slobode vjeroispovjedanja i izrazio elju da ostane u vanosti Rudolfov lanak XXII iz 1604. godine. Neto kasnije, 16. januara 1608, kralj Rudolf je, kako je isticao prof. Nikola ic, sankcionisao je zakljuak sabora u Zagrebu o iskljuivom priznanju rimokatolike vjere unutar Hrvatske i Slavonije. Tako je na snagu stupio vjerski zakon suprotan onome u Ugarskoj. Tridesetih godina XIX vijeka Maari su zahtjevali da se protestantima dade graansko pravo i u Hrvatskoj, tj. da se ukine zasebni "hrvatski vjerski zakon" iz 1608. godine.150 Ilirski zavod sv. Jeronima - od ilirskog do hrvatskog U drugoj polovini XIX vijeka za Austriju i Vatikan postaje, pored ilirskog, prihvatljivo i jugoslavensko (sveslavensko) ime kao mogue sredstvo za irenje germanizma i rimokatolicizma u ime apostolskog austrijskog cara i rimskog Pape. Istoriarka Mirjana Gros je pisala da je ilirizam stvorio temelje za pojavu velikohrvatske pravake ideologije i za jugoslavenski ideoloki sistem Franje Rakog "koji je duboko ukorijenjen u ilirskoj tradiciji". 151 Ideja jugoslavenstva, kao prije ilirska ideja LJ. Gaja, funkcionisala je kod Rakog kao hrvatska nacionalna integracijska ideologija, sa zadatkom da mobilie hrvatsku inteligenciju na putu izgradnje moderne hrvatske kulture i prostorno to ire hrvatske dravnosti. Povodom 25- godinjice Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti Raki je i sam isticao da je ona svoju misiju, koja je trebalo da obuhvati cijeli jugoslavenski prostor, poela od hrvatstva: "Akademija malog prezrenog hrvatskog naroda imala je 'sielo u dui Hrvatstva'".152 Raki je, kao i starije pokoljenje iliraca, bio uvjeren, samo na rijeima, da ilirizam nije htio brisati narodna imena, ali kada su ga Srbi ipak odbili, hrvatsko se ime poelo posebno isticati. Raki se zalagao za cjelokupnost "Trojedne kraljevine Dalmacije, Hrvatske i Slavonije" na temelju virtuelnog hrvatskog dravnog prava, tj. da bude pod hrvatskim imenom. M. Gros je isticala da se Raki estoko suprotstavljao "maarofilskoj" srpskoj tampi, koja je u borbi za ujedinjenje Hrvatske vidjela beku politiku.153 Preko dotadanjeg ilirskog imena Zavoda sv. Jeronima u Rimu su se prelamali tadanji interesi Austrije i Vatikana s jedne, i Ugarske s druge strane. U Ugarskoj je bilo savreno jasno da je ilirsko ime tada postalo sinonim za Hrvate. S druge strane, Austrija je pozdravljala ideju da se u Zavodu sv. Jeronima odgajaju svetenici koji e se upotrebiti u misionarskoj aktivnosti u Turskoj (Bosni i Hercegovini), kako bi time suzbili rastui uticaj Francuske na rimokatolike Orijenta.154 Treba istai injenicu da je Francuska, poslije Buroaske revolucije 1789, bila glavni nosilac ideologije graanskog liberalizma, te je na taj nain postala glavni protivnik Vatikana i Rimokatolike crkve. Vatikan je nastojao svim sredstvima da zaustavi irenje liberalne "bezvjerske" "slobodno-zidarske" ideologije. U XVII i XVIII veku Republika Mletaka i austrijski car fungirali su kao zatitnici Ilirskog zavoda sv. Jeronima koji je trebalo da obavlja funkciju prosvjetnog i "humanitarnog" staranja nad slovenskim rimokatolicima u tim zemljama. Poslije propasti Mletake republike, 1797. godine, Austrija je ostala jedini pokrovitelj Zavoda. Godine 1814. na zavodskoj zgradi u ulici Via Ripeta
N. ic, Aleksandar Alagovi biskup zagrebaki osniva poekoga orfanotrofija, Poeka kolegija spomenica o stogodinjici 0835-0935, Slavonska Poega, 1925, 26. 151 Isto, 26-27. 60 M. Gros, Ideja jugoslavenstva F. Rakoga u razdoblju njezine formulacije 1860-1862. 152 F. Raki, Osvrt na 25-godinje djelovanje Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti, Zagreb, 1892, 8-9. 153 M. Gros, Ideja Jugoslavensta F. Rakog u razdoblju njezine formulacije (1860-1862). 62 AJ, Vatikansko poslanstvo.
104
149

postavljen je austrijski grb, a 26. jula 1843. austrijski poslanik je izvjestio Zavod o formalnom protektoratu austrijskog cara nad Zavodom. Sv. Stolica je priznavala taj protektorat. Poslije ujedinjenja Italije, 1870. godine, austro-ugarsko poslanstvo uvrstilo je i Ilirski zavod sv. Jeronima u austrijski posjed.155 Austrijska diplomacija, u prepisci sa vatikanskim velikodostojnicima, i u XIX veku koristila je ilirsko ime kada je govorila o krajevima Balkana. Tako na pr. austrijski izaslanik kod Vatikana, grof Par, pisao je 5. marta 1880. B. Kalaju u Be o "biskupima ilirske nacije" tj. biskupima Dalmacije, Hrvatske, Slavonije, Bosne i Hercegovine. Krajem XIX veka Zavod sv. Jeronima, koji je od osnivanja nosio ilirsko ime, poeo se, uz blagoslov Austrije i Vatikana, nazivati i jugoslavenski. Meutim, Kraljevina Maarska nije ni malo bila oduevljena takvim tendencijama. Maarska je jo sa neodobravanjem pratila velikohrvatski "ilirski program", jer je znala da ilirizam u sutini predstavlja forsiranje stvaranja Velike Hrvatske na raun istorijskih prava Ugarske. Takoe, svaki ilirizam LJ. Gaja i Ilirskog zavoda sv. Jeronima iao je protiv interesa Maarske. Ona se takoe energino protivila da se Ilirskom zavodu u Rimu da jugoslovensko ime, jer je u tome vidjela opasnost od junoslavenske integracija koja bi direktno onemoguila ostvarenje ideje o stvaranju velike Maarske. 156 Zahvaljujui upornom maarskom protivljenju nije prihvaen jugoslavenski naziv za Zavod sv. Jeronima. Poetkom XX vijeka, poslije odravanja Prvog hrvatskog katolikog sastanka 1900. godine, poele su se javljati ideje da se Ilirskom zavodu sv. Jeronima da hrvatsko ime.157 Papa Lav XIII je u enciklici ("apostolskom pismu") "Sclavorum gentem", od 1. avgusta 1901, ukinuo "Capitulum ecclesiae Colleg. S. Hieronymi Illyricorum", pa ga je pretvorio u "Collegium Hieronymianum pro Croatica gente" (Zavod sv. Jeronima za hrvatski narod).158 Papa Lav XIII je u sporazumu sa "hrvatskim" nadbiskupom Josipom tadlerom i biskupom trosmajerom "pobrojao osamnaest biskupija i nadbiskupija iz kojih e se primati sveenici u taj Zavod".159 Seljaki tribun Ante Radi je ipak upozoravao da svi rimokatolici na Balkanu nisu Hrvati i da rimokatolici Srbi nee blagonaklono gledati na novi hrvatski naziv za Zavod: "Papa je nazvao taj zbor Zbor za hrvatski narod i naredio da u tom Zboru mogu ivjeti i uiti se sveenici iz ovih zemalja: iz banske Hrvatske, iz Dalmacije, iz Istre, iz Bosne i Hercegovine i Crne Gore, i to samo oni sveenici koji su po rodu i jeziku Hrvati. Sad ako koji sveenik hoe doi u taj Zbor u Rim, da se tu dalje ui, mora priznati da je po rodu i po jeziku Hrvat, jer drugaije ga nee primiti. Ali treba znati da u junoj Dalmaciji i u Crnoj Gori ima takvih katolikih sveenika naeg jezika koji nee da se zovu Hrvati, nego hoe da su Srbi. Sad oni i njihovi ljudi viu: Papa pomae Hrvatima'! Eto svaki katolik mora biti Hrvat... I sad eto papa
M. Lanovi, Konkordat Jugoslavije s Vatikanom, Beograd, 1925. AJ, Vatikansko poslanstvo) 157 Iako Ilirski zavod sv. Jeronima nikad (pre 1901) nije nosio hrvatsko ime, savremeni hrvatski istoriari i publicisti istiu starinu hrvatstva i preko isticanja hrvatskog naziva za Zavod sv. jeronima. Biograf brae Radi, Zvonimir Kulundi pisao je da su Hrvati, kao i drugi rimokatoliki narodi, osnovali "gostinjac tamo negdje pred sedamsto godina": "Taj je gostinjac oko 1453. godine prozvan imenom sv. Jeronima, jer je vjerovalo da je on rodom Hrvat. Ve pedesetak godina iza toga uao je u upotrebu naziv ilirski koji mu je ostao sve do poetka afere (misli na dogaaje iz 1901/2 -N..), a kako emo vidjeti i posle nje... Svi hrvatski biskupi sloili su se da se 'gostinjac' pretvori u zbor, dom, zavod u kojem bi se skupljali hrvatski sveenici koji dolaze u Rim radi nastavka svojih teolokih studija. Takve zborove ili domove imali su u to vrijeme i drugi narodi a hrvatski bogoslovi su u pomanjkanju svoga odsjedali u njemakom" (Z. Kulundi, Ante Radi i klerikalci, Zagreb, 1951, 32-33). 158 Prvi lan novog zakona Zavoda sv. Jeronima, prilagoenog novom imenu, glasio je: "U Jeronimski kolegij primaju se samo sveenici pitomci koji su rodom i jezikom Hrvati, koji se, dovrivi nauke u biskupskom sjemenitu ili u kojem bogoslovskom liceju, pronau sposobnima za vie studije, naroito sveenikog prava, kao i raznih svetih disciplina, za to ve koga njegov biskup odredi" (V. Novak, Jeronim - Zavod sv. Jeronima u Rimu, u: S. Stanojevi, Narodna enciklopedija SHS, knj. II, 157). 159 Z. Kulundi, Ante Radi i klerikalci.., 33. Piui u antiklerikalnom duhu i u skladu sa socrealistikom ideolokom klimom "bratstva i Jedinstva" Z. Kulundi se pobunio protiv hrvatskih "vrlih rodoljuba" koji su u svom "pretjeranom hrvatovanju" slavili papin potez: "Oni su irom itave Hrvatske inscenirali (udesili) itavo narodno veselje i poeli stvari postavljati tako kao da se ak i 'svemoni sveti otac papa' stavio na stranu Hrvata i poeo otvoreno raditi za veliku Hrvatsku" (isto).
156 155

105

stvorio u Rimu hrvatski zbor i zove u taj zbor katolike sveenike Hrvate iz svih ovih zemalja, koje smo spomenuli". 160 A. Radi je upozoravao na "glasove sa strane" koji viu "to e biti strano" jer e se u Zavodu sv. Jeronima sastati "sveenici iz svih ovih zemalja, tu e se oni upoznati i pobratimiti, tu e oni snovati Veliku Hrvatsku". Ante Radi je pisao i o onima koji su u itavom problemu vidjeli tobonju "slavenofilsku zavjeru" biskupa trosmajera, koji je Papu nagovorio da u Rimu stvori "ueni zbor za Veliku Hrvatsku".161 Srpska tampa u Dalmaciji u promjeni imena Ilirskog zavoda sv. Jeronima u hrvatski, vidjela je oigledan kurs ka ofanzivnom stvaranju i irenju hrvatstva. Opisujui kratak istorijat svetojeronimskog zavoda "Srpski glas" je, kako istie istoriarka Sofija Boi, u lancima "Srbi i svetojeronimski zavod" i "Croatica gens" uoio nekoliko momenata: da je ono to se prvo zvalo ilirskim a zatim slavenskim imenom, dobilo hrvatsko ime; da je ta promjena zvanino sankcionisana od strane Vatikana i da je takav postupak imao za cilj irenje uticajne sfere Vatikana. "Srpski glas" je, dalje, zapazio dvije bitne injenice: negaciju srpskog imena tamo gdje je ono neosporno i identifikovanje rimokatolicizma sa hrvatstvom. Takav postupak Vatikana "Srpski glas" je ocjenio kao nekorektan jer su Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina srpske zemlje bez ostatka i njihovi podanici se ne mogu podvoditi pod "gente croatica", a u Dalmaciji, Hrvatskoj i Slavoniji, ali i u Istri ima Srba rimokatolika, koji takoe ne spadaju pod " gente croatica". Zbog ovakvog ignorisanja Srba "Srpski glas" je zakljuio "da je Vatikan postao vei Srboder i od samog Ante Starevia".162 Takvo hrvatstvo koje ne postoji, ve se stvara, "Srpski list" je nazivao anahronizmom iju pogonsku snagu ini sveenstvo. "Sveta dunost" rimokatolika je "da sve uini za vjeru, dakle i da ratuje protivu pravoslavlja i muhamedanstva", a za "Srpski glas" je bilo potpuno izvjesno "da su u borbi protiv Srpstvu vogje jezuiti i fratri dok su Hrvati samo vojnici a hrvatska misao prosto orugje", te da su fratri i jezuiti "stari i poznati nosioci tuinske misli, koji pod maskom hrvatstva ire srednjevjekovnu vjersku borbu, to je najvea uvreda i ponienje dvadesetom vijeku".163 Zavod je, dakle, trebalo da postane "collegio Croato", ali i dalje pod pokroviteljstvom "Njegovog carskog i kraljevskog Apostolskog Velianstva" u Beu. Hrvatsko ime za Zavod izazvalo je protivljenje Italije, koja nije htjela prihvatiti da je Zavod sv. Jeronima za hrvatski narod isto to i stara "ilirska ustanova" sv. Jeronima. Italijani nisu htjeli priznati ni eksteritorijalnost, garantovanu "ilirskoj ustanovi", jednoj hrvatskoj ustanovi. Dana 29. avgusta 1901. grupa Dalmatinaca "navalila je na svetojeronimski zavod, istakla na jednom prozoru dalmatinsku zastavu i izjavila da prima u posjed isti zavod". U isto vrijeme, ta grupa je preko rimske tampe tvrdila da je Sv. Stolica iskljuivala Dalmatince iz novog "hrvatskog" Zavoda, te su protestvovali protiv "tog nezakonitog akta". Sem toga, Dalmatinci su traili pomo italijanskih vlasti istiui da je "Sveto Sjedite tako postupilo na tetu Dalmatinaca, naroito onih talijanske narodnosti". 164 Hrvatski publicista Zvonimir Kulundi u akciji Dalmatinaca vidio je nasilan i neprimjeren in: "Petorica Dalmatinaca Talijana i talijanaa, meu njima i jedan Crnogorac- katolik, koji se svi skupa nisu smatrali Hrvatima, provalili su silom u taj zbor i tu se smjestili kao kod kue, uz izjavu da su Dalmatinci a ne Hrvati". 165 Pobunjeni Dalmatinci su izjavljivali da je stari "ilirski gostinjac" bio napravljen samo za "Iliriju", a ne samo za Hrvate, kako je prema papinoj odredbi moralo biti u budunosti. Zato su smatrali opravdanim pretenzije dalmatinskih Italijana da koriste Zavod. U akciji Dalmatinaca Hrvatski seljaki tribun Ante Radi vidio je strah Italijana da e se preko hrvatskog "uenog zbora" u Rimu stvoriti "Velika Hrvatska". Zajedno s Italijanima, kako je
Sabrana djela Ante Radia, knj., str. 290, cit. prema: Z. Kulundi, n.d., 33. Isto, 34. 162 S. Boi, Srpski list (Srpski glas) - glasilo Srpske narodne stranke na Primorju (1880-1904), magistarski rad u rukopisu, Beograd, 1996, 044-045. 164 Isto, 045-046. 73 L. Bakoti, Pitanje svetojeronimskog zavoda, 8-9. 165 Z. Kulundi, n.d., 24.
161 160

106

isticao A. Radi, strahovali su i "crnogorski i dalmatinski Srblji da im Hrvati ne oduzmu zemlje i narode". Zato je meu provalnicima bio i jedan crnogorski rimokatoliki kanonik. "Svi pravoslavni Srbi" su pisali da su Hrvati "u ovoj stvari nasilnici i otimai". A. Radi je na kraju zakljuio da su Srbi otvoreno pristali uz hrvatske neprijatelje.166 U lanku "Hrvati, rimska vjera i politika" A. Radi je otkrio pozadinu papine odluke da Ilirskom zavodu sv. Jeronima da hrvatsko ime: "Mnogi Hrvati, koji inae ne bi marili za Rimsku crkvu, marit e za nju i bit e prijatelji rimskim sveenicima - radi hrvatske narodne stvari". U tom lanku A. Radi se izjasnio da mu je rimokatolika vjera bila samo sredstvo za postignue viih ciljeva, tj. za ostvarenje "hrvatske narodne stvari"167 Jugoslovenski nacionalista dr Lujo Bakoti tvrdio je da su pretenzije "tih pseudoDalmatinaca" sasvim neosnovane, negirajui pravo Dalmatinaca italijanske narodnosti na Zavod sv. Jeronima. U prilog svoje tvrdnje L. Bakoti je pominjao sliku sv. Jeronima, koju je urezao u bakru Natale Bonifacio 1584. godine, na kojoj su u uglovima izraeni grbovi Dalmacije, Hrvatske, Bosne i Slavonije. L. Bakoti je odricao i pravo Slovenaca na taj Zavod, a pitanje da li na taj institut imaju pravo i rimokatolici Srbije, stare Srbije (Kosova i Metohije) i Makedonije, trebalo je, po Bakotiu, naknadno raspraviti.168 Hrvatski naziv za Zavod odbaen je, dakle, zbog toga to se u to vrijeme Srbi rimokatolici i brojni doseljenici na prostoru istorijskih srpskih zemalja nikako nisu mogli podvesti pod hrvatsko ime. Papa Lav XIII morao je 7. marta 1902. da vrati Zavodu staro ilirsko ime. 169) Odbacivanju hrvatskog imena u dobroj mjeri kumovao je i crnogorski knez Nikola 170 , jer je naivno procjenjivao da bi prihvatanjem tog naziva rimokatolici Crne Gore (Srbi-rimokatolici) bili izuzeti od mogunosti kolovanja u istom. Umjesto da je bio zadovoljan takvom odlukom Vatikana, jer bi se spreilo pogubno kolovanje srpskih rimokatolikih misionara i prozelita, knez Nikola je strahovao od mogunosti da mu kolski podmladak bude nedovoljno teoloki (rimokatoliki) obrazovan. Rimokatoliki ideolog, dr Mijo Tumpi, pisao je da je malena Crna Gora traila u ime Srba-rimokatolika Barske nadbiskupije da se ne mijenja naziv Ilirskog zavoda sv. Jeronima u hrvatski. On je takve zahtjeve smatrao udnim, pogotovo zbog toga to je Crna Gora "po opim pravilima svetojeronimskog Zavoda mogla u nj slati sveenike na dalju izobrazbu". Za Miju Tumpia je bio imperativ da se Zavod sv. Jeronima nazove hrvatskim, jer bi u tom sluaju Srbi rimokatolici iz Crne Gore, koji bi u njemu bili na kolovanju, vrlo brzo postali Hrvati. Razoaran protivljenjem Crne Gore Tumpi je rezignirano izjavio: "Na takvu odluku je imalo uticati nepunih 10.000 tamonjih katolika, od kojih su tri etvrtine albanske narodnosti i jezika, premda oni, jer ne govore slavenski, nisu uope mogli uivati u Zavodu ni glasa ni blagodeti. Preostali katolici, njih neto vie od 2.000 u okolici Bara, nipoto nisu Srbi ve Hrvati, te se takvim uistinu osjeaju i izkazuju. Pojavie se konano i teke neprilike od aice domaih odroda. Sve se urotilo protiv hrvatskog imena".171 Vraanje ilirskog naziva za Zavod "bolno je odjeknulo u hrvatskom narodu". Ispred hrvatskih biskupa nastupio je pred papom sarajevski metropolita J. tadler i na trei dan Uskrsa 1902. godine proitao pred papom memorandum za "ouvanje hrvatskog imena" u nazivu Zavoda. Tom prilikom tadler je predloio papi Lavu XIII da se u Rimu osnuje novi zavod koji e nositi hrvatsko ime. 172 A. Radi je pisao o nesretnoj sudbini i razoarenju hrvatskog naroda poslije papine odluke o brisanju hrvatskog imena iz naziva Zavoda sv. Jeronima: "Gorko razoarani
Isto, 24-25. 25. L. Bakoti, Pitanje svetojeronimskog zavoda..., 9-11. 169 AJ, Min. pravde - vjersko odjeljenje, biskupski ordinarijat u Splitu ministru vjera D. Obradoviu, 8. avgust 1927. 170 Publicista Z.Kulundi takoe je vidio znaajnu ulogu kneza Nikole kod brisanja hrvatskog imena za Zavod sv. Jeronima: "Papa je na formalnu diplomatsku intervenciju crnogorskog kneza povukao svoju raniju naredbu o hrvatskom imenu tog zbora i naredio da se on i dalje zove ilirskim imenom" (Z. Kulundi, n.d., 25). 171 M. Tumpi, Zavod sv. Jeronima, "Croatia sacra", br.20-21 Zagreb 1943, 345. 8 Isto. 2
76 7 7 Isto, 168 166

107

Hrvati su Papi bili vazda odani, ba kao nevina djeca koja nige zla ne vide, jer zlo ne znadu. Uza sve to, to su se mnogi tui a i domai ljudi rugali Hrvatima radi toga to su toboe papine sluge i vjerni Papi kao propali panjolski velikai, Hrvati na to nisu mnogo pazili..."173 Poto nije uspio sa hrvatskim imenom, Vatikan je predlagao Austro-Ugarskoj i Italiji da se Zavod sv. Jeronima nazove "Slavis meridionalibus" (junoslavenski). Austrijski ministar Goluhovski je odbacio takav naziv zalaui se za vraanjem starog naziva "ilirski". 174 Kao i hrvatsko ime tako i naziv "Pro slavis meridionalibus" (za June Slavene) naroito su odbijali Maari iz ranije pomenutih razloga: "Pro slavis meridionalibus mi, u prvom redu Maari, najodlunije odbijamo. Bez obzira na to to bi Zavod time istakao politiki karakter, ovo bi ime u Maarskoj izazvalo najvee ogorenje, a Dalmatince italijanskog jezika bi u najveem stepenu ogorilo i potaklo na novi prepad". 175 S druge strane, Maari su i dalje bili sve vei protivnici davanja hrvatskog imena Zavodu sv. Jeronima. Maarski predsednik vlade el (Szel), u sporazumu sa banom Kuenom Hedervarijem, bio je protiv toga da se duhovne voe Hrvata u Ugarskoj i Austriji nau na okupu u jednom zavodu u Rimu. Za njih je to bila optimalna opasnost zbog mogunosti stvaranja "nekakve hrvatske nacije". 176 Grof Tisa, predsednik maarske vlade, 1905. je pisao slijedee povodom mogunosti stvaranja hrvatske nacije: "A da ova zabrinutost nije uplja avetinja nego alosna stvarnost, na karakteristian nain ilustruje jedno literarno sainjenje koje je izalo u Zagrebu pod nazivom osna i hrvatsko dravno pravo'. Ova 'pravno istorijska studija', koja obuhvata oko 260 strana, nastoji da putem odabranih istorijskih lai dokae opravdanost postojanja 'Velike Hrvatske' i da istakne 'celokupnost hrvatske drave', te eli da probudi tenju hrvatskog naroda za ujedinjenjem u jednoj dravi. I kao branik i ujedno orue ovih snova, elja i tenji, prikazuje se Zavod sv. Jeronima... Stoji, naime, van sumnje da e sveenici, koji e jednom apsolvirati ovaj kolegij, pomou svog vieg obrazovanja i pomou svojih u Rimu steenih linih veza, uskoro postii vodeu ulogu u junoslavenskim dijecezama u kojima, na alost, ve znatan dio sveenika poinje da zauzima sumnjivo dranje...". Hrvatske tenje za proirenjem na cijelo junoslavensko podruje Balkana grof Tisa je nazivao "fantazijom hrvatskog naroda"177, koja se, meutim, tokom XX vijeka u dobroj mjeri ostvarila. Predsednik Tisa bio je protiv vatikanskog zalaganja da se Zavodu da ime hrvatsko, ali i jugoslavensko: "Mi ne moemo pristati na stvaranje jednog junoslavenskog nacionalnog kolegija, poto bi novo otvaranje afere sv. Jeronima bez sumnje ugrozilo u Hrvatskoj i Slavoniji jedva uspostavljeni mir i poredak. Ako bi pak Kurija ovu stvar forsirala, onda bi to neminovno dovelo do sukoba izmeu Ugarske i Sv.Stolice". Tisa je ak najavio mogunost sukoba Maarske i Vatikana u sluaju vatikanskog zalaganja da se Zavodu sv. Jeronima da jugoslavensko ili hrvatsko ime. Uoi Prvog svetskog rata, Maari su vodee krugove u Vatikanu pokuali da uvjere da bi organizovanje jednog kolegijuma na jugoslavenskoj nacionalnoj osnovi imalo izrazito nacionalno agitaciono dejstvo i da bi povredilo opravdane politike interese obiju drava Monarhije. S druge strane, Maari su oekivali da e daljni razvoj "velikosrpske ideje" biti velika opasnost za rimokatolicizam. Maarski predsjednik Tisa je odao priznanje "univerzalnom karakteru katolicizma", pa je ak izjavljivao da bi bila greka traiti od Vatikana da podrava maarsku nacionalnu politiku. Takvim rijeima oito je aludirao na vatikansko favorizovanje jugoslavenske ili hrvatske nacionalne ideje, kojim bi nestao univerzalni vatikanski kurs. Tisa je zato oekivao da e se Vatikan odnositi ravnoduno i prema neprijateljskim jugoslavenskim i hrvatskim "nacionalnim stremljenjima". Tisa se bojao jugoslavenstva zbog oekivanja da e sa
Z. Kulundi, n.d., 35. "Poto se Vatikan sam bavi milju izmjene papinskog breve-a u gornjem pravcu (slavis meridionalibus-N.), to je naa najupornija elja da se ponovo vrati starom imenu sv. Jeronima Ilirskog, kojim e rjeenjem Sv. Stolica izbjei budue tekoe" (AJ, Vatikansko poslanstvo, Goluhovski - grofu Seenjiju u Rimu 16. februar 1902). 175 AJ, Vatikansko poslanstvo, telegram ministra Goluhovskog grofu Seenjiju, 26. februar 1902. 176 AJ, Vatikansko poslanstvo. 177 AJ, Vatikansko poslanstvo, grof Tisa - ministru Agenoru Goluhovskom, 31. januar 1905.
174 173

108

njegovim napredovanjem pravoslavlje prosperirati i iriti se na zapad. Kurija je, po Tisinom miljenju, sa "jugoslavenskim mahinacijama" inila pionirske usluge pravoslavnom napredovanju i doprinosila jugoslavenskoj misiji. 178 U Kraljevini SHS (Jugoslaviji) Zavod sv. Jeronima i dalje je nosio ilirsko ime, a povremeno se nazivao i jugoslavenskim. Nadbiskup Bauer, biskupi Akamovi i Jegli podupirali su nastojanja jugoslavenske vlade i poslanika u Vatikanu, J. Smodlake, da se, pred "italijanskim pretenzijama", Zavodu prizna karakter jugoslavenskog nacionalnog instituta.179Meutim, borba za jugoslavenski karakter instituta bila je mukotrpna. Ve 21. marta 1919. uao je u Zavod jedan italijanski inovnik sa dekretom Ministarstva pravde i zaposjeo ga policijskim snagama. Na taj nain Zavod je ostao pod dravnim sekvestrom Kraljevine Italije sve do sporazuma sa Kraljevinom SHS, od 27. januara 1924, kada je izruen jugoslavenskom poslanstvu. Tim sporazumom italijanska vlada priznala je Zavod sv. Jeronima inostranim zavodom "katolikih Jugoslavena", podanika Kraljevine SHS. Crkva sv. Jeronima, kojoj se priznao znaaj jugoslavenske nacionalne crkve, ostala je u svojstvu "spomenika historijske vrednosti" podreena nadzoru italijanskog Ministarstva prosvjete i pod italijanskim zakonodavstvom. 180 Od strane hrvatskog Katolikog episkopata i pojedinih sveenika bilo je i dalje pokuaja da se Zavodu da hrvatsko ime. Konano, poslije posjete jugoslavenskog predsjednika Josipa Broza Vatikanu, tokom aprila 1971. u vrijeme tzv. "maspoka", papa Pavle VI 22. jula 1971. dao je Ilirskom zavodu sv. Jeronima naziv Hrvatski papinski zavod sv. Jeronima. REZIME Stari antiki geografski i geo-politiki pojam vezan za zemlju mitolokih Ilira i potonju rimsku provinciju, zloupotrebljavan je podupiranjem velikohrvatstva i velikoalbanstva tokom XIX i XX vijeka od srpstvu neprijateljskih ideolokih internacionala. Hrvatski i albanski mitolozi ilirizma pretke dananjih Albanaca, ali i Hrvata najee su nazivali Ilirima, pa potom Arbrei i Albanoi. U savremenoj istoriografiji hrvatstva i velikoalbanstva uporedo se tvrdi da je ilirsko ime sinonim za albanske (iptarske) i starohrvatske pretke. Ideolozi rimokatolicizma, odnosno velikohrvatstva, vrili su prisvajanje ilirskog srpskog imena u duem vremenskom razdoblju. Vatikan je ve od XV vijeka koristio ilirsko ime u svrhu to uspjenijeg misionarskog i prozelitskog nastupanja na Balkanu. Tako je na kraju ilirsko srpsko ime stavljeno u funkciju realizacije velikohrvatskog nacionalnog projekta, kojeg je zapoeo Ljudevit Gaj sa svojim ilirskim programom, a nastavili "mladoilirac" Ante Starevi, brojni rimokatoliki sveenici, ali i savremeni ideolozi Republike Hrvatske. Najbolji primjer pretvaranja ilirskog imena u hrvatsko predstavlja sluaj Ilirskog zavoda sv. Jeronima koji se tokom druge polovine XIX i tokom XX vijeka nastojao pretvoriti u Hrvatski papinski zavod sv. Jeronima, to je na kraju i ostvareno 1971. godine. Radomir D.orevi NEUJEDNAENOST MILJENJA O POREKLU ALBANACA - SOCIO-KULTURNE POSLEDICE NA ISTORIJU SRBA UVOD Nijedno podruje u svetu nije u toj meri bogato istorijskim dogaajima, kao to je podruje Balkanskog ili nekadanjeg Helmskog poluostrva.

178 179 180

AJ, Vatikansko poslanstvo, grof Tisa papi Piju X 17. novembar 1912. AJ, Poslanstvo Kraljevine SHS pri Sv. Stolici, biskup Akamovi - Josipu Smodlaki u Rim, 8. juli 1924. M. Lanovi, n.d., 80.
109

U svojoj dosadanjoj istoriogenezi, balkanski region je prolazio kroz neviene istorijske drame i povremene uspehe, ali se isto tako sputao i ispod svih moguih nivoa civilizacijskih i kulturnih vrednosti. Istorijski usud Balkana, gurnuo je ovaj region Evrope u niz istorijskih, kulturnih, civilizacijskih i socijalnih protivurenosti, a koje su svoj odraz nale kod svih sadanjih etnikih zajednica koje ive na podruju Balkana. esta i veoma citirana uzreica o Balkanu - da je ovo podruje "svetsko bure baruta" ili ''Catena Mundi''181, odgovara dosadanjim istorijskim procesima koji su se deavali na njemu. Ipak, Balkan i njegovi narodi uspevali su da iz svih svojih metea i kovitlanja, budu svoji i na svome. Vremena su prolazila, vekovi i milenijumi takoe, ali je Balkan i dalje ostajao nepoznanica za mnoge. Njegova burna istorija uslovila je niz razliitih ponaanja mnogih naroda. Ipak, jedno ponaanje je primetnije u odnosu na sve narode: to je izraena borbenost, agresivnost, neprilagoavanje drugima, slobodarski duh ali i istovremeno potkupljivost vladajuih slojeva i malodunost irokih narodnih masa. Skriveni usud fatalizma da ''e biti ono to mora biti'', umeo je da povremeno narod Balkana baci u najdublju socijalno-istorijsku depresiju. Neostvarene tenje, ili pak izgubljene bitke, dovodile su ga na rub oaja i beznaa. Svakako, u velikoj meri, ovo se odnosi na najvaniji balkanski narod - Srbe. Smeten u samom geografskom epicentru Balkanskog poluostrva, srbski narod je (nezavisno od svoje volje) bio sudionik svih prelomnih dogaaja na Balkanu. Ponekad je uspevao da bude neizostavan faktor reavanja svih nastalih problema meu ostalim balkanskim zemljama a ponekad i da bude potpuno zaobien kao faktor stabilizavije. O CIVILIZACIJI BALKANA Civilizacija balakanskih naroda je meu nastarijim na svetu, ako ne i najstarija. Arheoloki lokaliteti na Balkanu, govore nam o stanitima oveka, koja su zasnovana na 10.000. godina pre nove ere. U njima su pronaeni materijalni tragovi koji nam svedoe o najstarijoj graditeljskoj, socijalnoj i kulturnoj bliskosti i povezanosti balkanskih stanovnika. Na najstarijem nalazitu Lepenski vir na Dunavu, pronaeni su izuzetno ouvani tragovi temelja prvih stanita tadanjih stanovnika, kao i izuzetno originalna kamena plastika koja predstavlja stanovnike Lepenskog vira sa ribolikim izgledom. Raspored i izgled kua-njihovih stanita, u obliku trapezoidnog oblika su jedinstvena u svetu po svojoj graditeljskoj formi. Keramika (posue), kao i utisnute are (zapisi) na njoj, kojim su se sluili prastanovnici Lepenskog vira, sugerie nam o izuzetnoj i plodnoj aktivnosti i komunikaciji mesnog stanovnitva - kako u bliskom okruenju tako i ire, zahvatajui dobar deo Balkanskog poluostrva, od severa do krajnjeg juga. Sve ovo, ukazuje na jednu originalnu kulturu koja se razvijala na prostorima Dunava i njegovog renog areala. Ipak, ni ovo nije sve, kada se radi o razvoju regiona Balkana. Na istom poduju i neto blie Beogradu, razvila se jo jedna originalna praistorijska kultura - vinanska, tako nazvana po sadanjem selu i naselju Vini. Pored nekih manjih razlika u odnosu na kulturu Lepenskog vira, vinanska kultura 182 se odlikuje i znatnijim napredkom u ortografskom pogledu (mada je istorijski i mlaa - neolitski period). Pod ovim, nadalje, treba podrazumevati napredak vinanske

Vidi ire u: Catena mundi, Ibarske novosti, Kraljevo, Matica Srba i iseljenika Srbije, Beograd, 1992.; ''Putopisci srednjega veka koji su prolazili Balkanom mogli su da tano uoe jedinstvenu vanost Balkana i znaaj njegovog poloaja. Stoga su ga oni i nazivali ''lancem ili kopom celog sveta'' (catena mundi) / Balkan i Balkanci, NKC, Ni, 2003, s. 16. 182 ''Odluan u suprostavljanju argumentima tzv. ''nordijske kole'', Vasi je dosledno razvijao argumentaciju o Vini kao egejskoj koloniji nalazei kod antikih autora putokaze za iitavanje njene istorije u kljuu koji nudi mit o Argonautima, Hiperborejcima i homerov ep. Vasi je takoe skrenuo panju naune javnosti na znaaj rudnika uplja stena na Avali, na zanaaj komunikacija (ekonomskih.metalurkih, kulturnih, trgovakih).../ Ljubomir Kljaki, ''Catena mundi'', isto, s. 31-32.
110

181

kulture u otkrivanju prvih grafema, ime ovoj kulturi pripada prvenstvo u otkrivanju pisma (izmeu 5.000 i 3.500. godina p. n. e.). Ukoliko ove iznenaujue podatke, suoimo sa svetskim o nastanku prve pismenosti, uoiemo oiglednu razliku ali i prednost koja je na strani vinanske kulture. Postavlja se otuda pitanje, ko se onda smatra "luonoom" svetske prosvetljenosti, odnosno, koja je to kultura i civilizacija? Svakako, mogua su i izvesna odstupanja u svemu, ali, nemogue je da se sa nekog ozbiljnijeg stanovita poremete dosadanja saznanja. Ipak, nova n auna saznanja i otkria koja tek mogu naii mogu ili opvrgnuti ili pak dati za pravo dosadanjim naunim utemeljenjima. Takoe, moramo spomenuti i to, da je vinanska kultura irila dominantan uticaj ka jugu Balkana, gde se oformila u kasnijem vremenskom sledu kultura Pelazga (Pelasta) kao dominantna, a iz koje potom nastala meavinom sa njom svima nama poznata grka kultura, kao prototip i arhetip tzv. antike kulture. KULTURNI OBRASCI I KULTURNE MATRICE Posmatrajui u ovom kontekstu razvoj kulturnih obrazaca na Helmu (Balkanu), moramo istai, jo jednu osobenost kulturnog procesualnog oblika tla Balkana: to je "izvoenje" kulturnih obrazaca i kulturnih matrica prema ostalim delovima Evrope, pa, i ire u svetu. Ukoliko svesno zanemarimo prva poznata osvajanja koja su potekla sa Balkana (jo u treem milenijumu Nina Belova, prve poznate linosti koja se spominje jo u Bibliji, a potom i druge velike linosti Serba Makeridovog - Boga Serbona iz drugog milenijuma, zbog nedovljnosti podataka o ovim linostima i njihovim pohodima) uputno je istai nama mnogo blie linosti Aleksandra Makedonskog (Velikog) koji je svojim pohodom na Istok samo ponovo utvrdio put njemu prethodnih osvajaa sa Balkana, oznaivi sebe samoga "treim Bakom", odnosno osvajaem tada poznatog sveta. Ali, osvajanja Aleksandra Filipovog Makedonskog, nisu samo prosti in isticanja sile i dominacije kulture Balkana, to je i in prenoenja svega onog to ini jednu kulturu u jednom vremenu dominantnom i naprednijom u odnosu na druge. Problem koji se takoe namee jeste i taj, to danas u svetu, mislimo na zapadno-evropskoameriki svet, koji je u potpunosti dominantan po svim pitanjima, pa i u oblasti nauke, naroito istorije. Nauni imperijalizam Zapada je evidentan, pa je u skladu sa ovim i teza o dominaciji starih kultura Istoka (Mesopotamija i Egipat), nad svima ostalim kulturama. Takav stav je preovlaujui i danas i teko ga je izmeniti. I pored oiglednih dokaza o razvijenosti kulture Podunavlja pre svih ostalih, ova saznanja u zapadnom svetu ne nailaze na dopadljivost, a nije retko i da se u potpunosti ignoriu. Podruje Balkana je izuzetno i u jo jednom pogledu. On je rodno tle i nastanak prvog u svetu socijalnog poretka koji nazivamo demokratijom. Iako se ovaj poredak slavi kao najnapredniji do sada u istoriji ljudskog drutva, i koji je opstao sve do danas, on u srcima ljudi sa ovog poluostrva, nije uvek bio pravilno shvaen, niti je uvek imao onu teinu, koja mu se i inae pridaje u savremenim meunarodnim odnosima. ak se i sam pojam demokratije menjao kroz vreme sa manjim ili veim nedoslednostima. Tamo gde je ponikla, na krajnjem jugu Balkana (a koja se slovi kao grkom izumom), 183 bila je u opticaju, u svom izvornom obliku u najstarijem periodu antike Grke, da bi se protokom vremena potpuno izgubila za dugi niz vekova.

183

Pitanje nastanka demokratije - da je ona nastala u antikoj Grkoj jo uvek je neprikosnoveno i maltene ne podlee bilo kakvom kritikom preispitivanju. No danas, ve ima i drugaijih miljenja, koja se prvenstveno vezuju (opet) za antike pisce. Naime, radi se o tome, da pojedini antiki autori, kada govore o demokratiji neizostavno navode da takav oblik ureenja je prisutan i kod mnogih slovenskih plemena koja su bila neposredni susedi Grka. Tako, kad je re o Slovenima, Prokopije (5-6 vek) pie: ''Ovim plemenima, Sklavinima i Antima, ne vlada jedan ovek,
111

BALKAN (HELM) I NJEGOVA ULOGA Da je Balkan (Helm) igrao oigledno veliku ulogu u prolosti svedoe mnogi antiki istoriari. Neki od njih su o Balkanu govorili sa puno razlonosti, neki pak, kao o prostoru iracionalnog. Zla kob Balkana izvire iz njegovog geo-stratekog poloaja kao prirodne spone izmeu dva kontinenta Evrope i Azije. k je u preistorijsko vreme kolonizovanje Balkana teklo sa Severa, poev od antikog vremena, kolonizovanje Balkana poelo je sa Jugo-istoka iz Male Azije.184 O ovome svedoe svi relevantni istorijski izvori. Ipak, najvea nauna nepoznanica jeste preistorijski period Balkana? I pored obilja arheolokih materijalnih artefakata, jo uvek se nije stekla jedinstvena usaglaenost oko prastanovnika Balkana. I dalje je u opticaju shvatanje o starosedelatvu nekakvog starijeg naroda Balkana kao autohtonom stanovnitvu i kasnijim "doljacima sa Severa" - Slovenima, koji su osvojili Balkansko poluostrvo poetkom sedmog veka. Ovakav stereotip odrao se do danaeg dana, bez uzimanja u obzir novih rezultata do kojih je dola u meuvremenu istorijska nauka. Naalost, takvo miljenje nije plod savremenih tendencija u istorijskoj nauci. Ono nije zasnovana na valjanim argumentima, a jo manje na nekakvim naunim rezultatima, ve na obinim sugestijama, spekulacijama, raznih istorijskih kola i koje su imale svoje razloge da definiu balkanski prostor. Tako je ostalo jedno nerimereno shvatanje o prastanovnitvu Balkana i onima posle njih, koji su slovenizirali prethodno stanovnitvo. DELO KONSTANTINA VII PORFIROGENITA I NJEGOVE POSLEDICE PO SRBSKI NAROD Posledice dela vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita su vieznane, gledano ne samo sa aspekta istorijske nauke, nego i u irim buduim meunarodnim odnosima, koji e se manifestovati prvenstveno u Evropi. Zapadno-evropska istoriografija, a potom i njena politika prema najznaajnijem delu Evrope - Balkanu, bie umnogome odreena i prema stavovima koji su izneti u Porfirogenitovom spisu "De administrando imperio". Iako, ni sam car nije pretpostavljao da e njegovo delo izazvati burne reakcije u budunosti, to se ipak dogodilo. Etnika slika Balkanskog poluostrva se vremenom menjala i to na tetu uglavnom najrasprostranjenije etnike zajednice - srbskog naroda. Od naroda, koji je i od stranih istoriara oznaavan kao najrasprostranjeniji, dolo je do toga, da je protokom vremena, danas skoro izjednaen sa ostalim narodima dananjeg balkanskog rostora. U savremenom periodu, ovaj trend istiskivanja i sve veeg smanjivanja srbskog etnikog korpusa je i dalje nastavljen, do nesluenih katrastrofalnih granica, pa i do granica njegovog biolokog opstanka. Nasuprot tome, svi ostali balkanski narodi su se uveavali bioloki. Istaknimo samo kao primer dananji albanski narod. Ovaj narod, koga vizantijski car ak i ne spominje u svom delu, je meu vodeim - ne samo na Balkanu, ve i ire, u biolokoj ekspanziji. Ali, ovaj narod, ne bi danas predstavljao potencijalnu opasnost po Balkan, da tome nisu prethodili mnogi "istorijski faktori", pa potom i politiki. Naravno, moe se diskutovati o tome, koji su od ovih faktora bili dominantniji na ukupnost postbalkanskih odnosa, ali to nee u bliskoj budunosti promeniti faktiko stanje. Ali, ukoliko elimo da sa nauno-teorijskog promiljanja zauzmemo meritorna gledita neophodno je utvrditi osnovne, poetne praoblike iz kojih e kasnije slediti svi potonji. Naalost, takav prirodan razvoj moderne istorijske nauke se nije desilo, ne samo kada je u pitanju etnogeneza Albanaca, ve i ostalih naroda Balkana. Ako je i bilo takvih pokuaja, to je preseeno u korenu, pojavljivanjem germansko-nordijske kole a i sa njom i nae srbske tzv. "kritike kole" - oliene pre svega u linosti arhimandrita Ilariona Ruvarca, koji je zduno

nego od starine ive u demokratiji i zbog toga uvek zajedniki vre poslove i prijatne i nepovoljne''. / Prof.dr M.Atlagi, prof. dr B. Milutinovi, ''Izvori za istoriju Srba do XV veka'', K. Mitrovica - Raa, 2000..str.8./ 184 Vidi ire u:Svetislav S.Bilbija, ''Staroevropski jezik i pismo Etruraca'', ''Miroslav'', Beograd, 2000., str. 8-14; Antonije kokljev i Ivan kokljev, ''Bogovi Olimpa iz Srbije'', ''Nauka'', Beograd, 1998, s. 65-72.
112

zastupao interese istorijskog nordizma. Njegovim putem poli su jo neki. Konano, drutvenim i politikim previranjima u 19. i poetkom 20. veka, dolo je do potpunog istiskivanja srbskih autentinih zastupnika istorijkog miljenja. Rad rodoljubivih istoriara stavljen je po stranu, postepeno istiskivan, i na kraju obezvreen u drutvu, koje je slavilo kao primarnost jugoslavizam a ne srbstvo. Kako se nadalje sve to odvijalo po srbski narod dobro je poznato, a krajnji rezultat je svoenje ivotnog prostora Srba na otprilike jednu etvrtinu nekadanjeg celovitog jugoslovenskog porstora. ta nam sve to govori, i da li to ima bilo kakve povezanosti sa delom Konstantina Porfirogenita? Po svemu onom to ovo delo sobom nosi - ima. Delo je, ako izuzmemo injenicu, da je pisano za potrebe vizantijskog dvora, kao upustvo Konstantinovom sinu Romanu II (959 963) u cilju upoznavanja sa problema koji ga oekuju kada preuzme vlast, u potpunosti obavetajnog karaktera. Delo je nastalo kao spoj razliitih istorijskih spisa (izvora). Indikativno je to, da je teko ak i utvrditi ta je zapravo autentian tekst cara Konstantina Porfirogenita a ta njegovih saradnika. "Spis o narodima" (kako se uobiajeno prevodi) nema karakter autentinog istorijskog izvora, jer se i sam ne zasniva na njima. Ostaje realno pitanje koliko je sve preneseno autentino, jer se delo o kome je re zasniva uglavnom na prenoenju informacija iz drugih izvora, odnosno tzv. druge ruke. Istorijsko vreme, poev od estog veka nove ere pa sve do do poetka devetog veka predstavlja period u istoriji Balkana, koji je prilino nepoznat, pa i za same vizantijske izvore. To je i vreme snanih previranja unutar Vizantijske drave, ophrvane spoljlnim i unutranjim nevoljama, pa su u skladu sa tim i protivrenosti vesti koje su dolazile sa tog prostora. Koliko je sve ovo povezano sa Srbima kao narodom i o kome se i neposredno govori u ovom delu? Posledinost svega proizilazi iz zastupanja miljenja, da su tek s kraja estog i poetkom sedmog veka, usledili napadi Slovena na Vizantiju. Naroito se to istie u njegovih osam glava (od 29-36) i koje donose za ono vreme veoma iscrpne podatke o ranijoj istoriji Srba i Hrvata u svojoj prapostojbini, a potom i njihovoj seobi ka jugu, prema Balkanu. Ovi podaci, ma koliko za mnoge mogu biti inspirativni i dokazujui za odreene teze, u osnovi su nedovoljni i sumnjivi, da bi se iz svega izvukao celovitiji i istinitiji substrat, odnosno generalizovala jedna ideja, ili jedno istorijsko gledite. Konstantinov spis, ni u jednom momentu nam ne govori vie od pukog nabrajanja, nekih, ve poznatih opisa stanitima srbskog i hrvatskog naroda. Ukoliko svemu, dodamo i sumnju u autentinost teksta, koji se nama saoptava iz razliitih kasnijih prepisa, sve postaje jo zanimljivije i nedoslednije. Svemu treba dodati i to, da je nastalo delo bilo zasnovano na usmenim obavetenjima - sumnjivog karaktera, obzirom da je Carigrad bio u devetom veku dosta prometan grad, trgovaki centar, pun inostranih trgovaca i putnika raznih narodnosti, i koji su svoje podatke o drugim narodima davali na osnovu linih zapaanja, a ne na osnovu nekih temeljnijih podataka i provera. Naalost, autori koji su negirali tanost podataka kod Porfirogenita su ostali u manjini, jer ih je istorijsko vreme koje je nadolazilo u potpunosti odbacilo. I strana i naa istorijska nauka je prihvatila Porfirogenitove podatke, a ovo prihvatanje je imalo je kobne posledice za narode Balkana, jer je poremetila vie milenijumski sklad naroda. Da je viemilenijumski sklad podrazumevao dominantno prisustvo Srba na Balkanu potvruju celokupna etnografija, folklor, jezik, toponimija, hidronimija, koji nisu uopte menjani hiljadama godina. U geografskim atlasima emo nai mnoga latinska imena za mesta, gradove, reke, planine i dr. Kao dominantan faktor, Rimljani su posredno nametali ne samo svoj jezik, ve i nazive za mesta koja su oni osvojili. Tokom post-rimskog perioda ovi nazivi su se zadrali u spisima, ijim autorima je, oigledno,bilo lake da identifikuju balkanski prostor putem latinske ortografije. Tako se dolo do toga, da se srbska ortografija u potpunosti istisla a ostajala latinska kao merodavna. Ipak, sve to nije pomoglo da se u potpunosti zatre srbsko prisustvo na Balkanu od vajkada. Jezik starobalkanaca je odvajkada bio srpski, podeljen na nekoliko dijalekata kao to je to i danas.

113

Nema ilirskog jezika, niti se on mogao prepoznati, u ma kom vidu, jer takav jezik nije ni postojao. Jezik Iliraca je bio srbski i to je jedino tumaenje koje ne protivrei stvarnim injenicama. U vezi ovoga, treba spomenuti, da se do skora verovalo, da su svima nama poznati kameni spomenici - steci na podruju Hercegovine i Bosne, spomenici iz vremena srednjeg veka. To jednostavno nije tano. Najnovijim istorijskim sagledavanjima i tumaenjima simbola na njima, izbija na svetlost dana neumoljiva istina: oni su mnogo stariji, i potiu jo iz antikog vremena Ilira. Analizom zapisa na njima razotkriva se takoe jo jedna zabluda da su ti zapisi ispisivani tzv. bosanicom. Naprotiv, pismo koje se nalazi na stecima sugerie nam, da su oni ispisani kasnijim varijantama vinanskog pisma, najstarijeg pisma na svetu. Lina imena koja su ostala zapisana na stecima kao i jezik govori nam o prastarom srbskom imenoslovu.

ZABUNA O STANOVNITVU BALKANA Zabuna o stanovnitvu na Balkanu nastaje onog trenutka, kada se stvara pojam rei Sloveni. Ova re, nastala za oznaavanje srbskih plemena, pojavila se, prema mnogima tek u estom veku nae ere. Do tada o njoj ne govore istorijski izvori. Tek sa njenom irom upotrebom od petog veka dolazi do pravog zameeteljestva u istoriji. Mnogi vizantijski istorijski spisi, pa i spis Konstantin Porfirogenit, prihvataju pojam "Sloveni" za sve one upade mnogobrojnih srbskih grupa iz prostora Panonije, koje su sukcesivno dolazile, ne samo u estom i sedmom veku, ve i u ranijim periodima, ali koje tadanji istoriari nisu primeivali ili nisu smatrali da treba da ih konstatuju kao istorijski faktor. Ali, desilo se to, da je ovo ime poelo da dominira u istorijskim izvorima, sve vie i vie, naroito poev od zajednikog napada Slovena Avara na tadanji vizantijski prostor u estom i sedmom veku. Srbski etniki korpus koji je dominirao pre upada Slovena, takoe je bio nerazumljiv mnogim istoriarima. Ta mnostranost naziva srbskih plemena ih je zbunjivala i u njihovim spisima se to oito primeuje. Zato su u poetku pokuavali da ceo prostor imenuju jednim imenom ilirskim, a narod Ilirima, pa time jo vie zapadali u protivrenost. Kako iz svega onda protumaiti prisustvo Veneta na Balkanu u severozapadnim delovima bive Jugoslavije? Danas, sa sigurnou moemo dokazivati prisustvo srbskog etnikog korpusa na tlu maloazijske obale. Malozaijska obala dananje turske drave nekada je bila naseljena srbskim plemenima: Mianima, Trojancima, Lidijcima (Ljudejcima), Likijcima, Frianima, Karima i dr. Veneti, Rasi (Raani, Trusi) su takoe sa tog prostora. Mnogoljudnost srbskog naroda u staro vreme bila je zapanjujua i nerazumljiva za mnoge. Otuda su, mnogi antiki pisci spominjali uglavnom ona srbska plemena koja su njima bila najblia i za koje su mogli da znaju. Sve ostale, svrstavali su u tzv. Slovene, koji su naknadno pristizali u talasima. Kako su mnoge grupe Slovena (Srba) dolazile sa severa Evrope u petom veku, kao i posle raspada mnogih srbskih carstava do tada, antikim istoriarima se uinilo da Balakan osvajaju novi narodi, jer su i bojom koe (svetlija od starosedalaca Balkana) donekle razlikovali od njih. Ipak, ovde se radi o zameni injenica. Boja koe zavislila je od geografskog faktora (geografske irine), kao i dostignute kulture tih srbskih plemena. Ona su jo uvek, spram starosedelaca Srba i njihove kulture bila u inferiornijem poloaju. Zato se i deavalo. da su ih tadanji istoriari opisivali esto u pogrdnom smislu. Ali, ono to nikako nisu umeli da objasne jeste jezik novodolih i jezik starosedalaca. koji je bio zapanjujue slian (ako izuzmemo dijalekte). Otuda, stari istoriari nisu mnogo govorili o jeziku Slovena jer sebi nisu mogli da objasne tu povezanost jezika sa jezikom starosedalaca. Pojam Slovena je nadalje u toj meri preovladao, da se nadalje vie nije ni govorilo o starosedeocima Ilirima, Traanima, Dardancima, ve prvenstveno o
114

Slovenima, a potom tek od devetog veka - ponovo o imenu Srba i Hrvata. Ali ta je sa Slovencima? Da li su i oni nastanjivali prostor Balakana? Danas se zna, da su Slovenci pripadnici Veneta, da su i pre navodnog dolaska Slovena na Balakan imali svoju oblast Karantaniju. Kako su Veneti nepobitno srbski etniki korpus nije onda zauujue to su bili prvi neposredni susedi Ilira. Iz svega sledi jednaenje: Veneti = Iliri = Srbi. Da je to tano, dokazuje istraivanje jezika Slovenaca koji se sastoji iz venetsko-srbskih rei. Iz svega proizilazi nerazumljiv pokuaj starih pisaca da u nedostatku pravih dokaza izokrenu celu stvar i time jo vie oteaju razumevanje etnikih odnosa na Balkanu. U tom traginom galijamatisu, najvie je stradao srbski narod kao najbrojniji u starom veku. O njegovoj brojnosti govore mnogi stari istoriari. Konstantin Porfirogenit, vizantijski car, svojim delom ''De administrando imperio'' nije pokazao niti opravdao naziv verodostojnog istoriara. Njegovo delo, koje obiluje neuverljivou i neistinama, jo uvek nije pretrpelo pravu istorijsku kritiku. Ipak, ono se od strane naih istoriara, jo uvek uzima kao merodavan istorijski izvor. To je za posledicu imalo dalekoseni znaaj za Srbe, koji su tako svrstani u neke zakasnele slovenske-avarske horde, koje su poremetili dotadanji uzajaman sklad vizantijske carevine. Buduim mladim istoriarima Srbske istorijske kole ostaje sveti cilj, da razotkriju sve lai kojima se sluila prethodna vladajua istorijska kola u nas, i da svojim asnim postupkom odvoje zrna istine od mnotva kukolja. Ta uloga, zasigurno e pripasti istoriarima Srbske istorijske kole. ALBANCI - NAROD KOJEG NEMA I KOJEG IMA Istorijska saznanja o poreklu Albanaca su krajnje istorijski minimalna i nedovoljno profilisana, a time i veoma nepouzdana. Time to se nalaze u novijem periodu na tlu Balkana (poev od prve polovine jedanaestog veka), izazvala su veoma oprena miljenja o svom poreklu. Mnogi evropski stariji naunici skloni su da njihovo poreklo veu za autohtonost ostalih naroda Balkana i time im daju etniki substrat autentinosti. Iako u svemu ima veoma oprenih miljenja po pitanju etnikuma Albanaca, izgleda da je u istoriji dvadesetog veka zauzeto preutno minjenje da se Albanci proglase autentinim stanovnicima Balkana. U prilog ovome, naroito se istie zapadna istoriografska kola kojoj se prikljuila i naa savremena istoriografija. Iako je ovakva pristrasnost u najmanju ruku neobina, jer posve iskljuuje i zanemaruje niz istorijskih i injeninih argumenata u vezi sa dananjim etnikim prostorom Albanaca, koje ni malo nisu uticale ustaljeno i u mnogo emu dogmatsko miljenje da su Albanci deo balkanskog i evropskog korpusa naroda. Tako Vladislav Popovi u svom radu "Albanija u kasnoj antici" izlae sledee miljenje: Pod Arbanasima se podrazumeva etnika grupa koja govori albanski, jedan indoevropski jezik sa sopstvenim renikom, morfologijom i fonetskim zakonima. Suprotno rumunskom, albanski nije romanski jezik, nego potpuno poseban govor koji sadri pozajmice iz latinskog, slovenskog i drugih jezika. Miljenja strunjaka o njegovom poreklu znatno se razlikuju. Prema jednima, albanski predstavlja poslednje ostatke trakog jezika, po drugima ilirskog, ili je meavina jednog i drugog, ili je ak moda dako-mizijski."185 Iako dotini autor u ostalom delu teksta veoma oprezno i obazrivo zakljuuje o etnikumu Albanaca, verovatno da nije mogao ili nije hteo da se otrgne utisku da su Albanci starosedeoci Evrope, pa time i Balkana. Iako se ovde zvuno istie tzv. "indoevropski jezik", ve se sa sledeim zakljukom zapada u protivrenost, kada se tvrdi da je albanski jezik - ...jezik sa sopstvenim renikom, morfologijom i fonetskim zakonima". Istovremeno se tvrdi da albanski jezik sadri pozajmice iz latinskog, slovenskog i drugih jezika". Zaista, protivrenost u svemu. Ne moe se istovremeno biti indoevropljanin i autonoman,
Vladislav Popovi, Iliri i Albanci, SANU- Nauni skupovi, Knjiga XXXIX, Odelenje istorijskih nauka, Knjiga 10, BEOGRAD, 1988. str. 242
115
185

poseban u jezikom smislu. Od ovoga, nije daleko i pogled da se Albanci tretiraju kao poseban narod na Balkanu (to i jeste stvarna istina) ali i tvrdnja koja Albance svrstava silom u Indoevropljane. Nai istoriari novijeg vremena takoe nemaju iskristalizovano istorijsko miljenje o poreklu Albanaca. U svemu ovome treba pridodati neke od ne/nameravanih obmana akademika Milutina Garaanina u tekstu "Nastanak i poreklo Ilira": Tek su burna i komplikovana zbivanja kasne antike i seobe naroda sa doseljenjem Slovena dovela najveim delom do potpunog nestanka starosedelakog stanovnitva, iako se i u kasnije vreme sigurno konstatuje njihov delimini dalji ivot. U tome okviru, naravno, postavlja se i pitanje Albanaca, o ijem paleobalkanskom poreklu ne moe biti sumnje, iako je ono u smislu substrata, za koji se vezuju i teritorije na kojoj su nastali predmet brojnih diskusija i podeljenih miljenja."186 Veoma je problematino miljenje akademika Milutina Garaanina kada tvrdi da su Albanci paleobalkanskog porekla i u emu ne moe biti sumnje", kako istie. Ovde se unapred tvrdi da Albanci vode poreklo sa Balkana, bez ikakvih stvarnih dokaza o tome. A kada smo kod ovoga, treba istai i injenicu da su Albanci, pored Grka, verovatno jedini narodi koji je za oficijelne istoriare preiveli svu burnu prolost Balkana, dok su svi ostali starosedeoci Iliri, Traani, Dardani, Mezi, antiki Makedonci i ostali netragom nastali. Kako je mogue, da jedna mala etnika grupa (u poetku) u potpunosti sauva svoju autennost i da se u kasnijem sledu istorije pojavi (po nama) niotkuda i formira svoj etniki prostor? Treba ukazati i na neopravdano poistoveivanje Albanaca i Ilira. Iako razlozi ovakvom miljenju lee u zapadnoj istoriografiji, ta ista istoriografija, kada govori o pojavi Albanaca na istorijskoj sceni, uglavnom govori o vremenu prve polovine XI veka. (1043. godina), to i jeste tano. Ipak albanski istoriari sve to naglavake okreu u svoju korist i koristei ilirski arheoloki substrat na svom sadanjem prostoru utvruju" da je njihovo poreklo ilirsko. I pored oiglednosti, da pored lingvistikih, onomastikih i orografskih dokaza187 da sadanji Albanci nemaju nikakvo blie odreenje sa Ilirima, uporno se istrajava da se istorijske injenice proglase neistinitim i usvoje miljenja albanskih istoriara. Ukoliko se svemu pridoda i politiki faktor, koji je veoma prisutan na Balaknu onda moemo i shvatiti svu posledinost takvog upornog nastojanja albanskih istoriara da kreiraju svoju prolost. Nedoslednost kod njih nastupa onda kada ne razlikuju etniki pojam Iliri od administrativnog Ilirik, te tako teritoriju Ilira ire do Save, pa ak i do Panonije, a na istoku jednostavno ignoriu arheoloke argumente o situaciji na centralnom Balkanu, te Ilirima prikljuuju Dardance i Peonce."188 Iz svega reenog, iako smo naveli samo neke karakteristine stavove o Albancima, moe se zakljuiti da o poreklu Albanaca nemamo iinjenice koje bi nas uverile u njihovo autohtono poreklo bna Balkanu, ili pak da vode poreklo od Ilira. Tako prve vesti o njima imamo kod vizantijskih istoriara iz XI veka. Tako istoriar Mihajlo Atalijat (1034-1079), opisujui prilike u junoj Italiji, spominje i smenjivanje Georgija Maniakisa odmetnutog komandanta od vizantijskog cara i pobednika nad Arabljanima. Tada je dolo do nemira u Vizantiji a protiv nje su ustali na elu sa Mihajlom Dokijanom Albani i Latini. U toku 1042.g. Georgije Maniakis ponovo je podigao pobunu protiv cara Konstantina IX Monomaha, regrutujui vojsku u kojoj je bilo Romeja i Albanaca.Takoe Mihajlo Atalijat govori da su Arbaniti sa odredima Bugara i Grka sainjavali vojsku uzorpatora Niifora Vasilakija koji se 1078.g. kretao iz Draa prema Solunu. 189 Oko ovih izvetaja ima i razliitih tumaenja novijih istoriara. Ponajvie nedoumica oko toga da li su Albanci koji se spominju kod Mihajla Atlijata Albanci sa balkanskog poluostrva ili iz Italije - antikog Lacija. G.Stojkov pak spominje da se radi o najamnicima iz kotske.(sic) E. Vranousis izvodi zakljuak da se radi o dva naziva za Albance: Albanci i Arvaniti. Prvo ime se javlja za vizantijske odrede u Italiji, a drugi za pobunjenike odrede Niifora Vasilakija. Vranousis sumnja
186 187 188 189

Milutin Garaanin, Nastanak i poreklo Ilira, isto, str.75. Vidi ire u: Olga - Lukovi Pjanovi, Srbi... narod najstariji 2, Miroslav", 2002., Beograd, str.5-30. Milutin Garaanin, isto, str. 75. Prema: Boidar Ferjani, Albanci u istorijskim izvorima, u Zborniku: Iliri i Albanci, ist, str. 286
116

da se prvi naziv za Albance odnosi na Albance sa Balkanskog poluostrva. Ona ovu oznaku smatra da proistie od latinske rei albanus, albania, to bi znailo u irem smislu stranac ili strana zemlja. Ona nadalje smatra, da je Mihajlo Altijat sigurno mislio na Normane (Franke) koji se na prostoru dananje Italije spominju ve 1017. g. Drugi naziv Arvaniti, kojih je bilo u vojsci Niifora Vasilakija zasigurno se odnosi na Albance sa Balkanskog poluostrva.190 Drugi izvor na koji nailazimo jeste delo vizantijske princeze Ane Komnine, koja opisuje vreme i delo svog oca Aleksija I (1081-1118). Opisujui borbu svog oca sa Normanima u zaleu Draa, koji je posle velikih borbi napustio Dra, ostavivi komandu Komiskortu, koji je poreklom od Arbanona. E. Vranousis smatra da je ovo ime pre svega oznaka za dunost carskog nadzornika atora, a ime Arbanon se ne odnosi na Albance, ve na administrativnu jedinicu sa seditem u Kroji. A. Diselije pak smatra da je spomenuto ime Komiskortus lino ime funkcionera koji je poticao iz oblasti Arbanona, odnosno Albanaca. 191 U jednom drugom iskazu Ana Komnina pie da je, poto se car Aleksije I Komnin povukao iz borbe sa Normanima, ...Robert Gviskard sa svih strana bio uznemiravan od Arvanita i Dalmata, koje je poslao Bodin"192 . U kasnijem sledu, vizantijski izvori u toku XII veka skoro da vie ne daju nikakve vesti o oblasti Arbanon niti o stanovnitvu koje ga je nastanjivalo. Smataralo se da se oblast Arbanona prostirala oko reka Mati i kumbe, odnosno na brdovitije krajeve u unutranjosti. Ovo su prve zvanie vesti o spominjanju etnikuma Albanaca na Balkanu, mada krajnje turo i nepouzdano. Svakako, ne treba zaboraviti da su to vesti koje se odnose na period posle desetog veka. Pre toga, teko da moemo uopte govoriti o spominjanju albanskog etnikuma. Da li time moemo posredno zakljuiti da Albanaca (koji sebe i ne zovu ovim imenom) i nije bilo na prostoru dananje Albanije pre ovog vremena? Iz svega se moe zakljuiti da je dosta problematino kada se govori o prisustvu Albanaca na Balkanu. Ni jedan istorijski izvor, pa ni najstarije geografske karte nam ne saoptavaju da se na prostoru dananje Albanije nailazi na narod o kojem govorimo. Postavlja se pitanje, kako je onda mogue da su nai istoriari novijeg vremena uporno zastupali miljenje da su ILIRI BIOLOKI NUKLEUS POTONJIH ALBANACA, a potom takvo miljenje prihatili i sami albanski istoriari. Posledice takvog stava su nesagledive sa aspekta potonjih odnosa izmeu naeg naroda i Albanaca i koji se u svoj svojoj estini manifestuju upravo u sadanjem vremenu. Milutin Jaimovi SRBI I ALBANCI NA SRPSKOJ ZEMLJI Ove godine tampani su u Beogradu, u tampariji Politike", atlasi Evrope i Srbije, iji je izdava Preduzee Monde Neuf" d.o.o. sa seditem u Ljubljani, u Sloveniji, zemlji NATO-a, iji su graani 1991. godine prvi pucali u vojnike zajednike drave junih Slovena. Urednici atlasa su: Ivan Berti, Denis ehi i Demir ehi. U atlasu Evrope je navedeno da je: Albanija u starom veku naseljena Ilirima, koje su pokorili Rimljani. U srednjem veku je u sastavu bugarskog carstva, a od XI veka pod Vizantijom. Turska vlast od druge polovine XV veka znatno je islamizovala zemlju. Samostalnom dravom pod protektoratom velikih sila proglaena je 1912. godine. Kraljevina je od 1928. Italija je okupirala 1939. a republikom je proglaena 1946. godine. Albanci (92%) su narod trako - ilirskog porekla, a dele se na Gege (54%, na severu) i Toske (46%, na jugu). Prema veroispovesti, veinom su sunitski muslimani.

190 191 192

Prema: Boidar Ferjani, isto , str. 286-287. Isto. str. 288 Isto. str. 288
117

Crna Gora (prema ovim istoriarima") - u starom veku ilirska drava, zatim pada pod rimsku i vizantijsku vlast. Sloveni se doseljavaju od poetka VII veka i vremenom formiraju plemenski savez (Duklja, Zeta). Krajem XII veka Zeta je pripojena Rakoj, od sredine XV veka jaa uticaj Mletaka u Primorju. Veinu stanovnitva ine Crnogroci (43%) i Srbi (32%). Od ostalih su najbrojniji Bonjaci i Muslimani 11% i Albanci 5%. Za Srbiju se kae: posle doseljavanja Srba u delove dananje Srbije u VI i VII veku, formirane su prve srpske kneevine, koje su povremeno padale pod vizantijsku, bugarsku i makedonsku vlast. U XII veku raki upan Stefan Nemanja ustanovljuje prvu samostalnu srpsku dravu Raku, jezgro srednjevekovne Srbije. Drava doivljava najvei uspon i teritorijalni maksimum sredinom XIV veka u doba cara Duana zvanog Silni. Posle Kosovskog boja (1389) i irenja turske vlasti, srpska drava postepeno gubi samostalnost. Tokom narednih vekova jaa otpor prema turskoj vlasti, koji poetkom XIX veka prerasta u dva velika narodna ustanka i ustanovljenje kneevine (od 1882. kraljevine). Do Prvog svetskog rata nova drava se znatno proirila na jug, a posle rata i severno od Save i Dunava (Vojvodina). U atlasu Srbije jo pie: Srbi su slovenski narod, po jeziku vrlo bliski susednim Bonjacima, Crnogorcima i Hrvatima. Pripadnici nesrpskih naroda i etnikih grupa ine priblino 1/3 ukupnog stanovnitva. Od toga najvie otpada na Albance i Maare (oko 93%), dok od ostalih najvie ima Bonjaka i Muslimana, Roma, Crnogoraca, Hrvata, Slovaka, Vlaha, Rumuna, Makedonaca i Bugara. Najbrojniji su Albanci (gotovo 1/5 stanovnitva), koji ine vie od 90% populacije u pokrajini Kosovo i Metohija". Srbija prema atlasu ima 10.056.000 stanovnika. Makedonija, od druge polovine VI veka naseljavana Slovenima, od kraja IX veka pod vlau Bugara, a 976. do 1.018. sredite drave cara Samuila. Posle toga pod vlau Vizantije, krajem Srednjeg veka pod vlau srpskih vladara i velikaa, a od kraja XIV veka Turaka. Osloboena od Turaka poetkom XX veka (balkanski ratovi). Od 1918. u sastavu Kraljevine SHS, od 1929. Jugoslavije, a od 1945. jedna od jugoslovenskih republika. Makedonci ine 2/3 stanovnitva (pravoslavci) - od 2.040.000 stanovnika, prema popisu iz 2002. godine, a najznaajnija je albanska nacionalna manjina, 25% stanovnitva. Bosna i Hercegovina je naseljena Slovenima od VII veka, ogranienu dravnost razvija od XII veka, ali u drugoj polovini XV veka postaje deo Turskog carstva. Prema poslednjim pouzdanim podacima iz 1991. godine u zemlji je ivelo 44% Muslimana (preteno sunitski muslimani), 31% Srba (pravoslavca) i 17% Hrvata (katolici). Hrvatska - je prema ovom atlasu: U ranom Srednjem veku kneevina, od 925. kraljevina, a od 1.102. godine u personalnoj uniji sa Ugarskom. Posle uestalih provala Turaka i suavanja hrvatske teritorije priklanja se Hazburgovcima (1527)". Ima samo 4,5% Srba - proterani dravljani se, oigledno, ne raunaju. ta se moe zakljuiti iz ovakve nauke", namenjene omladini i graanima Srbije, koju je objavio izdava iz Slovenije? Zakljuuje se da je to zvanian stav istorijske nauke Srbije, jer su atlasi proli recenziju dr Marine Todorovi i prof. dr Zorana Curia, a Ministarstvo obrazovanja nije stavilo primedbu ili zabranilo izdavanje ovakvih knjiga. Iz navedenog se lako zakljuuje: poreklo Hrvata se ne utvruje (nisu Sloveni koji su navodno doli sa Srbima, prema navodnom tekstu vinzatijskog cara Porfirogenita) - najednom se ne zna ko su! Nije li to zato, to znaju da su avarskog porekla, a starosedeoci su preko pokatolienih Srba, to su danas ogromna veina Hrvata!? (1) Istie se da je Hrvatska od 1.102. godine u personalnoj (vladarskoj) uniji sa Ugarskom, navodno postoji kao drava do XX veka, a nije od nje pokorena 1.097. godine, kao to je istoriska istina. Bosna je imala ogranienu dravnost od XII veka, ali se ne kae u odnosu na koju susednu dravu, Srbiju ili Ugarsku, odnosno ne govori se da je bila vojno-upravna oblast - banat" u Srbiji i da su banove Bosne postavljali srpski vladari, te da je sa gaenjem dinastije Nemnjia, Tvrtko Prvi, sa statusom srpskog kralja i da su poslednji kraljevi Srbije poticali iz Bosne. Zakljuuje se da su na teritoriji dananje Crne Gore i Albanije, iveli Iliri, te da Crnogorci i crnogorski Srbi moda mogu biti, pored Slovena, i ilirskog porekla, kad se tvrdi da su to Albanci.
118

Tvrdi se da je plemenski savez (Duklja - Zeta) krajem XII. veka pripojen Rakoj, a ne da je pre Nemanjia postojala ranosrednjovekovna srpska drava, oko 700 godina, sa prestonicom u Skadru. Prema navodima ovih naunika", utvreno" je da su Albanci narod trako - ilirskog porekla (nesumnjivo starosedeoci). Makedonci su Sloveni i osloboeni su u balkanskim ratovima od turskog ropstva, ali se ne navodi koja je to drava uinila, a takoe nema ni traga injenici, da je Makedonija od 1912. do 1944. godine bila deo Srbije, te da je 1944. godine, proglaena na teritoriji Srbije. Ne govori se da je Srbija oslobodila Makedoniju i Albaniju, uz pomo Rusije, ve da se Srbija znatno proirila, prvo na jug, pa onda na sever (Makedonija, Stara Srbija, Vojvodina). Navodi se da su se Srbi doselili u delove dananje Srbije (valjda u toku slovenske seobe). To bi znailo da Srbi nisu u celini tada naselili dananju Srbiju, ili je veina Srba u njoj ivela ranije. Kako se oigledno dre Porfirogenita, koji govori o navodnom doseljavanju samo Srba i Hrvata, onda je oigledno da oni misle da su, u veem delu Srbije tada iveli starosedeoci koji nisu bili Srbi. Pominju se nesrpski i srpski narodi i etnike grupe. Nejasno je kako je mogue da, pored Srba, postoje srpski narodi". Nejasno je kakva je razlika izmeu Muslimana i Bonjaka i kako su to posebni narodi, kad ih od ostalih Srba deli samo verska pripadnost islamu. Nigde na svetu nije poznato da verska pripadnost odreuje narod, osim na srpskoj zemlji. To nije sluaj kod Nemaca i Albanaca. Za takvo stanje, pored inteligencije kriva je i Srpska pravoslavna crkva. U Albaniji postoje muslimani, pravoslavci i rimokatolici, ali su svi Albanci, bez obzira to nema jezikog jedinstva. Albance je ubrojano i oko 100.000 Srba, ija su imena u XX veku promenjena u albanska, pod pritiskom vlasti. Oni nemaju nikakva manjinska prava, ni pravo na kolovanje na srpskom jeziku. Izmeu Srbije i Albanije, ne postoji reciprocitet datih manjinskih prava. Srbi se pretapaju nasilno u Albance, a manipulie se brojem Albanaca u Srbiji, u kojoj je po popisu iz 1921. godine, na Kosovu i Metohiji bilo 277.000 Arbanasa - ipetara, odnosno Albanaca kako ih danas stranci zovu. Ni teoretski nije mogue uveanje stanovnitva na jednoj teritoriji osam puta za osamdeset godina, bez obzira to je na Kosovo i Metohiju od 1941. godine do danas nelegalno i legalno ulo i nastanilo se oko 250.000 lica. Takav sluaj nije zabeleen u svetskoj istoriji. Uporno se sugerie ve 30 godina da Albanci ine 90% stanovnitva pokrajine, kao i da ih danas ima skoro dva miliona. Oigledno se radi o psiholokom pritisku na stanovnitvo i Vladu Srbije, u pravcu pristajanja na odvajanje ove teritorije. Poznato je da se od ezdesetih godina XX veka, pa i ranije, u ovoj srpskoj pokrajini, pa i u drugim republikama SFRJ, nisu vrili tani popisi po statistikim metodima, celog stanovnitva ipetarske manjine, zbog njihove politike opstrukcije, te da je tako dobijena cifra za Jugoslaviju, po popisu od 1981. godine bila 1.731.000. Po podacima Svetske zdravstvene organizacije na Kosovu i Metohiji ivi oko 800.000 Albanaca, to je sa Srbima i ostalim graanima, oko 1.500.00 stanovnika, po realnoj proceni. Poznata je injenica da su Albancima pridruivani i Srbi-muslimani, Romi i ostali, kao to je to uinjeno i u Albaniji. Imajui u vidu da u Albaniji ivi oko 430.000 Grka i drugih manjina, bez Srba, moe se sa sigurnou rei da na Balkanu, odnosno na teritoriji, antike i srednjevekovne Srbije, gde su u 11. veku doli, ivi manje od etiri miliona Albanaca, uzimajui u obzir u tu cifru i oko dva miliona poarbanaenih Srba i drugih (tzv. Aranautaa). Proces arbanaenja bio je intezivan naroito za poslednja tri veka. Uostalom i nacionalni junak Albanaca Skenderbeg, bio je Srbin. A potpredsednik Jugoslavije u vreme separatistikih demostruacija 1981. godine bio je Fadilj Hoda, dravljanin ipnije, dok je kasnije predsednik SFRJ bio Sinan Hasani, deklarisan kao Albanac. Takva politika, ekonomska i kulturna dominacija, a ne ravnopravnost, nacionalne manjine jo nije bila poznata. Iz ovih atlasa, videli smo glavne konture istorije kojom nas ue, a koja u najveem delu nema veze sa istorisjkom istinom. U pogledu Albanaca treba dodati jo nekoliko injenica. Bez obzira na to to su se u periodu od preko etiri veka turske vlasti mahom borili protiv Srba, srpska vojska je oslobodila, uz velike rtve, Albaniju 1912. godine, pri emu je morala pred pretnjom ratom od strane Autro-Ugarske i
119

drugih zapadnih sila (pomorska blokada srpske obale), da je napusti, zajedno sa Skadrom, mitskom - milenijumskom prestonicom Srba. ipetari su se oduili tako to su ve 1913. napali svog oslobodioca Srbiju, du cele granice, na nagovor tih istih sila, a to su inili i prilikom povlaenja srpske vojske kroz Albaniju 1915. godine. U asu svog oslobaanja borili su se na strani porobljivaa! Zapadne sile su na elu sa Austro - Ugarskom i Velikom Britanijom presudno uticale jo 1878. godine na formiranje albanske, protivsrpske, Prizrenske lige. Za vreme Kraljevina SHS i Jugoslavije, teroristiki kaaki pokret, bio je neprestano aktivan, podstican od Italije i Vatikana, koji je i ranije podsticao katolike sile Evrope na uspostavljanje to vee Albanije, radi spreavanja Srba da oslobode svoju morsku obalu i radi stvaranja uslova za unitenje Srbije, to je i pokuano napadom Austro-Ugarske 1914. godine. Kraljevine SHS i Jugoslavija (Kralj Aleksandar), su propustile da utvrde granicu prema Albaniji, vrate pod svoj suverenitet Skadar i ozbiljno ree manjinsko pitanje ipetara. Tokom Drugog svetskog rata, Arbanasi su masovno podrali okupatore, u Albaniji i Jugoslaviji i poinili nove teke i masovne zloine nad srpskim stanovnitvom. Arbanaka SS divizija Skenderbeg" i brojna balistika milicija, vrila je genocid pogromima i etnikim ienjem Srba. Pri kraju rata, u prolee 1945. godine dolo je do velike pobune Arbanasa na Kosovu i Metohiji, koja je uguena velikim vojnim snagama. Tada je 16. marta 1945. godine doneta odluka Nacionalnog komiteta osloboenja Jugoslavije o privremenoj zabrani vraanja kolonista u njihova preanja mesta ivljenja, jer su na terenu voene borbe. Oslobodilaki pokret kod Arbanasa, posebno na Kosovu i Metohiji, bio je veoma slab za sve vreme Drugog svetskog rata. Kumunistika partija ipnije (Albanije) osnovana je, tek u toku rata, uz neposrednu pomo KP Jugoslavije. Posle rata, sve do 1948. godine, Albanija je dobijala raznovrsnu i veliku pomo od Jugoslavije, u hrani, lekovima, drugim robama i vojnoj opremi. Od te pomoi izgraena je i eleznika pruga Elbasan - Dra. Za sve vreme od 1941. godine do danas, manje ili vie intenzivno, vreno je naseljavanje Kosova i Metohije iz Albanije, kao i u periodu turske okupacije. Istovrmeno Jugoslavija, a pre svega Srbija, usmeravale su oko 30% svih investicija za celu zemlju na Kosovo i Metohiju, u periodu od 1966. do 1991. godine. Bio je to dinovski ekonomski napor, srpskog naroda, pre svega na teritoriji centralne i istone Srbije, na njegovu tetu. Istovremeno, na ovaj nain, podstaknuti su pogubni procesi, posle Brionskog plenuma 1966. godine i niza smena, u vie navrata, nekoliko generacija politikih i privrednih rukovodilaca u Srbiji, za celi srpski narod, to je sa donoenjem Ustava iz 1974. godine i naglim zaduivanjem zemlje, ogolilo antisrpsku politiku Josipa Broza Tita, koji je, kako tvrdi istoriar dr Nikola uti, koncept autonomija, razvijao jedino u Srbiji i pojaavao ih na zahtev Britanaca. Ova tvrdnja je logina, ako se uzmu u obzir savremeni dogaaji i ponaanje Velike Britanije prema Srbiji krajem XX veka i danas. Od nje ujemo prvi zahtev za nezavisnost Kosova i Metohije, a radi toga cilja uestvovala je i u nelegalnom ratu protiv Srbije 1999. godine. Sve ovo otvara pitanje i prave uloge i stvarnog indentiteta Josipa Broza Tita i baca drugo svetlo na 1948. godinu i njegov sukob sa rukovodstvom SSSR-a. ini se da je istorija sada dokazala za ije interese je radio. Za interese socijalizma i slovenskih naroda nije! Brojni istraivai danas dokazuju da je bio agent zapadnih sila! Privreda iz Srbije, van Kosova i Metohije, u poslednjih 25 godina postojanja SFRJ, bila je pritisnuta nametnutim neravnopravnim poloajem u razmeni sa Slovenijom i Hrvatskom i seena tzv. makazama cena, a morala je da vri ogromna izdvajanja za nerazvijene i svoju junu pokrajinu, iz koje su stotine hiljada Srba pod pritiskom Arbanasa, poele seobu prema Beogradu, i drugim delovima Srbije. Iseljavanje Srba u SR Srbiju, pojaalo se i iz drugih saveznih republika, naroito posle 1971. godine i tzv. maspoka" (masovnog pokreta) u Hrvatskoj. Tako je dolo do totalnog iscrpljivanja privrede u centralnoj Srbiji, uz najpogubnije demografske procese za

120

starosedeoce tih podruija, to se moe uporediti samo sa demografskom katastrofom iz Prvog svetskog rata. Graanski rat 1991. godine u Jugoslaviji, ekonomska blokada, priliv oko milion izbeglica i raseljenih lica, uz njihovo delimino zapoljavanje, finansiranje odbrambenog rata Srba u drugim republikama i konano napad NATO pakta, 1999. godine, uz izazivanje ogromne ratne tete, koja za sve te godine dostie 200 milijardi dolara, samo su uveali demografsku katastrofu. Separatistike demonstracije Arbanasa 1967. i 1981. godine na Kosovu i Metohiji, pokazalo se, bile su inspirisane od istog inostranog faktora, koji je 1999. godine sejao bombe po Srbiji, radi otimanja od srpskog naroda ove prebogate pokrajine, kako se danas jasno vidi. Borba za opstanak ove teritorije u sastavu Srbije, mogua je samo u tesnom ekonomskom, kulturno-naunom, verskom i vojno-politikom saveznitvu sa jedinim, vekovima nepromenljivim, saveznikom Srba, Rusijom i ruskim narodom, uz korienje utvrenih istina istorijske nauke. Sekund je do 12 asova u tom pogledu, a vreme e uskoro pokazati da drugog puta u budunost nema, ako se eli spasiti Srbija i srpski narod. Godine 1986., u vreme kada je srpsko drutvo poelo da shvata dubinu kosmetskog problema, SANU je organizovala ciklus predavanja pet akademika, na temu Iliri i Albanci". Uestvovali su: Milutin Garaanin, Fanula Papazoglu, Vladislav Popovi, Boidar Ferjani i Sima irkovi. Predavanja su izdata u vidu zbornika 1988. godine, a trebala su da budu kritiki odgovor albanskoj nauci na njihovu tvrdnju da su Albanci potomci Ilira. Bez obzira na pravilno citiranje akademika Ferjania, vizantijskog izvora iz XI veka o dolasku Arbanasa na teritoriju Srbije (Mihajlo Ataliota) i injenice da je akademik Vladislav Popovi u svom radu tvrdio da kultura Kumani-Kroja, koja pripada ranom srednjem veku, nije veza izmeu Ilira i Albanaca, Garaanin i Papazoglu zakljuuju, suprotno naunoj metodologiji, da je mogua veza izmeu Ilira i Dardanaca (kontinuitet) sa srednjevekovnim i dananjim Arbanasima, tj. da bi dananji Albanci bili ostaci neromanizovanih Ilira i Dardanaca (2). Za obaranje ovih zakljuaka, dovoljne su samo dve injenice. Najjaa romanizacija je morala biti ba u predelu savremene Albanije, jer je ona teritorijalno najblia Italiji i prva je pala pod rimsku vlast u vreme postojanja stare makedonske i ilirske drave. Nalazi se na glavnom pravcu prolaska legija na istok i glavnom balkanskom kopnenom putu za istok, uvenom Via Egnatia (Dra - Solun). Albanska obala je ravna, sa irokim renim dolinama i nema mnogo visokih planinskih masiva u odnosu na ukupnu povrinu zemlje. Drugo, ruski akademici M.J. Mar i N.S. Deravin utvrdili su da arbanaki jezici Gega i Toska nemaju vezu sa susednim narodima i svrstali su ih u ibersko-kavkasku grupu jezika sa jafetskim elementima (3). Logino je da se zakljui da i Srbi mogu biti potomci Ilira, Dardanaca i Traana, jer nam nije poznat jezik Ilira, Dardanaca i Traana, drugaiji od srpskog, a kao to arheolozi dokazuju, njihov nain ivota i pogrebnih obiaja u osnovi je isti sa obiajima Srba i Slovena na irem prostoru Evrope. Fanula Papazoglu ak zakljuuje da stari Makedonci, pripadaju helenskoj kulturi, da su Heleni, a helenski istoriar Plutarh, tvrdi da su oni za Helene varvari (4). Uostalom, vedska svastika" se nalazi na vazama u Vini, kao i na Makedonskim grobnicama u Egini, ali i na podnom mozaiku Konstantinove crkve, (IV vek) u Galileji, kraj Galilejskog jezera. Ovaj simbol sunanog boanstva i zlatno hrastovo lie sa irom na dijademi Filipa II Makedonskog, nemaju nita zajedniko sa Helenima. Hrast je sveto drvo Srba, a i po Herodotu Heleni su nastali meanjem doseljenika (Hurita - po Jovanu Deretiu) iz Azije i Egipta sa starosedocima (Pelastima Pelazgima), precima Ilira, Traana, Dardanaca, Tribala tj. Srba (5). Akademici su greili u zakljucima iz razloga to su verovali Porfirogenitu, kao jedinom izvoru za istoriju Srba (njegov spis je tampan poetkom XVII veka, po svemu sudei dopisan od drugog autora), a nisu poklonili veru svim drugim izvorima, pa ni samom Herodotu (6). Bar da su verovali savremenim istoriarima, kao to je veliki istoriar XIX veka Don Kambel, koji kae: Zapadno od Makedonije iveli su Dardani i Iliri, dva imena koja obeleavaju jedan isti narod srpski". (dr Jovan I. Dereti - Srbi i Arbanasi", Beograd, 2005, s. 100).

121

Na ovom mestu istiem, da se skoro u celini slaem sa zakljucima dr Jovana I. Deretia u radu Ilirija i Iliri", koji je priloio na simpozijumu Sardonijski susreti", u Niu jula 1998. godine, u pogledu objanjenja pojma Ilirije i Ilira (antika Srbija i Antiki Srbi). Predlaem da se rad u celini objavi u zborniku radova sa ovog okruglog stola, pa ga prilaem uz moj tekst (7). Postoje dve take u kojima se upotpunosti ne slaemo, a to je miljenje Nestora Kijevskog i Bavarskog Anonimusa, sa kojima se Dereti slae, da su svi Sloveni iz velike evropske Srbije, to ne moe biti tano, te je oigledno da je jedan deo Slovena imao prapostojbinu i neto istonije i severnije, u fazi arijevske prolosti, u periodu 10 - 30 hiljada godina unazad. Drugo pitanje koje mislim da nije u ovom radu do kraja reeno, je nastanak imena Iliri i Ilirija. Slaem se u naelu, sa Deretiem, da je Ilirija dobila ime po vladaru Ilu, Iliji, Iliriju, koji je kako prenosi miljenje starih pisaca Priko d' Sent Mari, bio sin boga Serbona, odnosno Sardana Dardana, rodonaelnika trojanske dinastije. Meutim, tanije je da je Ilirija dobila naziv po gradu Ilijonu, svetom Iliju, tj. Troji, koja je dobila ime po ovom vladaru, a zapravo se radi o Skadru, kako sam to istakao u vie lanaka od 1991. godine do danas i o emu upravo zavravam knjigu. Etimologija imena Ilij, odnosno Ilija, oigledno je vezana za arijevski raj - "Irij" i boansko Sunce, koje osvetljava Raj - (K-Raj), ovostrani i onostrani. Ilij, Ilija je rajski ovek, rajska dua, sveti i svetli ovek. To se odnosi i na ime grada "Ilij", sa znaenjem rajski, svetli, sveti, boanski grad, kaoko ga imenuje "Ilijada" - "Sveti Ilij". Isto znaenje se protee i na zemlju i narod, kojima je taj grad prestonica. To je analogno znaenju: Pelasti, Pelazgi, Belioni, Pelioni, Peloni, Poloni (Antiki Srbi) potovaoci kulta Sunca (Surije, Apolona, koji je zatitnik "Ilija" - Troje). Isto znaenje ima i helenski naziv za Sunce - Helios, Hilios, gde je atribut boanskog, svetog i svetlog podrazumevajui. Sveti i svetli ovek; sveti, sunani, beli grad i svetloputi narod svete, rajske zemlje, sadrani su u imenu Ilij, Ilirija i Iliri. To znaenje imaju i dananji slovenski Belogradeci, Belgorodi i Beogradi. Fanula Papazoglu priznaje da nema istorijskih potvrda o postojanju plemena "Iliri", po kome bi, prema njenom miljenju, Ilirija dobila ime, pa nam ostaje samo ova logina etimologija, koja objanjava zato je i za Helene Troja (Ilij) bio sveti, sunani, boanski grad, iznad koga se nalazi sveta planina Ida (Prokletije), ijim su imenom Rimljani nazivali verske sveanosti (martovske i majske ide). Ilirska zemlja je trojanska zemlja i Iliri su zapravo Trojanci, a po Ilijadi", Dardanci su najblii saveznici Trojanaca, to je sasvim logino, jer se i nalaze severo istono od njih, na dananjoj reci Drim, koja se u Ilijadi naziva Simonet, a trojanski Skamandar su dananje reka Bojana i Moraa (8). Kako smo videli, re je o istom narodu, sa neto drukijim obiajima i mentalitetom, to se zadralo do danas, izmeu dinarskih i kosovsko-moravskih Srba, kao to potvruje arheologija i etnologija. Antika Srbija, u unutranjosti kopna se nazivala Dardanijom (Sardanijom) po vladaru Dardanu, odnosno Sardanu, Serbonu. A antika Srbija uz Jadransko more se nazivala Ilirija u jednom periodu, po gradu Iliju, kao to se i narod nazivao Trojancima po gradu Troji, drugom imenu za Ilij, to je est sluaj i u dananjem svetu da jedan grad ima vie imena Vin, Viena, Be, Dunaj; Sankt Peterburg, Petrograd, Lenjingrad). Troja je dobila ime po vladaru Trosu (Troju) iz iste dardanske dinastije. Imamo li bilo kakav istorijski izvor da je zemlja i narod uz obalu Jadranskog mora nosio naziv po gradu Ilijonu, suimenu za Troju? Da, imamo! To su spevovi Ilijada" i Odiseja", koji se ve koriste kao istoriski izvor za opis antikog sveta, u pogledu naina ivota i obiaja ljudi u tzv. mranom dobu, tj. opisuju ivot ljudi u XII veku pre nove ere. Na osnovu njih napisani su brojni udbenici. Profesor dr Milan Ristanovi napisao je knjigu Odisejevo zlatno runo Jadrana" koristii se Odisejom" kao topografskom kartom, pa u svojoj knjizi navodi da je veliki ameriki naunik iz prolog veka Mozes Finli napisao studiju Svet Odisejev", u kojoj dokazuje da je opisani nain ivota zaista postojao u toku bronzanog doba, na junom Balkanu. Profesor Ristanovi tvrdi da je Odisej lutao na prostoru junog Jadrana, a ovaj problem je izuavao 40 godina, izmeu ostalog, pronalazei opisane predele na terenu, na Jadranskim ostrvima, merei razdaljine; te je tako Jadransko more, Odisejevo", Ilirisko more", to znai da je ilirska obala i trojanska, tj. dananja srpska obala (9). Ja sam se posluio Ilijadom", kao topografskom kartom
122

za odraivanje mesta Ilijona, pa se tako opisi u Ilijadi", do savrenstva uklapaju u topografiju starog grada Skadra, i njegove blie i ire okoline. Iliri su dobili naziv po svom prestonom gradu, koji je imao u drugom periodu istorije i ime Sarda, jer su Iliri - Sardi, odnosno Sardani (Dardani) to jest Srbi. Pa i drugi antiki narodi su imali imena po svojim prestonicima: Rimljani, Vavilonci, Kartaginjani, Atinjani i dr., kao to i danas postoje narodi koji imaju ime po svom glavnom gradu: Alirci, Tuniani, Meksikanci, Kuvajani i dr. Fanula Papazoglu tvrdi, da su ilirski kraljevi bili pismeni, sluili se prenoenjem poruka pismeno, to znai da su Iliri i Makedonci bili pismeni. Spevovi Ilijada" i Odiseja" su prevedeni sa starosrpskog (staromakedonskog jezika - brigijskog, frizijskog dijalekta) na stari jonski, helenski dijalekt, krajem VI veka s.e. (10) Od 1986. godine, kada je u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti odran navedeni ciklus predavanja, izdato je nekoliko desetina knjiga koje iz temelja negiraju tadanje zakljuke akademika. Navodim samo neke: Radivoje Pei - Vinansko pismo", Antonije i Ivan kokljev Bogovi Olimpa iz Srbije", Olga Lukovi Pjanovi - Srbi narod najstariji", Jovan I. Dereti Antika Srbija", Zapadna Srbija", Srbi i Arbanasi", Dragoljub Anti - Vinanska stara Evropa i Srbi", Aleksandar Asov - Velesova knjiga", Milan Ristanovi - Odisejevo zlatno runo Jadrana", Milo S. Milojevi - Odlomci istorije Srba" (reprint), Ljubomir Domazetovi "Antika istorija i poreklo Srba" i Dragoljub Vukievi-Sarap - "Srbi" i druge Pred licem sveta i naeg naroda, otkriva se velika, slavna i tragina civilizacija, koju su stvarali nai preci, a koja je temelj naeg, kulturnog, evropskog identiteta i koja je veliki centar Vedske civilizacije uopte. Antiki Srbi (Pelazgi, Medi, Makedonci, Epirci, Veneti, Sarmati, Trojanci, Iliri, Dardanci, Traani i Tribali) nisu mlai narod od Grka (Helena), ve su oni ti koji su druge nauili pismenou, dali im deo svog jezika i kulture i na ijoj je zemlji prvi put roeno ime Evrope (11). Oko 700 godina pre Hrista, na predelu Dardanije, od Makedonije do Nia, vladao je vladar Evrop, po kome je ta zemlja i dobila ime Evropa. Deo Srbije se jo pre 27 vekova zvao Evropa (to jest srce balkanske Srbije), to znai da je Srbija ve tada bila ve u Evropi, a danas Evropa" hoe od Srbije da otme pravu, Prvu Evropu (Kosovo i Metohiju - Staru Srbiju) i bez Evrope je uvede u Evropu". To je slika i rezultat istorije koju uimo, postavljene na glavu, apsurdna stvarnost u kojoj ivimo. Da bismo sebi spasili ivot i svetu zemlju, moramo odmah poeti da uimo istinitu istoriju. Ve sutra bie sasvim kasno! Reference: Dereti - "Zapadna Srbija" - "Bonart"-Nova Pazova - 1998. 2. "Iliri i Albanci" - SANU - Beograd - 1988. - urednik akademik Milutin Garaanin 3. List "Ogledalo" - broj 87 - Beograd - 2007. - lanak Jovana Pejina "Genocidno otimanje Kosova i Metohije" 4. Plutah "Slavni likovi antike" - knjiga II - Matica Srpska, Novi Sad - 1990. 5. "Herodotova istorija" - Matica Srpska - Novi Sad - 1966. 6. Slobodan Jarevi - "Srbi pre biskupovog Adama" - IPA Miroslav, Beograd - 2003. 7. Jovan Dereti - "Ilirija i Iliri" - prilog na simpozijumu "Sardonijski susreti" - Ni - jul 1998. 8. Homer - "Ilijada" i "Odiseja" 9. Milan Ristanovi - "Odisejevo zlatno runo Jadrana" Pei i sinovi" - Beograd 2006. 10. Radivoje Pei - "Zavera poricanja", Pei i sinovi, Beograd, 1996., na s. 39 kae: "Njihov jezik, po svemu sudei, poznaje polihistor Elijan i on nas izvetava da su Ilijada i
1. Jovan

123

Odiseja, bile napisane upravo na jeziku Friana i da je nad tom originalnom verzijom dela izvrena redakcija u duhu grkog jezika u VI veku s.e. po naredbi Pizistrata Tiranina. Platon u Kratilu, takoe tvrdi da mnoge grke rei vode poreklo od frigijskog jezika " 11. Jovan Dereti - "Antika Srbija" - "Jugopirs" - Temerin - 2000.

DODATAK Jovan Dereti: ILIRIJA I ILIRI Istorija jednog naroda je iva samo onoliko koliko je poznata. Iliri i Ilirija su dugo vremena bili sinonim za Srbe i Srbiju. Ilirija je dobila to ime po jednom od njenih vladara, koji se zvao Ilija. Nije to bila retkost, da jedna zemlja dobije ime po nekom od svojih vladara. Tako je i Hercegovina dobila ime po vojvodi (hercogu) Stefanu Hraniu. Stara Troja je dobila to ime po jednom od njenih vladara - Troju, a zatim se po drugom vladaru Iliji naziva Ilion. Ime Ilirija javlja se vrlo rano u antiko doba na prostoru sadanjih Hercegovine i Crne Gore, tano od reke Neretve do reke Drima. Svi antiki pisci se ne slau po pitanju imena Ilijinog oca, pa je potrebno da uporedimo njihove izjave. Apian iz Aleksandrije, iz I veka, pisac istorije Rima, pie u svojoj 10. knjizi u 2. poglavlju sledee: " kiklop Polifem i njegova ena Galatea imali su tri sina, Kelta, Ilirija i Gala". S obzirom na to da kiklop Polifem nije dokazana istorijska linost, mi ne moemo uzeti ovo Apianovo svedoenje doslovno. U stara vremena davali su za pretke bogove ili polubogove svim poznatim narodima, pa i Apian pie u duhu te tradicije. Ono to iz njegovog pisanja proizilazi kao realno i injenino, jeste da je zemlja dobila ime po svom vladaru i da su Iliri, Kelti i Gali istorodni narodi. To potvruju zajedniki jeziki koreni, istorija i arheologija. Fruki istoriar Priko d' Sent-Mari prenosi jedno drugo iroko zastupljeno miljenje kod starih pisaca, a to je da je Ilija, Ilijo ili Ilirio bio sin boga Serbona i da je vladao zemljom na predelu izmeu reka Neretve i Drima. Ovde se ne radi samo o mitologiji, jer se iza imena boga Serbona krije realna istorijska linost - Serbo Mekeridov, veliki osvaja i voa drugog arijevskog pohoda u Aziju oko 1330. g.s.e. Sasvim je mogue i vremenski se uklapa, da je jedan od njegovih sinova po imenu Ilija, vladao na predelu od Neretve do Drima. Postoje jo dva predanja o Ilijevom ocu i naveemo ih. Prema Apolodoru Atinjaninu, II v.s.e., Ilija je bio sin Duraa, po kome je Dra dobio svoje ime. to se tie Kadma, za koga kau da je bio Fenianin, to mu ne odruje etniku pripadnost, doao je iz Male Azije u Beotiju u kojoj je vladao neki Drakon. Odatle proteruje Drakona, postaje gospodar Beotije i gradi grad Tebu. Za njega se vee poetak grke pismenosti, tj. da je on bio taj koji je srbicu prilagodio grkom jeziku. Susedni Raani su proterali Kadma iz Tebe i on je ponovo otiao na predeo kasnije Ilirije, gde je sagradio tvravu kraj Budve, u kojoj je i umro. Da je Kadmo imao sina po imenu Ilija, nije pouzdano utvreno, ali tu pretpostavku nije mogue potpuno odbaciti, a to se tie Duraa, kralja Epira, on je sasvim malo poznat u istoriji. Ako bismo uzeli jedno od ovih predanja kao najverovatnije, onda je to da je Ilija bio sin Serba Makeridovog, poto poztoje podaci za toga Iliju, gde se kae da je on proirio svoj posed na zapad preko reke Krke i da je osnovao gradove Serbinu i Ileniju (savremeni Skradin i Split). Ve pomenuti fruki pisac Priko d' Sent-Mari u svom delu "Juni Sloveni" kae: "Ilirikum, Iliris i Ilirija su bila imena sinonimi sa onima koji su stari pisci obeleavali razliite zemljine prostore. U antiko vreme smatrali su za prvobitnu Iliriju predeo izmeu reka Neretve i Arione (tj. savremena reka Ombla kod Dubrovnika). Rimljani su rairili ime Ilirije na sve osvojene predele severno i istono od nje, zato to je to bila prva zemlja koju su osvojili sa ove strane Jadrana. Tako

124

je dolo do toga da se Ilirijom nazivaju svi predeli izmeu Dunava i Crnog Mora i izmeu Jonskog Mora i Jadrana" To znai da je prvobitna Ilirija u stvari savremena istona Hercegovina. Kada su Rimljani poeli sa osvajanjem srpskih zemalja sa ove strane Jadrana, ime Ilirija bilo je ve proireno i oima stranaca. Naime, poetkom IV veka s.e. jedan moni vladar iz plemena Anta Tarijata, po imenu Vardilo, stvorio je monu dravu od Pomoravlja do Jadrana i od Posavine do Solunskog zaliva, stavljajui pod svoju vlast i Makedoniju i Epir. Vardilovu carevinu grki pisci nazivaju Ilirijom, po seanju na kralja Ilija. I dravu cara Agrona, od Epira do Istre, oko 230. g.s.e. Grci nazivaju Ilirijom, a Joanis Zonara je naziva doslovno "Srpskom imperijom". Rimljani su prvo osvojili jedan deo od kasnije Ilirije, pa kako su irili osvajanja, tako su irili ime Ilirije. To se desilo zato, to su na celom Helmskom (Balkanskom) poluostrvu, severno od Grke, ivela plemena jednog istog naroda, koja su govorila istim jezikom. Tako je obala rimske Ilirije ila oko 150. g.s.e. od Istre do Epira, sa tri glavne pokrajine: Liburnijom, Dalmacijom i Japodijom. Oko 135. g.s.e. rimska provincija Ilirija je od Trsta do reke Drima, a 14. godine s.e. obuhvata sledee pokrajine: Dalmaciju, u koju se ubrajaju Liburnija i Japodija, zatim Panoniju, Norik, Meziju, Dardaniju, Trakiju i Makedoniju. Posle Trajanovog osvajanja Dakije i ova zemlja je ukljuena u Iliriju. U vreme cara Diokla, odnosno Dioklecijana, Ilirija ima sledee pokrajine: Gornju i Donju Meziju, Dakiju, Dardaniju, Makedoniju, Tesaliju, Ahaju - tj. Grku, Prevalu, Novi i Stari Epir, Krit, Donju Panoniju, Saviju, Dalmaciju, Valeriju, Gornju Panoniju i dva Norika. To je Ilirija u svom najirem obimu, od Alpa do Crnog Mora i od Karpata do Krita. Samo se po sebi namee pitanje zato su Rimljani stavili Grku pod imenom Ahaja u Iliriju? Za to postoje tri razloga i to: Grka je sa svih strana bila opkoljena Ilirijom, drugo, ona sama za sebe nije bila dovoljno velika da da bi bila posebna pokrajina i tree, od boja u Heroneju 338. godine s.e. Grka je bila pod Makedonijom, koja je bila deo Ilirije. Nezavisna Grka nije postojala, a u nekim delovima takozvane Grke preovlaivao je srpski ivalj, kao to je to bio sluaj na Peloponezu, a srpski imperatori, meu kojima je bio i Diokle, dobro su to znali. Gornja Mezija je umadija, Donja Mezija je severna Bugarska, Dakija je Rumunija, Dardanija je stara Srbija sa gradovima Nizom (Ni), Skopljem i Pritinom. Makedonija je bila izmeu Trakije na istoku, Epira na zapadu, Belog Mora na jugu i Bele Zore (Velesa) na severu. Prevala je priblino dananja Crna Gora. Stari Epir je juna Albanija i zapadna Grka, a Novi Epir je severna i srednja Albanija. Donja Panonija je bila zemlja izmeu Save i Drave. Sve smo naveli to se kod starih pisaca moglo nai u vezi sa poreklom imena Ilirije, ali ostaje i jedna nedoumica, a to je zato su Rimljani davali ime Ilirije tako velikom prostoru. Iz gore izloenog se vidi da su oni ime Ilirije vezivali za Srbe, a ne za neki geografski predeo, to dokazuje da nastanak imena Ilirija nije vezano za ime nekog od vladara tog imena, iako su oni postojali, niti za ime nekog srpskog plemena. Poreklo imena Ilirija nalazi se u srpskoj Divoniji i moe se objasniti kao Rajana, odnosno Rajska zemlja. U srpskoj Divoniji ima vie pojmova vezanih za Iliriju kao rajsku zemlju. Iri je jedan od naziva za raj, Ilja je rajsko drvo, Ilina je erka boga Jame, Iri je ime zvezde itd. Zato je ime Ilirija vezano za srpski narod, a ne za neku odreenu teritoriju, kao to se to dokazuje na primeru Rimske Ilirije. Ne treba ispustiti iz vida da Ilirija obuhvata Podunavlje, a Dunav je prva i glavna rajska reka u Svetom Pismu. Centar Ilirije je bio "Sveto Sedmoreje", koje je kod antikih Srba bilo sveta, odnosno rajska zemlja. Priko d' Sent-Mari kae da su u vreme zenita islamske moi 756. godine Savija i Dalmacija delovi Srbije, koja je imala na severu Avare za susede, a na istoku Bugare. U sastavu Srbije na jugu bili su tada Peloponez i ostrvo Krit. Apian iz Aleksandrije kae da Grci nazivaju Ilirima narod koji ivi u predelima iza Makedonije i trakih planina pa do Panonije, Jadrana i podnoja Alpa. Ilija, odnosno Ilirije je imao po Apianu est sinova i to su: Enhel, Autorije, Dardan, Med, Taula i Perheb, kao i kerke: Prato, Daorto, Dasaro i druge, od kojih sve vode poreklo Taulanti, Perhebi, Enheli, Autoriati, Dardani, Parteni, Dasareti i Daorci. Atorije je, veli, imao sinove Panonija ili Peona, od koga su Skordisko i Tribal, od kojih su nastali narodi ovog imena.
125

Apian ovde nabraja glavna plemena Ilirije i predstavlja ih kao da su sva nastala od brae i sestara. On kae da su u njegovo vreme, a to je I vek posle Hrista, najslavnija ilirska plemena Skordisci i Tribali. Ovde se radi ba o dva imena koja su u staro vreme upotrebljavana za Srbe kao narod u celini. Skordiski su Sorbi ili Sorbiski. Slovo K se posle slova S se u latinskom jeziku redovno pojavljuje kod naih kao Slavonija-Sklavonija, Sloveni-Sklabeni, Sarbona-Skardona (savremeni Skradin), Sorbus-Skordus, Sorba ili Sarba-Skodra (savremeni Skadar) itd. U delima pisaca iz antikog vremena i ranog srednjeg veka Srbi se najee pominju kao: Serbi, Serdi, Sarbi, Sardi, Sorbi, Sordi, Sirbi, Skordi i Skordiski. Ima jo na stotine varijacija ovog imena od Britanije do Indije. Najizrazitiji primer varijacije ovog imena nalazi se ba na primeru srpskog planinskog venca: Jablanica - ara - Kopaonik - Stari Vlah - Durmitor, koji se naziva Srpskim planinama, na latinskom Mons Scordus, koji se nalazi u obliku Mons Sordus, prevedeno na fruki kao Montagne Scordisques, ili jednostavno - Les Montagnes Serbes, a ponegde i kao Montagna da la Serbie. Ovi Apianovi Sorbi, za koje kae da su najslavnije pleme Ilirije u njegovo vreme, nisu u stvari jedno od plemena, nego je to narodno ime za sva plemena Ilirije. Sada pogledajmo gde se sve oni pominju i kod antikih pisaca. Taan oblik ovog imena je Serbi, kako se nalazi kod geografa Klaudija Ptolomeja iz Aleksandrije u II veku. On pominje narod pod imenom Serbi i grad Serbinon, tj. Serbinovo, savremeni Zagreb. Trei antiki pisac koji pominje Srbe kao narod Ilirije je Rimljanin Kajus Plinius, tj. Plinije Starije iz I veka. U njgovoj 3. knjizi u 26. glavi nalazi se pomen naroda Sardiata na predelu dananje Hercegovine. etvrti antiki pisac koji nalazi Srbe na predelu Ilirije je Strabon iz I veka. Strabon u svojoj "Geogarfiji", knjiga 7. galava 5. kae da je srpska teritorija u Iliriji izmeu Jadrana i panonskih plemena. Zanimljivo je da se u Strabonovoj "Geografiji" Srbi spominju na etiri naina: Sibini, Sirbini, Skordiski i Ardiei. Ne verujem da je to bilo u njegovom originalu, nego su to korekcije njegovih izdavaa u nama bliskijim vremenima. Sibini su deo Soebona, koji su vladali Germanijom. Sirbini su u Maloj Aziji. Skordiski su od Norika do Makedonije i Ardiei od Jadrana do Panonije. Za Sirbine nije potrebno objanjenje. Sibini su deo Soebona vladara Germanije, to je u stvari jedno isto ime, jer su Soeboni - Sorboni. Za Skordiske smo ve rekli. Strabon naziva planinu Dinaru Srpskom planinom "Sardion". Prevodilac Strabona na fruki jezik, iz 1812. godine, izvesni Kore, stavlja u primedbi da su Strabonovi Ardiei, Ardi u stvari Sardi, koje ovaj nalazi u Iliriji od Jadrana do Panonije. Ovde je u Strabonovom tekstu izvrena prepravka srpskog imena, izostavljanjem poetnog slova S. Ovo izostavljanje bie posebno jasan sluaj u tekstu Diona Kasijusa. Strabon pominje Sarde (Srbe) kao glavni narod Ilirije. Peti antiki pisac koji pominje Srbe u staroj Iliriji jeste Dion Kasijus, pisac Rimske istorije u II veku. Treba napomenuti da je on bio rimski perfekt Ilirije, da je tu dugo iveo i dobro poznavao ovu zemlju. Fruki izdava Dionove Rimske istorije, Firmin Dido, dozvolio je da negi inspektor po imenu Gro prepravi i ak potpie prepravku imena Sardi u Ardi u Dionovom tekstu. Slino tome ini i engleski izdava Diona, Hajneman iz Londona i ameriki izdava Makmilan iz Njujorka. Da bi udo bilo jo vee, oni nisu svuda bili dosledni u toj prepravci, pa je na nekim mestima u grkom originalu ostalo poetno slovo S srpskog imena, a u prevodu naengleski jezik svuda je skinuto. Valjda su mislili da niko nee uporeivati original sa prevodom. Mnogi kasniji pisci, meu kojima i Priko d' Sent-Mari upozoravaju svoje itaoce da ime Ardi i Ardiei treba itati kao Sardi, tj. Srbi. esti, ali ne i poslednji antiki pisac koji pominje Srbe u staroj Iliriji jeste Euzebije Pamfil, episkop Cezarije u Palestini, koji je iveo 265. - 340. godine. Euzebije govori o Tiberijevoj pobedi nad srpskim ustanicima 9. godine posle Hrista i kae da je on pobedio Dalmate i Sarmate. Isto kao Euzebije, i drugi antiki hroniari nazivaju srpske pobunjenike iz Bosne i Posavine Sarmatima, a one na jugu Dalmatima. Sarmati, odnosno Sarbati je jo jedno od imena za Srbe. Potrebno je da se osvrnemo na ovu Tiberijevu pobedu o kojoj je ovde re, jer je ona bila
126

prekretnica u odnosima Srba iz Ilirije i Rimljana. Velika srpska pobuna protiv rimske vlasti poela je 11. godine pre Hrista, tj. u vreme vladavine cara Avgusta, kada je Rimska imperija bila na vrhuncu svoje moi. Borbe izmeu ustanika i rimske vojske bile su naroito otre prvih godina posle Hrista i voene su od Jadrana do Save i od Pomoravlja do Kupe. Protiv ustanika je upotrebljena velika sila, tako da je tu bila najvea koncentracija rimske vojske koja je ikada uinjena. Pa i pored toga, car Avgust je pred Senatom govorio da su potrebna dodatna pojaanja, jer bi u protivnom ustanici mogli da se pojave pod zidinama grada Rima. Ovaj njegov govor nam ukazuje kolika je bila velika snaga srpskih ustanika. Avgust je postavio svog posinka Tiberija, sposobnog vojskovou, za glavnog komandanta rimskih vojnih snaga u Iliriji. Epidemija tifusa harala je u oba vojna tabora, pa je to bio razlog koji je naveonjihove voe da razmiljaju o mirovnim pregovorima. Pregovore su vodili Bato i Tiberije i postigli jedan dalekoseni ugovor. Po tom ugovoru Srbi su priznali rimsku vlast, a Rimljani su im za uzvrat dali rimska graanska prava. To pravo su do tada imali samo graani Rima i ono je predstavljalo veliku privilegiju. Nosioci tog prava su bili osloboeni poreza i svih dabina u dravi, sa zagarantovanim statusom slobodnih graana i sa pravom da glasaju i da budu birani. Obaveza nosioca tog prava bila je da slue vojsku u legijama. Rimljani su 12. godine posle Hrista napravili spiskove novih vojnih obaveznika po srpskim bratstvima. Jedan deo tog spiska, koji se odnosi na Dalmaciju, sauvan je kod Plinija Starijeg u njegovoj 3. knjizi. Pod imenom Dalmacije obuhvatane su tada jo i Hercegovina i Crna Gora. Tu se, pored drugih danas manje poznatih srpskih bratstava, nalaze i neka vrlo dobro poznata i danas postojea, kao: Didari, Dermastije, Glindii, Dende, Desnijati, Grabljani, Rudinjani, Devrnje, Deretii itd. To su ti koji se nazivaju Dalmatima i Sarmatima u rimskoj Iliriji. Apijan kae da su Iliri imali brojna plemena i da je to normalno u jednoj tako prostranoj zemlji i kae: "Ove narode, Mede i Dardane i takoe Panonce, Reane, Noriane, Meze iz Evrope i susedna plemena koja ive na desnoj obali Dunava, Rimljani razlikuju jedno od drugih tano tako kao razna grka plemena koja se meusobno razlikuju i nazivaju svako pleme njegovim posebnim imenom, ali smatraju celu Iliriju kao jednu celinu i pod jednim imenom. Otkuda potie ta ideja nisam mogao pronai, ali ona se odrava do naih dana, pa i zemljini porez svih ovih plemena od izvora Dunava pa do Crnog Mora je pod jednom glavom i zovu ga ilirski porez". Ovo Apianovo svedoenje je dokaz vie da u Iliriji nisu postojali razliiti narodi, nego samo plemena jednog istog srpskog naroda. Apian objanjava kako su Dalmati, koje on naziva jednim ilirskim plemenom, dobili svoje ime po gradu tvravi Delminu. Kae da su ih najpre nazivali Delmincima, pa potom Dalmatima. Tvrava Delmin je bila sedite jednog plemena, pa su po njoj ta plemena nazvana Delmincima. U vezi sa Panoncima Apian kae: "Peoni su veliki narod na Dunavu, koji se iri od Japoda do Dardana. Njih Grci nazivaju Peonima, a Rimljani Panonima i ovi ih ubrajaju u Ilire, kao to sam to ve pomenuo i zato ih i ja ukljuujem u istoriju Ilira. Oni su postali slavni od makedonskog vremena po Agrianima, koji su dali vrlo veliku pomo carevima Filipu i Aleksandru, tj. Peoni iz donje Panonije na granici Ilirije". Evo nas kod jednog preinaenog imena, gde se Srbi nazivaju Agrianima. Ovde se radi o Srbima iz predela Pomoravlja pa do Stare Planine, iji je glavni grad bio Srbica, Serdika ili Sardika kod antikih pisaca, a to je savremena Sofija. Mi smo pronali kako su grki pisci, a mnogo verovatnije je da su to inili savremeni izdavai antikih pisaca, od imena Srbi, odnosno Srbiani, napravili Agriani. To nije jedinstven sluaj prepravke srpskog imena. Da napomenemo da je Ptolomejev Serbinon prepravljen u Agram, ali tek u srednjem veku, pa bi se moglo rei da su i Srbiani u isto vreme prepravljeni na Agriani. to se tie pomoi Srbiana carevima Filipu i Aleksandru o kojoj Apian govori, dovoljno je napomenuti da je u vojsci Aleksandra Velikog udarna snaga bila oklopna srbika konjica iz Pomoravlja. Udar srbike konjice u odluujuim trenucima bitke bio je probojni gvozd, a u njenim prvim redovima komandovao je lino Aleksandar. Tako slavni Srbiani postae Agriani, to bi se prema smislu grkog jezika moglo prevesti kao - zveri. Da se osvrnemo jo na prvobitnu Iliriju od Neretve do Dubrovnika, u kojoj su iveli Enheli, kako to navode neki pisci. Prko d'Sent-Mari kae da ovo ime na fenianskom jeziku znai
127

zemljoradnici, ratari. Mi znamo da na grkom i jevrejskom jeziku Feniani znai crveni ljudi, ljudi oprljeni na jakom sredozemnom suncu. To znai da ime Feniani nije ime nekog posebnog naroda i zaista mnogi narodi u antiko vreme se pominju kao Feniani, zapravo svi koji su plovili po Sredozemlju. Ba na predeli prvobitne Ilirije u zemlji takozvanih "Zemljoradnika" Enhela, Plinije, Apijan, Kasijus i Strabon nalaze Srbe. Apian kae jo da su ovi Srbi nekada bili uveni kao pomorska sila, pomorski narod. Prvi stanovnici Bosne, kae d' Sent-Mari, bili su ti isti "Zemljoradnici", kao i u Hercegovini. To su bili Besi, po kojima je Bosna dobila ime, a koji se takoe nalaze u predelima Srbiana u Trakiji i Skordiski, tj. opet Srbi. To su ti Euzebijevi Sarmati. U Staroj Srbiji (Kosovo i Metohija) d' Sent-Mari stavlja na prvo mesto Skordiske, kao prve stanovnike te pokrajine. Imena mesta, tj. toponimija stare Ilirije je sva na srpskom jeziku - imena planina, reka i gradova. Da pomenemo samo ona koja su u direktnoj vezi sa srpskim imenom. Ostrvo Rab se pominje kao Sarba, grad Skradin kao Sardona, grad Zagreb kao Serbinon, planina Dinara je Sarbona, grad Skadar je Sarda, grad Sremska Mitrovica je Sirbium, planinski venac se zove Sordus, grad Sofija je Serdika, Srbica, a grad na reci Bistrici iza Olimpa je Serbia. Ilirija je sinonim za Srbiju i to ne celu antiku Srbiju, nego samo deo one velike Srbije iz koje su nastali svi slovenski narodi, kako to potvruje Nestor Kijevski i Bavarski Anonimus. Srbi Ilirije su preko takozvanih ilirskih legija preuzele vlast u Rimskoj imperiji i sa njom neprekidno vladali punih 150 godina.

ISTORIJSKE KARTE

Kao korisna ilustracija, date su istorijske karte, koje se odnose na injenice prikazane u prethodnim tekstovima. Karte br. 1-2 predstavljaju delove antikih karata iz zbirke Dima Sejbolda (Jim Seibold), http://www.henrv-davis.com/MAPS/ Karte br. 3-6 predstavljaju isustrativni prikaz uz referat dr Jovana Deretia. Karta br. 78 predstavlja Evropu oko 500. godine, sa oznaenom kavkaskom Albanijom, EURATLAS, YVERDON, CWITZERLAND RUE DU MILIEU, http ://www.euratlas.net/sommaire.htm Karta br. 8 predstavlja britansku kartu Kavkaza u antiko vreme iz 1739. godine, sa oznaenom kavkaskom Albanijom. Karte br. 9-13 predstavljaju karte sa Interneta, iz elektronske biblioteke Perry-Castaneda LibraryMap Collection Univerziteta Teksas, http://www.lib.utexas.edu/maps/historical/ , a potiu iz atlasa Historical Atlas by William R. Shepherd (Complete contents of "Historical Atlas" by William R. Shepherd, New York, Henry Holt and Company, 1911. and 1923.) i The Public Schools Historical Atlas by C. Colbeck (from "The Public Schools Historical Atlas" by Charles Colbeck. Longmans, Green; New York; London; Bombay. 1905). Prikazane karte pokazuju kontinualno postojanje kavkaske Albanije do njenog osvajanja od strane Hazara, koja se potom gubi. Takoe se na Balkanu sve do XI veka nigde ne javljaju Albanci. IZBRISANE SLIKE (da bi fajl mogao da se salje mejlom)

128