PROBLEMATIKA VODE I ZATITA VODA U BOSNI I HERCEGOVINI

Vodni resursi - jedan od temeljnih uslova za odrivi razvoj odnosno trajan drutveni i privredni razvoj na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou. Sveobuhvatnim upravljanjem tj. gazdovanjem vodama treba omoguiti racionalno koritenje i razvoj svih vodnih resursa i njihovu zatitu Zatita voda zatita od svih oblika neodrivog koritenja i zagaivanja.

Prof. Dr. Hajrudin Simicic Universitet u Tuzli, Univerzitet u Zenici

Snabdjevanje vodom i zatita voda su glavni problem okolia / ivotne sredine u veini urbanih podruja u BiH to moe biti konica budueg odrivog razvoja Problem vodosnabdjevanja je stavljen na prvo mjesto i u jedinstvenom dokumentu za okoli NEAP BiH (Nacionalni akcioni plan za okoli BiH) Prioritetno je potrebno obezbjediti dovoljno kvalitetne vode za snabdjevanje stanovnitva i industrije kao i provoditi mjere zatite voda Upravljanje vodama - na bazi rijenog sliva a prema direktivama Evropske direktive za vode

Bosna i Hercegovina povrina 51.129 km2 3,700,000 stanovnika

Stanovnitvo u Bosni and Hercegovini (2000) FBiH Stanovnitvo Optine Povrina, km2 2,250.000 80 26.070 RS 1.450.000 61 25.050 BiH 3.700.000 141 51.120

Vodni resursi u BiH : -rijeni slivovi -prirodna jezera -vjetake akumulacije -podzemne vode

Oborine u BiH: Prosjene godinje oko 1250 mm ( zapreminski oko 62 mlrd m3 )

Sliv rijeke Bosne 20,4 % teritorije BiH na kome ivi 40,l2 % od ukupnog broja stanovnika otie svega 14,1 % od ukupne koliine vode Sliv rijeke Neretve i Trebinjice 19,8 % teritorije BiH sa 9,6 % stanovnika, otie 34,8 % od ukupne koliine vode.

Sve akumulacije u BiH imaju zapreminu 3,84 mlrd m3, to iznosi samo 6,2 % od srednjeg godinjeg oborinskog prihoda. Neujednaenost oborina: u slivu Jadranskog mora (1500-1800 mm) a u slivu Save (Dunava odnosno Crnog mora) je prosjek ispod 1100 mm godinje.

Vodosnabdjevanje - problem u gotovo svim podrujima BiH

Evidentirani problemi u sektoru voda :

Neadekvatno snabdjevanje vodom stanovnitva i industrije Lo kvalitet vode.Zagaena podzemne i povrinske vode su izvorita,

Sve su ea incidentna zagaivanja izvorita i pojava epidemija Nedovoljna zatita od voda - neregulisani vodeni tokovi, poplave i havarije Erozija povrinskog zemljita i klizita

Uzroci :

nepostojanje integralnog upravljanja vodama nepostojanje strategije u upravljanju vodama

nedostatak razvojnih planova i koordinacije kod vodoprivrede unitena ili oteena infrastruktura (vodovod i kanalizacija) veliki gubici vode u sistemu vodosnabdjevanja neusaglaena zakonska regulativa sa EU kao i na nivou BiH

nepotivanje postojee zakonske regulative otpadne vode naselja i industrije se ne preiavaju vode se zagauju poljoprivrednom aktivnou i nekontrolisanim odlaganjem otpada neracionalna potronja na svim nivoima nedostatak programa prevencije i zamjene prljavih tehnologija neadekvatna cijena vode i slaba naplata nedostatak monitoringa i informacionog sistema (baza podataka) nedostatak finansijskih sredstava

ZATITA VODA

Stanje u zatiti voda

U periodu do prije rata otpadne vode gotovo ukupnog stanovnitva BiH ( preko 90 %) su se isputale u najblie vodotoke ili u zemljite bez bilo kakvog preiavanja. Pokrivenost stanovnitva sa sistemom kanalizacije je iznosila oko 56 % dok je u urbanim naseljima sistemom kanalizacije bilo obuhvaeno oko 72 % stanovnitva. Najgora situacija je bila u seoskim naseljima gdje je porivenost stanovnitva odvodnjom otpadnih voda iznosila jedva oko 10 %. Gotovo svi kanalizacioni sistemi su gravitacionog tipa bez pumpnih stanica. Takoe, u preko 65 % opina je prisutan problem izlivanja kanalizacije u toku poplava. Vie od 80 km kanalizacije oteeno i trai hitnu zamjenu Oko 850 km cjevovoda zahtijeva desalinaciju i ienje

Uzroci problema : Nedostatak finansijskih sredstava, kadrova i opreme kod javnih komunalnih organizacija Nedostatak strategije, planova i programa Neprovoenje mjera zatite voda-nedostatak postrojenja za preiavanje Neusaglaena zakonska regulativa i njeno ne- sprovoenje Nedostatak sredstava i povoljnih mehanizama finansiranja

Zbog isputanja nepreienih otpadnih voda stanovnitva i industrije : Veina rijenih tokova u BiH je bila zagaena a neki vodotoci su bili i izvan IV klase Posebno zagaeni Bosna i Vrbas Nivo zagaenja (1991) je dostigao 9,4 miliona ekvivalentnih stanovnika dok je broj stanovnika bio dva puta manji ( 4,5 miliona).

Glavni zagaivai voda sa svojim otpadnim vodama : stanovnitvo termoenergetska postrojenja

Components Flow m3/s Suspended matter, kg/d COD, kg/d BOD5, kg/d Equivalent inhabitatnts Total N, kg/d Total P, kg/d Municipal wastewater 6.059 144.231 293.721* 162.458* 2,707.633 20.008 8.392 Industrial wastewater 23.795 674.539 594.813** 274.924** 6,873.100 2.995*** 250*** Total wastewater 29.854 818.770 888.534 9,580.733 29.003*** 8.642***

rudarstvo prehrambena industrija zanatstvo i manji industrijski pogoni neuslovne deponije i divlja smetljita komunalnog i industrijskog otpada nekontrolisano odlaganje opasnog (toksinog) otpada erozija zemljita

Postrojenja za obradu otpadnih voda naselja Takoe: U BiH je od gradova sa preko 5000 stanovnika svega 7 gradova imalo izgraene sisteme za preiavanje otpadnih voda : Sarajevo, Trebinje, Trnovo, Ljubuki, Grude, elinac i Gradaac Instalirani kapacitet ovih postrojenja je iznosio ukupno oko 700.000 ES. bilo je 122 postrojenja za obradu industrijskih voda, mada je svega oko 40 % radilo zadovoljavajue, trenutno nijedno od njih nije u radu zbog prekida industrijske proizvodnje ili nedostatka opreme i sredstava, Vea bioloka postrojenja su imali : Petrohemijska industrija u Bosanskom Brodu, Koksno - hemijski komplex u Lukavacu, Industrija papira Natron u Maglaju, Rudnici i termoelektrane i drugi vei industrijski sistemi.

No

Treatm ent Plant Gradacac Srebrenik Ljubuski Grude Trebinje Neum TOTA L 1. Sarajevo Trnovo Siroki Brijeg Bosansko G rahovo

Capacity PE 30.000 12.000 (I) 18.000 ( Fin) 5.000 ( I ) 10.000 (Fin) 2.500 30.0 00 (I) 50.000 (Fin) 30.000 109.500 600.000 5.000 5.000 1.650

Trenutno stanje preiavanja otpadnih voda u BiH Svega nekoliko postrojenja u radu: 5 u Federaciji BiH samo 1 u Republici Srpskoj gotovo da ne postoji u pogonu niti jedno postrojenje za obradu industrijskih otpadnih voda

1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4.

H ydraulic Load m 3 /d 3500-4500 3000 1500 750 2500-3000 2000 -

System of treatm ent A ctivated sludge SBR-reactor A ct. .sludge A ctivated sludge A ctivated sludge A ctivated sludge O nly m echanical A ctivated sludge A ctivated sludge A ctivated sludge A ctivated Sludge Extended aeration

System of aeration Surface m echanical aeration D iffused A eration Surface M echanical A eration Ejectors Surface M echanical aeration Surface M echanical A eration M am ut Rotors Brushes Ejectors D iffused A eration

TOTA L 2. TOTA L 3.

611.650 721.150

ZAKLJUCI
Snabdjevanje vodom i zatita voda su glavni problem okolia / ivotne sredine u veini urbanih podruja u BiH to moe postati konica proklamovanog odrivog razvoja Prioritetno je potrebno obezbjediti dovoljno kvalitetne vode za snabdjevanje stanovnitva i industrije kao i provoditi mjere zatite voda Trenutno u BiH radi svega 6 postrojenja za preiavanje komunalnih otpadnih voda ime je obuhvaeno manje od 3 % stanovnitva U toku je rekonstrukcija jo 5 devastiranih postrojenja

Trenutno : svega 2,95 % stanovnitva BiH pokriveno obradom otpadnih voda ( oko 100.000 ES) Rekonstrukcijom oteenih postrojenja moglo bi biti ukljueno oko 19 % ukupnog stanovnitva.

Planirana je izgradnja novih postrojenja za vee gradove u BiH: Tuzla (300.000 ES), Banja Luka (400.000 ES), Bihac (180.000), Bijeljina (80.000), Brcko District (80.000), Mostar (300.000 ).

Prema Okvirnoj Direktivi za vode EU svako naselje preko 2.000 stanovnika e morati biti prikljueno na postrojenje za obradu otpadnih voda. To znai: Vie od 100 novih postrojenja samo za komunalne otpadne vode Rekonstrukcija industrijskih kapaciteta e takoe, morati biti praena i rekonstrukcijom i izgradnjom postrojenja za industrijske otpadne vode. Za oekivati je da ukupan teret zagaenja otpadnih voda u bliskoj budunosti moe dostii nivo iz 1992. godine.

PRIKAZ POSTROJENJA ZA PREIAVANJE OTPADNIH VODA U BiH 5 u Federaciji BiH 1 u Republici Srpskoj G R A D A A C ( 30.000 ES ) Trenutno su u radu postrojenja u : Gradacu Srebreniku Trebinju Ljubukom Grudama i Neumu ( samo mehanika obrada )

10

11

S R E B R E N I K (12.000 ES )

12

13

Odsjek BIOLOGIJA 2002/2003. Juni 2003.

14

T R E B I N J E (30.000 ES)

15

16

17

18

Water basin Modrac

19

Neka vode budu iste !

20