P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Jun - mjesec prava osiguranika

10

Rije urednika
Neka me posljednja doga anja u zdravstvu podstaknue da razmiljam o kategoriji vremena. Koliko nekada samo sekunde mogu da presude, da oive ili ugase jedan ivot. Vrijeme kojim upravlja ljekar, nije isto to i vrijeme trgovca, bankara, prosvjetnog radnika. To je jedno jako teko vrijeme, u kojem treba brzo reagovati, odlu ivati, procjenjivati. Sve u jednom smijeruozdravljenju, produenju ivota bolesnih. U sistemu zdravstvene zatite, vrijeme je, opet po mom nekom razmiljanju, veliki riziko faktor, i u sprije avanju i lije enju bolesti. Poznato je upozorenje, da ako se neko oboljenje otkrije na vrijeme, ve e su anse pozitivnog ishoda u toku lije enja. Ili, ako na vrijeme u slu aju saobra ajnih nezgoda, elementarnih nepogoda i ostalih vanrednih prilika, povrije ene osobe, to prije dovezete do prve zdravstvene ustanove, smanjujete rizik negativnih ishoda po njihovo zdravlje. Kategorija vremena u medicini se moe ilustrovati brojnim primjerima iz prakse. Pomenimo nedavni, koji je u javnosti, ozna en vrlo humanim. Eksplantacija organa od donora kod koga je konstatovana modana smrt i njihova transplantacija. Prva radnja se prvi put desila u Klini kom centru Banjaluka, a druga, ve rutinska, u Univerzitetsko-klini kom centru Tuzla. I sve to u toku 24 asa. etiri teko oboljele osobe, po ele su da ive novi - izvjesniji ivot. Ili, recimo, vrijeme kao odrednica zbrinjavanja bolesnika u Jedinici za modani udar, intenzivne njege, beba u inkubatoru. Zaista, to vrijeme prati ovjekov ivot od po etka do kraja. Ali, opet naglaavam, u medicini ono ima posebno mjesto i u rezltatima i u posljedicama. Sve njegove nijanse oduvijek su prisutne u sadraaju naeg asopisa. Na Vama je, da odvojite, tek toliko potrebnog vremena, da biste ih prepoznali. Ostanimo na vezi, Va glavni urednik prim. dr Momir Puac

U drutvu akademika Neboje Lali a Univerzitetski kampus Institut za transfuziologiju VMA Novosti o celijakiji Banja Vru ica U susret vrelom ljetu Agencija za lijekove RS NMK Info izbor

12

18

22

24

32

34

50

77

98

Glavni urednik: Prim. dr Momir Puac Izvrna urednica: An a S. Ili Tehni ki urednik: Desimir Mir i Stru no nau ni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostoji , akademik prof. dr Miodrag oli , prof. dr Zoran Popovi , prof. dr Miodrag Jevti , prof. dr Zoran Rako evi , doc. dr Ljiljana Vujoti , prof. dr Srboljub Golubovi , doc. dr Duko Vuli , prof. dr Duko Vasi , prof. dr Zdenka Krivoku a, prof. dr Senad Mehmedbai , prof. dr Sandra Lazarevi , prof. dr Miroslav Petkovi , mr. sc. ph. Pero Rokvi , mr. ph. Nataa Grubia Stru ni savjet redakcije: prim. dr Lela Popovi , prim. dr Slavko Dunji , prim. dr Mira Popovi , mr. ph. Dragana Relji , dr Rade Dubaji , dr Danica Mihajlovi , dr Mehmed Bonjak, mr. sci. med. dr Branislav Loli i dr Duan Bastai , dr Slavko Pe anac, Amra Odobai , Nataa Aleksi Redakcija: 78000 Banja Luka, Nikole Pai a 26, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici. com@blic.net; www.medicicom.com Izdava : Medici.com Banja Luka, Nikole Pai a 26 Direktorica: Vera Puac Prodaja, marketing, promocija: Jovana i Jelena Puac Distributer za Srbiju: Beoimpex AD Beograd tel. +381113809715 tampa: Glas srpski - Graka AD, Banja Luka Za tampariju: Gordan Matrak 22. broj izlazi avgusta 2007. godine

Rjeenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnoavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz asopisa i www izdanja dozvoljeno je isklju ivo uz pismenu saglasnost izdava a.

K O M E N T A R I

Bosnalijek u Medici.com-u
Kompanija Bosnalijek je me u prvim farmaceutskim kompanijama prepoznala budu u poziciju stru nog asopisa Medici.com, koji je tada, u odnosu na poziciju koju danas ima, bio na samom po etku. Bez imalo pretjerivanja elim da istaknem tu nau sposobnost, da na vrijeme prepoznamo pravu instituciju, pravi asopis i pravog ovjeka koji to radi sa puno emocija, sa puno entuzijazma i da je u svemu tome jasno pozicionirao Bosnalijek, ba kao to je i urednik Medici.com-a Dr Umid alaka, direktor marketinga i u saradnji sa ovom kompanijom prodaje Bosnalijeka prepoznao korektnost, poslovnost i profesionalnu kulturu.To potvr uje naa saradnja na obostrano zadovoljstvo od prvoga dana pojavljivanja ovog asopisa. No, naa elja je da ta saradnja bude jo dublja i kvalitetnija, te stoga smatramo da ovaj stru no-edukativni asopis treba da ima jo ve u dozu prisutnosti u kompaniji Bosnalijek. asopis treba vie da bude prisutan i u Federaciji i to ne samo u ve im centrima, ve posebno u manjim sredinama, gdje pozorita, bioskopi i sportski spektakli ne oduzimaju gra anstvu puno vremena i gdje kolege i nisu ba na izvoru informacija. Svemu bih, sa ponosom dodao i nau ulogu distributera ovog asopisa u kojem je, iz broja u broj, Bosnalijek sve prisutniji. Naime, svim naim kolegama i gostima koji nam dolaze iz Slovenije, Hrvatske, Srbije, Makedonije i Crne Gore, uz reklamni materijal upakujemo i po jedan primjerak ovog kvalitetnog i sveobuhvatnog asopisa.

Medici.com i kod lekara u Vojvodini

Kada sam prvi put otvorila asopis Medici.com, a to je bilo pre dve godine u Ohridu na Prvom kongresu opte/porodi ne medicine Jugoisto ne Evrope, uverila sam se da naziv i sadraj u potpunosti odgovaraju mojim o ekivanjima. Naime, mislim da nam je ba ovakva publikacija potrebna, jer nam je pre svega informacija u naoj oblasti nedostajala, i ako ve ina nas lekara prepozna ta nam se nudi u Prim. mr sci. dr Zlatka Markov, ovom asopisu ima emo svi koristi. predsednik Sekcije opte medicine Naravno, asopis Medici.com e Drutva lekara Vojvodine - Srpskog postojati, ali koliko e on biti i na, lekarskog drutva zavisi koliko emo se mi uklju iti, a to zna i da lekari iz Drutva lekara Vojvodine trebaju objavljivati u Medici.com-u, kako stru no-edukativne tekstove, iskustva iz nauke i prakse, tako e informacije o stru nim skupovima i sl. Ako smo prisutni, ima emo vie razloga da se i pretplatimo i redovno dobivamo Medici.com, a na taj na in ima emo komunikaciju ne samo sa kolegama iz Banjaluke, RS ve i sa svim prostorim bive Jugoslavije. Sa zadovoljstvom prihvatamo saradnju sa Medici.commozaik medicinskih komunikacija i elimo ve i tira u Vojvodini.

Potovani uredni e!
Pro itao sam Va asopis i u njemu pronaao zaista mnogo korisnih informacija, i doao do saznanja koja su preko potrebna nama, obi nim ljudima. Ta saznanja meni ulivaju poverenje jer dolaze od najuglednijih doktora svetskog glasa i renomea, tako da svaki njihov savet, nama, medicinski neupu enim ljudima, do e kao zapovest ljudskog ivljenja. Trae i put kojim bih nastavito kroz ivot, bio sam ube enja da je u ivotu najbolje biti lekar ili svetenik.Tada sam mislio da lekari nikada ne mogu biti bolesni, a da svetenici nikada ne umiru. Noen de a kim matanjima i ube enjima, opredelio sam se za sveteni ku slubu. Rade i tako svoje sveteni ke delatnosti imao sam priliku, obilaze i bolesnike po bolnicama, (to je ovde u dijaspori esta pojava a i obaveza svetenika), da sre em i bolesne doktore, a ni svetenici naravno, nisu ve ni na ovoj zemlji. Mi svetenici kaemo: ako slua doktora bolestan moes da ozdravi, a ako slua svetenika lake e zadobiti ivot ve ni. Pored velikog broja korisnih i potrebnih informacija i odgovara na mnoga ivotna pitanja, Va asopis vidim kao retko kvalitetan, to po sadraju, to po kvalitetu tekstova, i po ure iva kom stilu, na emu Vam iskreno estitam. Oduevljen spoznajom o postojanju ovakvog asopisa, u ini u sve da ga preporu im i naim lekarima ovde u Sidneju, pa bih Vam stoga predloio da desetak primeraka poaljete na moju adresu, a ja u se potruditi da do e do pravih italaca. Potovani uredni e, neka Vam Gospod podari uspeha u Vaem radu sa eljom da Va trud bude zapaen i nagra en od nas, kojima je svaka medecinska informacija korisna.
Va dobroelatej, Protojerej-stavrofor \uro \ur evi , Paroh i stareina Sabornog hrama Svetog Velikomu enika Georgija u Sidneju - Australija

Va, odnosno moj asopis, redovno itam od prvog broja i inim to za sve ve im zadovoljstvom i sve ve im nestrpljenjem i ekujem novi broj. Kroz ovih nekoliko godina izlaenja asopisa, urednitvo na elu sa glavnim urednikom, uspeno se izborilo sa de ijim bolestima od kojih boluju svi novi poduhvati i izrastao je u izazito kvalitetnu medicinsku publikaciju. Mislim da sa pravom nosi naziv mozaik medicinske komunikacije koji iz dana u dan postaje sve ve i Prim. dr Sneana Arlov-Krneta radiolog i lepi. Ako smo saglasni da je prava JZU Dom zdravlja Banja Luka informacija i kvalitetna komunikacija preduslov za vodjenje uspesnog privatnog i poslovnog ivota, onda ovaj asopis u mnogom doprinosi tome. U ovom moderno dizajniranom, vizuelno primamljivom i kvalitetno opremljenom asopisu, sr je stru no i selektivno izabran sadaj kojeg i itavaju kako medicinski radnici i stru njaci vezani za medicinsku nauku tako i irok sloj obi nih ljudi. Zahvaljuju i ovom asopisu, pokrenuti su mnogobrojni mostovi saradnje koji povezuju kolege izvan granica ovog entiteta sa nama u Republici Srpskoj, ali su ovim mostovima povezani i pacijenti sa zdravstvenim ku ama u okruenju u kojima mogu dobiti medicinske usluge koje im kod nas jos naalost uvek nisu dostupne. Pruena je mogu nost eminentnim stru njacima iz oblasti zdravstva da u ovom asopisu daju doprinos edukaciji zdravstvenih radnika, ali i stanovnitva. Na kraju elim da pohvalim neiscrpnu energiju glavnog urednika koji je prisutan na svim zna ajnijim manifestacijama vezanim za zdravstvo u naem bliem i daljem okruenju i da mu poelim dalji uspeh, a urednitvu uputim svoju podrku i estitke.

Mostovi saradnje

Z D R A V S T V O

Kampanja Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske

Informisan osiguranik je snaan podsticaj reformi. Najavljen kompleksan program kampanje prema stanovnitvu sa ciljem stvaranja partnerskog odnosa. Zdravstvena knjiica vrijedi vie ako zna svoja prava, moto je kampanje koja se u organizaciji Fonda zdravstvenog osiguranja provodi u Republici Srpskoj u mjesecu junu. Kampanja je po etak procesa edukacije osiguranika, to je bitna pretpostavka da se propisana prava iz zdravstvenog osiguranja koriste u punoj mjeri i snaan podsticaj reformi zdravstvenog sektora, istakao je direktor Fonda Goran Kljaj in na konferenciji za novinare organizovanoj u povodu po etka kampanje. Isti u i zna aj uklju ivanja osiguranika u proces reforme, direktor Fonda je izjavio Aktivnosti Ministarstva i svih institucija u zdravstvu, poput Fonda, Instituta za zatitu zdravlja i drugih institucija koje su zaduene da obezbijede adekvatnu zdravstvenu uslugu, usmjerene su u dva pravca. Jedan pravac je vra anje digniteta doktora i zdravstvenih radnika, a drugi je vra anje povjerenja stanovnitva u zdravstveni sistem, istakao je ministar zdravlja Ranko krbi . da e Fond podrati najavljenu inicijativu za formiranje udruenja osiguranika, nevladine organizacije koja e u fokusu svog interesovanja imati prava iz zdravstvenog osiguranja i kvalitet zdravstvene zatite. Ministar zdravlja i socijalne zatite Ranko krbi , daju i podrku aktivnostima Fonda, najavio je kompleksan program kampanje prema stanovnitvu sa ciljem vra anja povjerenja u zdravstveni sistem i stvaranja partnerskog odnosa u kome bi pacijenti mogli da uti u i 10

Jun - mjesec prava osiguranika

Prof. dr Ranko [krbi}, Goran Kljaj~in, Biljana Rodi}Obradovi}, Zoran Karali}

sugeriu u kom pravcu bi trebalo da se razvija zdravstvo i kakvu uslugu ele da imaju. Ovim to radimo sa Fondom ho emo da zdravstvenu uslugu podignemo na nivo koji imaju razvijeni zdravstveni sistemi u zemljama Evropske unije, istakao je ministar krbi i dodao da su Ministarstvo zdravlja i institucije u okviru njega, me u kojima je i Fond zdravstvenog osiguranja, pokrenuli brojne aktivnosti kako bi zdravstveni sistem digli na vii operativni nivo i vratili dignitet doktora i drugih zdravstvenih radnika. Ministar zdravlja je istakao da su ve uloena zna ajna sredstva i da predstoje dalja ulaganja u rekonstrukciju zdravstvenih ustanova i njihovo opremanje, kao i u edukaciju zdravstvenih radnika.

Vodi i za osiguranike
Brojni problemi u zdravstvenom sektoru uticali su na krajnje negativan stav osiguranika o svrsishodnosti zdravstvenog osiguranja. Analize su pokazale da je na takav stav dobrim dijelom uticalo nepoznavanje prava iz zdravstvenog osiguranja. To, kao i donoenje novih optih akata kojima

su regulisana prava iz zdravstvenog osiguranja, podstakli su Fond da uradi vodi e za osigurnike. Kroz osam vodi a osiguranici mogu da se informiu o svojim pravima u domu zdravlja, bolnicama i klinikama, pravu na lijek, pravu na lije enje izvan Republike Srpske, pravu na zikalnu rehabilitaciju u banjama i drugim specijalizovanim ustanovama, pravu na ortopedska i druga pomagala, kao i obavezama i pravima u vezi sa li nim u e em u trokovima zdravstvene zatite. Uz osnovne informacije o pravima, osiguranici se u vodi ima mogu informisati i o primjerima krenja njihovih prava i dobiti odgovore na naj e a pitanja. Vodi i kroz prava iz zdravstvenog osiguranja dostupni su osiguranicima na alterima Fonda prilikom ovjere zdravstvene knjiice, a na dan po etka kampanje vodi i su dijeljeni gra anima na trgovima gradova u kojima su sjedita lijala Fonda. Za samo nekoliko sati, prvog dana kampanje, gra anima irom Republike Srpske podijeljeno je preko 50.000 vodi a. U toku kampanje vodi i su dostavljeni poslanicima u Narodnoj

Z D R A V S T V O

skuptini RS, odbornicima u optinskim skuptinama, ministrima u Vladi RS, na elnicima optina, udruenjima gra ana, zdravstvenim ustanovma i drugima, sa preporukom da daju svoj doprinos kampanji i informisanju osiguranika o njihovim pravima.

Otklanjanje prepreka kod kori enja prava

Po etak primjene novih propisa o pravima iz zdravstvenog osiguranja, kao i proces edukacije osiguranika, prate aktivnosti u vezi sa otklanjanjem administrativnih i drugih prepreka na koje nailaze osiguranici kod kori enja propisanih prava. U okviru te aktivnosti odran je seminar sa rukovodiocima svih organizacionih dijelova Fonda, kao i sa direktorima zdravstvenih ustanova sa ciljem ujedna avanja prakse kod primjene propisa na cijelom prostoru Republike. Sa istim ciljem Fond je inicirao potpisivanje protokola o pruanju zdravstvene zatite izme u zdravstvenih ustanova, kako bi osiguranici mogli da koriste zdravstvenu zatitu bez nepotrebnih administrativnih prepreka. Ovu aktivnost prati i poja ana kontrola primjene ugovora sa zdravstvenim ustanovama, koju provodi Sektor kontrole pri Fondu. Ove, a i druge aktivnosti izazvale su veliko interesovanje graana, koji se svakodnevno javljaju na deurne telefone u Fondu, postavljaju i pitanja u vezi sa novim pravima i ukazaju i na probleme kod kori enja prava.

Po prvi put imamo organizovan, sistemski i sinhronizovan na in djelovanja Ministarstva, Fonda i svih institucija zdravstvenog sistema Republike Srpske. Projekat edukacije osiguranika je rezultat takvog odnosa i uvjeren sam da emo, zajedno sa Ministarstvom, uspjeti da dokaemo da zdravstvena knjiica koju posjeduje osiguranik u Republici Srpskoj vrijedi i da e svakim danom vrijediti vie, poru io direktor Fonda Goran Kljaj in.

uvo enja jedinstvenog informacionog sistema u zdravstvu. Kvalitetu zdravstvene zatite doprinije e i realizacija projekata ije je finansiranje nedavno odobrio Upravni odbor Fonda: neonatalni skrining za bolesti titne ljezde i fenilketonurije; projekat kompjuterizacije gama kamere; projekat JUSAD (prepoznavanje faktora rizika koji u dje jem uzrastu mogu uticati na razvoj ateroskleroze); projekat sistema menadmenta i sistema kvaliteta u bolni kom sektoru; nansiranje nabavke lijeka Actilyse za potrebe lije enja bolesnika sa akutnim modanim udarom. Razvoju zdravstvenog sektora doprinije e i primjena modela javnog i privatnog partnerstva. Pored dijaliznih centara, primjera na kojem je ovaj model pokazao brojne prednosti, javno-privatno partnerstvo uskoro e se primijeniti i kod izgradnje bolnice za kardiohirurgiju u kojoj e biti angaovani vrhunski stru njaci iz ove oblasti.
Pripremila: Biljana Rodi}-Obradovi}, zamjenik izvr{nog direktora Sektora za razvoj zdravstvenog osiguranja u FZO RS

za zdravstvenu zatitu, redovno pla anje obaveza itd. Briga o osiguraniku ne podrazumijeva samo vie prava, ve i kvalitetniju uslugu i zato je Fond dao konkretnu podrku realizaciji stratekih i drugih projekata, istakao je direktor ove institucije Goran Kljaj in. Upravni odbor Fonda je donio odluke o nansiranju stratekih projekata: izgradnje dijaliznih centara u Laktaima, Doboju, amcu i Zvorniku; izgradnje centra za radioterapiju; izgradnje centra za invazivnu kardiologiju i

Podjela Vodi a za osiguranike, na trgu Krajine, Banja Luka

Investiranje u kvalitet zdravstvene zatite

Poslovna politika Fonda za ovu godinu denisana je kroz petnaest stratekih ciljeva i u e e u realizaciji vie projekata. Ve ina ciljeva se odnosi na razvoj zdravstvenog osiguranja i unapre enje poloaja osiguranika, kao i na unapre enje partnerskih odnosa sa zdravstvenim ustanovama. Neki od efekata realizacije ovih ciljeva su ve a prava iz obaveznog osiguranja, ugovori sa zdravstvenim ustanovama koji su potpisani ve po etkom godine, pove anje ugovorenih sredstava 11

Z D R A V S T V O

U drutvu akademika Neboje Lali a, eksperta za e ernu bolest

U svijetu pa i kod nas vlada prava epidemija dijabetesa tipa 2. To se uglavnom objanjava pogrenim na inom ivota, to jest nepravilnom ishranom, gojazno u i nedovoljnom zi kom aktivno u. Uopte meritorno razgovarati o ovom zdravstvenom problemu, podrazumijeva ne samo stru ne, prakti ne, nego i nau ne reference, koje smo vie nego prepoznali u biograji akademika prof. dr Neboje Lali a. Podsjeti emo samo na neke od njih: doktor medicinskih nauka-endokrinolog, profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, zamjenik direktora Instituta za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma Klini kog centra Srbije, prodekan Medicinskog fakulteta u Beogradu, dopisni lan SANU, predsjednik Republi ke stru ne komisije za e ernu bolest Srbije, predsjednik ekspertnih grupa za nacionalne vodi e klini ke prakse Srbije za dijabetes melitus, saradnik u programu razvoja dijabetoloke zatite u RS. Medici.com Profesore Lali u, vi esto pominjete zna aj populacione prevencije e erne bolesti? - Prevencija postaje zna ajan zadatak, koji mora da se prenese na populacioni nivo, zbog toga to e erna bolest prijeti pandemijom - vrlo velikim porastom obolelih, koji e prema nekim stru nim studijama u 2020. biti trostruko ve i u odnosu na sadanji broj. To obavezuje sisteme zdravstvene zatite da se tome suprotstave, jer e erna bolest s druge strane nosi veliki invaliditet. Neophodno je napraviti jednostavan sistem rane detekcije poreme aja metabolizma koji dovodi do e erne bolesti i primenu mera prevencije. U Srbiji je prevencija apsolvirana kao redovna aktivnost izabranog lekara - to je varijanta koja je dominantna u zdravstvenom sistemu Srbije. Ali u ivotu prevencija mora da bude organizovana i prevencija kota. Ove godine smo pokrenuli u Srbiji Program rane detekcije i prevencije diabetesa mellitus tip 2, kako bi zajedno sa nacionalnim vodi em, uradili preporuke lekarima kako e to da rade. Na taj na in elimo da se pribliimo ne emu to je evropska problematika. Trenutno se u Evropi uskla uju nacionalni vodi i za prevenciju e erne bolesti. Neke preporuke su ve izale, a mi o ekujemo izradu evropskog projekta koji bi rezultirao evropskim vodi em u koji su uklju ene sve zemlje koje imaju nacionalne vodi e. Moram da podsetim da je osim Srbije tu i Republika Srpska-BiH. Nacionalni vodi i su

I znanje o bolesti je ljekovito

ima uspeha. Dosadanji na ini le enja nisu bili dobri, zbog toga to nisu bili individualno prilago eni. Imamo poplavu novih lekova koji tee da budu individualno prilago eni. Lekari i ostali u dijabetolokoj zatiti trebaju prvo da se upoznaju sa tim lekovima, kako bi onda imali i kriti ki odnos prema njima. Koji je individualni pristup najbolji u le enju e erne bolesti, to se moe utvrditi samo kod odre enog pacijenta. I tu je velika odgovornost lekara koji ga le i. Zato se lekari moraju permanentno educirati i da budu u toku novih saznanja u vezi sa ovim oboljenjem, a koja se godinje obnavljaju. Medici.com Profesore Lali u, zato je hiperglikemija dominantni neprijatelj, kao to vi volite da kaete, u toku e erne bolesti, ali i u terapiji. - Brojne studije su pokazale da je nezadovoljavaju a metaboli ka kontrola povezana sa zna ajno veim rizikom za nastanak kasnih dijabetesnih komplikacija, u oba tipa dijabetesa. Dokazano je da se samo striktnom metaboli kom kontrolom, iji su osnovni parametri - glikemija nate, postprandijalna glikemija i glikozilirani hemoglobin moe smanjiti rizik od razvoja kasnih dijabetesnih komplikacija. Zbog toga ostvarivanje striktne metaboli ke kontrole predstavlja jedan od najvanijih postulata savremene terapije dijabetesa i posebno insulinske terapije. U nastanku i razvoju dijabetesa melitusa tipa 2 pojava i perzistiranje hiperglikemije imaju izuzetan zna aj za ispoljavanje i progresiju bolesti i pojavu hroni nih komplikacija. Pored velikog zna aja koji ima kao favorizuju i faktor progresije samog oboljenja hiperglikemija zna ajno podsti e i nastanak kasnih komplikacija ovog oblika bolesti. Najnovija saznanja su ukazala da veliku smetnju uspenoj terapiji dijabetes mellitus tip 2, a naro ito uspenom otklanjanju hiperglikemije predstavlja dugo primenjivanje jednog vida terapije koji ne odstranjuje hipeglikemiju. U tom smislu posebna internacionalna ekspertska radna grupa je donela preporuku da u dijabetes tip 2 u inak terapije treba evaluirati svaka 2-3

tek prvi korak kao tekovina jedne zemlje kada ona u e u fazu razvijenije zdravstvene zatite u jednoj oblasti. Vodi je sistem preporuka koji treba da harmonizuje le enje e erne bolesti na svim nivoima. To je znak da sredina lekara i zdravstvenih profesionalaca koji se bave e ernom bole u, ima snage da se okupi i uradi zajedni ki sistem preporuka za le enje e erne bolesti, koji su onda svima korisni. U Srbiji je napravljen organizacioni osnov za prevenciju, jer je uz pomo evropskog fonda ura en Projekat osnivanja preventivnih centara. Ovi centri su zapravo delovi grada, koji su s jedne strane okrenuti prevenciji komplikacija bolesti, a s druge strane stanovnitvu koje pokriva tu teritoriju. Ti preventivni centri bi trebalo dalje da se razvijaju u okviru kojih i centar za dijabetoloku zatitu gde bi se vrila edukacija i ostali programi u vezi sa ovim zdravstevnim problemom. U RS je situacija druga ija jer kod vas postoji kompaktan osnov dijabetoloke zatite, gde e se onda lako mo i uspostavljati i mrea odgovaraju ih institucija. Medici.com Da se sada osvrnemo na novosti u terapji e erne bolesti... - U ovoj oblasti ima mnogo novih lekova koji su uli ili ulaze u praksu. Sve to je po elo od injenice da pacijenti koji se le e od e erne bolesti u sutini se ne pridravaju terapije. Istraivanja su pokazala da njih 60 odsto kojima je propisana terapija da se je pridravaju, ili terapija kod njih

12

Z D R A V S T V O

meseca i da je to optimalni period za zaklju ivanje i promenu vida terapije u slu aju perzistiranja hiperglikemije. Ve ina autora je miljenja, s ime se slaemo i mi u Srbiji, da ovaj interval za evaluaciju i eventualni prelazak na naredni vid terapije prema algoritmu ne treba da bude dui od 6 meseci. Navedene preporuke se posebno odnose na rano adekvatno uvo enje insulinske terapije u odnosu na druge vidove tretmana dijabetesa tipa 2. Me utim, s obzirom na pojavu i dostupnost poslednjih godina insulinskih analoga, kao sintetskih insulinskih preparata koji se upravo karakteriu preciznijim otklanjanjem hiperglikemije u odnosu na klasi ne preparate humanih insulina, isti pristup u pravovremenom podeavanju vida insulinske terapije treba primeniti i kada je u pitanju prelazak sa terapije humanim insulinima na tretman insulinskim analozima. Potrebno je tako e naglasiti da je adekvatno provo enje optimalne terapije poreme aja glikoregulacije u dijabetesa tipa 2 nezamislivo bez provo enja samokontrole, koja se sastoji u odre ivanju dnevnih prola glikemije najmanje jednom u dva meseca u pacijenata na nemedikamentnoj terapiji, najmanje jednom mese no u uslovima terapije oralnim agensima i najmanje jednom u 7-15 dana u uslovima insulinske terapije. U tom smislu provo enje samokontrole glikemije je odlu uju e za provo enje rane adekvatne primene insulinske terapije, kao i uopte za implementaciju savremenog principa brzog i pravovremenog korigovanja vida terapije u cilju otklanjanja hiperglikemije. Medici.com Kakva je saradnja sa Klinikom za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, KC Banja Luka? - Postoji viegodinja trajna saradnja sa KC Banja Luka, te programom reforme i poboljanja dijabetoloke zdravstvene zatite Republike Srpske u poslednjih 5-6 godina saradnje. Saradnja se o ituje kroz izradu Nacionalnog vodi a za diabetes mellitus u RS, kontinuirane medicinske edukacije, zajedni kih nau nih radova i dr. Naravno, saradnja je obostrana, i mi smo otvoreni kako za le enje naih pacijenata, tako za razmenu kadrova, u e e u nastavnom planu i zajedni kom interesu da se saradnja u budu nosti jo vie intenzivira. Meni je li no zadovoljstvo boraviti, raditi i sara ivati sa lekarima u RS.
Medici.com

Unaprije enje dijabetoloke zatite u RS

Prof. dr Snjeana Popovi -Peji i , na elnik Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma Nacionalni koordinator za dijabetes melitus u RS

1. Informatizacija dijabetoloke slube u Republici Srpskoj RSDIAB.Net - Centralni registar za e ernu bolest RS u Centru za dijabetes Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka
Vaan sastavni dio opte zdravstvene aktivnosti u borbi sa e ernom bole u u RS je osnivanje Nacionalnog registra za e ernu bolest (Populacionog i Klini kog registra). Prijava bolesnika u Populacioni i Klini ki registar je zakonska obaveza za doktore na svim nivoima zdravstvene zatite. Svrha i cilj Populacionog registra je pra enje e erne bolesti na primarnom nivou zdravstvene zatite, odnosno kontinuirano i sistematsko prikupljanje podataka o svim oboljelim i novootkrivenim slu ajevima e erne bolesti u RS. Svrha i cilj Klini kog registra za e ernu bolest je procjena i pra enje kvaliteta zdravstvene zatite na sekundarnom i tercijarnom nivou.

Sve~ana primopredaja ra~unarske opreme Klinici za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka

Da bi Populacioni i Klini ki registar zaivjeli u praksi bila je neophodna informatizacija dijabetoloke slube u RS. U okviru realizacije Razvojnog nacionalnog projekta Diabetes mellitus u RS uz finansijsku, tehni ku i stru nu podrku viegodinjeg stratekog partnera farmaceutske kompanije Novo Nordisk A/S planirana je aktivnost tehni kog opremanja zdravstvenih ustanova u RS (klinika i bolnica), a koje se bave problematikom e erne bolesti, u cilju informati kog povezivanja. Do ove realizacije je i dolo 1.6.2007. godine kada je u Centru za dijabetes Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka izvrena sve ana primopredaja ra unarske opreme nabavljane u okviru realizacije Razvojnog nacionalnog projekta Diabetes mellitus u RS. Ra unarsku opremu sve ano je uru io ministar zdravlja i socijalne zatite RS prof. dr Ranko krbi , a namjenjena je Centru za dijabetes, Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka i regionalnim centrima RS. (Prijedor, 13

Z D R A V S T V O

Gradika, Doboj, Bijeljina, Zvornik, Trebinje, Fo a, Isto no Sarajevo). Ra unarska oprema je nabavljena za potrebe realizacije ra unarskog programa - software RSDIAB.Net. Sve aktivnosti oko pokretanja Centralnog registra za e ernu bolest RS izvrene su uz punu podrku i pokroviteljstvo ministra zdravlja i socijalne zatite prof. dr Ranka krbi a. Nakon zavrene ceremonije primopredaje ra unarske opreme organizovana je obuka za sve endokrinologe RS u trajanju od 4 sata za koritenje instaliranog softvera RSDIAB.Net na navedenoj ra unarskoj opremi. Ra unarska oprema, softverski program RSDiab.net i obuka endokrinologa je omogu ena uz nansijsku, tehni ku i stru nu podrku danske farmaceutske kompanije Novo Nordisk A/S. RSDIAB.Net je softverski program napravljen na osnovu obrasca Klini kog registra za e ernu bolest, a sa ciljem povezivanja svih regionalnih dijabetolokih centara u RS u jedinstvenu ra unarsku mreu. Centralni registar za e ernu bolest e se nalaziti u Centru za dijabetes, Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka, kao referalnom centru za diabetes mellitus RS. RSDIAB.Net je osmiljen tako da se svi podaci o oboljelima od e erne bolesti lije enih u bolnicama u regionalnim centrima RS proslije uju putem interneta u Centralni registar za e ernu bolest koji se nalazi pri Klinici za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka. Na ovaj na in e se dobiti jedinstveni Centralni registar za pra enje dijabetesa i njegovih komplikacija na teritoriji RS. RSDIAB.Net je verikovani kompjuterski program razvijen na svjetskim indikatorima kvaliteta. Formiranjem elektronske baze podataka bi e omogu ena pravovremena i djelotvorna analiza parametara, iji rezultati omogu uju dalje unapre enje kvaliteta zdravstvene zatite oboljelih od e erne bolesti, te intervencije bazirane na osnovu injenica. RSDIAB.Net e omogu iti pravovremeno prikupljanje podataka uz utedu vremena zdravstvenog osoblja, te mogu nost bolje saradnje dijabetologa RS i analizu osnovnih klini kih pokazatelja za bolesnika. 14

Ovo e omogu iti kvalitetniju zdravstvenu zatitu oboljelih od e erne bolesti i bolju saradnju i olakanje rada zdravstvenih radnika u pra enju zdravstvenog stanja pacijenata oboljelih od e erne bolesti.

2. Uvo enje insulinskih pumpi u terapiji e erne bolesti

Na Institutu za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma Klini kog centra Srbije u maju 2007. godine boravio je tim ljekara i medicinskih sestara Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka na elu sa na elnikom Klinike, na edukaciji o primjeni insulinskih pumpi u terapiji e erne bolesti. Edukacija je provedena od strane tima ljekara Odjeljenja za insulinske pumpe na elu sa akademikom prof. dr Nebojom Lali em, kao i ljekara kompanije Medtronic MiniMed, proizvo a a insulinskih pumpi MiniMed 508 i Paradigm 512/712, za iju primjenu je izvrena obuka. Kompanija Medtronic MiniMed obezbje uje 24-satnu tehni ku i medicinsku podrku za insulinske pumpe. Ljekari i medicinsko osoblje Klinike su u potpunosti usvojili teoretska i prakti na znanja u primjeni insulinskih pumpi i osposobljeni su za uvo enje insulinskih pumpi oboljelima od e erne bolesti. Uklju ivanje insulinskih pumpi e se vriti u Centru za dijabetes Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka. Ina e, u RS je od 2002. godine, u okviru realizacije razvojnog nacionalnog projekta Diabetes mellitus u RS realizovan i pilot projekat Prevencija dijabetesnih komplikacija insulinskom pumpom, kada je nabavljeno 10 insulinskih pumpi, koje su ugra ene indikovanim pacijentima na Institutu za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Srbije, gdje je izvrena i obuka pacijenata, te vreni redovni kontrolni pregledi. Ugra ivanje insulinskih pumpi zahtijevalo je hospitalizaciju pacijenata prosje no dvije nedjelje na Institutu u Beogradu, radi ugradnje pumpe, obuke pacijenata i regulacije glikemije na insulinskoj pumpi. Edukacijom tima ljekara i medicinskih sestara nae klinike stvoreni su uslovi da se pristupi ug-

Insulinska pumpa Medtronic Minimed Paradigm

ra ivanju novih insulinskih pumpi najsavremenije generacije, kao i obuka pacijenata o njihovoj primjeni, te kontrola pacijenata koji ve posjeduju pumpu u Centru za dijabetes nae klinike. Planirano je da prvo uklju ivanje insulinskih pumpi po ne od septembra teku e godine, kada e se pristupiti i pojedina noj ugradnji insulinskih pumpi prema vae im indikacijama, prvenstveno oboljelima od e erne bolesti tipa 1, kao i trudnicama oboljelim od e erne bolesti u prekoncepijskom periodu. Uvo enjem insulinskih pumpi u terapiju oboljelih od e erne bolesti dijabetoloka zatita i terapija oboljelih od e erne bolesti u RS bi e u potpunosti zaokruena po kriterijumima International Diabetes Federation (IDF). Iako su mnogi centri za dijabetes u svijetu edukovani o insulinskim pumpama nisu svi dovoljno stru ni da bi mogli osigurati podrku potrebnu u prakti nom koritenju ovog na ina lije enja, a koju e naa klinika mo i pruiti. Primjenom insulinskih pumpi Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Banja Luka e posti i tercijarni nivo zdravstvene zatite, a bi emo i prva klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma u BiH gdje se insulinske pumpe primjenjuju u terapiji e erne bolesti. Primjena insulinskih pumpi indikovana je, naro ito kod djece, a kod odraslih u slu aju potrebe to bolje prekoncepcijske i trudni ke regulacije glikemije, neprepoznatih i ponavljanih hipoglikemija ili nezadovoljavaju e regulacije eerne bolesti na intenziviranoj konvencionalnoj insulinskoj terapiji. Prednosti terapije insulinskom pumpom su poboljanje kontrole dijabetesa, popravljanje kvaliteta ivota oboljelih od e erne bolesti, te sprije avanje i odlaganje kasnih komplikacija, ime se dugoro no smanjuju trokovi lije enja. Uvo enje insulinskih pumpi u terapiji e erne bolesti zna i veliki napredak u razvitku nae klinike. Centar za dijabetes, Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma e se i u budu nosti razvijati na na in da bude osposobljen da ponudi najvie standarde lije enja za osobe oboljele od e erne bolesti.

Z D R A V S T V O

Agencija za akreditaciju i unapre enje kvaliteta zdravstvene zatite RS

U aprilu 2007 godine /Sl. gl. br 34/07/, Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite, usvojilo je i donijelo politiku unapre enja kvaliteta i sigurnosti zdravstvene zatite u Republici Srpskoj do 2010. godine, ime je pokazalo svoju strateku opredijeljenost, da e se u kreiranju zakonskih rjeenja voditi ra una, da model pruanja zdravstvene zatite bude baziran na konceptu fundamentalnog prava svakog pojedinca i zajednice da dobije zdravstvenu zatitu dobrog kvaliteta. Moe se re i da u svijetu postoji konsenzus kada je u pitanju nezadovoljstvo zdravstvenim uslugama. Problemi se posebno odnose na pristup i kontinuitet zatite, klini ku efektivnost, sigurnost pacijenata, zadovoljstvo korisnika i javnu odgovornost. Svi ovi problemi su doveli do toga da unapre enje kvaliteta u ve ini zemalja ima glavnu ulogu u reformi zdravstvenih sistema i pruanja usluga. Sve zemlje suo avaju se sa izazovima da sa raspoloivim resursima osiguraju pristup, pravi nost, sigurnost i u e e pacijenata, i da razvijaju vjetine, tehnologiju i medicinu na bazi dokaza.1 Da bi na sistematski na in rjeavale navedene probleme, ve ina zemalja prilazi izradi nacionalnih strategija i politika koje se bave unapre enjem kvaliteta i sigurnosti zdravstvene zatite.

Politika unapre enja kvaliteta i sigurnosti zdravstvene zatite u RS

u periodu tranzicije treba dati na teoriju i praksu menadmenta promjena na svim nivoima zdravstvene zatite. Da bi se otpor, koji je teko izbje i kada se pokuava implementirati program za poboljanje kvaliteta, sveo na minimum potrebno je kreirati fazni pristup promjeni. Za uspjenu primjenu politike unapre enja kvaliteta i sigurnosti potrebno je izvriti reorganizaciju kori enja postoje ih resursa, te promjenu na ina rada i promjenu na ina ponaanja svih u esnika u procesu pruanja zdravstvene zatite. U tom smislu potrebno je: prebaciti fokus zdravstvenog sistema na pacijente, razvijati profesionalne kompetencije i etiku zdravstvenih radnika; razvijati profesionalnu odgovornost i odgovornost menadmenta zdravstvenih ustanova; razvijati kulturu unapre enja kvaliteta kod zdravstvenih radnika; razvijati kulturu kori enja informacija i pozitivnih stimulacija za bolje rezultate rada razvijati kulturu saradnje me u zdravstvenim ustanovama po pitanju kvaliteta zdravstvene zatite raditi na ja anju prava korisnika zdravstvene zatite promovisati metode samoocjene i vanjske ocjene kvaliteta denisati i implementirati program socijalnog marketinga s ciljem informisanja javnosti o naporima koji se ulau za poboljanje sigurnosti i kvaliteta u sistemu zdravstvene zatite i dobivanja podrke javnosti. Misija Agencije je da stalno unapre uje kvalitet i sigurnost usluge koja se prua stanovnitvu, preko procesa akreditacije i srodnih poslova kojima se podrava unapre enje u inka zdravstvenih ustanova. Izme u ostalog, Agencija treba da bude odgovorna za: razvoj i objavljivanje pravila za sprovo enje postupka akreditacije i izvjetavanje o injenicama i nalazima, uklju uju i postupke za suspenziju ili opoziv, u estvovanje u pruanju obuke vezano za kvalitet za sve u esnike u procesu pruanja zdravstvenih usluga, uklju uju i specijalizovanu obuku za ocjenjivanje kvaliteta na osnovu akreditacionih standarda, uspostavljanje dobrovoljnog programa akreditacije, zasnovan na principima za ocjenu standarda i za akreditaciju akreditora koji su denisani me unarodnim programom ALPHA Agenda for Leadership Principles in Healthcare Accreditation (Program rada za principe vodstva u akreditaciji zdravstvene zatite),2 akreditaciju zdravstvenih ustanova u odnosu na standarde, registrovanje i objavljivanje potrebnih podataka, sprovo enje nadzora nad radom akreditovanih organizacija i utvr ivanje da li se akreditacija odrava, saradnju sa relevantnim institucijama u vezi sa svim pitanjima koja se ti u razvoja i primjene standarda i ocjenjivanje rezultata, te primjene pokazatelja kvaliteta i kriterijuma za ocjenu postoje e prakse, saradnja sa svim u esnicima i obezbje enje informacija koje se ti u kvaliteta.
2 ALPHA standards- www.isqua.org.au

Dr Dra{ko Kupre{ak, rukovodilac odsjeka za poslove standardizacije, Agencija za akreditaciju i unapre|enje kvaliteta zdravstvene za{tite RS

Najve i izazovi u implementaciji politike unapre enja kvaliteta nisu tehni ki ili ekonomski, ve socijalni i organizacioni. U tom svjetlu, naglasak
1 Shaw Charles D, Kalo I. Osnovne informacije za nacionalne politike kvaliteta zdravstvenih sistema, Evropska kancelarija SZO, 2003.

16

Z D R A V S T V O

Predstavljamo Klini ki centar Fo a

... Dvije su se vode zavadile, ehotina i studena Drina. ehotina Drini govorila: Pri ekaj me ljetni dan do podne, dok ja do em, mutna i krvava... I uistinu, kao otvorena knjiga na u u ehotine u Drinu, raskrilio se grad. Naslonio se na obe vode, to su se ko zna zato i godine koje grdno zavadile i esto plavile priobalje, pa ak i ulice grada, ele i pri tom valjda, da speru tragove istine i tragove istorije. Istina i istorija ovoga kraja toliko je duboka i toliko jasna, da se ne da ni zamutiti, a kamoli sprati i zaboraviti!I Drina i ehotina, proti u i kroz vreme i istoriju pamte. Onome ko zna da slua pripovedaju, da su vremena kao vode - dolaze i odlaze, donose i odnose. I svaki kamen ove Stare Hercegovine kada podigne, pod njim, istoriju na e! Skamenjeni svedoci vremena, nemo pripovedaju! Od 1368. godine, od kada datiraju prvi pisani tragovi o Fo i, preko turske i austrougarske vladavine, Prvog i Drugog svetskog rata, pa do najnovije istorije, mnogi mo ni despoti, vladari i gospodari, sebi u slavu i ast, zidali su svoje zadubine a ruili i skrnavili postoje e. U novijoj istoriji grada, posebno mesto pripada januaru1942. godine, Fo anskoj republiciiFo anskim propisima, koji se smatraju prvim ustavom nove drave. U to vreme, u Fo i se le e promrzli partizani Prve proleterske brigade koji su po najlju oj zimi preli Igman. Deo fo anske optine je i podru je Tjentita, na kojem se u Drugom svetskom ratu deavala Peta nema ka ofanziva i koje je stratite za 7.ooo boraca za slobodu. I opet istorija! I opet neki mo nici, despoti, vladari i gospodari, u svom bezumlju, zavadie nas i gurnue u ring u kome se lije krv i padaju glave! Zao duh uveliko je izaao iz boce! Ratni olujni vetrovi 92. godine kre Bosnu, kre Hercegovinu i naravno, fo anski region!

Univerzitetski kampus
Pripremila: Vera Pu{ac Vera Pu{ac, direktorica Medici.com, prof. dr Veljko Mari}, dekan Medicinskog fakulteta Fo~a i direktor KC Fo~a

bi se javljao po koji zdravstveni radnik, a zdravstvenih ustanova, nije ni bilo. Austrijskom okupacijom u Fo i se stacioniraju ja i vojni garnizoni u kojima su radili kolovani lekari. Prva bolnica u Fo i otvorena je 1896. godine. U toku Drugog svetskog rata u fo anskoj bolnici (tzv. IGMANSKA bolnica) le eni su promrzli borci Prve proleterske brigade. Bez anestezije i bez seruma, oskudnom hirurkom opremom, amputirani su im promrzli delovi tela. Bez jauka, borci su ostajali bez prstiju, bez nogu i umirali kao junaci! U slavu i ast hrabrim IGMANCIMA, rodila se ideja o

gradnji bolnice. U prole e 1958. godine, otvorena je novosagra ena bolnica i nazvana Spomen bolnica Proleterskih brigada. Referendumom 1968. godine formiran je Medicinski centar Proleterskih brigada, a osamdesetih godina, bolnica se nalazi u organizacionom zdravstvenom gigantu, SOUR Regionalni medicinski centar Proleterskih brigada. I ponovo politi ka i nacionalna previranja. Devedesete godine prologa veka miriu na zlo, na krv, na smrt! Po tre i put u istom veku, zla kob rata nadvila se nad svim prostorima bive Jugoslavije. Politika, privreda pa i zdravstvo, gibalo se prema

Razvoj zdravstva
Iako je kroz istoriju, Fo a bila poznata kao trgova ko sredite na karavanskom putu iz Dubrovnika prema unutranjosti, zdravstvena zatita u njoj je vegetirala! Kroz sve vreme turske vladavine, tek sporadi no 18

Z D R A V S T V O

Regionalni medicinski centar Spomen bolnica u Fo i prerasta u Klini ki centar Medicinskog fakulteta! Tako je za stanovnitvo ovoga dela Republike Srpske obezbe ena visoko stru na i kompletna zdravstvena zatita.

Univerzitetski kampus
Medicinski fakultet u Fo i predstavlja tipi nu visokokolsku ustanovu osnovanu od strane drave, sa organizacionim jedinicama katedre, administrativnom i tehni kom slubom. Prema re ima direktora Klini kog centra i dekana Medicinskog fakulteta u Fo i prof. dr Veljka Mari a, Medicinski i Stomatoloki fakultet su organizovani kao Univerzitetski kampus, po ugledu na savremene fakultete u svetu i sastoji se od prostora za nastavu i prostora za smetaj studenata i profesora. Klini ki prostori predstavljaju nerazdvojnu bazu za izvo enje klini ke nastave mati nih medicinskih predmeta oba fakulteta. Studentski internati ine sastavni deo Univerzitetskog kampusa. Najve i i najlepi prostor poslednjeg paviljona bolnice, obezbe uje smetaj za 90 studenata. Ostala dva internata nalaze se izvan kruga Klini kog centra. Plan i program studija ra en je u skladu sa savremenim evropskim standardima i principima Bolonjske deklaracije. Od kolske 2007/08. godine, etvrta generacija studenata Medicinskog fakulteta u Fo i, poha a e nastavu u skladu sa principima Bolonjske deklaracije. Od 93. godine, na osnovne studije medicine upisano je 966 i do danas, je diplomiralo 115 studenata, a trenutno na naem fakultetu studira njih 436 To su mladi sa prostora 36 optina Republike Srpske, i 35 optina iz zemalja okruenja. Kao dekan ovog fakulteta, ponosan sam na injenicu da smo, osim obrazovanja doktora medicine, ovla eni za kolovanje magistara i doktora medicinskih nauka. Od 2001. godine do danas, magistarsku tezu odbranilo je 5 a 18 kandidata je u proceduri za sticanje nau nog zvanja - magistar medicinskih nauka. Doktorsku disertaciju odbranilo je 8 a jo 9 kandidata je u proceduri za sticanje tog nau nog zvanja. Na specijalisti ke studije do sada je upisano 92 kandidata a njh 14 je poloilo specijalisti ki ispit. Ovo pokazuje da smo, tokom postojanja Medicinskog fakulteta u Fo i, u velikoj meri uspeli da 19

ponu enom, u mogu im i nemogu im varijantama. Sarajevo, aprila 92. Nastavni proces na svim fakultetima zamire. Nacionalno se ivo krvlju natopljeno, nad glavama profesora i aka koji jesu, to to jesu! Svi oblici rada i na Medicinskom i na Stomatolokom fakultetu zamiru! Doga aji u tom gradu uzrokuju egzodus preko 200.000 hri ana, a me u njima i velikog broja univerzitetskih profesora, asistenata i saradnika. Oni koji izmakoe krvavom nacionalisti kom se ivu, osetie potrebu i obavezu da nastave prekinuto. Naime, grupa profesora sa sarajevskog Medicinskog i Stomatolokog fakulteta, u leto 93. godine, prognani i ponieni, odlu ie se na vaskrsenje! Odlu ie da univerzitetskoj mladosti, kataklizmom zahva enih prostora, omogu e da okon aju zapo eto. To se jedino moglo revitalizacijom Medicinskog i Stomatolokog fakultea sarajevskog, tada ve srpskog, univerziteta. Kona na odluka o izboru lokaliteta za oba fakulteta, doneta je nakon dekanskih obilazaka vie medicinskih centara

hercegova kog i isto no bosanskog regiona. Regionalni medicinski centar Spomen bolnica Proleterskih brigada u Fo i bio je jedan od najkvalitetnijih, bilo da je re o opremi, o kadrovima, o kapacitetima ili prostorima sa reenom infrastrukturom. Postojanje veoma konfornog srednjokolskog centra sa impozantnim amteatrom sa oko 300 mesta, bio je dodatni razlog da dekani Medicinskog fakulteta, prof. dr Boria Starovi i Stomatolokog fakulteta, prof. dr Olga Blagojevi , septembra 93. godine, ba tu zapo nu reanimaciju fakulteta na ijem su elu! I uspelo je! Nakon zvani nog konkursa i prijemnih ispita iz biologije i hemije, novi damar ivota udahnut je u Medicinski i Stomatoloki fakultet Univerziteta Srpsko Sarajevo. Lekarski konzilijum Opte bolnice u Fo i, na elu sa direktorom, prof. dr Veljkom Mari em, u to teko vreme, sa naglaenom kolegijalno u i ose anjem odgovornosti, otvorio je prostore bolnice za organizovanje ovih fakulteta. Septembra 93. godine.

Z D R A V S T V O

odkolujemo vlastiti kadar te smo i tu blizu uslova koje propisuje Bolonjska deklaracija. Ako jo kaem da za nae profesore i asistente gradimo oko 40 stanova, onda slika o nama dobija jednu doma insku dimenziju, sa ponosom isti e dekan Mari . I zaista, jedno fascinantno zdanje koje se prostire na 5.000 metara kvadratnih predklini kog i 20.000 metara kvadratnih klini kog dela, smeteno na severu od Fo e, jedan kilometar nizvodno od mosta na Drini. Na vrstom i stenovitom terenu, 15-20 metara iznad nivoa reke i sa optimalnim uslovima za gradnju i irenje. Bolnica se uklapa u ambijent okoline, u ambijent reke Drine, njene bistre modro-zelene vode sa brdima i umovitim panjacima okolo. Ako govorim kao direktor Klini kog centra, ne mogu a da ne pomenem 1998. godinu, kada je u okviru projekta GRANT-AID, japanska vlada donirala Klini kom centru izuzetno kvalitetnu medicinsku pomo (147 medicinskih aparata) u vrednosti od 4 miliona dolara. Od tada bolnica u Fo i postaje jezgro zdravstva isto nog dela Republike Srpske. Godinje se u naem centru le i preko 7.500 pacijenata, od kojih je 25% van prostora fo anske regije, a rekao bih da nema grada u Republici Srpskoj iz kojeg nam nije doao bar jedan pacijent. Fo anska regija moe da se ponosi injenicom da ni jedan lekar nije nezaposlen, odnosno, ne nalazi se na Zavodu za zapoljavanje to je, prizna ete, svojevrstan kuriozitet, isti e prof. Mari . Vredna pomena je i injenica da Fo a sa oko 35 000. stanovnika ima tri fakulteta: medicinski, stomatoloki i bogoslovski. U proceduri otvaranja su jo dva fakulteta. Studijski odsek zdravstvene nege, koji bi u toku trogodinjeg, onosno etvorogodinjeg kolovanja obrazovao pomo no medicinsko osoblje i odsek biologije, sa Prirodnomatemati kog fakulteta Isto no Sarajevo. Medicinsko osoblje Klini kog centra Medicinskog fakulteta u Fo i u 12 odeljenja i sa 5 dijagnosti kih slubi radi sve intervencije, osim radiologije i kardio-hirurgije (no ugradnja pejsmejkera se vrlo uspeno radi). S obzirom na porast kardiovaskularnih bolesti, jedan od ciljeva za budu nost ove visokostru ne ustanove i institucije jeste opremanje ANGIOSALE, u 20

kojoj bi se radili stentovi i invazivna kardiologija. Sa aspekta ljudskosti, pre svega, a onda sa aspekta funkcija koje trenutno obavljam, ne mogu a da se jo jednom ne osvrnem na rodona elnike svega ovoga o emu smo do sada govorili. To su akademik, Boria Starovi i prof. dr Olga Blagojevi . Njihovim dolaskom, Fo a postaje univerzitetski grad. Imali su viziju, imali su energiju i verovali su u sebe, u nas! Mi smo ih sledili i verovali smo njima ali i sebi! Profesor Starovi je ve tada ovu bolnicu video kao Univerzitetsku bolnicu, smetenu u prijatnom prostoru, koja moe da bude,

da edukuje i da le i. Na alost, prolo je ve dve godine od kako ovi velikani nisu me u nama. No siguran sam da bi bili prezadovoljni ostvarenjem svojih vizija. Kako u jednoj sredini koja nema tradiciju univerzitetskog grada, u najtee vreme, moe da se za ne, rodi i odneguje ono to danas slovi za tipi nu univerzitetsku bolnicu koja ima prostor, kadrove, opremu i stalnu tenju ka usavravanju. Ponosan sam to sam bio savremenik i saradnik takvih vizionara, kaza nam prof. dr Veljko Mari , direktor Klini kog centra i dekan Medicinskog fakulteta!

Z D R A V S T V O

Institut za transfuziologiju VMA Beograd

Dana 29.05.2007. odrana je sve ana promocija povodom jo jednog uspeha stru njaka Vojnomedicinske akademije. Nosilac ovog uspeha je INSTITUT ZA TRANSFUZIOLOGIJU, na elu sa na elnikom pukovnikom, profesorom Miroljubom TRKULJI EM. Razlog okupljanja bio je uvo enje nove tehnologije testiranja krvi davalaca, NAT-PCR, u rutinsku upotrebu. Uvo enje NAT tehnologije, predstavlja revolucionarni tj. kvalitativni napredak u procesu obezbe enja hemoprodukata sigurnih u pogledu virusa krvnoprenosivih bolesti virusa hepatitisa tipa: B (HBV), C (HCV) i virusa humane imunodecijencije (HIV). Kako je u uvodnom izlaganju istakao profesor Trkulji , NAT predstavlja akronim od engleskih re i Nucleic Acid Testing, to u prevodu zna i testiranje nukleinskih kiselina: DNK za HBV i RNK za HCV i HIV, a one ine genetski materijal svakog organizma pa i virusa. Kod standardnih enzimo-imunih (ELISA) testova, prisustvo virusa ne moe se detektovati, sve dok ne do e do stvaranja antitela protiv unesenog virusa. Vreme od ulaska virusa u organizam pa do stvaranja antitela zove se fenomen prozora (window). Kod NAT tehnologije detektuje se genetski materijal virusa ime se fenomen prozora skra uje. To skra enje je za hepatis tipa B sa 59 na oko 21dan, hepatis tipa C sa 66 na oko 15 dana i AIDS sa 22 na oko 11 dana, to i predstavlja sutinsku prednost ove tehnologije. Po re ima prof. Trkulji a, Institut za transfuziologiju VMA je prva transfuzioloka institucija u ovom delu Evrope, i na Balkanu koja je uvela NAT tehnologiju u rutinsko testiranje jedinica krvi i to istovremeno na sva tri Zakonom obavezuju a testa. Institut je me u retkim ustanovama u svetu koji ovo

Uvo enje nove tehnologije testiranja krvi davalaca NAT-PCR u rutinsku upotrebu
Pukovnik profesor Miroljub Trkulji , na~elnik Instituta za transfuziologiju, VMA, Beograd

testiranje izvode uporedo sa enzimoimunom tehnologijom, koriste i pri tome tzv. otvorene sisteme tj. mikrotitarske plo e i zatvorene sisteme tj. hemiluminiscenciju. Sam sistem se sastoji od dva aparata: COBAS Ampliprep i COBAS Amplicor, renomiranog svetski priznatog proizvo a a ROCHE Diagnostics, Nema ka. Sistem je namenjen transfuziolokim slubama (bankama krvi), koje prikupljaju, obra uju-procesuiraju krv, tj. proizvode razli ite produkte (eritrocite, trombocite, plazmu itd.). Po podacima iz asopisa Vox Sanquinis iz 2005. godine, ROCHE je sa NAT tehnologijom zastupljen u Japanu100%, u Evropi 80% i u SAD-u oko20%. Testiranje se vri u pulovima tj. skupovima od 24 uzorka, a moe i pojedina no. Na ovaj na in se pojeftinjuje testiranje, naro ito u zemljama u kojima su retko prisutni virusi izaziva i hepatitisa: B, C i AIDS-a. Maksimalni kapacitet sistema: COBAS Ampliprep, COBAS Amplicor je 240 uzoraka, tj. 10 pulova za 12 sati rada. Kako je napomenuo pukovnik Trkulji , pripreme su bile temeljne i sveobuhvatne, a podrazumevale

su: pripremu adekvatnog prostora, obezbe enje opreme od proizvo a a, instaliranje dodatnih ure aja kako bi sistem mogao da funkcionie po propisima proizvo a a, kao i nabavku potronog materijala. Isto tako, odre eni lekarispecijalisti, transfuziolozi obu avani su za rad, a posebno je obu avana osoba u ijoj je nadlenosti i odgovornosti funkcionisanje sistema (kapetan dr Nemanja Borov anin, specijalista transfuziolog). Tom prilikom je istaknuto da su Institut za transfuziologiju, odnosno VMA otvoreni za svaki vid saradnje, to je dokazano bezbroj puta i da sigurno predstavljaju integralni deo zdravstva Srbije, zbog ega je Institut spreman da prui stru nu i svaku drugu pomo iz oblasti transfuziologije. Uvo enjem NAT tehnologije, Institut je uvrstio Srbiju u mali broj zemalja koje je poseduju, pre svega zbog maksimalne sigurnosti bolesnika kojima je neophodna primena krvi/hemoprodukta, posebno u oblasti transplantacija M H i vrstih organa. Na kraju prof. Trkulji je istakao: Uvo enje ove nove tehnologije testiranja u transfuziologiji i programima transplantacija u naoj zemlji, moe se smatrati jednim od najve ih dostignu a u medicini ove godine. Veliku zahvalnost dugujemo proizvo a u ROCHE Diagnostics Nema ka i posebno rmi ADOC iz Beograda to se jedna takva visoka tehnologija nala kod nas i promovisala nas kao lidera u oblasti transfuziologije na ovim prostorima, na kojima se na Institut ve godinama nalazi u samom vrhu.

22

Z D R A V S T V O

Prvo malo povijesti...

Celijakiju po prvi put spominje Aretej jo u 2. stolje u nae ere. Opisao je karakteristi an izgled stolice kod bolesnika i primijetio da su e e obolijevale ene, ali da i djeca mogu oboljeti. Nakon toga, opis bolesti zaboravljen je tijekom nekoliko stolje a, a modernu eru celijakije otvorio je Samuel Gee, koji je opisao klini ku sliku celijakije i naslutio da bi lijek mogao biti u prehrani. Me utim, tek je Haas 1924. godine savjetovao primjenu dijete s bananama, to se kao na in lije enja koristilo sve do sredine prolog stolje a. U to vrijeme je nizozemski pedijatar Willem Dicke otkrio vanost bezglutenske prehrane pokazavi da izbacivanje brana iz prehrane dovodi do nestanka simptoma celijakije u djece. Prihva anje ove teze i primjena bezglutenske dijete zna ajno su promijenili ivote djece i odraslih s celijakijom i ozna ili prekretnicu u lije enju celijakije. Sredinom 50-tih godina prolog stolje a Shiner u Engleskoj i Rover sa suradnicima u Argentini konstruirali su, neovisno jedni o drugomima, instrumente za peroralnu biopsiju sluznice tankog crijeva. Na temelju bioptata, Margo Shiner je opisala izgled sluznice tankog crijeva (atroju resica) u djece s celijakijom. Dvanaest godina kasnije, 1969. godine u Interlakenu, Europsko drutvo pedijatrijskih gastroenterologa postavilo je prve kriterije za dijagnozu celijakije na temelju biopsije sluznice tankog crijeva. Ovi kriteriji su od tada revidirani, ali i dalje su osnova za postavljanje dijagnoze. Sva ova otkri a, osim to predstavljaju zna ajne karike u povijesti celijakije, otvorila su svaki put vrata novim istraivanjima i saznanjima koja su doprinijela sve ve em razumijevanju ove bolesti.

Novosti u celijakiji
Mr. sc. Zrinjka Miak, dr med., Klinika za dje je bolesti Zagreb, Klinika za pedijatriju Referentni centar za dje ju gastroenterologiju i prehranu (preuzeto iz Gluc 7, svibanj 2007.)

Ono to je za jednog ovjeka hrana, za drugog bi moglo da bude jak otrov. Lucrecius, oko 75 p.n.e.

...ono to znamo...
Celijakija je upalna bolest tankog crijeva koja nastaje zbog nepodnoenja glutena u genetski predisponiranih osoba, a klini ki se o ituje irokom lepezom simptoma. U djece koja imaju manje od dvije godine, obi no se javlja klasi na slika: kroni ni proljev, slabo napredovanje na tjelesnoj masi, veliki i napuhnuti trbuh te povra anje. U djece kojoj je dijagnoza postavljena nakon navrene dvije godine te u odraslih, klini ka slika obi no je nejasnija: bol u trbuhu moe biti jedini simptom, a umjesto proljeva (koji je u ovoj dobi rijedak) moe se javiti i opstipacija. esti su jo gubitak tjelesne mase, niski rast, odgo eni pubertet, a mogu se javiti anemija, osteoporoza i drugo. Osim toga, bolesnici s celijakijom mogu imati i tihi oblik bolesti sa samo nejasnim,

minimalnim i/ili atipi nim simptomima. tovie, poznato je da osoba moe imati izgled sluznice tankog crijeva karakteristi an za celijakiju i biti bez ikakvih simptoma. To je naj e i slu aj u bliskih srodnika bolesnika s celijakijom, u odre enog broja bolesnika nakon optere enja glutenom te u adolescenata koji su prekinuli bezglutensku dijetu i konzumiraju gluten. Drugim rije ima, ako po prekidu bezglutenske prehrane i nema klini kih simptoma, to ne zna i da sluznica tankog crijeva nije ote ena. Udio simptomatskih bolesnika u ukupnom broju bolesnika s celijakijom procjenjuje se na najvie 3040%, i stoga se smatra da je celijakija, op enito uzevi, asimptomatska bolest. Poznato je tako er da su brojne bolesti povezane s celijakijom: e erna bolest, autoimuna bolest titnja e te neke druge autoimune bolesti, nedostatak IgA, Sjogrenov sindrom, neki neuroloki poreme aji, jetrene bolesti, Dovvnov sindrom, Turnerov sindrom i druge. Nakon to se na temelju klini ke slike i laboratorijskih nalaza posumnja na celijakiju, dijagnoza se postavlja na temelju nalaza biopsije sluznice tankog crijeva. Prema kriterijima Europskog drutva za pedijatrijsku gastroenterologiju i prehranu, za kona nu dijagnozu celijakije potrebne su tri biopsije sluznice tankog crijeva: 1. U vrijeme postavljanja sumnje na celijakiju u ini se prva biopsija sluznice tankog crijeva koja pokae tipi an nalaz: atroju resica, hiperplaziju kripti i povien broj intraepitelijalnih limf o ita. 2. Nakon uvo enja bezglutenske prehrane dolazi do klini kog oporavka kao i oporavka sluznice tankog crijeva, i nalaz druge biopsije je uredan. 3. Nakon optere enja glutenom u ini se tre a biopsija sluznice tankog crijeva, na kojoj je nalaz ponovno promijenjen tipi no za celijakiju. Ovaj niz od tri biopsije preporu en je zato to u dojena koj i ranoj dje joj dobi promjene sluznice tankog crijeva u smislu atroje resica nisu svojstvene samo celijakiji, ve se mogu na i i u kroni nim proljevima drugih uzroka (zbog nepodnoenja kravljeg mlijeka, nakon virusnih enteritisa, u primarnim imunodecijencijama i drugo).

Me utim, u djece starije od dvije godine, nalaz atroje sluznice tankog crijeva rijetko je uzrokovan drugim stanjima osim celijakijom. Uzevi to u obzir, 1989. godine uvedeni su revidirani dijagnosti ki kriteriji prema kojima se u djece starije od dvije godine dijagnoza celijakije postavlja na temelju: 1. tipi ne klini ke slike i histolokog nalaza prve biopsije karakteristi nog za celijakiju i 2. potpunog klini kog oporavka nakon uvo enja bezglutenske prehrane. Lije enje celijakije osniva se na strogoj, doivotnoj prehrani bez glutena, odnosno bez peni nog, raenog i je menog te zobenog brana. Nakon zapo ete bezglutenske prehrane, ubrzo dolazi do oporavka i nestanka simptoma, dok je histoloki oporavak neto sporiji. Bezglutensku prehranu potrebno je provoditi doivotno, bolesnik se treba kontrolirati u gastroenterolokoj ambulanti, a pridravanje bezglutenske dijete obi no se prati kontroliranjem serolokih nalaza (antiglijadinskih i endomizijskih protutitijela te protutijela na tkivnu transglutaminazu).

... i na kraju novosti...

Svijest o celijakiji raste svakim danom i sve se vie misli na ovu bolest. Posljedi no tomu otkriva se sve vie bolesnika, i to sve vie onih s atipi nom klini kom slikom, odnosno onih s minimalnim simptomima ili ak bez njih. Ne tako davno, celijakija se smatrala relativno rijetkom, s prevalencijom 1:1000 ili manjom. Posljednjih godina provedena su brojna ispitivanja u estalosti neprepoznate celijakije diljem svijeta, koja su pokazale da se celijakija javlja u omjeru 1:100 osoba, ili u 1% stanovnitva. Ako se taj rezultat usporedi s ispitivanjima o u estalosti klini ki prepoznate celijakije, proizlazi da na jednog otkrivenog i dijagnosticiranog bolesnika dolazi 7 neprepoznatih. Drugim rije ima, od osam bolesnika s celijakijom tek jedan je prepoznat i dijagnosticiran. Gluten je osnovni imbenik u patogenezi celijakije, odnosno bez glutena nema ni celijakije. Osim glutena, vjerojatno postoje jo neki okolini imbenici koji imaju ulogu u nastanku

24

Z D R AV S T V O

celijakije. Velika studija nedavno provedena u vedskoj pokazala je da postupno uvo enje glutena u prehranu dojen eta koje je jo na prsima smanjuje rizik od pojave celijakije u ranoj dje joj dobi. Dulje dojenje tako er je povezano sa smanjenim rizikom od celijakije, iako za sada nije jasno je li dojenje samo odga a pojavu simptoma ili prua trajnu zatitu od celijakije. Pokazalo se tako er da unos velikih koli ina glutena zna ajno pove ava rizik od celijakije te da uvo enje glutena u prehranu dojen adi mla e od 3 mjeseca 5 puta pove ava rizik od pojave celijaki ne autoimunosti u usporedbi s djecom kojoj je uveden gluten u dobi od 4 do 6 mjeseci starosti. Me utim, name e se pitanje: zato neke osobe nakon to im se u prehranu uvede gluten razviju celijakiju i to je to to ih ini osjetljivim na gluten? Dosadanja istraivanja pokazala su da nasljedni imbenici igraju zna ajnu ulogu. Celijakija se naslje uje poligeno, interakcijom vie genskih lokusa i okolinih imbenika. U jednojaj anih blizanaca celijakija se javlja u oko 80% kod oba blizanca, a u dvo jaj anih u oko 30%. Osim toga, celijakija je do 10 puta e a unutar obitelji u kojoj ima netko oboljeli. Poznato je da odre eni HLA geni sudjeluju u nastanku celijakije, a u posljednje vrijeme mogu e je odrediti i HLA DQ heterodimer. Ve ina bolesnika s celijakijom (>95%) ima HLA DQ2 ili

HLA DQ8 pozitivan heterodimer, a oni negativni i za HLA DQ2 i za HLA DQ8 obi no imaju dio DQ2 heterodimera. Potrebno je naglastiti da pozitivan nalaz HLA ne zna i i dijagnozu celijakije, ali negativan nalaz moe pomo i u isklju ivanju bolesti. Naime, iako oko 30-40% bijelaca ima DQ2 ili 8, samo manje od 3% e ih razviti celijakiju. Dosadanja istraivanja pokazala su da HLA geni doprinose oko 40% u nasljedstvu celijakije, a ostalih 60% doprinosi nekoliko ili vie gena izvan HLA sustava, koji se jo istrauju. Ipak, sami genetski imbenici nisu dovoljni za razvoj celijakije, o ito postoje i drugi imbenici koji su uklju eni u ovaj proces. Lije enje celijakije provodi se strogom doivotnom bezglutenskom prehranom. To zna i da je iz prehrane potrebno izostaviti penicu, ra i je am i sve proizvode koje ih sadre. Ranije su se kao bezglutenske namirnice ra unale one koje su imale manje od 200 ppm glutena, ali danas se prema Codex Alimentariusu bezglutenskim namirnicama smatraju samo one koje imaju manje od 20 ppm glutena. Zob, ukoliko je ista i nije kontaminirana drugim itaricama ( ak ni s malim kolini nama penice, rai ili je ma) sigurna je u vie od 95% bolesnika, uklju uju i i djecu. Postoji, me utim, mali dio bolesnika koji razvijaju imunoloki odgovor i na zob te zbog toga mogu imati i atroju sluznice iako se, osim to uzimaju zob, strogo pridravaju bezglutenske prehrane. Dok je bolesnik s celijakijom na bezglutenskoj prehrani, prognoza bolesti je odli na. Nepridravanje bezglutenske

prehrane moe rezultirati ne samo dalje prisutnim simptomima nego i razvojem komplikacija koje mogu biti nemaligne i maligne. S nepridravanjem bezglutenske prehrane javlja se i problem infertilnosti u ena. Pokazalo se da ene s nedijagnosticiranom celijakijom u vrijeme poroda e e ra aju prijevremeno, imaju carski rez ili dijete ima intrauterini zastoj rasta ili vrlo nisku poro ajnu masu. Nasuprot tomu, majke kojima je celijakija dijagnosticirana prije poroda nisu imale vie nepovoljnjih ishoda trudno e. to se ti e malignih komplikacija, poznato je da je limfom tankog crijeva povezan s celijakijom. Osim toga, i karcinom tankog crijeva, jednjaka i farinksa e e su opisani u vezi s celijakijom. Stopa smrtnosti bolesnika s celijakijom tako er raste s vremenom koje je proteklo od pojave simptoma do postavljanja dijagnoze bolesti i s loim pridravanjem bezglutenske prehrane. Vano je naglasiti da bezglutenska dijeta ima zatitni u inak u razvoju malignih bolesti, i upravo to je najja i argument za doivotno izostavljanje glutena iz prehrane bolesnika s celijakijom. Novija ispitivanja o molekularnoj osnovi celijakije otvorila su mogu nosti za razvoj novih na ina lije enja. Jedna od mogu nosti je enzimska terapija (prolil endopeptidaza) koja bi se uzimala na usta i kojom bi se u probavnom traktu ubrzala razgradnja glutena. Na taj na in bi bolesnik mogao povremeno unijeti manje koli ine glutena, a tableta bi sprije ila njegov tetan u inak, no bezglutenska prehrana bi i dalje ostala osnova lije enja. Postoji jo nekoliko mogu ih mjesta terapijskog djelovanja koja se ispituju, kao npr. inhibicija intestinalne tkivne transglutaminaze s ciljem sprije avanja niza reakcija koje dovode do ote enja sluznice tankog crijeva u celijakiji, te citokinska terapija i sli no.

26

Z D R A V S T V O

Simptomi rizika su izraz poreme ene funkcije mozga i za razliku od faktora rizika su prognosti ki bitni za poreme aje u toku psihozi kog razvoja, a prepoznaju se po spoljnim znacima. U manjem broju slu ajeva se ra aju djeca sa ote enjem centralnog nervnog sistema to moe dovesti do odstupanja od normalnog razvoja. Poznavaju i normalan motorni razvoj (to je opisano u jednom od prethodnih lanaka) roditelji lake mogu uo iti eventualna odstupanja od normalnog razvoja. Simptomi rizika u novoro ena koj dobi (doba od ro enja do kraja etvrte sedmice ivota). 1. Simptomi rizika u le nom poloaju: snien tonusdijete mlohavo nalijee na podlogu povien tonuslei vrsto isprueno, uvija se na podlozi, odie le a od podloge te moe initi luk (opistotonus) 2. Simptomi rizika u potrbunom poloaju: izostanak aktivne pokretljivosti tj. vrlo siromana spontana motorika (pokreti novoro en eta u razli itim poloajima - vie le nom) asimetrija u pokretljivosti tj. ako jednom stranom tijela mi e vie u odnosu na drugu, ili mi e rukicama, a nogicama manje i obrnuto. 3. Simptomi rizika kod dranja glave: izrazita asimetrija dranja glavice vienje glavice pri podizanju kao da e se posjesti 4. Simptomi rizika pri osloncu na stopala: oslonac na nepuna stopala - na prste oslonac na stopala se ne moe izazvati ukrta noge nema automatskog hoda Simptomi rizika u odoj eta (doba od navrenog prvog mjeseca do kraja prve godine ivota) od prvog do estog mjeseca ivota. 1. Simptomi rizika u le nom 28

Simptomi rizika u novoro ena koj dobi

Mr sci. med. dr Branislava Marjanovi , spec. fizijatar, ZZMR Dr Miroslav Zotovi Banjaluka

Simptomi rizika kod dojen eta od estog do dvanaestog mjeseca: kanjenje u pojavi sposobnosti okretanja sa le a na trbuh neprihva anje sjedenja asimetrija u izvo enju pojedinih aktivnosti mlohavost ili krutost mii a pri izvo enju neke aktivnosti ako se ne igra svojim nogicama i ne prinosi ustima igra ke hvatanje samo jednom rukom, a drugu koristi ili mu je eventualno samo pomo na vrsto zatvorene akice, pal evi u akama, izostanak razvoja hvatanja. poloaju: vrsto savijanje ruku i nogu vrsto opruanje ruku i nogu ukrtanje nogu vrsto stisnute ake sa palcem u aci zaostajanje glavice pri povla enju iz le nog stava asimetrija spontane aktivnosti tj. slabija aktivnost jedne strane tijela 2. Simptomi rizika u potrbunom poloaju: oslabljeno odizanje glavice u potrbunom poloaju vrsto stisnute akice, pal evi u akama nedovoljno oslanjanje na podlaktice - izostanak oslanjanja na laktove 3. Simptomi rizika pri osloncu na stopala: neoslanjanje bebe o podlogu oslanjanje na nepuna stopala ukrtanje nogu produena prisutnost automatskog hoda Prisutnost simptoma rizika jo uvijek ne zna i bolest, samo opasnost da bi se ista mogla razviti u potpunoj klini koj slici ovisno o vrsti i obimu ote enja mozga. Upravo zbog toga je potrebno poznavati simptome rizika kako bi ih se moglo prepoznati, preduhitriti njihov razvoj uklju ivanjem u habilitacioni tretman to ranije.

Zavod za zikalnu medicinu i rehabilitaciju

Dr Miroslav Zotovi
Slatinska 11 Banja Luka Tel. +387 (0)51 30 55 22 Fax: +387 (0)51 30 78 35

Z D R A V S T V O

Kombinacija lijekova za snienje masno a-statina, lijekova za snienje krvog pritiska i acetilsalicilne kiseline moe smanjiti umiranje i onesposobljenost kod osoba sa rizikom za aterosklerozu za 50%.
Svjetska zdravstvena organizacija, 2002 god.

ta je ateroskleroza? Ateroskleroza je bolest arterija, koja dovodi do njihovog o vr avanja, zakre avanja i suenja. U unutranjem zidu arterije stvaraju se masne ateroskleroti ne plo ice koje se sastoje od dva dijela:bazena punog holesterolom i masnim materijama i kape koja ga pokriva i odvajala od unutranjosti arterije. Glavna opasnost se sastoji u tome to kapa moe da prsne i sadraj bazena se izru uje u upljinu arterije to odmah dovodi do stvaranja krvnog ugruka tromba. Koje su posljedice ateroskleroze? Ateroskleroza sr anih arterija dovodi do stabilne angine pektoris (jak, kratkotrajan bol iza grudne kosti koji se nekad iri u lijevo rame i lijevu ruku) i sr anog udarainfarkta miokarda (izumiranje dijela sr anog mii a, jer se ne ishranjuje) i iznenadne sr ane smrti zbog fatalne aritmije. Ateroskleroza arterija mozga manifestuje se simptomima od zaboravnosti, smanjene koncentracije, prolaznih slabosti modane cirkulacije pa sve do modanog udara-loga sa oduzeto u govora i pojedinih dijelova tijela. Suenje arterija nogu dovodi do oteanog i bolnog hoda, koa postaje blijeda i hladna to na kraju dovodi do gangrene noge. Ateroskleroza aorte dovodi do njenog proirenja koji moe iznenadno da prsne i uzrokuje brzu smrt. Koji su glavni faktori rizika ateroskleroze? Faktori rizika su: povien krvni pritisak, poviene masno e u krvi, povien e er u krvi, puenje, pove ana tjelesna teina sa povienim obimom struka, zi ka neaktivnost, stres, porodi na optere enost za aterosklerozu, muki pol, stariji uzrast i za ene prestanak menstruacije. 30

Kardiovaskularni lijekovi u prevenciji ateroskleroze

Za arterije srca je najrizi niji Koje jo vrste masno a faktor povien holesterol, za arterije postoje? mozga povien pritisak a za arterije Osim povienog holesterola i nogu puenje. povieni trigliceridi su nepoeljne masno e. To su jedinjenja masnih ta je povieni krvni pritisak? kiselina i alkohola glicerola. Nalaze Ukoliko se kod odre ene osobe se u namirnicama ivotonjskog izmjeri u vie od tri puta pritisak i biljnog porijekla, kao to su ve i od 140/90 mmHg, smatra margarini i ulja. U na em organizmu se da ta osoba ima povien krvni pove avaju se od slatkia, hljeba, pritisak. Bolest je poreme ene tijesta i drugih ugljenih hidrata. ravnotee brojnih mehanizama (od Smanjuju dobar holesterol i emocionalnih reakcija, fizi kog pove avaju lo. napora do autonomnog nervnog Koje su poviene vrijednosti sistema endokrinih lijezda koje e era u krvi? izlu uju hormone noradrenalin, Poviene vrijednosti e era adrenalin i angiotenzin). Kontrolni mehanizmi koji reguliu normalan u krvi su ve e od 6.2 mmol/l pritisak zakazuju i zato se pritisak natate. povisi preko normale. Koje su poviene vrijednosti tjelesne teine? ta je holesterol, koje su vrste Stepen poviene tjelesne teine i koje su poviene vrijednosti odre uje se indeksom tjelesne u krvi? Holesterol je masno a koje mase (BMI) koji predstavlja odnos najvie ima u namirnicama tjelene teine sa visinom na kvadrat. ivotinjskog porijekla koja je Ukoliko je ve i od 30 osoba je sastavni dio svake elije i potreban gojazna. Rizik za vae zdravlje ne je za mnoge metaboli ke procese predstavlja samo koli ina masti u organizmu. Holesterol se stvara koju unesete nego i gdje je ta mast i u tijelu. Glavno mjesto gdje raspore ena. Ukoliko na teini se stvara je jetra. On se krvlju dobijate u predjelu struka vae prenosi zajedno sa posebnim tijelo ima guru jabuke. Te osobe se bjelan evinama lipoproteinima do posebno trebaju pobrinuti da odre svake elije i u njima se zatim tjelesnu teinu. Rizikom se smatra dalje prera uje. Postoje dva tipa obim struka ve i od 88 cm kod ena holesterola, loi (LDL) jer te estice i 102 cm kod mukaraca. prenose holesterol koji se iz njih Koliki je povien odlae u tkiva i zidove krvih sudova kardiovaskularni rizik? i dobri (HDL) jer se tim esticama Ukoliko je ukupan kardioodnosi suvian holesterol iz tkiva vaskularni rizik odre en evropskim gdje ga ima previe. Poviene vrijednosti holesterola HeartScore tablicama ve i od 5% su ve e od 5 mmol/l, loeg LDL u narednih 10 godina. Odre uje se ve e od 3 mmol/l. Dobri HDL na osnovu pola, starosti, sistolnog treba da bude ve i od 1mmol/l kod krvnog pritiska, ukupnog holesterola mukaraca i 1,2 mmol/l kod ena. i pua kog statusa.

Doc. dr sci. med. Du{ko Vuli}, Centar za medicinska istra`ivanja Medicinska elektronika, Banja Luka

Sr ano oboljenje prije 80. godine ivota naa je greka, a ne boija volja ili u inak prirode
Paul Dudley White, 1970.

Z D R A V S T V O

ta moe uticati na proces ateroskleroze? Na razvoj procesa ateroskleroze moe uticati promjena na ina ivota (zdrav na in ishrane, prestanak puenja, pove anje zi ke aktivnosti i izbjegavanje stresa) i odre ene vrste lijekova. Koje vrste lijekova uti u na proces ateroskleroze? Na proces ateroskleroze mogu uticati odre eni lijekovi za povien pritisak - antihipertenzivi, lijekovi za snienje holesterola - statini i lijekovi koji spre avaju stvaranje ugruaka - antiagregacioni.

bi prestankom njihovog uzimanja dolo do ponovnog porasta pritiska u vidu skokova. To je opasno jer moe do i do sr anog ili modanog udara. Mogu li propisani ljekovi za snienje pritiska uzrokovati neeljene efekte? Navedene grupe lijekova za snienje pritiska mogu izazvati neeljene pojave. ACE inhibitori mogu izazvati suvi kaalj, koji nije opasan ali je neugodan i ukoliko traje prekida se sa lijekom koji se zamjenjuje sa nekim iz druge grupe. Dihidropiridinski antagonisti Ca naj e e izazivaju crvenilo i otok sko nih zglobova. Ako su neeljene pojave izraene tako e se prekida sa tim lijekom.

Zato je vano da uzimate statine? Dobili ste lijek jer vam dijeta nije bila dovoljna za odravanje normalnih vrijednosti holesterola u krvi. Ako ste preboljeli sr ani udar, imate anginu pektoris ili ste imali modani udar ak i ako je koncentracija holesterola normalna vano je da redovno uzimate statine jer smanjuju rizik da se ponovo desi neka komplikacija ateroskleroze. Koliko vremena ete morati uzimati statine? Mjere za sniavanje nivoa holesterola moraju se sprovoditi doivotno, kako zdrav na in ivota tako i uzimanje statina. Lije enje ne e biti uspjeno ukoliko se lijekovi uzimaju povremeno. Mogu li statini uzrokovati neeljene efekte? Neeljeni efekti ovih lijekova su blagi i prolazni. Ozbiljniji poreme aji mogu rijetko nastati sa ote enjem jetre ili mii nim bolovima kada je potrebno odmah izvijestiti ljekara. Kada ne smijete uzimati statine? Ove lijekove ne treba uzimati ako imate jetrenu bolest, ako ste trudni i dojite. ta je acetilsalicilna kiselina? Acetilsalicilna kiselina u malim koli inama (75-300 mg dnevno) dokazano smanjuje rizik od nastajanja bolesti srca i modanog udara. Svojim djelovanjem ona smanjuje sposobnost krvnih ploica (trombocita) za lijepljenje - me usono i na zidove krvnih sudova. Tako je rizik od stvaranja krvnog ugruka smanjen. Zato ju je vano uzimati? Vano je uzimati acetilsalicilnu kiselinu kod oboljelih od posljedica ateroskleroze ali i kod onih koji imaju visok rizik za oboljevanje. Koji su neeljeni efekti? Naj e i neeljeni efekat je krvarenje iz eluca ili dvanaestopala nog crijeva zbog ega moraju biti oprezni oni koji su imali od ranije smetnje.

Koji lijekovi reguliu krvni pritisak i uti u na proces ateroskleroze? Grupe lijekova koje sniavaju ta su statini? krvni pritisak i uti u na proces Grupa lijekova koja sniava ateroskleroze su inhibitori enzima angiotenzin - konvertaze (ACE) i nivo holesterola u krvi. Naziv antagonisti kalcijskih kanali a. ovih lijekova se koristi u ljekarskom argonu. Oni smanjuju ta su ACE inhibitori? djelovanje enzima koji u estvuje Inhibitori enzima angiotenzin u stvaranju holesterola u jetri. - konvertaze (ACE) su noviji Smanjuju koncentraciju tetnog lijekovi koji djeluju blokiranjem LDL holesterola i pove avaju sistema renin - angiotenzin koji koncentraciju dobrog - HDL je odgovoran za snano podizanje holesterola. Svojimdjelovanjem krvnog pritiska i opasnog pada mogu smanjiti koncentraciju loeg pritiska. Kod povienog krvnog holesterola i preko 50% i naj na in pritiska - hipertenzije esto je onemogu iti da se oksidie i dovede poreme ena funkcija ove sprege do razvoja ateroskleroze. hormona i njihova blokada je Imaju i druge pozitivne efekte korisna. kojima se usporava napredovanje Spre avaju i stvaranje angioten- ateroskleroze i tako se smanje zinogena II supstance koja ubrzava opasnost od sr anog, modanog razvoj ateroskleroze imaju povoljno udara ili za epljenja krvnih sudova dejstvo na zidove krvnih sudova nogu. i smanjenje zadebljanja sr anog mii a. ta su antagonisti Ca? Blokatori kalcijumskih kanala u elijama sr anog mii a i mii ima krvnih sudova smanjuju napetost i time otvaraju krvne sudove. Posebno grupa dihidropiridinskih antagonista Ca postie dobro regulisanje krvnog pritiska tokom 24h ali isto tako imaju i antiaterosklerotski efekat. Da li se propisani lijekovi za snienje pritiska moraju redovno uzimati? Ako su lijekovi smanjili povieni krvni pritisak, to zna i da dobro djeluju. Treba ih piti stalno, jer

31

Z D R A V S T V O

Zdravstveno turisti ki centar Banja Vru ica

Zdravstveni turizam
Kroz sveukupno trajanje, ovek koristi darove majke zemlje, a posebno lekovite. Kada prepoznamo lekovite darove, usaglasimo ih sa znanjima savremene medicine, te tome dodamo li ni napor ka dugotrajnom i kvalitetnom ivotu, dobijemo BANJU VRU ICU! Ova zelena oaza u dolini Usore sa poznatim izvoritima termomineralnih voda, smetena na 230 metara nadmorske visine, svojim kukovima meko nalee na grad Tesli , ine i tako spoj za pam enje. Pred banjom se ivopisno iri zelena dolina oivi ena irokim spletom breuljaka i planinskih venaca Borje i ograncima Vlai a. Dolinu preseca krivudava Usora u koju se uliva potok Grabovac. Jo su stari Rimljani znali za lekovitost termomineralnih voda sa ovih prostora, a da su ih koristili, o tome postoje i materijalni dokazi. Pored izvora tople i lekovite banjske vode, prona eni su rimski kovani nov i i kojima se, najverovatnije, pla alo kori enje lekovite vode, ili darivalo za uspeno le enje i iscelenje. Dolaskom Austrougarske na ovo podru je, po inju prva nau na istraivanja kvaliteta mineralnih voda. Narod je znao, prenosilo se s kolena na koleno, da je voda sa vrela pored potoka Grabovca (dananja lokacija banjskog kompleksa), zdrava, da otklanja bolove, da podmla uje..., a sva istraivanja to su i nau no potvrdila. Moderna istorija Banje Vru ice po inje posle zavretka Prvog svetskog rata, kada je 1919. godine banju otkupio umarski inenjer Simo Krsti .On e biti njen vlasnik do 1946. godine, kada mu je Zakonom o nacionalizaciji banja oduzeta i predata u optenarodno, odnosno dravno vlasnitvo. Banja e se nazvati Zemaljsko lje ilite Banja Vru ica! Taj posleratni period karakterie intenzivna gradnja novih objekata. Uporedo sa izgradnjom objekata trebalo je obezbediti i ve e koli ine mineralne vode. Pristupilo se izradi buotina.Najzna ajnije radove na otvaranju novih buotina obavio je 32
Pripremila: Vera Puac

Geoloki zavod iz Ljubljane 1971. godine, pod rukovodstvom prof. inenjera Josipa Ba a. Svih pet buotina dalo je rezultate, ali je buotinaE sa 72 litra mineralne vode u sekundi, i temperaturom vode od 38 stepeni, zaista impresivna.Tako je pitanje snabdevanja banje mineralnom vodom reeno na dui rok. Dan, 31. mart 1971. godine, kada je voda, iz buotine E eksplodirala, osta e i do danas jedan od najvanijih dana u istoriji Banje Vru ice!

se produilo kori enje banjskih kapaciteta i omogu io dolazak gostiju tokom itave godine, u Zemaljskom lje ilitu Banja Vru ica otvara se bolni ko odelenje, prvo takve vrste u banjama tadanje Jugoslavije, a samo nekoliko godina kasnije ono e prerasti u Specijalnu bolnicu za le enje kardio-vaskularnih obolenja i rehabilitaciju. Izgradnjom novih objekata i raznovrsnom turisti ko-ugostiteljskom ponudom, stvoreni su uslovi za boravak gostiju tokom cele godine. Otvaranjem hotela Kardial 1976. godine, tada najboljeg i najopremljenijeg hotela u Bosni i Hercegovini, po inje novi savremeni koncept, u kome se sve vie govori o rekreativnom, kulturnom, sportskom, ugostiteljskom, konferencijskom i drugim sadrajima.

Banjsko zdravstvo

Banja je u dugom posleratnom Zdravstveno rehabilitacionom periodu radila samo leti. Da bi programu posve ena je velika panja. Termomineralna voda, kao najvaniji prirodni resurs, geografski poloaj i klima, te ure eni kompleks, izgra eni kapaciteti kao i ljudski faktor, doprineli su da banja danas prua irok spektar zdravstvenih usluga koje se posebno odnose na: - bolesti srca i krvnih sudova; - reumatske bolesti; - nervna oboljenja - bolesti titne lezde kao dopunska balneo terapija; - stanja posle povreda lokomotornog aparata; - hroni ne upale u ne kese i kanala; - programi za mravljenje... U korak sa svetom, moto je na kome po iva permanentna tenja zdravstvenih radnika ovog zdravstveno turisti kog centra za uvo enjem najsavremenijih metoda dijagnostike i le enja. Pored mineralne vode, najzna ajniji resurs banje jeste i 74. hektara veliki, ure en i jedinstven kompleks sa istim i ure enim zelenim povrinama, sa

Z D R A V S T V O

kilometarskim stazama za etnju i bogatom umom.Naravno, ne smemo zaboraviti ni ljudski resurs. Topla ljudska re , osmeh iz due speci an za ljude ovoga podneblja, nezaobilazni su, to pacijenti i gosti Banje Vru ice umeju da prepoznaju, pa i oni koji do u prvi put, obi no postanu i ostanu verni posetioci ovog prelepog i nesvakidanjeg ambijenta. Pored zdravstveno rehabilitacionih programa, banja posebnu panju posve uje turisti ko ugostiteljskim sadrajima. Prvo kao dopunu zdravstvenoj a zatim i kao potpunoj i samostalnoj delatnosti. Tome u prilog govori i 1993. godina, kada su odlukom Vlade Republike Srpske Specijalna bolnica Banja Vru ica i Kardial d.o.o. ujedinjeni u jedinstveno dravno preduze e Zdravstveno turisti ki centar Banja Vru ica. Ovako jedinstveno preduze e je 2001. godine privatizovano i od tada posluje kao akcionarsko drutvo.

Banjski turizam
Po etna namera osmiljavanja turisti ko ugostiteljske ponude bila je, da se boravak gostiju, posebno onih koji u banji borave desetak i vie dana u ini sadrajnim i privla nim.Program aktivnog odmora nudi bazen, sportske terene, trim kabinet, teretanu, stoni tenis... Izgradnjom sportskih terena na otvorenom (sa rasvetom) stvoreni su uslovi za prpreme sportista u vie disciplina, kao i za odravanje raznih sportskih igara i druenja. U konferencijskom turizmu banja je tako e u samom vrhu. Naime, moderno opremljena kongresna sala hotela Kardial sa 450 sedita, sa 10 sala u rasponu od 30-100 sedita i prate a oprema pruaju izvanredne mogu nosti za odravanje predavanja, seminara, simpozijuma, kongresa.... Preko 150 organizovanih skupova ovakve vrste godinje, odraz su dobro pripremljene i prilago ene ponude. Da je zdravstveno turisti ki centar Banja Vru ica u Tesli u po mnogo emu jedinstven, pokazuje i panje vredna inicijativa, da pored dobro osmiljene primarne ponude, svojim gostima i posetiocima pripremi muzejsku postavku kao speci an kulturni sadraj. Neveliki izlobeni prostor u obnovljenoj Staroj banji i dve manje zelene povrine u parku ispred ulaza u objekat, ine Muzej Stara

banja u Banji Vru ici, prvog takvog tipa u RS i BiH. Autenti ni ambijent, prigodni tekstovi, arheoloki nalazi, etnografski materijal, oivljavaju se anja na prohujala vremena, ljude i doga aje i uvaju vekovni identitet ovih prostora. Vana pomena je i injenica da se ovde tradicionalno, ve 30. godina odrava Sabor izvornog narodnog stvaralatva sa eljom da se prolost otme od zaborava i da se napoji srce i dua svima koji se hrane svojom duhovno u i tradicijom. Kada u Banju Vru icu do emo da se odmorimo ili da okrepimo svoje oronulo zdravlje, na raspolaganju su nam 4 hotela sa neto vie od 1.000 leajeva: - hotel Kardial- 430 leajeva, restoran sa terasom sa 600 sedita, no ni bar... - hotel Hercegovina 155 leajeva i kompletan sadraj za prevenciju, le enje i rehabilitaciju; - hotel Srbija 165 leajeva, 3 salona, kafe-bar...

- hotel Posavina 238 leajeva, restoran sa terasom sa 200 sedita i terapijski prostor. Kada tome dodamo i 500 kategorisanih leajeva u privatnom smetaju, ovaj banjski kompleks srazlogom je vode i na naim prostorima u oblasti zdravstvenog, kongresnog i rekreativnog turizma! Potvrda tome jesu i brojne nagrade koje je ovaj uzorni kolektiv zaslueno dobio. Izme u ostalih, a posebno vredno pomena jeste me unarodno priznanje od SACEN INTERNACIONAL (intrnacionalni centar za unapre enje turizma i ugostiteljstva). Naime, po tre i put Sacen je Banji Vru ici dodelio ZLATNO TURISTI KO SRCE, prestino priznanje za najuspenije preduze e u oblasti banjskog turizma, ovaj put u 2006. godini! Gost u centru panje, osnovna je krilatica ovom najve em i najopremljenijem zdravstveno turisti kom centru u BiH. Doprinos u razvoju Banje Vru ice i njenom izrastanju u vode u banju, dali su i daju svi zaposleni. I danas, kada prema broju posetilaca, banja postepeno vra a svoj nekadanji sjaj i svakodnevno podie stepen kvaliteta i raznovrsnosti svojih usluga, vlasnici, uprava i menadment imaju jasnu viziju o budu nosti Banje Vru ice: uz istovremenu spoznaju o svojoj prolosti i svakodnevno prilago avanje i prihvatanje najviih evropskih standarda, banja e biti jedno od najpose enijih banjsko turisti kih mesta na ovim i prostorima irom jugoisto ne Evrope!
Zdravstveno turisti ki centar Banja Vru ica a.d. Tesli , Kosovska bb, RS, BiH. Tel.: +387 (0)53/421-200, 431-270, Fax: +387 (0)53/431-391 E-mail: marketing@banja-vrucica.com www.banja-vrucica.com

33

Z D R A V S T V O

Bez sunca na Zemlji ivota ne bi bilo u ovakvoj formi kakva je danas. Sunce je nebesko tijelo zagrijano na 5800 Celzijusovih stepeni. Na Zemlju alje irok spektar elektromagnetskog zra enja, od kosmi kog zra enja, ultravioletnog (UV), vidljivog, infracrvenog (IC) pa do radio-frekvencijskog zra enja, Zemljina atmosfera, koja se prostire do oko 700 km visine, slabi sun evo zra enje te tako titi ivi svijet. Poslije slabljenja kroz atmosferu, sun evo zra enje koje dopire do Zemlje, ima u sebi 52,8% IC zra enja, 38,9% vidljivog i 8,3% UV zra enja, od ega oko 1% ini najopasnije UVB zra enje. Samo dio sun evog svjetla moe uzrokovati promjene na ljudskoj koi. Taj dio je ultraljubi asti, odnosno ultravioletni dio svjetlosnog spektra koji imaju hemijsko dejstvo na ivu materiju. Prema duini svjetlosnog talasa, razlikuju se tri podru ja ultravioletnog svjetla: UVA od 3150 4000 angstrema UVB od 2800 3150 angstrema UVC ispod 2800 angstrema. Svjetlost koja dopire do zemljine povrine sadri samo UVA i UVB svjetlosne zrake. UVC zraci ne dopiru do zemljine povrine poto ih spre ava ozonski pojas ali jo vie molekularni kiseonik. Na Zemlji ih mogu proizvesti neki umjetni izvori svijetlosti. Porastom visine intenziteta UV zra enje raste za oko 5% za 1 km a UVB za oko 6%. Ovaj iznos intenziteta UV zra enja na 15km nadmorske visine je jo ve i zbog razrije enosti vazduha. Voda odbija oko 5 7% UV zra enja, trava oko 2,5 3%, pijesak od 20 30% a povrina snijega i leda oko 80 90% UV zra enja. Intenzitet UV radijacije izraava se preko UV indeksa. UV indeks sadri stepen zra enja ali i stepen efekta na zdravlje. U ljetnim mjesecima u naoj zemlji UV indeks iznosi 8 10 a od oktobra do marta je duplo nii.

U susret vrelom ljetu

doza UV zra enja nego osobama srednje postaje suva, smeurana, izbrazdana, istanjenja. Javlja se difuzna sme a ivotne dobi. pigmentacija, pjegice, difuzni eritem te melanocitni nevusi.

Kako nastaje tamnjenje koe Koje su mjere zatite

Tamnjenje koe odvija se u dvije faze: - neposredno i - odloeno tamnjenje Neposredno tamnjenje javlja se jedino kod osoba konstitucionalno srednje tamne koe a nastaje odmah po izlaganju sun evom zra enju. Ten koe ima neto blje i i sivkastiji ton i traje nekoliko dana. Odloeno tamnjenje u velikoj mjeri zavisi od uro ene pigmentacije koe a nastaje zbog pove anja broja, veli ine i pigmentacije melaninskih granula. Javlja se tri dana poslije prvog izlaganja sun evom zra enju i traje od nekoliko nedelja do nekoliko mjeseci. Melanociti, pod dejstvom sun evog zra enja, u bazalnom sloju epiderma pove avaju produkciju melanina koji se prenosi u melanozome te u vidu melaninskih granula kre e prema povrini koe. Kada melanin do e do povrinskog sloja dolazi do pojave tamnjenja koe. Pri izlaganju koe sun evom zra enju dolazi do pojave zadebljanja ukupnog epiderme i stratum korneum-a pri emu dolazi i do zadebljanja derme. Ovaj sloj ima najve u zatitnu ulogu i moe pove ati toleranciju koe na sun evo zra enje kod osoba svjetlije puti za vie puta. Hiperplazija epiderma javlja se ve drugog dana od izlaganja sun evom zra enju, maksimum dostie oko 8 14 dana a traje nekoliko nedelja. Nastala hiperplazija je jedina zatita za osobe sa vitiligom i albinose. Vano je napomenuti da tamnjenje koe i hiperplazija epiderme tite kou uglavnom od pojave crvenila koe i opekotina a ne i od posljedica dugotrajnog izlaganja sun evom svjetlu. Kod nekih osoba akutno izlaganje sun evom zra enju moe uzrokovati fotosenzibilizaciju koe kao i egzacerbaciju nekih sistemskih oboljenja. Dugotrajno izlaganje sun evom zra enju za posljedicu moe imati: - razli ite oblike karcinoma koe - ubrzano starenje koe - kataraktu i druge bolesti oka te - slabljenje imunog sistema organizma. Fotostarenje koe vidno se razlikuje od normalnog starenja koe. Koa

Prim. mr farm. An elka Damjanovi specijalista farmakoinformatike

Sunce i koa
Eritem nastaje kao rezultat inamatorne reakcije koe na UV zra enje i javlja se poslije 3 5 sati od izlaganja i dostie maksimum za 8 24 sata. Gubi se u roku od oko tri dana. Naravno da eritermni odgovor koe zavisi od koli ine pigmenta u koi, odnosno od konstitutivne (naslije ene) i indukovane (ste ene) pigmentacije. Osobama crne rase potrebno je oko 30 puta ve a doza UV zra enja sun evog porijekla za izazivanje eritema u odnosu na bijelu rasu. Djeca imaju najmanji prag za nastanak eritema a osobama starijim od 60 godina potrebna je mnogo ve a

- Potrebno je znati kojem fototipu pripadamo kako bismo se mogli adekvatno zatititi. Postoji sedam grupa fototipova: bijelo albinos, ri e, svijetlo plave, sme e, tamno plave, mediteransko sme e i crna. Najugroeniji su bijeli i ri i fototip koe. - Treba izbjegavati nepotrebno izlaganje sun evom zra enju u periodu od 11 do 15 asova. Sunce najja e zra i kada je u zenitu a to je oko podneva kada je sjenka najkra a ili je nema. - Odje a treba da pokrije tijelo, ruke i noge a glavu eir sa irokim obodom. - Obavezno nositi nao are za sunce, kako bi se zatitile o i. - Djecu do godinu dana ne treba izlagati direktno sun evom zra enju a do est mijeseci starosti ne treba mazati preparatima za zatitu. Kasnije koristiti samo one sa manjim zatitnim faktorom zbog ve e osjetljivosti dje ije koe ali i zbog ve e mogu nosti apsorpcije hemijskih supstanci iz preparata kroz kou. Jo od ranog djetinjstva veoma je zna ajna zatita od sun evog zra enja jer djeca najve i dio godine provede na otvorenom. Po nekim procjenama do osamnaeste godine ivota ovjek primi 80% ukupnog UV zra enja sun evog porjekla. - Preparati za zatitu otkrivenih dijelova koe treba da imaju zatitni faktor najmanje 15. Veoma je vano nanositi dovoljnu koli inu sredstva za zatitu od sunca. Bo ica od 100 ml je dovoljna za pokrivanje cijelog tijela tri puta. Sredstvo treba nanositi pola sata prije izlaganja suncu i treba ga ponovo nanositi svaka dva sata, ali i e e, poslije kupanja, bavljenjem sportom, poslije brisanja pekirom. Veoma je vana zatita nosa, usana, brade, obraza, ela i uiju. Ove dijelove tijela treba prekrivati preparatima ve eg zatitnog faktora. - U vrijeme visokih spoljnjih temperatura vazduha, potrebno je rad, sportske aktivnosti i druge vrste boravka na otvorenom ograni iti kako ne bi dolo do toplotnog udara. - Nikada ne dozvoliti da koa izgori jer to dovodi do trajnog ote enja koe.

34

Z D R A V S T V O

Usne, kao ulazna vrata u oralnu upljinu, po svojoj funkciji i gra i predstavljaju zna ajan dio oralnih tkiva za prou avanje patolokih promjena kao posebnih oboljenja a isto tako i promjena u sklopu drugih oboljenja. Klini ka slika vezana za promjene na usnama je vrlo raznolika a posljedica je same anatomske strukture usana koje se sastoje od koe, sluzokoe i prelaznog dijela, crveni dio usana.

Bolesti usana
Promjene na usnama su masivne, ograni ene i neravne. Bolesna sluzokoa je inltrovana vori ima razli ite veli ine iz kojih na pritisak izlazi gnojan sadraj. Usne su ote ene, isturene naprijed, slabo pokretne i prekrivene u kasto sme im krustama koje su vrsto ksirane za podlogu. Ispod krusta sluzokoa je jasnocrvena, suha, ispucala, erodovana i na mali pokret lako krvari. Regionalne limfne lijezde obi no nisu uve ane, opte stanje oboljelog u odnosu na klini ku sliku nije promijenjeno, jedino se na mjestu promjena moe javiti bol prilikom jela i govora, naro ito tokom smijanja. Vano je napomenuti da hroni an tok ovog oboljenja moe ponekad dovesti do maligne alteracije. hroni nu fazu. Usna, naro ito donja ostaje godinama uve ana stvaraju i oboljelom ne samo kozmeti ke probleme nego i funkcionalne.

Cheilitis Glandularis Simplex

Normalno na usnama nema pljuva nih lijezda a izvodni kanali duboko smjetenih lijezda ispod m. orbicularis orisa se otvaraju u vestibulum oris. Kada do e do zapaljenjske reakcije mukoznih lijezda, usne su ote ene i bolne. Ove lijezde su u obliku crvenkastih uzdignu a sa udubljenjem centralno smjetenim. Paljivim posmatranjem da se zapaziti da se iz ovog udubljenja na pritisak moe istisnuti gnojni sadraj. Ovo oboljenje naj e e zahvata donju usnu, u po etku nema naro itih tegoba, ali nakon sekundarne infekcije javljaju se tegobe, koje su posljedica zadravanja pljuva ke to uzrokuje nastajanje papuloznih promjena koje se palpacijom lako uo avaju a na pritisak su bolne.
Prof. dr Bogdan Zrni spec. dermatovenerolog, ef katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet, Banja Luka

Cheilitis Sollaris
Ovo oboljenje se u literaturi opisuje jo kao Cheilitis actinica i Cheilitis aestivalis. Osnovni uzrok ovog oboljenja su sun evi zraci sa kojima oboljeli dolazi u kontakt tokom ljeta za vrijeme kupanja, sun anja, rada ili tokom zime, obi no kod osoba koje borave na suncu vie sati a naro ito su tome skloni skijai. U toku nastanka ovog oboljenja poseban zna aj se pridaje i raznim vrstama karmina, kremova i drugih korektivno-kozmeti kih preparata koji imaju foto senzibiliziraju i efekat. Oboljenje po inje naglo, za nekoliko sati, a tokom nekoliko dana simptomi su sve izraeniji. Akutni oblik prolazi neposredno po prestanku izlaganja suncu, a hroni ni nakon dueg izlaganja suncu po inje da se manifestuje simptomima kao to su: otok usana koje postaju zaarene, crvene i bolne. Polusluzokoa usana postaje crvena prekrivena debljim ljuskama koje mogu da se skinu ali se ispod vrlo esto nalaze sure. Tegobe kao to su arenje, pe enje i bol se povla e nakon prestanka izlaganja suncu, a nestaju tokom jeseni i zime. Oboljenje se e e javlja kod pomorskih radnika, poljoprivrednika i radnika koji rade na otvorenom.

Cheilitis Granulomatosa
Ta an uzrok i nastanak ovog oboljenja do danas nisu ta no denisani. Bolest uglavnom po inje otokom donje a vrlo rijetko i gornje usne. Otok usana daje izgled makrohelije, a otok je mekan i elasti an. Vrlo vano je napomenuti da se boja usana i koe ne mijenjaju bez znakova zapaljenjske reakcije. Usne su ote ene okrenute napolje tako da se sluzokoa usana vidi i kod zatvorenih usta. Na ote enim usnama se vide pukotine, mjehuri i ispunjeni bistrim sadrajem. Otok usana traje od nekoliko dana do nekoliko sedmica, nakon toga dolazi do njegove regresije, ali se vrlo brzo otok ponovo javlja i nakon toga ostaje neograni eno dugo prelaze i u

Cheilitis Glandularis Aphtomatosa

Oboljenje po inje na donjoj usni, potom prelazi na gornju usnu, predio komisura, bukalnu sluzokou, a ponekad zahvata i kou lica. Uzrok oboljenja su stalokoki i streptokoki koji prolaze kroz proirene otvore izvodnih kanala pljuva nih lijezda u dublja tkiva i tu izazivaju purulentne zapaljenjske reakcije kako lijezda tako i okolnih tkiva.

Cheilitis Allergica
Ovo oboljenje je naj e e posljedica senzibilizacije na pojedine kozmeti ke preparate, a naro ito ru za usne. Na usnama je izraen otok, mjehuri i koji su ispunjeni bistrim sadrajem, koji nakon prskanja prelaze u kruste. Vrlo esto su prisutni i simptomi u vidu zatezanja, svraba, pe enja, boli i napetosti. Nakon uklanjanja alergogene supstance tegobe sa usana se uglavnom povla e bez subjektivnih tegoba.

38

Z D R A V S T V O

ORL Klinika, KC Banjaluka

Odnedavno je ORL Klinika Klini kog centra Banjaluka bogatija za rinoloku ambulantu, prvu takvu u RS i BiH a nova dijagnosti ka metoda koja se obavlja u ovoj ambulanti je kompjuterska rinomanometrija. Kompjuterska rinomanometrija je dijagnosti ka tehnika kojom se objektivizuju subjektivni osje aji kod pogoranog nazalnog disanja. Koristi se kao osnova za dijagnozu i evaluaciju terapijskih efekata konzervativnih i hirurkih tretmana u patologiji nosa i paranazalnih sinusa. Bazirana je na istovremenom snimanju razlike u narino-konalnom pritisku (p) u jedinicama (pa) i protoka (v) u jedinicama cm3/s. Klju ni parametar koji dobijemo je nazalni otpor res (resl, resr i resl+r) Vrijednosti dobivene ronomanometrijskim mjerenjem se o itavaju u tabelarnom dijagramu. Gra ki se prikazuju inspiratorni i ekspiratorni ciklusi u obliku sinusoidnih krivulja a numeri ki matemati ki izra unate vrijednosti protoka (lijevo, desno i ukupnog), koecijenta strana i otpora kao klju nog parametra nazalne opstrukcije. Vrijednosti se u ve ini sluajeva moraju uporediti sa onim koje se dobiju poslije aplikacije vazokonstriktora u nos (dekongestije), 5-10 min. poslije prvog mjerenja kako bi se utvrdio objektivan krivac za loe disanje na nos (anatomska prepreka ili oboljenje mukoze). KC Banjaluka ORL Klinika, Rinoloka amb. Ovdje se vre: Klini ki pregledi, rigidne i figer-endoskopije, prednja aktivna rinomanometrija, prije i postoperativne analize. A sutra, nadamo se i vie.

Kompjuterska rinomanometrija
pisa em i memorijom u potpunosti realizujemo ovu ideju, a lije enje bolesti nosa i paranazalnih upljina inimo brim, lakim i uspjenijim. Isto tako pra enjem rezultata lije enja, primijenjujemo i potvr ujemo principe koji determiniu: *MEDICINU ZASNOVANU NA DOKAZIMA* kao objektivan i pouzdan na in provjere u inka medikamenata, ali i provjeru znanja, obu enosti i uspjenosti ljekara, hirurga specijalista, subspecjalista i medicinskih timova. Treba napomenuti da metoda kompjuterizovane rinomanometrije predstavlja samo dio mozaika u dijagnostici i terapiji rinolokih oboljenja i da njen zna aj ne smije biti precijenjen ali ni podcijenjen jer mozaik (u sutini dijagnosti ki i terapijski algoritam) bez nje nema jasnu sliku i objektivnu vrijednost. ravnotea izme u uredne anatomske strukture, o uvanog mukocilijarnog transporta i stabilne reakcije vazomotornog sistema sluznice nosa. Naruavanjem ove ravnotee radi skeletnog uzroka (anomalija razvoja ili povreda), mukoznog faktora (alergije i vazomotorni rinitis), olfaktornih i neurolokih poreme aja ili najposlije benignih i malignih izrataja dovode do stanja koje moemo porediti sa circulus vitiliosus modelom ukoliko se na vrijeme ne pristupi lije enju. Lije enje pak, bez ta ne i dobre dijagnostike nije adekvatno pa time ni uspjeno. Zato mozaik mora biti kompletan.

Dr Nenad Stevandi , specijalista otorinolaringolog

Dijagnosti ki algoritam

Rinomanometrijsko ispitivanje

Istorijat
Jo prije 100 godina za eta je ideja o mjerenju zapremina vazduha koja proti e kroz nosne hodnike i hoane da bi se mogla objektivno procijeniti klini ka slika. Danas savremenim ure ajima pomo u kompjuterizovanih programa, 40

Ozbiljan po etak svake dijagnostike temelji se na anamnezi, klini koj slici i klini kom pregledu. Sam klini ki ORL pregled sa prednjom i zadnjom rinoskopijom ponekad moe da bude dovoljan ali i da zavara jer simptomi ne moraju uvijek da prate klini ki nalaz. Zato se za kvalitetnu i objektivnu dijagnozu mora provesti Zna aj fiziolokog dodatna, odnosno kompletna rinoloka protoka vazduha kroz dijagnostika. Obavezna je mikrobioloka analiza nos U savremenoj rinologiji danas se brisa nosa i grla, uz alergoloki skrining smatra da temelj ziolokog statusa (minimalno kutani prik testovi, nalaz i dobre funkcije nosa predstavlja eozinola u nosu i IGE). Slijede tonalna audiometrija sa timpanometrijom, rigidna i beropti ka endoskopija nosnih hodnika a zatim ispitivanje stanja mukocilijarnog transporta putem saharinskog testa i isptivanja funkcije mirisa-olfaktometrije. Kompjuterizovano rinonanometrijsko mjerenje se zatim name e kao razdjelnik za rezultate dobijene navedenim pregledima i pretragama. U zavisnosti od ve dobijenih rezultata jo se mogu uraditi UZV sinusa, radioloke pretrage (RTG, CT, NMR, PET) da bi pristupili procjeni stanja a potom izbabrali najbolji terapijski pristup i tretman.

Z D R AV S T V O - H U M A N O S T

Kratak pregled nekoliko primjera rinomanometrijskog nalaza. Tuma enje 1. Nalaz u ziolokim granicama sa malim odstupanjem protoka lijevo Ukupni protok 728 zioloki Koecijent strana 0, 62 grani an Ukupni otpor 0, 20 zioloki Nije ra ena dekongestija. Napomena. Rijetki su primjeri potpuno urednog nalaza tzv. idealni rezultati ali se ukupnim upore ivanjem rezultata mjerenjaovaj nalaz smatra grani no ziolokim.

Koliko je ljepote i koliko tuge u naim selima

Rade i na odjeljenju Intenzivne pulmoloke njege na Klinici za plu ne bolesti KC Banja Luka, prim. dr Mirjana eki - a o, specijalista pulmolog, je vidjela da bolesnici iz naih udaljenih sela nerijetko dolaze u bolnicu kada je bolest uhvatila maha i kada se moraju uloiti posebni napori i najmo niji lijekovi da bi se pomoglo. esto se uje: Zato niste doli ranije. Posljednjih nekoliko godina prim. dr Mirjana eki - a o odlazi u naa sela u kojima nema ambulante ili ljekar dolazi jednom sedmi no i vri besplatne preglede. U toku prole godine su ona i prim. dr Mira Popovi , specijalista porodi ne medicine, uradile vie od 20 takvih akcija. Ponekad pomau i mla e kolege, dr Miroslav Gaji i dr stomatologije Anita Kos kao i medicinske sestre sa Klinike za plu ne bolesti, Gordana Kneevi i Aleksandra Jagodi . Prole godine sam bila u nekim selima u kojima ljekar valjda nikada nije dolazio. U S. Kupresu smo dr Gordana Mari , spec. onkolog, i ja pregledale jednog dana vie od 80 ljudi. Nevjerojatno, koliko je ljepote i koliko tuge u tim naim selima. Prim. dr Mirjana a o sa sobom uvijek nosi i osnovne lijekove (antibiotici, analgetici, diuretici...) da moe gdje je neophodno odmah i lijek dati. Neizmjerno je zahvalna humanitarnoj ambulanti Sveti apostol i evangelista Luka jer od njih dobije lijekove za teren. Od prvog dana sam uklju ena u rad humanitarne pravoslavne ambulante Sv.apostol i evangelista Luka i apelujem na sve farmaceutske ku e i Crveni krst da svojim donacijama pomognu rad ove ambulante. U nedjelju. 3.6.07. sam u selu Rekavice pregledala 37 stanovnika. Uglavnom su to bile osobe starije ivotne dobi sa hroni nim bolestima:arterijska hipertenzija, hroni ni opstruktivni bronhitis, sr ana insuff., diabetes... Najblia ambulanta je udaljena oko 10 km. Interesantno je da je u ovom selu izgradjena ambulanta ali nije opremljena jer nema vode. Godinama sluam kako e im biti proveden vodovod sa oblinjeg izvora a tada e dobiti i ambulantu. Sljede e nedjelje u raditi humanitarne preglede u selu Racune, potom Ledenice... i tako do zime. Preglede mogu da radim nedjeljom, u svoje slobodno vrijeme. Planiram da uradim ovakve akcije i u nekom gradskim mjesnim zajednicama (Kuljani, Drago aj, Vrbanja) jer veliki broj ljudi nema rijeeno zdravstveno osiguranje. eljela bih zajedno sa prim. dr Mirom Popovi , da vie naih kolega, raznih specijalnosti, bude uklju eno u ove akcije. Izgleda da smo zaboravili kako je teko biti ljekar na selu.
Medici.com

Tuma enje 2. Nalaz pokazuje nazalnu opstrukciju lijeve strane gdje je protok 92 kubna cm na V150. Ukupni protok 668 to je neto ispod ziolokog. Izrazita je asimetrija strana Fl L/R o, 15 Tolerancija je od 0, 6 do 1, 5. Otpor je izrazit lijevo l, 63 a desno Desno i ukupno grani an. Uradi se dekongestija nakon koje ne dobijemo signikantno poboljanje te se operativni metod lije enja predstavlja terapiju izbora izrazito skeletne opstrukcije Napomena. I klini ki nalaz je ukazivao na skeletnu opstrukciju.

41

Z D R A V S T V O

Narkomanija

Prvo je ovek uzeo drogu, zatim je droga uzela drogu. Na kraju, droga je uzela oveka! Mi zavisnici nismo bili sposobni da ivimo i da uivamo u ivotu poput ostalih ljudi. Morali smo imati neto drugo. To drugo smo pronali u drogama! Drogiranje smo pretpostavili svemu i svima najmilijima. Mnogim ljudima smo u inili puno toga naao, ali nikome u tolikoj meri kao sebi samima! iveli smo da bismo se drogirali i drogirali smo se da bismo iveli. Naim ivotima, zagospodarila je droga. Ona je otupela nae ose aje, slomila nam duh i u inila nas nesposobnim da se ose amo, da budemo i ponaamo se kao ljudi. Mi nismo loi ljudi koji pokuavaju da budu bolji, ve bolesni ljudi koji pokuavaju ozdraviti...!
poruka anonomnog narkomana

Droga klju evi raja za vrata pakla

ivota zavisnika u dvema terapijskim zajednicama. Prva se nalazi u blizini Banje Luke u selu Bastasi, a druga u selu Kadine Vode na domak Stri i a. Kapacitet oba centra je 60 mesta. U njima se sprovodi psihosocijalni program OVJEK, koji u sredite panje postavlja upravo OVEKA, sa svim njegovim dimenzijama. Temeljne ta ke ovog programa su dobrovoljnost, filozofija uzajamne samopomo i, grupna dinamika u cilju menjanja pojedinca, socijalna izolacija, okupaciona terapija i rad sa roditeljima. Terapeuti koji rade sa zavisnicima u okviru Terapijske zajednice su stru na lica. To su psiholozi, psihijatri, socijalni radnici, ali i bivi zavisnici koji su zavrili terapijski program ovjek i koji su proli dodatnu edukaciju za rad sa zavisnicima i njihovim porodicama. To su osobe koje svojim znanjem i primerom predstavljaju pozitivan model identikacije, jer sami znaju dosledno da ive, oslobo eni od svega to stvara zavisnost. Sve to im daje moralnu prednost i psiholoko poverenje u odnosu na zavisnika koji treba pomo .

Terapijski program
Terapijski program koji se sprovodi u UG VIKTORIJA, ima tri faze: - Priprema za Terapijsku zajednicu, - Terapijska zajednica, - Faza resocijalizacije. *Priprema za Terapijsku zajednicu Prvi kontakt sa zavisnikom i njegovom porodicom ostvaruje se telefonom. Tim putem se zakazuje i prvi razgovor koji se obavlja u Savjetovalitu za prevenciju i tretman zavisnosti. Terapeut (psiholog), zavisnik i njegovi roditelji, na osnovu li ne i porodi ne anamneze zavisnika, sa injavaju plan njegovog daljeg tretmana i pripreme za odlazak u Terapijsku zajednicu. Priprema za Terapijsku zajednicu podrazumeva: - prevladavanje apstinencijalne krize,

Pripremila: Vera Puac

Udruenje gra ana Viktorija

Glavni programski cilj ovog udruenja jeste psihosocijalni tretman zavisnika o psihoaktivnim supstancama i to kroz organizovanje zajedni kog DESET PRINCIPA UG VIKTORJA 1. ISKRENOST I ESTITOST 2. ODGOVORNOST I RTVA (to to ini, ini za svoje dobro) 3. LJUBAV I BRIGA ZA BLINJEGA 4. PONAAJ SE POPUT ONOGA KAKAV BI ELIO BITI 5. KO NE RADI, NE JEDE 6. ONO TO DA TO E I PRIMITI 7. IMAJ POVJERENJA U GRUPU I ONOGA KO BRINE O TEBI 8. TRUDI SE DA SHVATI, A NE DA BUDE SHVA EN 9. BOLJE JE DAVATI NEGO PRIMATI 10. NE MOE NAPREDOVATI, AKO SVOJ NAPREDAK NE PODIJELI SA DRUGIMA 42

Terapijska zajednica u Bastasima

Z D R A V S T V O

omogu ava postupnu integraciju u drutvenu sredinu, smanjuju i rizik recidiva i stvaraju i stabilnost izme u novog identiteta i ste enih vrednosti kod zavisnika. Proces resocijalizacije, korak po korak, sledi ritam li nog rasta svakog zavisnika. To je postupni ulazak u drutvo. ti enik stvara ili obnavlja krug pozitivnih poznanstava i prijateljstava, pronalazi posao ili dovrava zapo eto a prekinuto kolovanje, dok ne postigne potpunu samostalnost. Ova faza odvija se u jednonedeljnim sastancima resocijalizanata u Savetovalitu u vidu grupa samopomo i pod supervizijom terapeuta. - razvoj motivacije zavisnika za tretmanom, - preuzimanje odgovornosti za vlastito drogiranje, - priprema medicinskih nalaza neophodnih za boravak u Terapijskoj zajednici. Priprema se sprovodi kroz individualne razgovore pri emu se izme u zavisnika i terapeuta stvara odnos poverenja, te tako zavisnik u sve ve oj svojoj oputenosti, otkriva veli inu svojih problema i teko a bude i polako u sebi potrebnu motivaciju i upornost za suo avanje sa istim. *Terapijska zajednica nakon to je zavisnik obavio potreban broj razgovora i proao apstinencijalnu krizu, te njegov terapeut procenio da je on i zi ki i psihi ki spreman, uklju uje se u tretman Terapijske zajednice. U njoj je stavljen naglasak na to da se zavisnik pre svega suo i sa sobom da se razotkrije i menja uz pomo i solidarnost ostalih lanova. Tu dolazi do postepenog sazrevanja, do pozitivnih promena u pogledu moralnih vrednosti i ponaanja, socijalnog, emotivnog, intelektualnog i duhovnog rasta, zapravo do menjanja kompletne ivotne lozoje zavisnika. Program u Terapijskoj zajednici traje dve godine i baziran je na radnoj i psihosocijalnoj grupnoj terapiji. RAD Kroz radnu terapiju zavisnici usvajaju osnovne radne navike i menjaju dotadanje ivotne stavove. Pobe ivanjem lenjosti i vlastite slabosti, osoba se u i da se vlastitim trudom i zalaganjem izbori za ono to eli. Privre uju i tako i sebi i drugima, vra a izgubljeno dostojanstvo. Zavisnici se kroz radni proces u e odgovornosti, organizovanosti, ta nosti, tedljivosti, ja anju vere u svoje sposobnosti i razvijanju neophodnog samopouzdanja. Na taj na in postaju gospodari vlastitog ivota, kre u putem samostalnosti, u e se timskom radu, adekvatnim komunikacijskim vetinama i na inima prevladavanja koniktnih i frustriraju ih situacija. GRUPNA PSIHOSOCIJALNA TERAPIJA se realizuje u okvirima grupa samopomo i, gde lanovi grupe, metodom socijalnog ogleda i uzajamne podrke ukazuju na probleme. U njima se, nekada sa dramati nim intenzitetom, izazivaju bolne i frustriraju e situacije, potisnute i nejasne emocije i emotivna proivljavanja vezana za njihovu prolost. Sa vlastitim slabostima, labilno u i nemo i zavisna osoba mora da se suo i, ali ona to ne moe sama. Zato ona na tom putu moe ra unati na vrstu podrku lanova grupe koji se nalaze u istom problemu. Jedna od glavnih odlika Terapijske zajednice je red, rad i odgovornost. Nita nije preputeno slu aju i svaki korisnik ima svoju ulogu u funkcionisanju zajednice. Svaki dan u zajednici je strukturisan i isplaniran. Sistem uloga je denisan mese nim odgovornostima za svakog pojedinca. Radna sedmica obeleena je radnim delom dana, obavezama, terapijskim grupama, seminarom i razgovorima, dok je vikend usmeren na slobodno vreme, rekreaciju, individualne razgovore i komunikaciju. Na taj na in, kroz sistem pravila i ivljenjem u zajednici koje je prototip realnog ivota i svim njegovim dimenzijama, korisnik sti e uvid u sebe i dosadanje slabosti. *Faza resocijalizacije po zavretku programske faze u Terapijskoj zajednici, program se nastavlja poslednjom fazom, fazom resocijalizacije, koja

Uloga roditelja u terapijskom tretmanu

Uloga roditelja u terapijskom tretmanu je veoma zna ajna. Zapravo, tokom tretmana, ne tretira se samo zavisnik ve i njegovo kompletno porodi no okruenje i osobe koje su bitne u njegovom ivotu. Veoma je vana saradnja roditelja i terapeuta kao i u e e roditelja i lanova porodice u grupama samopomo i koje vode roditelji bivih zavisnika i za to edukovani terapeuti. Cilj grupe nije da se trai krivac u porodici ve da se rasvetle greke u komunikaciji i ponaanju unutar porodice, da se razmene iskustva utemeljena na stvarnim doga ajima i na proivljenim emocijama kako bi porodica spremno i aktivno u estvovala u terapijskom tretmanu svoga deteta, razvijaju i i ja aju i kod njega motivaciju za tretmanom i le enjem. Ono to posebno treba naglasiti je, da je PROJEKAT OVJEK, na kojem Udruenje gra ana VIKTORIJA bazira svoj rad, prihva en od Svetske zdravstvene organizacije i ocenjen sa 96-98% uspenosti!

Na roditeljskoj ljubavi i razumevanju temelji se samopouzdanje mlade osobe i otklanja elja za bekstvom od stvarnosti

43

Z D R A V S T V O

Preduze e Simbex, lider u ortopedskoj djelatnosti -15 godina rada

Na postulatima humane medicine

Filozoja rada preduze a Simbex iz Hrvatske, sa predstavnitvima u Srbiji i odnedavno u BiH, prvenstveno je zasnovana na odnosu prema ovjeku, odnosno kvaliteti zbrinjavanja oboljelih. Moramo voditi ra una o kvaliteti onoga to isporu ujemo, o prevenciji. To su dva podru ja rada koja moraju biti spojena i mi na tome radimo ve punih 15 godina, rije i su Dragice Sunjevi , vlasnice ovog preduze a. Nastavljamo razgovor uz pogled na Simbexov tand na Zagreba kom velesajmu, gdje se odravao tradicionalni 35 po redu me unarodni sajam medicine i tehnike. Za razliku od drugih, ovdje je bilo prisustno vie posjetilaca, za koje je Simbex organizovao besplatno mjerenje stanja venske cirkulacije pomo u digitalnog aparata - jedinog na prostoru nekadanje Jugoslavije. Medici.com Kaete da ste u potpunosti okrenuti ovjeku, to je rijetko danas primijetiti upravo u ovoj vrsti medicinske djelatnosti? - Da. To zna i da smo se svjesno odlu ili da dio vlastitog prota ulaemo u nau zakladu za brigu o ovjeku, koja funkcionira dobrih pet godina u Hrvatskoj i koju planiramo osnovati i na vaem podru ju u RS-BiH. Putem ove zaklade pomaemo najugroenije, socijalne slu ajeve, a ve inom su to ljudi koji umiru u tekim uvjetima i ranama. Na osnovu toga Simbexsova Zaklada je nedavno dobila po asno mjesto u Me unarodnoj asocijaciji zaklada za brigu o ovjeku. Medici.com Vaa filozofija poslovanja nastupa u pravcu smanjenja trokova zdravstvene zatite? - Mi nismo klasi na trgova ka rma, niti emo to ikada biti. Humanost koja je ugra ena u ovaj posao mora biti prisutna. Kada radite u podru ju gdje vidite i preivljavate ljudske 44 traume, dramu oko ivota, op enito onda ne moe da ne bude socijalno osjetljiv. Na na in rada u kona nici daje dravi velike utede. Naa istraivanja su pokazala da mi samo na inkontinenciji moemo utedjeti oko 25 odsto ukupnog troka za lije enje ovog oboljenja. Viestruko je korisno za dravu da planira i radi na prevenciji odre enih bolesti i stanja. Medici.com Ima emo priliku da posjetimo i predstavimo vau polikliniku Simbex u Zagrebu. Da li ova zdravstvena ustanova, primjenjuje iste principe rada kao i vaa rma? - Dosta je teko naem starijem ovjeku sa bilo kojeg podru ja bive i ire, izvan okvira medicine, gdje smo registrirani. Kod nas ima mnogo ljudi koji su usamljeni, izvan svih drutvenih aktivnosti i uz to umiru gladni. Planiramo takve ljude zbrinjavati u okviru Drutva ovje nosti. Pozvali smo i nae poslovne partnere da nam se pridrue i, vjerujte, svi su se uklju ili i krenu emo s tim projektom nakon 15. juna - Simbexove objetnice - 15 godina rada u Hrvatskoj. Iza toga otvaramo Drutvo ovje nosti prema populaciji, utvrdi emo organizacione forme, definirati ljudske resurse, komisiju koja e odobravati odre enu pomo i sli no. Medici.com S obzirom da ste prisutni u RS, odnosno BiH, nepunih godinu dana, moemo li o ekivati Drutvo ovje nosti i na ovom podru ju? - Osnovna postavka rada tvrtke Simbex je - ovjek iznad svega. Mislim da to sve govori, naglasila nam je u zavrnici razgovora Dragica Sunjevi , vlasnica tvrtke.

U posjeti Poliklinici Simbex

Otvaramo vrata modernog zdanja u centu Zagreba, gdje nam je doma in dr Tomislav de Bohte, urolog, koji nam pokazuje tri ordinacije u sastavu ove poliklinike - uroloku, ginekoloku i interne medicine. Razlikuje se od ostalih zdravstvenih ustanova posebnim pristupom starijim osobama - iznad 65 godina ivota, ali i velikoj posve enosti socijalno-medicinskom i higijenskom problemu inkontinencije, odnosno nevoljnom isputanju mokra e. - U vezi ovog oboljenja u Poliklinici Simbex imamo suvremenu dijagnosti ku opremu, koja omogu ava da to no odredimo koji ljudi imaju problema sa mokrenjem, vrstu inkontinencije, na in lije enja. inimo to uz pomo elektromagnetske terapije potpuno bezbolno za pacijenta, na taj na in to elektromagnetski valovi

Jugoslavije, da dobije kvalitetnu uslugu u medicini. Stoga smo odlu ili da u okviru naeg rada organiziramo polikliniku za dijagnostiku, gdje e se ovjek osje ati ovjekom, gdje ne e biti redni broj i gdje e imati dovoljno vremena za kvalitetan razgovor sa lije nikom. Potrebno je u i u socijalnu anamnezu svakog pacijenta. To je nova vrsta humane medicine koju pokuavamo nametnuti na naem podru ju, jer samo tako zaista moemo pomo i u Hipokratovom duhu ovjek ne smije umrijeti gladan, edan i u bolovima. Iz tih razloga smo u okviru nae zaklade osnovali fond Drutva ovje nosti. To nam otvara nove mogu nosti da pomaemo

Z D R A V S T V O

stimuliraju mii e u zdjelici, mokra nom mjehuru i cijevi. Ja anjem mii a poteko e kod bolesnika se smanjuju ili potpuno nestaju. U urolokoj ordinaciji, osim toga, imamo i ultrazvu ni aparat za abdomen i urogenitalni trakt. Radimo mikrobioloke pretrage urina i krvi. Vano je isklju iti bakterije, odnosno upalu mokra nog trakta, kao razlog inkontinencije. Dalje, nastavlja dr De Bohte, posjedujemo najmoderniji urodinamski aparat koji to no mjeri tlakove u mokra nom mjehuru, protok mokra e kroz mokra nu cijev i odre uje nam, zapravo, o kojem tipu inkontinencije se radi. Za razliku od ostalih zdravstvenih ustanova-bolnica i domova zdravlja u naoj poliklinici nema ekanja. Svakom pacijentu se ostavlja optimalno vrijeme da ispri a o svojim zdravstvenim tegobama. Medici.com Zato je inkontinencija danas veliki, ne samo medicinski nego i socijalno-higijenski problem? - ivotni vijek ljudi je sve dui. Trebamo upoznati javnost da je to oboljenje prisutno i u naoj populaciji i da se moe lije iti. Postoji jo uvijek uvjerenje da je za ovjeka u godinama nekontrolirano mokrenje neto normalno. To ne mora tako biti i to sigurno nije stav koji e pomo i takvim ljudima. Moramo, najprije biti svjesni da inkontinencije ima svuda oko nas. Ona nije samo problem ena, kao to se naj e e misli, jer poga a i mukarce. Ima razli itih tipova ovog oboljenja i za svako postoji odgovaraju e medicinsko rjeenje. Najvanije je da li ljudi ho e da govore o tom problemu, i da li lije nici pitaju pacijente o tome. Postoje problemi i na jednoj i na drugoj strani, jer znamo da ljudi jo uvijek smatraju da je to neto sramotno. Lije nici op e medicine a i specijalisti nisu educirani da pacijenta pitaju - da aktivno sudjeluju u razgovoru sa pacijentom, kako bi ga naveli da se otvori. Medici.com Koji su rizi ni faktori inkontinencije? - Najprije, ivotna dob, este upale mokra nih puteva, teina poroda kod ena, prekomjerno uzimanje lijekova, prekomjerna tjelesna teina, operacije i zra enja u zdjelici. Danas, nastavlja dr De Bohte, mnoge starije osobe odlaze u gerijatrijske ustanove, jer se njihova obitelj ne zna nositi sa ovim problemom. Inkontinentne osobe su

vlane, imaju neugodan miris i okolina ih po inje izolirati. To je nepotrebno, jer danas postoje izvrsna pomagala u obliku pelena, uloaka, koji apsolutno mogu rijeiti problem vlage, mirisa i stvoriti ugodu za pacijenta ali i njegovu okolinu. Medici.com Kako se boriti protiv stigmatizacije inkontinentnih osoba? - Nedavno smo u Hrvatskoj osnovali Drutvo za inkontinenciju, po uzoru na austrijsko i njema ko. To je nevladina organizacija u koju su osim lije nika uklju ene i medicinske sestre, socijalni radnici, pravnici zioterapeuti novinari. Dakle, to nije samo medicinska skupina koja e ukazivati na problem inkontinencije u populaciji, nego i prema vlasti i da nju senzibiliramo za ovaj problem i da im pokaemo da prevencijom inkontinencije postiemo velike utede zdravstvenim fondovima. U naoj poliklinici putem Simbexove zaklade starije osobe sa ovim zdravstvenim problemom koriste besplatne usluge. To pokazuje da nije sve u protu. Nadam se da e ovo to sam rekao imati odjeka i u Republici Srpskoj, da e biti volje i entuzijazma da se i tamo pokrene ovaj problem. Sigurno treba malo podstreka i vaoj sredini. Putem medija, najbolje e se upoznati mnogi i bolesni i medicinski radnici.

Mi smo kao poliklinika otvoreni za sva pitanja. Sara ujemo sa kolegama iz zdravstvenih ustanova u Hrvatskoj i susjednih drava. Nema problema vezano za pomo , suporta, naih iskustava. Rado emo pomo i da se ne prave greke, da ljudi koji krenu s tim, krenu sa vieg nivoa, a ne od po etka. Edukacija je tu vrlo bitna. U Hrvatskoj ve tri godine provodimo intenzivnu edukaciju u domovima za stare osobe, domovima zdravlja, na mjestima gdje se okupljaju i drue starije osobe. Imamo ak i ugovor sa Komorom medicinskih sestara o kontinuiranoj edukaciji koja se boduje za radnu licencu. Bez edukacije nema nita, naglaava dr De Bohte, i primjera radi kae: Ako nemate osobu koja e pravilno uputiti pacijenta kako da koristiti uloak, pelenu i ostala ortopedska pomagala, sve skupa e se loe zavriti. Mi bismo dodali loa poruka za sve one koji medicinsku nauku koriste u komercijalne svrhe. Preduze e Simbex je rijedak primjer renesanse humane medicine. Zbog toga zasluuje iskrene estitke naeg urednitva i redakcije za 15-ti ro endan u elji da itaoci i dalje prepoznavaju njihove boje ovje nosti na naim stranicama.
An a S. Ili

45

Z D R A V S T V O

Potpisan Sporazum o realizaciji Programa obrazovne razmjene i ulaganja u zdravstveni sektor Republike Srpske

bolnice u ovim zemljama koje e dobiti neophodno stru no osoblje. Zbog toga to je Republika Srpska sa svojim zdravstvenim radnicima spremna da putem ovog programa pomogne zdravstvenim sistemima u Americi i EU da zadovolje potrebe za medicinskim kadrom, Kentrik e zauzvrat ulagati zna ajna sredstva za revitalizaciju i oporavak

zdravstvenog sektora u Republici Srpskoj. Kentrikov program obrazovne razmjene je predstavljen medicinskim sestrama iz Republike Srpske 12.5.2007. na Akademiji koju je organizovalo Udruenje medicinskih sestara i tehni ara Republike Srpske povodom Me unarodnog dana sestrinstva.

KEEP - Kentrikov program obrazovne razmjene za medicinske sestre iz RS

KEEP Vam prua izvanrednu priliku da steknete zvani an sertikat iz oblasti zdravstvene njege. Program uklju uje stipendiju za dalje obrazovanje na uglednim univerzitetima i praksu u vode im bolnicama u Americi. Program traje najmanje tri i po godine, a zapo inje profesionalnom pripremom kandidata za boravak u inostranstvu, koja obuhvata kurs iz engleskog jezika, nostrikaciju diploma i proceduru za dobijanje vize. Prije odlaska ete tako e imati priliku da saznate vie o ameri koj kulturi, kako bismo osigurali da ovo za Vas bude oboga uju e ivotno iskustvo. Za vrijeme studija u inostranstvu radi sticanja ameri kog sertikata, mo i ete se i prakti no upoznati sa najsavremenijim obrazovnim metodama, me unarodnim medicinskim okruenjem, tehnologijama i praksama. Po zavretku programa, vrati ete se u svoju zemlju. Neprocjenjivo kulturoloko iskustvo koje ponesete iz Amerike, zajedno sa novoste enim stru nim znanjem, e doprinijeti da se postave novi standardi neophodni kako bi se unaprijedio zdravstveni sistem Republike Srpske. Partneri programa u Sjedinjenim Ameri kim Dravama su priznati koledi i univerziteti, bolnice, zdravstvene ustanove, vlade i lokalne zajednice.

Ministar zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske Ranko krbi i izvrni direktor ameri ke kompanije Kentrik Thomas Dillon potpisali su 5.4.2007. u Banjoj Luci Sporazum o realizaciji Kentrikovog programa obrazovne razmjene koji podrazumijeva boravak medicinskih sestara i tehni ara iz Republike Srpske u Sjedinjenim Ameri kim Dravama, Kanadi ili zemljama Evropske unije, gdje e se obu avati za poslove neophodne u zdravstvenim sistemima zemalja doma ina. Medicinske sestre iz Republike Srpske e tokom boravka u zemljama doma ina biti pla ene za obavljanje ovih poslova, a po zavretku programa koji traje oko tri i po godine su obavezne da se vrate u Republiku Srpsku i da ste ena znanja i iskustva primijene u zdravstvenom sistemu Republike Srpske. Izvrni direktor kompanije Kentrik Thomas Dillon je rekao da e Kentrik omogu iti da to vie zdravstevnih radnika iz Republike Srpske u e u ovaj program obrazovanja. Thomas Dillon je tako e rekao da u Americi i zemljama Evropske unije postoji velika potreba za zdravstvenim radnicima tako da e ovaj program biti od obostrane koristi, kako za medicinske sestre iz Republike Srpske, tako i za 46

Ko se moe prijaviti za u e e u programu? Prijaviti se moe svako ko je zavrio srednju ili viu medicinsku kolu opteg smjera i ima najmanje 4 godine radnog iskustva. Vaa porodica moe u estvovati u programu zajedno sa Vama. ta se o ekuje od u esnika? Kentrikov program obrazovne razmjene je ujedno izazov i nagrada. Ono to se o ekuje od u esnika je predanost i zalaganje radi uspjeha u programu. Ko snosi trokove programa? Kentrik snosi sve trokove pripreme za u e e u programu, uklju uju i kurs iz engleskog jezika, nostrikaciju diploma, provjeru stru nosti, trokove vize i putne trokove. Trokovi kolovanja e biti pokriveni stipendijom, a za praksu koju budete obavljali u bolnici ete dobijati platu. Kako se mogu prijaviti? Aplikacije moete preuzeti na naoj internet stranici ili li no u naoj kancelariji, svakim radnim danom od 08:00 do 18:00. Za vie informacija molimo da nas kontaktirate.

Kentrik Isto~na Evropa d.o.o. Jevrejska bb, Banja Luka, RS, BiH Tel. +387 51 230 010, Fax +387 51 230 015 www.kentrik.com

Udruenje javnog zdravlja RS

Z D R A V S T V O

Put u zdravije sutra

U Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci Republike Srpske

Izloba Kanon medicine

U Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci Republike Srpske od 6. juna do 7. jula otvorena je izloba Kanon medicine. Izloba je podijeljena u tri tematske cjeline - stara i rijetka medicinska knjiga, izdava ka produkcija Srpske iz oblasti medicine, udbeni ka literatura iz fonda biblioteke Medicinskog fakulteta, me u izloenim je i knjiga Anatomija iz 1865. godine iz bibiloteke banjolu kog Klini kog centra. Izlobu je otvorio ministar zdravlja i socijalne zatite Ranko krbi koji je najavio da bi Republika Srpska mogla u narednom periodu da dobije muzej zdravstvene kulture.

Javno zdravlje je opisano kao nauka i umjetnost u promociji zdravlja i ima za cilj spre avanje oboljenja, produenje ivotnog vijeka, poboljanje kvaliteta ivota, a sve to putem organizovanih napora samog drutva. Javno zdravlje je nacionalna odgovornost koja zahtijeva pristup cijele zemlje i usmjereno je na svo stanovnitvo i zajednicu, ali isto tako brine o pojedincu u zdravstvenom sistemu. Prepoznaju i potrebu za djelovanjem u oblasti javnog zdravlja, u Banjaluci, 05. juna 2007. godine je osnovano Udruenje javnog zdravlja Republike Srpske. Osniva ka skuptina UJZRS okupila je vie od 40 lanova i 20 posmatra a. Cilj Udruenja je da postane jedinstven i mo an glas u promociji zdravlja i prevenciji patolokih pojava u drutvu koje dovode do naruavanja zdravlja. Kao vodilja Udruenja posluila je injenica da udruivanje snaga zdravstvenih radnika, zainteresovanih gra ana i lokalne zajednice moe doprinijeti ja anju postoje eg zdravstvenog sistema te omogu iti razmjenu informacija o svim aspektima javnog zdravlja. Promocija i unapre enje zdravlja nisu samo odgovornost zdravstvenog sektora. tavie, promocija zdravlja zahtijeva koordiniranu akciju vlade, zdravstvenog sektora, drutvenog i ekonomskog sektora, nevladinih i dobrovoljnih uduenja, medija i lokalnih vlasti. Cilj Udruenja je da

preuzme vanu ulogu u oblasti javnog zdravlja i drutvenog razvoja, te da se zalae za izgradnju partnerskih odnosa i saveza svih onih koji djeluju u toj oblasti. vrsti mostovi izme u politike i prakse, te potpuno novi na in drutvene mobilizacije je ono to Udruenje vidi kao svoj cilj. Ja anje svijesti pojedinca i drutva u cjelini o zna aju javnog zdravlja kao i podsticanje u e a u denisanju i rjeavaju problema vezanih za zdravlje jeste izazov koji stoji pred svima

nama. Osim prevencije bolesti, javno zdravlje isti e zna aj unapre enja zi kog i mentalnog zdravlja ljudi, a to ujedno podrazumijeva uticaj na ivotne navike pojedinca, uslove ivota, ali i promociju samopouzdanja, ljudskog dostojanstva i samopotovanja. elimo da u budu nosti na fokus interesovanja bude vie usmjeren na zdravlje nego na bolest, da kreiramo pozitivnu ivotnu okolinu i da shvatimo da se na sopstveni razvoj temelji na naim aktivnostima. Zdrava hrana, pitka voda, ist vazduh, sportski objekti, zelene povrine su samo djeli onoga na ta moemo djelovati.
Pripremila: dr Stela Stojisavljevi , saradnik Udruenja javnog zdravlja RS

Inicijativu za njegovo osnivanje pokrenuo je ministar krbi . - Muzej bi na jednom mjestu predstavljao istorijsku gra u iz oblasti zdravstva - rekao je ministar krbi . Izlobu su organizovali Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske, kao i biblioteke Klini kog centra i Medicinskog fakulteta. Pokrovitelji su ministarstva zdravlja i prosvjete i kulture. O zdravstvu kroz istoriju govorio je prim. mr sci. med. dr edo Aleksi . On je istakao da je, izme u ostalog, u Banjoj Luci 1925. godine osnovana mikrobioloka stanica, jedna od sedam u to vrijeme u Jugoslaviji, da su te godine ovdje montirana dva rendgen aparata... Direktor Narodne i univerzitetske biblioteke Republike Srpske Ranko Risojev nada se da e ova izloba biti inicijator ostvarenja ideje ministra krbi a o osnivanju muzeja i elje Narodne i univerzitetske biblioteke Republike Srpske da popuni sve praznine, da se svaka knjiga ovdanjih autora na e u ovoj biblioteci, koja e je prezentovati i uvati za budu nost.
Radmila kondri

47

Z D R A V S T V O

Seks i zdravlje

Impotencija se javlja kad mukarac ne moe da obavlja polne odnose. Ona se javlja e e nego to se obi no misli, zbog sujete mukaraca koji nisu u stanju da priznaju svoj nedostatak u seksualnoj sferi ivota. Impotencija moe da bude privremena i stalna. Ponekad partner ne moe da obavi polni snoaj samo s jednom enom, dok s drugim polna mo moe da bude ispoljena i van proseka. Jedan neuspeh po lan anoj reakciji vodi drugom. U osnovi toga lei strah. Strah da e mu se ponovo desiti neuspeh na seksualnom planu i da e se obrukati kod partnerke. Ispoljavanje impotencije moe da se ogleda u nemogu nosti erekcije iako postoji elja. Ovde se susre u mukarci i bez elje i bez erekcije. S druge strane, nedovoljna i prolazna erekcija ne dozvoljava prodiranje falusa u vaginu. Impotentan mukarac moe da doivi no ne erekcije i ejakulacije. Moe i da masturbira. to se impotencije i njene etiologije ti e ona je naj e e konstitucionalnog i psihogenog, a re e organskog porekla. Impotencija ima za posledicu gubljenje samouverenosti, a opet gubljenje samouverenosti izaziva impotenciju. Ukoliko su neuspesi brojniji, utoliko je ve a verovatno a da e ih jo biti. (Jessoate) to se ti e endokrinog porekla impotencije mukarca, nekada je velika panja poklanjana nedostatku testosterona. Kod impotentnih mukaraca koncentracija testosterona je u granicama normale. Poznata je injenica da testosteron vie ja a libido. Pridruujemo se

Impotencija i njeno le enje

miljenju onih autora koji smatraju da nemanje polnih snoaja moe da bude uzrok, a ne posledica nedostatka ovog mukog polnog hormona. Svakako da su godine starosti od bitnog zna aja za umanjenje polne mo i. S obzirom na to da je muka polna lezda pod kontinuiranim, a ne ci kli nim delovanjem hipoznih hormona, teko je odrediti granicu polne mo i mukarca u odnosu na godine starosti. Ali kao svaki bioloki proces koji podlee regresiji i gubljenje polne mo i mukarca predstavlja progresivnu pojavu, pogotovu posle pedesete godine ivota. Konstituciono impotentni mukarci su oni kod kojih bez obzira na izvanredno ispoljene ematske osobine, nikad nije bilo interesovanja za seksualni ivot, ni u pubertetu ni u kasnijim godinama, nije bilo ni masturbacije niti lepih snova za dodirom sa suprotnim polom. Nervoza, premorenost, preterana odgovornost na poslu, neuskla ene ambicije u zi kim i intelektualnim mogu nostima, sve se to odraava na seksualnu funkciju. Neki mukarci posle sterilizacije postaju impotentni jer poistove uju nemogu nost oplo enja s nemogu no u obavljanja polnih odnosa. Brojni su lekovi koji nepovoljno uti u na polnu mo mukarca. To su pre svega hipotenzivi, narkotici, sedativi, trankvilizatori i preparati koji sadre estrogene hormone. Radnicima koji rade u hemijskoj industriji s pesticidima moe povremeno da bude umanjena polna mo . Postoje miljenja koja govore da je impotencija mukarca samo u 5 odsto slu ajeva izazvana organskim uzrocima. Tu se pre svega ubraja opta psihi ka i zi ka slabost, nerazvijenost testisa, nedostatak hipozne stimulacije na polne nadbubrene lezde, bolesti centralnog nervnog sistema, naro ito ako su zahva eni prednji temporalni renjevi, depresivne psihoze, tei oblici e erne bolesti ali i kompromitovana cirkulacija u smislu arterioskleroti nih promena na krvnim sudovima koji smanjuju cirkulaciju u maloj karlici. Le enje se usmerava pre svega na pronalaenje organskih uzroka i njihovog uklanjanja, a potom na sprovo enje psihoterapije gde su naj e e etioloki inioci psihogeni. Neki su ljudi vrlo osetljivi na savet da se obrate psihijatru ili psihoterapeutu koji se bave problemima impotencije. injenica je da se veoma dobri rezultati uklanjanja impotencije postiu kada se pomo prua u saradnji supruge ili seksualne partnerke. Tamo gde su sa sigurno u utvr eni hormonski deciti, daju se preparati testosterona ali uvek uz konsultaciju sa endokrinologom. Ima miljenja da porno lmovi i grupne seksualne seanse mogu da imaju povoljan efekat na razvijanje polne mo i. Nasuprot pobornicima

Prim. dr sci. med. Savo Bojovi}, specijalista ginekolog - androlog - seksolog lan Akademije izumitelja Srbije

48

Z D R A V S T V O

ove ideje drugi ozbiljniji seksualni istraiva i smatraju da ovi savremeni postupci mogu i u zdravih mukaraca da umanje ili potpuno onemogu e polnu mo . Mi smo u praksi imali vie primera pacijenata koji su uli u impotenciju zato to su njihove partnerke bile seksualno hladne prema njima i svi njihovi napori da probude seksualno uivanje kod svojih partnerki nisu dali zadovoljavaju e rezultate. Uglavnom, sami pacijenti, a ponekad i njihove partnerke, dolaze na ideju da su verovatno oni krivi to nisu uspeli da probude seksualni doivljaj kod svojih partnera, pa im je sve to li ilo na napor, mu enje i na kraju ih je uvelo u impotentnost.

Dijagnostika
U dijagnosti kom postupku veoma vano mesto ima anamneza. Ona obuhvata sve eventualne ranije za medicinu zna ajne promene i poreme aje, odnosno hroni na

oboljenja, seksualni habitus (erekcija, ejakulacija, eventualno o ekivanje trudno e kod enskog partnera i ostali emotivno psiholoki razlozi koji onemogu avaju normalni seksualni akt). Fizikalni pregled obuhvata detaljne preglede nervnog, endokrinogeni-to-urinarnog i vaskularnog sistema koji mogu dati podatke o vanosti za utvr ivanje uzroka impotencije. Laboratorijsko ispitivanje moe dati odgovor, ukoliko je prisutna mogu nost nekih hroni nih oboljenja, dijabetesa, bubrene isucijencije i sli no. Ispitivanje uklju uje pregled istisnutog sekreta prostate, serumskog nivoa FSH, LH i sli no. Utvr ivanje no nih erekcija tzv. no nih otoka penisa (nocturnal pe-nile tumescense = NTP) je od velikog zna aja u diferenciranju uzroka impotencije. No ne erekcije su u vezi sa REM fazom i mogu se zabeleiti specijalnim ure ajem koji se sastoji

od dva merna instrumenta koji se plasiraju na vrh i pri korenu penisa, spojeni sa ure ajem i tako belee zna ajne promene u volumenu penisa i tokom no i. Ispitivanje se vri 3 no i uzastopno i ono nam otkriva podatke o promeni i puno i, te eventualnoj ekspanziji penisa ali ne daje podatke o rigiditetu erekcije. Dopplerova proba se koristi u merenju protoka krvi kroz arterije penisa, odnosno arterijskog pritiska i moe koristiti u identikaciji vaskularnih uzroka impotencije. U dijagnostikovanju vaskulogene impotencije, ponekad je neophodno uraditi arteriograju penisa koja zbog komplikovanog izvo enja i svoje invazivnosti nije u iroj praksi prihva ena. Kavernozografija (iniciranje kontrastne materije leptir iglom u korpu-skavernozum penisa) se ponekad koristi radi otkrivanja uzroka eventualne disfunkcije. Intrakorporalna skleroza se ponekad otkriva kao posledica dijabeta ili kao posledica korporalne traume. U identifikaciji emotivnih faktora zna ajnih za psihogenu impotenciju koristi se standardni MMPI psihogeni test.

Merenje no nih erekcija aparatima za erekciju

Poznato je da ovek za vreme sna ima 3 no ne normalne erekcije. Ako je u pitanju psihi ka impotencija pacijent e za vreme sna kada je isklju ena mogu nost uticaja psihe imati te svoje 3 no ne erekcije i tako e se znati o kojoj se vrsti impotencije radi. Za vreme tih no nih normalnih erekcija mogu e je meriti cirkulaciju krvi u krvnim sudovima, arterija penisa i po tome saznati gde je i koliko je ote enje. Potencija u odmaklim godinama kao da zavisi od dimenzija genitalija. Ve i polni ud treba vie krvi da bi se napunio. Pomo od nas su traili uglavnom mukarci sa ve im penisom. Ponekad mukarac postaje sa svojom partnerkom impotentan kad ona po ne postavljati zahteve za brak. Tada je impotencija izraz mukar evog nesvesnog odbijanja braka ili straha da ne do e do braka, makar on svesno tvrdio da eli da zasnuje bra nu zajednicu. 49

F A R M A K O T E R A P I J A

Agencija za lijekove RS - pet godina rada

Agencija za lijekove RS, osnovana je odlukom Vlade RS. Sa radom je po ela 1. 05. 2002. godine. Kategorisana je kao stru na upravna vladina organizacija. Zakonska osnova za njeno osnivanje utemeljena je u Zakonu o lijekovima ura enom u skladu sa evropskom direktivom 2001/83/EC. Trenutno ima 39 zaposlenih dok je Pravilnikom o unutranjoj organizaciji i sistematizaciji predvi eno 55 radnih mjesta. Ve ina zaposlenih farmaceuta poha a postdiplomsku nastavu putem programa specijalizacija i magistarskih studija i redovno prate sve vidove stru nih edukacija u zemlji i inostranstvu. Ovo bi ukratko bilo pravno legitimisanje Agencije za lijekove RS, koja je obiljeila pet godina postojanja. A u o tom relativno kratkom vremenskom periodu o njenom djelokrugu rada ima mnogo da se kae i zabiljei. Aktivnosti ove zna ajne institucije u sistemu zdravstvene zatite bile su kompatibilne sa njenom osnovnom misijom unapre enja zdravstvene zatite stanovnitva obezbje ivanjem kvalitetnih, ekasnih i bezbijednih lijekova na tritu. Sam po etak, kao svaki po etak, nije bio lagan. Agencija se susretala sa brojnim poteko ama nansijskim, kadrovskim materijalnim. Vremenom, zahvaljuju i trudu zaposlenih i podrci drugih institucija u sistemu zdravstvene zatite, po etni problemi su prevazi eni. Rezultati rada postajali su vidljiviji u sve boljoj ure enosti trita lijekova i medicinskih sredstava. Nakon pet godina ova agencija se po organizaciji, ekspeditivnosti i stru nosti izborila za vode e mjesto me u institucijama u BiH, ali i irem regionu.

Sigurnost za bezbjedni profil svakog lijeka

Mr ph. Vanda Markovi Pekovi , pomo nik ministra za zdravlje, za farmaceutski sektor Prof. dr Ranko krbi , ministar zdravlja i sicijalne zatite RS Mr ph. Nataa Grubia, direktor Agencije za lijekove RS

Iz djelokruga rada
Poznato je da Agencija za lijekove RS, to je denisano Zakonom o lijekovima RS, izdaje odobrenja za plasiranje na trite lijekova i medicinskih sredstava. Kvalitet lijeka se provjerava u jednoj od referentnih ustanova koje na osnovu dokumentacije o kvalitetu lijeka i provedenog analiti kog postupka za predmetni lijek izdaju farmaceutskohemijsko-bioloki ekspertski izvjetaj. Njegov sastavni dio je sertikat analize gotovog lijeka uz jasan zaklju ak da li je lijek kvalitetan i da li se moe plasirati na trite RS. S druge strane, ekasnost i bezbjednost lijeka 50

procjenjuje se u referentnoj ustanovi koja na osnovu rezultata klini kih studija, bezbjednosnog prola lijeka i relevantnih literaturnih podataka izdaje farmakoloko-toksikoloko-klini ki ekspertski izvjetaj sa zaklju kom da li lijek zadovoljava traenu bezbjednost i ekasnost i da li se moe plasirati na trite RS. Ovi ekspertski izvjetaji ine nezamjenljivi dio registracione dokumentacije. Stru nu evaluaciju registracione dokumentacije vri Komisija za lijekove koju imenuje ministar zdravlja i socijalne zatite. Komisija daje nalno stru no miljenje o svakom lijeku koji je uao u postupak izdavanja odobrenja za plasiranje na tritu. Na kraju postupka Agencija izdaje rjeenje kojim odobrava ili ne odobrava plasiranje lijeka. Sastavni dio odobrenja ini uputstvo za upotrebu lijeka. Odobrenje se izdaje na period od pet godina. Za to vrijeme proizvo a je obavezan da Agenciji dostavlja za svaki registrovani lijek najnovije periodi ne izvjetaje o bezbjednosti lijeka, kao i da blagovremeno pribavlja agencijska odobrenja za sve izmjene vezane za

registrovani lijek. Osim toga, podsjetimo da Agencija izdaje odobrenja za uvoz/ izvoz lijekova, promet lijekovima i medicinskim sredstvima na veliko i malo u veledrogerijama i apotekama. U nadlenosti ove institucije je i izdavanje odobrenja za proizvodnju lijekova i medicinskih sredstava, odobrenja za klini ka ispitivanja, za oglaavanje i obavjetavanje o lijekovima i medicinskim sredstvima. Ilustracija je ovo obimne procedure samo ovog segmenta iz djelokruga rada Agencije za lijekove RS, kojem svakako treba dodati i zakonsku obavezu izdavanja godinjeg registra lijekova. Rije je o stru noj publikaciji koja sadri spisak svih lijekova za koje je Agencija izdala odobrenje za plasiranje na trite, kao i pregled najvanijih farmakoterapijskih podataka o svakom od njih.

Organizacija, pra enje i prikupljanje neeljenih dejstava lijekova

Proces kontinuiranog pra enja bezbjednosti i ekasnosti lijekova

F A R M A K O T E R A P I J A

jedan je od uslova za bolju zdravstvenu zatitu stanovnitva. U tom cilju Agencija je ove godine izdala Vodi za otkrivanje i prijavljivanje neeljenih dejstava lijekova, kako bi uticala na podizanje svijesti zdravstvenih radnika o zna aju pra enja bezbjednosti lijekova. Aktivno u e e u ovom procesu je njihova profesionalna, moralna, ali i zakonska dunost. Svako eljeno i o ekivano dejstvo lijeka pra eno je i neeljenim dejstvima, jer nijedan lijek nije u toj mjeri selektivan da djeluje samo na ciljno tkivo. Ali sve dok je rizik od nelije ene bolesti ve i od rizika primjene lijeka, primjena lijeka je opravdana. U Agenciji funkcionie odsjek koji se bavi organizacijom pra enja i prikupljanja neeljenih dejstava lijekova, kao i procjenom prikupljenih neeljenih dejstava. Cilj ovih aktivnosti je postizanje racionalne terapije, odnosno primjena najdjelotvornijeg lijeka sa najmanje neeljenih dejstava nakon uspostavljanja dijagnoze. Uklju eni su timovi stru njaka iz razli itih oblasti (klini ka farmakologija, klini ka farmacija, farmakoinformatika, bazi na farmakologija, ordiniraju i ljekari iz razli itih oblasti. ) Lije enje posljedica neeljenih dejstava lijekova predstavlja veliko finansijsko optere enje za zdravstveni budet. U nekim zemljama se 15-20 odsto bolni kog budeta troi na lije enje stanja prouzrokovanih neeljenim dejstvima lijekova. Postoje i drugi problemi povezani sa primjenom lijekova kao to su zloupotreba, neodobrena primjena, predoziranje, izostanak djelotvornosti i medicinska greka. Ove informacije, kako u svom vodi u sugerie Agencija,

tako e treba prijaviti jer su od zna aja za ukupnu procjenu odnosa koristi i rizika pri primjeni lijeka.

Stru ne publikacije
Uz petu godinjicu Agencije za lijekove RS, promovisano je drugo prera eno i dopunjeno izdanje priru nika ATC klasikacija lijekova i pra enje njihove upotrebe metodologijom sa DDD jedinicama za lijekove registrovane u RS. Autori prof. dr Ranko krbi i prof. dr Svjetlana Stoisavljevi -atara - Zavod za farmakologiju toksikologiju i klini ku farmakologiju, Medicinski fakultet Univerziteta Banjaluka, te mr ph. Nataa Grubia i mr ph. Biljana Tubi - Agencija za lijekove RS, i mr ph. Vanda Markovi -Pekovi , Sektor za farmaciju, Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite RS, iskoristili su priliku da na ovaj na in Agenciji estitaju ro endan, a svima koji su doprinijeli da se ATC/DDD sistem o uva i unaprijedi iskreno zahvale. Ideja o uvo enju ove jedinstvene me unarodne klasikacije u Materia medica RS datira jo od kraja devedesetih kada je grupa entuzijasta okupljena oko Zavoda za farmakologiju Medicinskog fakulteta u Banjaluci, koji su ujedno i urednici ovog priru nika pokrenula inicijativu da se dotadanja Jugoslovenska klasikacija lijekova zamijeni ATC klasikacijom, te da se u analizi upotrebe lijekova koristi metodologija sa DDD jedinicama. Prve sugestije i smijernice za uvo enje skra ene registracione procedure u RS su dali prof. dr M. Stanulovi , koji je tada bio na elnik Zavoda za klini ku

farmakologiju Medicinskog fakulteta u Novom Sadu i u to vrijeme gostuju i profesor Medicinskog fakulteta u Banjaluci, i dr L. Offerhaus, klini ki farmakolog i savjetnik SZO za politiku lijekova. I jedan i drugi su ve i dio svog radnog vijeka proveli u naporima da se ATC klasikacija i DDD metodologija upotrebe lijekova u potpunosti armiu i primijene kako na prostoru biveg jugoslovenskog, tako i evropskog regiona. ATC klasikacija lijekova sa DDD metodologijom upotrebe lijekova, skra eno poznata kao ATC/DDD sistem, se svakodnevno unapre uju i dora uju, shodno najnovijim preporukama koje se redovno auriraju i dostavljaju iz Kolaborativnog centra SZO za metodologiju statistike lijekova sa sjeditem u Oslu, Norveka. Danas je ovaj sistem postao standard rada Agencije za lijekove RS. Analiza upotrebe lijekova putem DDD jedinica sve se e e koristi kako od strane zvani nih zdravstvenih i nau nih institucija, tako i od strane pojedinaca u istraiva ke svrhe. ATC sistem je postao nezaobilazan i kod denisanja referalnih lista lijekova koje nansira Fond zdravstvenog osiguranja, kao i kod Liste esencijalnih lijekova koju denie Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite.
An a S. Ili

51

F A R M A K O T E R A P I J A

Nove tehnologije osloba anja lekova doprinose njihovoj ve oj ekasnosti i stoga imaju zna ajno mesto u terapiji. Osloba anje lekova ima veliki zna aj s obzirom na to da preko 95% svih novih potencijalnih lekova u istraivanju i razvoju imaju loe farmakokinetske karakteristike. Na nedavno odranom godinjem kongresu Udruenja za kontrolisano osloba anje lekova (engl. Controlled Release Society, CRS; http:// www.controlledrelease.org) glavne teme bile su formulacija i targeting molekula koji se ina e teko osloba aju. Osnovni cilj ovog udruenja je promocija novih tehnologija kojima se postiu optimalni plazma proli postoje ih i novih lekova.

Tehnologije kontrolisanog osloba anja u funkciji primene lekova

primene lekova i da on jo uvek dominira u odnosu na istraivanja oblika sa kontrolisanim osloba anjem. Najve i uspeh se postie kada se formulacije lekova istrauju istovremeno sa elijskom biologijom ili ziologijom creva. Tako se sedamdesetih godina prolog veka malo znalo o vremenima zadravanja hrane ili lekova u razli itim regionima gastrointestinalnog trakta. Kada je otkriveno da vreme pasae (tranzita) kroz debelo crevo moe biti i do 20 asova, shva eno je da bi moglo biti potencijalno atraktivno mesto za primenu lekova. To je uticalo da se istraivanja usmere na primenu lekova preko sluzokoe debelog creva kori enjem biodegradacionih estica, azo-polimernih jedinjenja, kitosan bioadheziva i pH-senzitivnih obloga. Pojava gama-scintigrafije doprinela je osnivanju britanske kompanije Farmaceutski proli (sa seditem u Notingemu) koja je specijalizovana za transport sredstava i formulacija du humanog gastrointestinalnog trakta. Na osnovu ovog pristupa se zasnivalo istraivanje u oblasti oralne primene peptida. Smatra se da bi produeno zadravanje u debelom crevu trebalo da omogu i adekvatno vreme kontakta sa dugim zidom creva, pretpostavljaju i da peptidi ostanu intaktni (u zatitnoj formulaciji). Me utim, upotreba tehnologija za poboljanje apsorpcije, kao bioadheziva, surfaktanata i otvara a tesnih veza jo uvek ne obezbe uje potrebnu reproduktibilnost, sigurnost i adekvatne koncentracije u plazmi u brojnim klini kim ispitivanjima koja su do sada sprovedena. Izuzetak je oralna mikroemulziona formulacija ciklosporina. Postoje mnoge oblasti u kojima se mogu primenjivati nove tehnologije postepenog osloba anja aktivnih supstanci. U toku su istraivanja ciljanja folatnih receptora u ovarijalnom karcinomu i inamatornim oboljenjima creva, kao i transferinskih i insulinskih receptora na krvno-modanoj barijeri (to je od velikog zna aja kada se uzme u obzir da ve ina lekova ne prolazi krvno-modanu barijeru i da su potrebne nove metode da poboljaju njihovu farmakokinetiku). u sigurnoj primeni teofilinskih preparata u terapiji opstruktivnih bolesti plu a. Teolin se ve godinama primenjuje kao bronhodilatatorni lek u bronhijalnoj astmi, hroni nom opstruktivnom bronhitisu i emzemu plu a. S obzirom na Prim. mr sci. med. to da lek ima relativno Branislav Gvozdenovi , uzak terapijski prozor, specijalista interne mogu nost pojave nee- medicine - pulmolog ljenih efekata (mu nina, povra anje, glavobolja, razdraljivost, nesanica, ubrzanje rada srca, tremor ruku) je velika. Zato treba posti i stalne terapijske koncentracije leka u krvi njegovim kontrolisanim otputanjem (kod nas postoje retardni oblici teolina). Me utim, esta greka koja se vi a je davanje oblika leka u ovim indikacijama bez kontrolisanog otputanja (obi nih tableta) ime se uti e na pojave pikova koncentracija teolina u krvi i pojave neeljenih efekata koji su dozno-zavisni. Terapijske koncentracije (teolinemija) iznose od 5 do 15 mg/L (28 - 55 mmol/L). Ovo su savremeni stavovi; ranije se preporu ivalo da terapijske koncentracije budu od 10 do 20 mg/L (55 - 110 mmol/L). Teolinemiju treba odre ivati prakti no kod svakog pacijenta (oko 4 asa od poslednje uzete doze), jer na metabolizam teolina mogu uticati brojni faktori. Tako se ubrzani metabolizam javlja kod mla ih osoba, istovremene primene nekih lekova (makrolidi, barbiturati), hrane bogate proteinima, kod pua a. Sa druge strane, na usporenje metabolizma teolina (tj. sporiju eliminaciju), i posledi nog pove anja njegove koncentracije u krvi, uti u sr ana dekompenzacija, teka opstrukcija, hipotireoza, ciroza jetre, konzumiranje alkohola, febrilna stanja. U poslednje vreme se pokazalo da male koncentracije teolina imaju dodatno antiinamatorno dejstvo u bronhijalnoj astmi.

Osnov za kontrolisano osloba anje

Lekovi treba da budu primenjeni to je mogu e jednostavnije kako bi se poboljala komplijansa (prihvatanje terapijskog reima od strane pacijenta) i njihova ekasnost. Na primer, lekovi sa kratkim poluivotom koji se daju viestrukim injekcijama ili tabletama svakog dana su manje privla ni pacijentima od istih preparata koji se primenjuju formulacijom leka sa postepenim otputanjem i koja se oralno dozira jednom dnevno ili estomese nog implantata ili konog astera koji se primenjuje na tre i dan. Ustvari, esto je ekasnost leka smanjena zbog toga to ve ina pacijenata preska e pojedine doze ukoliko je potrebno da se pridravaju komplikovanog doznog reima. Odravanje stalnih koncentracija leka u plazmi obi no je poeljnije od tzv. peakand-trough plazma prola (pri kome postoji stalna smena izme u maksimalnih - vrhova i minimalnih koncentracija), koji se normalno javlja pri primeni oralnih ili injekcionih oblika. tavie, ukoliko je maksimalna koncentracija leka u plazmi (Cmax) udruena sa pojavom neeljenih efekata, tada oblici sa postepenim osloba anjem mogu da poprave odnos koristi prema riziku. Tako, nedavno razvijen oblik transdermalnog astera (patch) koji se primenjuje jednom dnevno i koji sadri novi dopaminski agonist za le enje parkinsonizma ima veliku prednost sa stanovita komplijanse. U ovom slu aju, stalni plazma prol koji se postie jednodnevnom primenom ovog astera moe smanjiti diskineziju i rigidnost koje prate talasanja plazma koncentracija pri primeni oralnih oblika. Ovaj primer pokazuje da formulacija sa modikovanim osloba anjem zadovoljava realne potrebe pacijenata i da argument pogodnosti promovie poboljanu terapijsku ekasnost. Sa stanovita ekonomije, ovakve optimisti ke formulacije mogu dovesti do smanjenja broja dana hospitalnog le enja i dodatnih uteda zdravstvenih sredstava. Oralna primena: povezivanje biologije sa formulacijom Od 100 najprodavanijih lekova u SAD, 76 je dostupno u oralnim formulacijama. Nema sumnje da pacijenti najvie vole oralni na in

Literatura:
1. 2. Brayden DJ. Controlled release technologies for drug delivery. Drug Discovery Today Nov 2003; 8( 1)976-8. 2 : Aubier M. A new place for theophylinne in asthma. In: Chanez P, ed. From genetics to uality of life. The optimal q treatment and management of asthma. Proceedings of the XVth World Congres of Asthmaology, Montpellier, 1996, 180-6.

Teofilin i kontrolisano osloba anje

Oblik leka sa postepenim osloba anjem aktivne supstance predstavlja klju ni faktor

52

F A R M A K O T E R A P I J A

Bosnalijek

Na pragu je ljeto, vrijeme putovanja i godinjih odmora. Zajedno sa svim svojim arima ljeto moe donijeti i niz neugodnosti i pokvariti toliko o ekivani godinji odmor. Prije odlaska na putovanje potrebno je misliti i na sadraj putne apoteke. Putna apoteka prije svega treba da sadri sredstvo za otklanjanje mu nine koja se javlja zbog bolesti kretanja, a zbog koje za mnoge ljude put do kona nog odredita predstavlja pravu no nu moru bilo da se radi o putovanju automobilom, avionom ili brodom. Bolest kretanja je poznata pod brojnim nazivima, kao npr. kinetoza, morska bolest, automobilska mu nina, avionska mu nina itd. a manifestuje se bljedilom, znojenjem, mu ninom i povra anjem. Iako nije dugoro an problem, bolest kretanja ipak predstavlja neugodan poreme aj koji moe pokvariti uitak putovanja. Pred putovanje potrebno je izbjegavati mlijeko i vo ne sokove, masnu i teku hranu. Rodavan je doma i proizvod

Korisni sadraj putne apoteke

tkivo gdje ispoljava svoj antiinamatorni i analgetski u inak. Ljetne sparine kod ljudi sa aterosklerozom krvnih sudova pogoduju nastanku infarkta. Aterosklerozom promijenjeni krvni sudovi gube elasti nost te se tee prilago avaju promjenama

koji djeluje smiruju e, olakava disanje i pomae u otklanjanju mu nine i povra anja koji se mogu javiti tokom putovanja usljed gibanja, ljuljanja i uopte kretanja prijevoznog sredstva. Dovoljno je pola sata do sat vremena prije polaska na put uzeti jednu do dvije draeje ovog izuzetno ekasnog doma eg proizvoda iz Bosnalijeka da bi putovanje bilo sigurno i ugodno. Vru i dani i dugotrajno sjedenje prilikom putovanja pogoravaju simptome proirenih vena, jer toplina jo vie proiruje vene, pa u venama zaostaje ve a koli ina krvi od normalne. Bosnalijekov venoterapeutik Venosan kod proirenih vena smanjuje

Nezaobilazan u putnoj apoteci je svakako analgoantipiretik Paracetamol u obliku tableta koje uklanja bolove razli itog porijekla i lokalizacije, poput glavobolje, zubobolje, menstrualnih bolova, postoperativnih bolova, bolova kod neuralgija, neuritisa, te reumatskih tegoba. Tako er, Paracetamol tablete ekasno sniavaju povienu tjelesnu temperaturu koja moe biti uzrokovana infekcijama razli itog porijekla, te se nerijetko javlja i za vrijeme vru ih ljetnih mjeseci. Paracetamol tablete

napetost i ekasno uklanja bol uz ugodan osje aj hla enja, te ga je svakako dobro imati u sadraju putne apoteke. U slu aju povreda lokomotornog sistema poput traumatskih upala tetiva, ligamenata, mii a i zglobova usljed nagnje enja, uganu a i i aenja pomae Difen gel. Nesteroidni je antireumatik za lokalnu primjenu ija aktivna supstanca nakon aplikacije na bolno mjesto prodire duboko kroz kou u povrije eno 54

su idealna zamjena za salicilate u slu ajevima kontraindiciranim za primjenu salicilata kao to su probavne smetnje, ir eluca ili kod ljudi koji primaju antikoagulantnu terapiju. Odsustvo od ku e za vrijeme godinjih odmora, posebno ako je rije o boravku u inostranstvu, povezano je sa izmijenjenom i esto nepravilnom ishranom (brza hrana, hrana koja ne sadri dovoljno vitamina, minerala itd.). U takvim okolnostima ali i u svakodnevnom ivotu, dodaci prehrani tzv. suplementi obezbje uju potrebne nutritivne sastojke. To su vitamin C u sastavu CVit tableta za vakanje ugodnog i osvjeavaju eg okusa grejpa, te mati na mlije u sastavu proizvoda Royal Jelly. CVit i Royal Jelly pomau u o uvanju vitalnosti i odbrambenih snaga organizma koje mogu biti naruene nepravilnom prehranom i preskakanjem obroka.

vremena. Vru i ljetni dani optere uju srce kao da radi pod ve im zi kim naporom, te se rizi nim skupinama (hipertoni ari, dijabeti ari, ljudi sa prekomjernom tjelesnom teinom i/ili sa povienim vrijednostima masno a u krvi) preporu uje boravak u svjeijim podru jima i uzimanje acetilsalicilne kiseline u sastavu tableta Bospyrin 100 jedanput dnevno. Bospyrin 100 je zlatni standard u prevenciji

F A R M A K O T E R A P I J A

bolesti srca i krvnih sudova. Inhibira nastanak tromba u aterosklerozom promijenjenim krvnim sudovima, te posljedi ni nastanak sr anog ili modanog udara. Tokom putovanja i na ljetovanju este su i probavne tegobe. garavica, nadutost, kiselo podrigivanje su naju estalije probavne tegobe koje ekasno uklanjaju antacidi poput Magalox-a i blokatori H2 receptora poput Ranibosa 75. Kombinacija Magalox-a i

Jubilej - 10 godina dragulj Vaeg srca

Lopril
Nakon pres-konferen cije, odrane u Kongresnoj dvorani hotela, prof. dr Vjekoslav Gerc, prezentirao je rezultate otvorenog, multicentri nog, prospektivnog klini kog istraivanja ekasnosti, podnoljivosti i sigurnosti primene Lopril H tableta kod esencijalne hipertenzije.Ovo veliko istraivanje, ura eno u 12 klini kih centara u 5 evropskih zemalja, potvr uje izvanredno dejstvo ovog medikamenta, s pravom ga smatraju i draguljem naeg srca! Prisutne zvanice pozdravio je i generalni direktor Kompanije, mr Edin Arslanagi . Ovo je za nas veliki dan i ponosni smo to smo prva kompanija koja je ovaj lijek uvela na BH-trite. To je na najprodavaniji lijek. Za proteklih deset godina proizvedeno je deset miliona pakovanja, odnosno dvije stotine miliona tableta! Lopril je registrovan u jedanaest drava, a do kraja godine bi e prisutan i na tritu biveg SSSR-a, te na tritu arapskih zemalja, sa ponosom je istakao gospodin Arslanagi . Govore i o uspesima Kompanije u proloj i planovima za ovu godinu, posebno je naglsio investiranje u razvoj i kolovanje kadrova i proirenje trita.

Ranibos-a 75 predstavlja pun pogodak, jer Magalox trenutno neutralie ve izlu enu elu anu kiselinu, dok Ranibos 75 spre ava njenu dalju produkciju.

Svi navedeni Bosnalijekovi proizvodi se mogu nabaviti u apotekama bez ljekarskog recepta. Prije upotrebe paljivo treba pro itati priloeno uputstvo, a za sve dodatne informacije treba se obratiti ljekaru ili apotekaru. Tokom ljetnog perioda, prilikom putovanja i na odmoru esto se javljaju intestinalni problemi, pra eni neugodnim prolivom (dijarejom). Bosnalijekov intestinalni antiinfektiv Enterofuryl uspjeno djeluje na ve inu intestinalnih patogenih bakterija, brzo zaustavlja akutne dijareje i titi normalnu intestinalnu oru. Enterofuryl se uz ljekarski recept moe nabaviti u apotekama, u obliku kapsula i pogodan je za primjenu kod djece starije od sedam godina, te kod odraslih (uklju uju i trudnice i dojilje).
Bosnalijek d.d. Doma i marketing i prodaja Medicinsko-informativna sluba

Renomirana bosanskohercegova ka farmaceutska kompanija Bosnalijek d.d. ove godine obeleava jubilej 10 godina primjene antihipertenziva LOPRIL, na tritu Bosne i Hercegovine, koji je jo jedan u nizu poslovnih uspeha ove kompanije. Tim povodom, 31.maja ove, 2007. godine, u prelepom hotelu Radon Plaza u Sarajevu, Bosnalijek je organizovao sve anost na kojoj je, uz eminentne kardio-stru njake, bio prisutan veliki broj lekara razli itih specijalnosti i farmaceuta iz cele BiH. Naime, Bosnalijek je prva farmaceutska kompanija koja je, jo daleke 1997. godine, ovaj lek uvela na BH-trite. Prvu promociju Loprila, Bosnalijek je organizovao u Sarajevu, marta 1997. godine, a nakon toga usledile su brojne promocije lekarima i farmaceutima irom Bosne i Hercegovine.Nau na saznanja o novom Bosnalijekovom brendu, ubrzo su postala dostupna iroj stru noj javnosti ovih prostora. Lopril (lizinopril) je, u svetu, me u lekovima za tretiranje povienog krvnog pritiska i slabost sr anog mii a, visoko rangiran.Uspeno se primenjuje jo od 1990. godine, a danas je jedan od top-proizvoda Bosnalijekovog asortimana lekova sa u inkom na kardiovaskularni sistem. Namenjen je le enju povienog krvnog pritiska, prevenciji i le enju sr anog poputanja, te bubrenih i o nih komplikacija e erne bolesti.

Budu nost temeljimo na znanju i to e biti na najve i kapital, kazao je direktor Bosnalijeka. Jubilej 10 godina primjene Loprila na tritu Bosne i Hercegovine, bi e zasigurno zlatnim slovima ispisan na stranicama bogatog istorijata ove kompanije!
Pripremila: Vera Puac

55

F A R M A K O T E R A P I J A

Peti me unarodni simpozijum, Pariz, 3-5 maj 2007.

Prof. L. Ignarro

Uloga azot oksida (NO) u kardiovaskularnoj medicini

Ass. dr med. Boris M. Goronja, Klinika za kardiovaskularne bolesti, Pejsmejker centar, Klini ki centar Banjaluka

U organizaciji Evropskog udruenja za hipertenziju (ESH) i Menarini korporacije, u Parizu je odran 5. me unarodni simpozijum o azotnom oksidu. U periodu od 3. do 5. maja 2007. god. u sve anoj sali hotela Le Merdien Montparnasse, svoja izlaganja su odrali vode i stru njaci iz te oblasti. Na ovom prestinom skupu su prisustvovali predstavnici iz 53 zemlje svijeta. Uvodno predavanje odrao je prof. Louis Ignarro (UCLA School of Medicine), dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1998. god. upravo iz oblasti uloge azot oksida (NO) u kardiovaskularnoj medicini. prof. Ignarro je irom svijeta poznat po slu ajnom otkri u arobne supstance, pa je dobio nadimak otac Viagre. Predavanja su odrali i eksperti iz kardiovaskularne medicine poput prof. Alberta Zanchettija, prof. Vintile, Fausta Pinta... Zna ajno je napomenuti da se od 1998. godine broj publikacija o NO-u konstantno pove ava, i u toku 2006. g. je objavljeno gotovo 7. 000 radova. Na ovom NO simpoziju je najvie

Dr Boris Goronja i prof. L. Ignarro, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1998. g.

govora bilo o endotelnoj disfunkciji, uticaju nekih farmakolokih supstanci na osloba anje i stimulaciju produkcije azot oksida (NO) i spre avanju njenog nastanka. Uticaj arterijske hipertenzije na razvoj disfunkcije endotela i mehanizam nastanka osovine arterijska hipertenzija-sr ana insuficijencija. Predava i su, osvr u i se na najnovije preporuke za lije enje arterijske hipertenzije i sr ane insucijencije, istakli zna aj nebivolola kao lijeka ije su efekte dokazale mnoge studije u lije enju i prevenciji kako navedenih

oboljenja, tako i u prevenciji i lije enju disfunkcije endotela. Prednosti nebivolola su ultra selektivnost 1 blokade, bez dejstva na receptore, smanjenje periferne vaskularne rezistencije (smanjenje afterloada), stimulacijom osloba anja NO-a, negativan hronotropni efekat, minimalan negativan inotropni efekat, blokada aktivnosti simpati kog sistema, poboljanje endotelne funkcije. Istaknuto je dejstvo nebivolola na spre avanje agregacije trombocita kao i dokazana metaboli ka neutralnost. Zna ajna prednost nebivolola ogleda se i u o uvanju zi ke aktivnosti, tako da ovaj preparat mogu koristiti i sportisti. Na skupu je umjesto zaklju ka istaknuto da jo uvijek, do kraja, nisu objanjene mnoge zna ajne uloge azot oksida u kardiovaskularnoj medicini (aritmologija, cerebrovaskularna elektroziologija...), tako da se ulau veliki napori i sredstva za dalja nau na istraivanja u ovoj oblasti.
Gosti i osoblje Berlin-Chemie / Menarini iz BiH

56

F A R M A K O T E R A P I J A

Internacionalna Asocijacija za istraivanje bola denie bol slijede im rije ima: Bol je neprijatan senzorni ili emocionalni doivljaj koji je izazvan postoje im ili mogu im ote enjem tkiva ili koji je opisan rije ima koje odgovaraju takvom ote enju. Bol je naj e i i najtei simptom maligne bolesti. U BiH se godinje registruje 12000 novootkrivenih maligniteta, od kojih e najmanje 8000 godinje u i u fazu odmakle neizlje ive bolesti. Prema statistikama Svjetske zdravstvene organizacije vie od 2/3 pacijenata u odmaklim fazama ima umjerene do jake bolove. U naoj zdravstvenoj sredini jo uvijek se na bol ne obra a panja jer je

Ima li bolu lijeka?!

Dejan Gordi , hospital line, manager JANSSEN-CILAG

Iako nisu brojni oni koji umiru ZBOG bola, mnogi umiru U bolu, a jo je vie ONIH KOJI IVE SA BOLOM

godinama forsiran duh junatva da bol treba prihvatiti kao neizbjenu injenicu te da malignitet mora da boli, i da trpljenje bola predstavlja nepriznavanje i otpor bolesti. Za razliku od nas u svijetu se jako polae na kvalitet ivota oboljelih i sami pacijenti su nau eni da ne trpe i svoj bol prijave ljekaru. Treba imati u vidu da bol i malignitet nisu sinonimi. Hroni ni bol ima negativno zna enje za pacijenta jer ga bolesnici doivljavaju kao signal progresije bolesti i kao stalan podsjetnik na njen fatalan ishod. Takav bol iscrpljuje bolesnika izaziva nesanicu, hroni nu premorenost, depresiju, anksioznost, te povla enje oboljelih iz svakodnevnih aktivnosti to dovodi do osje aja usamljenosti i socijalne izolacije. Zbog toga bol treba posmatrati kao zasebnu bolest i kao takvu je lije iti.

Ni jedan ovjek oboljeli od maligne bolesti ne smije da ivi ili da umire sa nelije enim bolom. Bol je subjektivan osje aj i njegov intenzitet moe samo da odredi bolesnik. Pacijentu uviijek treba vjerovati kad kae da ga boli. Za odre ivanje ja ine bola koristi se numeri ka skala koja predstavlja niz brojeva od 1-10, gdje sam bolesnik bira broj koji opisuje ja inu njegovog bola. Jaki opioidni analgetici cine osnovu lijecenja hronicnog kancerskog bola. Njihova primjena zavisi od pacijentove procijene jacine bola a ne od stadijuma bolrsti i procijene duzine prezivljavanja pacijenata. Primjena jakih opioida je indikovana kod svakiog bolesnika sa janom bola vecom ili jednako 5. Postoje velike predrasude i neznanje o ulozi ovih lijekova u terapiji malignog i jos vi[e nemalignog bola (okotavanje zglobova kuka, kolena, hroni na lumboishijalgija...). Razlozi za neuspjeh u lijecenju hronicnog kancerskog bola koji poticu od zdravstvenog osoblja su nepoznavanje principa lijecenja i opiofobija tj. Strah od terapijske upotrebe opioida.Treba naglasiti rijec terapijska upotreba jer to i jeste,za razliku od zloupotrebe opioida koje se ljekari najvise plase. Terapija se nepotrebno odla\e za sam kraj bolesti, dok pacijenti i dalje trpe bol. Problem je i to sto sami pacijenti ne iniciraju prijavljivanje bola,cak ga obicno skrivaju uvjereni da je bol neizbjezan i neizljeciv, i da pojava bola znaci pogorsanje bolesti. Stalan kancerski bol zahtjeva kontinuiranu analgeziju,a ne lijecenje po potrebi.

Mislite na kvalitet zivota Vasih pacijenata i na zaboravite na izreku; SEDARE DOLORUM DIVINUM OPUS EST. Durogesic matrix (transdermalni fentanil) je opioidni analgetik u obliku astera namjenjen terapiji srednje jakog i jakog hroni nog bola kancerskog i nekancerskog porijekla. Durogesic matrix omogucava 72- asovnu kontinuiranu analgeziju primjenom samo jednog flastera. Postoje tri ja ine to jest tri veli ine flastera koje oslobadaju 25,50 i 100mcg/h fentanila tokom 3 dana. Terapija zapo inje sa najmanjom dozom od 25 i shodno intenzitetu bola se titrira do bezbolnosti, tj. ako je potrebno pove ava se za novih 25mcg svaki tre i dan pri zamjeni starog astera. Vano je spomenuti da prilikom primjene prvog astera u prvih 12 h, dok se ne postigne koncentracija lijeka u cirkulaciji, pacijenta treba zatititi drugim analgeticima kratkotrajnog dejstva. Nema ograni enja u trajanju terapije i nema maximalne terapijske doze Durogesic se aplikuje na prednji zid grudnog koa, nadlakticu ili na le a. Medjunarodno drustvo za palijativno zbrinjavanje EAPC je stavilo Durogesic aster na Esencijalnu listu lijekova za lijecenje boli, malignog i nemalignog porijekla. Uvjerivi se u ekasnost i pozitivna iskustva sa primjenom Durogesic astera u svijetu odluka Fonda zdravstvenog osiguranja da stavi Durogesic matrix na pozitivnu listu u Republici Srpskoj od septembra mjeseca ove godine ce znatno poboljati kvalitet ivota naih pacijenata.

10

Potpuno odsustvo bola

58

Najja i mogu i bol

F A R M A K O T E R A P I J A

Pet su osnovnih na ela u lije enju e erne bolesti: uravnoteena prehrana, tjelesna aktivnost, edukacija (zdravstveni odgoj o e ernoj bolesti), samokontrola (samoodre ivanje razine glukoze u krvi i glukoze i acetona u mokra i), lijekovi za sniavanje glukoze u krvi (tablete ili inzulin).

Lije enje diabetes mellitusa tipa II

PLIVA Hrvatska d.o.o. Predstavnitvo u BiH, Marketing

Pridravaju i se ovih na ela, moe se odravati poeljan nivo glukoze u krvi i time dobro kontrolirati e erna bolest. Bez obzira na tip, svi koji imaju e ernu bolest kao i oni koji imaju samo poreme enu toleranciju na glukozu, moraju osobitu panju posvetiti prehrani. Ponekad u blaim slu ajevima e erne bolesti tip 2, bolest se moe drati pod kontrolom samo promjenom ivotnih navika i na ina prehrane. Kad govorimo o promjeni ivotnih navika naj e e mislimo na vie zi ke aktivnosti jer programirana tjelesna aktivnost iza ve ih obroka, pomae iskoritavanju glukoze u krvi za mii ni rad i lakem postizanju standardne tjelesne teine Ako temeljni principi ne daju dovoljne rezultate u regulaciji glukoze u krvi, odlu uje se, konzultiraju i se s dijabetologom, o uzimanju lijekova (tableta) ili inzulina. Lije enje se razlikuje ovisno o tipu bolesti: Za razliku od e erne bolesti tipa 1, bolesnici oboljeli od e erne bolesti tipa 2 jo uvijek produciraju neto inzulina, iako ne dovoljno da bi se premostila rezistencija na inzulin. Stoga bolesnici koji trebaju lijekove, po inju sa sredstvima za pove anje produkcije preostalog inzulina ili osjetljivosti na inzulin umjesto da im se inzulin direktno nadomjesti, kao to je to standardno kod e erne bolesti tipa 1. S takvim je lijekovima obi no sklonost hipoglikemiji i debljanju manja nego kod inzulina. Sada se za po etno lije enje preporu uju preparati sulfonilureje i metformin. Pliva iz svog portfelja antidijabetika preporu uje: Diglical (gliklazid) i Gluformin (metformin). Posebno su djelotvorne razne kombinacije u kojima se ovi lijekovi koriste s niskim dozama inzulina.

odraava na koncentraciju glukoze i krvni pritisak. Ostali moraju uzimati lijekove kojima se stimulira izlu ivanje preostalog inzulina ili pove ava osjetljivost na inzulin. Me utim, naposljetku, zalihe prirodnog inzulina u gutera i, tj. Langerhansovim oto i ima se iscrpe pa ga je potrebno nadomjestiti. Stroga kontrola koncentracije glukoze u krvi moe smanjiti podlonost razvitka komplikacija, pogotovo retinopatiji, ali i ote enja bubrega i ivaca. Kontrolom visokog krvnog pritiska smanjuje se opasnost od nastanka sr anog udara, ali i oboljenja bubrega. Oboljelima od e erne bolesti tipa 2 cilj bi trebale biti koncentracije glikoliziranog hemoglobina 6%, koncentracije glukoze u plazmi mjerene natate ispod 6,0 mmol/l (110 mg/dl) i krvni pritisak oko130/80 mm Hg. Na taj na in bi se komplikacije mogle smanjiti za 25% do 33%. Ove ciljne vrijednosti druga ije su u nekim speci nim slu ajevima, kao na primjer kod trudnica, vrlo stare ili vrlo mlade populacije i kod osoba s drugim popratnim bolestima.

moe se produiti ukoliko se kombiniraju s malim koli inama inzulina ili drugih novijih lijekova, osobito s metforminom. Plivin izbor preparata sulfonilureje Diglical (gliklazid) tablete 60 x 80mg; Lijek izbora za lije enje dijabetesa tip II, insulin neovisnog dijabetesa. Pripada skupini oralnih hipoglikemika druge generacije sulfonilureje. Uloga Diglicala je viestruka: sniava nivo glukoze u krvi,tako to s jedne strane pove ava sekreciju inzulina iz - elija pankreasa, a s druge strane pove ava perifernu osjetljivost na inzulin, smanjuje nivo holesterola i triglicerida u plazmi, smanjuje adhezivnost i agregaciju trombocita, djeluje kao ista slobodnih radikala, te je kao takav Diglical u inkovit i u prevenciji dijabeti ke mikroangiopatije i makroangiopatije. Diglical (gliklazid) odga a vrijeme manifestacije komplikacija e erne bolesti (nefropatije, retinopatije, amputacije ekstremiteta i sl.). dokazano smanjuje u estalost komplikacijama, stabilizira tjelesnu teinu, popravlja lipidni prol. Djeluje postprandijalno i natate. Kombinirana terapija s Gluforminom je pokazala fantasti an benet za pacijente, koji se ogleda: u daleko boljoj regulaciji nivoa glukoze u krvi, smanjenju glikozurije i smanjenju vrijednosti glikoliziranog hemoglobina, koji sa sobom nosi daleko bolju prevenciju od niza kardiovaskularnih oboljenja.

Lije enje tabletama

Sulfonilureje Sulfonilureje su lijekovi u obliku tableta koji stimuliraju gutera u na proizvodnju inzulina. Na tritu je itav niz ovih lijekova, npr. glibenklamid i gliklazid. U svrhu adekvatne kontrole koncentracija glukoze u krvi, ove lijekove treba uzimati 20 do 30 minuta prije jela. Sulfonilureje mogu uzrokovati debljanje, stoga su mraviji pacijenti bolji kandidati od onih s prekomjernom teinom. Mogu e je i zadravanje teku ine. Iako je rizik od pojave hipoglikemije manji sa sulfonilurejama nego s inzulinom, hipoglikemija koju izazivaju sulfonilureje moe biti prili no dugotrajna i opasna. Osim toga ovi lijekovi stupaju u interakcije s mnogo drugih lijekova. Ovi su lijekovi kod ve ina pacijenata djelotvorni tokom 7 do 10 godina, a njihov blagotvorni u inak

Koje su op e smjernice lije enja e erne bolesti tipa 2?

Kod tre ine oboljelih od e erne bolesti tipa 2 bolest se moe kontrolirati samo dijetom i tjelovjebom, to se povoljno 60

Diglical (gliklazid) se primjenjuje u dozama od 80 do 320 mg/dnevno.

F A R M A K O T E R A P I J A

IV simpozijum farmaceuta RS, Jahorina, juni, 2007.

Rijetke su osobe koje u ivotu nisu imale povremeni ili stalni bol u glavi. Mnogobrojne studije su pokazale da u razvijenim zemljama preko 90% osoba bar jednom godinje ima glavobolju (95% ena i 90% mukaraca). Glavobolja je jedan od naj e ih razloga zbog kojih se ljudi javljaju ljekaru. Iako esto moe biti bezazlena pojava, ona moe biti i simptom dosta tekog oboljenja u mozgu ili nekom drugom organu ljudskog tijela. Smatra se da su najopasnije naglo nastale glavobolje, kod osoba koje ranije nisu bolovale. Kod takvih glavobolja obavezan je hitan pregled ljekara (potrebno je isklju iti postojanje krvarenja u lobanji i upale modanih ovojnica). Od glavobolje su patile mnoge poznate istorijske li nosti kao npr. Karl Marks, Alfred Nobel, Tomas Deferson, Lav Tolstoj, Sigmund Frojd, Petar ajkovski, Blez Paskal, Frederik open, Virdinija Vulf i drugi. U literaturi se navodi da je egipatski faraon Amenos (vladao izme u 1372. i 1335. god. prije nove ere) prva istorijska li nost koja je bolovala od jake glavobolje. Postoje strukture u glavi koje su osjetljive i koje su neosjetljive na bol. Na bol su osjetljivi koa, potkono tkivo, mii i, krvni sudovi, strukture oka, uha i sinusa, modane ovojnice i kranijalni nervi. Neosjetljivi na bol su tkivo mozga, horioidni pleksus, kosti lobanje i dio tvrdih i mekih ovojnica. Smatra se da postoji oko 150 razli itih glavobolja ali se one po me unarodnom udruenju za prou avanje glavobolje mogu podijeliti u: 1. Migrena, 2. Glavobolja tenzionog tipa, 3. Klaster glavobolja i hroni na paroksizmalna hemikranija, 4. Druge primarne glavobolje, 5. Glavobolja udruena sa povredom glave i vrata, 6. Glavobolja izazvana vaskularnim poreme ajem u glavi, 7. Glavobolja izazvana nevaskularnim intrakranijalnim poreme ajem, 8. Glavobolja izazvana uzimanjem ili prestankom kori enja pojedinih supstanci, 9. Glavobolja izazvana infekcijama, 10. Glavobolja izazvana poreme ajem homeostaze, 11. Glavobolja ili bol u predjelu lica udruena sa poreme ajima kostiju oka, uha, nosa, sinusa, vrata, zuba i usta, 12. Glavobolja izazvana psihi kim poreme ajima, 13. Kranijalne neuralgije, 14. Druge glavobolje. Prema uzrocima sve vrste glavobolja se mogu svrstati u primarne i sekundarne glavobolje. Primarne glavobolje nisu uzrokovane nekim drugim medicinskim stanjem i u njih spadaju glavobolja tenzionog tipa, migrena, klaster glavobolja i razne vrste glavobolja izazvanih nekim podraajima. Oko 90% svih glavobolja su primarne. Sekundrane glavobolje su posljedica raznih bolesti kao to su: infekcije, tumori ili povrede. Glavobolje se 62

Vrste i tretman glavobolja

mogu podijeliti i prema trajanju na: akutne, epizodi ne i hroni ne glavobolje. Kod pregleda pacijenta sa glavoboljom potrebno je utvrditi: - da li je bol nastao naglo ili postepeno? - koliko traje i koliko esto se ponavlja? - da li je izraen u vidu probadanja, sijevanja, stezanja, pulsiranja.....? - da li je pra en mu ninom, povra anjem, pojavom mirisa, foto fobijom, fono fobijom, suzenjem o iju, oslabljenim vidom, pojavom zvjezdica pred o ima? - da li neke pojave ili namirnice izazivaju bol? - koliko glavobolja uti e na porodi ni ivot i rad? Zna ajno mjesto kod svih glavobolja pripada migreni, koja moe biti sa ili bez aure. Migrenu karakteriu slijede e osobine: - najmanje 5 napada godinje koji bez terapije traju od 4 do 72 sata - glavobolja je pulsiraju a, jednostrana, umjereno do jaka pra ena mu ninom i povra anjem - fono i foto fobija. Moe biti pra ena i aurom izraenom u obliku vidnih poreme aja, jednostranih utrnulosti ili slabosti ekstremiteta i oteanog govora. Javlja se kod 12 % stanovnitva, a ene obolijevaju tri puta e e. Glavobolje tenzionog tipa su blage do

Doc. dr Vlado \aji}, specijalista neurolog, Neurolo{ka klinika KC Banja Luka

umjerene, nepulsiraju e, obostrane u obliku pritiska ili obru a, javljaju se kao posljedica napetosti i anksioznosti. Klaster glavobolja je jednostrana, vrlo jaka glavobolja, lokalizovana u predjelu oka, pra ena suzenjem oka, otokom o nog kapka, sekrecijom iz oka i nosa, a po inje u sred no i ili ranu zoru. Od ove glavobolje e e oboljevaju mukarci (85%), a javlja se izme u 30 i 50 godine ivota. Sve osobe koje imaju glavobolju trebaju da se jave na ljekarski pregled. Pored pregleda takvim pacijentima se rade i odre ena snimanja (kompjuterizovana tomograja, nuklearna megnetna rezonanca, elektroencefalogram, kraniogram, lumbalna punkcija, biopsija srterija glave, laboratorijska obrada i ultrazvu no ispitivanje krvnih sudova vrata i glave). Bitno je naglasiti veliki zna aj ultrazvu nog ispitivanja krvnih sudova (TCD) pomo u kojeg se mogu uo iti strukturne promjene na krvnim sudovima i kvalitet protoka kroz njih. Uo eno je da patoloke promjene na krvnim sudovima i deformiteti vratne ki me esto mogu dovesti do potilja ne glavobolje pa se svim osobama koje imaju glavobolju preporu uje obavezan ultrazvu ni pregled. Terapija glavobolje zavisi od vrste, u estalosti i intenziteta bolova, a sastoji se od otklanjanja uzroka nastanka, mijenjanja navika ivota i primjene razli itih medikamenata.

F A R M A K O T E R A P I J A

Jajnici kao uzrok hiperandrogenemije

Sindrom policisti nih jajnika (PCOS policystic ovary sindrome) je endokrinopatija koja predstavlja est uzrok hiperandrogenih stigmi kod ene reproduktivne dobi. Postoji vie teza o nastanku ovog sindroma: neuroendokrina, ovarijalna, adrenalna, inzulinska i genetska. Moe nastati kao posljedica defekta na nivou CNS-hipotalamus, koji moe biti u vezi sa genetskim faktorom ili poreme aj moe biti na nivou ovarija odnosno nadbubrega primarno, udruen sa hiperinsulinemijom, autokrinom i parakrinom disfunkcijom i e om gojazno u. PCO je heterogeni sindrom kojeg karakteriu hroni na anovulacija, hiperandrogenemija, klini ki znaci hiperandrogenemije, kone promjene: akne, hirzutizam, gubitak kose, te inzulinska rezistencija, perimenarhalni po etak hirzutizma i gojaznosti, pove an odnos LH/FSH, te karakteristi an ultrasonografski nalaz cisti. Mnogi autori smatraju da inzulinska rezistencija ima bitan patogenetski mehanizam kod PCO. Hiperinzulinemija dovodi do pove anog stvaranja testosterona u jajnicima kao i do stvaranja ve eg broja androgenih receptora. PCO pove ava rizik za diabetes melitusa tip II, dislipidemije i karcinom endometrija. Mogu e je da pove ava rizik za hipertenziju, kardiovaskularne bolesti gestacioni diabetes i karcinom ovarija. Nije vjerovatno da pove ava rizik za karcinom dojke.

Oralni kontraceptivi
Dr Alma Kapur

Terapija hiperandrogenemije
U terapiji hiperandrogenemija postoji nekoliko pristupa: Prvi pristup je blokada androgenih receptora kompetetivnim vezivanjem sa supstancijama koje nemaju androgeni u inak. Antiandrogeni imaju visoki anitet vezivanja za androgene receptore ali nemaju mogu nost njegove aktivacije. Kompleks antiandrogen-receptor ne moe pokrenuti seriju zbivanja koja dovode do klini kih manifestacija hiperandrogenizma. Za androgene receptore kompetetivno se vezuju odre ene vrste gestagena, koji se zbog toga nazivaju gestageni sa antiandrogenim u inkom. Ovo svojstvo imaju: Ciproteron acetat (CPA), Chlormadinone acetat (CMA), Dienogest (DNG) i Drospirenon (DRSP). Gestagen koji pokazuje najsnaniji antiandrogeni u inak je Ciproteron acetat. Prema Hershbergerovom testu njegova antiandrogena efikasnost iznosi 100 i u odnosu na njegov antiandrogeni potencijal se denie antiandrogeni potencijal svih ostalih gestagena. Prema ovom testu Dienogest (DNG) pokazuje 40% antiandrogene aktivnosti Ciproteron acetata, Drospirenon (DRSP) 30%, a Chlormadinone acetat (CMA) 20%. Prirodni progesteron takodjer ima antiandrogenu aktivnost koja iznosi svega 10% antiandrogene aktivnosti Ciproteron acetata. Svaki od ovih gestagena se koristi u terapiji hiperandrogenizma kod ena u kombinaciji sa etinil estradiolom kao oralni kontraceptiv. Drugi pristup u terapiji je smanjenje koncentracije androgena u cirkulaciji, odnosno vrijednosti slobodnog testosterona povienjem SHBG (sex hormone binding globulin). Estrogenska komponenta kombinovanih oralnih kontraceptiva stimulira sintezu globulina uklju uju i i SHBG ime se smanjuje koncentracija aktivnih androgena u cirkulaciji. Isti efekat se postie kod ena u postmenopauzi sa hiperandrogenim stigmama uz primjenu hormonskog nadomjesnog lije enja. Kod takvih ena, a njih je 10-15%, preporu uje se upotreba antiandrogena kao gestagenske komponente hormonskog nadomjesnog lije enja. Tre i pristup u lije enju je suprimiranje ovarijske steroidogeneze putem inhibicije sekrecije gonadotropnih hormona hipoze. Stvaranje androgena kod ena sa ovarijskim uzrokom hiperandrogenemije je proces koji ovisi od LH, te supresija ovarijske steroidogeneze ovisi od adekvatne supresije LH. Oralni kontraceptivi inhibitorno djeluju na LH zahvaljuju i svojoj gestagenskoj komponenti. etvrti pristup je interferiranje u metabolizam androgena na nivou elije, uticajem na aktivnost enzima 5 alfa reduktaze.

Ciproteron acetat smanjuje aktivnost 5 reduktaze, ime se sprije ava prevo enje testosterona i njegovih prekursora u najpotentniji androgen dihidrotestosteron (DHT). Od nesteroidnih antiandrogena u terapiji se moe dati 2 hidroksiutamid ili 4 azasteroid koji je neselektivni inhibitor 5 reduktaze.

Oralna kontracepcija u terapiji hiperandrogenih stigmi

U medikamentoznoj terapiji hiperandrogenemija bitno mjesto zauzimaju oralni kontraceptivi sa antiandrogenim u inkom koji dovode do supresije androgenih stigmi kombinacijom sljede ih mehanizama: suprimiranje sekrecije LH iz hipoze ime se suprimira sekrecija androgena u teka elijama, stimulacija stvaranja SHBG, blokiranje androgenih receptora u ciljnim tkivima i smanjenje periferne konverzije androgena. Tako er je potrebna modikacija ivotnog stila koja podrazumijeva redovnu zi ku aktivnost i pravilan dijetalni reim. Sve forme hormonske oralne kontracepcije u manjoj ili ve oj mjeri suprimiraju lu enje gonadotropina iz hipoze. LH je glavni stimulator stvaranja androgena u teka elijama jajnika, stoga bilo koja hormonska kontracepcija moe uticati na hiperandrogenemiju ovarijalnog uzroka. Me utim, u inak konvencionalnih kontraceptiva za ve inu simptomatskih ena nije dovoljan. U novije vrijeme proizvedeni su oralni kontraceptivi sa gestagenima koji pokazuju jaki antiandrogeni potencijal. Formule koje sadre navedene gestagene povezane su sa ve im povienjem SHBG i zna ajnim snienjem vrijednosti slobodnog testosterona, te sa snanim anitetom ka androgenim receptorima. Stoga se smatra da su oralni kontraceptivi koji sadre antiandrogene gestagene (Ciproteron acetat, Drospirenon, Chlormadinon acetat ili Dienogest) terapija izbora hiperandrogenih stigmi. Uz upotrebu Ciproteron acetata vrijednost testosterona smanjuje se za 66% a uz Drospirenon za 56%. Uz obje terapije vrijednost DHEAS smanjuje se za 20% dok se SHBG povisuje za tri do pet puta. Na naem tritu se nalaze dva kontraceptiva ije gestagene komponente imaju antiandrogene potencijale to su Diane 35 koje sadre Ciproteron acetat i Yasmin koji sadri Drospirenon.

Klini ki znaci hiperandrogenemije

Klini ki se hiperandrogenemija moe manifestirati promjenama u vanjskom izgledu (seboreja, akne, hirzutizam, alopecija, smanjivanje tipi nog enskog rasporeda masnog tkiva), promjenama menstrualnog ciklusa i reprodukcijskim promjenama (anovulatorni ciklusi, oligomenoreja, amenoreja, subfertilitet, sterilitet), maskulinizacija i virilizacija (klitoromegalija, mii na hipertrofija, produbljivanje glasa, izraen hirzutizam, alopecija). Naj e i znaci hiperandrogenemije zbog koje se pacijentice obra aju doktoru su akne, hirzutizam i poreme aji menstrualnog ciklusa. Obrada i lije enje subfertiliteta, amenoreje i virulizacije zahtijeva poseban pristup. Oko 25% bolesnica sa hiperandrogenim stigmama ine one sa urednim menstrualnim ciklusom, ultrazvu nim nalazom jajnika, te normalnim vrijednostima hormona u cirkulaciji. Kod ovih pacijentica na ena je poja ana aktivnost enzima 5 reduktaze u perifernom tkivu koji prevodi testosteron u dihidrotestosteron. Dihidrotestosteron pokazuje 10 puta ve i anitet prema androgenim receptorima od samog testosterona. Tako er, kod ovih pacijentica postoji poja ana osjetljivost androgenih receptora na androgene. Primjena antiandrogene terapije dovodi do smanjenja klini kih simptoma hiperandrogenemije, to ukazuje na androgeno porijeklo ovih tegoba.

64

F A R M A K O T E R A P I J A

Krajem 19. vijeka razvila se serija preparata zasnovanih na elatini. Dermatolog Unna, preparate za unutranju upotrebu nazvao je gelatina, a za spoljnu gelata. Danas su ovi preparati prevazi eni, a izraz ele se odnosi ne samo na preparate sa elatinom, ve na itav niz preparata izra enih od viskoznih guma ili sli nih materijala. Termin geli se ak koristi i za neke proizvode koji nisu koloidni sistemi.

Geli
Upotreba
Veoma je rasprostranjena upotreba gela i geliraju ih agenasa u farmaceutskim i kozmeti kim preparatima. Koriste se: u sistemima za oralnu primjenu ljekovitih supstanci kod primjene lijekova na povrini koe, mukozne membrane ili sluzokoe oka kod preparata sa depo djelovanjem koji se primjenjuju intramuskularnim injekcijama za lokalnu upotrebu (intranazalno, vaginalno, rektalno) kao elatinski omota kapsula u obliku praznih gela kao vezivna sredstva u tabletnim granulatima u proizvodnji ampona, parfema, zubnih pasta i preparata za zatitu koe i kose nimalo te ne faze liogeli - geli sa velikim sadrajem te ne faze Kserogeli se dobijaju isparavanjem solvensa pri emu zaostaje vrsta struktura (okvir) gela. Dodavanjem vehikuluma bubre i nastaju geli. Primjeri za kserogele uklju uju suvu elatinu, trake tragakante, isuenu celulozu i polistirene. Prema strukturi koloidnih estica geli mogu biti: makromolekularni micelarni Prema mehani kim osobinama dijele se na: plasti ne elasti ne Prema ponaanju pri promjeni temperature mogu biti: reverzibilni ireverzibilni Prema izgledu: transparentni translucentni kremasti

Karakteristike gela
Termin geli je irok pojam koji obuhvata polu vrste sisteme sa veoma razli itim karakteristikama, od potpuno vrstih elatinskih plo a, preko suspenzija koloidnih glina pa do nekih masti. Geli se mogu predstaviti kao sistemi sastavljeni iz dvije faze koje se me usobno proimaju. Ameri ka farmakopeja (USP) denie gele kao polu vrste sisteme ili suspenzije malih neorganskih estica ili velikih organskih molekula proetih te nom fazom. U prvom slu aju neorganske estice, kao to je bentonit, kroz gel formiraju trodimenzionalnu strukturu koja je nalik na ku u od karata. Ovo je dvofazni sistem, jer neorganske estice nisu rastvorene, ve samo dispergovane u te noj fazi. Veliki organski molekuli u rastvoru se nalaze kao eksibilni, spiralno uvijeni lanci. Kod makromolekula, bilo prirodnih ili sintetskih polimera, usled nasumi nog kretanja u rastvoru dolazi do zaplitanja i ukrtanja spiralnih lanaca pojedinih makromolekula. Ovakvi sistemi su ustvari monofazni, sa makro nivoa, jer su organski molekuli rastvoreni u te noj fazi. Me utim, prisustvo makromolekula u rastvoru snano pove ava viskozitet i rastvor tei prelasku u gel stanje. Zbog ovakvog ponaanja mogu e je razmatranje ovih sistema kao dvofaznih na mikro nivou, jer se sastoje iz koloidnih polimernih molekula i rastvara a. Upravo je interakcija izme u jedinica koloidne faze, bilo da je ona organska ili neorganska, odgovorna za tzv. strukturalni viskozitet koji imobilie te nu fazu. Usljed svega ovoga geli pokazuju karakteristike koje se nalaze izme u te nosti i vrstih tijela. 66
Mr ph spec. Vera Fulurija, Apoteka Viegrad

Podjela
Podjela gela je izvrena na osnovu osobina jedne od dviju faza. Prema porijeklu vrste komponente geli se dijele na: neorganske organske Bentonit magma je primjer za neorganski gel. Organski geli sadre polimere. Na osnovu prirode te ne faze geli se dijele na: hidrogele - ako je vehikulum voda ili hidrosolubilni rastvara organogele - ako je vehikulum nevodeni sistem Tako su bentonit magma i elatina hidrogelovi. Primjeri organogela su Plastibaze (polietilen male molekulske teine rastvoren u mineralnom ulju i naglo ohla en) i disperzije metalnih stearata u uljima. Na osnovu sadraja te ne faze geli se dijele na: kserogeli - vrsti geli sa malo ili

Osobine
U idealnom slu aju, agensi za geliranje u farmaceutskoj i kozmeti koj upotrebi treba da budu inertni i da ne reaguju sa drugim komponentama koje se koriste u formulaciji preparata. Primjer mogu e inkompatibilnosti je kombinacija katjonske ljekovite supstance, konzervansa ili surfaktanta sa anjonskim gelom. U ovakvom slu aju mogu a je inaktivacija ili taloenje katjonske aktivne supstance. Dokazano je da Na-alginat smanjuje koncentraciju katjonskih konzervanasa u rastvoru, kao i da grade i kompleksno jedinjenje sa hlorfeniraminom smanjuje stepen osloba anja lijeka iz gel preparata. Gel treba da bude otporan u smislu promjene u viskozitetu prilikom temperaturnih razlika koje se mogu javiti u toku normalnog kori enja i uvanja preparata. Mnogi geli su podloni mikrobiolokoj degradaciji to posebno vai za gele polisaharidne prirode.

F A R M A K O T E R A P I J A

Naj e e se kao konzervansi koriste: parabeni (metil paraben sam, u koncentraciji od 0,02-0,3%, a u kombinaciji sa propil parabenom u razli itim odnosima) solutio conservans u koncentraciji do 2% sorbinska kiselina (sama u koncentraciji od 0,05-0,2% ili u kombinaciji sa kalijum sorbatom, obi no u odnosu 0,1+0,1%) benzalkonijum hlorid ( u gel preparatima za spoljanju upotrebu preporu uje se koncentracija od 0,1%, a u gel preparatima za terapiju oka i nosa 0,02%) hlorheksidin u koncentraciji 0,010,05%. U pomo ne supstance, osim konzervansa, spadaju boje, mirisi i humektansi. Humektansi su sredstva koja spre avaju isuivanje gela, imaju sposobnost apsorpcije vodene pare iz vazduha. Naj e e se u tu svrhu koriste: glicerol, propilenglikol, sorbitol i makrogoli male molekulske teinePEG-ovi. Osobine gela treba da odgovaraju eljenoj namjeni preparata. Gel za povrinsku primjenu na koi ne smije da bude nepostojan. Previsoka koncentracija geliraju eg agensa ili prevelika molekulska masa mogu da dovedu do oteanog nanoenja preparata. Geli koji se koriste u oftalmologiji moraju biti sterilni. Mnogi gel sistemi tokom stajanja prolaze kroz fazu kontrakcije, pri emu se te nost koja ispunjava prostore u gel strukturi sakuplja na povrini gela. Ovaj proces ozna en je kao sinereza. Ova pojava nije ograni ena samo na organske hidrogele, ve se uo ava i kod organogela kao i kod neorganskih hidrogela. Pojava postaje izraenija kod manjih koncentracija polimera. Mehanizam kontrakcije objanjava se prestankom djelovanja elasti nih sila koje se razvijaju u toku formiranja gel strukture. Kako ove sile poputaju, raspoloivi me uprostor se smanjuje i istiskuje se te nost koja se u ovom prostoru nalazi. Geliraju i agensi se prema porijeklu dijele na: prirodne makromolekule (arapska guma, tragakanta, agar, ksantan guma, guar guma) polusintetske makromolekule

(pektin, karagen, alginska kiselina, skrob, elatina, hitin, hitozan, derivati celuloze) neorganski geliraju i agensi (bentonit, veegum, koloidni silicijum dioksid ) sintetski organski geliraju i agensi (polivinil pirolidonPVP, polivinil alkohol-PVA, poloksameri, polimeri akrilne kiseline)

esto kao ne isto e sadre sekundarne amine, koji reaguju sa nitriziraju im supstancama (azot oksid, natrijum hipohlorit ili nitrit). Posljedica te reakcije je stvaranje nitrozamina koji se smatraju kancerogenim jedinjenjima. Zato je Ministarstvo zdravlja Njema ke ukinulo upotrebu amina u preparatima za unutranju upotrebu, a za spoljanju primjenu ograni ila ih na 2,5%.

Karbomeri
Karbomeri su sintetski polimeri akrilne kiseline. Akrilna kiselina je vinil karbonska kiselina. U literaturi se sre e pod nazivima: Carbomer, Carbopol, Acidum polyacrylicum, Carboxy polymethylene ili Carboxyvinyl-polymer. Tradicionalne Carbopolne smole su: 910, 934, 934P, 940, 941 i 1342. Prvobitno kori ene smole su polimerizovane u benzenu, da bi se vremenom prelo na polimerizaciju u kosolventima-cikloheksanu i etilacetatu kao toksikoloki bolje alternative tradicionalnim smolama. Karbomer 934P je ocinalni naziv za jednog od lanova grupe poliakrila, ukrtenih sa polialkenil etrom. Pod zati enim imenom Carbopol 934P, koristi se kao zgunjiva u razli itim farmaceutskim i kozmeti kim proizvodima. Suks P ozna ava da se radi o visoko pre i enom polimeru, pogodnom za oralne dozirane oblike, mada je upotreba Karbomera 934P iroko rasprostranjena i u preparatima koji se primjenjuju na povrini koe. Karbomer formira gele u koncentracijama iznad 0,5%. U vodenoj sredini, polimer se prvo ujedna eno disperguje. Poto se dozvoli osloba anje uklopljenog vazduha, geliranje se izvodi neutralizacijom odgovaraju om bazom. Uvo enjem negativnog naelektrisanja du lanca polimera, dolazi do njihovog rasplitanja i izduivanja. U vodenim sistemima se mogu koristiti neorganske baze kao to su natrijum, kalijum ili amonijum hidroksid ili bazne soli kao natrijum karbonat. PH vrijednost treba da bude neutralna, jer e karakter gela biti izmjenjen i u kiseloj i u baznoj sredini. Neki amini, kao to je trietanolamin, se koriste u izradi kozmeti kih preparata. Me utim, amini (TEA, DIPA) koji se koriste za neutralizaciju

Zaklju ak
Prou avanjem gel-sistema bave se mnoge nau ne discipline. Oni se posmatraju kao potencijalni materijal za vjeta ko mii no tkivo, za upotrebu u robotskim mehanizmima ili proteti kim udovima. U oblasti farmacije geli su zauzeli zasluno mjesto, zahvaljuju i nizu prednosti u odnosu na druge polu vrste preparate. Osnovni cilj je proizvesti stabilan, elegantan, ekonomi an gel proizvod koji je adekvatno pripremljen za svoju namjenu. Sutinsko poznavanje osnove formiranja gel sistema omogu ava da se mnogi tehnoloki problemi u procesu proizvodnje minimiziraju ili potpuno uklone u cilju dobijanja preparata zadovoljavaju ih zi kohemijskih i farmaceutsko-tehnolokih osobina.

67

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Kada smo pokrenuli rubriku Zdravlje je najve e bogatstvo, pisali smo gurativno da nam je zdravlje najve i prijatelj u ivotu. A onda su uslijedile pri e iz razli itih uglova o kultu zdravlja koje je priroda podarila ljudskom bi u. Njegov racio koji ga izdvaja od ostalih ivih jedinki na planeti Zemlji, upravlja tim zdravljem i u zavisnosti od nivoa razvijenostiprosvije enosti naeg vlastitog uma imamo nijanse zdravlja u jednom ivotnom vijeku. Ali da li smo razmiljali da je stolje ima dug zajedni ki ivot, u inio od pasa i ostalih ljubimaca-ivotinja, tako e nae najiskrenije, najvjernije prijatelje u ivotu. A vezu izme u prijatelja i zdravlja, kao to smo rekli na po etku ovog teksta. ve smo opisivali i razotkrivali sa razli itih strana. Sada elimo da vam pribliimo neke injenice i iskustva kao odgovor na pitanje - kako to ivotinje mogu biti prijatelji ovjekovog zdravlja? Pri a o pse oj privrenosti i ljubavi prema ovjeku je bezbroj. Nita manje onih koje govore o sjajnom ivotinjskom sluhu, njuhu, osje aju za orijentaciju ili mo i da osjete zemljotres, cunami i druge elementarne nepogode. Me utim, slu aj enke dalmatinca privukao je panju zbog ne eg, naizgled nevjerovatnog. Naime, ova ku na ljubimica je mjesecima lajala, reala i pokuavala da ugrize mlade na nozi svoje vlasnice. Nije prestajala ni kada je bio pokriven odje om. Kada se vlasnica najzad obratila ljekaru dijagnoza je glasila - rak koe. Operacija je uspjeno obavljena, a pomenuta enka dalmatinca izgubila je svako interesovanje za gazdari inu nogu. Od trenutka kada je ova pri a objavljena u medicinskom asopisu The Lancet, slu aj je zainteresovao nau nike i ljekare. Jo vie kada su sli ni primjeri po eli da stiu i s drugih strana. Da bi razuvjerili skeptike koji su tvrdili da se radi o pukim slu ajnostima stru njaci kalifornijske fondacije Pine street, davali su izdresiranim labradorima da miriu urin zdravih osoba i pacijenata oboljelih od kancera. Eksperiment je pokazao nevjerovatne rezultate. Psi su gotovo nepogreivo, s procentom od 97 odsto otkrivali osobe oboljele od kancera. Vrlo brzo sli no istraivanje sprovedeno je i u bolnici Amersham u Engleskoj i objavljeno u prestinom asopisu British Medical Journal. Ovo je, izgleda, razorualo i najlju e skeptike. Ne samo da su dresirani psi gotovo nepogreivo razlikovali mokra u zdravih osoba od onih s tumorom, ve je jedan od mjeanaca me u zdravim u esnicima eksperimenta otkrio osobu s kancerom bubrega u po etnoj fazi koji je promakao ljekarima i 68

ivotinje prijatelji zdravlja

vulkansku erupciju. Zahvaljuju i zmijama koje su iznenada prekinule zimski san i stoci koja je po ela udno da se ponaa, stanovnici jednog kineskog grada su 1975. godine izbjegli posljedice zemljotresa ja ine 7,3 stepeni Rihtera. Da su posluali slonove koji su 2004. godine po eli da bjee u vie zone, mnogi od stanovnika ri Lanke, Indonezije i Maldiva izbjegli bi smrtonosni cunami. Italijanski etolog s univerziteta u Udinama Rober Markseni objanjava ovakve reakcije ivotinja, - Zemljotresima i vulkanskim erupcijama prethode vibracije terena i bombardovanje radiotalasima niske frekvencije koje ljudsko uho ne moe, ali zato ivotinjsko moe da uje. Osim toga, ivotinje osje aju miris gasova koje prije potresa isputa Zemlja, kao i promjenu u njenom magnetnom polju. to se misterije ti e u vezi sa migratornim vrstama (ptice, lososi, kitovi) stru njaci se slau da je put kojim se ove vrste kre u upisan u njihov genetski kod. Dovoljno razloga da o ivotinjama i naim ku nim ljubimcima povedemo vie ra una, i ponekad sasvim ozbiljno shvatimo signale koje nam alju. Budite sigurni da su dobronamjerni i u svoj ivotni spomenar slobodno, pored imena zdravlja vje nog prijatelja dopiite i ime svog ljubimca medu ivotinjama.
An a S. Ili

opsenim analizama. Cilj ovih istraivanja je da ubrzaju projekat stvaranja vjeta kog nosa kojim bi se na siguran i neinvazivan na in na vrijeme dijagnostikovao kancer. Nau nici su dalje, dokazali da je njuh pasa hiljadu puta osjetljiviji od ljudskog. Njihov osje aj za miris je toliko jak da u urinu mogu da osjete svaki molekul koji je proizvod patoloke promjene organizma. ZAPISANO U GENIMA Da su psi u stanju da savreno razlikuju i pamte mirise, moda najbolje potvr uju slu ajevi izgubljenih pasa koji su uspjeli da na u put do ku e vlasnika. Zapam en je primjer Bobi enke kotskog ov ara, koja je od Indijane do svoje ku e u Oregonu za est mjeseci prela 4.105 kilometara. Sposobnost pasa da se savreno orijentiu i prona u eljeni put, biolozi objanjavaju nekom vrstom mentalne mape sa injene od mirisa, vizuelnih elemenata, pozicije Sunca i zvijezda i klimatskih elemenata. Na ovome se naravno ne zavrava lista neobi nih ivotinjskih sposobnosti. Zna se da mnoge mogu da naslute zemljotres, cunami ili

Iz filozofije medicine Dalekog Istoka

PRIRODA I

Z D R AV L J E

Osnovna na ela tibetanske medicine

Dar koji je Buda dao ~ovjeku
Mje{avina duha i materije, baza je na kojoj po~iva sistem lije~enja koje vi{e od jednog milenijuma u~i da ~ovjek nije ma{ina, nego jedinstven sistem sa me|usobno povezanim funkcijama.

Prema tvrdnjama pojedinih tibetanskih istori ara, drevnih hroni ara, praroditelja, zatim iz ostalih zapisa i spomenika moe se zaklju iti da ova medicina see u daleku prolost i spada me u najstarije na ine lije enja na planeti. Medicina koja se upotrebljavala na Tibetu je autohtona i vezana za ovo podhimalajsko podneblje otkriva mnotvo tajni lije enja koje zbunjuju savremenog ovjeka i u njenu ekasnost su se uvjerili skeptici prema tibetanskom lije enju. Ljekar je, prije svega, humanista i mora da se podvrgne rigoroznom ivotu da bi uspjeno primjenio sva drevna znanja i esto sa lako om savladao mnoge teke opasne bolesti. Nedavna istraivanja otkrila su napredan sistem Tibetanske medicine i astrologije nazvan ang ung, tada je bio dominantan jedan sistem socijalne lozoje i religije, a ne izvorni budisti ki poredak. U kasnijim vremenima naslje e tzv. bone i njegova bogata medicina su i ezli, astrologija je pala u zasjenak. To se desilo u vremenu kada je budizam postao dravna religija i proeo sve strukture drutva. Tibetanski ljekari su dnevno pregledali od 100 do 200 pacijenata pa se rijetko ko vratio ku i da nije pregledan, jer su ti vrijedni i odgovorni ljudi revnosno vrili svoju funkciju i pomagali bolesnim. U Tibetansku medicinu uklju ena su i druga tradicionana znanja u lije enju bolesnika pa je ona njegovana i oboga ivana u dugotrajnom istorijskom kontinuitetu. Tibetanski na in lije enja predstavlja uspjenu povezanost religije i medicine, pa je najstarije i najbitnije naslje e u istoriji svijeta. Iako su se tantre prenosile usmenim putem i sadravale kompleksna pravila i formule, nisu izostale ta no uspostavljene dijagnoze, precizno otkrivanje uzroka oboljenja i lije enja posljedica pojedinih zaraznih oboljenja. Tibetanski tekstovi u kojima su sadrane metode lije enja napisani su u stilu razgovora majke i sina. Dr Jee Donden, li ni ljekar Dalaj Lame, je rekao: Stari tekstovi postoje. Ve ina se uva u Daramsali (Indija), a nekolio ih postoji u Mongoliji. Hajnrih Harer je sedam godina boravio na Tibetu i u svojoj knjizi posve enoj ovom boravku me u lamama pie da su u procesiji, monasi u pratnji metana nosili oko

sela sto osam tomova tibetanske svete knjige. Ljekari farmaceuti na Tibetu isticali su da je reinkarnacija zasa ivanje ne svijesti. Zahvaljuju i brojnim hramovima na Tibetu, pronicljivosti i mudrosti lama sa uvana su tradicionalna dijagnosticiranja i lije enja brojnih zaraznih bolesti koje i danas predstavljaju enigmu za savremenu medicinu.

Osnovna podjela medicine

Tibetanska medicinska teorija navodi da ljudsko bi e sa injavaju bioloke jedinice: tri energije/procesa i sedam sistema, zatim psiholoke jedinice: osje aji/ ula i mentalni sistem. U funkcionisanju ovjekovog organizma najbitnije su tri osovne ivotne energije i to rLung, mKrispa i Badkan. O tome ta se nalazi u prastarim tekstovima medicine na Tibetu Sreten Petrovi naveo je sljede e: U pojedinim tekstovima u Tibetanskoj medicini napisanim u zapadnoevropskim jezicima, rLung je preveden kao vetar, mKrispa kao u , a Badkan kao limfa, to tibetanski lekari energi no odbacuju i opisuju kao pogrean i nekorektan pokuaj da se prilago avanjem tibetanske terminologije terminima poznatim u zapadnoj lingvistici Tibetanska medicina prikae kao rudimentarni, zastareli oblik starogr ke medicine ugra ene u temelje savremene zapadne medicine. Pomenuta tri osnovna tibetanska medicinska pojma autori i prevodioci sa tibetanskog tuma e kao razli ite vrste energije, a drugi o njima govore kao o uidima, za tre e je rije o procesima. Sva tri termina odraavaju samo dio istine i ne moe se govoriti o njihovoj ta nosti. Adekvatan prevod koji bi obuhvatio tri energije, uida ili procesa nije mogu , jer ni u jednom drugom jeziku ne postoje izrazi koji su kori eni u starom tibetanskom. Duim izu avanjem indijski nau nik dr Bagvan Da je u sanskritu naao izraze koji su sli ni, ali se oni ne mogu precizno prevesti na savremene jezike zato to starotibetanski jezik sadri izraze koji su nepoznati drugim jezicima. Rlung, mKrispa i Badkan su glavni procesi u organizmu i oni se nalaze u stalnom stanju dinami ke ravnotee. Poreme ajem energije nastaju bolesti

Ostoja \uki} prof. dr filozofije i pravnih nauka, Filozofski fakultet, Banja Luka

ovek obrazovan na temeljima zapadne kulture, pri prvom susretu sa Tibetanskom medicinom ostaje zbunjen, a ponekad i bukvalno zanemi.
(Lobsang Dolma)

koje Tibetanska medicina dijeli na hladne i ima ih 42 osnovne, zatim na tople koje obuhvatju 110 osnovnih i 32 osnovne mentalne bolesti. U stubove organizma i vitalne organe spadaju: razmjena materija, krv, mii no tkivo, masti, kosti, kotana sr i regenerativni uidi i elije. Prema Tibetanskoj medicini pet vitalnih organa ovje jeg tijela jesu: srce, jetra, plu a, slezena i bubrezi. Ljudski organizam po tibetanskom u enju sastoji se od negativnih, mekih ili upljih organa: eludac, debelo crijevo, tanko crijevo, u ni mjehur, mokra ni mjehur, sjemenovodi ili ovarijum kod ena. Sasvim su pouzdano utvrdili tibetanski ljekari da od stanja trojstva rLunga, mKrispa i Badkana zavisi zdravstveno stanje ovekovog organizma. Kada ljekar Tibetanske medicne konstatutje da je pacijent obolio od bolesti tipa rLung, onda ima u vidu jednu ili vie funkcionalnih ili organskih poreme aja; nervnog sistema, srca, debelog crijeva, cirkulatornih sistema ili psiholoke poreme aje. U slu aju kad je pacijent obolio od tipa bolesti mKrispa, ljekar ima na umu funkcionalne ili organske poreme aje: u i, jetre, tankog crijeva, crijeva uopte i plu a. Dijagnoza u Tibetanskoj medicini koja se odnosi na bolest tipa Badkan obuhvata funkcionalne i organske poreme aje eluca, slezene i bubrega. Osnovna energija pod nazivom rLung postaje sastavni dio ovjekovog organizma... od samog za e a u maj inoj materici. U za e u, formiranju i rastu ovjekovog embriona zastupljeno je pet vrsta rLung i ukoliko se tad ili kasnije poremeti njihov tok, odnosno odnos ili oni djeluju na negativan na in, nastaje poreme aj ravnotee i druge dvije energije pa nastupa bolest. Ina e, gruba je zi ka uloga rLunga da kontrolie, ali i da slui kao ravnotea i osnov za aktivnost mii a neposredno povezanih sa kostima i za aktivnost nerava i krvnih sudova. Obi no se podrazumijevaju sljede e vrste rLunga: rLung Srogcin lociran u kruni glave i srcu, rLung Genda lociran u grudima, rLung Kjab e lociran srcu, rLung Meniam lociran u elucu i rLung Tursel lociran u karlici.
Nastavak u slijede}em broju

69

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Etarska ulja su mirisne, isparljive te nosti dobijene naj e e destilacijom iz lista, cveta, korena, herbe ili kore aromati nih biljaka. Iako ih nazivamo uljima, etarska ulja su manje viskozne naj e e bezbojne do uto-sme e obojene te nosti. Da bi se et. ulje moglo primeniti u farmaceutskoj ili kozmeti koj industriji, uz zadovoljene kriterijume o kvalitetu mirisa i lekovitog delovanja mora biti i dovoljno postojano. Destilacija vodenom parom je pogodna za dobijanje et. ulja ukoliko su termi ki stabilna, u vodi nerastvorljiva i ako se dobijaju sa dobrim iskoritenjem sirovine. Direktan kontakt et. ulja sa vodenom parom je osnovni uslov za njegovo izdvajanje iz biljnog materijala. Da bi se to ostvarilo neophodno je usitnjavanje kojim se naruava struktura tkiva i ubrzava prenos difuzijom. Etarska ulja se dobijaju i ekstrakcijom pomo u organskih rastvara a, mehani kim putem ce enjem i anera postupkom. Etarska ulja su vrlo sloenog sastava i predstavljaju smese alifati nih i aromati nih jedinjenja. Od alifati nih su zastupljeni ugljovodonici, alkoholi, aldehidi, ketoni, kiseline. Od hidrogenovanih aromati nih jedinjenja najzastupljeniji su seskviterpeni i njihova jedinjenja, a od aromati nih fenoli, alkoholi, estri i dr. Etarska ulja iz ekstrakta korena valerijane sa aktivnim sastojcima valepotrijatima ispoljavaju sedativne, a valerenska kiselina i spazmoliti ne efekte Naj e e primenjivana ulja sa ekspektorantnim delovanjem su: - et. ulje anisa sa osnovnim aktivnim sastojkom anetolom koji ispoljava i karminativno delovanje - et. ulje komora a koji tako e sadri anetol, dfenhon i druge monoterpenske derivate - et. ulje timijana sa aktivnim komponentama fenolima (timolom i karvakrolom) i blago spazmoliti nim i antibakterijskim dejstvom Etarsko ulje eukaliptusa (osnovni aktivni princip70

Primena etarskih ulja

cineol)se primenjuje kod glavobolje, infekcija grla, prehlade, gripa, upala sinusa, bronhitisa. Et. ulje kamilice (hamazulen i bisabolol) ispoljava antiogisti no, antisepti no, spazmoliti no i karminativno delovanje Et. ulje cimeta (cimetni aldehid, eugenol) ima iroku primenu kod upala grla i desni, afti, prehlade, sinusitisa, kalja, mikoza, uboda insekata. Etarsko ulje lavande (linalilacetat) postie pozitivne efekte kod nervne napetosti, depresije, nesanice, infekcija gornjeg respiratornog trakta, mu nine, menstrualnih tegoba i spre ava ubode insekata. Et. ulje alje (tujon, cineol, pikrosalvin)se primenjuje kao adstrigens, antiseptik, antireumatik i za tretman ekcema Et. ulje ruzmarina (rozmarinska kiselina)daje pozitivne rezultate kod psihi kog umora, glavobolje, prehlade, proirenih vena, hipotenzije, celulita, reume. U aromaterapiji se primenjuju i pojedine speci ne i na naim prostorima manje zastupljene vrste et. ulja: bergamot (kod depresija, stresa, bronhitisa, akni), ajevac (infekcije respiratornog trakta, akne, mikoze, tretman peruti), geranijum (kod depresije, prehlada, ekcema i dr), ylang-ylang (kod depresije, nervne napetosti, hipertenzije, nesanice). Za aromaterapiju se primenjuju ista etarska ulja ili njihove meavine, koje se zbog visokih koncentracija ne mogu primenjivati na kou i sluzokou, nego se razre uju rastvara ima ili neutralnim biljnim uljima. Et. ulja preko mirisnih receptora stimuliu lu enje endorna i serotonina i na taj na in uti u na stvaranje pozitivnih senzacija, a deluju i na neurovegetativni sistem.

Mr ph Anica Crkven~i}

Alpha-Bisabolol

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Uloga koenzima Q10 u eliji

Koenzima Q10 ima vanu ulogu u eliji jer u estvuje u produkciji energije i zatiti elije. Ta no 50 godina se Koenzim Q10 upotrebljava u svrhu odravanja zdravlja, spre avanja i le enja mnogih bolesti, kao i usporenja procesa starenja. Koenzim Q10 je bioloki aktivna supstanca sli na vitaminima koja se nalazi u svakoj eliji ljudskog organizma. Ta nije ovaj enzim se nalazi u mitohondrijama mestu gde se odvijaju hemijske reakcije koje stvaraju energiju u eliji bez koje ivot ne bi bio mogu . Takodje, kao jak prirodni oksidans spre ava razornu oksigenaciju unutar elije i nakupljanje tetnih raspadnih materija koje uzrokuju bolesti i ubrzavaju starenje organizma. Koenzim Q10 ima dugu pedesetogodinju istoriju sigurne primene i kao dodatak hrani pomae le enje brojnih bolesti. Popularno se jo naziva vitamin mladosti i zdravlja. Iako je vec dugo na tritu tek je pojava vodorastvorljive forme omogu ila da organizam bolje iskoristi ovu aktivnu supstancu. Naime kao supstanca koja se rastvara u mastima, bioiskori enost nije bila velika i uvek se preporu ivalo uzimanje s hranom u vreme obroka. Nova vodorastvorljiva forma (UME E TABLETE) omogu ila je bolju i bru resorpciju, odnosno pove anu ekasnost. Da bi se spre io manjak Koenzima Q10 sve osobe starije od 20 godina (kada prirodno po inje da opada koncentracija ovog enzima u organizmu) i osobe koje su izloene zi kom i psihi kom stresu trebalo bi da nadoknadjuju Koenzim Q10. Najzna ajnija je primena Koenzima Q10 kod kardiovaskularnih bolesti. A najnovije preporuke uzimanja Koenzima Q10 u kardiologiji vezane su za primenu statina, grupe lekova koja se danas naj e e koristi u le enju povienih masno a u krvi. Statini blokiraju sintezu holesterola (danas dokazano najtetnijeg uzroka 72 kardiovaskularnih bolesti), ali istovremeno blokiraju i sintezu Koenzima Q10 koji ima sli nu hemijsku strukturu kao holesterol. Zbog toga nastaje manjak Koenzima Q10 koji se mora nadoknaditi. Zato se danas smatra da se uz terapiju statina obavezno uzima i Koenzim Q10, ne samo da bi se odrao neophodan nivo korisnog i neophodnog Koenzima Q10, ve da bi se na taj na in spre ile i naj e e nuspojave terapije statina bolovi u mii ima. Naime, nadjena je u tome izvesna povezanost, koja se intenzivno istrauje. Smatra se da je pri stanju tzv. punog zdravlja (kada je ishrana uglavnom raznovrsna) dovoljno uzeti 10-20 mg vodorastvorljivog Koenzima Q10 dnevno (u formi UME IH TABLETA), ija je bioloka iskori enost ve a i ime se zadovoljavaju optimalne dnevne potrebe prose nog pacijenta za ovim enzimom. UME E TABLETE vodorastvorljivog KOENZIMA Q10 s VITAMINIMA, bez e era i sa ukusom pomorandze - je danas najprikladnija forma za upotrebu jer je resorpcija brza, postie se ve a iskori enost Koenzima Q10 u organizmu i efekat due traje. Dodatak 10 vitamina u optimalnim (tzv. RDA) dozama upotpunjuje efekat i organizam dobija sve to mu je potrebno.
Lj. D.

Komora farmaceuta RS, Agencija za lijekove RS i Farmaceutsko drutvo RS

organizuje:

IV SIMPOZIJUM FARMACEUTA RS
Tema: Terapija bola
od 28. 06-01. 07. 2007.

u Olimpijskom centru Jahorina Hotel Bistrica

Informacije na tel:

+387 51450 266

www.farmaceutska-komora.org E-mail: info@farmaceutska-komora.org

V SIMPOZIJ O KONTROLI BOLNI KIH INFEKCIJA BOSNE I HERCEGOVINE SA ME UNARODNIM U E EM Tuzla, BiH, 21-22 juni 2007.
Hrvatska udruga za laser u medicini - HULM, u suradnji sa Op om bolnicom Sveti Duh iz Zagreba organizira

3. Hrvatski simpozij laser u medicini i stomatologiji s me unarodnim sudjelovanjem 29. studenog do 1. prosinca 2007. godine u Hotelu Antunovi
Sve informacije na http://laser. mediaplus.hr/hr/index.php Kongresni servis / Congress service: ekoranja Milenka, dipl. ing., Mob: 091 502 44 02 E-mail: milenka@mediaplus.hr Media Plus d.o.o., Virjanska 30, 10 000 ZAGREB tel./ fax +385-1-366-51-64

Potovane koleginice i kolege, dame i gospodo, itaoci Medici.com-a Svi mi imamo manje ili vie stereotipnu predstavu o tome ta je sindikat. Do prije nekoliko godina moje poimanje sindikata je bilo, polutke, ple ke i preko sindikata na more. Upravo zbog tog razloga vjerovatno su ljekari prema sindikatu imali otpor. I sindikat i poslodavac su bili uigrani dio sistema, uloge podijeljene, scenario otprilike copy paste zapleta takore i nije ni bilo. Iz tih razloga, svjesni injenice da se sindikat ne bavi suitnom, pogotovo ne rjeava sutinu ljekarskog bitisanja 2002. godine je formiran Sindikat doktora medicine Republike Srpske (SDMRS). Jasno je, poziv kojim se bavimo ima niz speci nosti, a samim tim denie i nae potrebe i zahtjeve. Naravno i problemi su speci ni. Granski sindikat radnika zaposlenih u zdravstvu i socijalnoj zatiti nije mogao da odgovori na to. SMDRS se u inio kao logi no i opravdano rjeenje, gotovo bezrezervno prihva en kod ve ine ljekara RS. U tom periodu se desio trajk zdravstevnih radnika, kome su se pridruili i ljekari. Trebalo je da bude trajk na niovu RS, ali se na kraju sveo na trajk radnika KC Banja Luka. Prvi zahtjev ljekara je bio poboljanje uslova rada, pa tek onda socijalni program (pove anje plata, isplata zaostalih i sl). Trajao je skoro 6 mjeseci, dobili smo novog direktora, ali ni jedan od naih zahtjeva nije rijeen. Postavi ete pitanje zato smo onda prestali sa trajkom? Kad je na problem i na trajk napokon shva en ozbiljno mi smo o ekivali da su kadrovske promjene samo dio, samo po etak promjena koje e tek da uslijede. U inilo nam se logi nim i fer da novom poslovodstvu damo priliku da se organizuje i realizuje nae zahtjeve. Kad su jednom ljudi koji su bili izvedeni na ulice (vjerujem da ve ina vas i ne zna da smo skoro dva mjeseca svakodnevno organizovali protestnu etnju do zgrade vlade, pratila nas je poprili na medijska blokada) vra eni na posao, teko ih je bilo ponovo vratiti na ulicu. Da budem iskren, i sam trajka ki odbor je bio zbunjen svim ovim deavanjima, izme u nagovjetaja promjena i umilne bezbjednosti svakodnevnice i sa druge strane potpune li ne i profesionalne neizvjesnosti, logi no da smo izabrali ono prvo. Stvar je razvodnjena, problem minimiziran, kolote ina je u inila svoje. Nastupio je jedan period apatije, trajao je oko dvije godine. 11. marta 2005. godine u Banjoj Luci je odrana osniva ka Skuptina Strukovnog sindikata doktora medicine Republike Srpske (SSDMRS).U tom momentu su postojala 3 Sindikata zdravstvenih radnika: Granski sindikat Samostalni sindikat radnika u zdravstvu koji su u po etku uglavnom sa injavali zdravstveni radnici KC i DZ Banja Luka, nezadovoljni kadrovskim rjeenjima unutar Granskog sindikata Sidikat dokora medicine RS. ta je to to je SSDMRS nudio, a to nisu prethodni, pogotovo SDMRS?

Strukovni sindikat doktora medicine Republike Srpske

kakvom drugom prolo u, ljude koji su uspjeni na svojim radnim mjestima, koji uivaju odre eni ugled me u kolegama. Kada se svemu ovome doda injenica da SDMRS, sem novogodinjih paketi a i nije imao drugih aktivnosti, rezultat toga je da je SSDMRS u ovom momentu NAJBROJNIJA DOBROVOLJNA ASOCIJACIJA DOKORA MEDICINE REPUBLIKE SRPSKE, koja okuplja oko 1500 lanova sa stalnom, svakodnevom tendencijom porasta lanstva (od ukupno 1857 ljekara zaposlenih u zdravstvu u RS podatak Instituta za zatitu zdravlja RS dobijen po etkom juna). Na osniva koj Skuptini je izabran predsjednik Skuptine, Glavni odbor koji broji 15 lanova, dogovoreno je da se formiraju podrunice u Banjaluci, Prijedoru, Gradici, Doboju, Bijeljini, Zvorniku, Fo i, Isto nom Sarajevu i Trebinju, te da se novac od lanarina distribuira po principu 70% na ra un podrunice, a 30% na ra un Glavnog odbora. Delegati za osniva ku Skuptinu su birani po principu 10 doktora medicine 1 delegat koga bira mati na ustanova. Tek 30. 10. 2006. god. smo upisani u Registar sindikalnih organizacija u Ministarstvu rada i sa tim ispunili sve zakonske obaveze za legitimnost naeg djelovanja (osporavano nam je Strukovni jer Zakon do tada nije poznavao organizovanje na strukovnom nivou). Od osniva ke Skuptine do danas na rad se sastojao u sljede im aktivnostima: Omasovljenje lanstva, Mjese no odravanje sastanaka izvrnih odbora po podrunicama, te informisanje Glavnog odbora zapisnikom sa istih, Dvomjese no odravanje sastanaka Glavnog odbora, te informisanje svih podrunica zapisnikom sa tih sastanaka, Odravanje redovne godinje skuptine, na kojoj sumiramo rezultate rada u protekloj godini, podnose se nansijski izvjetaji Glavnog odbora i po podrunicama, te ako ima potrebe imenuju (mijenjaju) lanovi Glavnog odbora i predsjednik Skuptine, Odrana je vanredna Skuptina 11.04.2007. zbog nezakonito potpisanog Posebnog kolektivnog ugovora iz oblasti zdravstva sa Granskim sindikatom koji je ubrzo nakon toga i proglaen nevae im.

Mr sci. dr Dragan Un anin predsjednik SSDMRS, podrunica Banja Luka

Kao prvo, Granski i Samostalni sindikat su imali druga iju ciljnu masu, odnosno bavili su druga ijom populacijom. U stvari ovo je djelimi no ta no jer su oni pored med. sestara i tehni ara, obuhvatali i sve druge radnike zaposlene u zdravstvu, izme u ostalog i ljekare, a mi smo, cijene i nau posebnu ulogu u radnom procesu i uopte zdravstvenom sistemu, insistirali na potrebi zasebnog ljekarskog sindikata. Pa ta je to onda gdje nije zadovoljio SMRS u tolikoj mjeri da bi to opravdalo osnivanje novog sindikata? Ja sam uvijek bio miljenja da, ako stvar ne funkcionie sa ljudima koji trenutno vode organizaciju da njih treba promijeniti i pokuati sa novim, cijene i da smo mi samo dijelovi jednog kontinuuma i da je sama ideja i organizacija bitnija od pojedinca. Kod nas se jo uvijek glada na smjenu kao na kaznu, a ne kao dio procesa i da je sama smjena neophodnost za novi kvalitet. Me utim, sada znam da nisam bio u pravu. I problem i rjeenje je u ljudima. I u pozitivnom i u negativnom smislu. Jedan pogrean moe rasturiti i najbolju organizaciju. SSDMRS nije ponudio spektakularan program, niti rjeenja tipa arobnog tapi a i zlatne ribice. Prvo to smo uspjeli da uvjerimo ljekare, za po etak da nismo pogreni, ponudili smo odgovaraju a kadrovska rjeenja, ponudili smo ljude. Ljude koji vjeruju u ideju sindikata, ljude koji nisu optere eni politi kom ili bilo

74

Mogu sa zadovoljstvom da kaem da smo Prva sindikalna organizacija u RS koja je odmah po osnivanju napravila PRISTUPNICE, SVI LANOVI SU IH DOBROVOLJNO POTPISALI (75% od ukupnog broja doktora medicine zaposlenih u zdravstvenim ustanovama u RS), A RAD SSDMRS JE POTPUNO JAVAN OTVOREN NA UVID SVIMA, A POSEBNO LANOVIMA.Veoma smo ponosni na ovaj procenat i na nae pristupnice, poto su izmjene i dopune Zakona o radu izglasane u Narodnoj skuptini RS i objavljene u Slubenom glasniku 22.03.2007. regulisale ovu problematiku, tako da po lanu 127a, ta ka g, u kome pie: SVE SINDIKALNE ORGANIZACIJE MORAJU DOKAZATI REPREZENTATIVNOST NA OSNOVU PRISTUPNICA, a upravo SSDM RS slui svima kao primjer da se to moe i kako treba uraditi ARHIVU sindikalne organizacije. Kopiju arhive sa svim pristupnicama smo dostavili u Ministarstvo rada 13. 03. 2007. god., sa zahtjevom za izdavanje rjeenja o reprezentativnosti. O ekujemo u najskorije vrijeme da Vlada RS formira Odbor za utvr ivanje reprezentativnosti, kako bi se napokon okon ale, moemo re i VIEGODINJE aktivnosti na usaglaavanju Kolektivnog ugovora i pristupilo njegovom potpisivanju, naravno potuju i slovo Zakona.

U lanu 127 b, izmjena i dopuna Zakona o radu pie : Reprezentativnim se smatra onaj sindikat koji broji najmanje 20% zaposlenih u toj GRANI ILI DJELATNOSTI.Poto smo dokazali da brojimo 75% zaposlenih u DOKTORSKOJ DJELATNOSTI, a doktori medicine predstavljaju nosioce posla u zdravstvu, sigurni smo da e Poslodavac (Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite), PRVO SA NAMA, kao subjektima od posebnog drutvenog zna aja, voditi pregovore oko potpisivanja Posebnog kolektivnog ugovora iz oblasti zdravstva. Moram da naglasim da su doktori medicine ( lanovi SSDM RS), veoma sloni (podrani od Komore doktora medicine RS i Drutva doktora medicine RS), vrsto rijeeni da istrajemo u svim naim zahtjevima, a za uzvrat spremni smo da damo sve od sebe da zdravstvo u RS funkcionie na najbolji na in. Na kraju elim da napomenem da smo vrsto rijeeni da istrajemo u naim zahtjevima, a nai zahtjevi su veoma jasni: TRAIMO OD SVIH RELEVANTNIH FAKTORA U RS DA POTUJU ZAKON I DA RADE PO ZAKONU, U PROTIVNOM SPREMNI SMO NA SVE METODE ZAKONOM DOZVOLJENE SINDIKALNE BORBE.
Pripremio: Mr sci. dr Dragan Un anin

75

Z D R A V S T V O

GODINA III BROJ 15. JUNI 2007.

77

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Prvi kongres doktora medicine RS, sa me unarodnim u e em

Most stru nih projekcija

Pripremila: An|a S. Ili} Prof. dr Du{ko Vasi}

Banja Vru ica-Tesli , maj 2007. Kongres je protekao u stru noj nau noj, ali i prijateljskoj atmosferi. Mnogi koji su se ranije znali, ovdje su se sreli. Mnogi koji se nisu znali, prvi put su se vidjeli, razmijenili nova iskustva, adrese, otvorili vrata za budu u saradnju. Ovako je spontano prve utiske podijelio sa nama, prof. dr Duko Vasi , predsjednik Drutva doktora medicine RS, na kraju radnog dijela Prvog kongresa ove profesije sa me unarodnim u e em. A da svi koji su u estvovali u organizaciji ovog veli anstvenog nau nog i stru nog skupa, mogu biti zadovoljni i ponosni dovoljno govori podatak o predstavljanju 360 radova iz 12 tematskih oblasti medicine. U radu je nadalje, u estvovalo blizu 500 doktora medicine ne samo iz RS i BiH, ve i Njema ke, Gr ke, Srbije, Makedonije, to odslikava me unarodni karakter ovog skupa. Razgovarali smo sa nekima od njih, kako bismo prepoznali opte utiske, ali i rezultate i, naravno, poruke ovakvog profesionalnog okupljanja iji je krajnji cilj - o uvati i unaprijediti zdravlje ovjeka. Prim. dr Katarina Veki , u estvovala je u radu Prvog kongresa doktora medicine RS, sa me unarodnim u e em u ime Sekcije opte medicine Srbije, i kao lanica izvrnih odbora Srpskog lekarskog drutva i Asocijacije lekara opte-porodi ne medicine Jugoisto ne Evrope. - Osim li nog zadovoljstva to sam na ovom Kongresu sa kolegama iz RS, imala sam zadatak da prenesem pozdrave prof. dr Vojkana Stani a, predsednika Srpskog lekarskog drutva i prim. dr Ljubija ukrijeva predsednika Asocijacije lekara opte-porodi ne medicine Jugoisto ne Evrope. Kongres je dobro organizovan iz stru nog ugla sa bogatstvom tema koje su obuhvatile specijalisti ke prole nae profesije. Naravno, mene je kao u esnicu privla ila sesija porodi ne medicine, s obzirom da sa doktorima porodi ne medicine RS, imamo viegodinju saradnju koju nastavljamo 78

kroz rad Asocijacije lekara opte-porodi ne medicine Jugoisto ne Evrope, rekla je dr Veki . Koliko profesionalna udruenja mogu pomo i u reformskim procesima zdravstvenog sistema? - Kod vas u RS porodi ni lekar je ve zaivio. Mi se u Srbiji putem Srpskog lekarskog drutva borimo da preko izabranog lekara u emo u porodi nu medicinu, to je naa budu nost, jer i Srbija ide ka Evropi. Asocijacija lekara opte-porodi ne medicine Jugoisto ne Evrope, samo je ogranak Evropske VONKE, odnosno Evropa je deo Svetske VONKE - Svetskog udruenja lekara opteporodi ne medicine. Upravo se spremamo, zajedno sa kolegama iz RS, da u estvujemo

primjenu bioloke terapije i Korelacija Her 2 neopozitivnosti i P 53 loih prognosti kih faktora karcinoma dojke. Pitamo ga o emu se tu zapravo radi? Radi se o odre enim receptorima, ije odre ivanje ima zna aja za odluku o tome kako lije iti pacijentkinje oboljele od karcinoma dojke, a i procijenu kako e da te e dalji razvoj bolesti, odnosno kakve su anse da se lije enje uspjeno okon a. Radove ste, pretpostavljamo, temeljili na istraivanju? - Jeste. Rezultat su istraivanja koje sam vrio zajedno sa kolegama u toku izrade moje doktorske disertacije. Analizirano je vie od 60 pacijentkinja oboljelih od karcinoma dojke, i doli smo do saznanja da je vrlo

u radu Prvog kongresa VONKE u Parizu, koji e biti odran oktobra meseca ove godine. Asocijacija nae profesije Jugoisto ne Evrope, geografski obuhvata osim RS, BiH, Srbiju, i Rumuniju, Bugarsku, Tursku, Gr ku, Makedoniju, Crnu Goru i doskoro su bile i kolege iz Albanije koji su se povukli u poslednje dve godine. Nadam se da emo se ovako udrueni izboriti za zajedni ke ciljeve za dobrobit nae profesije i naih pacijenata, zaklju ila je prim. dr Katarina Veki iz Srbije. Prim. dr Predrag Lazi , na elnik Hirurkog odjeljenja dobojske bolnice, na Kongresu je predstavio dvije teme vezano za karcinom dojke. Radovi su naslovljeni - Zna aj Her 2 neopozitivnosti kod karcinoma dojke za

korisno odre ivati nevedene receptore i njihovo odre ivanje treba uvesti u rutinsku praksu u naim medicinskim ustanovama. Otprilike za 20-30 procenata pacijentkinja se moe, u zavisnosti od pozitivnog nalaza na ove receptore, uvesti bioloka terapija, to predstavlja najsavremenije dostignu e u medicini vezano za karcinom dojke. Dr Lazi u, bioloka terapija da li je skupa, s obzirom na podatak da 50 odsto stanovnitva RS-BiH, ivi na granici siromatva? - U ovim uslovima u kojima se nalazimo sve je skupo. Ali izlije enje, zdravlje, povratak pacijentkinja oboljelih od karcinoma dojke u normalan ivot, ipak ne bi smijelo da ima cijenu. Ova terapija je ekasna samo kod onih pacijentkinja kod kojih se dokae zna ajna

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Dr Ilija Nenadi}, potpredsjednik Drutva srpskih ljekara i stomatologa u Njema~koj

pozitivnost Her 2 receptora i nazvano druga ije CRB 2. Procentualni udio takvih pacijentkinja u grupi oboljelih od karcinoma dojke se kre e izme u 20 i 30 procenata. Da li namjeravate da nastavite ovo istraivanje? - Svakako. Time to sam zavrio svoju doktorsku disertaciju nisam zavrio bavljenje naukom i ne u prestati da radim dalje ne samo nau no, nego i u svakodnevnoj praksi. To je kraj jedne faze vlastitog stru no-prakti nog usavravanja i sa ovom temom nastavljam da se bavim i dalje. Da li ste prvi put pomenute radove predstavili na ovom kongresu? - Nakon odbrane doktorske disertacije ovo je bilo prvo javno predstavljanje na visoko rangiranom nau nom skupu kao to je kongres. Stoga sam izuzetno zadovoljan, to sam, ne samo ja, nego i ostale kolege imali izvanrednu priliku da na ovom kongresu dobijemo ansu i priliku da izloimo rezultate do kojih smo doli u prakti nom i nau nom radu, rekao nam je prim. dr Predrag Lazi . Goste iz Njema ke na Prvom kongresu doktora medicine RS, sa me unarodnim u e em predstavljao je dr Ilija Nenadi , potpredsjednik Drutva srpskih ljekara i stomatologa ije je sjedite u Getingenu i njegov otac Simo Nenadi pedagog. Porodica Nenadi je inicirala osnivanje pomenutog drutva u dijaspori, iji je cilj da pomogne kolegama u stru nom i prakti nom usavravanju u njema kim referentnim zdravstvenim ustanovama i univerzitetima. Njihovi utisci o kongresu u prelijepom ambijentu banjskorekreativnog centra Vru ica u Tesli u, imali su samo epitet - na svjetskom nivou. Dr Nenadi je nas upoznao i sa go om iz Gr ke i bio je u ulozi prevodioca. Bila je to Iphigenia Danopoulou profesorica, spec. dermatologije, Univerziteta u Atini. Ona je na kongresu predstavila rad o HPV virusima uzro nicima malignih oboljenja regije genitalnih organa. Na kraju pribliavamo se lanovima

Organizacionog odbora, me u kojima je dr Milan Peji , direktor Klini kog centra Isto no Sarajevo, specijalista otorinolaringologije. - Moja obaveza kao direktora je da prisustvujem ovakvom skupu, a drugo lan sam Predsjednitva Drutva doktora medicine RS. Ovo je ideja koju smo davno za eli i evo sproveli u djelo. Tre i razlog je rad koji sam predstavio iz otorinolaringologije sa multidisciplinarnim pristupom, a koji se odnosio na tumore koe, glave i vrata. Izloio sam 10-godinje iskustvo na tom planu, jer ova sluba u tom dijelu Klini kog centra gdje radim upravo toliko i egzistira. Da li vam je poznato da ima sli no istraivanje, kako bismo mogli uporedititi vae nalaze i rezultate? - Da bismo mogli dati neke parametre i uporedne podatke, naravno moramo imati neto ime emo se porediti. A poto nismo imali slubu na tom prostoru, ostaje nam u perspektivi da se poredimo sa ovim periodom u kojem je ra eno nae pra enje i analize patologija. Nezgodno je da se hvalim, ali sluba otorinolaringologije je me u prvima u BiH, jer i ako smo mala sluba imamo raznovrsnu patologiju, podsje a dr Peji .

prof. dr Iphigenia Danopoulou, spec. dermatologije, Univerziteta u Atini

- Odtampan je Zbornik saetaka radova. Radovi koje odabere Nau ni odbor bi e u cijelosti objavljeni u naem stru nom asopisu Skripta medika i bi e distribuiran na adrese svih u esnika. elim ovom prilikom ista i, da imamo namjeru da ovaj asopis u inimo internacionalnim, vrijednim prvenstveno u kvalitetu, angauju i i druge autore u ure iva kom i nau nom odboru, ne samo sa naih prostora. To e biti, nadamo se, zaista

Vo eni rije ima prof. dr Duka Vasi a, da je Prvi kongres doktora medicine RS, sa me unarodnim u e em bio veli anstveni nau ni i stru ni doga aj, kraj pri e nas vodi opet do prvog doma ina - predsjednika Drutva doktora medicine RS, dr Vasi a. Pitamo ga ta je bila svrha Kongresa? - To je da svi koji se bave raznim medicinskim temama, mogu na jednom mjestu da iznesu svoja iskustva. Poznati stru njaci u svojim oblastima da iznesu najnovija dostignu a u svjetskoj medicini, svoja li na iskustva, da ih konfrontiraju me usobno, da diskutuju, a da mlade kolege to sluaju, gledaju i da usvajaju i da ih ugra uju u svoje stru ne projekcije. Da li e Zbornik radova pratiti ovaj kongres?

referentni asopis u naoj profesiji. Dr Vasi isti e divnu saradnju sa Drutvom srpskih doktora i stomatologa iz Njema ke, sa kojima su uspostavljeni kontakti jo prije tri godine. - Vie kolega iz RS, obu avalo se u prestinim zdravstvenim i univerzitetskim centrima u Njema koj uz sponzorstvo naih prijatelja pomenutog drutva. Oni su bili na ovom kongresu i dogovorili smo se ta emo dalje da inimo na me usobnoj saradnji. Nastoja emo da do u kolege iz Njema ke da vide uslove u kojima mi ovdje radimo, da bismo motivisali nae doktore medicine da odu kod njih i nau e jo vie, kae dr Vasi i dodaje da je dobra saradnja i sa kolegama iz Federacije. Postoji inicijativa o osnivanju asocijacije doktora medicine na nivou BiH, zbog jedinstvenog nastupa u inostranstvu. 79

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Vrnja ka Banja, maj 2007.

VII kongres domova zdravlja Srbije

U organizaciji Doma zdravlja Ni odran je VII kongres domova zdravlja Srbije od 23-26. maja 2007. godine u Vrnja koj Banji. elja nam je bila da se Kongres odri u Niu, ali s obzirom da nam prostorne mogu nosti to nisu dozvolile odlu ili smo se za najlepu srpsku banju. Na VII kongresu, sa me unarodnim u e em, stru no vo stvo je povereno najeminentnijim stru njacima, ime je postignut visok stru ni nivo radova svih u esnika Kongresa. Mesto i uloga doma zdravlja u reformi zdravstvenog sistema (12 radova) Slobodne teme (155 radova). Kongres je uglavnom bio posve en preventivnim temama sa posebnim osvrtom na ulogu preventivnih centara u primarnoj zdravstvenoj zatiti. Novine u radu domova zdravlja predstavljaju relativno skoro otvoreni centri za preventivne zdravstvene usluge, njih 25 u Srbiji, osnovanih tokom 2006. godine od strane Ministarstva zdravlja Republike

I kongres de ije i adolescentne psihijatrije

U organizaciji DEAPS-a (Drutvo za de iju i adolescentnu psihijatriju Srbije) na Zlatiboru je od 17-20. maja 2007. odran I kongres de ije i adolescentne psihijatrije sa me unarodnim u e em pod nazivom Mentalno zdravlje dece i mladih - izazovi i perspektive. Plenarne sjednice bile su posve ene razvojnim problemima djece i mladih i poreme ajima mentalnog zdravlja u djetinjstvu i adolescenciji. Za razumijevanje razvoja i poreme aja mentalnog zdravlja u djetinjstvu danas se koristi savremeni holisti ki i dinami ki razvojno psiho-patoloki pristup. Ovaj pristup isti e multifaktorsku uzro nost i vanost identikovanja dinami kih procesa koji se nalaze u osnovi razvoja. Mjere za unapre enje razvoja i spre avanje poreme aja mentalnog zdravlja u djetinjstvu i mladosti zasnivaju se na poznavanju inioca koji mogu ugroziti razvoj (rizi ni faktori) i inioca koji mogu poboljati ili modikovati odgovor djeteta na neki sredinski rizik (zatitni inioci). inioci rizika za poreme aje mentalnog zdravlja u djetinjstvu su vezani za karakteristike samog djeteta, porodice i socijalnog okruenja. Poseban zna aj za razvoj djeteta predstavlja porodi ni sistem sa svojim komunikacijskim obrascima kroz koji dijete zadovoljava svoje bazi ne potrebe - za sigurno u, njegom, kontrolom i intelektualnom stimulacijom. U toku tri dana trajanja Kongresa, u nekoliko kongresnih sala, prezentovani su istraiva ki i preventivni programi iz ove oblasti, istaknut zna aj razvojnih savjetovalita i savjetovalita za mlade, uloga i zna aj porodice na razvoj djeteta, te terapijski pristupi s posebnim osvrtom na dje iju i adolescentnu psihoanalizu/psihoterapiju i sistemski porodi ni pristup. Odrane su i sesije posve ene zloupotrebi psihoaktivnih supstannci kod djece i mladih, zlostavljanju i zanemarivanju djece, te simpozijum o hiperkinetskom poreme aju kod djece i mladih. U toku odravanja Kongresa za u esnike je organizovan izlet u etno selo Sirogojno, kao i posjeta Drvengradu na Mokroj Gori.
Prof. dr Marija Burgi - Radmanovi

Svojim u e em, poseban doprinos Kongresu dali su predstavnici Medicinskog fakulteta Ni, Instituta za javno zdravlje Ni, pojedinih klinika Klini kog centra Ni, gdin. Oliver Adams direktor projekta Politika primarne zdravstvene zatite na Balkanu, predstavnici RZZO - lijala Ni kao i predstavnici farmaceutskih ku a. U okviru rada Kongresa odrane su plenarne sednice, okrugli stolovi i slobodne komunikacije iz mnogih tema zasnovanih na novim saznanjima medicinske nauke, kao i izlaganje radova na poster-sesijama. Kongresu je prisustvovalo oko 1000 u esnika iz Srbije, Republike Srpske, Makedonije, Crne Gore, Bugarske i dr. sa slede im temama: Preventivni centar u primarnoj zdravstvenoj zatiti (28 radova) Hroni ne masovne nezarazne bolesti (90 radova) Aktuelne akutne zarazne bolesti (11 radova) 80

Srbije. Projekat nansira Evropska unija, rukovodi Evropska agencija za rekonstrukciju, a implementira EPOS Haelth Consultants. Glavni zadatak centara je prevencija rizika po zdravlje i pojave hroni nih nezaraznih bolesti (KVB, CVB, malignih bolesti i dijabetesa) kao i promocija zdravlja i zdravih stilova ivota uz aktivno prisustvo lanova tima preventivnih centara tamo gde ljudi ive, rade, okupljaju se.... U okviru Okruglog stola na temu: Preventivni centar u primarnoj zdravstvenoj zatiti ; svoje centre je predstavilo etiri doma zdravlja i to: 1. Dom zdravlja Kruevac 2. Dom zdravlja Novi Beograd 3. Dom zdravlja Subotica i 4. Dom zdravlja Ni Opti utisak je da je Kongres protekao u prijateljskom ambijentu, ugodnim druenjima i korisnim razmenama stru nih iskustava.
Medici.com

Udruenje urologa RS, Banjaluka, 26. aprila 2007.

Udruenje urologa Republike Srpske je u saradnji sa SANOFI PASTEUR organizovalo stru ni sastanak na temu BCG (ImmuCyst) u tretmanu tumora mokra ne beike Program stru nog sastanka je obuhvatio etiri predavanja eminentnih stru njaka iz ove oblasti: 1. Le enje povrinskih tumora mokra ne beike prof. dr Cane Tuli , Uroloka klinika Instituta za urologiju i nefrologiju KCS, Beograd, 2. Komplikacije i toksi nost BCG tretmana, dr Mustafa Bazardanovi , Uroloka klinika KCU Tuzla, 3. Dijagnostika i terapija Carcinoma in situ mokra ne beike, doc. dr Snjeana Mili evi , Uroloka klinika KBC Banjaluka, 4. BCG imunoterapija u tretmanu T1G3 karcinoma mokra ne beike, prim. mr sci. Mustafa Hiro, Uroloka klinika KCU Sarajevo. Karcinomi mokra ne beike aproksimativno predstavljaju 5-10% svih karcinoma u Evropi i USA, a dijele se na neinvazivne (Ta, T1 i CIS) i invazivne (T2-T4). U inicijalnoj prezentaciji, aproksimativno 70% pacijenata ima neinvazivni karcinom (prisutan u epitelnom i subepitelnom tkivu) koji treba biti tretiran transuretralnom resekcijom (TURTB) sa ili bez intravezikalne terapije. Bez obzira na tretman rekurenca za neinvazivne karcinome mokra ne beike iznosi 50-70%, a progresija u mii no invazivne iznosi 10-35%. Njihova onkogeneza sa razli itim onkolokim potencijalom daje mogu nost razli itog klini kog ishoda i toka bolesti, koji moe predstavljati i invazivni i metastatski karcinom, te je, imaju i u vidu navedene injenice, stru ni sastanak evaluirao podru je neinvazivnih karcinoma. U toku prvog predavanja, prof. dr C. Tuli je prisutne podsjetio na dijagnostiku i terapiju neinvazivnih karcinoma mokra ne beike, a doc. dr S. Mili evi i prim. dr M. Hiro su u svojim predavanjima posebno evaluirali kategorije visokog rizika neinvazivnih karcinoima mokra ne beike i njihovo lije enje (carcinoma in situ, T1G3), a koje zahtijeva primjenu i intravezikalne terapije. S obzirom da intravezikalna terapija podrazumijeva imunoterapiju (BCG) ili instilacionu hemoterapiju sa razli itim hemoterapijskim agensima, na bazi rezultata randomiziranih studija dat je odgovor zato imunoterapija predstavlja terapiju izbora u intravezikalnoj terapiji, kao i optimalni tretman imunoterapije, koji pored indukcione terapije podrazumijeva i produenu terapiju, a predavanje dr M. Bazardanovi je evaluiralo komplikacije i toksi nost navedenog BCG tretmana.

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

BCG (ImmuCyst) u tretmanu tumora mokra ne beike

Na stru nom sastanku, kome su prisustvovali, pored urologa iz Banjaluke, Prijedora, Doboja, Zvornika i Isto nog Sarajeva, i patolozi, onkolozi i nefrolozi, u stru noj raspravi koja je bila intenzivna, proizali su zaklju ci da je veoma vana saradnja prevashodno patologa i urologa, odnosno adekvatna interpretacija patohistolokih nalaza i citologije urina od strane patologa, a koji predstavljaju osnovu za postavljanje dijagnoze neinvazivnih karcinoma mokra ne beike, s jedne strane, kao i kvalitet izvo enja transuretralnih resekcija, s druge strane, koji samo izvo enjem kvalitetnih dubokih resekcija zida mokra ne beike moe ponuditi adekvatan materijal za postavljanje pravilne dijagnoze, ali i smanjiti rekurencu i progresiju ovog karcinoma. Vrijeme izvo enja rane cistektomije kod kategorije visokog rizika neinvazivnog karcinoma mokra ne beike nije jasno precizirano, s obzirom da rezultati randomiziranih studija pokazuju da oko 4050% pacijenata moe biti precijenjeno i previe agresivno tretirano (overtreated), te da je s tim u vezi neophodna, pored hirurkog tretmana i optimalna adjuvantna BCG imunoterapija. Na kraju sastanka, predsjednica Udruenja urologa RS, doc. dr Snjeana Mili evi se jo jednom zahvalila svima koji su prisustvovali stru nom sastanku, a posebno uvaenim i cijenjenim kolegama-predava ima iz Beograda, Tuzle i Sarajeva, ime je jo jednom potvr eno

da uroloka grana u Republici Srpskoj nastavlja intenzivnu saradnju sa eminentim urolokim ku ama u okruenju, a koja je intenzivno zapo ela i postoji unazad 4-5 godina. Posebno uspjena saradnja, postoji sa nastavnom bazom Instituta za urologiju i nefrologiju KCS u Beogradu, a kao dokaz da je ta saradnja bilateralna potvr uje i injenica da je i doc. dr Snjeana Mili evi bila gost predava , po pozivu, na Kongresu urologa Srbije i Crne Gore, koji je odran 19. i 20.04.2007. u Beogradu. Predsjednica Udruenja je posebnu zahvalnost uputila i sponzoru navedenog stru nog sastanka, Mac Pharma-i iz Sarajeva i g-dinu Mii Kruni u, koji predstavljaju zastupnike Sano Pasteur u BiH, a putem kojih je omogu ena dostupnost ImmuCyst vakcine u sprovo enju imunoterapije.
S.M.

81

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Neum, maj 2007. godine

Interview, 29.5.2007.

Dr Meyer u posjeti KC B. Luka

In May 2007, Dr. F.J. Meyer, from the University Hospital Heidelberg followed the kind invitation to attend the 15th Annual Conference of Pulmonologists Pulmology Days in May at Neum, and he presented a talk from the eld of cardio-pulmonary interaction. He enjoyed this interesting international experience among the approximately 300 friendly medical colleagues. Moreover, he visited the Dept. of Pulmonology and other departments at the Clinical Center of Banja Luka. His visit also included the Dept. of Physiology at the Medical School in Banja Luka. He would like to thank his host and thank for the very open and friendly welcome throughout his stay. Doc. dr F. Joachim Meyer, FCCP: Doc dr F. Joachim Meyer, iz Univerzitetske bolnice u Heidelbergu pozvan je da u estvuje na 15. jubilarnim Majskim pulmolokim danima 2007. Ovom prilikom prezentovao je rad pod nazivom uloga pulmologa kod kardiolokog bolesnika. Ljubaznim pozivom prof. dr Mirka Stanetica, Dr Meyer je bio i gost na Klinici za plu ne bolesti Klini kog centra Banja Luka, gdje je 10 dana aktivno u estvovao u radu sa ostalim ljekarima Klinike. Tom prilikom dr Meyer je posjetio i Kliniku za anetseziju i intenzivnu njegu, te Kliniku za kardiovaskularne bolesti. Pored navedenih aktivnosti u Klini kom centru, doc. dr F. J. Meyer je bio gost Katedre za ziologiju Medicinskog fakulteta u Banjoj Luci, gdje je kao gostuju i profesor pripremio i izvodio prakti nu nastavu iz oblasti ziologije kardiovaskularnog sistema. Dr Pe a Kova evi spec. pneumoftiziolog, docent na predmetu ziologija: Tokom specijalisti kog staa dr Pe a Kova evi je u periodu od 2005. do 2007. godine boravio u vie navrata na odjeljenju kardio-respiratorne intenzivne njege, te odjeljenju ziologije disanja u Univerzitetskoj bolnici Heidelberg. Tom prilikom njegov supervizor je bio doc. dr F. Joachim Meyer, na elnik pomenutih odjeljenja. Dr Kova evi tada sti e osnovna znanja iz oblasti intenzivnog lije enja pulmolokog bolesnika i neinvazivne ventilacije.

Tradicionalni susret pulmologa

Majski pulmoloki dani 2007, tradicionalni sustret pulmologa, petnaesti po redu, ove godine odran je u Neumu u periodu od 17-19. maja. Ovaj stru ni skup organizuje Klinika za plu ne bolesti Klini kog centra Banja Luka. Skup je otvorio ministar zdravlja i socijalne zatite prof. dr Ranko krbi . Bilo je prisutno oko 200 u esnika, pulmologa, torakohirurga, internista, pedijatara i anesteziologa. U estvovali su ljekari iz oba entiteta BiH, Srbije, Makedonije i Crne Gore. Zna ajno u e e imali su pulmolozi Klini kog centra Banja Luka,Tuzle, Sarajeva, te Instituta za plu ne bolesti Sremska Kamenica. Jedan od u esnika bio je i prof. dr Joakim Muller sa Univerziteta u Hajdelbergu koji je odrao predavanje o neinvazivnoj ventilaciji plu a kod opstruktivne bolesti plu a i kardiolokih oboljenja. Generalni sponzor Majskih pulmolokih dana 2007. godine bila je kompanija GlaxoSmithKline. Na Majskim pulmolokim danima 2007. prezentovano je 50 stru nih radova. O temi astme i hroni nog bronhitisa bilo je 18 radova, o plu nim tumorima je bilo 8 radova, isto toliko o tuberkulozi plu a, upalne bolesti plu a i plu ne maramice obra ene su u 6 radova, a prikazano je 10 zanimljivih slu ajeva iz prakse. 82 Glavni zaklju ci i preporuke ovog stru nog sastanka odnose se na nove smjernice u lije enju bronhijalne astme. Usvojen je i novi vodi za dijagnostiku, pra enje i lije enje nemikrocelularnog karcinoma plu a. Vodi je izdat na preporuku Ministarstva zdravlja RS u saradnji sa Udruenjem pulmologa RS, te Udruenjem ljekara porodi ne medicine RS i klinikama za onkologiju i plu ne bolesti Banja Luka. Vodi je uredio prof. dr Mirko Staneti . Najnovije smjernice u lije enju bronhijalne astme priredila je i prezentovala je prof dr Vesna Bonjak Petrovi sa Instituta za plu ne bolesti Srbije. Na osnovu klini kih simptoma i funkcionalnih testiranja astma se dijeli na povremenu i perzistentnu, a perzistentna na blagu, srednje teku i teku astmu. Terapija se bazira na novoj podjeli astme na kontrolisanu, djelimi no kontrolisanu i nekontrolisanu astmu. Skup je protekao u intenzivnom druenju i razmjeni miljenja i iskustava. Pored generalnog sponzora, predstavile su se i druge farmaceutske ku e koje su bile prisutne i pomogle da se ova manifestacija odri.
Prim. dr sci. Marinko Vu i na elnik Klinike za plu ne bolesti KC Banjaluka

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

U prelijepom ambijentu Nacionalnog parka Kozara, okrueni ljubaznim osobljem hotela Monument 19. i 20. maja 2007. , u organizaciji Udruenja doktora medicine privatne prakse RS odrani su radionica o temi Doktor medicine privatne prakse u sistemu zdravstva RS i redovna godinja Skuptina Udruenja. Organizaciju skupa u nansijskom smislu su osim generalnog sponzora, rme Hemofarm pomogle i ve ina ostalih farmacetuskih ku a koje posluju na teritoriji BiH. Ovom doga aju je prisustvovalo oko 90 u esnika i to: predstavnici nadlenih institucija zdravstvenog sistema RS (ministar zdravlja i socijalne RS prof. dr sci. Ranko krbi , pomo nik ministra zdravlja Nedeljko Milakovi , direktor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Goran Kljaj in, zamjenik direktora Fonda zdravstvenog osiguranja dr Boro Guvi , prof. dr sci. Gordana Teanovi , direktor Doma zdravlja Banja Luka i ef Katedre za porodi nu medicinu Mediciniskog fakulteta u Banjoj Luci, predsjednik Izvrnog odbora Komore doktora medicine RS dr Slavko Dunji , predsjednik Komisije doktora medicine koji obavljaju privatnu praksu, Komore doktora medicine RS dr Milenko Krneta), predsjednik asocijacije ljekara u privatnoj praksi Federacije BiH dr Fe a Omeragi , predsjednik Skuptine iste Asocijacije dr Harun Bilalovi , vlasnici ve ine privatnih ordinacija i poliklinika sa teritorije RS, doktori iz javnih zdravstvenih ustanova koji se bave porodi nom medicinom. Nakon napornog i iscrpljuju eg vie asovnog rada na Radionici tokom kojeg su od strane nadlenih institucija obra ene unaprijed zadane teme, razvila se vrlo dinami na i konstruktivna diskusija. Prisustvo najviih predstavnika nadlenih institucija zdravstvenog sistema RS nam je pomoglo da do emo do konkretnih zaklju aka. Zaklju ci se u najkra em sastoje u sljede em: - Udruenje doktora medicine privatne prakse RS e u najkra em mogu em roku uputiti Ministrarstvu zdravlja i socijalne zatite Inicijativu za pokretanje procesa ulaska privatnih ordinacija u sistem zdravstvene zatite RS pod istim uslovima sa javnim zdravstvenim ustanovama; - Ministrastvo zdravlja i socijalne zatite RS je na Radionici preuzelo obavezu da nakon toga, a do 01. 09. 2007. izradi dokument putem kojeg se reguliu prava i obaveze privatnih ordinacija koje budu sklapale ugovore sa Fondom zdravstvenog osiguranja kao i na in prevazilaenja problema preregistracije postoje ih privatnih ambulanti u ambulante porodi ne medicine pod jednakim uslovima sa javnim ambulantama; - Nakon toga bi se stvorili uslovi da sve ambulante porodi ne medicine pod jednakim uslovima pristupe registraciji populacije; - U sljede oj fazi, po etkom 2008., nakon potpune implementacije privatnih zdravstvenih ustanova koje imaju stalno ili privremeno rjeenje, u sistem porodi ne medicine potrebno je da MZSZ RS i Fond ZO RS propiu uslove koji e omogu iti isti tretman javnih i privatnih

Izvjetaj sa radionice o temi:

Doktor medicine privatne prakse u sistemu zdravstva RS

ustanova za konsultativno-specijalisti ku zdravstvenu zatitu (KSZZ); - Postignut je dogovor da jedna ambulanta porodi ne medicine iz privatne prakse, koja ima ispunjene sve uslove propisane zakonom i registrovanu populaciju potpie ugovor sa Fondom u roku od nekoliko nedelja; - Potrebno je u saradnji sa Komorom doktora medicine RS pokrenuti inicijativu za rad doktora privatne prakse u javnim zdravstvenim ustanovama i za iznajmiljvanje nekih prostornih resursa u javnim ustanovama, te sa Komisijom za izradu cjenovnika zdravstvenih usluga ujedna iti cijene usluga privatnog i javnog sektora; - Uklju iti predstavnike privatne prakse u predstoje e aktivnosti oko izrade Nacrta zakona o zdravstvenoj zatiti RS i izmjena i dopuna Zakona o zdravstvenom osiguranju RS. Kao to se vidi iz navedenog, moemo biti zadovoljni rezultatom rada Radionice jer e ostvarivanjem navedenih zaklju aka privatna praksa, doktori koji rade u njoj, pacijenti koji svoje zdravstvene potrebe zadovoljavaju u tim ustanovama, dobiti status koji zasluuju u zdravstvenom sistemu RS. To nije samo rezultat rada Radionice ve je tome doprinio i viegodinji trud predstavnika Udruenja u smislu senzibiliziranja nadlenih institucija na rjeavanje ovog problema. Nadamo se da emo na sljede oj godinjoj Skuptini Udruenja imati mogu nosti

razmatranja iskustava ve eg broja privatnih ordinacija u radu pod sasvim druga ijim okolnostima i da e to biti pozitivna iskustva. Pri tome, moramo znati da je najvanije da nai pacijenti i dalje imaju ekasnu, kvalitetnu uslugu, a da barem dio tih usluga bude nansirano iz obaveznog zdravstvenog osiguranja. Ovim putem elimo da informiemo nae lanove, da je na osnovu odluke Upravnog odbora, Udruenje zapo elo saradnju sa jednom bankarskom ku om. Radi se o Novoj banci AD koja je za 2006. godinu proglaena najuspjenijom bankom u RS. Nova banka AD je za lanove Udruenja doktora medicine RS korigovala odre ene tarifne stavove iz vae e Tarife za pruanje bankarskih usluga. O detaljima, u smislu kreditne podrke pri nabavljanju medicinske opreme, kupovine stana ili poslovnog prostora ili sticanja kreditne kartice moete da saznate u jednoj od lijala Nove banke na teritoriji RS. Na drugoj redovnoj Skuptini Udruenja su, izme u ostalog, jednoglasno prihva ene manje izmjene i dopune Statuta Udruenja te izbor rukovodstva Udruenja. Nakon to se provede sva zakonska procedura, informacije o izmjenama Statuta i izboru rukovodstva Udruenja e biti objavljene na internetskim stranicma Udruenja.
Predsjednik Upravnog odbora Udruenja dr Gordana ukalo, spec. ORL

83

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Medicinske sestre su nezaobilazan segment zdravstva uopte. Bez njih, medicinska nega i medicinske ustanove ne bi imale smisla. One do ekuju, ali one i ispra aju pacijenta! Prvi osmeh i prva topla re . Meko a glasa i stamenost poduprta iskustvom, uliva sigurnost i odagnava strah. Koliko ljubavi i koliko humanosti u njima! Vredne i odane svojim pacijentima i svom, ni malo lakom i jako odgovornom poslu! No, ova profesija, moglo bi se re i, iz neopravdanih i neodgovornih razloga, ve dugi niz godina je minimizirana i nije imala ni formu ni ugled koji treba i koji zasluuje. Iz tih, ali i svih drugih egzistencijalnih razloga, ova profesija, grupisana u Udruenje medicinskih sestara i tehni ara regije Banja Luka, die svoj glas u odbranu dostojanstva svoje profesije, a samim tim i unapre enja zdravstvenog saistema. Stim u vezi, u prelepom ambijentu Banje Vru ice u Tesli u, u hotelu Kardial, od 1922. aprila ove, 2007. godine, odran je Peti simpozijum medicinskih sestara i tehni ara regije Banja Luka sa me unarodnim u e em, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Republike Srpske. Ovaj stu ni skup sestara i tehni ara je jubilaran i u potpunosti je odgovorio zadatku. Naime, veliki broj u esnika i jo ve i broj stru nih radova u inio je Simpozijum potpuno uspenim.Plenarnu tematiku pokrivale su teme: Mesto i uloga sestara - tehni ara u reformi zdravstvenog sistema, o kojoj je govorila gospo a Zora Gojkovi , predsednik UMSIT-a regije Banja Luka i Obrazovanje sestara tehni ara, o kojoj je govorila gospo ica ivana Vukovi . Za okruglim stolom, raspravljalo se o ulozi i mestu laboratorijskog tehni ara i dijagnostike uopte, u zdravstvenoj zatiti. Kroz veliki broj stru nih radova i diskusija, u esnici su izmenili miljenja i iskustva a svoje stavove preto ili u zaklju ke koje su prosledili nadlenim institucijama koje treba da ih uju i uvae:

5. simpozijum medicinskih sestara i tehni ara regije Banja Luka

i kulture RS da odmah pokrene postupak izmena i dopuna odredbi Zakona o srednjem obrazovanju, na osnovu kojih bi se onemogu ilo vanredno kolovanje sestara i tehni ara sobzirom da za takav na in obrazovanja nema nikakvog opravdanja. 4. Zahteva se od nadlenih u Ministarstvu prosvete i kulture da svojim aktima omogu e upis na vie i visoke medicinske kole, samo i jedino onim u enicima koji su zavrili srednju medicinsku kolu. 5. Predlae se Ministarstvu prosvete i kulture RS da prilikom utvr ivanja plana i programa srednjeg, vieg i visokog medicinskog kadra, obavezno, u postupku istog u estvuju i predstavnici tih struka, koji su ve zaposleni u zdravstvenim ustanovama imaju i pri tom u vidu hiperprodukciju navedenih kadrova. 6. Zahteva se od Ministarstva rada RS da odmah pokrene postupak, kod nadlenog instituta zatite na radu, ispitivanja uslova rada laboranata, sestara u intenzivnim negama, sestara u radu sa citostaticima i sestara koje rade sa bolesnicima infektivnih oboljenja. 7. Trai se od nadlenih ministarstava i Republi ke inspekcije, da odmah pristupe ispitivanju rada privatnih zdravstvenih ustanova, imaju i u vidu saznanja da u takvim ustanovama ima niz nepravilnosti u njihovom radu. 8. Trai se od Ministarstva zdravlja i socijalne zatite RS da upute obavezuju i akt zdravstvenim ustanovama na teritoriji RS, da se u laboratorije uvedu procedure, odnosno redosled obavljanja dijagnosti kih radnji, kao i da se kod privatnih laboratorija izvri obavezna kontrola njihovog rada. 9. Tako e se trai od nadlenog Ministarstva da se izvri inspekcija rada zaposlenih u privatnim zdravstvenim ustanovama, zbog saznanja da u njima, zaposleni rade poslove za koje nisu ni stru ni ni osposobljeni.
Pripremila: Vera Puac

1. Trai se od Ministarstva zdravlja i socijalne zatite RS, da hitno predloe izmene i dopune Zakona o zdravstvenoj zatiti ili novi tekst istog zakona u kojem bi se ugradile odredbe o obaveznom osnivanju komore sestara i tehni ara RS, s obzirom na injenicu da smo po Bolonjskom procesu obrazovanja obavezni da imamo osnovanu predmetnu komoru. 2. Trai se od svih sindikata radnika zaposlenih u zdravstvu i socijalnoj zatiti koji su osnovani na nivou RS, da zajedni ki deluju i rade na ostvarenju svih prava radnika u zdravstvenim ustanovama, u protivnom, bi emo primorani da se isklju imo iz svih osnovanih sindikata i osnujemo jedan sindikat sestara i tehni ara. 3. Trai se od Ministarstva prosvete

84

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

III konferencija ljekara opte medicine Crne Gore, Tivat 2427.05.2007.

Asocijacija lekara opte/porodi ne medicine Jugoisto ne Radionica: Evrope

istraivanja. Prim. dr Mirjana Mojkovi i prim. dr sci. med. Suzana Stankovi upoznale su predstavnike Asocijacije sa kontaktom koji su ostvarile na sastanku EGPRN-a u Nijmegenu sa dr Leom Pasom iz Belgije koji rukovodi projektom o nasilju koji se sprovodi u Evropi i koji je tom prilikom bio upoznat sa aktivnostima koje se po pitanju izrade vodi a dobre klini ke prakse i protokola za dokumentovanje nasilja sprovode u Srbiji od strana Autonomnog enskog centra pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja kao i o istraivanju o nasilju u porodici koje e se sprovoditi tokom 2007. god. u zemljama lanicama Asocijacije. Tako e je i upitnik za skrining Autonomnog enskog centra preveden i dostavljen dr Leou Pasu a upu en je i poziv svim lanicama EGPRN-a da se priklju e istraivanju Asocijacije. Doneta je odluka da se za vreme nacionalne konferencije lekara opte medicine u Srbiji 2007. godine na Kopaoniku odri i skuptina Asocijacije kada se planira i izbor nacionalnih predstavnika za glavni odbor i nau ni odbor Asocijacije. Predloeno je da svaka zemlja lanica predloi svoje kandidate. Kao rezultat uspeno realizovane radionice Statini u primarnoj i sekundarnoj prevenciji kardiovaskularnih bolesti organizovane od strane doma ina i Asocijacije, na kojoj je u estvovalo 57 u esnika iz Crne Gore, Srbije, Makedonije i Bosne a koja je krunisana sertikatom izdatim od strane Asocijacije i doma ina organizatora konferencije, koji e biti bodovan u skladu sa pravilnicima lekarskih komora. Sastanak u Tivtu je protekao u prijatnoj i radnoj atmosferi. Organizatori III stru ne konferencije lekara opte medicine Crne Gore sa me unarodnim u e em su bili izvanredni doma ini. Pored uspeno organizovane i realizovane III stru ne konferencije uspeli su da okupe predstavnike ve ine zemalja lanica Asocijacije, i da uspeno organizuju i sastanak Asocijacije na kome su predloene novine u organizaciji nacionalnih skupova koje e jo vie doprineti razmeni iskustava i me usobnoj saradnji.
Prim. dr sci. med. Suzana Stankovi

KC Banja Luka, 31. 5. 2007.

Obuka za rad na UZV aparatima GE

Na Tre oj konferenciji lekara opte/porodi ne medicine Crne Gore sa me unarodnim u e em u Tivtu, maja ove godine, odran je sastanak Asocijacije lekara opte/porodi ne medicine Jugoisto ne Evrope. Sastanku su prisustvovali predstavnici iz Srbije, Crne Gore i Makedonije. Precizirani su uslovi i na in pripreme za tampu monograje Kvalitet ivota lekara opte/porodi ne medicine Jugoisto ne Evrope u vezi sa zdravljem. Doneta je odluka da se monograja tampa u 1000 primeraka i zajedno sa ajerima, koji e se tampati u istom broju a koji e sadrati osnovne informacije o Asocijaciji i obavetenje za slede u konferenciju Asocijacije 2009. god. u Ohridu, distribuiraju na slede oj konferenciji WONCA Europa u Parizu. Na sastanku su usvojene teme za slede u konferenciju Asocijacije 2009. god. u Ohridu: - Primarna prevencija kardiovaskularnih bolesti, - Reforme u zdravstvu u zemljama lanicama Asocijacije Kuda idemo i dokle smo stigli, Rodna ravnopravnost i nasilje u porodici, - Slobodne teme. Predstavnici Srbije upoznali su prisutne sa anketnim upitnikom koji e se koristiti u skriningu nasilja u porodici tokom istraivanja 2007. godine koje e se sprovesti u svim zemljama lanicama Asocijacije. Asocijacija je dobila dozvolu od Autonomnog enskog centra da se njihov upitnik za skrining koji se ve koristi u 12 domova zdravlja u Srbiji, prevede i koristi tokom

Kreditnim aranmanom - EDCF kredit, Republika Koreja je za Projekat modernizacija bolnica u Bosni i Hercegovini, a u koje su uklju ene zdravstvene ustanove iz Republike Srpske: KC Banja Luka, Opta bolnica Doboj, Opta bolnica Prijedor i Opta bolnica Bijeljina, nabavljeni su ultrazvu ni aparati Logig 5 i Logig 7 od proizvo a a General Electric Healthcare. Menaderi i stru njaci GE predvo eni gospodinom Jasmin onkom, direktorom Medical d.o.o. (generalni distributer za BiH), odrali su prezentaciju tehni kih mogu nosti navedenih aparata.

Gospodin, ing. Eugen Hofer manager GE, istakao je prisutnima da je GE Healthcare vode i svjetski proizvo a dijagnosti kih ure aja sa slikovnim prikazom: ultrazvu nih ure aja, konvencionalnih i digitalnih rendgena i mamografija, kompjuterske tomografije (CT), magnetske rezonancije (MR), ultra emission tomograje, ure aja za nuklearnu medicinu, denzitometara, kardiolokih sistema, te monitoring sistema. U drugom dijelu Radionice, ljekari koji rade na kupljenim aparatima, predstavnici KC Banja Luka i pomenutih optih bolnica, proirili su svoja prakti na znanja, upoznavaju i tehni ke mogu nosti i dijagnosti ke procedure, kako bi u svojim ustanovama aparate maksimalno koristili.

85

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

Rezime: Aneurizme intrakranijalne lokalizacije su proirenja na krvnim sudovima mozga, po pravilu arterijskim. Zbog slabosti zida ovih proirenja este su rupture odnosno krvavljenja. Godinja incidenca krvavljenja je 10 14/ 100.000, u toku ivota krvari e svega 15 20 % aneurizmi, i to naj e e izme u 40-60 gpodina. Epdemioloke studije pokazuju da e 5% opte populacije do 75 godine ivota imati intrakranijalnu aneurizmu.Ruprura aneurizmi arterijskih krvnih sudova mozga naj e i je uzrok spontanpog subarahnoidnog krvavljenja (i do 80%). Mortalitet i morbiditet aneurizmalne subarahnoidalne hemoragije i dalje je vrlo visok. Oko 30-50% bolesnika umire prvom mesecu posle ataka krvavljenja. Nije mogu e predvideti ko u optoj populaciji ima aneurizmu i da li e ona krvariti, ali je mogu e izdvojiti grupe sa pove anim rizikom (policisti ni bubrezi, Ehlers-Danlos sy, Marfanov sy, podatak o postojanju aneurizme kod bliskih srodnika, pacijenti kod kojih je ve dokazano postojanje jedne aneurizme). Skriningom ovih ugroenih populacionih grupa, obzirom da le enje na ovaj na in otkrivenih aneurizmi ima manji mortalitet i morbiditet, mogli bi se spasiti mnogi ivoti. Klju ne re i: intrakranijalna aneurizma, skrining, SAH, faktori rizika Abstract: Intracranial aneurysms are widening of brain vessels, which tend to rupture due to its thin wall. Annual incidence of SAH is 10-14/100 000, but only 15-20% of aneurysms will rupture, and that will happen probably between 40-60 years. Epidemiology studies suggest that as many as 5% of people harbour a cerebral aneurysm by age 75. Rupture of cerebral aneurysm is the most frequent cause of spontaneous subarachnoid haemorrhage (up to 80%.) The morbidity and mortality of aneurismal subarachnoid (SAH) continues to be high. After rupture 30-50% of patient will not survive rst month. It is not possible to predict who has aneurysm and is it going to bleed or not, but it is possible to reveal high risk groups (polycystic kidney disease, Ehlers-Danlos sy, Marphan sy, family history of cerebral aneurysms, suspect de novo aneurysm formation in patients with prior history of cerebral aneurysm). The mortality and morbidity in cases treated before rupture is signicantly lower than after SAH, so screening programs could save many lives. Key Words: cerebral aneurysm, screening programs, SAH, risk factors Klini ka slika subarahnoidne hemoragije je dramati na i prepoznatljiva kao jak, naglo nastao bol u glavi koji se iri prema vratu, mu nina i povra anje, fotofobija, kratkotrajan gubitak svesti). Klini ki se registruje zako en vrat, pozitivni meningealni znaci i eventualno neuroloki decit. Spontana subarahnoidalna hemoragija dokazuje se klini kim pregledom, CT pregledom (Slika 1 prisustvo krvi u subarahnoidnim prostorima) i/ili lumbalnom punkcijom (hemoragi an likvor). Retko se ve na CT-u moe videti aneurizmalno proirenje. Poznato je da 5% populacije ima

Da li postoji potreba za skriningom intrakranijalnih aneurizmi?

Doc dr Ljiljana Vujoti , neurohirurg, Institut za neurohirurgiju KCS, Beograd

Mali broj od ukupno postoje ih aneurizmi e krvariti u toku ivota (do 20%), ali preko jedne tre ine bolesnika koji ne preivi prvi mesec posle rupture. Rizik od novog krvavljenja tada je ve i i iznosi 50% u prvih 6 meseci, kasnije 3% godinje. Tre u rupturu retko koji bolesnik preivljava. Rezultati le enja znatno su bolji ukoliko se aneurizme otkriju i operativno ree pre krvavljenja. Ovo su vie nego dovoljni razlozi za svaki napor u poboljanju otkrivanja intrakranijalnih aneurizmi pre rupture.

Rizi ne grupe
Slika 1. Spontana SAH. CT porezentacija

aneurizmu, a da godinja incidenca krvavljenja iznosi 10 14/ 100.000, to zna i da ne krvari svaka intrakranijalna aneurizma ve samo 15 20 % aneurizmi, i to sa vrhom incidence rupture izme u 40 i 60 godina starosti. Rizik rupture iznosi 1-2% godinje. Mnogi pacijenti imaju upozoravaju e znake 6 do 20 dana pre SAH, ali se njima obi no ne pridaje panja. Nemogu e je predvideti ko od nas ima aneurizmu, i da li e ona krvariti, ali postoje ve i ili manji rizici. Nije potpuno ispitano koji sve faktori dovode do nastanka aneurizmi, generalno se moe re i da je process multifaktorski odre en. Veoma veliki zna aj imaju genetski faktori, ali tako e ateroskleroti ne promene kojima doprinosi hipertenzija i puenje. Kongenitalne i ateroskleroti ne aneurizme ine 95% od ukupnog broja, a hipertenzija i puenje glavni su faktori rizika za nastanak ateroskleroze, pa su tako tri faktora nasle e, hipertenzija i puenje najvie krivi za nastanak aneurizmi.

Na Institutu za neurohirurgiju Klini kog centra Srbije, godinje se operie oko 500 aneurizmi, od toga oko 4% pre rupture. Gotovo po pravilu to su one aneurizme koje daju ispade na kranijalnim nervima usled direktne kompresije (naj e e III kranijalni nerv). Rezultati le enja aneurizmi cerebralnih krvnih sudova zna ajno su bolji ukoliko se one otkriju pre rupture. U poslednje vreme sporadi no se deava da se aneurizme otkrivaju kao sasvim uzgredan nalaz, bez ikakvih neurolokih poreme aja, tokom neuroimiding metoda koje se preduzimaju iz drugih razloga, ili pregledima koji se savetuju osobama iz grupa sa pove anim rizikom.

Genetski faktori
a) Sindromi: Odavno je prime eno da je ova bolest esto udruena sa nekim naslednim bolestima u gra i vezivnog tkiva (policisti ni bubrezi, Ehler Danlos sy, Marfanov sy). U velikim

Slika 2. Jedna od sestara sa policisti nim bubrezima, kod koje je dokazano postojanje 2 aneurizme pre rupture.

87

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

vremenskim razmacima na INH su le ene tri sestre sa sindromom policisti nih bubrega. Sve tri su imale intrakranijalne aneurizme i vrlo razli ite sudbine. Najmla oj je ura eno snimanje krvnih sudova iako prethodno nije krvarila i dokazane su i operisane dve intrakranijalne aneurizme. b) Familijana pojava: Pacijentkinja LjJ, 64, zbog glavobolje, povra anja i levostrane slabosti hospitalizovana na INH, dokazana gigantska aneurizma na a comm. anterior, procenjeno da je hirurki inoperabilna, planirana embolizacija, na koju eka. U dobrom stanju, bez SAH. Naknadno je dobijen podatak da je mu bolesnice pre petnaest godina le en na INH, posle ataka SAH, i preminuo naglo, zbog rerupture, pre postavljanja dijagnoze. Sin iste pacijentkinje je pre 13 godina operisan u Londonu zbog aneurizme a. basilaris. Istovremeno je postavljena dijagnoza AVM koja je procenjena kao inoperabilna. Pacijent je pre 8 godina umro od posledica krvavljenja ove AVM. Pacijentkinja ima k erku koja do sada nije imala SAH, a koja spada u grupu sa povienim rizikom, i kojoj bi sigurno trebalo uraditi neku od neinvazivnih metoda pregleda krvnih sudova mozga. Ve le ena intrakranijalna aneurizma: MT, mukarac star 40 godina, pua , hipertoni ar, posle ataka SAH, dokazana aneurizma a. carotis internae na mestu odvajanja a. comm. posterior, operativno reena. Deset godina kasnije ponovo primljen zbog SAH, dokazana simetri na aneurizma na a. carotis levo koja je tako e operisana. Postavlja se klju no pitanje da li je aneurizma nastala ili jednostavno nije vi ena na prethodnim snimcima. Mnogi autori tvrde da je rizik nastanka aneurizme 2% godinje, i preporu uju posle nekoliko godina kontrolne angiograje. Nai snimci pokazuju, klipsovanu aneurizmu sa desne strane, a slika levo dozvoljava pore enje ranijeg i novog nalaza, koji nedvosmisleno govori za nastanak aneurizme na mestu gde je pre 10 godina nije bilo.

Neke e krvariti, neke ne e, neke e dati kompresivne simptome, neke mikroembolije, a neke nagle smrti. Budu i da se kod otkrivenih aneurizmi preporu uje le enje, upravo jer se ne moe znati da li e aneurizme krvariti, treba obezbediti saznanje o postojanju intraktrranijalne aneurizme, da bi se pravovremenim le enjem, bilo mikrohirurkom operacijom ili endovaskularnim procedurama, problem reio i izbegao rizik rupture.

Potrebe i mogu nosti skrininga rizi nih grupa

Nastanak aneurizmi je multifaktorski uslovljen, odnosno genetska predispozicija kombinuje se sa sekundarnim rizi nim faktorima i dozvoljava nastanak lezije zida krvnog suda. Od svih aneurizmi 95% su nastale zbog kongenitalne predispozicije i ateroskleroti nih promena (hipertenzija i puenje duvana najve i faktori rizika). U najve em riziku su, dakle, oni koji imaju genetsku predispoziciju bilo da se radi o hereditarnim bolestima (policisti ni bubrezi, Marfanov sindrom, Ehler-Danlos sindrom) (2, 9), bilo o postojanju aneurizmi kod najbliih srodnika (1, 8, 11) (bra a i sestre, deca, roditelji). Ukoliko kod pacijenta pored ovog postoji podatak o hipertenziji i puenju rizik je samo jo ve i. Prema podacima iz literature rizik raste kod multiplih aneurizmi na 6,8% godinje (3). Tako e, budu i da se poslednjih godina dosta pie o mogu nosti razvoja intrakranijalnih aneurizmi na mestima gde ih ranije nije bilo, sa rizikom pojavljivanja od 2% godinje (3), koji je verovatno preteran, ali tako e, imaju i u vidu i podatak da je spooradi no zaista bilo slu ajeva dokazanih aneurizmi (6), racionalno bi bilo predloiti, kontrolne angiograje u periodu od 8-10 godina posle dokazane prve aneurizme. Prema podacima iz literature kao rezultat ispitivanja na 1150 bolesnika, u posebnom riziku od nastanka novih aneurizmi su oni bolesnici kod kojih je aneurizma dokazana pre 40. godine.(7) Sa razvojem savremene tehnologije na raspolaganju nam stoje neinvazivne metode pregleda intrakranijalnih krvnih sudova kojima treba dati prednost, posebno kod bolesnika kod kojih nije prethodno otkrivena aneurizma. Magnetna rezonanca sa prikazom krvnih sudova dovoljan je orijentacioni pregled u skriningu (4). Spiralni i multislajsni CT aparati u poslednje vreme daju podjednako dobar prikaz intrakranijalnih krvnih sudova. Nekoliko studija referie da MRA moe prikazati aneurizme ve e od 5 mm (10, 4), pa kao rizik od rupture korelira sa veli inom, procenjuje se pouzdanost metode i planira interval skrininga. Aneurizme ve e od 5 mm upravo su one kod kojih je verovatno a rupture ve a, pa je vrednost pregleda prihvatljiva. Neki autori smatraju CT manje pouzdanim u otkrivanju aneurizmi, ali je on sigurno osetljiviji u prikazu manjih SAH zona, to pove ava nje-

govu vrednost. Tako e, novi aparati imaju bolje mogu nosti pa se sasvim pribliavaju, a ponekad i prevazilaze MR u dijagnostici aneurizmalnih proirenja krvnih sudova mozga. Osim ve e dostupnosti i manje cene pregleda, prednost CT je to se moe koristiti i kod bolesnika kod kojih je ugra en stariji model magneti nog klipa (koji nisu podobni za MR). Ni jedna ni druga metoda obi no nisu dovoljne za kompletno preoperativno planiranje, ali je njihova vrednost u skriningu zadovoljavaju a. Ukoliko se postavi sumnja na postojanje intrakranijalne aneurizme, treba uraditi DSA koja je suverena dijagnosti ka metoda, ali se u skriningu ne moe preporu iti zbog agresivnosti (kateterizacija krvnih sudova).

Preporuke
- Svim bolesnicima sa sindromom policisti nih bubrega, Ehlers Danlos sy, i Marfanovim sy, trebalo bi uraditi MRA i CT angiograju. - Ukoliko u porodici postoji podatak o postojanju intrakranijalnih aneurizmi, ro ake u prvom i drugom kolenu treba obavestiti o riziku i predloiti MRA ili CT angiograju. - Osobama operisanim zbog aneurizme posebno ako su u dobu mla em od 40 godina, ako su pua i ili imaju hipertenziju treba uraditi MRA, CT angiograju ili DSA posle 8-10 godina od otkrivanja prve aneurizme. - Osobama koje pripadaju rizi nim grupama, kod kojih je CT ili MR angiograja pokazala negativan nalaz, pregled treba ponoviti za 8-10 godina.

Literatura:
1. Bromberg JEC, Rinkel GJE, Algra A et al: Subarachnoid hemorrhagein first and second degree relatives of patients with subarachnoid hemorrhage. BMJ 311:288289, 1995. 2. Butler WE, Barker FG, Crowel RM: Patients with policystic kidney disease would benefit from routine magnetic resoonance angiografic screening fotr intracerebral aneurysms: A decision analysis. Neurosurgery 38:506516, 1996. 3. Juvela S, PorrasM, Heiskanen O: Natural history of unruptured aneurysms: A logn term follow-up study. J Neurtosurg 79:174-182, 1993. 4. Korogi Y, Takahashi M, Mabuchi N, et al: Intracranial aneurysms: Diagnostic accuracy of three dimensional, Fourisre transform, time of light angiography. Radiology 193:181-186, 1994. 5. Motuo Fotso MJ, Brunon J, Outhel R et al: Familiar aneurysms, multiple aneurysms and de novo aneurysms. Apropos of 2 cases. Neuroshirurgie 39:225-30, 1993. 6. Radulovic D, Nestorovic B, Vujotic Lj, Bascarevic V. De novo formation ad rupture of an intracranial aneurysm. Neurol India 54:324-5, 2006. 7. Rinne JK, Hernesniemi JA: De novo aneurysms: Special multiple intracranial aneurysms. Neurosurgery 33:981985, 1993. 8. Ronkainen A, Hernesniemi J, Puranen M et al: Familiar intracranial aneurysms. Lancet 349:380-384, 1997. 9. Schievink WI Genetics of intracranial aneurysms. Neurosurgery 40:651-663, 1997. 10. Vujotich Lj, Jovanovicj M, Dragutinovich G, et al: The relative validity of MR angiography in preoperative planning of intracranial aneurysm surgery. Rivista di Neuroradiologia 16:1134-1136, 2003 11. Wang PS, Longstreth WT, Koepsell TD: Subarachoid hemorrhage and family histiry: A population based case control study. Arch Neurol 52:202-204, 1995.

Slika 3. Levo kontrolna angiografija desne a. cartitis int pokazuje stanje posle klipsovanja. Desno gore stari snimak ACI levo-bez aneurizme, a dole ista arterija deset godina kasnije sa aneurizmom.

Posle ovih raznolikih prikaza, bolesnika sa razli itim sudbinama i patolokim nalazom, moemo samo da kaemo da je ponaanje intrakranijalnih aneurizma teko predvidivo.

88

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

Abstrakt
Guillian Barr sindrom je autoimuni poreme aj karakterisan sa motornom,senzornom i autonomnom disfunkcijom. Incidenca je 1-3 slu aja /100 000 stanovnika. GBS je povezan sa slu ajnom bakterijskom i virusnom infekcijom, vakcinacijom i nekim sistemskim oboljenjima. U svojoj klasi noj formi, GBS je akutna inamatorna demijeliniziraju a polineuropatija koja se karakterie sa progresivnom simetri nom uzlaznom mii nom slabo u, paralizom i hiporeeksijom sa ili bez senzornih i autonomnih simptoma; me utim varijante koje zahva aju kranijalne ivce nisu tako neuobi ajene. U ozbiljnim slu ajevima mii na slabost moe dovesti do teke respiratorne insucijencije. GBS u trudno i je rijetka bolest opisana do sada u samo 39 slu ajeva u svjetskoj literaturi. Slu aj 20 godina stare pacijentice u 30 nedelji gestacije sa Guillian-Barr sindromom (GBS). Pacijentica je zahtijevala mehani ku ventilaciju u periodu od 37 dana zbog respiratorne insucijencije, te sedmog dana nakon prijema izvren je carski rez kada se stanje pacijentice pogoralo zbor respiratornih komplikacija. Pacijentica je leala u JIL 2 puta-prvi put 41 dan te drugi put 13 dana. Medicinski tretman je bio komplikovan respiratornim i urinarnim komplikacijama. Klju ne rije i: Guillian-Barr syndrome, pregnancy

Guillain-barr sindrom (gbs) u trudno i prikaz slu aja

Darko Goli , Dragan Miloevi , Bojan Tomani , Dragan Rakanovi Klinika za Anesteziju i reanimaciju KC Banjaluka

Uvod
GBS naziva se jo i akutna demijeliniziraju a poliradikuloneuropatija. Etiologoja GBS-a nije jasna, ali je izvjesno da su imuni mehanizmi uklju eni u patogenezu ove bolesti. Bolest nije
Klini ki simptomi i znaci Motorna disfunkcija Simetri na slabost ekstremiteta: proksimalna, distalna ili globalna Slabost vratnih mii a Slabost respiratornih mii a Oduzetost kranijalnih ivaca: III-VII, IX-XII Areeksija Senzorne disfunkcije Bol Parastezije, neosjetljivost Gubitak osje aja za vibraciju Autonomne disfunkcije Sinus tahikardija ili bradikardija Druge kardijalne aritmije (bilo tahi ili bradiaritmije) Hipertenzija ili posturalna hipotenzija. Velike oscijacije pulsa ili pritiska Hipersalivacija Anhidroza ili pretjerano znojenje Opstipacija Edem papile

tako esta - incidenca je do 1,5 slu ajeva na 100000 stanovnika. Jedan od najranijih opisa Guillain-Barr syndrome je na en u Landryevom opisu 10 pacijenata sa uzlaze om paralizom 1859 godine. 1916 Guillain, Barr,i Strohl opisali su dva francuska vojnika sa slabo u, areeksijom, i albuminocitolokom disocijacijom u cerebrospinalnoj te nosti. Naknadno nekoliko slu ajeva je prijavljeno, te je klini ki entitet nazvan Guillain Barr sindrom. Kasnije, nekoliko razli itih klini kih tipova sindroma je identikovano. Razlikovanje tipova je danas mogu e na osnovu klini kih simptoma i znakova, etiologije i elektroziolokih karakteristika.

Tabela 1. FAKTORI KOJI SU UDRUENI SA LOOM PROGNOZOM Etiologija Prethodne GIT infekcije C. jejuni infekcija Cytomegalovirus Klini ki faktori Starija dob Potreba za mehani kom ventilacijom Ve a zahva enost Biohemijski markeri Anti-GM1 antitijela Neuron speci ne enolaze i S-100b protein u cerebrospinalnoj te nosti

Klini ki simptomi i znaci

Naj e i simptom je slabost mii a,vie proksimalna nego distalna. Pareza VII kranijalnog ivca je naj e a (vie od 53% slu ajeva). Oko 80% pacijenata ima senzorne simptome. Jak bol je est simptom, kojeg ima preko 90% pacijenata. Autonomne disfunkcije se vide u dve tre ine pacijenata, manifestovane u poja anoj ili smanjenoj funkciji simpati kog i parasimpati kog sistema. Etiologija GBS INFEKCIJA: Campylobacter jejuni, Cytomegalovirus, druge infekcije (IV) VAKCINACIJA (protiv bjesnila, MMR, grip, hepatitis B,) BOLESTI I HIRURKE PROCEDURE (SLE, sarkoidoza, limfomi, hirurki zahvati, epiduralna i spinalna anestezija)

Klini ki tipovi GBS AKUTNA INFLAMATORNA DEMIJELINIZIRAJU A POLIRADIKULOPATIJA AKUTNA MOTORNA AKSONALNA NEUROPATIJA AKUTNA MOTORNO-SENZORNA AKSONALNA NEUROPATIJA MILLER FISHER SYNDROME DRUGE VARIJANTE

Istorija bolesti
20-to godinja pacijentica u prvoj trudno i, u 30-oj nedelji gestacijske dobi, primljena je u JIL zbog teke respiratorne insucijencije. Bolest je po ela 10 dana ranije sa simptomima respiratorne infekcije - kaljem, temperaturom i oteanim disanjem. Dva dana prije prijema javila se slabost donjih ekstremiteta po tipu ote enja perifernog motornog neurona (akcidna paraliza). Neuroloko ispitivanje je pokazalo - u AG poloaju donji ekstremiteti padaju, RAT i RPT ugaeni. Nivo senzibiliteta na Th4. 89

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

Pacijentica je premjetena u JIL sa Klinike za plu ne bolesti u stanju teke akutne respiratorne insucijencije sa SAT 60%. Odmah je intubirana i priklju ena na mehani ku ventilaciju uz FiO2 0.8 (Evita II, Drager, Njema ka) nakon ega se postigne vrijednost SAT 92-95% uz postepeno smanjenje FiO2 do 0.4, a BAL-om se dobije gnojni sadraj. RTG grudnog koa pokae parahilarno lijevo inhomogeno zasjenjenje. Ginekoloki nalaz - veli ina uterusa i UZV ukazuju na 28 2 sedmice gestacije sa zdravim fetusom bez anomalija. Drugog dana po prijemu razvija se distalna i proksimalna slabost gornjih ekstremiteta, te se posumnja na GBS. S obzirom da nemamo mogu nost izvo enja plasmafereze, a terapija imunoglobulinima je sprovedena samo dva dana (0.4 mg / kg), pacijentica je tretirana simptomatski. BAL-om je i izolovan je Pseudomonas spp. Osjetljiv na piperacilin, meropenem i imipenem. Terapija Imipenemom i antikoagulantna terapija niskomolekularnim heparinom (3500 i.j. na dan, subkutano) zapo eta je ve prvog dana. Rano hranjenje preko nazogasti ne sonde tako e je zapo eto prvog dana. Anemija je korigovana transfuzijama krvi, a hipoproteinemija rastvorima 20% albumina i SSP. Pasivne zijatrijske vjebe zapo ete od tre eg dana. Petog dana po prijemu javljaju se znaci ARDS-a (potvr eno RTG-om)(Slika 1,), uz pad saturacije na 60 70%, pa se pacijentica prevodi na kontrolisanu mehani ku ventilaciju (KMV) uz PEEP 7,5 i FiO2 0,5. Istog dana se uradi traheotomija.

Iz brisa kanile izolovan Acinobacter osjetljiv na Imipenem. Klini ko stanje i RTG grudnog koa nakon carskog reza pokae perzistiranje znakova ARDS-a i pacijentica se ostavlja na KMV uz PEEP 7,5. Neuroloki nalaz bez promjene, a u klini koj slici dolazi do pojave bradikardije do 45 otkucaja u minuti koja nije tretirana. Od osmog do desetog dana RTG promjene na plu ima su u regresiji, PEEP se smanjuje i isklju i a pacijentica se prevodi na SIMV, saturacija je iznad 90%, a FiO2 0,3. Od 11-og dana povremeno spontano die uz dodavanje kiseonika. 18-og dana postaje subfebrilna, a urinokulturom se izoluju E. Coli i Pseudomonas spp. Osjetljivi na Meropenem i Imipenem. Nalaz likvora dobijen lumbalnom punkcijom 18 dana pokae protene 60 mg/dl, glukozu 2,6 mmol/l i odsustvo elija, to potvrdi dijagnozu. 21-og dana iznenada se javljaju znaci teke akutne respiratorne insucijencije sa tahikardijom, hipotenzijom, padom saturacije na 65% i klini kim znacima centralne cijanoze. RTG grudnog koa pokae hematopneumotoraks lijevog hemitoraksa(slika 2), napravi se torakalna drenaa, pri emu se dobije 500 ml krvavog sadraja. Nakon toga stanje se stabilizuje, SAT 99%.

vremena disala spontano, a povremeno je zbog zamora vra ana na SIMV. 24.dana torakalni dren je izva en. 25-og dana javlja se reeks gutanja, izvadi se NG sonda i uvede enteralna hiperalimentacija. 31-og dana javlja se poliurija (9500 ml), sa polidipsijom i niskom speci nom teinom urina. Posumnja se na SIADH i Sheehan-ov sy. Uz konsultaciju endokrinologa uklju i se ADH, a stanje se normalizuje 33-eg dana, ADH se isklju i, a poliurija i polidipsija povuku. Bris kanile pokae prisustvo gljivice i uklju i se Flukonazol. Od 37-og dana pacijentica die spontano svih 24 sata.Neuroloki status u poboljanjusenzibilitet i dalje na Th4, gruba motorna snaga DE u poboljanju; GE - motorno aktivni (pacijentica pie). Iz brisa kanile izolovani Seratia spp. i Acinoooobacter osjetljivi na aminoglikozide i uklju i se amikacin. 42-og dana pacijentica se premjeta na ORL kliniku zbog toalete kanile. 50-og dana dolazi do pogoranja stanja od strane respiratornog sistema u smislu oteanog disanja, guenja i bola u grudima. Uradi se RTG grudnog koa gdje se vidi da je lijevi hemitoraks u potpunosti zasjenjen (slika 4). Bronhoskopija i dijaskopija potvrde dijagnozu pleuropneumonije, i pacijentica se vra a u JIL.

Slika 2. Hematopneumotoraks

Kontrolni RTG grudnog koa 22-og dana pokae medioponirane strukture medijastinuma, uz postojanje pleuropneumonije hilobazalno lijevo (slika 3). Brisom kanile izolovani Seratia spp i Enterobacter, osjetljivi na Meropenem i Imipenem.

Slika 4. Pleuropneumonija

Slika 1. ARDS

6-og i 7-og dana ne dolazi do poboljanja klini kog stanja pacijentice, i dalje perzistiraju znaci ARDS-a sa SAT 60 70%, te se sedmog dana konzilijarno donosi odluka da se napravi carski rez zbog ugroenosti ploda. Acidobazni status pre carskog reza: pH 7.292, pCO2 7.70, BE 8.4, ST HCO3 31.8 AKT HCO3 34.4 pO2 5.23. Ro eno je ivo, nedoneeno ensko dijete, TT 2400 gr., TD 47 cm, Apgar skor 5, 7. 90

Slika 3. Pleuro pneumonija hilobazalno lijevo

Tokom narednih dana klini ki status u poboljanju i RTG pokazuju regresiju promjena na plu ima. Pacijentica je ve inu

51-og dana klini ku i RTG nalaz bez poboljanja. 53-eg dana iz brisa kanile izoluje se Staphilococcus aureus i Streptococcus gr. D, osjetljiv na ciprocinal. 55. dan RTG pokazuje regresiju inflamatornih promjena uz poboljanje klini kog statusa. 59. dan pacijentica upada u respiratorni arest sa hipotenzijom, bradikardijom, cijanozom i padom saturacije. Intubira se i reanimira, uradi se hitna pleuralna punkcija i konstatuje postojanje pneumotoraksa koji se verikuje i RTG-om. Nakon no i provedene na KMV 60-ti dan odvoji se od respiratora, a potom i ekstubira, saturacija 96%.

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

62. dan opte stanje i respiratorni status u poboljanju, te se pacijentica premjeta na ORL kliniku. 80. dan pacijentica premjetena u Zavod za rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi .

Udio karcinoma u stopi smrtnosti

kod raseljenih lica sa podru ja optine Hadi i u periodu 1996-2000. g.
Slavica Jovanovi , Dom zdravlja Bratunac

Diskusija
GBS je klini ki sindromakutne slabosti ekstremiteta sa motorno-senzornim poreme ajima perifernih ivaca. Faktori koji mogu prouzrokovati ili biti okida za GBS su: Virusne infekcije - inuenza, herpes virus, hepatitis, HIV - Bakterijske infekcije- Campilobacter jejuni, mycoplasma, infekcije spirohetama, salmonela - Vakcinacija-rabies i Calmatte Guerin, tetanus, hepatitis B vakcinacija - Sistemske bolesti- karcinomi i limfomi - Trudno a-uobi ajeno u 3. trimestru - Operacija,spinalna i epiduralna anestezija GBSse naj e e odlikuje sa simetri nom mii nom slabo u,, distalnom parestezijom koja se iri proksimalno te gubitkom reeksa, spontanim postepenim oporavkom u trajanju od nekoliko sedmica do mjeseci i pove anom koncentracijom proteina u cerebrospinalnoj te nosti sa malo elija. Visoka maternalna i perinatalna smrtnost (preko10%) je povezana sa GBS. Visoka maternalna smrtnost je povezana sa respiratornim komplikacijama a perinatalna prevremenog poro aja. Terapija trudnih pacijentica sa GBS ne razlikuje se puno od terapije ostalih pacijenata sa GBS, osnova terapije je boravak i lije enje u JIL. Osiguranje dinih puteva i KMV gdje je to potrebno,lije enje respiratornih infekcija, tromboprolaksa, izbjegavanje aortokavalne kompresije, odravanje balansa te nosti i elektrolita, adekvatna ishranai efektivna rehabilitacija su od izuzetnog zna aja.

MORTALITY BY EVACUATED PERSONS FROM PROVINCE OF MUNICIPALITY OF HADZICI AND OTHER MUNICIPALITIES OF SARAJEVOS REGION 1996-2000
AUTHOR: Prim. dr Slavica Jovanovic, Health center, Bratunac

Kratak saetak
U ovom radu je vrena analiza stopa smrtnosti kod vie ciljnih grupa stanovnitva na podru ju optine Bratunac, u periodu od 19962000. godine. To su sljede e grupe:domicilno stanovnitvo, izbjeglice sa podru ja sarajevske optine Hadi i, i izbjeglice sa drugih podru ja BiH. Uticaj izbjegli kog ivota i svih neda a koje on nosi ima za posljedicu pove anu stopu smrtnosti oko dva puta ve u u odnosu na domicilno stanovnitvo. Kod stanovnika Hadi a ta stopa je skoro etiri puta ve a u odnosu na domicilno stanovnitvo. Ako se uzme u obzir da su jedino ovi stanovnici bili izloeni bombardovanju bombama sa osiromaenim uranijumom, stvara sa osnovana pretpostavka da to moe biti jedan od tetnih faktora koji je naruio kvalitet zdravlja ovih ljudi. Udisanje kontaminirane praine i isparenja, kao i boravak u zonama pove ane radijacije mogu biti svakako od velikog uticaja na pove anje stope smrtnosti. Nizom mjerenja koja su vrena na tom lokalitetu potvr eno je prisustvo poja ane radioaktivnosti, a enormno pove anje oboljelih od karcinoma ide u prilog ovim pretpostavkama. Tokom pet godina sakupljani su ovi podaci, a nakon 2000-te godine nije bilo vie mogu e dovoljno kvalitetno raditi jer se jednostavno ciljna grupa stanovnitva iz Hadi a nije mogla pratiti, s obzirom na izuzetno veliko migriranje ovih ljudi, iseljenje u tre e zemlje, preseljenje ili vra anje na svoju predratnu teritoriju. Veliki broj ljudi je umro, te su stoga ovi podaci jo zna ajniji, jer su ra eni u jednom periodu koji je sada nemogu e ponoviti. Komparacija statisti kih parametara je pokazala da su pretpostavke o pove anim tetnostima po zdravlje kod izbjeglica za posljedicu imale i pove anu stopu smrtnosti, a kod stanovnika Hadi a je bombardovanje sa osiromaenim uranijumom potencijalni faktor tetnosti koji je strahovito uticao na u estalost obolijevanja i visoku stopu smrtnosti.

Klju ne rije i: mortalitet, izbjeglice, domicilni

Godina Ukupno stan. Hadi a Broj % 1/1000 umrlih Carc. Udio Ca Uk. stopa

1996 1997 1998 1999 2000

4. 500 3. 500 3. 000 2. 500 2. 500

36 41 47 33 50

7 7 13 6 9

19. 4 17 27, 6 18 18

8 11, 7 15, 66 13, 2 20

Tabela 1. Stopa smrtnosti stanovnika Hadi a i udio carcinoma

Summary
In this work is done analysis of mortality rate by more aims groups of population in a province of municipality of Bratunac, in the period from 1996-2000. These groups are: domicile population, refugees from the province of Sarajevos municipality Hadzici, and refuges from other provinces of Bosnia and Herzegovina. The inuence of refugees life and all troubles, which is got, has an increasing mortality rate about two times bigger in a proportion with domicile population. Only these inhabitants were being exposed by bombardment with bombs of made depleted uranium, it creates the main supposition that can be one of harmful factors, which disturbed quality of health of these people. Breathing contaminated dust and evaporation, and staying in provinces of increasing radiation, can be certainly from a big inuence at the increasing mortality rate. A line of measures which were done at that province are showed and conrmed the presence of the increasing radioactivity and the enormous increasing illness like cancer is one of contributions for these suppositions. These special points are collected during ve years, and after 2000 there was no more possibility to work enough well, because the aims group of population from Hadzici couldnt

Zaklju ak
Trudno a je rijetko komplikovana sa GBS, ali je potencijalno opasna i za majku i za dijete. Simptomatska terapija sa intenzivnom njegom, mehani kom ventilacijom, nutricijom, prolaksom tromboembolizma i kontinuiranim monitoringom majke i djeteta mogu obezbjediti dobar ishod. Po naem iskustvu u slu aju vitalne ugroenosti majke treba okon ati trudno u,jer se nakon toga opte stanje majke vidno poboljava.

Literatura
1. Clifton ER Guillain-Barre syndrome pregnancy and plasmapheresis: case reports. J Osteopath Assoc 1992;10:279-81. 2. Nelson LH, McLean WT Jr Management of LandryGuillain-Barre syndrome in pregnancy. Obstet Gynecol 1985; 65: 25S-29S. 3. Hurley TJ, Brunson AD Archer RL, Leafler SF, Quirk JG Jr Landry Guillain-Barre Strohl syndrome in pregnancy: a report of three cases treated with plasmapheresis. Obstet Gynecol 1991; 78: 482-5. 4. Goyal V, Misra BK, Singh S Acute inflammatory demyelinating polyneuropathy in patients with pregnancy. Neurol India 2004; 52: 283-4.

91

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

follow any more. Reason for that is a big migration of these people, their they removal to the third countries, moving or coming back to their territory, where they have lived before the war. A large number of people died, and from that side these special points are more important, because they were being done in a period, which is impossible to repeat.

Comparison of statistical parameters is showed that the suppositions about an increasing harmfulness for health by the refugees had an increasing mortality rate. The bombardment with made depleted uranium is a factor which was mostly inuencing at frequency diseases and a high mortality rate by the inhabitants of Hadzici.
Key words: mortality, refugees, domicile
The Rate of whole Domicile Refuges Hadzici rate rate rate Rate of other refug

povezati pove anu stopu smrtnosti sa ovim injenicama. Da li je to tako i u kojoj mjeri je izuzetno kompleksan problem koji je potrebno dodatno istraiti i potvrditi, a injenice koje govore o pove anju stope smrtnosti kod ove populacije mogu biti samo jedan od elemenata koji se mogu uzeti u obzir. Naravno da uzroci masovnijeg umiranja mogu biti razli iti: Ratni i posljeratni stres Loa ishrana Loi uslovi stanovanja Nemogu nost adaptacije Gubitak imovine Gubitak lanova porodice Spoljanji faktori (udisanje kontaminiranih estica, boravak u zoni pove ane radijacije i sl.) ta je kod ove populacije presudno, jer je istraena smrtnost i izbjeglica iz drugih krajeva kao i domicilnog stanovnitva, ne moe se decidno tvrditi, ali su injenice da su jedino oni bili izloeni bombardovanju. Do podataka sam dola iz razli itih izvora: Mati ni ured SO Bratunac Crkvena optina Bratunac Od gra ana Hadi a, posebno g-dina Sr ana Bokovi a

Analiza
Period koji se prati je od 1996-2000 godine Tabela 1. Stopa smrtnosti stanovnika Ha i a
Ukupno Broj % 1/1000 stan. Carc. Udio Ca Uk. stopa Ha i a umrlih

Godina

1996 1997 1998 1999 2000

4. 500 3. 500 3. 000 2. 500 2. 500

36 41 47 33 50

7 7 13 6 9

19. 4 17 27, 6 18 18

8 11, 7 15, 66 13, 2 20

Tabela 1. Stopa smrtnosti stanovnika Ha i a i udio carcinoma

Godina

Ostalih Umrlih izbj. ostal. ukupno izbjeglica

Stopa ostalih izbj.

Ca

% Udio Ca

year

1996 1997 1998 1999 2000

5, 6 7, 6 8, 25 5, 05 5, 25

5, 7 6, 0 6, 3 3, 92 3, 84

5 8 10 11, 7 11, 85 15, 66 7, 14 13, 2 7, 85 20

6, 7 8, 9 8 4. 25 1. 25

1996 1997 1998 1999 2000

8. 500 5. 500 4. 500 4. 000 4. 000

37 49 36 17 5

6, 7 8, 9 8 4. 25 1. 25

4 8 6 3 1

10. 8 16, 3 16. 6 17. 6 20

% Udio Ca

Tabela 2. Stopa smrtnosti ostalih izbjeglica i udio carcinoma

Godina

Broj domic Ukupno Stopa stanovnika umrlih domicilnih

Ca

Rate of mortality (1/1000)

Klju ne rije i: mortalitet, izbjeglice, domicilni

Uvod
Na podru je optine Bratunac, nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma krajem 1995. godine, doselilo se oko 4.500-5.000 stanovnika optine Hadi i. Preseljavanje je trajalo do po etka 1996. godine. Pokrenuta je i privreda i narod. Bratunac je postao grad nesre nih ljudi, grad izbjeglica, pretijesan da primi sve, tako da i do danas ima kolektivne centre, u kojima ive ljudi ispod svakog stepena dostojnog ovjeku. Optina je siromana, privreda zamrla. Stanje je kriti no. Ljudi naprasno umiru, puni su straha, odlaze to dalje preko okeana, ili u druge blie krajeve, za poslom, da bi preivjeli. Posebno se moglo zapaziti da se ljudi sa ovog podru ja mnogo e e javljaju na preglede kod doktora, da su daleko loijeg zdravstvenog stanja u odnosu na druge stanovnike, da e e umiru. Pored svih neda a koje su zadesile sve izbjeglice, ova populacija sa podru ja sarajevskih optina je speci na upravo po tome to je pretrpjela estoka bombardovanja krajem 1995. godine, te je dodatno bila izloena poja anom stresu i ivotnoj ugroenosti. S obzirom da su se potvrdili podaci da je u bombama bilo i osiromaenog uranijuma, dolazi se do niza pretpostavki, koje mogu 92

1996 1997 1998 1999 2000

13.000 13.000 13.000 13.000 13.000

75 79 82 51 50

5, 7 6, 0 6, 3 3, 92 3, 84

5 3 8 4 6

6. 6 3. 7 9. 7 7. 84 12

Cilj rada
Cilj rada je da se dokae da su uslovi ivota u izbjeglitvu i ratni stres imali za posljedicu i pove anje stope smrtnosti. Tako e je cilj da se potvrdi da je usljed boravka u zoni bombardovanja bombama sa osiromaenim uranijumom, kod stanovnitva te zone ve a stopa smrtnosti nego kod ostalih stanovnika u Bratuncu, te da se analizira udio karcinoma u ukupnoj stopi smrtnosti.

Tabela 3. Stope smrtnosti domicilnih i udio carcinoma

Zaklju ak
Na osnovu ovih parametara, moe se izvesti vie zaklju aka: Stopa smrtnosti stanovnika iz Hadi a je oko 2, 2 puta ve a od ukupne stope smrtnosti u optini Bratunac. Stopa smrtnosti stanovnika Hadi a je oko 4 puta ve a od stope smrtnosti domicilnog stanovnitva.

GRAFI KI PRIKAZ STOPE SMRTNOSTI PO GRUPAMA STANOVNITVA

Stopa smrtnosti stanovnika Hadi a je oko 2,5 puta ve a od stope smrtnosti ostalih izbjeglica Udio karcinoma je zna ajan u ukupnoj

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

smrtnosti , a neto je ve i kod stanovnitva iz Hadi a u odnosu na ostale kategorije stanovnitva. Jasno je da je ova kategorija stanovnitva na podru ju optine imala veliki udio na pove anje ukupne stope smrtnosti iz godine u godinu. Da li je to samo slu ajno ili doista postoji poseban faktor dejstva koji je uslonio zdravstveno stanje ovih ljudi sigurno treba istraiti, kako u biolokom materijalu tako i u zemljitu i vodi regija u kojima su boravili u vrijeme bombardovanja.
Godina Broj umrlih Ukupna stopa Carcinom % udio carcinoma

Pruritus efikasno simptomatsko lije enje

Prim. dr Borislav Radulovi , specijalista ginekolog i akuer

1996 1997 1998 1999 2000

148 169 165 101 105

5, 6 7, 6 8, 25 5, 05 5, 25

16 18 27 13 17

10. 81 10. 65 16. 36 12. 87 16. 1

Saetak
U ovom radu ukazuje se na jedan medicinski problem, vrlo neprijatan za pacijenta, o kome se malo govori i pie u stru noj javnosti. Pored evidentnih oboljenja, pruritus je esto i prvi simptom teih oboljenja unutranjih organa pa ak i najteih, kao to su maligna oboljenja. Dat je pregled, etiologija, patoziologija, dijagnosti ki postupci te terapijski tretmani pruriginoznih oboljenja, sa posebnim osvrtom na zapaanje iz prakse o uspjenom neutralisanju pruritusa toplotom, vru im vazduhom i toplo vru om vodom. Postupak je jednostavan lako dostupan i bez nus pojava, a moe sprije iti svrbe, patnje oboljelih i ote enja koe, eanjem, i dovesti do breg izlije enja. Postupak se izvodi tako to se mjesto na koi koje svrbi izloi nekoliko sekundi dejstvu vru eg vazduha ili toplo vru e vode do osjeta bola, kada prestankom tog dejstva nestaje i bol i svrab. Klju ne rije i: pruritus, vru i vazduh, toplo vru a voda

Keywords: pruritus, hot air, warm-hot water

Tabela 4. Ukupna stopa smrtnosti i udio Ca

Uvod
Pruritus nije posebno oboljenje nego je to subjektivni simptom, esto bez vidljivih klini kih promjena, ali izaziva mehani ki podraaj na eanje i grebanje, koje moe otetiti povrinski sloj koe u vidu ekskorijacija, sa posljedicom kvaenja limfnom te no u i ponekad pojavom krvi, a kasnije stvaranja krustoznih promjena i zadebljanja koe. Simptom je vrlo neugodan, umanjuje kvalitet ivota, no u remeti san, a ako due traje moe izazvati tee zi ke i psihi ke poreme aje. Pored poznatih uzroka, kao to su ujedi insekata, mehani ki podraaji, alergi ne kone manifestacije, pruritus je esto simptom i teih oboljenja unutranjih organa i sistema, ak i najteih oboljenja jetre, bubrega i malignih oboljenja. Zato je neophodno preduzeti sve dijagnosti ke procedure radi utvr ivanja uzroka tog simptoma i preduzeti sve neophodne terapijske mjere za lije enje osnovne bolesti, a kod poznatog uzroka pored otklanjanja istog sprovesti odgovaraju u i simptomatsku terapiju, koja je esto dovoljna za izlije enje.

Prezentovano:
- 2002. godine na II konferenciji zdravstvenih radnika Beograda u okviru teme Analiza mortaliteta na podru ju Optine Bratunac 19912000 . - 2003. godine na estom kongresu domova zdravlja Srbije i Crne Gore sa me unarodnim u ecem, tema; Mortalitet kod raseljenih lica sa podru ja optine Hadi i i drugih optina sarajevske regije 1996-2000. g. - 2007. godine na Prvom kongresu doktora medicine Republike Srpske, Udio karcinoma u stopi smrtnosti kod raseljenih lica sa podru ja opstine Hadi i 1996-2000. g. - U estvovala sam na nekoliko javnih rasprava u Parlamentarnoj skuptini BiH u Sarajevu, kojima je predsjedavala prof. dr Jelina urkovi , iznosila svoja saznanja o nekim injenicama koje sam zapazila kada je u pitanju zdravlje naeg stanovnitva, a naro ito sam se osvrnula na stanovnitvo sa podru ja koja su bombardovana projektilima sa osiromaenim uranijumom u toku prethodnog rata, koje se doselilo u Bratunac sa podru ja Hadi a i drugih optina sarajevske regije. - Sa ambasadorom Italije u BiH i senatorima iz Italije, (u prethodne dvije godine) i uz u e e ve eg broja kolega iz Italije i BiH, razmijenili smo svoja saznanja o ovom problemu, jer je u toj zemlji veliki broj vojnika koji su boravili u toku rata u BiH, obolio od karcinoma, te je njihov senat formirao komisiju koja je trebala da istrai problem. Trudila sam se da ukaem da problem postoji, da je rat nanio ogromnu tetu i naruio kvalitet zdravlja naeg stanovnitva, da je izbjegli ki ivot ostavio nesagledive posljedice kako na zi ko, tako i na psihi ko zdravlje, a da su faktori tetnosti, me u kojima je i osiromaeni uranijum jedan od potencijalnih tetnih faktora, doprinijeli tome.

Summary
In this work we point out a common medical problem, very unpleasant for patient, thats rarely discussed and written about. Beside its presence in some evident diseases, pruritus is often a rst symptom of some serious diseases of inner organs, even the most severe ones, like malignant diseases. Here we give survey, etiology, pathophysiology, diagnostic mechanisms and therapeutic treatments of prurigynostic diseases, while paying special attention to an observation from practice about successful neutralizing of pruritus by heat, hot air and warm-hot water. The procedure is simple, easily applicable and without unwanted consequences, and it can prevent itch, patients suffer and skin damages caused by scratching, and it can lead to faster treats. The procedure is performed by exposing itching skin location to the effect of hot air waves or warm-hot water for a few seconds, while the rst pain appears. Then after removing that effect, previously present pain and itch disappear.

Patofiziologija
Svrbe se javlja u epidermu koe, jer koa bez epiderma ne svrbi, na granici koe i sluznice kao i vaginalna i analna sluznica, sluznica usne duplje i nosa, unutarnji sluni kanal, poznat je svrbe kod zarastanja rana na oiljku. Sluznice unutranjih organa ne svrbe. Mehanizam nastanka svrbea nije dovoljno razjanjen. Smatra se da pod dejstvom spoljnih i unutranjih supstanci dolazi do lu enja histamina kod alergijskih oboljenja, a serotonina kod polycitemije vere, cholestaze, uremije i lymphoma. Pored tih supstanci lu e se i bradikin, heparin, citokinin i leukotrieni. Ove supstance su medijatori upale koje se otputaju iz mastocita i bazolnih leukocita. Histamin se vee za H1 receptore te izazivaju upalne reakcije sa ote enjem tkiva u nekim unutranjim organima kao to su respiratorni, a

93

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

na koi urtike i svrbe, koji nastaje podraajem nervnih zavretaka a preko C vlakana, koja prenose i osjet bola, preko ki mene modine i hipotalamusa do kore cerebruma. Odgovor na tu senzaciju je eanje, koje privremeno neutralie svrab ali se isti ponovo vra a, to stvara za arani krug, svrab- eanjesvrab.

Etiologija
Etiologija je mnogostruka i esto nepoznata. Tu su u prvom redu ivene namirnice, razna pi a, dodaci hrani. Urtikogeno djeluju i razni poreme aji probave, oboljenja jetre, u nih puteva, bubrega, uremija crijevni paraziti, infektivna oboljenja, HIV infekcije, te ponekad kao prvi znak malignih oboljenja. Tu su i inhalacioni alergeni kao polen raznih biljaka, ambrozija, duvanski dim i razna zaga enja iz atmosfere, insekti, grinje, medikamenti, deterdenti, kozmetika, odje a od sintetike i vune, endokrina oboljenja jetre, pankreasa, dijabetes, titnja e nadbubrega i zatim hormonalna insuficijencija u postmenopauzi i senijumu, trudno a. Ubodi insekata, osim lokalne reakcije mogu izazvati i teke opte reakcije sve do analakti kog oka. Pored toga alergijske reakcije mogu biti izazvane i spoljanjim faktorima, kao to su hladno a, toplota, sun evo svjetlo i drugo. Mogu e su i psihogeno uvjetovane alergijske reakcije.

bakterioloke, parazitoloke, virusoloke i seroloke pretrage. Kod alergijskih oboljenja potrebno je uraditi i kone alergo testove, u DKS pove an je broj eozinola i alergijskih antitijela IgE. Obratiti panju na upotrebu medikamenata, sredstava za higijenu i kozmetiku, odje u, obu u, odre enu vrstu hrane i pi a. Misliti i na genetsku predispoziciju, te kod mogu eg psihogenog pruritusa na stres.

za kra i vremenski period, Calamin losion na vlanu kou, te neki magistralni pripravci sa antipruriginoznim djelovanjem. U dugogodinjoj praksi li no i na drugim osobama i pacijentima, kao vrlo ekasan na in za eliminaciju svrbea za kra i ili dui vremenski period koriten je vru vazduh i toplo vru a voda. Postupak se provodi tako to se izvor vru eg vazduha - suilo za kosu (fen), usmjeri na mjesto koje svrbi na udaljenosti oko 1 cm nekoliko sekundi, do pojave bola, te kada se isti odmakne, po prestanku bola prestaje i svrbe a nastali a mogu i eritem koe brzo nestaje. Postupak se moe ponoviti vie puta, do prestanka svraba ili pri ponovnoj pojavi u toku dana i no i po potrebi. Isti efekat se postie i tuiranjem toplo vru e vode, s tim da se to izvodi sa dovoljno opreza, da ne bi dolo do opekotina. Postupak je jednostavan, lako dostupan nema nikakvih nus pojava ako se inividualno koristi jer svaka osoba ima razli it prag bola i brzo nau i kolika je koli ina toplote potrebna i koliki vremenski period za najbolji efekat. Ovaj na in je naro ito pogodan kod ujeda insekata, a moe se koristititi i kod drugih vrsta pruritusa. Objanjenje za ovakvo dejstvo toplote moglo bi biti u neutralizaciji supstanci koje izazivaju svrab, do ponovnog lu enja ili da osjet bola nadja a osjet svraba, ako se prenose istim nervnim zavrecima, C vlaknima.

Terapija
Terapija je opta i lokalna. Opta terapija podrazumijeva odgovaraju u ishranu i promjenu klime. Sun anje ljeti je korisno. Hrana treba biti lako probavljiva, bez upotrebe jakih za ina sa manje soli. Treba izbje i alkohol, nikotin i kofein. Potrebno je iz organizma izbaciti sve tetne materije - i enjem.Uz i enje ponekad treba uvesti nekoliko dana strogi post, te postepeno uvoditi dnevno po jedno jelo i paziti koja e nova hrana izazvati oboljenje sa svrabom. Obratiti panju na odje u, bez sintetike i vune, te na in pranja, deterdente i sve ono to je mogu e da je izazvalo alergijske manifestacije, metodom eliminacije pojedinih sredstava. Kod poznatog alergena radi se i desenzibilizacija. Posebnu panju treba obratiti na higijenske mjere, jer na primjer kod analnog pruritusa ako se isklju e paraziti oxiure, po jednom istraivanju, kod pripadnika islamske vjerske zajednice, koji upranjavaju ritualo pranje poslije pranjenja crijeva nema takvih oboljenja. Analogno tome, to bi trebalo da vrijedi i za vulvovaginitise kod ena, uz isklju enje vaginalnih infekcija i hormonalne insucijencije. Specijalna terapija treba biti usmjerena prema lije enju osnovnog oboljenja, to se odre uje poslije sprovedenog dijagnosti kog postupka. Kod senilnog pruritusa i u postmenopauzi moe se koristiti supstitucionalno nadomjesno hormonalno lije enje. Daju se i antihistaminici sa sedativnim i nesedativnim djelovanjem, difenhidramin, kloropiramin, loratadin, sa kalcijem i kortikosteroidima ali ograni eno, te vitamini A, B, C i D, sedativi, kod upala antibiotici, a kod parazita i scabiesa odgovaraju a sredstva. Ako je pruritus u teem obliku po intenzitetu, onda tretman oralnim i parenteralnim lijekovima moe biti neizbjean te se ponekad daju i tetracikli ki antidepresivi mitrazepin, te tricikli kidoxepin, a aspirin tako e moe pomo i kod nekih pruritusa. Lokalna terapija naj e e nije dovoljno ekasna ili je potreban dui vremenski period za njeno djelovanje. Od lokalnih sredstava koriste se obloge acidi borici, mentol camfor losion, te blagi kortikostereoidi u obliku krema i masti, ali

Podjela
Pruritus se dijeli na idiopatski i esencijalni, koji moe biti primarni i sekundarni, kao posljedica nekih zbivanja u unutranjim organima i sistemima. Prema lokalizaciji, pruritus se dijeli na generilizirani i lokalni. Generilzirani pored optih reakcija na razli ite dokazane alergene, oboljenja unutranjih organa moe biti i nepoznate etiologije kao psoriasis, atopi ni dermatitis, lichen planus, pruritus hiemalis Duhring, xerotic eczema, te pruritus kod nekih opijata poznat kao morjumski, senilni i psihogeni pruritus. Lokalni pruritus; pruritus ani, pruritus vulve i vagine, pruritus capilitii, pruritus palmaris et plantaris, herpes zoster, pruritus usne duplje zbog kataralnih infekcija, medikamentozni kod lokalne upotrebe medikamenata i kozmeti kih sredstava, paraziti i scabies, te pruritus na mjestu uboda insekata i kontakta u moru sa meduzom i drugi.

Zaklju ak
Oboljenja sa konom manifestacijom, u vidu pruritusa su iz godine u godinu u sve ve em porastu, posebno alergijska oboljenja, kako koe tako i drugih organa, ali se o tom problemu, naro ito pruritusu, rijetko govori i pie. Metod eliminisanja pruritusa upotrebom vru eg vazduha i vode je vrlo jednostavan lako dostupan, bez propratnih neeljenih efekata i ekasan za skoro trenutno uklanjanje te pojave, u praksi potvr en. Eliminacijom svrbea, zbog eanja i grebanja ne bi dolazilo do ote enja koe i stvaranja krustoznih, skramoznih promjena na koi to bi pogodovalo optem zdravstvenom stanju i izlije enju. Klini ki bi trebalo istraiti ovaj postupak i kod drugih oboljenja sa pruritusom nepoznate etiologije, kao to je psorijaza, jer bi pored inaktivacije hemijskih agenasa moglo do i i do inaktivacije virusa koji se spominju u etiologiji ovih oboljenja.

Dijagnoza
Ako na koi nema vidljivih promjena, dijagnoza se postavlja na osnovu anamnesti kih podataka, a kod vidljivih promjena na koi, pored anamneze, ako je uzrok nepoznat potrebno je uraditi kompletnu klini ku obradu,

Bibliografija
1. Medicinska enciklopedija, Jugoslovenski leksikografski zavod, MCMLXX, tomV, str. 460-462 i tom VI str. 482-484. 2. Pruritus, AAD Web www.aad.org, The American Academy of Dermatology 2005. 3. Pruritus, S.Moses,M.D, www.aafp.org, American Academy of Familiy Physicians 2003. 4. Pruritus ani, www.sbi.hr, 2005.

94

Mobing
Za sada kao krivi no djelo sankcionie jedino vedska, dok se u zapadnoj Evropi radi na denisanju zakonske zatite ugroene osobe. Mobing - nov izraz u naem rje niku nedovoljno poznat i rairen u optoj komunikaciji. Mobing podrazumijeva psiholoko nasilje u kome jedna ili vie osoba smiljeno, planski, organizovano u etapama ili due vrijeme psihi ki teroriu drugu osobu (ili vie njih) da bi ugrozili i podrili do unitenja njen integritet, profesionalni i socijalni poloaj, moralno - emocionalni, pa ak i privatni ivot. Ova destruktivna i opasna pojava je fenomen naeg vremena koji kako kau psiholozi, naalost, stvaraju i podsti u ljudi, izvire iz njihove okrutnosti, plaljivosti, vlastite nestabilnosti, jakog osje aja ljubomore i zlobe prema drugima. U ovom agresivnom psiholokom procesu uvijek u estvuju dva aktera: superiorni mober i njegova bespomo na rtva, a stru na literatura konstatuje dvije vrste mobinga, vertikalni i horizontalni. Vertikalni mobing : ako vas ne pozdravljaju ef, kolege, svakodnevno doivljavate pritajene i niske udarce u le a, osje ate udnu presiju i napetost na radnom mjestu, te sve sli no tome tendenciozno usmjereno kako biste napokon pokleknuli i sami dali otkaz. Horizontalni mobing: vodi se me u kolegama, ispoljava se na razli ite na ine, to je rat sa raznim podmetanjima, ogovaranjem, intrigama, ismijavanjem i maltretiranjem da bi se na kraju bio diskreditovan i istjeran onaj koji izaziva zavist i ljubomoru drugih. Na udaru mobinga naj e e su ene iznad 40 god. starosti a kau stru njaci u pravilu su uvijek savjesne, odgovorne i vrijedne osobe, one koje vole i znaju raditi svoj posao. Iz ovog destruktivnog fenomena koji se manifestuje kroz konikt mobera i rtve, nastaju posljedice koje nisu nimalo naivne i bezazlene. U prvom redu osje a ih rtva mobinga, odraavaju se na njeno psihi ko i zi ko zdravlje, li ni i porodi ni ivot, posljedice trpi i rma jer se smanjuje zalaganje na radnom mjestu i gubi produktivnost. U zemljama Zapada se shvata ozbiljnost ovog problema i ubrzano se organizuju slube za suzbijanje mobinga. Mobing kod nas jo nije uao u zakon , ali se u javnosti sve vie govori o njemu. Osobe koje su se nale na ne ijoj meti mogu jednim dijelom i same sebi pomo i da bi izbjegle potpun li ni krah i uasnu poziciju rtve.

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

Psiholoko nasilje na radnom mjestu

ivana Vukovi , via medicinska sestra, Klini ki centar Banja Luka Prezentovano na V simpozijumu medicinskih sestara i tehni ara regije Banja Luka

U BiH jedino mjesto gdje rtva mobinga moe zatraiti zatitu je Helsinki komitet. rtve mobinga postaju nesigurne, razdraljive, gube radnu koncentraciju, povla e se u sebe, redovno ele ostati anonimne jer se boje da e ostati bez posla (radnog mjesta). Takvo stanje uti e negativno na njihov brak, izvravanje bra nih obaveza, ini ih depresivnim i na kraju trae pomo ljekara. Me u rtvama mobinga nalaze se osobe: - koje prijavljuju nepravilnosti na radu - osobe koje ho e i ele da slue svojoj etici i profesiji - osobe koje nisu zati ene od poslodavca - osobe koje ho e da budu samostalne u radu - osobe koje trae pove anje plate zbog obimnog i kvalitetnog rada koji pruaju - osobe na koje ne moete uticati da neto nezakonito urade, u krajnjem smislu potenjeci - kreativne osobe - moda i ekscentri ne osobe u odre enim slu ajevima druga ijeg etni kog porijekla. U svim slu ajevima mobinga najvie strada zdravlje uposlenika, a promjene se mogu primijetiti odmah. Za sada jedina mogu nost da se zakonski istjera pravda u slu aju mobinga jeste antidiskriminacijski zakonski okvir u ijoj izradi je nosilac aktivnosti Helsinki komitet.

5.

6.

7.

8.

poslu na kojem su ugroeni Vaa psihi ka i emotivna stabilnost. Borite se samo i isklju ivo pravnim metodama, bilo dok ste zaposleni ili nakon to napustite posao. Razmislite prije nego bilo ta kaete. Biti hrabar je odli no za vae samopouzdanje, no paljivo izvaite posljedice, pogotovo ako nemate strategiju povla enja. Uklju ite se u pozitivne akcije koje koriste vae iskustvo u prevazilaenju budu ih situacija mobinga. Jedna od opcija na koju ljudi automatski pomiljaju je zi ka osveta. Osje aju i se ljuti ili depresivni, okrenu e zi ko nasilje na sebe ili na mobera. Kako biste izjegli da reagirate impulsivno, potraite pomo im se prvi put na ete u takvoj situaciji.

Nasilje nije racionalan korak

Koje su vam strategije preivljavanja na raspolaganju ?

1. Paljivo kontrolirajte bijes i osje aje nezadovoljstva. 2. Vjerujte u vrijednost promjene. 3. Ne izolirajte se. 4. Traite podrku porodice i prijatelja. 5. Ukoliko ivite sami nabavite ljubimca 6. Crpite snagu iz stvari koje volite: muzike, lma, cvije a, talismana poput slike porodice na radnom stolu, omiljenog nakita, odje e 7. Budite sa ljudima i u situacijama koje vam grade samopouzdanje. 8. Koristite vae znanje na dodatnom poslu - volontirajte ili radite honorarno, to e vas ispuniti i pokazati da niste nesposobni. 9. Nau ite nove vjetine. 10. Prestanite se prema sebi ponaati kao prema rtvi. 11. Shvatite da imate kontrolu nad sobom i svojim izborima. 12. Distancirajte se od radne sredine i pogledajte stvari odatle. 13. Napravite plan. 95

ta uraditi ako ste rtva?

Koje su Vam opcije ako ste rtva mobinga? 1. Analizirajte ta se zapravo doga a. 2. Pokuajte rijeiti stvari. U normalnom okruenju u kojem postoje okviri u kojima uposlenik moe ostvariti svoja prava, mogu e je prona i i rjeenje. Ukoliko su, u mobing uklju eni pretpostavljeni, svaki pokuaj rjeavanja situacije je nemogu . 3. Zatitite se i prona ite strategiju preivljavanja. 4. Planirajte izlaz. Dajte otkaz, bez obzira na to da li imate ili nemate novi posao.Bez obzira koliko zastrauju e zvu alo, prona i novi posao mnogo je lake nego ostajati na

ta uraditi?
- Nau ite da budete borbeni i odlu ni u odbrani svojih prava, vrijednosti i potreba. Ovo se ne u i preko no i, niti bez napora. Ali to vie budete ja ali i razvijali svoje samopotvr uju e ponaanje, to e biti sve manje onih koji e pomisliti da na vama treniraju svoju snagu i dominaciju savjet je psihologa.

N M K

i z

n a u k e

p r a k s e

Cilj rada
Cjeloviti prilaz, tretman i lije enje psihijatrijskih pacijenata jeste kombinovana i pragmati na savremena doktrina psihijatrijske farmakologije, klini ke psihologije, socijalnih vjetina, sestrinske njege, radno-okupacionih aktivnosti, itd. U tretmanu i lije enju pacijenata na mukom akutnom odjeljenju Psihijatrijske klinike Sokolac se posve uje posebna panja Radno-okupacionoj terapiji (u daljem tekstu: ROT). Na je principijelni i empirijski stav da je pored farmakoterapijskog tretmana, neophodan i radno-okupacijski tretman, koji ima status kombinovanog kulturno - psiho socio artisti kog rada, te muzi ke i igra ke relaksacije i okupacijskih aktivnosti sa pacijentima (u daljem tekstu, za radno-okupacijski tretman, koristimo kraticu ROT). Nae je iskustvo da je u inak ROT-a slojevit i bogat u komunikacijskom, radnom i stvarala kom smislu, da podie raspoloenje, aktivitet, vitalnost, pouzdanje i ivahnost pacijenata, obnavlja njihovu vjeru u sopstvene sposobnosti, oporavak i ozdravljenje; uopte, pacijenti u ROT imaju iskustvo bolje i raznovrsnije svakodnevnice boravka u bolnici, a posebno je zna ajno iskustvo - li nog, kolektivnog i ivotnog raspoloenja i optimizma... Stoga, naa svakodnevna psi hijatrijska empirija jeste u povezivanju i dobroj saradnji lije enja i njege koji se izvode na naem akutnom odjeljenju, i, ROT-ovih aktivnosti i poslova. Na rad na odjeljenju jeste timski. Tim ine: ljekar neuropsihijatar - na elnik, odeljenjska glavna sestra, sestre i tehni ari u smjenama, socijalni radnik i psiholog. Odeljenjska sestra koordinira procesom pripreme pacijenta za ROT, a sestratehni ar u smjeni je izvo a radova, u smislu njege, sre ivanja, dotjerivanja i ispra aja pacijenata u ROT, kona no, i do eka istih iz ROT-a. ROT tako e ima svoj terapijski tim, koji ine: radni terapeut i art terapeut, te terapeuti za socioterapijske grupe (teraput-saradnik sa strane, dipl. pedagogandragog, dipl. spec. pedagog, psiholog po potrebi). Naa empirijska pretpostavka jeste da dobro organizovana, paljiva, sugestivna i sa empatijom, priprema pacijenata na akutnom odjeljenju za rad u ROT, rezultira njihovim boljim i dobrim, adekvatnim i uspjenim angamanom i radom u ROT. 96

Prezentovano na V simpozijumu medicinskih sestara i tehni ara regije Banja Luka - Tesli

Priprema psihijatrijskih pacijenata za radno-okupacioni tretman

na akutnom mukom odjeljenju Psihijatrijske klinike Sokolac
Natalija Luji i Slavica Vukasovi , Klini ki centar Isto no Sarajevo, Psihijatrijska klinika Sokolac

Stoga:
Cilj ovog naeg rada jeste da formuliemo i provedemo pripremu pacijenata na naem odjeljenju za uklju ivanje i rad u ROT, a potom da efekte angaovanja naih pacijenata u ROT - pratimo, procjenjujemo i mjerimo u okviru dvije godine ovakvih priprema i rada. U ovome su zadueni i uklju eni lanovi oba tima (naeg i ROT). Kona no, na osnovu rezultata, odn. na osnovu evaluacije, donosimo odre eni zaklju ak, sa prijedlozima. Cilj baziramo na naem dugogodinjem iskustvu i pretpostavci da su dobra priprema i saradnja, uslov uspjenog i cjelovitog lije enja pacijenata. Mi smo organizovali jedan sistemati an proces pripreme i uvo enja pacijenata u ROT, kao program za novoprimljene pacijente; taj program jeste prava mala obuka pacijenata u smislu informisanja i aktiviranja njihove motivisanosti za rad u ROT, a potom i njihovog uvo enja u ROT na licu mjesta. Ovaj proces smo po eli od po etka 2005. godine i traje do danas... Ovaj rad se odnosi na period od 01.01.2005. do 01.01.2007. godine.

Metodologija:
Timski izbor novoprimljenih pacijenata za pripremu za ROT; Timsko pra enje stanja, tegoba, ponaanja, potreba pomenutih pacijenata prvih dana boravka na odjeljenju, sa posebnim osvrtom na njihove mogu nosti i spremnost za rad u ROT;

Informisanje tih pacijenata o ROT, animiranje pacijenata, odn. motivisanje kroz razgovor o prednostima rada u ROT za oporavak i ozdravljenje pacijenata; Zajedni ki obilazak nekog od lanova tima i pacijenata ROT: upoznavanje pacijenata sa prostorom,atmosferom, terapeutima, oblicima rada, aktivnostima, itd., u ROT; dogovor o prijemu pacijenata u odre ene poslove ili pak putanje pacijenata da spontano izaberu ime bi se oni bavili. Naj e e se timski dogovara prijem pacijenata u socioterapijske grupe, s obziorm da te grupe imaju svoje odre ene principe rada... Pra enje pacijenata koji idu u ROT, kontrola rezultata njihovog rada i ukupnog psihozi kog stanja; povezivanje iskustva i rada koji pacijenti imaju u ROT sa promjenama tegoba ili bolesti zbog kojih su doli u bolnicu. Sve ovo se obavlja tokom boravka i lije enja pacijenata na naem odjeljenju. Korekcija na osnovu pra enja tretmana pacijenata u ROT, ukoliko je to potrebno. Korekicja se moe odnositi na promjene radnih aktivnosti, izostanaka samih pacijenata ili pak, na neku nau pogrenu procjenu (npr. da je pacijent spreman za rad u ROT, a on to jo nije...). Pismena dokumentacija, protokoli pripreme i pra enja pacijenata, statisti ko pra enje i beleke o rezultatima angaovanja i rada u ROT.

Rezultati:
- Kvantitativni - (statistika pra enja od 01.01.2005. do 01.01.2007. g. ): 1. Dvije tabele koje emo ovdje pokazati, odn. prikazati: (pokazati i objasniti podatke).

N M K - magisteriji

2. Jedan statisti ki listi koji je mali ilustrativan podatak, malo statisti ko pore enje, koje je u ovom trenutku (i, za sada) prije jedna ilustracija nego precizan dokaz ekasnosti pripreme pacijenata za ROT i rada pacijenata u ROT (pokazati taj statisti ki listi i objasniti ga). - Kvalitativni to su zapisi lanova terapijskog tima ROT, vezani za pojedine pacijente sa naeg odjeljenja, koji su sa pripremom uli u ROT i u njoj bili angaovani. Sljedi nekoliko zapisa - protokola za pojedine pacijente sa akutnog odjeljenja i njihov rad u ROT. Ovdje se moe vidjeti oblik i na in rada i pra enja pacijenata od strane terapijskog tima ROT-a. To su itave pri e koje sadre integrisane i koherentne podatke komunikacijskog, psiholokog, emocionalnog, motivacionog, radnog, socijalnog, klini kog tipa... Zapise o pacijentima su dali: Dara Jankovi , dipl. pedagog-andragog; Bojan eri , dipl. spec. pedagog; Slobodan oki , radni terapeut u art terapiji, u okviru ROT.

MEDICINSKI FAKULTET BANJA LUKA

Magistarski rad
O temi:
Dr Branislava Marjanovi}, specijalista fizijatar ZZMR Dr Miroslav Zotovi} Banja Luka

Korelacija klini kog nalaza i ultrazvu ne dijagnostike centralnog nervnog sistema u pra enju neuromotornog razvoja djece
Odbrana rada: 16. 04. 2007. godine na Medicinskom fakultetu lanovi komisije: Prof. dr Stevan Jovi Prof. dr Gordana Stefanovski Doc. dr Jelica Predojevi Samardi UVOD: motorika djeteta je produetak kretanja fetusa i razvoj motorike je usko povezan sa zrelo u mozga. Za ocjenu sposobnosti ponaanja novoro en eta i odoj eta od mnogobrojnih skala psihomotornog razvoja naj e e se koristi MFRD 1 i godina ivota. CILJ rada je bio da odgovori da li postoji korelacija izme u promjena u CNS-u utvr enih UZ pregledom (na enog patolokog nalaza) i prognoze ishoda odstupanja u neuromotornom razvoju. ISPITANICI i METODE: Na UZ dijagnostiku CNS-a su upu ena djeca sa znacima odstupanja u neuromotornom razvoju ustanovljenom klini kim neuropedijatrijskim pregledom, a nakon toga su upu ena na zijatrijski pregled u ZZMR Dr Miroslav Zotovi . Pra eno je 35-oro djece od 1-2 mjeseci starosti. Procjena odstupanja u neuromotornom razvoju se vrila prema modikovanoj funkcionalnoj evaluaciji lokomotornog aparata po prof.dr Stoj evi Polovina i ta metoda omogu ava kvantitativno odre ivanje zdravstvenog stanja odoj eta i obuhvata sve faze razvojnog procesa djeteta. UZ intrakranijalna ultrasonograja se vrila kao dodatna dijagnosti ka pretraga. Krvarenje u mozak. Krvarenje u mozak je stepenovano po Papilleu. REZULTATI ISTRAIVANJA: Do normalizacije UZ nalaza dolo je kod 34-oro odoj adi. Do normalizacije neuromotornog razvoja je dolo kod 28-odoj adi dok je hendikep izostao kod 7-oro odoj adi. Budu i da je mii ni tonus bio naj e a uputna dijagnoza do normalizacije istog je dolo kod 27 odoj adi, kod 7-oro je ostao povien to je dovelo do abnormalnosti. ZAKLJU AK: U toku obrade nije uo ena zna ajna korelacija izme u patolokog UZ i nalaza patolokog UZ nalaza CNS-a i na enog odstupanja u neuromotornom razvoju to ne umanjuje vrijednost i zna aj ove dijagnosti ke metode u skriningu ote enja mozga kod odoj adi koja pokazuju znake odstupanja u ranom razvoju.

Evaluacija, zaklju ak:

1. Nau empirijsku pretpostavku o vrijednosti i ekasnosti dobre pripreme akutnih pacijenata za rad u ROT, ovim radom u punoj mjeri potvr ujemo. 2. Ovi nai kvantitativni i kvalitativni rezultati su potvrda pomenute pretpostavke. 3. Na osnovu ovih rezultata, naa je sugestija, preporuka, i - prijedlog da priprema pacijenata za rad u ROT, jeste ne samo poeljna nego je i potrebna i neophodna za uspjenost i kvalitet procesa oporavka i lije enja naih pacijenata. 4. Tako e, dobro organizovana i paljivo izvedena, ova priprema jeste ne samo mogu a, nego je i ekasna u pogledu uklju enja pacijenata u rad u ROT. 5. Kao takva, ova priprema predstavlja dio svakodnevnog posla lanova stru nog tima na akutnom odjeljenju i u ROT, zna i dio svakodnevne saradnje oba odjeljenja za oporavak i lije enje akutnih psihijatrijskih pacijenata. 6. U okviru doktrine o cjelovitom i raznorodnom, savremenom tretmanu akutnih psihijatrijskih pacijenata, ova priprema akutnih pacijenata za rad u ROT i njihov rad u ROT, jeste potreban, a mi, na osnovu svog iskustva, smatramo i - neophodan dio rada sa akutnim pacijentima, jer doprinosi ekasnosti oporavka i lije enja, tj. brzini, kra em trajanju boravka pacijenata na akutnom odjeljenju, a posebno poboljanju kvaliteta njihovog ivota tokom boravka u bolnici.

97

I N F O

I Z B O R

11.04.2007.

Predsjednik Jeli i ministar krbi posjetili Institut za zatitu zdravlja

Povodom obiljeavanja Svjetskog dana zdravlja u Republici Srpskoj, ministar zdravlja i socijalne zatite Ranko krbi razgovarao je sa predsjednikom Republike Srpske Milanom Jeli em. Nakon toga su posjetili Institut za zatitu zdravlja Republike Srpske.

sistema, odmah poslije ministarstva zdravlja. Institut u estvuje u proizvodnji zdravstvene statistike, prikupljanju podataka i njihovoj obradi. Kao produena ruka Ministarstva zdravlja, Institut tako e omogu ava i kreiranje zdravstvene politike i ostvarivanje programa koji su zacrtani ispred Ministarstva zdravlja, rekla je Stojisavljevi eva.
N.A.

13.04.2007.

Pedeset etiri ljekara iz Republike Srpske dobili po asno zvanje primarijusa

Na sve anosti, koju su povodom Svjetskog dana zdravlja, uprili ili Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske i Institut za zatitu zdravlja RS, danas su dodijeljena 54 po asna zvanja primarijusa za nominovane ljekare iz Republike Srpske. Rije je o doktorima koji su svojim ivotnim djelom, zalaganjem, profesionalnim odnosom prema radu, irenjem zdravstvene kulture i ideje, u svojim sredinama, zasluili jedno

Klini kog centra Banjaluka istakla je da dodjela zvanja primarijusa za nju mnogo zna i. Primarijus je zvanje koje je vezano za stru nu praksu i dodjeljuje se ljekarima koji imaju dug radni sta. Za ljekara, sam naziv primarijus, prvi me u najboljima, zna i mnogo. To je neto to meni daje neku satisfakciju za moj dugogodinji rad sa pacijentima, u organizaciji zdravstvene slube i u svakodnevnoj klini koj praksi, kazala je primarijus dr Snjeana Peji i -Popovi , Internista-endokrinolog na elnik Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma Klini kog centra Banjaluka.
N.A.

14.04.2007.

Institut za zatitu zdravlja, zajedno sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske i Fondom zdravstvenog osiguranja ini upravlja ku strukturu i najodgovorniji je za ukupno stanje u oblasti zdravstva. Izuzetno sam zadovoljan trendom koji se odvija u zdravstvu Republike Srpske, posebno sa stanovita modernizacije, odnosno nabavke opreme u lokalnim bolnicama i domovima zdravlja, kao i kada je u pitanju menaderska struktura. Ministar krbi , zajedno sa svojim saradnicima, vodi dovoljno ra una o podmla ivanju kadra i pronalaenju mladih i stru nih ljudi koji se edukuju po svjetskim normativima i standardima koji su nama neophodni, rekao je predsjednik Jeli prilikom posjete Institutu. Tako e je naglasio da posebnu panju treba posvetiti ranom otkrivanju odre enih bolesti

Sve ano otvoren rekonstruisani dio Banje Slatina

Predsjednik Vlade Republike Srpske Milorad Dodik i ministar zdravlja i socijalne zatite Ranko krbi su sve ano otvorili rekonstruisani dio Banje Slatina, u sastavu Zavoda za zikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi . Premijer Dodik je rekao da je Vlada odlu na da pomogne kako bi zdravstvene ustanove, kao i cjelokupno zdravstvo Republike Srpske, bilo kvalitetnije i moglo da prui kompletne usluge gra anima, u skladu sa savremenim standardima.

za ta je neophodno obezbijediti dodatna sredstva, posebno kada je u pitanju rad Instituta. Sigurno je da u posebnu panju treba posvetiti i uslovima lije enja obi nih pacijenata po lokalnim bolnicama i zdravstvenim ustanovama i to je najbitnije treba forsirati Klini ki centar Banjaluka kao istinski zdravstveni centar Republike Srpske, dodao je predsjednik Jeli . Prema rije ima direktorice Dragane Stojisavljevi , Institut za zatitu zdravlja u bilo kojoj dravi je vode a institucija zdravstvenog

ovakvo priznanje, koje svuda u svijetu ima odre enu teinu. To su profesionalci koji imaju veliko iskustvo u struci, te organizacioni rad i organizaciono ulaganje u zdravstvenu slubu. Pored osnovnih uslova, za dodjelu primarijata, u svakom kolektivu se trai i miljenje kolega sa kojima nominovani ljekari rade, a posebno se boduju stru nost u istraiva kom radu i objavljene publikacije. To su sve kriteriji koji su bitni i koji su prevagnuli ko moe dobiti laskavu titulu primarijusa, kazao je ministar krbi . Internista-endokrinolog primarijus dr Snjeana Peji i -Popovi , na elnik Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma

On je istakao, da su pokrenute aktivnosti na sanaciji i opremanju svih bolnica i banja u Republici Srpskoj, isti u i Klini ki centar Banja Luka. Ministar krbi je rekao da su novi kapaciteti Banje Slatina od velikog zna aja za Zavod za zikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi , jer je, osim pove anja smjetajnih kapaciteta, pove an i kvalitet terapijske usluga. Direktor Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi dr

98

I N F O

I Z B O R

Goran Tali zahvalio je Ministarstvu zdravlja i socijalne zatite i Vladi Republike Srpske koji su prepoznali zna aj i mogu nosti Banje Slatina. Sve anom otvaranju rekonstruisanog dijela Banje Slatina prisustvovali su i potpredsjednik Vlade i ministar prosvjete i kulture Anton Kasipovi , ministar nauke i tehnologije Bakir Ajanovi , gradona elnik Banje Luke Dragoljub Davidovi , na elnik optine Laktai Milovan Topolovi i drugi.
N.A.

20.04.2007.

Potpisani sporazumi sa osam domova zdravlja

Ministar zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske Ranko krbi i direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Goran Kljaj in potpisali su Sporazum o obavezama i odgovornostima u procesu implementacije projekta Ja anje zdravstvenog sektora sa predstavnicima osam novih domova zdravlja i na elnicima njima pripadaju ih optina. Radi se o projektu Ja anja zdravstvenog sektora koji radimo sa Svjetskom bankom. Kreditna linija iznosi otprilike 16.500.000 dolara i tim sredstvima Republika Srpska planira da izvri implementaciju projekta porodi ne medicine u to je mogu e vie optina, odnosno domova zdravlja. Za samu implementaciju projekta postoji rang lista formirana na osnovu spremnosti lokalne zajednice i domova zdravlja za implementaciju ovog projekta. Prole godine, s obzirom da su sredstva postala operativna od aprila 2006, imali smo sastanak sa prvih osam direktora domova zdravlja i na elnika optina i danas nastavljamo sa tim aktivnostima, rekao je ministar Ranko krbi . Sporazum je potpisan sa direktorima domova zdravlja i na elnicima optina Mrkonji Grad, Modri a, Isto no Sarajevo, Fo a, Ljubinje, ipovo i Viegrad. Neke lokalne zajednice, kao to je Viegrad, su ve same preduzele neke korake. Pod naom koordinacijom sada su odlu ili da krenu u izgradnju potpuno novog doma zdravlja. Tu su i druge kolege, iz drugih optina i nadam se da e ovo biti praksa koju emo nastaviti. Vano je napomenuti da projekta nema ukoliko nemamo zna ajnu participaciju lokalne zajednice, to zna i da je svaka skuptina lokalne zajednice morala donijeti odluku kojom e se vriti sunansiranje projekta to daje jednu dodatnu

snagu i sigurnost da e projekat te vrste uspjeti, rekao je ministar krbi . Dr Dragan Kova , vrilac dunosti direktora Doma zdravlja u Trebinju je rekao da je ovo veliki dan za primarnu zdravstvenu zatitu u Trebinju. Moda ne znate, ali Trebinje je krajem devedesetih godina bilo izabrano kao pilot projekat primarne zdravstvene zatite po konceptu porodi ne medicine, me utim zahvaljuju i razli itim nesretnim okolnostima taj projekat je propao. Tako je Trebinje bukvalno ostalo na repu doga aja i nalo se u jednoj situaciji koja nam uopte ne odgovara. Sre om, sada su se stvorili uslovi da zaivi koncept porodi ne medicine koji se ve donekle radi u Trebinju, u est ambulanti sa dvanaest timova. Tako e ovaj dan je zna ajan jer pristupamo projektu Svjetske banke, dakle pribliili smo se svjeem, zdravom kapitalu koji e da pomogne da se kompletno opremi porodi na medicina sa aspekta medicinske opreme i kompjutera, rekao je dr Kova . Dr Jasna Vidakovi , direktor Doma zdravlja Viegrad smatra da je ovaj sporazum zna ajan korak u daljoj implementaciji projekta porodi ne medicine u optini Viegrad. Po etkom maja mi po injemo sa izgradnjom novog doma zdravlja koji bi zadovoljio savremene kriterije savremenog doma zdravlja i koji e funkcionisati po modelu porodi ne medicine. Obezbje ivanje opreme kroz ovaj sporazum je tako e vrlo bitna stvar za pripremanje prostorija novog objekta, rekla je direktorica dr Jasna Vidakovi .
N.A.

nove objekte Klinike za psihijatrijske bolesti u Banjaluci. Projekat izgradnje novih objekata vrijedan je 182.400 , od ega je Ministarstvo spoljnih poslova Njema ke doniralo 152.000 , dok je Klini ki centar Banja Luka iz donacija obezbijedio 30.400 . Definitivno rjeenje za Psihijatrijsku kliniku je izgradnja novog objekta na lokalitetu Paprikovac. O ekujemo da, kada bude zavrena kompletna rekonstrukcija, za neke dvije do tri godine, imamo kompletno zaokruen proces kada je u pitanju sekundarna i tercijarna zdravstvena zatita. Tu emo se potruditi da ostvarimo i nau ideju da uz te prostorije sagradimo i medicinski fakultet, tako da bi to bio univerzitetsko klini ki centar sa svim svojim kapacitetima, rekao je ministar Ranko krbi . Konzul SR Njema ke g. Klaus Wendelberger je izrazio zadovoljstvo sa postignutim rezultatima saradnje.

Sigurno je da ovakvi projekti poja avaju o ekivanja da se uradi jo i vie na ovom polju, a posebno kada se radi o ljudima koji imaju stvarnu potrebu za tim. Jako smo zadovoljni saradanjom sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, sa kojim smo dogovorili da u bliskoj budu nosti nastavimo ovakvu saradnju. elim da podvu em rije i zajedni ka saradnja, zajedni ki rad, jer lokalne institucije bi se tako e trebale uklju iti i zajedno snositi odgovornost

20.04.2007.

Otvoreni novi objekti Klinike za psihijatrijske bolesti

Ministar zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, Ranko krbi , konzul SR NJema ke g. Klaus Wendelberger i direktor Klini kog centra Banja Luka dr Milan Skrobi su sve ano otvorili

svih budu ih projekata, a mi emo zasigurno dati nau podrku, rekao je njema ki konzul. Novi objekti su namijenjeni za dva odjeljenja: urgentne i dje ije psihijatrije pojasnila je dr Marija Burgi Radmanovi , na elnica Klinike za psihijatrijske bolesti. Ovo jo uvijek nije denitivan izgled dje ijeg odjeljenja, jer emo napraviti i odre ene izmjene za dnevni boravak za koji ekamo opremu. Kada ova odjeljenja denitivno pre u u nove objekte, osta e odjeljenja za bolesti zavisnosti koje e pre i u relativno o uvan objekat gdje je bila dje ija psihijatrija. Prvi i tre i objekat od ulaza e se ruiti i pretvoriti u park za pacijente rekla je na elnica Burgi .
N.A.

99

I N F O

I Z B O R

24.04.2007.

Ministar krbi razgovarao sa predstavnicima zdravstvenih ustanova iz Republike Srpske

Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske organizovalo je u Banjoj Luci sastanak sa predstavnicima svih domova zdravlja, bolnica, klini kih centara i ostalih zdravstvenih ustanova iz Republike Srpske, na temu sistematizacije radnih mjesta i uskla ivanje sa pravilnikom unutranje organizacije, kao i pitanja nabavke adekvatnog broja sanitetskih vozila.

normative i pravilnike sa stvarnim stanjem i sa onim to treba da se ostvari u smislu pruanja uniformne zdravstvene usluge. Ako to zna i da jedan dio neprotabilnog, prije svega nemedicinskog, kadra treba otpustiti, onda to zna i otputanje. U dogovoru sa Vladom RS i premijerom obezbije ena su sredstva za socijalno zbrinjavanje vika radnika. Shodno tome, planiramo i donoenje novih zakona, a to je Zakon o zdravstvenoj zatiti i Zakon o zdravstvenom osiguranju. Predloili smo i izmjenu i dopune Zakona o doprinosima jer mi imamo najniu stopu doprinosa u cijelom regionu i moramo to pove ati na realnu osnovu ukoliko ho emo da zdravstvo, a i penzioni sektor dignemo na nivo na kojem treba da bude, istakao je ministar Ranko krbi . Kroz Zakon o zdravstvenoj zatiti, ministar je najavio i denisanje dvojne prakse, jer je po njegovim rije ima nedopustivo da doktori jedno vrijeme provedu u Klini kom centru ili nekoj bolnici, a poslijepodne da idu u privatne ambulante. Oni koji su vlasnici ambulanti ne pla aju doprinos i obaveze za takve zaposlene. Mora se uvesti jasno ograni enje ta je privatno, a to je dravno. Mi nismo protiv privatnog, ak naprotiv! Privatno nam donosi pozitivnu konkurenciju u zdravstveni sektor, a i privatno javno partnerstvo je budu nost razvoja zdravstvenih sistema. Mi samo ho emo da napravimo jasna pravila igre da se ta no zna, gdje se i ta radi, dodao je ministar krbi .
N.A.

Sadanji sastav voznih parkova naih zdravstvenih ustanova apsolutno ne odgovara stvarnim potrebama. Taj projekat je prezentovan Vladi koja je prihvatila ovaj elaborat i evo danas se sa direktorima zdravstvenih ustanova dogovaramo na koji na in da ga realizujemo. Cilj nam je da zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj, tj. nai pacijenti koji trebaju transport do tih ustanova ili na neka druga odredita, imaju standardizovan vozni park.. Na sastanku je bilo rije i i o pitanjima sistematizacije radnih mjesta i uskla ivanju sa pravilnikom unutranje organizacije, gdje je najavljeno pravljenje presjeka stanja u svim zdravstvenim ustanovama, na svim nivoima zdravstvene zatite. Mi smo napravili funkcionalni presjek bolni kog sektora i u toku je zavretak analize u primarnoj zdravstvenoj zatiti. Zahvaljuju i implementaciji projekta porodi ne medicine, situacija u primarnoj zdravstvenoj zatiti je manje kompleksna od bolni kog sektora. Domovi zdravlja ve znaju ta treba da rade i sa kojim brojem timova porodi ne medicine treba da raspolau. Me utim, problem postoji u nekim sredinama koje spadaju pod odgovornost lokalne zajednice gdje je dolo do primanja velikog broja radnika koji ak nisu ni zdravstvenog prola. Tu imamo prekapacitirane domove zdravlja koje fakti ki niko ne moe da plati, rekao je ministar krbi . On dodaje da je potrebno formirati dravnu komisiju koja bi sagledala injeni no stanje, obila sve domove zdravlja i bolnice, gdje bi zajedno sa menadmentom tih zdravstvenih ustanova sagledala stanje i na kraju uskladila

08.05.2007.

Neophodna rekonstrukcija bolni kih i drugih zdravstvenih ustanova u Srpskoj

Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske organizovalo je zvani nu prezentaciju rezultata Projekta izrade situacione analize u optim bolnicama, klini kim centrima i specijalizovanim zdravstvenim ustanovama u Republici Srpskoj. Ovaj izvjetaj, odnosno projekat, ra en je skoro est mjeseci i svaka bolnica, svaka zdravstvena ustanova je do detalja pregledana. Konsultantska ku a, ispred Ministarstva zdravlja

i Fonda zdravstvenog osiguranja, je zajedno sa rukovodstvom svake bolnice, napravila jedan funkcionalni presjek, tj. presjek stanja tih ustanova i na kraju uokvirila u kompletan izvjetaj na neto vie od 1300 stranica. Sistematizovanog ulaganja u ovaj zdravstveni sektor nije bilo ve 15 godina. Me unarodne institucije su uglavnom ulagale u primarnu zdravstvenu zatitu gdje smo mi daleko dogurali, ali nita nije ura eno po pitanju bolni kog sektora. Teko je re i koja je bolnica u najteim uslovima jer neka ima problem prostora gdje se vie ne isplati ulagati, kao to je npr. u Bijeljini. Neke imaju poprili no zastarjelu opremu, poput Trebinja, Nevesinja i Kasindola. Kod nekih su problem kadrovi, tj. manjak visokoprolisanih kadrova, tako da ne mogu pruati odre ene usluge. Mi emo sada iskoristiti priliku, da na osnovu ovog dokumenta uradimo strateki plan razvoja bolni kog sektora u Republici Srpskoj sa pojedina nim akcionim planovima i projektnim zadacima koji e morati ubrzo krenuti, kazao je ministar krbi . Prema rije ima direktora Opte bolnice Sveti Vra evi iz Bijeljine, prim. dr Miroslava Mitrovi a, najve i problem ove ustanove jeste neadekvatan prostor. Naa bolnica je smjetena u vie odvojenih i starih objekata u koji se prema analizama vie ne isplati ulagati. Osim, prostora, veliki problem nam je oprema koja je dosta zastarjela. Ve ina aparata je starija od deset godina i jedino to je novo to je skener koji smo dobili realizacijom koreanskog kredita. Ono to smo planirali tokom ove godine jeste da denitivno u emo u pri u izgradnje nove bolnice i to je projekat za koji nam punu podrku prua Ministarstvo zdravlja. Teko je re i koliko e nam vremena i novca trebati, ali po nekim podacima to je najmanje tri do etiri godine i oko 40 miliona KM, istakao je dr Mitrovi . Dr Milan Peji , direktor Klini kog centra Isto no Sarajevo, smatra da je stanje u ve ini zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj sli no, ali da je u Isto nom Sarajevu posebno oteavaju a okolnost to se ova ustanova nalazi na tri lokacije udaljene i do 70 kilometara. Moram da kaem da je najtee stanje u Kasindolu i u Psihijatrijskoj klinici na Sokocu. Tu je prije svega problem loeg gra evinskog objekta, kao i zastarjele opreme. Posebna pri a su neki dugovi iz prolosti, a koji se odnose na usluge koje su pruene u Srbiji i Crnoj Gori, kao i dugovi prema Elektrodistribuciji, dobavlja ima i drugim ustanovama. Ipak, postoji dobra volja i namjera da se kod nas neto uradi. Dogovorili smo se sa ministrom oko rekonstrukcije objekata,

100

I N F O

I Z B O R

kao i nabavke nove opreme koja bi trebala biti unicirana za cijelu Republiku. Ne bih da pogreno prognoziram, ali da bismo sve to postigli potrebno nam je vie miliona maraka, rekao je direktor Klini kog centra Isto no Sarajevo.
N.A.

08.05.2007.

Stanje i zakonske regulative u prometu radioaktivnih materijala

Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske organizovalo je sastanak o temi stanja i zakonske regulative u prometu radioaktivnih materijala u Republici Srpskoj i BiH, gdje su

Hrvatsku sa izvorom zra enja koji nije bio pod nadzorom. Da nam se to ne bi u budu nosti deavalo, vrlo je vano da se razvije sistem nadzora u svakoj dravi, ali isto tako i sistem dravnog dogovora i uzajamnog obavjetavanja zemalja u regiji. Zna i moramo biti svjesni da e takvih transporta biti i svrha je ovog sastanka da se dogovorimo kako da na najbolji na in odgovorimo na takve slu ajeve kako ne bi dolo do ugroavanja zdravlja stanovnitva obje drave, istakao je Kubelka. Direktor federalne Uprave za zatitu od zra enja i radijacionu sigurnost, Mehidin Sirbubalo je naglasio da je neophodno razgovarati i denisati odgovore na sve situacije koje se mogu desiti sa izvorima zra enja. Ova oblast u BiH se razvija vrlo dinami mo. U pripremi je i Zakon o zatiti od zra enja i nuklearnoj sigurnosti, to govori da su svi ovi dogovori i sastanci usmjereni u pravcu da imamo jedan organizovan i harmonizovan odgovor, te da bismo mogli zadovoljiti sve me unarodne standarde koji se postavljaju u ovoj oblasti joniziraju eg zra enja, istakao je Sirbubalo.
N.A.

njegu, koji bi fakti ki bio fakultet sestrinstva. Napomenuo bih da pripremamo i zakon o komorama i zakon o zdravstvenoj zatiti koji e prvi put denisati da se formira i Komora medicinskih sestara i tehni ara, rekao je ministar krbi . Zora Gojkovi , via medicinska sestra i predsjednik Udruenja medicinskih sestara i tehni ara regije Banjaluka estitala je Me unarodni dan sestrinstva svim medicinskim sestrama irom Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Stvorimo i asocijaciju sestara. Trenutno brojimo 1602 sestre, rekla je Gojkovi eva.
N.A.

21.05.2007. 12.05.2007.

U Republici Srpskoj obiljeen Svjetski dan sestrinstva

osim predstavnika Ministarstva prisustvovali ugledni ljekari i eksperti iz cijelog regiona. Na sastanku je bilo rije i o propisima sigurnosti i prometa radioaktivnih materijala, a sve u cilju unapre enja ove oblasti. BiH trenutno je u fazi kada se denie Zakon o joniziraju em i nejoniziraju em zra enju, kao i denisanju centralnog regulatornog tijela na nivou cijele drave. Cilj je da se formira jedno tijelo koje e imati svoje institucije i u Federaciji BiH i u Republici Srpskoj, a sve zbog to boljeg izvjetavanja i koordinacije rada, kao i saradnje sa Agencijom za atomsku energiju u Be u. Dragan Kubelka, direktor dravnog Zavoda za zatitu od zra enja Republike Hrvatske posebno je istakao vanost saradnje me u dravama u ovoj oblasti. Svrha ovoga sastanka je da napravimo jedan dogovor kako bi svi, odnosno i jedna i druga drava, na isti ili sli an na in, razvili nadzor nad izvorima joniziraju eg zra enja. Nedavno smo imali primjer voza koji je iz Ma arske doao u

Povodom obiljeavanja 12. maja svjetskog dana sestrinstva u Republici Srpskoj, u Klini kom centru Paprikovac je uprili ena sve ana akademija koju je otvorio ministar zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, Ranko krbi . Medicinske sestre su nezaobilazan segment svake medicinske ustanove i medicinske njege i bez toga doktori ne bi mogli da zamisle svoj posao. U proteklom periodu uloga medicinske

Potpisani ugovori za osnivanje i izgradnju novih dijaliznih centara

Predsjednik Vlade Republike Srpske Milorad Dodik, ministar zdravlja i socijalne zatite Ranko krbi , direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Goran Kljaj in i predstavnici Internacionalnog dijaliznog centra Banjaluka i Fresenius Medical Care-a potpisali su ugovor za osnivanje i izgradnju dijaliznih Centara u Laktaima (Banjaluka 2), Doboju, amcu i Zvorniku. Potpisan je i Ugovor za produenje realizacije pruanja specijalizovane usluge hemodijalize pacijentima u Centru za hemodijalizu Klini kog centra Banjaluka i Optoj bolnici Bijeljina. Rije je o est odvojenih ugovora od kojih su etiri nova kapaciteta za hemodijalizu, a dva produenja ugovora za postoje e hemodijalizne centre u Banjaluci i Bijeljini. Na bazi pozitivnih iskustava koje smo imali u proteklih sedam godina, gdje smo imali koncept privatno javnog partnerstva, kao i obostrano zadovoljstvo od strane zdravstvenih autoriteta i pacijenata koji su lije eni, opredijelili smo

sestre bila je poprili no minimizirana i nije imala onu formu kakvu bi sestre i tehni ari trebali da imaju. Iz tog razloga Ministarstvo zdravlja je pripremilo niz stratekih dokumenata koji e u narednih nekoliko mjeseci ugledati svjetlost dana, te nekoliko zakonskih rjeenja koja e na vii nivo podi i poloaj medicinskih sestara i tehni ara u Republici Srpskoj, rekao je ministar krbi . On je istakao da Ministarstvo zdravlja, ovih dana, priprema jo neke aktinosti na polju edukacije i organizovanja sestara i tehni ara. Na Medicinskom fakultetu smo pripremili poseban plan i program namijenjen za zdravstvenu

101

I N F O

I Z B O R

se i za nastavak ovog projekta. Jo jedan od razloga je i pove anje potrebe za hemodijalizu pacijenata iji broj iz dana u dan raste. Ovim projektom e se za vie od 60% pacijenata u RS, koji imaju potrebu da budu hemodijalizirani, osigurati najsavremenije metode i principi savremenog lije enja. Pored izgradnje novih kapaciteta i produenja ugovora za postoje e, ovim emo obuhvatiti i ostale centre u Republici Srpskoj, kao to su Kasindo, Trebinje, Fo a itd. Nadam se da emo ovim zna ajno i utedjeti jer je cijena hemodijalize dogovorena tenderskom procedurom, to je zna ajno manje nego u ostalim zemljama u regionu. Na tenderu, koji je bio objavljen po etkom ove godine, projekte u Doboju, amcu i Zvorniku dobila je kompanija Fresenius Medical Care, a centar u Laktaima i produenje ugovora u narednih 15 godina dobio je Internacionalni dijaliza centar Banjaluka. Otvaranjem ovih centara u Republici Srpskoj mi stvaramo preduslove da i strani dravljani, koji su na proputovanju kroz nau zemlju, dobiju savremenu evropsku proceduru i tretman, bez obzira u kom centru se nalazili, rekao je ministar zdravlja i socijalne zatite. Direktor Internacionalnog dijaliza centra Marijan Bili je kazao da je ovo izuzetan doga aj kako za IDC, tako i za cijelu RS.

22.05.2007.

29.05.2007.

Razmatrano stanje u socijalnim ustanovama u RS

Sastanak o kontroli duvana

U organizaciji Ministarstva zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, Svjetske zdravstvene organizacije i Ministarstva zdravstva Federacije BiH, u Banjoj Luci, odran sastanak o kontroli duvana. Ciljevi sastanka bili su: definisanje uloga relevantnih intersektorijalnih vladinih ustanova u mehanizmima kontrole duvana, harmonizacija zakonodavstva iz ove oblasti u BiH, u skladu sa me unarodnim dokumentima, kao i pokretanje inicijative za donoenje odluke o ratikaciji i implementaciji okvirne Konvencije o kontroli duvana. Zna ajno je da su sastanku, pored ministara zdravlja, prisustvovali i predstavnici parlamenata Federacije BiH i Republike Srpske, te brojni drugi ministri. Klju no je da smo jednoglasno donijeli odluku da BiH vrlo brzo mora pristupiti ratikovanju Konvencije o kontroli duvana, rekao je ministar civilnih poslova u Savjetu ministara BiH Sredoje Novi i dodao da Konvencija, u osnovi, podrazumijeva preduzimanje niz procesa i radnji.

Mi smo bili pioniri devedesetih godina kada smo doli u Republiku Srpsku da napravimo neki novi model koji se danas zove javno privatno partnerstvo. To podrazumijeva da kompanija ulae kompletan novac da bi stvorila kapacitet koji moe pruati usluge hemodijalize, te da zaposli osoblje iz tih centara i da po ne da prua najbolju mogu u uslugu pacijentima koji svaki drugi dan moraju da dolaze na tretman hemodijalize kako bi preivjeli. Ovo je veliki projekat za Republiku Srpsku, jer pokazuje da ova drava ima puno razumijevanja za tu najugroeniju populaciju pacijenata, rekao je Bili . Norman Erhard, predstavnik Fresenius Medical Care-a se zahvalio na ukazanom povjerenju i rekao da e dati sve od sebe da pacijentima iz Republike Srpske prui najvie standarde u oblasti pruanja usluga hemodijalize. Naa rma je glavni proizvo a hemodijalizne opreme u cijelom svijetu i tako e je svjetski lider u pruanju ovih usluga. Mi pruamo usluge za preko 160 000 pacijenata u vie od 1600 naih dijaliznih klinika. Imamo oko 60 000 zaposlenih. Jako smo sretni to je Vlada RS izabrala nau rmu da i na ovom tritu pruamo vrhunske usluge pacijentima iz Republike Srpske, istakao je Erhard.
N.A.

Pomo nik ministra za socijalnu zatitu Ljubo Lepir odrao je redovan sastanak sa direktorima svih socijalnih ustanova Republike Srpske, gdje je razgovarano o trenutnom stanju i problemima u ovim ustanovama. Najaktuelnija tema danas jeste odre ivanje cijene smjetaja korisnika u ustanovama za ovu i narednu godinu. Krenuli smo i u provo enje stru nog nadzora nad radom u ustanovama socijalne zatite, to naalost, u zadnjih deset godina nije provo eno. Kao rezultat tih stru nih nadzora planiramo provo enje odre enih mjera koje se odnose na unapre enje rada, smjetaja i kvaliteta usluga prema samim korisnicima. Mi smo ve proveli nadzor nad dvije ustanove, a to je ustanova za muku djecu ometenu u razvoju u Prijedoru i u Viegradu za ensku djecu. U pripremi su stru ni nadzori u Domu Rada Vranjeevi i u gerijatrijskim centrima, kao to su Prijedor i Banjaluka. Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite, ove godine planira uraditi analizu ekonomskih cijena za smjetaj korisnika u pojedinim ustanovama. Do sada su, putem subvencioniranja, ustanove imale znatno nie cijene u odnosu na ekonomske, tako da se predvi a, da e sljede e godine, ove cijene koje pla aju centri za socijalni rad, tj. direktni potpisnici ugovora sa ustanovama biti neto ve e. Jedan dio nansiranja e ostati na nivou Ministarstva, tj. na budetu, a to je prije svega rjeavanje problema sanacije, adaptacije i renoviranja, rekao je Lepir. Drago Dragi , direktor Socijalno gerijatrijskog centra Banjaluka, kae da se stanje u ovoj ustanovi znatno poboljalo. Naa ustanova je socijalne prirode i zahvaljuju i angaovanosti zaposlenih radnika i menadmentu ustanove, uspjeli smo da Centar dovedemo na jedan vii nivo. Stvorili smo dosta solidne uslove. Nai korisnici imaju sve uslove predvi ene Zakonom, a i u skladu sa naim dogovorenim obavezama. Jedini problem sa kojim se susre emo je nansijske prirode. Dakle, mi sti emo dohodak od uplate korisnika i ponekad nam se javljaju teko e oko naplate. Na ovom sastanku o ekujemo da emo zajedno sa Ministarstvom, koje ima sluha za ove ustanove, izna i odre ena rjeenja u smislu materijalne pomo i ovim ustanovama, rekao je Dragi .
N.A.

Razgovarali smo i o tome koji su to porezi koji bi trebali biti dodatno uvedeni na duvan, kako bi se svaki dinar, koji je viak, prebacio u zdravstveni sistem, koji bi ga koristio za prevenciju od raznih bolesti, rekao je ministar Novi . Ministar zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske Ranko krbi tako e je istakao neophodnost pove anja poreza na duvanske proizvode. Kada je zdravstvo u pitanju, taj porez bi trebao da osigura dovoljno sredstava da se nansiraju one aktivnosti koje su u krajnjoj liniji posljedica konzumiranja cigareta i duvanskih proizvoda. Danas svaki drugi stanovnik u BiH, i irem regionu, umire od kardiovaskularnih bolesti, a znamo da je duvan jedan od osnovnih faktora rizika za nastanak ovih bolesti. Na prijedlog je da ministri zdravlja u BiH, zajedno sa Ministarstvom civilnih poslova BiH, pokrenu jednu inicijativu kako bi zna ajno pove ali cijenu cigareta. Evo, u Evropi, neposredno uz nas, cigarete su i po nekoliko puta skuplje nego ovdje. Ako oni mogu da imaju takvu politiku zato ne bismo i mi, tim prije to bi te novce iskoristili za promociju zdravlja i unapre enje programa koji su namjenjeni za odvikavanje od puenja, kazao je ministar krbi .

102

I N F O

I Z B O R

Predstavnica Svjetske zdravstvene organizacije iz eneve, ina e specijalista za zdravstveno pravo, Ketrin Deland, izrazila je zadovoljstvo to predstavnici BiH pokazuju veliku volju u borbi protiv konzumiranja duvana. S obzirom da sam ovdje kao predstavnik Svjetske zdravstvene organizacije, odnosno programa za Tobacco free inicijativu, te da smo bili uklju eni u stvaranje sporazuma jo krajem devedesetih godina, mogu da kaem da sastanci kao ovaj pokazuju da ovdje u BiH postoji velika politi ka volja da BiH postane dio ovog sporazuma. Posebno elim da se zahvalim ministru civilnih poslova, kao i naem doma inu ministru zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske. Sa nestrpljenjem o ekujemo da nastavimo rad na ovom pitanju, te da napravimo iskorak prema potpisivanju okvirne Konvencije o kontroli duvana, rekla je gospo a Deland. Sastanku su, osim ministra zdravlja i socijalne zatite, Ranka krbi a, ministra civilnih poslova u Savjetu ministara BiH, Sredoje Novi a, prisustvovali i ministar zdravstva Federacije BiH, Safet Omerovi , ef Odsjeka za zdravstvo u Distriktu Br ko, Slavko Niki , predstavnici Svjetske zdravstvene organizacije, drugih ministarstava, nacionalni koordinatori za kontrolu duvana i drugi eksperti iz ove oblasti.
N.A.

da se upoznaju sa savremenim stavovima u nuklearnoj medicini, kao i dijagnosti ko terapijskim mogu nostima nuklearne medicine, shodno najnovijim standardima koje imaju sli ne institucije u Evropi i u svijetu, rekao je ministar zdravlja i socijalne zatite Ranko krbi . Ministarstvo zdravlja planira da zna ajno unaprijedi ovaj segment. Pored opreme koju smo naru ili, omogu ili smo da, jo prole godine, u BiH po ne da radi i jedan terapijski segment za radio terapiju titne lijezde. Njime smo omogu ili da i drugi pacijenti iz BiH mogu da se lije e ovdje u Klini kom centru Banja Luka, odnosno u Zavodu za nuklearnu medicinu. Posebno me raduje zainteresovanost kolega iz Agencije za atomsku energiju iz Be a koji su pokazali spremnost da nam pomognu u nabavci najsavremenije opreme koja je neophodna za vrhunske procedure koje se namjeravaju raditi ovdje u Klini kom

30.05.2007.

Seminar iz pedijatrijske nuklearne medicine

Ministar zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske Ranko krbi prisustvovao je sve anom otvaranju seminara iz pedijatrijske nuklearne medicine, iji je cilj edukacija doktora i medicinskih tehni ara koji ve rade u oblasti nuklearne medicine za speci an rad sa djecom, po pitanju dijagnosti kih i terapijskih procedura u nuklearnoj medicini. Ovo je jedna novina jer se po prvi put odrava ovakav seminar o nuklearnoj medicini koji je posve en pedijatrijskim temama i pedijatrijskim zahtjevima, sa osnovnim ciljem da se objedine svi stru njaci iz ove oblasti. Po astvovani smo da su u e e na prvom seminaru uzeli i eksperti iz Agencije za atomsku energiju iz Be a, kao i kolege iz drugih krajeva blieg nam i daljeg regiona. Oni e imati priliku

centru Banjaluka, rekao je ministar krbi . Dr Zvezdana Rajkova a, na elnica Zavoda za nuklearnu medicinu i bolesti titne lijezde Klini kog centra Banja Luka isti e da se u Zavodu svakodnevno radi puno pretraga, ali da 10 do 23 odsto otpada na dje iju populaciju. Od seminara iz pedijatrijske nuklearne medicine o ekujemo da nau imo kako raditi bolje u toj oblasti, kako smanjiti dozu zra enja za te pacijente, kao i na koji na in to bolje i ekasnije uraditi pretrage. Nadamo se da emo u budu nosti krenuti i sa terapijom onkolokih bolesnika dje ijeg uzrasta, rekla je dr Rajkova a. Ona isti e da Zavod za nuklearnu medicinu i bolesti titne lijezde Klini kog centra Banja Luka u zadnjih nekoliko godina jako ulae u edukaciju kadrova, a sklopu ovog projekta o ekujemo da emo dobiti i novu opremu kada bismo mogli da budemo rame uz rame sa najve im evropskim centrima, dodala je dr Zvezdana Rajkova a.

me unarodni razvoj (CIDA) organizovali su seminar o modelima integracije primarne i sekundarne zdravstvene zatite, sa fokusom na ljudske resurse. Radi se o projektu kojim nastojimo da primarnu zdravstvenu zatitu i koncept porodi ne medicine, koji uspjeno razvijamo, integriemo sa onim to nastojimo da radimo u bolni kom sektoru. Paralelno sa primarnom zdravstvenom zatitom, mi smo do sada uloili zna ajne napore u razvoj bolni kog sektora i razvijanje odrive mree bolni kih institucija, naravno sa stru nim osloncem na klini ke centre koji trebaju biti nosioci najviih procedura. Ovaj seminar e fakti ki omogu iti da krenemo sa jednom saradnjom izme u primarne i sekundarne zdravstvene zatite sa ciljem da pacijenti imaju jedan jednostavan i jasan tok prolaska kroz zdravstveni sistem. Taj proces je jako bitan i sa stanovita organizacije zdravstvene slube, kako bi na isti na in razgovarali i imali iste percepcije i doktori primarne zdravstvene zatite i doktori sekundarnog, odnosno tercijarnog nivoa. Za sada imamo poprili na razmimoilaenja i stavove koji pokazuju da pacijenti esto lutaju jer ih doktori na primarnom nivou obavjetavaju druga ije od doktora na sekundarnom nivou. Ho emo to da harmonizujemo kako bismo dobili logi an i odriv sistem koji bi i u nansijskom, ali u profesionalnom smislu bio jedinstven i utvr en, rekao je ministar zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske Ranko krbi . Orvil Adam, direktor projekta primarne zdravstvene zatite na Balkanu istakao je da je osnovni cilj dananje radionice okupljanje radnika koji rade kako u privatnoj, tako i u sekundarnoj zdravstvenoj zatiti, te prihvatanje

30.05.2007.

Manje lutanja kroz zdravstveni sistem

U okviru Projekta politike primarne zdravstvene zatite na Balkanu, Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, Kanadsko drutvo za me unarodno zdravlje (CSIH) i Kvins Univerzitet (Queens University), a uz nansijsku podrku Kanadske agencije za

injenice da je jako bitno povezati ova dva nivoa zdravstvene zatite. Iako je veoma bitno unaprijediti sistem, kako primarne, tako i sekundarne zdravstvene zatite, tako e je veoma bitno osigurati pogodnosti za same pacijente da dobiju dobro uspostavljen sistem zdravstvene zatite koji je ekasan, sa ekonomskog stanovita i human za njih, rekao je Orvil Adam. Dejvid Koknen konsultant Svjetske banke i jedan od predava a na seminaru posebno je istakao injenicu da je Republika Srpska prepoznala zna aj i vanost povezivanja primarne i sekundarne zdravstvene zatite. Kako se nastavlja razvijanje i unapre enje zdravstvenih usluga, veoma je bitno uspostaviti dobru i stabilnu ravnoteu izme u ovih nivoa. Znamo da moderne bolni ke usluge zahtijevaju skupu opremu i kako vidimo bolnice mogu da organizuju jako dobre bolni ke usluge za

103

I N F O

I Z B O R

tee bolesnike, ali jako je bitno uspostaviti ravnoteu sa uslugama u primarnoj zdravstvenoj zatiti. Ambulante, na ovom nivou tako e moraju biti dobro opremljene kako bi mogle pruati kvalitetne zdravstvene usluge pacijentima sa lakim oboljenjima, istakao je Koknen. Na seminaru su osim predstavnika Ministarstva zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske i Projekta politike primarne zdravstvene zatite na Balkanu, prisustvovali i predstavnici Ministarstva civilnih poslova u Savjetu ministara BiH, Ministarstva zdravstva Federacije BiH, Grada Banja Luka, Instituta za zatitu zdravlja Republike Srpske, Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, Agencije za akreditaciju RS, kao i predstavnici Klini kog centra Banja Luka.
N.A.

Beograd, 28.05.2007.

135 godina Srpskog lekarskog drutva

Srpsko lekarsko drutvo proslavilo je135 godina postojanja, sve anom akademijom u

oni su postali utemeljiva i i nosioci medicinske misli i nauke na podru ju Srbije i Balkana. Posebno se isticao mladi dr Vladan or evi , kasnije lan Srpske Kraljevske Akademije, politi ar i javni radnik, koji je obeleio politi ki i kulturni ivot tadanje Srbije. Predstava nas je sve vratila kroz vreme, i kako re e prof. dr Vojkan Stani , predsednik SLD, kao da smo i sami u estvovali u njegovom osnivanju, jer su se prolost i sadanjost preplitale u pretapale. Govorili su prof. dr Tomica Milosavljevi i dr Vladan ubarevi . Prikazan je zatim lm o istorijatu SLD, a potom su se gosti neformalno druili na prigodnom koktelu. Osnovni cilj aktivnosti Srpskog lekarskog drutva, po re ima njegovog predsednika prof. dr Vojkana Stani a, bi e vra anje sjaja i drutvene uloge koju je SLD nekada imalo, pa sada poto je preivelo teka vremena ima prava da odahne i sa rado u i spokojem zakora i u budu nost.
Lj. V.

U UKC Tuzla, 29.05.2007.

Izvedena tre a kadaveri na transplantacija

Od donora iz Banje Luke presa eni bubrezi, jetra i ronja a Na poziv iz Klini kog centra Banja Luka, kojim su obavijestili nadlene u UKC Tuzla da imaju pacijenta koji je nakon saobra ajne nesre e doivio modanu smrt i iji roditelji su se izjasnili da ele donirati njegove organe, tim iz UKC kojeg su inili: prof. dr Deo Mei , doc. dr Mirsada Prao, dr Vasvija Ulji , dr Mustafa Bazardanovi , dr Meliha Halilbai i dr Jasminka Mujkanovi krenuli su put Banje Luke

Klubu Vojske Srbije na Top ideru u Beogradu, 28. maja ove godine. Ovaj sve ani doga aj osmiljen je vrlo originalno. Gosti su imali priliku da gledaju glumce u ulogama osniva a Srpskog lekarskog drutva. Daleke 1872. godine, njih petnaest tada je osnovalo SLD (me u njima bilo je i Nemaca, Austrijanaca, eha, Grka). Osniva i Srpskog lekarskog drutva bili su: A im Nedovi , Jovan Main, or e Klinkovski, Jovan Valenta, Panajot Papakostopulos, Josif Holjec, Bernard Bril, Sava Petrovi , Julijus Lenk, Marko Polak, Vladan or evi , Petar Ostoji , i zubni lekar Ilija Ranimir. Ubrzo su im se pridruili Josif Pan i i Mladen Jankovi .

Osniva i SLD

Vo eni idejama ujedinjene omladinesrpske, sanjaju i o slobodi i gledaju i daleko u budu nost

u no i 28. maja, gdje su izvedene eksplantacije organa sa donora. Dan kasnije, u UKC Tuzla su ura eni operativni zahvati implantacije organa i to: jetre koju je primio Ismet Devedi (62) iz Tuzle, bubrega koje su dobili Todor Budi (57) iz Banjaluke i Alija Begovi (58) iz Tuzle, te ronja a, koje su implantirane Elsadi Skoki (41) iz Tuzle i Hasanu Ibri u (29) iz Srebrenika. Prema rije ima doc. dr Mirsade Prao, direktorice Klinike za anesteziologiju i reanimaciju UKC

Tuzla, ovo je svakako bio veliki dan za transplantacijsku medicinu i za BiH, jer smo krenuli raditi kako to treba da radimo - da nemamo granica, jer smo mala drava. Sigurna sam da je ovo dobar po etak velike saradnje. - Prijatno smo iznena eni zbog svega to se dogodilo. Svaka ast i zahvalnost roditeljima unesre enog dje aka i kolegama u Banjoj Luci koji su nali za shodno da nas obavijeste i da sve uradimo na ovaj na in. Ovo je najbolji na in zaivljavanja transplantacione hirurgije na podru ju BiH. Nadamo se da e ovo biti stimulans i za druge bolnice u BiH da postupe kao kolege iz Banje Luke, koji su nas do ekali na izvanredan na in. Operacije su protekle uredno i sada nam ostaje da pratimo postoperativni tok rekao je prof. Mei . Prema rije ima prim. dr Huzeira Durakovi a transplantacija bubrega kod pacijenta iz Banje Luke je zavrena, da bubreg ve funkcionie i da su jako zadovoljni. Imali smo jedan izazov, a to je rijetkost da na jednom bubregu imamo tri krvne ile to je zahtjevan tehni ki problem za razrjeavanje prilikom transplantacije, ali je na tim to uspjeno rijeio. U toku je druga transplantacija pacijentici iz Gornje Tuzle. Nadamo se da e i ona prote i uredu. Prof. dr Mirko Staneti , medicinski direktor KC Banjaluka kae da ovakvi doga aji u skorije vrijeme ne bi trebali biti senzacija nego normalan na in rada i komuniciranja izme u zdravstvenih ku a i onih koji se ozbiljno bave ovim poslom. Moram re i da neizmjernu zahvalnost dugujemo porodici, koja je inicirala ovaj doga aj. Izjasnili su se da bi eljeli donirati organe svoga sina, jer ele da nastavi ivjeti u drugim ljudima. Pitali su koji je najblii centar koji radi transplantacije i tako je krenulo. KC Banjaluka kasni u ovom segmentu, ali emo direktnim kontaktima pokuati dogovoriti da zaivi i vid stru ne razmjene i usavravanja kadrova, kako bi na inili kvalitetan tim. Ponosan sam na ovo sve. Oftalmolog, dr Meliha Halilbai kae da je ovo bilo prvi puta da se u okviru multiorganske eksplantacije radi i eksplantacija bulbusa za transplantaciju ronice. - Ura ena je prva eksplantacija oba bulbusa i sve je prolo bez ikakvih problema. Ujutro su ra ene pripreme ronice za transplantaciju, koja je sada u toku. Kod jednog pacijenta e se raditi i dodatna ugradnja intraokularne le e. Lista ekanja je duga i drago nam je to smo zapo eli sa ovim. Sa nama su i supervizori iz bolnice Sestre milosrdnice iz Zagreba, Valentina Lon ar Lacmanovi . Predsjednica Donorske mree BiH, Jasminka Mujkanovi kae da samim tim to su roditelji izrazili elju da doniraju organe, dali zna aj i satisfakciju svim djelatnicima u Donorskoj mrei. Oni su bili ti koji su svojom svije u podstakli humanost i otvorili saradnju izme u klini kih centara na cijeloj teritoriji BiH zato se zalae Donorska mrea. Jer transplantacijski projekat je dravni, a sva drava se moe osloniti na UKC Tuzla, koji je jedini verikovan da to radi. Direktor JZU UKC Tuzla, doc. dr Nedret Mujkanovi kae da je ovo tre a kadaveri na

104

I N F O

I Z B O R

transplantacija i da je uz pomo medija i javnosti zapo eta edukacija stanovnitva BiH o tome da je transplantacijska medicina na in lije enja kod zna ajnih oboljenja, koja se druga ije i ne mogu lije iti osim transplantacijom organa. - Danas smo u prilici da smo i tre i cilj u transplantacijskoj medicini zavrili, a to je transplantacija ronja e. Sljede i cilj nam je transplantacija pankreasa i mislimo da emo do kraja godine ovladati i tim segmentom. Posebno sam sretan to je trud i rad koji smo uloili u proteklim godinama u edukaciju kadrova i nabavku opreme i stvaranju kvalitetnog prostora za ove visokososticirane discipline, isplatio i da transplantacijska medicina vie ne e biti posebna vijest nego dio svakodnevnog rutinskog rada. A sada smo otvorili vrata pravom projektu transplantacije kakav jedino moe zaivjeti u jednoj dravi, to je transplantacija koja se odvija na itavom prostoru BiH rekao je direktor doc. dr Nedret Mujkanovi . Ovom prilikom on se zahvalio ministarstvima unutranjih poslova TK i RS-a, koji su propratili svojim vozilima itav eskort ljekara stru njaka sa eksplantiranim organima od Banje Luke do Tuzle, jer je vrijeme bitan faktor u ovom procesu.
A. Kunosi

razmena iskustava i relaksacija od svakodnevnih radnih obaveza.

Prim. mr. sci. dr Zlatka Markov

Klini ki centar Banja Luka

Prvi ugovor sa privatnom ambulantom porodi ne medicine

Lijekovi na poklon
Predstavnici sarajevskog Bosnalijeka poklonili su Klini kom centru Banja Luka dvije hiljade kutija lijeka za visoki krvni pritisak inhibace (cilazapril). Vrijednost ove donacije je 12 hiljada maraka. Zahvaljuju i se na vrijednom poklonu direktor za medicinske poslove banjolu kog Klini kog centra prof. dr Mirko Staneti je rekao da se radi o najkvalitetnijoj grupi lijekova za lije enje visokog krvnog pritiska. On je istakao da, ipak, vie od svega vrijedi ova saradnja koja e biti jo intenzivnija ne samo u obliku donacija, nego i u stru noj saradnji. Direktor doma eg marketinga i prodaje Bosnalijeka dr Umid alaka naglasio je da je donacija nastavak dobre poslovne saradnje Klini kog centra i kompanije Bosnalijek, najavljuju i uskoro sli nu akciju. - elja nam je da u Republici Srpskoj budemo prisutni, da damo puni doprinos u lije enju i medicinskom zbrinjavanju, kao i da pomognemo i edukaciju, odnosno stru no usavravanje ljekara - naglasio je alaka.

Kvalitet zdravstvene zatite na prvom mjestu

Ambulanta porodi ne medicine dr Tei iz Kotor Varoa prva je privatna ambulanta ove vrste sa kojom je Fond zdravstvenog osiguranja potpisao ugovor o poslovnoj saradnji. Ugovor vrijedan oko 62.000 KM omogu i e zdravstvenu zatitu na osnovu ovjerene knjiice za 1700 osiguranika, koliko ih je za svog porodi nog doktora izabralo dr Tei a. Ugovor je potpisan za period do kraja ove poslovne godine i sastavljen je po istim kriterijumima kao i ugovori sa javnim sektorom.

Sekcija opte medicine DLV-SLD

etvrti vojvo anski dani opte Ugovor o poslovnoj medicine saradnji

U prelepom zdanju, velikoj sali poslovnog centra NIS - NAFTAGAS u Novom Sadu od 08-09. juna odrani su sada ve tradicionalni etvrti vojvo anski dani opte medicine. Prvi vojvo anski dani opte medicine organizovani su u Rumi, a ve slede i prerasta u dvodnevno stru no okupljanje u Subotici, potom prole godine u Novom Sadu i ove godine uspeno smo nastavili tradiciju. Glavne teme su bile: Antibiotici u primarnoj zdravstvenoj zatiti, Glavobolja i Poreme aj spavanja. Predava i su bili vrhunski stru njaci, a u esnici skupa su jako zadovoljni, jer su imali ta uti, nau iti. Izlaganja su bila prilago ena naoj praksi, prakti nim iskustvima i novinama, to je pokazao veliki interes u esnika u diskusijama i pitanjima za predava e. Rezultat etvrtih vojvo anskih dana su postignuta edukacija iz pomenutih tema to smo verikovali i sertkatima koji nose odre en broj bodova potrebnih za budu e licenciranje. On to posebno ini korisnim i bogatim ove skupove, je nae druenje, uspostavljanje komunikacije, Nedavno su u Banjoj Luci ugovor o poslovnoj saradnji potpisale kompanija Bosnalijek i Udruenje kardiologa Republike Srpske.

Udruenje kardiologa Republike Srpske

- Ovim ugovorom Bosnalijek je pokazao da e kroz nansiranje usavravanja na podru ju Srpske poduprijeti rad radionica ija e tema biti kardiovaskularna medicina. Te radionice organizova e Republi ko udruenje kardiologa sa porodi nom medicinom. Cilj svega toga je da pacijentima bude bolje - rekao je predsjednik Udruenja Milenko Krneta. Direktor doma eg marketinga i prodaje Bosnalijeka Umid alaka naveo je da je u okviru ugovora Bosnalijek preuzeo i da stipendira jedan broj kolega sa banjolu kog Medicinskog fakulteta. Na raspolaganje Udruenju Bosnalijek je stavio i svoje raspoloive resurse.
R..

- Kvalitetna zdravstvena zatita za nae osiguranike je uvijek na prvom mjestu. Ukoliko su u prilici da prue dobre uslove pacijentima, s privatnim zdravstvenim ustanovama elimo sara ivati jednako kao i sa javnim, rekao je direktor Fonda Goran Kljaj in u obra anju novinarima koji su pratili potpisivanje ugovora. - Ukoliko se pokae da su nai osiguranici iz Kotor Varoa bili na dobitku, ova zdravstvena ustanova bi e prva, ali ne i jedina privatna ambulanta porodi ne medicine koja ima saradnju sa Fondom. Vjerujem da e potpisivanje ovog ugovora otvoriti put i drugim ljekarima da se okrenu porodi noj medicini i da kona no u emo u sutinu reforme primarne zdravstvene zatite, izjavio je Kljaj in. Kod denisanja ovog ugovora akcenat je dat kvalitetu i cijeni zdravstvene usluge, a posebno elji osiguranika da im primarnu zdravstvenu zatitu prua ova ambulanta. Ovaj zna ajan iskorak u reformi primarne zdravstvene zatite, prema rije ima dr Bore Guvi a, zamjenika direktora Fonda, bi e pod budnim okom javnosti ustanova iz javnog sektora, ali i Fonda koji e kontrolisati kvalitet pruenih usluga. - Ravnopravnost javnog i privatnog sektora omogu uje zdravu konkurenciju. Nama u Fondu je apsolutno jasno, a na ovom primjeru emo i dokazati da je i sa postoje im cijenama mogu e da se ambulante porodi ne medicine osamostale i ekonomski opstanu, poru io je dr Guvi . Obra aju i se novinarima, dr Tei je istakao veliku odgovornost koju je preuzeo potpisivanjem ovog ugovora, prije svega sa stanovita kr enja puta za ulazak privatnog sektora u primarnu zdravstvenu zatitu.
B.R.

105

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Bubrezi
Aforizmi
Nigdje se vie ne kuka kao u bolnicama. Bolesnici zbog bolova, osoblje zbog plata. *** Volite svoju djecu bez obzira ko ih je pravio! *** U bolnicama je teko materijalno stanje. Vidio sam kako jednom bolesniku daju po pola tablete. *** Pratio sam primanje mita u bolnici i vidio da je jedna poznata politi ka li nost na hirurgiji primila - dvije litre krvi. *** Socijalno misli da je babica pa govori zdravstvu: Nategnite se jako, jo ja e, ja e, ja e ..! *** Je li crne misli dolaze iz sive modane mase ili su i tu politi ke stranke uplele svoje prste? *** Oduvijek je bila mimo ostalih. Ostala je trudna na prvi pogled. *** Jedan nadriljekar je naao gospodinu sputenu matericu, a gospo i pove anu prostatu. *** Operacija je bila teka. I da pacijent nije bio slabi i on i hirurg bi ostali ivi. *** Divim se medicinskim sestrama koje godinama pitaju: Ko je sljede i? *** Njemu se ni do osamdesete godine starosti nije mijenjalo pam enje. Bilo i ostalo slabo. *** Doktore, molim vas ho ete li mi re i kako je moja punica? Naalost, umrla je. Hvala! *** Mijenjam jedan bubreg za jo jedno srce. Ho u vie da volim, a manje da piam. Ne znam ta politi ari znaju o bubrezima, ali esto sluam da spominju bubrenjake s ranja. Oduvijek je bivalo da jedni znaju znanje, drugi uivanciju. Bubrezi su parni organ, a srce neparni. I umjesto da se vie volimo, mi vie pikimo. Nauka kae da bubrezi pro i avaju krv. Neto mi tu nije jasno; znam ljude kojima je lopovluk uao u krv i nikako da se o iste od njega. Govorim vam o pravim, obi nim bubrezima. Postoje, kau, i bijeli bubrezi, ali ne bih htio da se sada hvatam za njih iz pristojnosti. Dok neki alkoholi ari dre aice na koljenima, drugi ih kriju u bubrezima. Tako, osim bola kojeg trpimo dok nam siledije masiraju bubrege, imamo i strah da nam ne polome aice u bubrezima. Dio tijela gdje su bubrezi postavljeni zove se slabine, mada mukarci e e pokazuju slabosti neto nie. Oni koji ne znaju anatomiju, udaraju nas po slabinama da bi nam istjerali slabosti. Pisci - ljekari govore da prije podne ljudima lije e slabine, a poslije podne pisanjem slabosti. teta to se za slabosti ne pla a participacija, njih je mmnogo vie. Dojke su parni organ i lu e lijepo, sladunjavo mlijeko. Bubrezi lu e odurnu mokra u. Dok se mlijekom iz dojkjki moe beba nahraniti, a odrastao ovjek uivati, mokra om moete onoga koga mrzite pomokriti. ensku moete vidjeti i pupak i dojke, a bubrege nikome. Putanje mokra e moe biti svjesno i nesvjesno. Ga ama je svejedno da li se mi upiali od smijeha, straha ili pove ane prostate. Mokrenje spada u malu nudu, ali vjerujte mi, nekada su i male nude velika olakanja. --- Neto vam srce preska e - vrti glavom kardiolog dok preko ruku vu e traku elektrokardiograma. - Nema dovoljno krvi, doktore. I ja kad god nisam imao hrane preskakao sam obroke - uzvrati pacijent. --Babica eni na pregledu: - Digni noge, eno. - E, zaklela sam se da vie ne u. Da nisam dizala noge ne bih sada ni bila kod vas. --- Mali, iji si ti? - Tata ne zna, ja ne znam, a mama ne e da kae... --U ambulanti ljekar i gola pacijentkinja kad neko proviri na vrata i ispod pacijentkinje ostade mokro. - Vi ste se umokrili, gospo o? - re e ljekar. - I vi biste, doktore, da ste bili goli sa mnom, a da je ovako vaa ena provirila kao sad moj mu - re e ona. --Prof. dr Slobodan Jankovi knjievnik i humorista

Male {ale
- Doktore, ako bih vas astio da li biste me bolje operisali? - Ovako vam vadim jedan bubreg, jedino da vam izvadim i drugi.

- Zato ste mua ba sada doveli u bolnicu? - pita ljekar u prijemnoj ambulanti. - itala sam u novinama da je ovih dana u bolnici porasla smrtnost. --Ljuti se pacijent na uslove u bolnici i kae: - Kad e ve jednom bolnica imati novaca? Iz grupe onih koji ekaju na pregled neko odgovori: - ekaj dok raspiu tender i prodaju pacijente. --- Ti opet dola radi abortusa? - pita ginekolog mladu enu. Ona iskreno odgovori: - ta u, doktore, kad trae... --Re eno pacijentu da e operacija trajati est sati, a kad se probudio on pogleda na sat i za udi se da je trajala samo sat i po. - Imali ste sre u - re e mu tehni ar - doktor je urio da gleda fudbal na televiziji, liga ampiona. --Mlada djevojka kod ginekologa na pregledu. - Vi ste u drugom stanju - re e joj poslije pregleda. - Oh, hvala ti boe, ja se prepala da nisam izgubila nevinost. --Jedan mnogo dosadan pacijent pita doktora: - Kako da vas po astim najbolje? Doktor se nasmija pa re e: - Pre ite na odjeljenje kod mog kolege. --Sestra prigovara pacijentu, ali jako glasno: - Tebi je dabe govoriti da lijekove treba da uzima tri puta na dan. - U pravu ste, sestro, ja sam od ro enja gluv. --Psihijatar pita bolesnika na ta se ali. - Ninata to se mene ti e, ali su oko mene svi ludi pa sam doao da pitam jesu li i oko vas. --Psihijatar prolazi parkom u kome se odmaraju psihijatrijski bolesnici. Kad pri e jednom bolesniku, ovaj sko i sa klupe kao oparen. - A, svaka ast, vidi se da lijekovi djeluju na tebe. - Ma, ugledao sam zmiju pod klupom, doktore!

106

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 22. 6 - 23. 8. 2007.

trenutku. Od 8. avgusta dobi ete priliku da promenite sve to ne valja. BIK - 21. 4 - 20. 5. Vama je akcenat na pitanje doma i porodice tokom ovog perioda smenjuju i se sa malo zabave i zadovoljstva sa decom. Ali ovo je i period pritisaka pa ispunite data obe anja, ne ostavljaju i vam mogu nost izbora. Put Venere udruen sa Saturnom gotovo dva meseca, najizrazitiji aspekt ove godine, name e prihvatanje ponu enih reenja.Ako je izbor u prethodnom periodu ispravan, slavlje zbog uspeha sledi, u suprotnom priznajte sebi slabu procenu i greku. Kraj jula i po etak avgusta osetljiv respiratorni sistem, alergije. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Teite djelovanja prebacujete na reavanje nansijske situacije i zarade. Tu je pomo energijeMarsa i iznenadnih pozitivnih promena potpomognutih Uranom.Ima ete jaku intuiciju, dobre nerve i odli no opaanje, a sve usmereno vaoj budu nosti. Nemir, napetost i psihi ke krize uz mogu e infekcije disajnih puteva su potencijal zdravstvenih tegoba nekih pripadnika, ali u sutini ovaj dvomese ni period je zdravstveno povoljan s dovoljnom koli inom energije. RAK - 21. 6 - 22. 7. Dug boravak Merkura u vaem znaku ukazuje na nervozu i napetost koja e se odraziti preko stomaka, loeg varenja i problema sa elucem. Do polovine avgusta sledi dosta komunikacije i dogovora koji mogu doneti vanredan prihod. LAV - 23. 7 - 23. 8. Zahtevan period na polju karijere naro ito je izraen u periodu od 24.7.-5.8. a to je ujedno period kad morate pravilno rasporediti svoju energiju da ne ugrozite zdravlje. Naro ito osobe sa sr anim tegobama trebaju da potuju upute lekara i redovno uzimaju lekove. Mogu e su i tegobe vezane sa bolovima u ki mi. Izbegavajte masnu hranu bar u ovom periodu ima dovoljno sveeg vo a i povr a. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Va vladar Merkur omogu ava ostvarenje podrke i realizaciju planova uz eksibilan pristup. Vredan rad je prime en, ali ne o ekujte javna priznanja i nagrade jer jo nije dolo vreme za to.Moete biti sumnji avi, tinjaju e nezadovoljni, ali osim sklonosti pesimizmu i depresivnosti, zdravlje bez ve ih problema. Generacije 1956-1958. zadnjih dana avgusta mogu biti izloene stresnim situacijama. VAGA - 23. 9 - 22. 10. I pored velikih planova, realizacija kao da je usporena i oteana. U julu bi ete pod pritiskom traenja odgovaruju ih

Ure uje i pie: Sneana Despot Vuleti

Planetarna konfiguracija na nebu od 22. 6 - 23. 8.

SUNCE 22.6.-23.7.u raku, 24.7.-23.8 u lavu. SRE AN RO ENDAN svim rakovima i lavovima i da ste mi ivi, zdravi i voljeni. MESEC pravi dva kruga po svim znacima po evi od device i zavravaju i u strelcu. MERKUR zati emo u raku gde ostaje do 4.8. retrogradan od 17.6. do 10.7., a od 5.8.do 19.8. u lavu direktan, a 20.8 ulazi u devicu. VENERA je u lavu do 15.7, kad ulazi u devicu (izgon) u kojoj 29.7 na 2 okre e retrogradno te se 10.8. vra a u sazve e lava i ostaje. MARS naputa znak ovna (sedite) ve 25.6 i ulazi u bika (u padu) gde ostaje do 7.8., a posle tog je u blizancima. JUPITER u strelcu (sedite), retrogradan sve do 8.8 kad okre e u direktan hod na 9 strelca, prelazi put od 12-10. SATURN u lavu (egzil), direktan hod i pre i e put od 21-28. URAN u ribama, retrogradan od 25.6. i prelazi put od 18-17. NEPTUN u vodoliji (egzaltiran) retrogradan ovog ljeta od 21-20. PLUTON u strelcu u retrogradnom kretanju od 27-26. U ovom dvomese nom periodu Mars je krivac naih zdravstvenih problema.Nalazi se u znaku svog pada u biku, a povremeno e praviti aspekte kvadrature sa Neptunom i Saturnom to e jo vie provocirati neprijatne situacije.Generalno mogu e su infekcije grla, drela, problemi sa glasom, upale sa visokom temperaturom, problemi sa tiroidnom lezdom, te sr anim problemi. GODINJI HOROSKOP RAKOVIMA ukazuje na emotivnu napetost sa estim izmenama stanja(Sunce polukvadrat sa Venerom), te strahove i fobije, ak kod nekih ekstremno do fatalisti kog stava, te sklonost povredama i mogu im operacijama(opozicija Sunca sa Plutonom), trudno u koju moe ugroziti stres, (opozicija Mesec-Uran), ali tu je Jupiter u polju zdravlja koji pomae da se sve dobro zavri, a povoljan sekstil Sunca sa Marsom potpomo i e vitalnost, hrabrost i duevnu energiju, te brz oporavak od bolesti. GODINJI HOROSKOP LAVOVIMA ukazuje na povoljan period za karijeru, status i nansijske pogodnosti. Ulaga e se energija, ali bi e i pozitivnih promena.Rasporedite pravilno energiju da izbegnete zdravstvene probleme (grlo,srce, cirkulacija). Mnogi e pokazati skrivenu snagu za koju nisu ni znali da je poseduju. Napeti aspekti Saturna, Neptuna i Marsa trai e reavanje pitanja u partnerskim poslovnim vezama i donoenje odluke o statusu tih odnosa. Maj instvo moe doneti kona nu odluku o statusu na relaciji bra nih odnosa.

reenja. To je i period jake emotivne napetosti to moe uticati na pritisak. KORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Tokom jula ose a ete da je vaa energija u padu, pa si priutite jedno lepo putovanje i kvalitetan odmor, jer vas ve tokom avgusta ekaju novi izazovi i akcije. U augustu se uzdrite od prevelikih ulaganja nije vreme za to. Tokom avgusta podlonost povredama, posekotinama naro ito ruke i ramena, te mogu nost upala respiratornih organa. STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Kola i i slatkii uzimaju danak u pove anju telesne teine. Zdravlje dobro tokom ovog perioda, u avgustu mogu e nerviranje zbog reavanja vezanih za dom i porodicu sa vaim partnerom, ali sve se moe povoljno reiti. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Pred vama je period pritisaka i poslovnih obaveza, koje e tokom jula izazvati premor i podlonost nervozi, problemima sa cirkulacijom i srcem. Ve tokom avgusta energija se menja i ja a izdrljivost i vitalnost. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Kroz polje zdravlja u julu prolazi Sunce i ja a vitalnost, a zajedno s Merkurom daje Vam sposobnost da intuitivno osetite ta je za Vas najbolje. U avgustu zbog nekog razo arenja moete biti psihi ki osetljivi to smanjuje otpornost. Lek je dovoljno odmora i spavanja. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Lep dvomese ni period u kom ono to ne valja samo otpada, a ono dobro, ako uspete da zadrite ostaje. Moda i previe energije dolazi, a kako je Jupiter u prirodnom polju karijere i statusa postavlja se pitanje da li napraviti radikalne promene ili zadrati postoje e stanje Merkur nudi tokom jula polaganje ispita koji mogu pomo i karijeru. Mogu nost infekcija disajnih puteva po etkom i krajem jula.

OVAN - 21. 3 - 20. 4. Do polovine jula ima ete priliku reiti nesuglasice iz ranijeg perioda, a ovo je i povoljan period za odmor.Ve krajem jula i prvih desetak dana avgusta nepovoljnija situacija, koja moe izazivati zdravstvene probleme sa donjom vilicom, infekcijske upale grla s temperaturom ili probleme sa tiroidnom ljezdom.Ne ulazite u konikte s osobama od kojih zavisite bilo emocionalno ili poslovno, jednostavno prihvatite trenutnu situaciju, kompromis ne postoji u ovom

e-mail adresa: astros@europe.com mob. tel. 065/523-036

108