Kupreka operacija jesen 1994.

godine

Edin Rami

Izvod iz recenzije Nekoliko je bojeva - operacija Armije Republike Bosne i Hercegovine uticalo na kvali tativni preokret u korist branilaca u odbrambenom ratu 1992 - 1995, meu koje spada i " Kupreka operacija ". Vie je razloga za navedenu konstataciju, ali su najvaniji da se ponovo, nakon skoro dvogodinje apstinencije u borbu protiv srpskog agresora i to u sade jstvu sa Armijom, ukljuuju HV i HVO, te to je to najznaajnija napadna aktivnost jedini ca Armije RBiH do tada. Autor knjige " Kupreka operacija " Edin Rami, i sam sudionik borb enih dejstava na Kupresu u oktobru - novembru 1994. godine, se odluio na faktografski prikaz borbenih dejstava na podruju Zapadne Bosne od 1992. - 1994. godine, a prevashodno pripreme i izvoenja borbenih dejstava nazvanih "Kupreka operacija". Uoljivo je da autor u potpunosti po znaje situaciju i vlada podacima o stanju na terenu i u jedinicama 7. korpusa, to prikazu dejstava daje autentinost i uvjerljivost. Knjiga je pisana u vidu vojno-ekspertne analize te je znaajna za vojno - politiko, ali i historijsko istraivanje, te za obuavanje starjeina, komandi i jedinica. Meutim, zbog studioznog pristupa, obilja podataka i znaaja Kupreke operacije, knjiga e nai itaoce i meu "obinim" Bosancima i Hercegovcima. Kao komandant Armije RBiH i neposredno angaovan u toku priprema i izvoenja Kupre ke operacije potvrujem autentinost i podravam napore autora Edina Ramia da istinu o tom vojnom podvigu 7. korpusa ostavi buduim generacijama Bosa naca i Hercegovaca. Preporuujem knjigu svim dobronamjernim, a hrabrim sve pripadnike Armije koji znaju i mogu da piu o slavnim djelima Armije RBiH iz vremena odbram benog rata 1992 - 1995. godine. general Rasim Deli

Kupreka operacija jesen 1994. godine

9958 - 9435 - 0 - 6

KUPREKA OPERACIJA JESEN 1994. godine

Bugojno, 2003.

AUTOR : Edin Rami IZDAVA : Bonjaka zajednica kulture Preporod Bosna i Hercegovina Opinsko drutvo Bugojno

ZA IZDAVAA: Kemal Balihodi

RECENZENTI: General Rasim Deli Brigadni general Fikret uski Pukovnik Senad Dautovi

LEKTURA I KOREKTURA: Nedad Milanovi

DTP: Edin Rami TIRA: 1.000 tampa :

Na osnovu Miljenja Federalnog ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta, broj: 04-15-4064/01 od 11.07.2001., knjiga Kupreka operacija, jesen 1994. godine., je proizvod iz lana 19. taka 10. Zakona o porezu na promet proizvoda i usluga na iji se promet ne plaa porez na promet proizvoda.

KUPREKA OPERACIJA JESEN 1994. godine

PREDGOVOR Analiza i izuavanje borbenih djelovanja izvedenih u periodu oktobar - novembar 1994. godine, na prostoru opina Bugojno, Donji Vakuf i Kupres, koja su dovela do osloboenja Kupresa, prevoja Kupreka vrata i veeg dijela Kupreke visoravni, predstavlja kontinuirani rad od 1999. godine. U toku tih analiza izraena je prethodna i zavrna operativno - taktika analiza za borbeno djelovanje "Kupreka operacija", 1999. i 2000. godine. Pored toga, 2001. godine, na Fakultetu politikih nauka, Odsjek odbrana i sigurnost, izraen i odbranjen diplomski rad na temu "Kupreka operacija 1994. godine". Knjiga predstavlja elju za vjerodostojnom valorizacijom rezultata jedinica 7. korpusa Armije Republike Bosne i Hercegovine, postignutih u borbenim djelovanjima u oktobru i novembru 1994. godine, koji su u, konanom, doveli do osloboenja Kupresa i prevoja Kupreka vrata, a iji sam i sam sudionik. Pored toga elja mi je i iniciranje ostalih neposrednih uesnika u ovom, ali i drugim borbenim djelovanjima jedinica Armije Republike Bosne i Hercegovine u toku odbrane od agresije na Bosnu i Hercegovinu, na pisanje i izdavanje ovakvih ili slinih djela. Posebna zasluga i zahvalnost za izradu ove studije svakako pripada mojoj porodici, koja je imala ogromno razumijevanje za moj opsean rad. Zahvalnost svakako pripada i mome prijatelju Abdulahu Jeleu, koji mi je u svakom trenutku pruao bezrezervnu podrku i pomo, a sve sa ciljem da ova studija ugleda svjetlo dana, kao i
9

recenzentima generalu Rasimu Deliu, brigadnom generalu Fikretu uskiu i pukovniku Senadu Dautoviu.

I GEOGRAFSKE, DEMOGRAFSKE I OPERATIVNE KARAKTERISTIKE PROSTORA NA KOME JE IZVOENA KUPREKA OPERCIJA

Poloaj opina Bugojno, Donji Vakuf i Kupres

13

1.1 B U G O J N O Grad i opina Bugojno1 su smjeteni u jugozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine (BiH), u centralnom dijelu gornjevrbaske doline, poznate pod nazivom Skopljanska kotlina. Teritorija opine se prostire na povrini od 366 km2 . Opina Bugojno granii sa : opinom Donji Vakuf, sa sjevera i zapada, opinom Kupres, sa juga i jugozapada, opinom Gornji Vakuf, sa jugoistoka, opinom Novi Travnik, sa sjeveroistoka i opinom Travnik, sa sjevera. Reljef opine Bugojno ini uglavnom brdsko-planinsko zemljite, pokriveno sa oko tri etvrtine visokim i niskim umama. Centralnim dijelom opine, pravcem jugoistok - sjeverozapad, protie rijeka Vrbas uz koju se prostire i Skopljanska kotlina irine do 10 km, koja predstavlja ravniarsko zemljite. Nadmorska visina Bugojna je do 560 metara. Neposredne kose i visovi koji se sputaju prema rijeci (r.) Vrbas, visine su i do 1.000 metara, dok okolne planine dostiu i visine od 1.800 metara. Teritoriju opine Bugojno okruuju srednje visoke planine Kalin (tt 1530) i Rudina (tt 1385) sa sjeveroistoka, Radua sa juga, te Stoer (tt 1758) i Velika uljaga (tt 1532) sa jugozapada. U vojno-geografskom pogledu valja posebno istai poloaj Skopljanske kotline, koja se nalazi u blizini tri, s vojnog aspekta, znaajna prijevoja: Kupreka vrata, Makljen i Komar, a samo
1 Kako bi kod itaoca stvorio pravu sliku prostora na kojem su izvoena borbena djelovanja jedinica Armije RBiH u toku odbrane od agresije na RBiH, 1992 - 1995 godine, na prostorima centralne Bosne, a prvenstveno na pravcu Bugojno - Kupres, autor je smatrao nunim da u uvodnom dijelu prui osnovne geografske, demografske i vojno-topografske podatke o dijelovima opina Bugojno, Donji Vakuf i Kupres.

15

Bugojno se nalazi na jugozapadnoj granici Bosne sa Hercegovinom. Na prostoru opine Bugojno vlada umjereno-kontinentalna klima, s tim da proljee neto kasni, a jesen dolazi ranije, u odnosu na kalendarsko odreenje. U toku zimskih perioda este su i obilne snjene padavine, a temperature su dosta niske. Preko teritorije opine Bugojno proteu se dvije vane putne komunikacije, koje centralni dio Bosne i Hercegovine povezuju sa jugom zemlje i dalje sa Republikom Hrvatskom (RH). Jedna putna komunikacija vodi preko prevoja Makljen prema dolini rijeke Neretve, a druga preko prevoja Kupreka vrata prema zapadnoj Hercegovini. Bugojno predstavlja privredni, saobraajni, administrativni i kulturni centar, te najmnogoljudnije naselje Skopljanske kotline. Neposredno pred agresiju na RBiH na podruju opine Bugojno ivjelo je 46.843 stanovnika, sa sljedeom nacionalnom strukturom : Bonjaka, 19.724 ili 42,1 % Hrvata , 15.963 ili 34,1 % Srba , 8.854 ili 18,9 % Jugoslovena , 1.539 ili 3,3 % Ostalih , 763 ili 1,6 %. Pred i u toku agresije na RBiH dolazi do promjene u strukturi stanovnitva. Prije, i na samom poetku agresije srpsko stanovnitvo se uglavnom iselilo, a u drugoj polovici 1993. godine i hrvatsko stanovnitvo pod uticajem ekstremista HVO Bugojno se u najveem broju iseljava. U toku agresije, Bugojno predstavlja i centar prihvata bonjakih izbjeglica, uglavnom iz susjednih opina Donji Vakuf, Gornji Vakuf, Kupres i Prozor, ali i iz nekih krajikih opina (Mrkonji Grad, ipovo, Klju, Banja Luka).

16

1.2 DONJI VAKUF Opina Donji Vakuf je smjetena u jugozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, preciznije, na sjeverozapadnom dijelu Skopljanske kotline, u gornjem dijelu toka rijeke Vrbas. Teritorija opine Donji Vakuf se prostire na povrini od 338 km2. Opina Donji Vakuf granii sa : opinom Jajce sa sjevera, opinama Travnik i Novi Travnik sa istoka, opinom Bugojno sa juga, opinom Kupres sa jugozapada i opinom ipovo sa zapada. Reljef opine ini uglavnom brdsko-planinsko zemljite koje je oko 70% pokriveno visokim i niskim umama. Centralnim dijelom opine dominira rijeka Vrbas koja protie pravcem jugoistok - sjeverozapad, inei suenu dolinu jedva iroku do 2 km, u centru, koje je nastao i sam grad Donji Vakuf. Nadmorska visina Donjeg Vakufa je 516 metara, dok je najvii vrh Dekala sa 1556 metara. Teritorija opine je omeena planinskim masivima Krive jele sa zapada, Radalja sa sjevera i Komara sa istoka, dok se prema jugoistoku teren blago iri i otvara prema sreditu Skopljanske kotline. Na podruju opine vlada umjereno-kontinentalna klima, s tim da su tokom zime este i obilne snjene padavine uz niske temperature. Donji Vakuf predstavlja svojevrsnu saobraajnu raskrsnicu, saobraajno vorite magistralnih pravaca iz srednje Bosne prema Dalmaciji, srednje Bosne prema Bosanskoj Krajini i Bosanske Krajine prema Dalmaciji.

17

Strukturu stanovnitva opine Donji Vakuf, neposredno pred agresiju na Republiku BiH, su inili : Bonjaci, 13.509 ili 55,03 % Srbi, 9.533 ili 38,84 % Hrvati, 682 ili 2,78 % Jugosloveni, 593 ili 2,41 % Ostali, 227 ili 0,92 %.

Pred, i u toku same agresije na Republiku BiH dolo je do znatnih promjena u strukturi stanovnitva pod pritiskom velikosrpske politike, oliene u paravojnim i parapolicijskim snagama organizovanim od strane SDS-a2. U februaru 1992. godine SDS je formirao "srpsku optinu" Donji Vakuf, kojoj je kasnije dao ime "Srbobran". Krajem marta na prostoru opine je aktivirana 19. partizanska brigada, koja se popunjavala iskljuivo srpskim stanovnitvom, a poetkom aprila formirana je i "Srpska milicija"3. U maju 1992. godine kompletno bonjako stanovnitvo se iseljava u Bugojno, a u Donji Vakuf pristiu Srbi sa prostora Bugojna, Travnika i Novog Travnika.

Na prostoru Donjeg Vakufa egzistirale su dobrovoljake jedinice jaine oko 300 ljudi, popunjene srpskim stanovnitvom. Smail eki, AGRESIJA NA BOSNU I GENOCID NAD BONJACIMA 1991-1993, Sarajevo 1994, str.284-298. 3 Grupa autora, ZLOINI U VRBANJI JULA 1993. GODINE, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava Sarajevo, 2001. godine, str. 86-87.

18

1.3 K U P R E S Teritorija opine Kupres nalazi se u jugozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, preciznije, u centralnom dijelu Kupreke visoravni. Povrina teritorije opine iznosi 622 km2. Opina Kupres granii sa vie opina, i to: sa opinama Bugojno i Gornji Vakuf sa sjeveroistoka, opinom Prozor sa istoka, opinom Tomislavgrad sa juga, opinom Livno sa jugozapada, opinama Glamo i ipovo sa sjeverozapada i opinom Donji Vakuf sa sjevera. "Kupreki kraj se protee od sjevera prema jugu, neto malo od sjeverozapada prema jugoistoku, i to od 430 48' do 440 5' sjeverne geografske irine i 170 7' do 170 25' istone geografske duine. Nadmorska visina se kree od 1.120 do 1.150 metara."4 "Kupresom se naziva itav jedan kraj zapadne Bosne, koji se prostire izmeu Vitorog planine, Hrbljina, Malovana, Pakline, Radue, Stoera, Plazenice i Strabenice planine. On se sastoji od nekoliko meusobno povezanih visoravni. To su visoka polja : Kupreko, Riliko, Vukovsko i Ravanjsko polje."5 "Kupreko polje je krako i njegova povrina iznosi 93 km2, irina mu je od 4 do 10 km, a duina oko 25 km. Lei sjeveroistono od Duvanjskog i ujikog polja, a istono od Livanjskog i Glamokog polja. Kupreko polje se dijeli u tri zasebne hidro-

4 Borivoje Milivojevi, KUPREKO, VUKOVSKO, RAVNO I GLAMOKO POLJE, (Srpski etnografski zbornik, knjiga XXV, 1923. godine. 5 efik Belagi, KUPRES, Sarajevo, 1954. godine.

19

grafske kotline : Milaku na jugu, Mrtviku u sredini i Bajramovaku na sjeverozapadu."6 Kupreka visoravan je sa svih strana okruena planinama. To su : na sjeveroistoku Mosor (1371 m), Strabenice (Vukovac 1504 m), Velika Plazenica (Demirovac 1766 m), Mala vrata, Mala Plazenica (1556 m), pa sedlo Kupreka ili Velika vrata (1384 m) i planina Stoer (1758 m); na jugoistoku Lupoglava (1448 m), Crni vrh (1506 m), Osoje (1439 m), Javorni vrh (1468 m); na jugu i jugozapadu Batoglav (1272 m), Kozja Glava (1482 m), Malovan (1828 m), Jaram (1662 m) i Kurljaj (1593 m); na zapadu i sjeverozapadu Krvajac (1662 m) i Mali Vitorog (1748 m). Ove planine su meusobno povezane sa nekoliko manje znaajnih planina. Sve su uglavnom pokrivene umom i livadama.7 Kupreka visoravan zahvata prostor od gotovo 550 km2. Na kuprekoj visoravni vlada planinska klima, sa kratkim i svjeim ljetima i dugim i otrim zimama. Za ovo podruje su karakteristini jaki vjetrovi, i jugo i bura. "Srednja godinja temperatura iznosi 5,70 C, srednja januarska -4,50 C, a srednja julska 15,30 C, ekstremne temperature dosegnu u julu + 340 C, a u januaru -250 C. Godinja koliina padavina iznosi od 1.050 do 1.700 mm. Prosjeno je u godini 55 dana sa snijegom."8 Zbog snanih planinskih vjetrova hladnoa je velika i este su snjene vijavice. Preko Kupresa se protee komunikacija koja vodi iz pravca srednje Bosne prema Jadranskom moru, odnosno prema Livnu i Tomislavgradu. Kupres - Kupreka visoravan predstavlja svojevrsnu raskrsnicu sa koje je mogue dospjeti u gotovo sve dijelove Bosne i Hercegovine, naroito u njenom junom i

6 Borivoje 7 Internet

Milivojevi, navedeno djelo. stranica "Zemljopisne znaajke opine Kupres", www.hbzuo.com 8 Podaci prema Enciklopediji Jugoslavije, knjiga V.

20

centralnom dijelu. Struktura stanovnitva opine Kupres, neposredno pred agresiju na Republiku BiH, bila je sljedea : Srba, Hrvata, Bonjaka, Ostalih, 4,895 ili 50,70 % 3.827 ili 39,60 % 811 ili 8,40 % 130 ili 1,30 %.

21

Poloaj Kupreke visoravni u Bosni i Hercegovini

22

1.4 OPERATIVNI ZNAAJ KUPREKE VISORAVNI Kupreka visoravan predstavlja prostor od operativnog znaaja koji povezuje centralnu Bosnu sa Jadranskim morem i obrnuto. Svojim reljefom, prirodnom i saobraajnom povezanou sa okruenjem, pogodna je za izvoenje borbenih djelovanja. Omoguava razvoj i borbenu upotrebu operativno-taktikih jedinica (brigada - divizija), te izvoenje napadnih i odbrambenih borbi i bojeva. Prostor Kupreke visoravni omoguava masovniju upotrebu oklopno-mehanizovanih jedinica. Kao takva, Kupreka visoravan je pronala svoje mjesto i u strategijskim procjenama i izradi ratnih planova Generaltaba Jugoslovenske narodne armije9 (G JNA). Bitno je napomenuti da su ratni planovi za odbranu Jugoslavije od vanjske agresije, nakon 1980. godine mogli biti u potpunosti upotrijebljeni za agresiju JNA na Republiku Hrvatsku i Republiku Bosnu i Hercegovinu, radi realizacije ideje za stvaranje "Velike Srbije" - primjedba autora. U procjeni eventualne agresije na Jugoslaviju sa "zapada", i izradi ratnih planova za suprotstavljanje istoj, znaajno mjesto su imali jugozapadni, juni i sredinji dijelovi Bosne i Hercegovine. G JNA je, u toj varijanti, predviao mogue djelovanje snaga NATOsaveza sa otoka i obale Jadranskog mora u dubinu bosanskohercegovake teritorije, dolinom rijeke Neretve (glavne snage), odnosno prema Sinju, Livnu, Kupresu i Bugojnu, pribliavajui se na taj nain Sarajevu sa zapadne strane (pomone snage). Kao odgovor na ovakvo djelovanje sa "zapada" G JNA, u svojim planovima predvia upotrebu vie operativnih grupacija, ukljuujui i prostor Kupreke visoravni i dijela zapadne Bosne.

Davor Domazet, KAKO JE PRIPREMANA AGRESIJA NA HRVATSKU I BOSNU I HERCEGOVINU ILI PREOBLIKOVANJE JNA U SRPSKU IMPERIJALNU SILU (studija), asopis National Security and the Future (Nacionalna sigurnost i budunost), Zbornik svezak 1, Zagreb 2001, str. 15-18.

23

Zadatak tih snaga bio bi odbrana na pravcu Split, Sinjsko polje, Livanjsko polje. Ispravnost ovako postavljenih rjeenja G JNA je redovno provjeravao izvodei razliite oblike uvjebavanja komandi i jedinica, ukljuujui i komandno tabne ratne vjebe (KRV). Na postavkama jedne od tih KRV, "Romanija", jedna od operativnih grupacija, OG "Kupres" je rasporeena na Kuprekoj visoravni i dijelovima zapadne Bosne, sa zadatkom da zaustavi djelovanje neprijatelja iz pravca juga, a zatim pree u protivudar prema Livnu i Splitu. U agresiji JNA na Republiku Hrvatsku i Republiku Bosnu i Hercegovinu, srpski agresor je primjenio identina ili vrlo malo modifikovana rjeenja borbenih djelovanja. Iz ovog se da zakljuiti da je G JNA identifikovao prostor Kupreke visoravni i dijelove zapadne Bosne kao kljune za napredovanje prema Jadranskom moru, odnosno prema Dalmaciji. Istovremeno, odbranom ovog prostora, jugozapadnog dijela Bosne i Hercegovine, OS RBiH sprijeile bi rasijecanje vlastitog teritorija na izuzetno znaajnom strategijskom prostoru june Bosne, bitno umanjile agresorske mogunosti za operativni razvoj i borbena djelovanja, te osigurale kontinuitet slobodne teritorije neophodan za izvoenje vlastitih borbenih djelovanja u cilju odbrane od agresije. Poseban interes je imala i Republika Hrvatska i njene OS jer je pravac Kupres - Livno - Split, uz pravac Mostar - Ploe, predstavljao osnovicu za napredovanje snaga JNA prema Dalmaciji i stvarao agresoru realne uslove za presijecanje teritorija Republike Hrvatske na najosjetljivijim dijelovima. Upravo je stoga odbrana tih pravaca bila od vitalnog znaaja za odbranu junih dijelova Republike Hrvatske od agresije JNA.

24

II BORBENA DJELOVANJA NA PROSTORU BUGOJNA, DONJEG VAKUFA I KUPRESA PRIJE IZVOENJA KUPREKE OPERACIJE

2.1 Borbena djelovanja na prostoru Kupreke visoravni u periodu maj 1991. - april 1992. godine Zveckanje oruja na Kuprekoj visoravni zapoelo je u maju 1991. godine. Naime, na to podruje pristiu snage oklopnog bataljona 10. motorizovane brigade (mtbr) iz Mostara i dio oklopno-mehanizovanih jedinica Banjalukog korpusa.10 Spomenute jedinice se stacioniraju na podruju sela Donji i Gornji Malovan. Svakako vrijedi istai da je veinsko stanovnitvo u tim selima bilo srpske nacionalnosti, kao i injenicu da je posjedanjem upravo tog dijela Kupreke visoravni uspostavljena granica izmeu podruja sa dominantnim hrvatskim stanovnitvom (Tomislavgrad i Livno) i strategijskog prostora Kupreke visoravni. Snage JNA, pod okriljem redovnih vjebovnih aktivnosti, ostaju na tom podruju do augusta 1991. godine, kada se glavnina snaga preko Glamokog polja prebacuje u Knin.11 Period do kraja 1991. godine se moe ocijeniti kao period opsenih tajnih vojnih priprema provoenih od strane Opinskog taba Teritorijalne odbrane (OpTO) Kupres, koji je nadzirala Srpska demokratska stranka (SDS) i Operativnog taba Teritorijalne odbrane Kupres, kojeg je nadzirala Hrvatska demokratska zajednica (HDZ). Bio je to period formiranja, opremanja i obuavanja jedinica, koje su spremane za "odgovor" na "planove" suprotstavljene strane. Ve od sredine 1991. godine SDS je pristupila organizovanom naoruavanju srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, odno10 Jedinica je stigla na Kupreku visoravan devetog maja, poto je od strane hrvatskog stanovnitva bila zaustavljena sedmog maja u mjestu Prolog i nije joj omoguen nastavak kretanja prema Splitu. Davor Marijan, SMRT OKLOPNE BRIGADE, Prilozi za istraivanje rata za Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu 1990.-1992, ZORO Zagreb 200. godine, str. 84. 11 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84.

27

sno "nabavljanju naoruanja za sve srpske vojne obveznike". Naoruavanje je vreno putem JNA.12 Poetkom septembra zapoinje i formiranje jedinica "hrvatske" teritorijalne odbrane (TO) u Kupresu. Formiraju se jedinice jaine odjeljenja, vodova i eta.13 Masovnije vojne pripreme zapoinju krajem oktobra 1991. godine. 26. oktobra 1991. godine SDS BiH, izdaje naredbu opinskim odborima SDS-a kojom regulie aktivnosti na vojnom planu : "formiranje komandnih mjesta, uspostavljanje pune mobilnosti TO, formiranje jedinica za front i odreivanje njihovih zamjena, mlae ljude do 40 godina prevesti iz civilne zatite u TO, a TO pretpoiniti korpusu kao ratnu jedinicu (RJ)".14 Kako bi osigurao dosljedno provoenje naredbe, posebno na prostorima od velikog znaaja kao to je Kupreka visoravan, Predsjednik SDS BiH, Radovan Karadi je u Banjoj Luci ostvario kontakt sa rukovodstvom SDS-a na Kuprekoj visoravni i tom im prilikom izdao konkretne naredbe da se sve "srpsko stanovnitvo digne na noge.".15 Poetkom novembra 1991. godine formira se i "Kupreka bojna", pod komandom Operativnog taba TO (hrvatska TO). U svom sastavu jedinica je imala 569 vojnih obveznika.16 Poetak 1992. godine moe se opisati kao vrijeme stalne napetosti i iekivanja razvoja dogaaja, naroito pod uticajem ratnih djelovanja u susjednoj Hrvatskoj, ali i nagomilavanja snaga JNA u BiH povlaenjem iz Slovenije i Hrvatske, koje otvoreno sarauju sa Srbima na prostoru Bosne i Hercegovine. Prema podacima JNA, na podruju Kupresa bile su formi-

12 Smail eki, AGRESIJA NA BOSNU I GENOCID NAD BONJACIMA 1991-1993, Sarajevo 1994, str.38. 13 Karlo Rotim, ODBRANA HERCEG-BOSNE 2, Omi, 1998.godine, str.185. 14 Smail eki, navedeno djelo, str. 273-274. 15 Smail eki, navedeno djelo, str. 39-40. 16 Karlo Rotim, navedeno djelo, str. 185.

28

rane dobrovoljake jedinice jaine 1200 ljudi, koje prema tim izvorima, nisu ulazile u sastav ratnih jedinica JNA i TO.17 Kao prvi ozbiljniji incident na podruju Kupreke visoravni moe se oznaiti aktivnost zaustavljanja vojnog konvoja JNA u mjestu Zlosela, 29. februara 1992. godine. Naime, vojni konvoj koji se kretao iz pravca ipova prema Kupresu je zaustavljen od strane pripadnika hrvatske TO i nije mu dozvoljen dalji prolazak. Nakon zadravanja tokom noi i postignutih dogovora konvoj je vraen prema ipovu.18 Poetkom marta, Komanda Banjalukog korpusa JNA (5. korpus), elei objediniti borbena djelovanja oekivana na prostoru Kupreke visoravni, prostor Kupresa dodjeljuje zoni odgovornosti 30. partizanske divizije (30. partd), locirane u Mrkonji-Gradu.19 Ubrzo nakon toga, etvrtog marta, Komanda 30. partd izdaje "Zapovest za izvoenje borbenih dejstava", kojom je obuhvaeno i podruje Kupreke visoravni.20 Tim dokumentom se izdaju zadaci za zaposjedanje planine Vlai i podruja opina Kupres, ipovo i Klju. Takoe se predvia stavljanje pod komandu svih srpskih naoruanih formacija koje su podravale JNA na podruju opina Kupres, Bugojno, Donji Vakuf, Jajce, Skender Vakuf, Kotor Varo, ipovo, Mrkonji-Grad, Klju i dijelova opina Travnik i Novi Travnik. Osnovni zadatak svim jedinicama je "Stalno biti u gotovosti za odbijanje i slamanje organizovanog napada, a neprijatelja razbiti i unititi".21 Teritorije opina Kupres, Bugojno i Donji Vakuf bile su u zoni odgovornosti 19. partizanske brigade (partbr). Ova je jedinica dobila zadatak da
17 Ipak cijenei bioloki potencijal srpskog stanovnitva opine Kupres, vjerovatno su ovdje ubrojene jedinice koje je SDS formirao pod okriljem srpske TO - primjedba autora. Smail eki. navedeno djelo, str. 284-298. 18 Ovu priliku su iskoristili pripadnici JNA iz konvoja da detaljno snime jedinicu koja ih je zaustavila, njene poloaje, naoruanje, opremu i obuenost, na osnovu kojih su kasnije preduzimane aktivnosti od strane JNAKarlo Rotim, navedeno djelo, str. 186. 19 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84. 20 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84.

29

zaposjedne sela Donji Malovan i Ravno i ostvari kontrolu prijevoja Malovan, Kupreka vrata i Komar, te ire podruje namjenske industrije "Slavko Rodi" u Bugojnu. Pored odbrambenih zadataka, brigada je trebala biti spremna i za napadna djelovanja u pravcu Tomislavgrada i Livna. Za izvrenje zadataka brigadi je podreen i bataljon TO Malovan.22 Potvrdu znaaja Kupreke visoravni dale su posjete visokih vojnih zvaninika. 29. februara u Kupresu je boravio pukovnik Ante Mikuli, komandant Glavnog stoera Hrvatske zajednice Herceg Bosna (GS HZ-HB), radi definisanja linija odbrane prema naseljima sa veinskim srpskim stanovnitvom.23 U selu Blagaj, na Kuprekoj visoravni, 24. marta boravi i komandant 30. partd sa ekipom starjeina Komande Banjalukog korpusa JNA, radi konkretizacije zadataka za odbranu od strane hrvatskih snaga.24 26. marta srpske snage (snage TO Malovan i dio pristiglih snaga JNA iz sastava 30. partd), su uspostavile kontrolnu taku u podruju sela Donji Malovan, na putnoj komunikaciji Kupres Malovan - ujica, sa ciljem stavljanja komunikacije pod kontrolu te stvaranja uslova za voenja protivoklopne borbe sa oklopno-mehanizovanim jedinicama koje bi eventualno izvrile napad iz pravca ujice. Ova aktivnost pokree lananu reakciju, koja e dovesti do bitke na Kuprekoj visoravni u prvoj dekadi aprila 1992. godine.

21

Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84. Marijan, navedeno djelo, str. 88. 23 Karlo Rotim, navedeno djelo, str. 186. 24 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 87.
22 Davor

30

Borbeni raspored 30. partd i dijela snaga Kninskog korpusa angaovanih na Kuprekoj visoravni, 01. aprila 1992. godine bio je sljedei : * 13. partizanska brigada (30. partd), komanda i dio pritapskih jedinica u s. Barai, 1. bataljon u podruju Strojice-Pribeljci, 2. bataljon u podruju Lanita (Klju), 3. bataljon bez 1 ete u podruju Rodua, 1 eta 3. bataljona u podruju Malovana. * 19. partizanska brigada (30. partd), 1. bataljon se formirao sa dvije ete u Kupresu i jednom iz Bugojna. U zoni odgovornosti brigade pod njenom komandom bile su i : dvije ete TO na podruju Donji Malovan, eta TO u Vukovskom, eta TO u Ravnom i eta TO u Blagaju, dio snaga 5. dobrovoljakog bataljona Banjalukog korpusa. * 11. motorizovana brigada (Kninski korpus), bataljon bez jedne ete ojaan baterijom MB-120mm, baterijom H-105mm i protivoklopnim vodom ZIS 76mm na podruju Novo Selo - Blagaj, 1. eta bataljona, ojaana vodom BsT-82mm, na podruju Donji Malovan. 25 Borbeni raspored hrvatskih snaga : * eta Zlosela s ojaanim vodom Rastievo na liniji Rastievo-Grbeina dolina-Mrnjanica-Mrebare-Strabenica, * eta Osmanlije u Osmanlijama, * ete Kupres i Gornji Kupres u Kupresu * specijalni protivdiverzantski vod u Zloselima, * protivoklopne grupe na Pogancu i u zahvatu komunikacije Blagaj-Rastievo * MB-82mm u rejonu Mrnjanice i Gradina * Snage hrvatske TO Tomislavgrad i Livno angaovane na prostoru ujice.
25

Davor Marijan, navedeno djelo, str. 95.

31

Bitka za Kupreku visoravan zapoela je u ranim jutarnjim satima 03. aprila 1992. godine. Hrvatske snage26, pod pritiskom gomilanja srpskih snaga na irem podruju Kupresa, uinile su prvi korak. Napad je izveden na pravcu ujica - Gornji Malovan. Hrvatske snage su do podneva uspjele ovladati Donjim Malovanom, a do veernjih sati su dovele u okruenje srpske snage u Gornjem Malovanu. Prema dostupnim izvorima "hrvatske" provenijencije, srpsko stanovnitvo se povuklo prema Glamou. Prema izvorima "srpske" provenijencije u tim napadima je ubijeno oko 20 civila Srba, mada o tim zloinima postoje i drugaija vienja.27 Istovremeno su srpske snage angaovane u irem rejonu Blagaj - Novo Selo u ranim poslijepodnevnim satima izvele prvo artiljerijski, a potom i pjeadijski napad na poloaje "Kupreke bojne" u rejonu Zlosela, ali bez rezultata. U toku noi 03./04. aprila 1992. godine, obje strane su radile na prilagoavanju novonastaloj situaciji. Srpska strana trai od vie komande upotrebu avijacije i helikoptera, te upuuje oklopne jedinice Kninskog korpusa i haubiki divizion i dobrovoljaki

26 Sastav i jaina ovih snaga jo uvijek nije adekvatno utvren. Literatura koja obrauje dogaanja na Kuprekoj visoravni "hrvatske" provenijencije ne razmatra ovo pitanje, premda se nalazila na izvoru podataka. Literatura "srpske" provenijencije, pri tome mislei i na izvore JNA, kao uesnike u ovim borbenim djelovanjima oznaava dijelove sljedeih jedinica : 106. osjeka brigada, 101. zagrebaka brigada, Studentska bojna "Kralj Tomislav" iz Zagreba, Specijalna jedinica "uti mrav" iz Vukovara, Jedinica za posebne zadatke Ministarstva unutranjih poslova Hrvatske i bojna "Zrinski" (Savezna Republika Jugoslavija, Komitet za prikupljanje podataka o izvrenim zloinima protiv ovjenosti i meunarodnog prava Beograd, "Genocid koji je nad srpskim stanovnitvom Kupresa izvren od strane vojnih i paravojnih formacija Republike Hrvatske i Hrvata iz Bosne i Hercegovine, u periodu od 03. aprila - 15. maja 1992. godine"). 27 " S tim u vezi, veoma je karakteristian i po monstruoznosti nevien metod obavjetajaca primijenjen na Kuprekoj visoravni. Naime, najprije je preko mas-medija irena veoma perfidna propagandna aktivnost , uz svesrdno angairanje SDS-a, o ugroenosti Srba na Kupresu. Nakon toga su u sela Gornji i Donji Malovan, sa iskljuivo srpskim stanovnitvom, ubaene grupe specijalaca JNA, koje su izvrile pokolj nad jednim brojem starijih i iznemoglih civila srpske nacionalnosti, da bi zatim plasirali vijest kako su ta sela napale ustae, i izvrile masakr nad Srbima. To je bio povod za ve pripremljeni dolazak Kninskog korpusa na Kupreku visoravan", Smail eki, navedeno djelo, str. 190-191.

32

bataljon Banjalukog korpusa na Kupreku visoravan. Hrvatske snage nareuju upotrebu po jedne ete sa prostora opina Bugojno, Gornji Vakuf i Posuje kao pojaanja u odbrani "Kupreke bojne". U toku 04. aprila hrvatske snage u potpunosti ovladavaju prostorom Donji i Gornji Malovan, dok se srpske snage s tog prostora povlae prema Glamou (civili) i prema Blagaju (vojne snage). Sa pristiglim pojaanjima hrvatskih snaga iz Bugojna, Gornjeg Vakufa i Posuja dijelom se pojaava odbrana s. Zlosela, a dijelom rejona Kuprekih vrata. Srpske snage su u toku dana ponovile napadna djelovanja na pravcu s. Blagaj - s. Zlosela, pojaanog intenziteta, uz upotrebu avijacije i pristiglog haubikog diviziona, ali ponovo bez rezultata u ovladavanju teritorijem. Za vrijeme trajanja borbi, u toku 04. i 05. aprila, u gradu su hrvatske snage vodile borbu sa 1. bataljonom 19. partbr, koga su uspjele okruiti i potisnuti iz zapadnog dijela grada.

33

Obostrani raspored snaga i borbena djelovanja 03. i 04. aprila 1992. godine

34

U zoru 06. aprila 1992. godine, srpske snage, 30. partd sa ojaanjima iz Kninskog i Banjalukog korpusa, uz prethodnu snanu artiljerijsku pripremu, otpoinju jak pjeadijsko - tenkovski napad pravcima Blagaj - Zlosela - Kupres i Blagaj - Rastievo Kupreka vrata. Glavni rezultati se postiu na pravcu napada tenkovske jedinice iz sastava Kninskog korpusa, to ostale jedinice uspjeno iskoritavaju. Srpske snage u toku dana uspijevaju izbiti na liniju Zlosela - Osmanlije - Olovo - Ratkovine, gdje bivaju privremeno zaustavljene od strane dobro rasporeenih protivoklopnih grupa hrvatskih snaga. Istovremeno u samom gradu i dalje traju intenzivne borbe u kojima hrvatske snage uspijevaju zauzeti podruje grada do samog centra. Tokom noi 06./07. april 1992. godine, pod uticajem intenzivnih kombinovanih djelovanja srpskih snaga, povlaenja dijelova snaga hrvatske strane, te loih vremenskih uslova, odbrana Kupreke visoravni znatno slabi. Srpske snage nastavljaju sa grupisanjem snaga, a najznaajnije pojaanje predstavljao je 9. oklopni bataljon (okb) Kninskog korpusa. Od novopristiglih jedinica Kninskog korpusa formira se taktika grupa 1 (TG-1), koja u sadejstvu sa snagama 30. partd, 07. aprila u popodnevnim satima pokree snaan tenkovsko-pjeadijski napad prema samom centru Kupresa. Koristei snanu artiljerijsku pripremu i podrku, te zamah tenkovskih jedinica u napadu, snage TG-1 oko 17,00 sati ulaze u Kupres. Istovremeno, snage 13. partbr ulaze u Kupres obuhvatnim manevrom sa juga. Linije odbrane hrvatskih snaga su razbijene, veina jedinica se neorganizovano povlaila, a veliki broj pripadnika hrvatskih snaga je ubijen i zarobljen. Narednog dana, 08. aprila, srpske snage definitivno stavljaju pod kontrolu sela Rastievo, Jurie, Ratkovine, Zlosela, Osmanlije, Olovo, grad Kupres i prijevoj Kupreka vrata. Devetog aprila srpske snage ovladavaju selima istono od grada Kupresa i vre opsene pripreme za nastavak borbenih djelovanja prema ujici. I dalje pristiu nove srpske snage, prvenstveno tenkovske jedinice Banjalukog korpusa (eta tenkova M-84).
35

Borbena djelovanja od 05. do 10. aprila 1992. godine

36

Desetog aprila u jutarnjim satima srpske snage su izvele napad u zahvatu komunikacije Kupres - Malovan. Pod pritiskom i snanim djelovanjima, prvenstveno tenkovskih jedinica podranih artiljerijskom vatrom, hrvatske snage se povlae sa Kupreke visoravni i organizuju odbranu sjeverno od ujice prema Malovanu. Borbena djelovanja su zaustavljena na liniji : Gluvin vrh - s. Duvnjaci - iroka kosa - s. Zanogline - s. Donji Mui - Velika Kozjaa - s. Donje Ravno - Razvre. Linija ostaje nepromijenjena sve do oktobra 1994. godine, kada je Armija RBiH, oslobodila Kupres i stvorila uslove za napredovanje snaga HVO iz pravca juga i ovladavanje Kuprekom visoravni. Odrediti sastav i jainu jedinica hrvatske i srpske strane je prilino teko. injenica je da su neposredno pred poetak aktivnih borbenih djelovanja srpske snage na Kuprekoj visoravni imale oko 2.000 ljudi, da bi zadnjeg dana djelovanja taj broj narastao na oko 5.000 ljudi. Hrvatske snage vjerovatno u periodu najintenzivnijih borbenih djelovanja nisu prele brojno stanje od 2.500 ljudi.28 Izvoenje podataka o gubicima je takoe teko. Prema razliitim dostupnim dokumentima u bitkama na Kuprekoj visoravni u aprilu 1992. godine hrvatska strana je imala oko 160 poginulih i veliki broj zarobljenih29, a srpska strana 80 - 90 poginulih i takoer vei broj zarobljenih.30 Oigledno je da su pobjedom na Kupresu i stavljanjem pod kontrolu Kupreke visoravni sa prijevojima Kupreka vrata i Malovan, srpske snage izvrile planirane zadatke i stvorile izuzetne uslove za operativni razvoj i dalja borbena djelovanja svojih jediniDavor Marijan, navedeno djelo, str. 114. Marijan, navedeno djelo, str. 110, 114-115. 30 Savezna Republika Jugoslavija, Komitet za prikupljanje podataka o izvrenim zloinima protiv ovjenosti i meunarodnog prava Beograd, "Genocid koji je nad srpskim stanovnitvom Kupresa izvren od strane vojnih i paravojnih formacija Republike Hrvatske i Hrvata iz Bosne i Hercegovine, u periodu od 03. aprila - 15. maja 1992. godine"
29 Davor 28

37

ca. injenica da angaovane hrvatske snage nisu bile dovoljno obuene i osposobljene, te adekvatno pripremljene za upotrebu znaajnijih tenkovskih jedinica od strane neprijatelja. Neosporno je da su upravo upotreba oklopnih jedinica, to jest njihov brz prodor u sam centar grada, kao i njihova intenzivna upotreba u nastupanju prema ujici bili faktor koji je odnio prevagu i odluio o pobjedniku.

38

2.2 Borbena djelovanja na podruju Bugojna i Donjeg Vakufa do jula 1993. godine Borbena djelovanja na kuprekom pravcu ( istono, Radua, objekat Idovac tt1955, zapadno, objekat Dekala tt1556) zapoela su i prije aprila 1992. godine, prvenstveno kroz aktivnosti srpskih snaga, koje ih jo uvijek izvode pod okriljem JNA. 19. partbr iz sastava 30. partd Banjalukog korpusa, ija je zona odgovornosti obuhvatala teritorije opina Kupres, Donji Vakuf i Bugojno, izmeu ostalog je imala za zadatak posjedanje Kuprekih vrata i kontrole ireg podruja namjenske industrije "Slavko Rodi" Bugojno.31 U skladu s tim 29. i 30. marta je vrena mobilizacija vojnih obveznika sa podruja Bugojna (Srbi) u podruju Kupreka vrata Koprivnica.32 U periodu neposredno pred bitku srpskih i hrvatskih snaga na Kuprekoj visoravni, krajem marta i poetkom aprila 1992. godine, srpski agresor je nastojao da osigura i zaposjedne putne komunikacije iz pravca Bugojna prema Kupresu, te da osigura kontrolu ireg podruja namjenske industrije "Slavko Rodi" Bugojno33. U skladu s tim namjerama ostvario je kontrolu glavne putne komunikacije Bugojno - Kupres u mjestu ipulji (naselje u Bugojnu sa veinskim srpskim stanovnitvom, neposredno uz fabriku vojne opreme "Slavko Rodi" Bugojno) i u rejonu ume Koprivnica, 1500 metara sjeveroistono od Kuprekih vrata34. Prvog aprila 1992. godine, snage iz sastava 19. partbr, popunjene sa prostora Bugojna, zaposjele su borbene poloaje u rejonu ume
31

Davor Marijan, navedeno djelo, str. 86. Marijan, navedeno djelo, str. 89. 33 Snage "srpske" Teritorijalne odbrane Bugojno, u sklopu aktivnosti oko Kupreke visoravni imale su zadatak blokiranja pravaca iz Bugojna prema Kupresu i posjedanja prevoja Mraaj. Davor Marijan, navedeno djelo, str. 91. 34 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 86, 89 i 91.
32 Davor

39

Koprivnica, na pravcu Bugojno - Kupres. Takoer je posjednuta i sporedna komunikacija Bugojno - Kupres u selima Donji i Gornji Mraaj35. U toku borbenih djelovanja hrvatskih i srpskih snaga na Kuprekoj visoravni ove snage nisu imale znaajniju ulogu. Do prvih borbenih djelovanja dolazi 05. aprila, u rejonu ipinog mosta, kada snage Patriotske lige (PL) Prusac izvode zasjedno borbeno djelovanje usmjereno na srpske agresorske snage, koje su se kretale iz pravca Kupresa prema Donjem Vakufu, sporednom komunikacijom. Navedeno borbeno djelovanje je imalo za cilj omesti agresorske pokrete i unijeti nesigurnost u njegove redove, to je i postignuto.36 Slino borbeno djelovanje je ponovljeno i 20. aprila, u rejonu Mala luka, na ve spomenutoj komunikaciji, od strane Odreda Teritorijalne odbrane Prusac, sa istim ciljem.37 Navedena borbena djelovanja imala su za cilj onemoguavanje srpskog agresora u koritenju putne komunikacije Kupres Donji Vakuf, preko Prusca, i u tome su potpuno uspjela, ime je agresoru u znatnoj mjeri oteana komunikacija na tom pravcu. Tokom maja, srpske snage (snage JNA, iz sastava 1. bataljona, 19. partbr, odnosno njoj podinjene snage "srpske" TO Bugojno), elei prikriti stvarne namjere, ali i dobiti potrebno vrijeme za dodatne mobilizacijske aktivnosti, tokom dana u civilnoj odjei, ali sa naoruanjem, vre kontrolu saobraaja kroz naselje ipulji, a tokom noi upuuju patrole prema fabrici vojne opreme "Slavko Rodi" Bugojno. 25. maja, u nastojanju da stave pod kontrolu fabriku vojne opreme, izvrili su, prvo minobacaki, a potom i pjeadijski napad na fabriku. Kako je napad osujeen i na isti snano uzvraeno od strane jedinice za osiguranje fabrike, srpske snage su odustale od daljih borbenih djelovanja i zapoele aktivno-

35 Na prostoru Bugojna egzistirale su srpske dobrovoljake jedinice formirane od strane SDS-a, brojnosti 800 ljudi. Smail eki, navedeno djelo, str. 284-298. 36 Edin Rami, Monografija Opinskog taba teritorijalne odbrane Bugojno, 307. motorizovane brigade i 307. Slavne brdske brigade, neobjavljeno djelo. 37 Edin Rami, navedeno djelo.

40

sti na povlaenju vojnih snaga i srpskog stanovnitva prema Kupresu. Sa ciljem odbrane prostora opine Bugojno i slobodnih dijelova donjevakufske opine, polovinom maja 1992. godine uspostavljen je sistem odbrane, tako da su vei dio kuprekog pravca (od sela Jazvenik do objekta Mala uljaga) branile jedinice HVO Bugojno, a manji dio kuprekog pravca (objekat Mala uljaga - selo Prusac) i donjevakufski pravac (od Prusca do objekta Sabljari tt 872) jedinice TO RBiH. Na kuprekom pravcu je uspostavljena odbrana u sistemu otpornih taaka, uvaavajui injenicu da nije postojao kontinuirani neposredni borbeni dodir sa srpskim agresorom. 13. juna snage taba Teritorijalne odbrane Bugojno ponavljaju uspjene akcije TO Prusac iz aprila 1992. godine. Izvedeno je zasjedno borbeno djelovanje u rejonu Mala luka, na putnoj komunikaciji Kupres - Prusac - Donji Vakuf. Tom prilikom su srpskom agresoru naneseni znaajni gubici u ivoj sili, a unitena je i vea koliina materijalno tehnikih sredstava. Jul i august 1992. godine karakteristini su po najeim borbenim djelovanjima srpskog agresora na kuprekom pravcu, prema Bugojnu. Poetkom jula, srpski agresor je izveo diverzantsku akciju na poloaje jedinica HVO Bugojno, u rejonu Jazvenika, prilikom koje je ubijeno 5 pripadnika HVO Bugojno i jedno civilno lice.38

38 Grupa autora, VATRE NAD VRBASOM, Prilozi za bugojansku ratnu kroniku 1990. 1993, HKD "Napredak" i upni ured Bugojno, Bugojno 1993, str. 79.

41

42

U augusta 1992. godine srpski agresor je svakodnevno, intenzivno i neselektivno djelovao artiljerijskim oruima velike razorne moi po linijama odbrane branilaca Bugojna, a naroito po samom centru grada i prigradskim naseljima. U toku ovog mjeseca agresor je prvi put borbeno djelovao avijacijom po Bugojnu, uzrokujui veliki broj poginulih i ranjenih, a priinjene su i velike materijalne tete. Sredinom mjeseca otpoeli su snani artiljerijsko-pjeadijski napadi. Napadi su usmjereni na otporne take jedinica HVO (Garaki podovi, olina kosa, Kunina kosa, Mala uljaga) i Armije RBiH (Han ardak). Srpski agresor je u tim napadima koristio i oklopne jedinice. Pod snanim agresorskim pritiskom, jedinice HVO su se povukle sa Kunine kose, poloaje na olinoj kosi pomjerile u pozadinu, dok su ostali poloaji uspjeno odbranjeni. 17. augusta jedinice srpskog agresora iz sastava 2. bataljona 19. brigade (Donji Vakuf) tkzv."VRS" izvele su silovit oklopnopjeadijski napad, podran artiljerijom i minobacaima svih kalibara, na slobodarski Prusac. Napad je zapoeo u 15,30 sati. Tokom napada neprijatelj je postigao znaajne uspjehe, uspio je izbiti u rejon Starog grada i prisiliti branitelje na povlaenje. Komanda taba odbrane opine Bugojno je odmah reagovala i u taj rejon su upuene dodatne snage : zdruene snage taba, izviaka jedinica i jedinica "Paragini" iz taba odbrane opine Gornji Vakuf, te izviaka jedinica taba odbrane opine Novi Travnik. Zajednikim aktivnostima Prusakog bataljona i novopridolih jedinica neprijateljske snage su zaustavljene, a potom i prisiljene na povlaenje. Neprijatelj se povukao na polazne poloaje u svitanje narednog dana. Agresor je u Pruscu pretrpio velike gubitke, 9 poginulih i 37 tee i lake ranjenih, od kojih su dva naknadno podlegla od zadobijenih rana. Uniten mu je jedan tenk T-55 i zaplijenjeno nekoliko automatskih puaka. Snage Armije RBiH, u odbrani Prusca imale su dva poginula borca i jednog zarobljenog, koji je naknadno razmijenjen mrtav.
43

Odbrana Prusca je potvrdila pravu vrijednost jedinica Armije RBiH, mogunost njihovog pregrupisavanja i izvoenja snanih i brzih kontranapada. Sredinom novembra srpski agresor je iskoristio nedovoljnu "budnost" jedinica HVO i ovladao objektom Mala uljaga tt1253, ime je, umnogome, naruio sistem odbrane slobodnih teritorija, te popravio vlastiti taktiki poloaj. U nastavku ratnih djelovanja na kuprekom pravcu, srpski agresor se uglavnom ograniavao na artiljerijska djelovanja, u veini sluajeva po naseljenim mjestima, a u nekoliko navrata, tokom februara 1993. godine, izvodio je i pjeadijske napade, koji su zavreni na "pokuaju".

44

2.3 Borbena djelovanja na prostoru Bugojna i Donjeg Vakufa od jula 1993. do oktobra 1994. U julu 1993. godine na prostoru opine Bugojno i slobodnim dijelovima opine Donji Vakuf, dolazi do otvorenog napada snaga HVO Bugojno na legalne organe vlasti RBiH i jedinice Armije RBiH. Boj koji se odigrao u drugoj polovini jula, u znatnoj je mjeri izmijenio situaciju na ovom prostoru. Snage HVO Bugojno, paralelno sa izvoenjem napadnih djelovanja prema jedinicama Armije RBiH, naputaju borbene poloaje koje su do tada posjedale prema srpskom agresoru, na kuprekom pravcu, vjerovatno prema ranijem dogovoru. Preuzimanjem inicijative od strane jedinica Armije RBiH na prostoru opine, a po gubljenju znaajnijih pozicija u gradu, ali i na irem gradskom podruju, uz blokirane glavne manevarske jedinice (sve bojne i brigadna vojna policija), snage HVO Bugojno, zajedno sa veinom hrvatskog stanovnitva opine Bugojno, naputaju teritoriju Bugojna, upravo preko borbenih poloaja srpskog agresora na kuprekom pravcu. Borbe snaga Armije RBiH i HVO na podruju Bugojna, trajale su 12 dana. Intenzitet borbenih djelovanja je bio stalan i izuzetno visok, o emu najbolje svjedoe pokazatelji o broju ranjenih i poginulih.39 Po okonanju borbenih djelovanja, snage Armije RBiH, sa znatno poveanim kontingentom naoruanja i municije, naroito u dijelu artiljerijskog naoruanja, ali znatno oslabljenje velikim gubicima u ljudstvu, zaposjedaju cjelokupan front prema srpskom agresoru na kuprekom pravcu.
39 U toku bitke za Bugojno, u periodu 18. - 29. jul 1993. godine evidentirani su sljedei gubitci : Armija RBiH, 92 poginula i 211 ranjenih boraca (Izvor : Edin Rami, navedeno djelo); HVO Bugojno, 107 poginulih i 130 ranjenih boraca (Izvor : Ante Viskovi, POGINULI PRIPADNICI HVO-a BUGOJNA I CIVILNE RTVE RATA 1991.-1997, Udruga obitelji poginuli i nestalih Bugojno, Bugojno 1999. godine)

45

46

Odmah su preduzete neophodne aktivnosti na ureenju linija odbrane, koje su bile nedovoljno ureene, sa velikim meuprostorima, veinom mnogo udaljene od agresora, to je znatno uticalo na sigurnost odbrane. Nakon borbenih djelovanja snaga Armije RBiH i HVO, krajem jula 1993. godine, odbrana od srpskog agresora, na kuprekom pravcu, se protezala du linije Humac - Jazvenik - Livadica - Dobri do - Zakopanik - Garaki podovi - olina kosa - Crveni glibovi Han ardak - Prusac. Poloaji srpskog agresora protezali su se na liniji Siver - Mraaj - Prljani - Kunina kosa - Risovac - Mala uljaga - ipin most - Paljike.

47

Raspored snaga na kuprekom pravcu, kraj jula 1993. godine

48

Druga polovina 1993. godine, nakon posjedanja linija na kuprekom pravcu od strane jedinica Armije RBiH, protekla je bez aktivnih borbenih djelovanja. Srpski agresor je u nepravilnim intervalima borbeno djelovao minobacaima i artiljerijom po borbenim poloajima armijskih jedinica, ali i po naseljenim mjestima, dok su branitelji koristili raspoloivo vrijeme za dodatno ininjerijsko ureenje i poboljanje sistema odbrane. Januar i februar 1994. godine na kuprekom frontu protiu bez posebno znaajnih dogaaja. Uz stalne aktivnosti na dogradnji sistema odbrane, armijske jedinice provode izvianje za napadna djelovanja, u cilju popravke taktikog poloaja i stvaranja povoljnih uslova za djelovanja veeg intenziteta prema Kupresu. Poetkom marta, po potpisivanju Vaingtonskog sporazuma i stupanja na snagu primirja izmeu jedinica Armije RBiH i HVO, Armija RBiH zapoinje sa preuzimanjem inicijative na frontu prema srpskom agresoru. 16. marta 1994. godine, snage 370. brdske brigade40 (bbr) izvode napadna djelovanja prema objektu Mala uljaga tt 1253. U izuzetno uspjenoj i efektno izvedenoj akciji, jedinice 370. bbr uspjele su ovladati objektom Mala uljaga tt 1253, dijelovima Osmanagine kose, te prostorima Bilanovia ko, ipin most, Kazanovac, Paljevine i Samari. Rezultati su bili impozantni : agresoru su naneseni veliki gubici u ivoj sili i ratnoj tehnici, zaplijenjena su znaajna materijalno-tehnika sredstva, te stvorene pretpostavke za naredna borbena djelovanja na ovom pravcu.

370. brdska brigada je formirana 21. oktobra 1993. godine po Naredbi Komandanta taba Vrhovne Komande OS RBiH, broj : 14-75-121 od 21.10.1993. godine. U sastav brigade ulo je ljudstvo sa prostora opine Donji Vakuf, do tada angaovano u jedinicama 307. motorizovane brigade i Opinskih tabova odbrane Bugojno i Donji Vakuf. Neposredno po formiranju brigadi je dodijeljena zona odgovornosti prema srpskom agresoru : zapadno Mala uljaga tt 1253 (ukljuno), istono Sabljari tt 872 (ukljuno), kao i zona odgovornosti prema HV i HVO na gornjevakufskom pravcu.

40

49

Legendarni AJVAZ-DEDO, zarobljen u akciji Mala uljaga, 16. marta 1994. godine

Nedugo nakon toga, 21./22. marta 1994. godine, u cilju popravke taktikog poloaja i stvaranja uslova za naredna borbena djelovanja prema Kupresu, 307. bbr41 vri izmjetanje borbenih poloaja na plato Hotigoa, koji je do tada srpski agresor kontrolisao izviakim patrolama, povremenim zasjedama i ininjerijskim preprekama. Nakon uspjeno okonane aktivnosti, front na kuprekom pravcu je bio znatno izmijenjen, sistem odbrane znatno unaprijeen, a stvorene su i realne pretpostavke za nastavak bo307. brdska brigada egzistira od 21. oktobra 1993. godine. Nastala je po Naredbi Komandanta taba Vrhovne Komande OS RBiH, broj : 14-75-121 od 21.10.1993. godine preformiranjem iz 307. motorizovane brigade i ulaskom u njen sastav jedinica rasformiranog Opinskog taba odbrane Bugojno. Nakon preformiranja, brigadi je dodijeljena zona odgovornosti prema srpskom agresoru : istono Humac tt 1284 (ukljuno), zapadno Mala uljaga tt 1254 (iskljuno), kao i zona odgovornosti prema snagama HV i HVO na gornjevakufskom pravcu.
41

50

rbenih djelovanja. Napadna borbena djelovanja su nastavljena sredinom maja. 18. maja snage 307. bbr su ovladale veim dijelom objekta Crni vrh tt1370, rejonom apenice, te zaposjele prostor Previjoca i Bencuonov ko. Krajem maja, u napadnim djelovanjima snage 370. Sbbr, u dobro planiranoj i dugo pripremanoj akciji, ovladavaju objektom Crni vrh, tt1513 i tt1514 . Ovi objekti su predstavljali zadnju kapiju pred odluujua oslobodilaka djelovanja prema Kupresu.

51

Borbena djelovanja na kuprekom pravcu, mart - maj 1994. godine

52

Desetog juna, srpski agresor, shodno iskustvima iz borbenih djelovanja prema objektu Mala uljaga sa kraja 1992. godine, izvodi iznenadan upad na objekat Mala uljaga tt 1253. Iskoristivi faktor iznenaenja, u prvoj fazi ovladava dijelom objekta i zaposjeda poloaje jedinica Armije RBiH, 307. bbr. Meutim, nakon poetnog iznenaenja, jedinice 307. bbr su reorganizovale snage i tokom dana u estokim borbama ovladale svim izgubljenim poloajima. U septembru 1994. godine, jedinice angaovane na kuprekom pravcu, 307. bbr i 370. Sbbr, intenziviraju obavjetajni rad i izviake aktivnosti prema Kupresu. Svakodnevno su vrena izvianja, kako prednjih linija srpskog agresora, tako i njegove dubine, a naroito elemenata borbenog rasporeda u dubini i prilaznih komunikacija ka prednjem kraju (pravci dotura, pravci uvoenja rezerve, pravci evakuacije i slino).

Izviai 307. brdske brigade prilikom povratka sa zadatka

53

Pored obavjetajno-izviakih aktivnosti, jedinice su vrile sveobuhvatne pripreme : dodatna obuka jedinica, formiranje udarnih grupa, komandantska izvianja, angaovanje starjeina svih nivoa komandovanja i kontrole neposredno u izviakim aktivnostima uz angaovanje vrsnih poznavaoca terena, ali i pripreme ekipa za raiavanje putnih komunikacija, ekipa za zapreavanje, sanitetskih ekipa, te ekipa za iznoenje ranjenih i povrijeenih boraca.

54

III FORMIRANJE I DJELOVANJE SEDMOG KORPUSA ARMIJE REPUBLIKE BOSNE I HERCEGOVINE

3.1 Formiranje 7. korpusa Armije RBiH Sedmi korpus Armije Republike Bosne i Hercegovine formiran je po Odluci Predsjednitva Republike Bosne i Hercegovine broj : 02-111-134/94 od 26. februara 1994. godine, kada je na dunost postavljen i kljuni personal u komandi korpusa, komandant, zamjenik komandanta i naelnik taba. Odmah su zapoete pripreme za stavljanje korpusa u funkciju, koje su zbog borbenih djelovanja prema srpskom agresoru, kao i zbog aktivnosti prema HVO, sa kojim je tek postignuto primirje, bile znatno oteane. Kao sjedite 7. korpusa odreen je Travnik. Poetkom aprila 1994. godine, Naredbom taba Vrhovne komande OS RBiH42, izvrena su postavljenja preostalog dijela personala Komande 7. korpusa, ime su stvoreni uslovi za poetak funkcionisanja korpusa. Sedmi korpus zvanino egzistira od 07. aprila 1994. godine, kada je iz operativnog centra korpusa upuen prvi izvjetaj prema tabu Vrhovne komande OS RBiH.43

tab Vrhovne komande OS RBiH, broj : 05-1/3-12 od 02. aprila 1994. godine. Hasib Muinbegovi, Remzija iljak, Kemo Beirovi, OPERACIJA VLAI, Vojna analiza, dokumenti, sjeanja, Sarajevo 1999, str. 21.
43

42

57

Sedmi korpus Armije RBiH je formiran na prostoru srednje Bosne, u dijelu dotadanje zone odgovornosti 3. korpusa Armije RBiH. Zona odgovornosti je pokrivala teritorije opina : Bugojno, Busovaa, Donji Vakuf, Gornji Vakuf, Novi Travnik, Travnik i Vitez. Zona odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH protezala se sa Vlaikog platoa, rijeka Jesenica (ukljuno), gdje se graniio sa 3. korpusom Armije RBiH, do Gornjeg Vakufa, objekat Klisac (ukljuno), gdje se graniio sa 4. korpusom Armije RBiH. Duina zone odgovornosti prema srpskom agresoru iznosila je oko 140 kilometara, a obuhvatala je vlaiki i komarsko-vrbaski operativno-taktiki pravac i kupreki taktiki pravac. Pored zone odgovornosti prema srpskom agresoru, snage 7. korpusa Armije RBiH bile su angaovane na linijama razdvajanja sa snagama HVO. Duina tih linija iznosila je oko 120 kilometara, a obuhvatala je lavanski i gornjevakufski pravac. Osnovni zadatak 7. korpusa Armije RBiH, je bio izvoenje oslobodilakih borbenih djelovanja prema sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, u pravcu Bosanske Krajine. Svakako da bi u "blie" zadatke trebalo svrstati oslobaanje planine Vlai, prijevoja Komar, prijevoja Kupreka vrata, Donjeg Vakufa, Kupresa i Jajca.

58

Zona odgovornosti 7. korpusa u strategijskom rasporedu Armije RBiH

59

Sedmi korpus je formiran od dijela jedinica 3. korpusa Armije RBiH, prije svega od jedinica OG "Bosanska Krajina" i OG "Zapad". U sastav 7. korpusa Armije RBiH ule su slijedee brigade : 17. Slavna Krajika brdska brigada, 27. brdska brigada, 37. Muslimanska lahka brigada, 305. brdska brigada, 306. brdska brigada, 307. brdska brigada, 308. brdska brigada, 312. brdska brigada, 317. Slavna brdska brigada, 325. brdska brigada, 333. brdska brigada i 370. brdska brigada. Pored brigada, koje su predstavljale osnovne manevarske jedinice korpusa, korpus je u svom sastavu imao i samostalne i pritapske jedinice : Mjeoviti artiljerijski divizion OG "Bosanska krajina", Mjeoviti artiljerijski divizion OG "Zapad", koji e u januaru 1995. godine prerasti u Mjeoviti artiljerijski puk, lahki artiljerijski divizion protivvazdune odbrane, samostalni diverzantski bataljon, ininjerijski bataljon, bataljon vojne policije, logistiku bazu i tenkovsku etu. Zadatak ovih jedinica je bila borbena i druga podrka korpusa u toku borbenih djelovanja.

60

61

Jedini komandant 7. korpusa Armije RBiH bio je brigadni general Mehmed Alagi, dunost njegovog zamjenika je obavljao brigadni general Fikret uski, dok su dunost naelnika taba obavljali brigadir Selmo Cikoti, brigadni general Kadir Jusi i na kraju, brigadni general Fikret uski.

Komandant 7. korpusa Armije RBiH, brigadni general Mehmed Alagi

62

3.2 Brigade u sastavu 7. korpusa Armije RBiH Slika 7. korpusa Armije RBiH, ne bi bila potpuna bez podataka o brigadama iz njegovog sastava.44 17. Slavna Krajika brdska brigada45 (17. SKbbr) Brigada je formirana 25. novembra 1992. godine u Travniku. U sastav brigade su ule jedinice Prve bosansko-krajike brigade i Sedme krajike brigade. U sastavu brigade nalazilo se ljudstvo sa prostora bosanskokrajikih opina, dobrovoljci koji su se vratili sa privremenog rada u inostranstvu i ljudstvo koje je srpski agresor protjerao sa tih prostora na podruje srednje Bosne. Kako je sastav brigade i do njenog formiranja imao dosta ratnog iskustva (1. bosanskokrajika brigada : turbetsko bojite, eika planina, Vlai, Jajce, Karaula; 7. krajika brigada : Grebak, Trnovo, Jajce), pred brigadu su odmah po formiranju postavljeni borbeni zadaci. Krajem decembra 1992. godine brigada biva angaovana na visokom bojitu u izvoenju napadnih borbenih djelovanja, gdje oslobaa objekat Crkvice, a potom i kotu 715, ime je pruena znatna podrka u slamanju ofanzive srpskog agresora na Sarajevo. Poetkom januara 1993. godine u sastav 17. SKbbr ulazi i vei dio ljudstva 1. bojne HVO iz Kotor Varoi. 15. aprila 1993. godine brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA i visoko ratno priznanje ZLATNI LJILJAN. U toku ljeta 1993. godine brigada biva angaovana u borbama sa snagama HVO na prostoru travnike opine, a u augustu se dio
44 Autor se odluio da predstavi samo najosnovnije podatke o brigadama iz sastava 7. korpusa Armije RBiH koje su neposredno uestvovale u izvoenju operacije, uz napomenu da su podaci dati za period do izvoenja Kupreke operacije, odnosno do oktobra 1994. godine. Podaci o brigadama nisu predstavljeni na jedinstven nain prvenstveno iz razloga razliitosti izvora koji su koriteni za njihovu pripremu. 45 Brigadi je u januaru 1995. godine dodijeljen poasni naziv VITEKA. Vehid Guni, LJEPOTA POVRATKA U BOSNU, Sanica 1997, str. 10 - 22.

63

snaga angauje i na igmanskom bojitu u slamanju ofanzive srpskog agresora prema Malom polju. Do kraja 1993. godine brigada biva angaovana u borbama na podruju Viteza i Novog Travnika, sa snagama HVO. U toku 1994. godine, po potpisivanju Vaingtonskog sporazuma, brigada biva angaovana na Vlaikom platou, gdje postie zavidne rezultate u oslobodilakim djelovanjima. Oslobaa prostor Duga, Javorka, Srneih brda, Obriina, Kujinog dola i kote 1492, ime su stvoreni povoljni uslovi za dalja oslobodilaka djelovanja na Vlaikom platou. U drugoj polovici oktobra, brigada se upuuje na kupreki pravac, gdje biva ukljuena u borbena djelovanja jedinica 7. korpusa Armije RBiH. Brigadom su komandovali : brigadni general Fikret uski, pukovnik Sejad irkin i brigadir Sakib Fori. U periodu izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao brigadir Sakib Fori, tada major. 27. brdska brigada46 (27. bbr) 27. brdska brigada je formirana u augustu 1993. godine, od do tada formiranih jedinica 27. motorizovane brigade (mtbr), 1. bataljona 306. bbr i 4. bataljona 314. mtbr. U sastavu brigade se nalazilo ljudstvo sa prostora 33 bosanskohercegovake opine. Brigada je uestvovala u izvoenju borbenih djelovanja prema srpskom agresoru, na Vlaikom platou, i prema snagama HVO, na prostoru Novi Travnik i Vitez. U toku tih djelovanja, brigada je postigla znaajne rezultate u koje se prije svega ubrajaju ponovno oslobaanje izgubljenih poloaja u podruju Meokrnja, na

46 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 9

64

Vlaiu, kao i angaovanje u napadnim djelovanjima prema objektu Police, takoer na Vlaiu. U drugoj polovini oktobra, brigada upuuje dio snaga na kupreki pravac, gdje se odmah po pristizanju ukljuuje u napadna borbena djelovanja. Brigadom su komandovali pukovnik Rasim Imamovi i pukovnik Mustafa Fazli. U periodu izvoenja Kupreke operacije, brigadom je komandovao pukovnik Mustafa Fazli, tada major. 37. Muslimanska lahka brigada47 (37. Mlbr) Brigada je formirana 15. februara 1994. godine u Travniku. Formirana je od dijela jedinica 7. Muslimanske brigade. Iako mlada po datumu formiranja, ali sa pripadnicima jedinice sa bogatim ratnim iskustvom, brigada postie znaajne rezultate u borbenim djelovanjima na vlaikom i komarskom pravcu. Znaajniji rezultati su postignuti u oslobaanju izgubljenih poloaju u rejonu Meokrnja, te u oslobaanju sela Gole. U drugoj polovini oktobra brigada je prebaena na kupreki pravac, gdje je ukljuena u napadna borbena djelovanja. Brigadom je komandovao pukovnik Asim Korii, dok je u toku Kupreke operacije komandovao naelnik taba pukovnik Vahid Dervii, tada major.

47 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 9

65

305. brdska brigada 48 (305. bbr) 01. decembra 1992. godine, u Bugojnu, prva grupa jajakih boraca stvara jezgro za formiranje brigade, a desetak dana kasnije pristie i druga grupa, te se obje zajedniki angauju na mobilisanju vojnih obveznika sa prostora opine Jajce. Brigada zvanino egzistira od decembra 1992. godine, uz napomenu da je popunjena borcima do tada angaovanim u jedinicama Opinskog taba odbrane Jajce, poznatim po herojskim borbama protiv srpskog agresora u periodu april - septembar 1992. godine, u odbrani grada i dijela teritorije opine Jajce. Po formiranju, brigada biva stacionirana na prostorima opina Bugojno i Gornji Vakuf, gdje se angauje u odsudnim borbama za odbranu Gornjeg Vakufa od agresije snaga HV i HVO. Nakon izmjetanja brigade u rejon sela Biljeeva, opina Kakanj, zapoinje njeno intenzivno angaovanje u borbama protiv srpskog agresora na visokom bojitu, te sa snagama HVO na podruju opina Busovaa i Vitez. U tim borbenim djelovanjima brigada je postigla znaajne rezultate. Poseban doprinos brigada daje u odbrani Gornjeg Vakufa poetkom 1994. godine, kada su snage HV i HVO poduzele ofanzivu "SVE ILI NITA" na prostorima opina Gornji Vakuf i Prozor. Jedinice 305. bbr, nedovoljno logistiki opremljene, su tada, po izuzetno loim vremenskim prilikama, dijelom helikopterima, a dijelom pjeice, uz veliku hladnou i vijavicu, te preko surovih predjela planine Vranice izvrile usiljeni mar i na vrijeme pristigle da pojaaju odbranu jedinica Armije RBiH na prostoru Privora, u opini Gornji Vakuf. Prisustvo ove jedinice na prostoru Gornjeg Vakufa imalo je presudnu ulogu u zaustavljanju ofanzive snaga HVO i HV. U toku maja i juna 1994. godine, brigada postie izuzetno

48 Brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA u januaru 1995. godine. Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 9

66

znaajne rezultate u borbama protiv srpskog agresora na komarskovrbaskom pravcu. U sadejstvu sa ostalim jedinicama 7. korpusa Armije RBiH, osloboeni su objekti Otra glava i Vuija glava, cjelokupan plato Vidrika, a osloboeno je i 16 sela na podruju opine Donji Vakuf. Do izvoenja Kupreke operacije brigada je angaovana u izvoenju borbenih djelovanja na komarskovrbaskom pravcu, uz upuivanje manjih snaga i na vlaiki pravac. Brigadom su komandovali major Halid Dedi, pukovnik Rifet Planini i pukovnik Abid Gromila. U toku izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao major Halid Dedi. 307. brdska brigada49 (307. bbr) Preformiranjem 307. mtbr i jedinica Opinskog taba odbrane Bugojno, 21. oktobra 1993. godine nastala je 307. brdska brigada. Cijenei iskustvo i ratne uspjehe jedinica od kojih je nastala 307. bbr, odbrana prostora opine Bugojno od napada srpskog agresora tokom 1992. i 1993. godine, odbrana grada i opine Bugojno od napada HVO u julu 1993. godine, pruanje pomoi susjednim jedinicama, prije svega na gornjevakufskom pravcu, brigada biva odmah angaovana u borbenim djelovanjima na kuprekom pravcu, prema srpskom agresoru i na gornjevakufskom pravcu, prema snagama HVO i HV. Nakon potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, u martu 1994. godine brigada zaposjeda plato Hotigoa, na kuprekom pravcu, ime stvara kvalitetnu osnovicu za dalja djelovanja prema Kupresu, a znatno poboljava i sigurnost odbrane. Sredinom maja, brigada ovladava dijelom dominantnih objekata na Hotigou, Crni vrh tt 1370, ime se stvaraju uslovi za borbena djelovanja irih razmjera na kuprekom pravcu.
49 Brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA u januaru 1995. godine. Edin Rami, MONOGRAFIJA, navedeno djelo.

67

U junu 1994. godine, brigada je angaovana na komarskom pravcu u napadnim djelovanjima, gdje postie znaajne rezultate u oslobaanju objekata Kik i Vis. Od jula 1994. godine brigada intenzivira obavjetajnoizviake aktivnosti na kuprekom pravcu, vri ubacivanja izviakih grupa u pozadinu srpskog agresora, planira i priprema napadna djelovanja prema Kupresu i vri obuku i pripremu jedinica. Brigadom su komandovali brigadir Faruk Aganovi - Jupi i pukovnik Almir Idrizovi. U toku izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao brigadir Faruk Aganovi - Jupi, tada major.

308. brdska brigada50 (308. bbr) Brigada je formirana 17. decembra 1992. godine u Novom Travniku. U sastav brigade ulaze 1, 2. i 3. brdski bataljon Opinskog taba odbrane Novi Travnik. Jedinice koje su ule u sastav brigade imale su bogato ratno iskustvo iz borbi sa srpskim agresorom u Turbetu, na visokom i igmanskom bojitu. Po formiranju, brigada je u gotovo stalnim borbenim djelovanjima sa snagama HVO na prostoru Novog Travnika, ali i Viteza. Pored odbrane dijela teritorije Novi Travnik od napada HVO, posebno znaajna je odbrana vojne fabrike Bratstvo Novi Travnik, koja je cijelim tokom odbrane od agresije na RBiH, bila znaajan subjekt naoruavanja Armije RBiH. Znaajni rezultati se postiu i u borbama sa srpskim agresorom na prostoru Kamenja - Mravinjac (istoni dijelovi Komara) u junu 1993. godine, kada su te poloaje snage HVO pre-

50 Brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA u ___________. Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 10.

68

pustile srpskom agresoru. Ovdje je potrebno dodatno istai znaaj ove borbe, u kojoj su pored snaga 308. bbr uestvovale i zdruene snage OG ZAPAD i OG BOSANSKA KRAJINA, jer je srpski agresor sa objekata Kamenja i Mravinjac kontrolisao tada jedinu putnu komunikaciju izmeu Gornjovrbaske i Lavanske doline. Do Vaingtonskog sporazuma brigada vodi estoke borbe sa snagama HVO i izvodi odbrambena djelovanja prema srpskom agresoru. U maju 1994. godine, brigada na komarskom pravcu, postie znaajne rezultate u napadnim djelovanjima, oslobodivi objekat Veliki iljkovac, neposredno iznad Pogane ravni i dio Pogane ravni. U drugoj polovini oktobra 1994. godine brigada se angauje u eksploataciji uspjeha jedinica 7. korpusa Armije RBiH na kuprekom pravcu. Komandanti brigade su bili : major Bislim Zurapi, pukovnik Osman Pori i major Selim Zahirovi. U toku Kupreke operacije, brigadom je komandovao major Bislim Zurapi.

69

317. Slavna brdska brigada51 (317. Sbbr) Brigada je formirana 20. novembra 1992. godine u Gornjem Vakufu. U sastav brigade ulaze 1., 2., 3. i 4. odred, kao i ostale jedinice koje je formirao Opinski tab odbrane Gornji Vakuf. Jedinice koje su ule u sastav brigade, u dva navrata u toku 1992. godine bivaju angaovane u borbama sa srpskim agresorom na trnovskom bojitu, gdje su postignuti znaajni rezultati u oslobaanju privremeno zaposjednute teritorije. Brigada se povremeno angauje i na bugojanskom bojitu, na frontu prema Donjem Vakufu. Od januara 1993. godine brigada teino vodi borbu sa snagama HV i HVO, koje su sve do potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, izvodile napadna djelovanja prema Gornjem Vakufu i nastojale ovaj izuzetno vaan komunikacijski prostor staviti pod svoju kontrolu. U periodu nakon potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, brigada izvodi odbrambena djelovanja prema srpskom agresoru na kuprekom i vrbaskom pravcu. Jedinice 317. Sbbr su aktivno ukljuene u borbena djelovanja na kuprekom pravcu, neposredno nakon otpoinjanja tih djelovanja i postizanja poetnih rezultata. Komandanti 317. Sbbr su bili : Jusuf Helji, pukovnik Enver Zejnilagi - Bosanac, brigadir Fahrudin Agi - Pajo, pukovnik Demal Hadi i brigadir Faruk Aganovi - Jupi. U toku izvoenja Kupreke operacije, brigadom je komandovao pukovnik Demal Hadi, tada major.

51Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 8.

70

325. brdska brigada52 (325. bbr) Brigada je formirana 1. decembra 1992. godine na prostoru opine Vitez, u mjestu Kruica. U sastav brigade ule su dotadanje jedinice 7 rejonskih tabova, te dva dobrovoljaka odreda, koji su egzistirali od 21. maja 1992. godine. Znaajne rezultate jedinice koje su ule u sastav brigade ostvarile su na visokom i turbetskom bojitu, te u odbrani Jajca. Svakako je najznaajniji rezultat odbrana slobodnih prostora opine Vitez, a naroito prostora Starog Viteza, od stalnih napada snaga HVO. Od aprila 1994. godine brigada je angaovana u odbrani od srpskog agresora na Vlaikom platou. U drugoj polovini oktobra 1994. godine, dijelovi brigade su angaovani u izvoenju borbenih djelovanja na kuprekom pravcu. Komandanti 325. bbr bili su : nadkapetan Esad Dananovi, pukovnik Mensur Keletura, nadkapetan Ibrahim Puri, pukovnik Rifet Planini, major Mevludin Berberovi, pukovnik Ahmed Kulenovi i major Nesad Hurem. U toku izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao pukovnik Rifet Planini, tada major.

52 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 10.

71

370. Slavna brdska brigada53 (370. Sbbr) Brigada je formirana 21. oktobra 1993. godine u Bugojnu. U sastav brigade su uli dijelovi jedinica 307. mtbr popunjeni ljudstvom sa prostora opine Donji Vakuf i manjim dijelom drugih opina, i jedinice rasformiranog Opinskog taba odbrane Donji Vakuf. Jedinice koje su ule u sastav brigade imale su bogato ratno iskustvo u odbrani prostora opine Bugojno i slobodnih dijelova opine Donji Vakuf od napada srpskog agresora tokom 1992. i 1993. godine, odbrani grada i opine Bugojno od napada HVO u julu 1993. godine i pruanju pomoi susjednim jedinicama, prije svega na gornjevakufskom pravcu. Odmah po formiranju brigada se angauje u borbi sa snagama HVO na gornjevakufskom pravcu i sa srpskim agresorom na kuprekom i vrbaskom pravcu. Nakon potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, brigada teite djelovanja prenosi prema srpskom agresoru i ve 16. marta 1994. godine uspijeva ovladati objektom Mala uljaga na kuprekom pravcu. Za postignuti uspjeh brigadi je 14. aprila 1994. godine dodijeljen poasni naziv SLAVNA.54 Krajem maja, brigada u izuzetno dobro planiranoj i pripremljenoj akciji oslobaa prostor Crnog vrha (tt 1513 i tt1514) i dio koanskog platoa, ime su stvoreni povoljni uslovi za intenzivnija djelovanja prema Kupresu. U junu brigada biva angaovana u borbenim djelovanjima na komarskom pravcu. Komandanti 370. Sbbr su bili : pukovnik Senad Alki, major Besim Uambarli i pukovnik Amer Durakovi. U toku Kupreke operacije brigadom je komandovao major Besim Uambarli.

53 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 8. 54 tab Vrhovne Komande Oruanih snaga RBiH, broj : 02-111-310/94, 14.04.1994.

72

3.3 Borbena djelovanja 7. korpusa Armije RBiH do Kupreke operacije Od samog formiranja 7. korpus Armije RBiH se angaovao u borbenim djelovanjima u svojoj zoni odgovornosti. Snage srpskog agresora, koristei nedovoljan oprez jedinica 27. bbr, angaovanih na desnom krilu korpusa, u rejonu Meokrnja, vjerovatno i obavjetajne podatke do kojih su doli tokom "trgovine" - verca koji se deavao na tom prostoru u ranijem periodu, izvele su 24. aprila 1994. godine tenkovsko-pjeadijski napad na lokalitet Meokrnje Glavica, tt 1400. U prvoj fazi, agresor je uspio zaposjesti dio borbenih poloaja 27. bbr u tom rejonu i nanijeti snagama 27. bbr gubitke u ljudstvu i tehnici, a potom je pristupio pripremama za nastavak borbenih djelovanja. Tek formirana komanda 7. korpusa Armije RBiH se nala u situaciji da djeluje u to kraem vremenskom roku, kako bi onemoguila dalje napredovanje srpskog agresora, te istovremeno i stvorila uslove za povrat izgubljenih borbenih poloaja. Nakon krae analize novonastale situacije, donesena je odluka, izdati su zadaci i otpoelo se sa realizacijom istog. Nakon samo dva dana, izveden je kontranapad zdruenih snaga 7. korpusa Armije RBiH, u kome je ponovo ovladano izgubljenim borbenim poloajima u rejonu Meokrnje - Glavica, a izvreno je i pomjeranje linija odbrane 7. korpusa, na centralnom dijelu Vlaikog platoa, na objekte Stojanovac - Javorak - derin potok Kik - Meokrnje. U ovim djelovanjima srpskom agresoru su naneseni znaajni gubici u ivoj sili i tehnici, poboljan je borbeni moral snaga 7. korpusa, a agresor je suoen sa izmijenjenim nainom djelovanja armijskih jedinica. Sredinom maja nastavljaju se oslobodilaka djelovanja 7. korpusa Armije RBiH. Na kuprekom pravcu, 307. bbr, ovladava veim dijelom objekta Crni vrh, tt 1370, rejonom apenice, te zaposjeda prostor Previjoca i Bencunovog koa. Na vlaikom pravcu, snage 7. korpusa su ovladale objektom Bjeljik. Krajem maja 1994. godine, Komanda 7. korpusa Armije
73

RBiH poduzima napadna djelovanja irih razmjera, sa teitem na komarskom pravcu. Borbena djelovanja su izvoena pod nazivom "PROLJEE - 94". U toku tih djelovanja, snage 7. korpusa u periodu od 29. do 31. maja uspijevaju osloboditi veliki broj, do tada okupiranih, znaajnih taktikih objekata i sela. Osloboen je Gole, u travnikoj opini, vei broj sela u donjevakufskoj opini (ahmani, Pobrani, Fonjge, ulovii, Brdo, Dolovi, Klinde, Petkovii, Kee), a ovladano je zemljinim objektima : Vuija glava, tt 1370, Veliki iljkovac, k.1281, Vuija glava, tt 1310 i kompletnim platoom Vidrike. U ovim borbenim djelovanjima teino su angaovane 305. bbr, 308. bbr, dijelovi 312. bbr i 37. Mlbr. Istovremeno, borbena djelovanja izvode i snage 370. Sbbr, na pomonom pravcu napada 7. korpusa, i postiu izuzetno znaajne rezultate. Osloboen je iri prostor Crnog vrha, tt 1513 i tt 1514 i dio platoa Koani, u jugozapadnom dijelu zone odgovornosti 7. korpusa. Jedinice 7. korpusa, angaovane na vlaikom pravcu, oslobodile su iri prostor Duga i Javorka. Ovim proljetnim djelovanjima, 7. korpus Armije RBiH, iako tek formiran, pokazao je da je sposoban za napadna borbena djelovanja i oslobaanje privremeno zaposjednute teritorije Bosne i Hercegovine, te da mu tek predstoje velike pobjede. U toku ljetnih mjeseci 1994. godine, snage 7. korpusa Armije RBiH izvode napadna djelovanja u itavoj zoni odgovornosti, sa teitem na komarskom pravcu. Meutim, zbog ranijih znaajnih pomaka snaga 7. korpusa na tom pravcu, srpski agresor je znatno poveao angaovanje snaga i dodatno ojaao sistem odbrane, tako da su postignuti manji rezultati. Krajem jula 1994. godine, snage 7. korpusa na vlaikom pravcu, u dobro planiranoj i pripremljenoj akciji, oslobaaju Srnea brda, Obriine, Kujin do i kotu 1492. U ovim djelovanjima srpskom agresoru su naneseni znaajni gubici u ivoj sili i tehnici, te, to je mnogo bitnije, stvorene su i realne pretpostavke za dalja napadna djelovanja na svim pravcima u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH.
74

U septembru 1994. godine, Komanda 7. korpusa Armije RBiH, po dobijanju Direktive VK OS RBiH, u kojoj je kao glavni zadatak za 7. korpus oznaeno izvoenje napadnih borbenih djelovanja na komarskom pravcu, prema Donjem Vakufu i prijevoju Komar, zapoinje sa planiranjem borbenih djelovanja. Planiranje je vreno na nivou Komande 7. korpusa, uz maksimalno uvaavanje prijedloga iz potinjenih jedinica. Paralelno sa ovim aktivnostima sve jedinice 7. korpusa, angaovane u dodijeljenim zonama odgovornosti, intenziviraju obavjetajno - izviake aktivnosti prema srpskom agresoru i pripreme za izvoenje napadnih djelovanja.

75

IV PRIPREMA KUPREKE OPERACIJE

4.1 Vojno - politika situaciju u Bosni i Hercegovini54 U cilju adekvatnog praenja situacije i deavanja u toku borbenih djelovanja 7. korpusa Armije RBiH, oznaenih nazivom "JESEN - 94", odnosno sagledavanja situacije na irem prostoru bosanskohercegovakog ratita, neophodno je sagledati vojno politiku situaciju u Bosni i Hercegovini, u drugoj polovini 1994. godine. Precizno definirati period neposredno pred izvoenje borbenih djelovanja "JESEN - 94", u vojnom i politikom pogledu je vrlo teko. Situacija je bila vrlo sloena i podlona estim promjenama. Period prije izvoenja "Kupreke operacije", na politikom planu, karakteriu aktivnosti meunarodne zajednice - Kontakt grupe za iznalaenje mirovnog plana za Bosnu i Hercegovinu, odnosno intenzivne aktivnosti na implementiranju Vaingtonskog sporazuma i zaivljavanju Federacije Bosne i Hercegovine. Kontakt grupa, oito naklonjena srpskoj strani, izradila je i ponudila plan za mirovno rjeenje "krize" u Bosni i Hercegovini, koji i pored izrazito nepovoljnih rjeenja Bonjaci prihvaaju, ali srpska strana ga odbija. Istovremeno, specijalni predstavnik UN u Republici Bosni i Hercegovini, Jasui Akai i Komandant UNPROFOR-a, britanski general Majkl Rouz, vre stalne pritiske na legalne organe vlasti Republike Bosne i Hercegovine, pri tome otvoreno pokazujui naklonjenost srpskoj strani, i nastoje na sve mogue naine prikazati sve "strane" jednako odgovornim za rat. Savjet sigurnosti UN, i pored odbijanja prihvaanja mirovnog plana od strane srpske strane, a pod uticajem "linosti sa
na ratitu BiH za , Informacija", tab Vrhovne komande OS R BiH, 10.10. 19.10.1994. godine; "Aktuelne informacije za ", Armija R BiH, 307. brdska brigada, 18.10. - 09.11.1994.godine.
54 "Stanje

79

terena" (politiki i vojni predstavnici UN i UNPROFOR-a u Bosni i Hercegovini) ublaava sankcije Srbiji i Crnoj Gori, to srpskom agresoru daje dodatni poticaj za nastavak svojih zloina. U svjetlu negativnog odnosa prema legalnim organima vlasti Republike Bosne i Hercegovine, odnosno stalne tenje za izjednaavanjem "krivice", pozitivnim moemo oznaiti preuzimanje aktivnije uloge u rjeavanju "krize" od strane Sjedinjenih Amerikih Drava, kako u Savjetu sigurnosti, tako i u NATO-u, te jednostranom nagovjetaju da e, ukoliko ne prihvati mirovni plan, doi do ukidanja embarga na uvoz oruja bosanskoj vladi. U aktivnost na provoenju Vaingtonskog sporazuma i zaivljavanju Federacije Bosne i Hercegovine ukljuena su najvia dravna i politika rukovodstva Republike Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske. Pored odbijanja bilo kakvih mirovnih rjeenja, srpski agresor nastavlja sa svojim zloinima, koji se ponovo intenziviraju kroz protjerivanje nesrpskog stanovnitva, naroito sa podruja Bosanske Krajine, Podrinja i Semberije. U vojnom pogledu, to je bio period intenziviranja ofanzivnih djelovanja srpskog agresora, potpomognutog pristalicama Abdievog reima i krajinskim Srbima, na bihaku regiju. Istovremeno, agresor intenzivira i djelovanja na zatiene zone Ujedinjenih naroda : Srebrenicu, epu i Gorade. U Sarajevu se neprekidno kri dogovoreno primirje i ne potuje sporazum o kontroli i uklanjanju tekog naoruanja iz dogovorene zone iskljuenja. Na ostalim prostorima Republike Bosne i Hercegovine, Armija Republike Bosne i Hercegovine izvodi ofanzivna borbena djelovanja manjih razmjera u kojima biljei pozitivne rezultate. I pored dogovora o proputanju humanitarnih konvoja, srpski agresor ih napada i pljaka, a ne preza ni od napada na pripadnike UNPROFOR-a. Pripadnike UNPROFOR-a kontinuirano spreava u provoenju mirovnog mandata. Istovremeno snage HVO potuju "preutno primirje" sa
80

srpskim agresorom, a u nekim sluajevima pruaju mu indirektnu pomo u borbama protiv jedinica ARBiH. Na prostorima gdje su voena intenzivna borbena djelovanja ARBiH i HV/HVO (Hercegovina i srednja Bosna), Zdrueni tab ARBiH i HVO, formiran u prvoj polovini 1994. godine, pokuava rijeiti stalno prisutne probleme izmeu Armije RBiH i HVO, koji su mogli dovesti do ponovnog otpoinjanja meusobnih borbi. Kao posljedica aktivnijeg ukljuivanja Sjedinjenih Amerikih Drava u rjeavanje "krize" u Republici Bosni i Hercegovini, odbijanja prihvaanja mirovnog plana od strane srpske strane, te stalnog krenja postignutih dogovora, kao i estih napada na pripadnike UNPROFOR-a od strane srpskog agresora, 22.09.1994.godine dolazi do prvog ogranienog "bombardovanja" srpskih artiljerijskih poloaja u okolini Sarajeva, koji su brzo zaustavljeni od strane Jasuija Akaija.

81

4.2 Borbena situacija u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH Kako je "Kupreka operacija" izvoena u zoni odgovornosti 7. korpusa AR BiH, i uglavnom uz uee jedinica 7. korpusa, neophodno je detaljnije prikazati vojnu situaciju u zoni odgovornosti 7. korpusa.55 Snage 7. Korpusa Armije RBiH 7. korpus Armije RBiH, sa 11 brdskih i 1 lahkom brigadom, te samostalnim i pritapskim jedinicama, izvodio je odbrambena i napadna borbena djelovanja u zoni odgovornosti ija je duina prema srpskom agresoru iznosila oko 140 km, dok je duina linija razdvajanja prema HVO u lavanskom depu i na prostoru Gornjeg Vakufa iznosila oko 120 km. Prema HVO snage su bile angaovane na osmatranicama i kao interventne jedinice. Prema srpskom agresoru, snage 7. Korpusa su bile angaovane na dva operativno-taktika i jednom taktikom pravcu.

"Borbena situacija u zoni odgovornosti 7.Korpusa", Komanda 7.Korpusa AR BiH, septembar 1994.godine i Procjena snaga neprijatelja, Ob.br.4, Komanda 7.Korpusa AR BiH, august 1994.godine.
55

82

Na vlaikom operativno-taktikom pravcu bilo je angaovano 5 brdskih i 1 lahka brigada, te korpusne jedinice podrke.

Borbena situacija na vlaikom pravcu, oktobar 1994. godine

83

Na komarsko-vrbaskom operativno-taktikom pravcu bile su angaovane 4 brdske brigade i 1 brdski bataljon izdvojen sa kuprekog pravca, te korpusne jedinice podrke.

Borbena situacija na komarsko - vrbaskom pravcu, oktobar 1994. godine

84

Na kuprekom taktikom pravcu angaovane su 2 brdske brigade bez jednog brdskog bataljona, i korpusne jedinice podrke.

Borbena situacija na kuprekom pravcu, oktobar 1994. godine

85

U zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH, odnosi sa HVO su jo uvijek bili zategnuti. Posebnih problema izmeu komandi vieg nivoa nije bilo, ali ratne rane su jo bile toliko svjee da je nagomilano nepovjerenje bilo gotovo nemogue prevladati. Pripadnici HVO su bili skloni estom ograniavanju kretanja pripadnika AR BiH, pa ak i oruanim provokacijama, to nije doprinosilo poboljanju meusobnih odnosa. injenica je da borbena djelovanja nisu voena, ali su snage bile u gotovosti, ako bi do istih ponovo dolo. U aktivnim borbenim djelovanjima koje su jedinice 7. korpusa vodile u toku ljeta 1994. godine, postignuti su znaajni rezultati na svim pravcima, osloboena je znaajna teritorija i agresoru naneseni veliki gubici, uz postepeno preuzimanje inicijative. Meutim, i pored ostvarenih znaajnih rezultata u napadnim borbenim djelovanjima, u jedinicama je vladao zamor i djelomian pad morala - prvenstveno zbog socijalno-statusnih problema i ukupne situacije "u dubini" slobodne teritorije, gdje je vladalo prividno stanje mira. Snage srpskog agresora Zona odgovornosti 7. korpusa AR BiH se preklapala sa dijelovima zona odgovornosti dva korpusa "VRS", i to : 1. Krajikog korpusa i 2. Krajikog korpusa "VRS". Snage ta dva korpusa posjedale su liniju odbrane prema 7. korpusu Armije RBiH, uz angaovanje : oko 12.000 vojnika, oko 30 tenkova i OT, oko 50 orua kalibra preko 82 mm, vie orua kalibra 82mm, 76mm i 60mm, te oko 60 PAT-ova i PAM-ova. Iz sastava 1. Krajikog korpusa "VRS" u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH bile su angaovane slijedee jedinice : OG "Doboj" (manje snage), OG "Vlai" (2 lake pjeadijske brigade i 1 pjeadijska brigada) i 30. laka pjeadijska divizija (2 lake pjeadijske brigade i 1 pjeadijska brigada), uz jedinice podrke i ostale

86

samostalne i pritapske jedinice 1. Krajikog korpusa. Iz sastava 2. Krajikog korpusa "VRS" u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH bio je angaovan dio snaga 7. motorizovane brigade, jaine dva ojaana motorizovana bataljona, uz korpusne artiljerijske i tenkovske jedinice. Uslijed viemjesenih i intenzivnih borbenih djelovanja u itavoj zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH, agresor je nakon znaajnih gubitaka u ivoj sili, materijalno-tehnikim i drugim sredstvima, uz gubitak znaajnog prostora i gubljenje operativno-taktike inicijative, bio prinuen da angauje korpusne rezerve 1. Krajikog korpusa, ime je djelomino zaustavio napredovanja snaga 7. korpusa Armije RBiH. I pored ovakvog naprezanja i angaovanja dodatnih snaga nije mu polo za rukom da preuzme inicijativu i povrati izgubljeni prostor, to je u krajnjem, vrlo negativno djelovalo na moral agresora, kako vojnikog sastava, tako i srpskog stanovnitva na teritoriji koju je kontrolisao.

Iz navedenog se moe zakljuiti da je situacija bila izuzetno sloena i prilino teka, naroito za Armiju RBiH i Bonjake. Meutim, bila je daleko povoljnija u odnosu na period izvoenja agresije i sa zapada i sa istoka, te je pokazivala tendenciju stalnog poboljanja uz jaanje Armije RBiH i postepeno preuzimanje inicijative, to e se ubrzo i dokazati u velikim pobjedama Armije RBiH.

87

4.3 Planiranje borbenih djelovanja "JESEN-94" Planiranje i pripremanje borbenih djelovanja po planu "JESEN - 94", vreno je u skladu sa Direktivom za izvoenje borbenih djelovanja VK OS RBiH iz ljeta 1994. godine. Planom, odnosno zapovijeu za napad, bilo je predvieno angaovanje snaga korpusa na dva pravca napada, glavnih na komarsko-vrbaskom pravcu i pomonih na kuprekom pravcu. Komanda 7. korpusa Armije RBiH je 14. oktobra 1994. godine izdala Zapovijest za napad operativni broj : 22-116 (Op.br. 22-116). Snagama angaovanim na glavnom, komarsko-vrbaskom pravcu napada dati su zadaci izvoenja napadnih djelovanja pravcima : - Vuija glava (tt1370) - Pogana ravan - Vezovine (tt1242) Topolice (k.1117) ; - Veliki iljkovac - Jasike - s. Paavre - Glaviica (tt956) i - Kik (tt1145) - Vis (k.1151) - Kik (tt1173) - Odina rupa Riua (k.1157). Snagama angaovanim na pomonom, kuprekom pravcu napada dati su zadaci izvoenja napadnih djelovanja pravcima : - olina kosa (k.1036) - Risovac (tt1116) - Jarie i - Mala uljaga - Osmanagina kosa (k.1331) - Mala luka. Za realizaciju zadataka predvienih zapovijeu za napad Komanda 7. korpusa odredila je 5 (pet) brdskih brigada uz korpusne jedinice podrke, i to 3 (tri) na glavnom pravcu napada, a 2 (dvije) na pomonom pravcu napada. Na slijedeim prikazima predstavljena je "Odluka komandanta 7. korpusa za napad", i to tekstualni i grafiki dio56.

56

Prikaz je prilagoen za objavljivanje od strane autora.

88

Faksimil odluke Komandanta 7. korpusa za napad

89

Grafiki prikaz odluke za napad (komarsko - vrbaski pravac)

90

Grafiki prikaz odluke za napad (kupreki pravac)

91

Odnos snaga neposredno pred izvoenje planiranih djelovanja, u skladu sa odobrenim odlukama dat je na sljedeim prikazu.
KVANTITATIVNI ODNOS SNAGA u z/o 7. Korpusa ARBiH

92

4.4 Pripreme, opremljenost i osposobljenost jedinica Pripreme jedinica 7. korpusa za izvoenje napadnih djelovanja bile su kontinuirane, a intenzivirane su nakon okonanja napadnih djelovanja tokom ljeta 1994. godine. Jedinice su u svojim zonama odgovornosti intenzivno provodile obavjetajno - izviake aktivnosti prema snagama srpskog agresora, uz istovremenu pripremu vlastitih planova i jedinica. Bitno je istai da su pripreme na kuprekom pravcu zapoele mnogo ranije, a bazirane su na potpunim i kvalitetnim izvianjima prednjeg kraja odbrane i dubine agresorskih snaga, te na pripremi jedinica za borbu po dubini, odnosno ubacivanje snaga u dubinu agresorskog rasporeda i napad iz pozadine.

Izviai 307. bbr nakon uspjenog izvianja

93

Opremljenost jedinica 7. korpusa Armije RBiH u toku izvoenja borbenih djelovanja "JESEN - 94" bila je vrlo dobra. Sve jedinice su bile popunjene pjeadijskim naoruanjem i adekvatnom koliinom municije. Artiljerijske jedinice su raspolagale zadovoljavajuim brojem artiljerijskih orua za podrku, a popuna artiljerijskom municijom je bila dobra. Kao nedostatak se moe navesti nedovoljan broj artiljerijskih protivoklopnih orua, namijenjenih za voenje protivoklopne borbe u fazi masovne upotrebe oklopno-mehanizovanih jedinica agresora koji se oekivao po izbijanju na prostor Kupreke visoravni.

Vatreni poloaj korpusnih jedinica vatrene podrke Sedmi korpus nije raspolagao znaajnijim brojem tenkova, a i za postojee je imao ogranienu koliinu municije. Meutim, s obzirom na prostor na kome su planirana borbena djelovanja, barem u prvoj fazi i nain ratovanja armijskih jedinica, to nije predstavljalo presudan nedostatak. Transportni kapaciteti 7. korpusa, kao i oni raspoloivi na teritoriji, pruali su uslove za brz manevar i pregrupisavanje snaga
94

sa jednog pravca na drugi, a zalihe pogonskog goriva u jedinicama i logistikim bazama su omoguavale izvoenje tih aktivnosti. Popunjenost jedinica intendantskom opremom bila je prilino dobra, a postojale su i adekvatne rezerve prehrambenih artikala, naroito za suhe obroke u toku izvoenja borbenih djelovanja. Jedinice su raspolagale dovoljnim brojem poljskih kuhinja i opremom za distribuciju hrane na terenu. Pjeadija 7. korpusa je bila osposobljena i pripremljena za realizaciju napadnih djelovanja, prvenstveno se koristei kombinacijom napada iz pozadine i sa fronta, koji su redovno donosili znaajne rezultate.57

Jedinice 307. bbr u predahu izvoenja borbenih djelovanja

57 Snage bi koristei prethodno izviane i identifikovane nepokrivene pravce, meuprostore u agresorskom borbenom rasporedu, uvoene u pozadinu agresora, potom bi izvrile napad na njegove poloaje i jedinice, a zatim bi uslijedio napad sa fronta i eksploatacija uspjeha.

95

Kako je pjeadija, uz koritenje iznenaenja, po vremenu, prostoru i obliku djelovanja, predstavljala glavnu udarnu silu jedinica 7. korpusa, a artiljerijske jedinice bile osposobljene za pruanje vatrene podrke, premda ograniene u dosnabdijevanju sa artiljerijskom municijom, moe se ustvrditi da su postojali realni uslovi za uspjeh planiranih djelovanja, na nekom od pravaca napada.

96

V IZVOENJE OPERACIJE

5.1 Borbena djelovanja snaga angaovanih na kuprekom pravcu, u prvoj fazi Kupreke operacije58 Prema Zapovijesti za napad Komande 7. korpusa Armije RBiH, Operativni broj : 22-116 od 14. oktobra 1994. godine, gotovost za napad je odreena za 16. oktobar u 17,00 sati. Meutim, zbog manjih potekoa u pripremama jedinica, prolongirana je za 19. oktobar 1994. godine. Dinamika borbenih djelovanja, data je po danima, u cilju potpunijeg uvida u deavanja tokom izvoenja operacije.

19. oktobar 1994. godine, prvi dan operacije U skladu sa izdatom Zapovijesti jedinice planirane za realizaciju otpoele su izvoenje napadnih borbenih djelovanja. Na komarsko-vrbaskom, glavnom pravcu napada, osim manjih i neuvezanih, nisu postignuti znaajniji rezultati, pa je u veernjim satima obustavljeno izvoenje napadnih borbenih djelovanja, a jedinice su izvuene na polazne poloaje. Na kuprekom, pomonom pravcu napada, udarne grupe iz sastava 307. bbr su upuene u 02,00 na izvrenje zadatka. Nakon uspjenog ulaska u pozadinu neprijatelja, na vie pravaca, jedinice su izvrile napad i u toku dana uspjele ovladati rejonima Jarie, Biljeg i Risovac i dovesti neprijatelja u okruenje u rejonu Hadrovica - Hadakovac, dok su na pravcu napada prema

58 Izvori koriteni u izradi dinamike b/d : Ratni i operativni dnevnik Komande 7.Korpusa za period izvoenja "Kupreke operacije"; Sedmina analiza b/d, za period izvoenja "Kupreke operacije", Komanda 7.Korpusa ARBiH; Redovni borbeni izvjetaji, za period izvoenja "Kupreke operacije", Komanda 7.Korpusa ARBiH i komande podinjenih jedinica; Borbena nareenja za napad, za period izvoenja "Kupreke operacije", Komanda 7.Korpusa ARBiH i komande podinjenih jedinica.

99

Kovaricama ovladali dijelom neprijateljske linije od Lukia koa prema Kovaricama. Istovremeno sa djelovanjima 307. bbr, snage 370. Sbbr u svojoj z/o ovladale su rejonom Male luke i zaposjele slijedee objekte : tt1354, k.1293, Gavrania solila, tt1336, tt1189 i tt1257.

Smotra dijela jedinica 307. bbr, dan prije poetka borbenih djelovanja

100

101

20. oktobar 1994. godine, drugi dan operacije U toku dana nastavljeno je sa izvoenjem napadnih borbenih djelovanja na kuprekom pravcu, koji ve tog, drugog dana operacije, prerasta u glavni pravac napada 7. korpusa. Jedinice 307.bbr uspjele su ovladati dijelom rejona u kojem se nalazio okrueni dio agresorskih snaga - rejon Hadakovac, dok su preostale agresorske snage pokuavale izvriti proboj. Jedinice 307. bbr uspjele su se uvezati na dostignutoj liniji Biljeg - Jarie i nastaviti sa napredovanjem prema rejonu Kovarica. Jedinice 370. Sbbr u toku dana su ovladale objektom Osmanagina kosa k.1331 i izbile na liniju : Gavrania solila Srednje brdo - Arapka - Vrljevaa - Mala rijeka k.1051. Pored ve angaovanih snaga na kuprekom pravcu, u zonu odgovornosti su upueni IDv 3/317. Sbbr u rejon Jaria i vod SJB Bugojnu u rejon Prljani. Cijenei rezultate postignute 19. i 20. oktobra, i situaciju u agresorskim redovima, Komanda 7. korpusa ARBiH odluuje se na uvoenje svjeih snaga i eksploataciju postignutih rezultata, odnosno nastavak napadnih borbenih djelovanja.

102

103

Borbenim nareenjem za napad Op.br : 22-116 od 20.10.1994. godine, nareeno je dalje angaovanje snaga angaovanih na kuprekom pravcu, kao i uvoenje novih snaga : ojaane ete (150 boraca) iz sastava 305. bbr i ojaane ete (150 boraca) iz sastava 308. bbr, prema sljedeem : - 305. bbr, izvriti napad na pravcu Debela kosa - abanova kosa - tt1313 i ovladati objektima Debela kosa, Stara Titova vila i abanova kosa, - 308. bbr, izvriti napad na pravcu Vujak - Koprivnica tt1313 i ovladati objektima Koprivnica i tt1313, - 370. Sbbr, nastaviti potiskivanje i ienje neprijatelja na pravcu Osmanagina kosa - Velika uljaga i uspostaviti liniju : Vrljevaa tt1362 - j/z padine Velike uljage, - 307. bbr, ureivati dostignute linije, a dijelom snaga izvriti napad na pravcu : Osmanagina kosa - Zagina livada i uspostaviti liniju : Zagina livada - Biljeg - Jarie, uz podravanje snaga 305. bbr u toku napada.

Pionirske jedinice imale su poseban znaaj pri ulasku u dubinu srpskog agresora

104

Faksimil borbenog nareenja za napad 22-116

105

21. oktobar 1994. godine, trei dan operacije U toku treeg dana djelovanja na kuprekom pravcu, snage predviene za izvoenje napadnih djelovanja nisu uspjele u potpunosti izvriti zadatke iz borbenog nareenja izdatog prethodni dan. Snage 307. bbr nastavile su sa napadnim borbenim djelovanjima prema Zaginoj livadi, kao i pretres terena. Uspjele su ovladati kompletnim rejonom Hadrovice - gdje su se do tada nalazili blokirani dijelovi agresorskih snaga. Snage 307. bbr i 370. Sbbr ostvarile su fiziki spoj u rejonu Osmanagine kose k.1331. U zonu odgovornosti 370. Sbbr pristigle su i uvedene snage iz sastava 308. bbr, a u zonu odgovornosti 307. bbr snage iz sastava 2/305. bbr koje su upuene na pravac napada prema Velikoj uljagi. U skladu sa promjenama situacije na terenu, a u cilju dalje eksploatacije prethodno postignutih rezultata, K.7.K. izdaje dopunu borbenog nareenja Op.br.: 22-117 od 21.10.1994.godine, kojim nareuje angaovanje jedinica prema sljedeem rasporedu : - 305. bbr, snagama jaine bataljona izvriti napad pravcem: Debela kosa - abanova kosa - tt1313 i ovladati objektima Debela kosa, stara Titova vila i abanova kosa, - 370. Sbbr, dijelom snaga uz sadejstvo sa 308. bbr izvriti napad na pravcu Mala Koprivnica i ovladati istom, a preostalim snagama ovladati Velikom uljagom, - 308. bbr, napada pravcem k.1013 - k.1051 - k.1153, u bliem zadatku ovladati Malom rijekom, produiti napad i ovladati zapadnim padinama Velike uljage i ostvariti kontrolu komunikacije Kupreka vrata - Han luka, - 307. bbr, izvoditi odbranu na dostignutoj liniji, a dijelom snaga izvriti napad i ovladati rejonom Zagine livade i prostorom juno od Velike uljage, a preostalim snagama iz pravca Biljega izvriti napad na pravcu k.907 - Zagina livada.
106

107

5.2 Eksploatacija poetnih uspjeha i intenziviranje borbenih djelovanja 22. oktobar 1994. godine, etvrti dan operacije U skladu sa prethodno izdatim nareenjem K.7.K., u toku borbenih djelovanja snage 305. bbr uspjele su ovladati objektima : Debela kosa, abanova kosa, stara Titova vila, tt1313 i izbiti u rejon nove Titove vile. Snage 370. Sbbr u sadejstvu sa snagama 308. bbr, ovladale su rejonom Mala Koprivnica i Velika uljaga, a snage 307. bbr rejonom Zagina livada i ostvarile spoj sa 305. bbr u rejonu stare Titove vile - na asfaltnom putu.

Komunikacija Bugojno - Kupres, rejon Markova okuka, netom stavljena pod kontrolu jedinica 307. bbr

108

109

Uvoenje jedinica u borbu

Borba na novodostignutim linijama

110

U skladu sa novopostignutim rezultatima i situacijom na terenu, K.7.K. svojim borbenim nareenjem za napad Op.br.:22118 od 22.10.1994. godine, odluila je nastaviti napad i gonjenje razbijenih snaga neprijatelja, prema slijedeem : - 370. Sbbr, sa dijelom snaga 308. bbr jaine bataljona izvriti napad na pravcima : Vujak - Mala vrata - Mala Plazenica i tt1313 - Kupreka vrata i ovladati objektima Vujak, Mala vrata, Mala Plazenica i Kupreka vrata, - 305. bbr, uvodei vlastitu rezervu i snagama u dodiru izvriti napad pravcem : Studeno vrilo - Stoer tt1662 - tt1624 komunikacija Bugojno - Kupreka vrata i ovladati objektima Stoer tt1662, tt1624 i Kupreka vrata, - 307. bbr, izvriti napad pravcem : Jarie - Vrana Viljievac - Vijenac i ovladati objektima Vrana i Viljievac, - 317. Sbbr, imati snage bataljona u rezervi, - 7. Db, imati u rezervi.

Jedinice u napadnim djelovanjima

111

Faksimil borbenog nareenja za napad 22-118

112

23. oktobar 1994. godine, peti dan operacije U toku dana snage 370. Sbbr i 308. bbr izbile su na liniju : Bojna tt1354 - k.1360 - Kri tt1313 - k.1254 - Vrljevaa tt1417 Ognjilovica k.1167 - Vujak tt1406. 305. bbr ovladala je objektom Stoer tt1624. Jedinice 307. bbr izvodile su odbrambena borbena djelovanja i pripremu za realizaciju dobivenog zadatka. U veernjim satima, nakon artiljerijske pripreme, jedna eta iz sastava 307. bbr izbila je na objekt Vrana, ali zbog loih meteorolokih uslova (kia i magla), te izmorenosti ljudstva, ista je izvuena nekoliko stotina metara ispod objekta. Komanda 7. korpusa naredila je stavljanje u pripravnost sljedeih jedinica: 3 (tri) ete 325. bbr, 7. Db, 4/17. SKbbr i bVP.

24. oktobar 1994. godine, esti dan operacije U skladu sa zadatkom od 22.10.1994. godine, snage 307. bbr izvrile su napad na dobivenom pravcu i ovladale objektima : Crni vrh tt1370, apenica k.1368, Rdelj, Krine i Vinac, te ovladali komunikacijom apenica - Previja - Damijske livade - Strujin pod - Viljievac. U zonu odgovornosti 305. bbr, u rejon Mali stoer uvedena je jedinica jaine ojaane ete iz sastava 3/317. Sbbr, a u kasnim veernjim satima i 2 (dvije) ete iz sastava 325. bbr u rejon od Malog stoera prema Bilim vodama. Na kupreki pravac K.7.K. upuuje dodatne snage : 1/17. SKbbr, 1/27. bbr i 7. Db (-1).

113

114

25. oktobar 1994. godine, sedmi dan operacije Snage iz sastava 370. Sbbr, 308. bbr i IDv 37. Mlbr izvrile su napad na objekat Demirovac, najdominantniji objekat na platou Velike Plazenice, objekat koji dominira Kupresom i Kuprekom visoravni sa sjevera, odnosno sjeveroistoka, ali nisu uspjele ovladati objektom zbog snanog otpora srpskog agresora. U toku dana snage su vrile ureenje dostignutih linija odbrane, pripreme za naredna borbena djelovanja, a dio snaga je izvuen i upuen na odmor. U 08,15 sati, sa vatrenog poloaja Risovac-abanova kosa, iz topa ZIS 76 mm, sa dva kumulativna projektila pogoen je i uniten agresorski tenk T-55 u rejonu Kuprekih vrata, a oko 10,30 sati sa vatrenog poloaja Bukovaa, protivoklopnom raketom POLK 9K11 (Maljutka), pogoena je i unitena agresorska PRAGA, takoer u rejonu Kuprekih vrata. Komanda 7. korpusa, cijenei postignute rezultate, trenutnu situaciju, ali i predstojee zadatke, uputila je zahtjev preko Komande 317. Sbbr - Gornji Vakuf, Komandi Zbornog podruja "Tomislavgrad" za odravanje sastanka na temu zajednikih djelovanja na kuprekom ratitu. Meutim, Zborno podruje "Tomislavgrad", preko 43. db, uputilo je odgovor, u kojem navodi formalne razloge, zbog kojih se sastanak moe odrati tek nakon 28.10.1994. godine.

115

Faksimil odgovora HVO

116

26. oktobar 1994. godine, osmi dan operacije Snage 370. Sbbr u sadejstvu sa IDv 37. Mlbr izvrile su napad na objekat Demirovac, uz postizanje manjih uspjeha, ali bez ovladavanja samim objektom Demirovac. Dio snaga 3/317. Sbbr, angaovan je u zoni odgovornosti 305. bbr u rejonu Mali Stoer, odbio vie estokih napada srpskog agresora. Dio snaga 307. bbr vrio je nasilna izvianja na pravcu Ravni Jelin u svrhu pripreme za naredna napadna borbena djelovanja. Ostale jedinice angaovane na kuprekom pravcu vrile su ureenje dostignutih linija i pripreme za naredna borbena djelovanja, kao i odmor ljudstva. Od posljedica djelovanja dvije agresorske MB mine 120mm, u rejonu ispod objekta Vrana poginulo je 9, a ranjena su 23 pripadnika 307. bbr.

Jedinice u napadnim djelovanjima

117

118

Zarobljeni pripadnici vojske srpskog agresora

Pregled terena nakon odstupanja srpskog agresora

119

27. oktobar 1994. godine, deveti dan operacije Snage 370. Sbbr u ranim jutarnjim satima ovladale objektom Demirovac, tt1765. Ovladavanjem objektom Demirovac, stvorene su realne pretpostavke za dalja djelovanja prema Kupresu, odnosno postalo je izvjesno ovladavanje Kuprekim vratima i Kupresom. U toku djelovanja tee je ranjen Komandant 1/370. bbr, Huso Sui. 37. Mlbr uvedena je i nastavila sa napadnim borbenim djelovanjima na pravcu Ravni Jelin. Ostale snage na ovom pravcu izvode odbranu, ureuju linije, vre pretres terena, te izvianja za nastavak aktivnih borbenih djelovanja. Dostignuta linija, u dotadanjem toku borbenih djelovanja : Rasoje, tt1514 - Gavrania solila, tt1354 - tt1360 - Kri, tt1313 Demirovac, tt1765 - Jame - abanova kosa - Stoer, tt1624 - Stoer, tt1662 (I) - Vrana, tt1757 (I) - Viljievac - s. Mraaj - Kalin, tt 1150 - Veliki Siver (I).

Praga u podrci pjeadijskim jedinicama u toku napadnih djelovanja

120

121

28. oktobar 1994. godine, deseti dan operacije Snage 317. Sbbr zaposjele su objekat ador, dok je pokuaj posjedanja objekta Brdo onemoguen estokom artiljerijskom i pjeadijskom vatrom59. Napad na objekat Veliki Siver je odbijen. Jedinice 17. SKbbr vrile su pretres terena u rejonu sela Donji i Gornji Mraaj, Ravni Jelin i Jelin. Snage 27. bbr angaovane u zoni odgovornosti 370. Sbbr na pravcu Koprivnica - Vujak - Bukovaa. 305. bbr predala je zonu odgovornosti 325. bbr i izvukla svoje snage na odmor. Ostale jedinice su vrile pripreme za nastavak napadnih borbenih djelovanja. 7. bb, regrutni bataljon, uveden je u zonu odgovornosti 370. Sbbr i zaposjeo je liniju tt1082 - tt1360 i tt1360 - tt1448.

Pogled na Veliki Siver

su, mada ne potvrene informacije da su po snagama Armije RBiH djelovale snage HVO, koje su nastojale sprijeiti napredovanje armijskih jedinica prema Vukovskom, jer se taj prostor nalazio ispred njihovih "borbenih poloaja".

59 Prisutne

122

123

VK OS RBiH naredio je angaovanje dijela snaga gardijske brigade u zoni odgovornosti 7. Korpusa u periodu od 31.10. do 21.11.1994.godine.60 Cijenei trenutnu situaciju, K.7.K. je izdala borbeno nareenje Op.br. : 02/3/1-285-1-4 od 28.10.1994. godine u kojem se odluila za nastavak napada i gonjenje razbijenih agresorskih snaga prema sljedeem : - 370. Sbbr, sa 27. bbr i 308. bbr izvriti napad pravcem : Demirovac - Bukovaa - Mala vrata, u bliem zadatku ovladati objektima Bukovaa i Previja, a u slijedeem Malim vratima, - 325. bbr, sa dostignute linije stvoriti uslove za ovladavanje Odakim stoerom, - 307. bbr, pripremiti napad pravcem Mali Stoer - Kupres, - 17. SKbbr, 7. Db i 37. Mlbr napadaju pravcem s. G. Mraaj - Lupoglava.

Vatrena podrka jedinica u napadu

60

Nareenje VK OS RBiH, str.pov.br.: 01-1/21-796 od 28.10.1994.godine, VK OS

RBiH.

124

Faksimil borbenog nareenja 02/3/1-285-1-4

125

126

30. oktobar 1994. godine, dvanaesti dan operacije U skladu sa izdatim zadacima, snage 17. SKbbr, sa 37. Mlbr i 7. Db ovladale su objektima Lupoglava i Stoerac i izbile na liniju : Viljievac - Stoerac - Lupoglava - Vrak - Jelin - Ravni Jelin. Snage 370. Sbbr, sa 308. bbr i 27. bbr izvodile su napad pravcem : Demirovac - Previja - Bukovaa - Mala vrata i uspjele ovladati manjim dijelom objekta Bukovaa. Ostale jedinice su vrile pripreme za nastavak napadnih borbenih djelovanja. Komanda 7. K. u skladu sa trenutnom situacijom je izdala borbeno nareenje Op.br.: 1-12 od 30.10.1994. godine, sa zadatkom produetka napada prema sljedeem rasporedu : - 370. bbr, sa 308 .bbr i 27. bbr izvriti napad pravcem : Demirovac - Bukovaa - Mala vrata, - 317. Sbbr, uvoenje dijela snaga na lijevo krilo 37. Mlbr i napad na Veliki i Mali Siver, - 37. Mlbr, sa ojaanjima i u sadejstvu sa 17. SKbbr i 317. Sbbr napada na objekt Ogledalo, - 17. SKbbr, u sadejstvu sa 37. Mlbr, 7. Db i 307. bbr produiti napad pravcem : Lupoglava - Botun, - 7. Db, sadejstvovati 17. SKbbr i 307. bbr u organizovanju linije odbrane i produetku napada ka objektu Vrana; ojaanu grupu ubaciti u neprijateljski borbeni raspored na pravcu : Demirovac Semenica - Javorak - Dekala, - 307. bbr, uvezati liniju sa 17. SKbbr i 7. Db na Viljievcu i sa 325. bbr; biti u gotovosti za napad pravcem Mali Stoer - Kupres.

127

128

31. oktobar 1994. godine, trinaesti dan operacije U toku dana snage 370. Sbbr, 27. bbr i 308. bbr ovladale su objektima Previja i Bukovaa. 317. Sbbr uspjela je ovladati objektima Veliki i Mali Siver, a dio snaga je uputila na lijevo krilo 37. Mlbr, u rejon Ravni Jelin. Ostale jedinice angaovane na kuprekom pravcu nastavile su izvoenje priprema za nastavak napadnih borbenih djelovanja. U cilju objedinjavanja borbenih djelovanja na lijevom krilu kuprekog pravca, Komanda 7. K. je formirala taktiku grupu, TG1, od snaga : 17. SKbbr angaovanih na kuprekom pravcu i 37. Mlbr sa pridodanim jedinicama (/bVP, vod SJB Bugojno i vod LARD PVO). Za nastavak napada i gonjenje razbijenog neprijatelja K.7.K. izdala je borbeno nareenje Op.br. : 1-14 od 31.10.1994. godine, sa slijedeim zadacima : - 317. Sbbr, produiti napad i ovladati zapadnim padinama koje izvode na Vukovsko, - TG-1, izvriti ininjerijsko ureenje linije i biti u gotovosti za uvoenje na pravcu napada 7. Db, istovremeno pripremati obuhvatni napad na Crni vrh tt1522, - 307. bbr, posjesti liniju Viljievac - Stoerac, preuzeti l/o u rn. Mali stoer, nastaviti sa pripremama za napad na pravcu Mali Stoer - Kupreka vrata - Kupres, - 305. bbr, vriti izvianje na pravcu Javorak - Velika Plazenica - Demirovac - Maglaj, - 325. bbr, vriti ininjerijsko ureenje l/o i stvarati uslove za napad 307. bbr, - 370. Sbbr, sa 308. bbr i 27. bbr produiti napad prema Malim vratima, - 7. Db, u sadejstvu sa TG-1 produiti napad pravcem Viljievac - Vrana, ovladati Vranom u potpunosti.

129

130

Faksimil borbenog nareenja 1-14

131

Prema izvjetajima dobivenim sa p/k novodostignutih linija odbrane, kao i iz razmjene podataka izmeu oficira za vezu Armije RBiH i HVO, dolo se do saznanja da su se snage HVO ukljuile u aktivna b/d na kuprekom pravcu. Snage HVO iz pravca jug/jugoistok, sa linija dodira sa srpskim agresorom su izvrile tenkovskopjeadijski napad na oslabljene borbene poloaje srpskog agresora. U napadnim djelovanjima pored snaga HVO iz sastava ZP "Tomislavgrad", angaovane su i snage HVO iz sastava ostalih ZP, te snage HV, iz sastava 1. Gardijskog zbora. U ovoj fazi borbenih djelovanja, jo uvijek nije ostvarena koordinacija izmeu snaga Armije RBiH i HVO.

01. novembar 1994. godine, etrnaesti dan operacije Snage 7. korpusa Armije RBiH, angaovane na kuprekom pravcu uspjele su osigurati potpunu nadmo u odnosu snaga nad agresorom, to je i vidljivo iz eme Odnos snaga na dan 01.11.1994. godine. U toku dana snage 307. bbr su preuzele l/o u rn. Mali stoer. Ostale jedinice su vrile pripremu za izvoenje napadnih borbenih djelovanja, u skladu sa borbenim nareenjem izdatim prethodni dan. Dostignuta linija na dan 01.11.1994. godine : Rasoje Demirovac - iroko vrilo - Bukovaa - 500 m od Malih vrata tt1161 - tt1313 - tt1624 - tt1662 (I) - tt1758 (I) - tt1577 - Stoerac Kukaviko jezero (I) - Lanite - Debeli javor - M. i V. Siver - ador. Srpski agresor je u dva navrata, oko 18,30 i oko 23,00 sati, djelovao sa po dvije rakete zemlja - zemlja (LUNA R-64), po gradskom podruju Bugojna, vjerovatno iz pravca Skender Vakufa, sreom bez posljedica po ljudske ivote, ali nainivi velike materijalne tete.

132

KVANTITATIVNI ODNOS SNAGA u z/o 7. Korpusa ARBiH

133

134

U cilju objedinjavanja b/d na desnom krilu kuprekog pravca, K.7.K. je formirala TG-2 sastava : 305. bbr i dijelovi gardijske brigade. Nastavak napadnih borbenih djelovanja definiran je borbenim nareenjem Op.br. : 1-19 od 01.11.1994.godine, sa slijedeim zadacima : - TG-2 napada pravcima : Demirovac - Plazenica i Javorak Semenica, - 7. Db, napada prema Vrani, a dijelom snaga formirati dvije grupe za izvianje rejona Javorak - ukovine - Dekala, - 317. Sbbr, nastaviti napad prema Vukovskom i obezbijediti bok prema Vukovskom, - TG-1 izbiti na liniju Crni vrh - Runjevica - Javorac, - 307. bbr, izvriti napad na pravcu Mali Stoer - Kupreka vrata - Kupres, - 325. bbr sadejstvovati 307. bbr u izvrenju zadatka, - 370. Sbbr, sa 308. bbr i 27. bbr nastaviti napad prema Malim vratima i sadejstvovati 307. bbr i TG-2. U toku dana ostvaren je telefonski kontakt Predsjednika Predsjednitva RBiH, Alije Izetbegovia, i Komandanta 7. korpusa Armije RBiH, generala Mehmeda Alagia, prilikom kojeg je od strane Predsjednika Predsjednitva RBiH, zahtijevano ostvarivanje korektne saradnje sa snagama HVO u izvoenju borbenih djelovanja na kuprekom pravcu, te izbjegavanje svih eventualnih meusobnih nesporazuma.61 U toku dana borbena djelovanja snaga HVO su dobila na intenzitetu. Snage HVO su u toku dana ovladale rejonima sela D. Malovan, Rili, G. Vukovsko i Buevaa. Ukljuivanjem snaga HVO u napadna djelovanja na

61

Vehid Guni, navedeno djelo, str.111.

135

kuprekom pravcu, te postignutim rezultatima, srpski agresor na kuprekoj visoravni je doveden u izuzetno sloenu situaciju. Takva situacija je pruala realne mogunosti za potpuno okruenje snaga srpskog agresora u podruju grada i Kupreke visoravni istono od komunikacije Kupres - ujica, to je i ubrzalo dalji tok borbenih djelovanja.

136

5.3 Gonjenje razbijenih agresorskih snaga, borbeno angaovanje snaga HVO 02. novembar 1994. godine, petnaesti dan operacije Snage TG-1 ovladale su Crnim vrhom tt1522 i izbile na liniju iznad sela Kudilji. Dostignuta linija jedinica TG-1 : Troljin vrh, put u selu Kudilji - Javorac - V. Runjevica - Crni vrh - s. Bakovii - s. Kukavice - Lupoglava. U toku djelovanja snage TG-1 su zaplijenile znaajne koliine MTS.62 Snage 370. Sbbr sa 27. bbr i 308. bbr izbile su na k.1409 i Mala vrata. U toku napada prema Kuprekim vratima poginuo je Komandant manevarskog bataljona 308. bbr Enver Ramulj, a njegov zamjenik, Enes Deli iako ranjen, preuzima komandu i nastavlja sa izvoenjem borbenih djelovanja. TG-2 je izvodila napadna b/d na pravcima Demirovac Plazenica i Javorak - Semenica. U prijepodnevnim satima, Komandant 7. korpusa Armije RBiH, general Mehmed Alagi je boravio u Komandi ZP "Tomislavgrad" u Tomislavgradu, po pozivu Glavnog stoera HVO (GS HVO), radi dogovora oko zajednikih borbenih djelovanja u oslobaanju Kupresa i Kupreke visoravni. Sastanak nije odran iz razloga neadekvatnog komandnog nivoa starjeina HVO prisutnih sastanku. Odbijajui razgovor sa starjeinama HVO nieg komandnog nivoa, general Mehmed Alagi je uputio poziv za ponovno odravanje sastanka i predloio da se isti odri u Gornjem Vakufu, u Komandi 317. Sbbr u 23,00 sata.

Zaplijenjena sredstva : 1 m/v TAM-110 sa centrom veze, 1 m/v dajc pun MTS uglavnom naoruanja i municije, 1 putniko m/v, te znaajna agresorska dokumentacija komande bataljona iz sastava 7. mtbr, 2. KK "VRS".

62

137

138

U toku dana na isturenom komandnom mjestu 7. korpusa Armije RBiH (IKM), u Bugojnu, boravio je Komandant VK OS RBiH, armijski general Rasim Deli.63 Svrha posjete Komandanta VK OS RBiH se odnosila na sagledavanje stanja na bojitu i dalja zajednika djelovanja armijskih snaga sa snagama HVO, te na preduzimanje mjera za sprjeavanje moguih eventualnih incidenata izmeu jedinica Armije RBiH i HVO.64 Nastavak napadnih b/d, za naredni dan, predvien je borbenim nareenjem Op.br.: 1-25 od 02.11.1994.godine, sa slijedeim zadacima: - 317. Sbbr, izbiti na liniju puta G. i D. Vukovsko i biti u gotovosti za preuzimanje linije od TG-1, - TG-1 spustiti l/o nie i sa 7. Db napadati prema Vrani, - 307. bbr nastaviti napad prema Kupresu, biti u gotovosti za uvoenje jednog bataljona na Veliku Plazenicu, - 325. bbr sadejstvovati 307. bbr, - 370. Sbbr, sa 27. bbr i 308. bbr produiti napad i sadejstvovati 307. bbr i TG-2, - 7. Db sadejstvovati TG-1, - TG-2 produiti napad pravcem V. Plazenica - Javorak Kri.

Vehid Guni, navedeno djelo, str.111. Usaglaavanje daljih zajednikih djelovanja jedinica Armije RBiH i HVO, armijski general Rasim Deli je trbao realizovati po nareenju Predsjednika Predsjednitva RBiH, Alije Izetbegovia, a u skladu sa zahtjevom Predsjednika FBiH, Kreimira Zubaka.
64

63

139

03. novembar 1994. godine, esnaesti dan operacije U toku noi 02./03.11.1994. godine, u Komandi 317. Sbbr, u selu Krupa, Gornji Vakuf, odran je sastanak predstavnika Armije RBiH i HVO s ciljem usklaivanja daljih djelovanja na kuprekom pravcu.

Jedinice 7. korpusa Armije RBiH u rejonu Kuprekih vrata

Oko 03,00 sata postignut je sporazum, kojim je definiran nastavak zajednikih djelovanja prema srpskom agresoru, ali i izvlaenje dijela snaga Armije RBiH sa linija dostignutih prethodni dan, kako bi se snagama HVO stvorio prostor za uvoenje jedinica.

140

Faksimil Sporazuma Armija RBiH - HVO

141

Sporazum potpisan od predstavnika A RBiH i HVO, najbolja je potvrda da su postignuti rezultati od strane jedinica 7. korpusa Armije RBiH uslovili i doveli do zajednikog oslobaanja Kupresa i Kupreke visoravni. U toku noi 02./03.11.1994. godine, srpski agresor je zapoeo sa izvlaenjem snaga, sredstava i civilnog stanovnitva iz grada Kupresa, te povlaenje snaga sa borbenih poloaja prema jedinicama Armije RBiH i HVO. Srpski agresor je pristupio formiranju borbenih poloaja na liniji: s. Zlosela - Maglaj - V. Plazenica- Dekala, istovremeno dovodei dodatne snage u rejon s. Rastievo- s. Blagaj.65 (u irem rejonu s. Blagaj je uoeno oko 50 oklopnih vozila). U ranim jutarnjim satima nareeno je izvlaenje snaga TG-1 sa dostignutih linija, radi omoguavanja napredovanja snaga HVO. Manji dio snaga 307. bbr je oko 10,00 sati uao u grad Kupres. Do 11,00 sati snage 7. korpusa su ovladale objektima : Grguraa, M. Plazenica, Kupreka vrata, Stoerom, selom Goravci, a dio snaga i samim gradom. Oko podneva je uspostavljen punkt na ulazu u grad iz pravca Kuprekih vrata i izvreno izvlaenja snaga TG-1 sa prethodno dostignutih borbenih poloaja, te ostalih snaga iz samog grada. Uspostavljena je linija odbrane : Mala Plazenica - Grguraa Bukovaa - Demirovac. Snage HVO su u grad ule oko 15,30 sati i nastavile dalja borbena djelovanja prema sjeverozapadu Kupreke visoravni. Po okonanju esnaestog dana operacije, izvijeteno je da su prijevoj Kupreka vrata i grad Kupres osloboeni od srpskog agresora.

65 U irem rejonu s. Blagaj je uoeno oko 50 oklopnih vozila. Ratni dnevnik Komande 7. korpusa ARBiH, str. 227.

142

Praga u tunelu Kupreka vrata, nakon uspjenih borbenih djelovanja

Punkt Armije RBiH i HVO na Kuprekim vratima

143

144

5.4 Borbena djelovanja nakon osloboenja Kupresa Borbena djelovanja na kuprekom pravcu nastavljena su i u periodu nakon oslobaanja grada Kupresa. Snage Armije RBiH su teite borbenih djelovanja prenijele na plato Velike Plazenice i dominantne objekte na gredi Velika Plazenica - Dekala, nastojei ovladati istima i stvoriti povoljne uslove za napredovanje prema Donjem Vakufu iz pravca jugozapada. Snage HVO teite borbenih djelovanja usmjeravaju u zahvatu komunikacije Kupres - selo Blagaj i nastoje napredovati prema sjeverozapadnom dijelu Kupreke visoravni, s ciljem osiguranja potpunih uslova za sigurno i neometano koritenje komunikacije Kupres - ujica - Livno. Odreeni pomaci na pravcu napada armijskih snaga su ostvareni u poetnom periodu. Meutim, zbog izuzetno intenzivnog angaovanja jedinica 7. korpusa Armije RBiH u prethodnim borbenim djelovanjima, te suoavanja sa pogoranjem meteorolokih uslova i teko pristupanim terenom, ali i injenicom da je srpski agresor izvrio pregrupisavanje snaga i dodatno ojaao vlastite snage angaovane na tom pravcu, znaajniji rezultati nisu ostvareni. Snage HVO, takoe suoene sa irokim i otvorenim zemljitem te snanim oklopno-mehanizovanim jedinicama srpskog agresora, nisu ostvarile znaajnije uspjehe u periodu neposredno nakon osloboenja Kupresa.

145

VI ISKUSTVA, REZULTATI I POUKE KUPREKE OPERACIJE

6.1 Rezultati ostvareni tokom izvoenja Kupreke operacije U toku "Kupreke operacije" osloboen je vei dio Kupreke visoravni, grad Kupres i planinski prijevoj velikog znaaja, Kupreka vrata. Osloboeno je oko 130 km2 privremeno zaposjednute teritorije na pravcu napada jednica 7. korpusa Armije RBiH. Razbijena je 7. motorizovana brigada, a i 2. Krajikom korpusu su u cjelini naneseni gubici, jer su istovremeno i snage 5. korpusa Armije RBiH postigle znaajne rezultate u djelovanjima prema tom korpusu, od kojih se on nije uspio oporaviti do kraja rata. Ovo je predstavljalo izuzetno povoljnu okolnost za zavrne operacije Armije RBiH u toku 1995. godine, naroito u zonama odgovornosti 5. i 7. korpusa. U toku operacije zarobljen je veliki broj agresorskih vojnika, a zaplijenjen je znaajan ratni plijen u materijalno-tehnikim sredstvima. Duina fronta jedinica 7. korpusa Armije RBiH, ali i snaga HVO je znatno smanjena, ime su stvoreni uslovi za izvlaenje veeg broja jedinica i pripreme za naredna napadna djelovanja. 7. korpus je nakon uspjeha na kuprekom pravcu, iz zone odgovornosti prema srpskom agresoru, iz neposrednog borbenog dodira izvukao etiri brigade, sa kojima je provoena intenzivna borbena obuka i pripreme za napadna djelovanja, od kojih je svakako najzna;ajnije Vlaika operacija u martu 1995. godine. Snage HVO su "vraene" u rat protiv srpskog agresora nakon dueg perioda meusobnih sporazuma o primirjima i nenapadanjima izmeu srpskog agresora i snaga HVO. Pored snaga HVO evidentno je i angaovanje snaga HV, 1 . Gardijskog zbora. "Zajednikim" djelovanjima snaga Armije RBiH i HVO, meusobno nepovjerenje je potisnuto u drugi plan i sve snage su okrenute prema srpskom agresoru. Moral pripadnika Armije RBiH, ali i snaga HVO, koje su 1992. godine upravo na Kupresu doivjele veliki poraz, zabiljeio je
149

veliki porast nakon ove operacije, dok je moral srpskog agresora doivio strahovit pad. O stanju u redovima srpskog agresora svakako dovoljno govori i podatak, da je neposredno po oslobaanju Kupresa, na prostoru od Kupresa do Bihaa boravio i ratni zloinac Radovan Karadi, prvi put u uniformi i vidno uspanien zbog situacije na terenu. Definitivno je preuzeta inicijativa od srpskog agresora u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH, koja polahko prerasta sa taktikog na operativni nivo. Rezultati ostvareni tokom Kupreke operacije ostvarili su pozitivan uticaj na cijelu Armiju RBiH. Ubrzo po njenom izvoenju su uslijedili znaajni borbeni uspjesi. U zoni odgovornosti 1. korpusa, na treskaviko-trnovskom bojitu, u zoni odgovornosti 2. korpusa, u rejonu Lisae, u zoni odgovornosti 3. korpusa, na eriko-teslikom pravcu i ve ranije pomenuti uspjesi 5. korpusa u operaciji "Grme-94". Pored uticaja rezultata ostvarenih tokom Kupreke operacije na vojnu situaciju, znaajan uticaj je ostvaren i na politiku situaciju. Svakako je da je uspjeno zajedniko djelovanje snaga Armije RBiH i hrvatskih snaga u zavrnoj fazi izvoenja Kupreke operacije pruilo dodatni politiki poticaj procesu zaivljavanja tek uspostavljene Federacije BiH, te uticalo na dalju uspostavu povjerenja izmeu Bonjaka i Hrvata. Oslobaanjem veeg dijela Kupreke visoravni od srpskog agresora, u funkciju je stavljena izuzetno vana putna komunikacija, Split - Kamensko - Livno - Kupres - Bugojno. Stavljanjem te komunikacije u funkciju omoguen je znatno vei promet ljudi i roba izmeu Republike Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske, a time je znatno unaprijeen sistem logistikog osiguranja jedinica Armije RBiH, naroito njenog 7. korpusa. Koritenjem te komunikacije izbjegnuta su mnogobrojna maltretiranja Bonjaka i pljakanje roba namijenjenih Bonjacima i jedinicama Armije
150

RBiH, na potezu Metkovi - Mostar. Svakako da posebno znaajan rezultat lei u injenici da je zajedniko djelovanja Armije RBiH i hrvatskih snaga u zavrnoj fazi Kupreke operacije, ukazalo meunarodnoj zajednici na najdjelotvorniji pravac djelovanja prema srpskom agresoru. U cilju okonanja agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu i postizanja trajnog mira, neizostavno je bilo politike odluke i pritiske ka srpskom agresoru podrati ne samo prijetnjom vojnom moi, ve i njenom upotrebom, jer je srpski agresor u tom periodu uvaavao iskljuivo upotrebu sile i pod njenim pritiskom bio spreman na kompromise.

151

152

Kada se analiziraju rezultati "Kupreke operacije", neophodno je spomenuti i armijske gubitke. U periodu izvoenja "Kupreke operacije", dakle od 19.10. do 03.11.1994.godine, jedinice 7. korpusa Armije RBiH su imale sljedee gubitke :

153

Spisak poginulih pripadnika 7. korpusa ARBiH u periodu izvoenja Kupreke operacije

154

6.2 Dileme oko angaovanja snaga Armije RBiH i HVO u oslobaanju Kupresa Izvori razliite provenijencije, prije svega oni sa prostora Bosne i Hercegovine pod kontrolom legalnih organa vlasti, kao i oni sa prostora Republike Hrvatske i Bosne i Hercegovine pod kontrolom paradravne tvorevine "Hrvatske Republike HercegBosne", najee imaju dijametralno suprotstavljena miljenja o ulozi jedinica Armije RBiH i HVO u oslobaanju Kupresa. Pisanje hrvatske tampe iz tog perioda, kao i radovi koji se bave periodom agresije na Republiku BiH, s osvrtom na vojno-politika deavanja, gotovo da i ne spominju uspjehe jedinica 7. korpusa Armije RBiH na kuprekom pravcu u toku oktobra 1994. godine, koji su upravo i doveli do oslobaanja Kupresa, a kada to i uine nastoje minorizirati te uspjehe. "Specijalni izaslanik predsjednika Clintona Charles Redman uz logistiku pomo Petera Galbraitha, amerikog veleposlanika u Zagrebu, u oujku 1994. g. dogovorio je primirje izmeu bosanskih Hrvata i Muslimana koje je potrajalo. Uspostavljeno primirje otvorilo je put za prihvaanje washingtonskog sporazuma prema kojem je stvorena Federacija BiH.Ovaj politiki sporazum uskoro je poeo mijenjati i situaciju na terenu. Tijekom jeseni 1994. g. HVO potpomognut HV-a i bosanskom armijom uspio je zauzeti strateki vaan Kupres, to je Hrvatskoj omoguilo da povea vojni pritisak na Knin"66 " Meutim, ni sada, kada se "ratna srea" okrenula, priama iz "pouzdanih izvora" nije doao kraj. Uspjeh HVO-a na kuprekom bojitu i ulazak u taj gradi popraen je tvrdnjama da su Srbi predali Hrvatima grad bez borbe kako u njega ne bi uli

66 Jadranka Polovi, UTJECAJ SAD NA HRVATSKU POLITIKU 1990.-2000, Slobodna Dalmacija, 27. septembar 2001. godine, Split.

155

Muslimani. Drugi su opet "znali" da su Kupres oslobodile postrojbe Armije BiH, to su ak tvrdili i neki muslimanski zapovjednici, i da su ga prepustile Hrvatima, to je kasnije demantirala injenica da Armija BiH nakon toga "uspjeha" nije polo za rukom osloboditi niti jedno naseljeno mjesto, premda se neprekidno pria da su njezine snage na samom ulazu u ovaj ili onaj grad."67 " Velike udare Srbima zadaju postrojbe Hrvatskoga vijea obrane. U briljantnoj akciji osloboen je Kupres i cijela Kupreka visoravan, a nezaustavljiv je bio juri hrvatskih bojovnika kod oslobaanja Livanjskoga polja i zauzimanja dominantnih kota na Dinari."68 " Nitko normalan ne zamjera HV-u to je oslobodio Kupres, Vakuf, uicu ili ipovo" 69 " - Postrojbe HVO-a oslobodile selo Donji Malovan (Duvnjake, Marie, Kanalie) i ovladale znaajnim stratekim kotama: Runjavim vrhom, Crklim vrhom, Malim Malovanom i Kamenitom glavom, javlja HABENA iz Mostara. - Nakon etiri dana silovitih borbi na kuprekoj visoravni, HVO uao u Kupres" 70 "Rastereeni sukoba s Armijom BiH, postrojbe HVO-a krenule su u kvalitetnu pripremu i vojno oslobaanje opine Kupres (3. 11.1994.)"71

67 Ivan abi, PROZIRNI PROTUHRVATSKI SCENARIJI, Vjesnik, 16. august 1995. godine, Zagreb. 68 M. Pikor, SRPSKI AGRESOR GUBI RAT, Veernji list, 12, jul 1995. godine, Zagreb. 69 Jurica Pavii, BORIO SAM SE KOD STOCA, ZNAM DA PRALJAK LAE, Jutarnji list, 06. april 2002. godine. 70 Luka Gavranovi, DOMOVINSKI RAT, Spomenar 1. - 7. studenoga, Dom i svijet, broj 398, 1. novembar 2002. godine, Zagreb. 71 Vinko avlovi, KAKO JE POEO RAT U BOSNI, Dom i svijet, broj 380, 11. april 2002. godine, Zagreb.

156

"Poslije toga Livanjska bojinica se nije mijenjala sve do onog trenutka kad smo mi ponovno oslobodili Kupres i krenuli desnom stranom Livanjskog polja, prema Dinari i cjelokupnu situaciju hrvatskog bojita doveli u potpuno drugo stanje"72 "Isti razlozi nam ne daju zaboraviti ni letke i pozive iz 1995. godine u kojima stoji proglas: "Hrvatske snage, HV i HVO, oslobodile su gradove u kojima postoje povoljni uvjeti za ivot: Jajce, Kupres, Drvar, ipovo, Glamo, Bosansko Grahovo."73

Panorama kupreke visoravni

Razgovor sa generalom Slobodanom Praljkom, HRVATI NISU KRIVI ZA RAT S MUSLIMANIMA, Dom i svijet, broj 367, 7. januar 2002. godine. 73 M. Topi, POVRATAK NEMA ALTERNATIVU, Bobovac - List varekih hrvata, broj 39, mart 1998. godine.

72

157

Naroitu panju borbenim djelovanjima na kuprekom pravcu posvetio je zagrebaki "NACIONAL", u svom broju objavljenom 04. novembra 1994. godine, neposredno po osloboenju Kupresa i dijela Kupreke visoravni. U svom lanku novinar Denis Kulji spominje i uspjehe postignute od strane jedinica Armije RBiH, ali svjesno ili nesvjesno izostavlja oslobaanje teritorije od strane 7. korpusa Armije BiH, na junom dijelu fronta napada, preko koje su snage HVO i ule u Kupres, nakon izvlaenja jedinica 7. korpusa sa tog podruja.

ema borbenih djelovanja na Kupresu, objavljenja u Globusu 04.11.1994. godine.

158

Kada su u pitanju razmiljanja i zvanini stavovi Armije RBiH, prvenstveno njenog 7. korpusa, ali i predstavnika najviih organa vlasti Republike Bosne i Hercegovine, moe se rei da nijednog momenta nije dozvoljeno osporavanje postignutih rezultata jedinica Armije RBiH, ali i da je stalno potvrivano uee snaga HVO (moemo slobodno kazati i HV - primjedba autora) i znaaj borbenih djelovanja u zavrnoj fazi operacije. Bez namjere da se odgovori na pitanja "Ko je oslobodio Kupres" ili "Zato je Kupres predat snagama HVO", koja su dosta esta, pored ve predstavljenih injenica, namee se nekoliko analitikih podataka, koji mogu pomoi samostalnom donoenju zakljuaka. Kao neosporne i na prethodnim stranicama potvrene, mogu se identificirati sljedee injenice : * Borbena djelovanja pod nazivom "JESEN - 94", kasnije nazvana Kupreka operacija, planirana su na nivou Komande 7. korpusa Armije RBiH. Planirana borbena djelovanja kupreki pravac su tretirala kao pomoni pravac napada 7. korpusa u toku izvoenja napadnog boja na komarsko-vrbaskom pravcu. U planovima, Kupres niti Kupreka vrata nisu identifikovani kao cilj borbenih djelovanja. U planiranim djelovanjima nije razmatrana mogunost zajednikog djelovanja armijskih jedinica i snaga HVO, ili ukljuivanje snaga HVO na posebnom pravcu. * Borbena djelovanja "JESEN - 94" zapoela su 19. oktobra 1994. godine. Po ostvarivanju poetnih rezultata na kuprekom pravcu, koji su otvorili mogunost za dalja napredovanja prema Kuprekoj visoravni, eksploataciju ostvarenih rezultata, Komanda 7. korpusa je pregrupisala snage i sa komarsko-vrbaskog i sa vlaikog pravca i teite napadnih djelovanja prenijela na kuprekom pravcu.

159

* Kontinuitet napadnih djelovanja je osiguran pregrupisavanjem snaga 7. korpusa, to je poluilo adekvatne rezultate. Do 25. oktobra 1994. godine (sedmi dan operacije), 7. korpus je ovladao velikim brojem znaajnih objekata na kuprekom pravcu i uspio u potpunosti razbiti prednji kraj agresorske 7. mtbr na cjelokupnom kuprekom pravcu. Jedinice Armije RBiH su se 25. oktobra nalazile na liniji : planinarski dom Duboka - Rdelj tt1391 - ispod objekta Viljievac - Jarie - Mali Stoer - Vrak tt1313 - Vujak - Velika Vrljevaa - Kri tt1313 - Bojna tt1360. Ostvarena je potpuna kontrola komunikacije Bugojno - Kupres do rejona 2 kilometra od prijevoja Kupreka vrata i stvorene sve neophodne pretpostavke za osloboenje Kuprekih vrata i grada Kupresa. Toga dana je od strane Komande 7. korpusa Armije RBiH traen sastanak sa Komandantom ZP "Tomislavgrad" radi sagledavanja mogunosti zajednikog djelovanja snaga Armije RBiH i HVO na kuprekom pravcu. Odgovor ZB "Tomislavgrad", upuen preko 43. domobranske bojne, istog dana, otklonio je mogunost odravanja sastanka, pri tome kao razloge navodei pitanja formalne prirode.74 * Trinaesti dan operacije, 31.10. 1994. godine, snage 7. korpusa Armije RBiH nalazile su se na liniji Bojna tt1360 - Kri tt1313 - Demirovac tt1765 - Bukovaa tt1475 - Mali Stoer tt1624 - ispod objekta Vrana - Viljievac tt1577 - Lupoglava tt1432 - Siver tt1554. Ovladano je objektom Demirovac, najdominantnijim objektom sa sjeveroistoka Kupreke visoravni, a snage su se nalazile na manje od 1.000 metara od Kuprekih vrata, na manje od 500 metara od Malih vrata, dok su komunikacije iz Vukovskog polja prema Kupresu stavljene pod kontrolu. Tog dana su zabiljeena prva djelovanja snaga HVO iz pravca juga prema poloajima srpskog agresora na Kuprekoj visoravni. Snage HVO su zapoele tenkovsko-pjeadijske napade sa linija razdvaja74 Autor je namjerno upotrijebio rije "formalne", jar kako u istu ravan dovesti zadatak primopredaje dunosti u jedinici bilo kojeg nivoa i zadatak oslobaanja domovine.

160

nja na prostoru ujice i Ravanjskog polja. * etrnaestog dana operacije, 01.11.1994. godine, snage 7. korpusa Armije RBiH izbile su u selo Pavlovie i stavile pod punu kontrolu komunikaciju selo G. Vukovsko - s. Kukavice - Kupres. Snage HVO na junom dijelu Kupreke visoravni ovladale su selima D. Malovan, Rili, G. Vukovsko i Buevaa. * U prijepodnevnim satima 02. novembra, Komandant 7. korpusa Armije RBiH, general Mehmed Alagi, je boravio u Tomislavgradu, u Komandi ZP "Tomislavgrad", po pozivu GS HVO, radi dogovora oko zajednikog djelovanja jedinica Armije RBiH i HVO u oslobaanju Kupresa i Kupreke visoravni. Sastanak nije odran iz razloga neadekvatnog komandnog nivoa prisutnih starjeina HVO. Nakon toga je general Alagi je predloio odravanje sastanka istog dana u 23,00 sata u Komandi 317. Sbbr u Gornjem Vakufu. U toku tog dana snage 7. korpusa Armije RBiH su ovladale objektima Ogledala, tt1493, Crni vrh, tt1522, Javorac, tt1400 i Velika Runjevica, k.1392, te selom Kukavice i Kukavikim vratima i time izbile jugoistono od grada Kupresa, pri tome nemajui veih prepreka za dalje napredovanje prema samom gradu. Snage HVO su u toku dana grupisale snage, nisu ostvarile znaajnija napredovanja jer ista nisu bila mogua bez prethodne koordinacije sa snagama 7. korpusa Armije RBiH.

161

Faksimil isprike Naelnik GS HVO

162

* U noi 02./03. novembra 1994. godine, u Komandi 317. Sbbr u Gornjem Vakufu, odran je sastanak visokih vojnih zvaninika Armije RBiH i HVO. Nakon vie sati iscrpne diskusije, te utvrivanja stvarne situacije na terenu, u 03,25 03.11. je potpisan "Sporazum o razgranienju postrojbi - jedinica za vrijeme bojnih ratnih djelovanja na Kuprekom ratitu - bojinici i poslije, zajednikog uea u narednim operacijama". Ovaj sporazum, predvidio je izvlaenje snaga Armije RBiH "iz rejona Javorac - tt1400 - Runjevica - Crni vrh tt1522" radi omoguavanja borbenih djelovanja snaga HVO "pravcem Vrelinska dolina - Mali kri - s. Otinovci - s. Begovo Selo - Skok - s. Ledii iskljuno Mala Plazenica - Paljike - s. Jurii - s. Rastievo". Svakako da ovaj sporazum predstavlja najbolju verifikaciju dostignutih linija u borbenim djelovanjima snaga Armije RBiH i HVO. * Dijelovi snaga 7. korpusa Armije RBiH su u grad Kupres uli oko 10,00 sati 03.11.1994. godine, a oko podneva su po nareenju izvueni iz grada. Punkt iz pravca tunela na Kuprekim vratima prema gradu je uspostavljen oko 12,00 sati. Snage HVO iz pravca jugoistoka su ule u grad tek oko 15,00 sati.

163

6.3 Iskustva proistekla iz Kupreke operacije Borbenim djelovanjima pod nazivom "Kupreka operacija", koja su trajalo relativno kratko, ostvareni su znaajni rezultati. U toku izvoenja "Kupreke operacije" uoena su brojna pozitivna rjeenja koja treba uobliiti i koristiti kao osnovu za obuavanje vojnih jedinica za izvoenje borbenih djelovanja u slinim uslovima terena, stanja ljudstva i ratne tehnike. Od pozitivnih rjeenja primijenjenih u toku izvoenja "Kupreke operacije" posebno vrijedi istai slijedea : 1. Sveobuhvatno pripremanje jedinica za izvoenje borbenih djelovanja, prvenstveno izvianje neprijateljevog prednjeg kraja, ali i dubine, njegovih pravaca dotura i evakuacije, te pripremu jedinica za borbu po dubini u uslovima brze promjene situacije i nedovoljnog poznavanja iste. 2. Uvoenje jedinica angaovanih na kuprekom, pomonom pravcu napada, u neprijateljevu pozadinu prije otpoinjanja borbenih djelovanja, te zapreavanje putnih komunikacija koje je neprijatelj koristio za dotur i evakuaciju. Provoenje ovih aktivnosti naroito se pozitivno odrazilo u zoni napada 307. bbr, kada je prilikom uvoenja rezerve, neprijateljsko motorno vozilo sa pojaanjem nailo na PT minu, to je izazvalo dodatnu paniku u njegovim redovima, i dodatno ga usporilo u uvoenju rezerve, to je armijskim snagama pruilo dodatno vrijeme za eksploataciju poetnih uspjeha. Pored ovog primjera, praksa ubacivanja snaga u neprijateljevu pozadinu je koritena tokom cijelog perioda trajanja "Kupreke operacije", a i sama operacija je upravo zapoela na ovaj nain kada su snage 307. bbr i 370. Sbbr uvele dijelove jedinica u pozadinu neprijatelja, a tek potom otpoele sa borbenim djelovanjem.
164

3. Stalno praenje situacije i ostvarivanje neposrednog uvida u aktivnosti podinjenih jedinica, od strane Komande 7. korpusa Armije RBiH, te neposredno angaovanje lanova Komande 7. korpusa na teitu izvoenja borbenih djelovanja, dovelo je do pravovremene i pravilne procjene poetnih uspjeha jedinica u napadnim borbenim djelovanjima, to je rezultiralo pravovremenim prenoenjem teita napada 7. korpusa i brzim pregrupisavanjem snaga. Svakako da ovdje spada formiranje i funkcionisanje isturenog komandnog mjesta (IKM) Komande 7. korpusa u Bugojnu, koje je neposredno pratilo borbenu situaciju i pravovremeno donosilo neophodne odluke o angaovanju snaga i sredstava. 4. Potpuno, pravovremeno i sveobuhvatno planiranje, prije otpoinjanja borbenih djelovanja, omoguilo je Komandi 7. korpusa da u izuzetno kratkom vremenu izvri pregrupisavanje snaga korpusa sa vlaikog i komarsko-vrbaskog na kupreki pravac i na taj nain sauva inicijativu i odri tempo napada. Komanda korpusa je u periodu od 48 sati uspjela izvui bataljon iz borbenog dodira na vlaikom pravcu, izvriti marevanje tog bataljona i uvesti ga u borbu na kupreki pravac. 5. Meusobno pretpoinjavanje jedinica svih nivoa, u prvom dijelu izvoenja operacije, prvenstveno rukovoeno boljim poznavanjem terena od strane jedinica sa tog prostora, pokazalo se moguim, smanjilo se vrijeme potrebno za uvoenje jedinica i upoznavanje sa terenom, to je takoer doprinijelo odravanju tempa napada i zadravanju inicijative. 6. Ukrupnjavanje manjih jedinica, odnosno dijelova jedinica angaovanih pored osnovne zone i na kuprekom pravcu, tj. formiranje privremenih sastava - taktikih grupa, olakalo je izvoenje borbenih djelovanja, naroito u zavrnom dijelu operacije, kada su ovi sastavi postigli znaajne rezultate u gonjenju razbijenih neprijateljskih snaga.
165

7. Upornost u izvoenju borbenih djelovanja, to u dotadanjem periodu izvoenja borbenih djelovanja na tim prostorima nije bio sluaj. Jedinice nisu i pored tekoa i neuspjeha u napadnim djelovanjima, odustajele od izvravanja zadataka. Vrena su sagledavanja situacije, otklanjanje uoenih nedostataka, eventualne izmjene planova djelovanja, a potom su djelovanja ponavljana, sve do potpunog izvrenja dodijeljenog zadatka. 8. Angaovanje jedinica civilne zatite na zadacima ininjerijskog ureenja novodostignutih borbenih poloaja u uslovima ogranienih resursa armijskih ininjerijskih jedinica, te upotreba ovih jedinica za asanaciju terena, omoguili su vojnim snagama fokusiranje na napadne borbene operacije. 9. Logistika podrka izvoenja borbenih djelovanja od strane institucija vlasti na teritoriji i aktivnih privrednih organizacija, prvenstveno u transportnim kapacitetima, te u artiklima neophodnim za ishranu u terenskim uslovima, dodatno je doprinijela efikasnosti izvoenja borbenih djelovanja.

166

6. 4 Zakljuak Borbeno djelovanje "JESEN -94", koje je u toku same realizacije preraslo u borbena djelovanja poznatija pod nazivom "Kupreka operacija", planirano je u cilju odravanja inicijative jedinica 7. korpusa Armije RBiH, koja je ve u ljeto 1994. godine polahko prelazila na stranu armijskih jedinica. Borbeno djelovanje "JESEN - 94", zamiljeno kao napadni boj na komarsko-vrbaskom pravcu predvialo je napad na dva pravca, od kojih je glavni trebao biti komarsko-vrbaski, a pomoni kupreki pravac. Meutim, razvoj situacije po samom otpoinjanju izvoenja borbenih djelovanja, neuspjeh na komarsko-vrbaskom, glavnom pravcu napada i postizanje uspjeha, veih od planiranih, na kuprekom, pomonom pravcu napada, uslovio je pregrupisavanje snaga 7. korpusa na kupreki pravac i nastavak napadnih borbenih djelovanja, to je u konanom dovelo do postizanja znaajnih rezultata. Ovo borbeno djelovanje je potvrdilo od ranije poznato pravilo ratne vjetine, da u toku planiranja i izvoenja napadnih borbenih djelovanja mora postojati spremnost za pravovremenu reakciju ukoliko se na pomonom pravcu postignu znaajniji rezultati u odnosu na glavni pravac napada. Takoer, izvoenje ovog borbenog djelovanja od strane komandi i jedinica 7. korpusa, pokazalo je da je 7. korpus dorastao izvoenju borbenih djelovanja na irem frontu napada, borbenih djelovanja dueg vremenskog trajanja i u razliitim vremenskim uslovima, ali i brzom i obimnom pregrupisavanju snaga. Moe se rei da je poslije ovog borbenog djelovanja bilo oito da su armijski korpusi osposobljeni i opremljeni i za izvoenje najviih oblika borbenih djelovanja - operacija. Za borbeno djelovanje "Kupreka operacija", sa vremenske distance od nekoliko godina, moe se rei da je samo predstavljalo "vjebu" i uvertiru za dalja oslobodilaka djelovanja jedinica 7.

167

korpusa, "Vlaika operacija" u martu 1995. godine, "Osloboenje Donjeg Vakufa i prevoja Komar" u septembru 1995. godine i "Odbrana Kljua i sadejstvo snagama 5. korpusa u oslobaanju Sanskog Mosta" u oktobru 1995. godine.

168

VII R E CENZIJE

General Rasim Deli, komandant taba Vrhovne komande OS RBiH u periodu izvoenja Kupreke operacije Nekoliko je bojeva - operacija Armije Republike Bosne i Hercegovine uticalo na kvalitativni preokret u korist branilaca u odbrambenom ratu 1992-1995, meu koje spada i "Kupreka operacija". Vie je razloga za navedenu konstataciju ali su najvaniji da se ponovo, nakon skoro dvogodinje apstinencije u borbu protiv srpskog agresora i to u sadejstvu sa Armijom ukljuuju HV i HVO, te to je to najznaajnija napadna aktivnost jedinica Armije RBiH do tada. Otuda je veoma znaajno da se Kupreka operacija svestrano analizira i da se sagledaju njeni rezultati i dometi s politikog, vojnog, ekonomskog i moralnog aspekta. Autor knjige "Kupreka operacija" Edin Rami, i sam sudionik borbenih dejstava na Kupresu u oktobru - novembru 1994. godine, se odluio na faktografski prikaz borbenih dejstava na podruju Zapadne Bosne od 1992 . 1994. godine, a prevashodno pripreme i izvoenje borbenih dejstava nazvanih "Kupreka operacija". Uoljivo je da autor u potpunosti poznaje situaciju i vlada podacima o stanju na terenu i u jedinicama 7. korpusa, to prikazu dejstava daje autentinost i uvjerljivost. Autor se ne uputa u ire aspekte stanja u BiH i na prostoru izvoenja operacije sem onih koji imaju direktnog odraza na pripremu i rezultate izvoenja navedenih borbenih dejstava na Kupresu. Zbog toga su iskazi donekle suhoparni ali potpuno uvjerljivi i argumentirani. Mada autor pretenduje samo na potvrivanje znaaja Kupreke operacije, neto due od nunog, izlaganje o stanju i borbenim dejstvima na prostoru Bugojna, Donjeg Vakufa i Kupresa pojaavaju razumijevanje i znaaj dejstava na Kuprekoj visoravni u oktobru - novembru 1994. godine.

171

Knjiga je pisana u vidu vojno-ekspertne analize te je znaajna za vojno - politiko, ali i historijsko istraivanje, te za obuavanje starjeina, komandi i jedinica. Meutim, zbog studioznog pristupa, obilja podataka i znaaja Kupreke operacije, knjiga e nai itaoce i meu "obinim" Bosancima i Hercegovcima. Kao komandant Armije RBiH i neposredno angaovan u toku priprema i izvoenja Kupreke operacije potvrujem autentinost i podravam napore autora Edina Ramia da istinu o tom vojnom podvigu 7. korpusa ostavi buduim generacijama Bosanaca i Hercegovaca. Preporuujem knjigu svim dobronamjernim, a hrabrim sve pripadnike Armije koji znaju i mogu da piu o slavnim djelima Armije RBiH iz vremena odbrambenog rata 1992 - 1995. godine.

172

Brigadni general Fikret uski, zamjenik komandanta 7. korpusa Armije RBiH u periodu izvoenja Kupreke operacije Na nivou Armije RBiH, Kupreka operacija iako moda zvui malo preambiciozno, ima strateki znaaj, i to iz vie razloga: 1. Prinuene su hrvatske snage (HVO i HV - konkretno 1. gardijski zdrug HV) da nakon vie od godinu dana mirovanja obnove borbena djelovanja prema srpskim snagama. 2. Objektivno nakon krvavog sukoba, do juer suprotstavljene, neprijateljska vojska je dovedena u poziciju saveznika. Ovim su izbrisane zadnje "rezerve" nepovjerenja i sve snage su okrenute ka srpskom agresoru. 3. Poetni uspjesi na Kupresu imali su izuzetno pozitivan odjek u cijeloj Armiji RBiH, tako da su ubrzo uslijedile akcije koje su nagovjetavale strateku prednost na BH ratitu. Svakako da je neizostavno spomenuti politike efekte izvoenja Kupreke operacije i oslobaanja Kupresa. Prije svega su to : * Uspjeno zdrueno djelovanje snaga Armije RBiH i hrvatskih snaga dalo je snaan politiki podstrek zaivljavanju tek uspostavljene Federacije BiH i uspostavi povjerenja izmeu bonjakog i hrvatskog naroda, te Armije RBiH i HVO. * Komandant i komanda 7. korpusa pokazali su izvanrednu politiku mudrost i zrelost pokazanu kroz strpljivost, tolerantnost i vojniko dostojanstvo. Nije se nasjelo prijedlozima za uzimanje to veeg teritorija, cilj je bio prvenstveno uvui hrvatske snage ponovo u rat i uspostaviti krajnje korektne vojnike sadejstvujue odnose. Najbolje se to vidi kroz paljivu analizu "Gornjevakufskog sporazuma". Stvoreno povjerenje na Kupresu i uspostavljeni odnosi bili su dobra osnova za dalja zajednika djelovanja.
173

* Oslobaanjem i stavljanjem u funkciju komunikacije Split - Kamensko . Livno - Bugojno znatno je povean promet ljudi i roba izmeu RBiH i RH, jer su najzad izbjegnuta zloglasna maltretiranja u Metkoviima i u rejonu Mostara. Ovo je znaajno doprinijelo popuni krajikih jedinica u 7. korpusu i logisticiranju korpusa u cjelini. * Uspjesi Armije RBiH potaknuti uspjeno izvedenom Kuprekom operacijom uzdrmali su mit o "nepobjedivoj" srpskoj vojsci i doveli do naruavanja odnosa vojnog i politikog rukovodstva bosanskih Srba. * Mislim da su ve tada stvorene povijesne politiko psiholoke pretpostavke za oslobaanje prostora jugozapadne Bosne (vojniki kontrolisane od strane 2. krajikog korpusa "VRS"). Kasnije operacije hrvatskih snaga koje su prethodile "Oluji" su to pokazale, kao i zavrne operacije 5. korpusa i 7. korpusa Armije RBiH. * Zajedniko djelovanje Armije RBiH i HVO na Kupresu, kao i postignuti rezultati signalizirali su svjetskoj politici jedan od moguih pravaca djelovanja za privoenje kraju rata u RBiH, tj. Stvaranje pretpostavki za nametanje mira. Na ovaj nain je i stvorena pozicija da doe do Dejtona i okonanja rata u RBiH. Jedinice 7. korpusa Armije RBiH izvoenjem Kupreke operacije stekle su i pokazale sasvim nove kvalitete, od kojih posebno vrijedi izdvojiti : * Upornost, to do tada nije bio sluaj. * Manevar unutar zone odgovornosti korpusa, komanda 7. korpusa je uspjela za 48 sati bataljon sa vlaikog pravca izvui iz borbenog dodira, izvriti marevanja i uspjeno ga uvesti u borbu, to je predstavljalo izuzetan uspjeh. * Kvalitetno sadejstvo i povjerenje izmeu jedinica je stvoreno tokom uspjenog izvoenja borbenih djelovanja, to je prethodnim djelovanjima obino bilo problematino.
174

* Pokretljivost jedinica, komanda 7. korpusa je poslije poetnih uspjeha angaovala u napadnim djelovanjima jedinica koje su do tada vaile kao "prostorne" i nisu imale posebna iskustva van svojih zona odgovornosti. * Angaovanje dijela gardijske brigade VK OS RBiH pokazalo je mogunost ojaanja korpusa i pozitivno je djelovalo na borbeni moral 7. korpusa. U prethodnim borbenim djelovanja iskustva sa ojaanjima sa jedinicama van korpusa, nisu bila pozitivna. Na kraju mislim da ova studija na jedan kvaliteta nain, uz uvaavanje svih kriterija nauno istraivakog rada daje doprinos pisanju historije borbe Armije RBiH za Bosnu i Hercegovinu, posebno njenog 7. korpusa, koji je ovom operacijom zasigurno stvorio vojno-politike pretpostavke za prekretnicu rata u BiH. Autor je uspio izbjei zamke subjektivizma, iako je i sam bio sudionik historijskih dogaaja. Nadam se da e ova studija biti izazov i za druge svjedoke ovih dogaanja, da moda na neki drugi nain zabiljee ove dogaaja. Sudionici Kupresa, posebno oni koji su poloili svoje ivote, su to sigurno zasluili.

175

176

Pukovnik Senad Dautovi, Naelnik odjeljenja za operativnonastavne poslove u komandi 7. korpusa Armije RBiH u periodu izvoenja Kupreke operacije Kupres - prekretnica rata Prva znaajnija operacija Armije Republike Bosne i Hercegovine, koja e u mnogome opredijeliti dalji tok rata je operacija Kupres. Uspjeh jedinica 7. korpusa Armije RBiH u borbama za Kupres oktobra - novembra 1994. godine potvrdit e da su jedinice Armije RBiH sposobne za oslobodilaki pohod. Najbolju potvrda sposobnosti ofanzivnog djelovanja opet e dati jedinice 7. korpusa Armije RBiH vrlo brzo u januaru 1995. godine oslobaanjem Vlaikog platoa. Time su demantirani svi skeptici i zlonamjernici koji iz samo sebi poznatih razloga pokuavaju falsificirati historiju. Autor knjige "Kupreka operacija jesen 1994. godine" na vrlo slikovit nain i argumentirano, do u detalje, obrauje sam tok borbi za osloboenje Kupresa. Ovakav prikaz omoguava dalja istraivanja vojnim strunjacima, ali i historiarima. Na korektan nain, itaocu je ponuena mogunost ireg sagledavanja razliitih aspekata Kupreke operacije, a naroito njenog znaaja. Kao neposredni uesnik samih priprema i izvoenja borbenih djelovanja Armije RBiH koja su dovela do osloboenja prijevoja Kupreka vrata, Kupreke visoravni i Kupresa potvrujem autentinost dogaaja koje je autor knjige Edin Rami obradio. Obavezan sam prema onima koji poloie svoje ivote, bosanskim ehidima i gazijama 7. korpusa Armije RBiH da svjedoim da su oni oslobodili Kupres. Kao neposredni sudionik pregovora odranih u Gornjem Vakufu 02./03. novembra 1994. godine, kada je i postignut sporazum o zajednikim borbenim djelovanjima snaga Armije RBiH i HVO i kojim je omoguen ulazak u ve slobodni Kupres snagama
177

HVO, mogu samo istai da upravo taj sporazum predstavlja najbolju potvrdu postignutih rezultata jedinica 7. korpusa Armije RBiH u Kuprekoj operaciji. Sam sporazum najbolje odgovara i na pitanje zato je Kupres preputen snagama HVO, odnosno zato im je omoguen ulazak u ve slobodni Kupres. Kada ova knjiga ugleda svjetlo dana nadam se da e generacijama koje dolaze iza nas posluiti kao svjedoenje o bosanskim gazijama i njihovim velianstvenim podvizima u borbi za Bosnu i Hercegovinu.

178

VIII R E G I S T R I

8.1 RegistaR LiNiH iMeNa - AGANOVI FARUK - JUPI : 68, 70. - AGI FAHRUDIN - PAJO : 70. - AKAI JASUI : 80, 82. - ALAGI MEHMED : 61, 138, 140, 162. - ALKI SENAD : 73. - BEIROV KEMO : 57. - BERBEROVI MEVLUDIN : 71. - BELAGI EFIK : 18. - CIKOTI SELMO : 62. - CLINTON BIL : 154. - AVLOVI VINKO : 156. - EKI SMAIL : 16, 27, 28, 31, 40. - IRKIN SEJAD : 64. - USKI FIKRET : 62, 64. - DEDI HALID : 67. - DELI ENES : 139. - DELI RASIM : 141. - DERVII VAHID : 65. - DOMAZET DAVOR : 21. - DURAKOVI AMER : 73. - DANANOVI ESAD : 71. - FAZLI MUSTAFA : 65. - FORI SAKIB : 64. - GALBRAITH PETER : 155. - GAVRANOVI LUKA : 156. - GROMILA ABID : 67. - GUNI VEHID : 63, 137, 141. - HADI DEMAL : 70. - HELJI JUSUF : 70. - HUREM NESAD : 70. - IDRIZOVI ALMIR : 68.
181

- IMAMOVI RASIM : 65. - IZETBEGOVI ALIJA : 137. - JUSI KADIR : 62. - KELETURA MENSUR : 71. - KORII ASIM : 65. - KULENOVI AHMED : 71. - KULJI DENIS : 158. - MARIJAN DAVOR : 26, 28, 29, 30, 36. - MIKULI ANTE : 29. - MILIVOJEVI BORIVOJE : 18. - MUINBEGOVI HASIB : 57. - OWEN : 80. - PAVII JURICA : 156. - PIKOR M. : 156. - PLANINI RIFET : 67, 68. - POLOVI JADRANKA : 155. - PORI OSMAN : 69. - PRALJAK SLOBODAN : 157. - PURI IBRAHIM : 71. - RAMI EDIN : 39, 44, 64, 65, 66, 67, 68, 70, 71, 73. - RAMULJ ENVER : 139. - REDMAN CHARLES : 155. - ROTIM KARLO : 27, 28, 29. - ROUZ MAJKL : 80. - STOLTENBERG : 80. - SUI HUSO : 122. - ABI IVAN : 156. - ILJAK REMZIJA : 57. - TOPI M. : 157. - UAMBARLI BESIM : 73. - VISKOVI ANTE : 44. - ZAHIROVI SELIM : 69. - ZEJNILAGI ENVER -BOSANAC : 70. - ZURAPI BISLIM : 69.
182

8.2 RegistaR geogRafskiH pojMova

- Arapka : 104. - Bajramovaka kotlina : 19. - Bakovii : 139. - Banja Luka : 14. - Barai : 30. - Batoglav : 19. - Bencunov ko : 74. - Biha : 81. - Bilanovia ko : 48. - Bile vode : 115. - Biljeg : 101, 104, 106, 108. - Biljeevo : 66. - Bjeljik : 74. - Blagaj : 29, 30, 31, 32, 34, 144, 147. - Bojna : 115, 160. - Bosanska Krajina : 15, 58, 60, 81. - Botun : 129. - Brdo : 75, 124. - Buevaa : 139, 161. - Bugojno : 13, 14, 15, 16, 17, 18, 28, 29, 30, 32, 38, 39, 40, 42. 44, 58, 67, 68, 72, 104, 110, 113, 131, 134, 141, 160, 165. - Bukovaa : 117, 124, 126, 129, 131, 134, 144, 160. - Busovaa : 58, 66. - Centralna Bosna : 13, 21. - Crkvice : 63. - Crna Gora : 81. - Crni vrh : 19, 250, 67, 73, 74, 75, 115, 131, 140, 161, 163. - Crveni glibovi : 46. - ador : 124, 134. - ipulji : 38, 39.
183

- ukovine : 137. - Dalmacija : 15, 22. - Debela kosa : 106, 108, 110. - Debeli javor : 134. - Dekala : 15, 38, 129, 137, 144, 147. - Demirovac : 19, 117, 119, 122, 126, 129, 131, 134, 137, 139, 144, 160. - Dobri do : 46. - Dolovi : 75. - Donje Ravno : 36. - Donje Vukovsko : 141. - Donji Malovan : 26, 29, 30, 31, 32, 137, 156, 161. - Donji Mraaj : 39, 124. - Donji Mui : 36. - Donji Vakuf : 13, 14, 15, 16, 17, 28, 38, 39, 40, 42, 44, 48, 58, 67, 70, 72, 76, 98, 147, 168. - Duge : 64, 75. - Duvanjsko polje : 18. - Duvnjaci : 36, 156. - Damijske livade : 115. - olina kosa : 42, 46, 89. - ulovii : 75. - Fonjge : 75. - Garaki podovi : 42, 46. - Gavrania solila : 102, 104, 122. - Glamo : 18, 31, 32, 157. - Glamoko polje : 18, 26. - Glavica :74. - Glaviica : 89. - Gluvin vrh : 36. - Gole : 65, 75. - Goravci : 144. - Gorade : 81. - Gornje Vukovsko : 137, 141, 161.
184

- Gornji Malovan : 26, 31, 32. - Gornji Mraaj : 39, 124, 126. - Gornji Vakuf : 13, 14, 18, 32, 58, 66, 70, 83, 117, 139, 142, 161, 163. - Gradina : 30. - Grbeina : 30. - Grebak : 63. - Grguraa : 144. - Hadakovac : 101, 104. - Hadrovica : 101, 108. - Han ardak : 42, 46. - Han luka : 108. - Hotigoe : 49, 67. - Hrbljine : 18. - Humac : 46, 49. - Idovac : 38. - Igman : 64, 68. - Jadransko more : 19, 21. - Jajce : 15, 28, 58, 63, 66, 71, 157. - Jame : 122. - Jaram : 19. - Jarie : 89, 101, 104, 106, 113, 160. - Jasike : 89. - Javorac : 137, 139, 161, 163. - Javorak : 64, 74, 75, 129, 131, 137, 139, 141. - Javorni vrh : 19. - Jazvenik : 40, 46. - Jelin : 124, 129. - Jesenica : 58. - Jugoslavija : 21. - Jurii : 34. - Kakanj : 66. - Kalin : 13, 122. - Kamenja : 69.
185

- Karaula : 63. - Kazanovac : 48. - Kee : 75. - Kik : 68, 74, 89. - Klinde : 75. - Klisac : 58. - Klju : 14, 28, 30, 168. - Knin : 26, 155. - Komar : 13, 15, 29, 58, 69. - Koprivnica : 38, 106, 124. - Kotor Varo : 28, 63. - Kozja glava : 19. - Kovarice : 102, 104. - Kriva jela : 15. - Kri : 115, 122, 141, 160, 163. - Krine : 115. - Kruica : 71. - Krvajac : 19. - Kudilji : 139. - Kujin do : 64, 75. - Kukavice : 139, 161. - Kukaviko jezero : 134. - Kunina kosa : 42, 46. - Kupres : 13, 14, 15, 17, 18, 20, 21, 22, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 36, 38, 39, 40, 48, 49, 50, 52, 58, 67, 68, 72, 73, 98, 110, 117, 122, 126, 129, 131, 137, 138, 139, 141, 144, 147, 150, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 163. - Kupreka visoravan : 18, 19, 21, 22, 23, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 35, 36, 38, 39, 95, 138, 139, 144, 147, 156, 158, 159, 160, 161. - Kupreka vrata : 14, 29, 32, 34, 36, 39, 58, 73, 108, 113, 117, 122, 131, 137, 139, 144, 145, 151, 159, 160, 163. - Kupreko polje : 18. - Kurljaj : 19.
186

- Lanita : 30. - Lanite : 134. - Livadica : 46. - Livanjsko polje : 18, 22, 156. - Livno : 18, 19, 21, 22, 26, 29, 30, 147. - Lukia ko : 102. - Lupoglava : 19, 126, 129, 139, 160. - Maglaj : 131, 144. - Makljen : 14. - Mala Koprivnica : 108, 110. - Mala luka : 39, 40, 89. - Mala Plazenica : 19, 113, 142, 163. - Mala rijeka : 104. - Mala uljaga : 40, 42, 43, 46, 48, 49, 52, 72, 89. - Mala vrata : 19, 113, 126, 129, 131, 134, 139, 160. - Mali Siver : 129, 131, 134. - Mali Stoer : 115, 119, 126, 129, 131, 134, 137, 160. - Mali Vitorog : 19. - Malo polje : 64. - Malovan : 18, 19, 29, 30, 36. - Meokrnje : 65, 74. - Milaka kotlina : 19. - Mosor : 19. - Mostar : 22, 156. - Mraaj : 38, 46, 122. - Mravinjac : 69. - Mrebare : 30. - Mrkonji Grad : 14, 28. - Mrnjanica : 30. - Mrtvika kotlina : 19. - Neretva : 14. - Novi Travnik : 15, 29, 58, 64, 68. - Novo selo : 30, 31. - Obriine : 64, 75.
187

- Odaki Stoer : 126. - Odina rupa : 89. - Ogledalo : 129, 161. - Ognjilovica : 115. - Olovo : 34. - Osmanlije : 30, 34. - Osoje : 19. - Otra glava : 67. - Paavre : 89. - Pakline : 18. - Paljevine : 48. - Paljike : 46, 163. - Petkovii : 75. - Planinarski dom Duboka : 160. - Plazenica : 18, 137, 139. - Ploe : 22. - Pobrani : 75. - Podrinje : 81. - Pogana ravan : 69, 89. - Poganac : 30. - Police : 65. - Previjoca : 50, 74. - Pribeljci : 30. - Privor : 66. - Prolog : 26. - Prozor : 14, 18, 66. - Prljani : 46, 104. - Prusac : 39, 40, 42, 43, 46. - Radalj : 15. - Radua : 13, 18, 38. - Rasoje : 122, 134. - Rastievo : 30, 34, 144, 163. - Ratkovine : 34. - Ravanjsko polje : 18, 161.
188

- Ravni Jelin : 119, 122, 124, 129, 131. - Ravno : 29, 30. - Razvre : 36. - Republika Bosna i Hercegovina (RBiH / BiH) : 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 27, 31, 36, 40, 42, 43, 44, 46, 48, 52, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 66, 67, 68, 69, 72, 73, 74, 75, 76, 79, 80, 81, 82, 83, 87, 88, 89, 95, 98, 101, 104, 124, 126, 134, 137, 139, 142, 143, 144, 147, 151, 153, 155, 156, 158, 159, 160, 161, 163, 165, 167. - Rdelj : 115, 160. - Republika Hrvatska : 14, 21, 155. - Riua : 89. - Rili : 137, 161. - Riliko polje : 18. - Risovac : 46, 89, 101, 117. - Rodu : 30. - Rudina : 13. - Runjevica : 137, 161. - Sabljari : 40. - Samari : 48. - Sarajevo : 21, 63, 81, 82. - Semberija : 81. - Semenica : 129, 137, 139. - Sinj : 21. - Sinjsko polje : 22. - Siver : 46, 160. - Skender Vakuf : 28, 134. - Skopljanska kotlina : 13, 14, 15. - Split : 22, 26. - Srbija : 21, 81. - "Srbobran" : 16. - Srnea brda : 64, 75. - Stari Vitez : 71. - Stojanovac : 75.
189

- Stoer : 13, 18, 113, 115, 122, 144. - Stoerac : 129, 131, 137. - Strabenica : 18, 157. - Strojice : 30. - Strujin pod : 115. - Studeno vrilo : 113. - abanova kosa : 106, 108, 117, 122. - ahmani : 75. - apenica : 50, 74, 115. - eika planina : 63. - ipin most : 39, 46, 48. - ipovo : 14, 15, 18, 28, 156, 157. - iroka kosa : 36. - iroko vrilo : 134. - ujica : 30, 31, 36, 37, 138, 147, 156, 161. - ujiko polje : 18. - Titova vila : 106, 108, 110. - Tomislavgrad : 18, 19, 26, 29, 30, 117, 134, 139, 160, 161. - Topolice : 89. - Travnik : 13, 15, 16, 29, 58, 63, 65. - Trnovo : 63. - Troljin vrh : 139. - Turbe : 68. - Velika Kozjaa : 36. - Velika Plazenica : 19, 117, 131, 144, 147. - Velika Runjevica : 139, 161. - Velika uljaga : 13, 106, 108, 110. - Velika vrata : 19. - Veliki Siver : 122, 124, 129, 131, 134. - Veliki iljkovac : 69, 75, 89. - Vezovine : 89. - Vidrika : 67, 75. - Vijenac : 113. - Viljievac : 113, 115, 122, 129, 131, 160.
190

- Vinac : 115. - Vis : 68, 89. - Vitez : 58, 64, 66, 68, 71. - Vitorog : 18. - Vlai : 28, 58, 63, 65, 87 . - Vlaiki plato : 58, 64, 71. - Vrana : 113, 115, 119, 122, 129, 131, 137, 141, 160. - Vrbas : 13, 15. - Vrljevaa : 104, 106, 115. - Vrak : 129, 160. - Vuija glava : 67, 75, 89. - Vujak : 106, 113, 115, 124, 160. - Vukovac : 19. - Vukovsko : 30, 124, 131, 137. - Vukovsko polje : 18, 160. - Zagina livada : 106, 108, 110. - Zakopanik : 46. - Zanogline : 36. - Zlosela : 28, 30, 31, 32, 34, 144. - derin potok : 74. - epa : 81.

191

8.3 Pregled koritenih grafikih simbola/ taktikih znakova, sa Pojanjenjima Prilikom izrade kartografskih prikaza koriten je sistem grafikih (operativnih) simbola koji se upotrebljava u Vojsci Federacije Bosne i Hercegovine, osim prilikom izrade dva kartografska prikaza na kojima je data "Odluka Komandanta 7. korpusa za napad.", gdje je zbog "originalnosti" koriten sistem taktikih znakova koriten u jedinicama Armije RBiH u tom periodu. Grafiki (operativni) simboli su u skladu sa terenskim prirunikom (TP) 101-5-1 "Operativni termini i grafiki simboli", Federalno ministarstvo odbrane, Sarajevo 2000. godine. Taktiki znaci su u skladu sa "Uputstvo o radnoj karti u oruanim snagama", Savezni sekretarijat za narodnu odbranu Generaltab Jugoslovenske narodne armije, Beograd 1979. godine. Napomena : * simboli jedinica srpskog agresora oznaavani su dvostrukom linijom, oko glavnog simbola ; * tekst sa donje lijeve strane simbola oznaava naziv ili vrstu jjedinice (MB - minobacaka/i, 1 - prvi/prva) ; * tekst sa donje desne strane simbola oznaava pripadnost neposredno vioj formaciji (arapski brojevi - do nivoa korpusa, rimski brojevi - nivo korpus).

192

Grafiki (operativni) simboli

193

Taktiki znaci

194

8.4 s k R a e N i C e - (i) = iskljuno. - (U) = ukljuno. - 2/305. bbr = drugi bataljon 305. brdske brigade. - aRBiH/aR BiH = Armija Republike Bosne i Hercegovine. - bb = brdski bataljon. - bbr = brdska brigada. - BiH = Bosna i Hercegovina. - Bst 82mm = bestrzajni top 82 milimetra. - bvp = bataljon vojne policije. - /bvp = eta bataljona vojne policije. - Db = diverzantski bataljon. - db = domobranska bojna. - gs Hvo = Glavni stoer Hrvatskog vijea obrane. - gs HZHB = Glavni stoer Hrvatske zajednice Herceg-Bosna. - g jNa = Generaltab Jugoslovenske narodne armije. - H-105mm = haubica 105 milimetara. - HDZ = Hrvatska demokratska zajednica. - Hv = Hrvatska vojska. - Hvo = Hrvatsko vijee obrane. - iDv = izviako diverzantski broj. - j/z = jugozapadno. - jNa = Jugoslovenska narodna armija. - k. = kota. - k.7.k. = Komanda 7. korpusa. - kk = Krajiki korpus. - km = kilometar. - km2 = kvadratni kilometar. - kRv = komandno tabna ratna vjeba. - l/o = linija odbrane. - LaRD pvo = lahki artiljerijsko raketni divizion protiv vazdune odbrane.
195

- LUNa R-64 = model rakete zemlja - zemlja, proizvodnja SSSR. - m = metar. - m/v = motorno(a) vozilo(a). - MB = minobaca. - MB-120mm = minobaca 120 milimetara. - MB-82mm = minobaca 82 milimetra. - Mlbr = Muslimanska lahka brigada. - mtbr = motorizovana brigada. - Mts = materijalno-tehnika sredstva. - Nato = North Atlantic Treaty Organization (Sjevernoatlantski vojni savez). - og = operativna grupa. - okb = oklopni bataljon. - op.br. = operativni broj. - opto = Opinski tab teritorijalne odbrane. - os = oruane snage. - ot = oklopni transporter. - p/k = prednji kraj. - paM = protivavionski mitraljez. - partbr = partizanska brigada. - partd = partizanska divizija. - pat = protivavionski top. - pL = Patriotska liga. - poLk 9k11 = protivoklopni lansirni komplet - voene protivoklopne rakete. - pRaga = samohodno protivavionsko orue, top 30mm/2. - r. = rijeka (rijeci). - RBiH = Republika Bosna i Hercegovina. - RH = Republika Hrvatska. - Rj = ratna jedinica. - rn. = rejon. - s. = selo. - sbbr = slavna brdska brigada.
196

- sCa = srpsko - crnogorski agresor. - sDs = Srpska demokratska stranka. - sDs BiH = Srpska demokratska stranka Bosne i Hercegovine. - sjB = stanica javne bezbjednosti. - skbbr = slavna krajika brdska brigada. - vk os RBiH = tab vrhovne komande oruanih snaga Republike Bosne i Hercegovine. - taM = Tvornica automobila Maribor. - tenk M-84 = tenk, model 1984. godine, proizvodnja SFRJ. - tenk t-55 = tenk, model 1955. godine, proizvodnja SSSR. - tg = taktika grupa. - to = teritorijalna odbrana. - tt = trigonometrijska toka. - UNpRofoR = United Nations Protection Forces (Zatitne snage Ujedinjenih nacija). - vRs = Vojska Republike Srpske. - z/o = zona odgovornosti. - Zis 76mm = protivoklopni top 76 milimetara. - Zp = zborno podruje

197

saDRaj i geogRafske, DeMogRafske i opeRativNe kaRakteRistike pRostoRa Na koMe je iZvoeNa kUpReka opeRaCija 1.1 1.2 1.3 1.4 Bugojno ..................................................................... Donji Vakuf ..................................................................... Kupres ..................................................................... Operativni znaaj Kupreke visoravni ....................... ii BoRBeNa DjeLovaNja Na pRostoRU BUgojNa, DoNjeg vakUfa i kUpResa pRije iZvoeNja kUpReke opeRaCije 2.1 Borbena djelovanja na prostoru Kupreke visoravni u periodu maj 1991. - april 1992. godine ......................... 27 2.2 Borbena djelovanja na podruju Bugojna i Donjeg Vakufa do jula 1993. godine ........................................ 39 2.3 Borbena djelovanja na prostoru Bugojna i Donjeg Vakufa od jula 1993. do oktobra 1994. ....................... 45 iii foRMiRaNje i DjeLovaNje seDMog koRpUsa aRMije RepUBLike BosNe i HeRCegoviNe 3.1 Formiranje 7. korpusa Armije RBiH ....................... 57 3.2 Brigade u sastavu 7. korpusa Armije RBiH ................... 63
198

15 17 19 23

3.3 Borbena djelovanja 7. korpusa Armije RBiH do Kuprekeoperacije .................................................... iv kUpReka opeRaCija 4.1 Vojno-politika situacija u Bosni i Hercegovini ........ 4.2 Borbena situacija u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH ................................................................... 4.3 Planiranje borbenih djelovanja "JESEN-94" .................. 4.4 Pripreme, opremljenost i osposobljenost jedinica ......... v iZvoeNje opeRaCije

73

79 82 88 93

5.1 Borbena djelovanja snaga angaovanih na kuprekom pravcu, u prvoj fazi Kupreke operacije ..................... 99 5.2 Eksploatacija poetnih uspjeha i intenziviranje borbenih djelovanja ....................................................... 108 5.3 Gonjenje razbijenih agresorskih snaga, borbeno angaovanje snaga HVO ............................................ 137 5.4 Borbena djelovanja nakon osloboenja Kupresa ......... 145 vi iskUstva, ReZULtati i poUke kUpReke opeRaCije 6.1 Rezultati ostvareni tokom izvoenja Kupreke operacije ................................................................... 149 6.2 Dileme oko angaovanja snaga Armije RBiH i HVO u oslobaanju Kupresa ............................................ 155
199

6.3 Iskustva proistekla iz Kupreke operacije ..................... 164 6.4 Zakljuak ................................................................... 167

vii ReCeNZije General Rasim Deli ....................................................... 171 Brigadni general Fikret uski ............................................ 173 Pukovnik Senad Dautovi ............................................ 176

viii RegistRi 8.1 Registar linih imena ............................................ 8.2 Registar geografskih pojmova ................................ 8.3 Pregled koritenih grafikih simbola / taktikih znakova, sa pojanjenjem ............................................ 8.4 Skraenice ................................................................... 181 183 192 195

200

biljeka o autoru

Edin, Ibrahim, Rami roen je 10. X 1970. godine u Banjoj Luci. Osnovnu kolu je zavrio u Banjoj Luci, a Mornariku srednju vojnu kolu u Splitu 1989. godine. Studij odbrane i sigurnosti, na Fakultetu politikih nauka, u Sarajevu zavrio je 2001. godine. Do poetka agresije na RBiH ivio je u Banjoj Luci. Od 1993. godine ivi i radi u Bugojnu. Kao pripadnik Armije Republike Bosne i Hercegovine, sudionik je borbe za odbranu Bosne i Hercegovine od agresije od aprila 1992. godine. Neposredni je uesnik izvoenja borbenih djelovanja jedinica 7. korpusa Armije RBiH u jesen 1994. godine, poznatijih kao Kupreka operacija. Kao saradnik Instituta za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava iz Sarajeva, uestvovao je, kao jedan od autora, u izradi studije "Zloini u Vrbanji jula 1993", objavljenoj 2001. godine. Aktivno se bavi istraivanjem vojne historije iz perioda agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992 - 1995, sa orijentacijom na prostor Srednjobosanskog kantona i jedinica 7. korpusa Armije RBiH.

201