Vezivanje sablje za gajtan bio je posao kazaza.
Sablje su
TRADICIONALNO ZANATSTVO U BOSNI I
HERCEGOVINI
Tradicionalno zanatstvo je preteča
proizvodnom zanatstvu, a proizvodno zanatstvo je na
našim prostorima počelo da se javlja od početka 20.
stoljeća.
Zanat je ljudski rad kojim pojedinci ili grupe
obrađuju ili prerađuju pojedine sirovine ili predmete
dovodeći ih u stanje i oblik korisne za široku upotrebu.
Zanatlijom zovemo onoga koji od toga rada živi, a ne i
onoga koji umije sam da napravi neki proizvod-ukoliko
se ne bavi tim poslom kao stalnim zanimanjem od koga
živi.
PRERADA METALA
KOVAČI (ar. haddadan) su izrađivali razne
predmete od željeza koji su se mogli izrađivati pomoći
kovačkog mijeha bez vodenog pogona. Izrađivali su:
-poljoprivredne alatke (raonici, lopate, motike,
trnokopi-budaci, kose srpovi…)
-konjsku opremu ( đemovi, uzengije, češagije,
potkovice…)
-alat raznih obrtika (utije-pegle, velike i male
makaze abadžijama i terzijama,čekiće zlatarima,
sabljarima…)
KLINČARI (čelengiri) kovali su klince i druge
sitnije predmete. Klinci su se prodavali na oku. Prema
upotrebi klinci se dijele na: nalunaše (za pravljenje
naluna), parmakaše (za prikivanje parmaka-ograda
bašče, dvorišta…), baskijaše (za prikivanje baskija-
vrljika žioka),direkaše ili hrastovnjaše (za prikivanje
greda i palamare) do pola i više metara dugačke, a
upotrbljavali su se i za gradnju mostova, oni su se
prodavali po komadu.
Klinčari su izrađivali i tzv. pule kojima su
bogataši ukrašavali sokakna vrata, kao i vrata onih soba
koje su služile za reprezentaciju.
BRAVADŽIJE su kovali brave, katance i
ključeve. Izrađivali su velike i male brave. Postojale su
dvije vrste velikih brava: jedne su se mogle zaključavati
iznutra i izvana, a druge samo izvana. Prve su se udarale
na sokačna i hajatna vrata, a druge na sobna, imale su
kaparu na unutrašnjoj strani kojom se soba mogla noću
zakapariti. Takve sobne brave imale su dva jezika,
jednim se soba zaključavala, a drugim kaparila.
Male brave udarale su se na sanduke i na dulafe.
Katancima su se obično zatvarali dućani i one prostorije
na kojima je bila ereza.
Glavno obilježje starih brava i katanaca je da ih svaki
ključ nije mogao otključati.
NALČADŽIJE (ar.-per.-tur.) su kovale nalče
ili potkove za čizme.
SABLJATI ILI KLČIJE su kovali, popravljali
i oštrili sablje. Sablje su se nosile na gajtanu o ramenu.
1
se uvozile iz raznih krajeva. Za one koje su se uvozile iz
Njemačke upotrebljavao se naziv alamankama.
Sablje su okivane u srebro. Što je vlasnik bio bogatiji i
na većem položaju, sablja mu je bila skupocjenija.
(1777. g. procijenjena je jedna sablja ćemerlija-krivošija
na 121 groš, a za taj novac se mogla kupiti jedna manja
kuća).
BIČAKČIJE ILI NOŽARI (tur.) su izrađivali sve vrste
noževa, počev od šklopaca do handžara. Osim toga
izrađivali su i kalentreše-tim su se noževima zarezivali
kalemi od trske kojom se pisalo arapsko pismo. Imao je
kratku oštricu, a držak mu je bio dva puta duži od
oštrice.
Nož se cijenio po vrsti materijala, izradi kavzi i
korica. Kod boljih noževa držak noža se okivao
somovom i slonovom kosti, a kod slabijih se u tu svrhu
upotrebljavalo drvo i rožina.
Somovina se nabavljala iz Rusije, a slonovaču su
donosile hadžije.
Okov drške zvao se “kavze”. Mogle su biti
crne i bijele boje, a kod posebnih noževa kavze su
pravljene od koralja i ti su noževi bili na cijeni. Kavze
su se spajale na vrhu drške noža “hašermom”, a to je
bilo djelo hamerdžije. Kod nekih noževa hašerma je bila
i pozlaćena.
Kore noža bile su lijepo izrađene i ukrašene, a
izrađivali su ih “koredžije”.
TUFEKČIJE ILI PUŠKARI (per.-tur.) nisu nikada
pravili puške, nego su ih samo opremali (kundačili) i
popravljali. Dijelovi pušaka i gotove puške su se
uvozile.
ZILDŽIJE ILI ZVONARI (per-tur.) su izrađivali razne
predmete od bronze (tuča) i žute mjedi (tombaka), kao i
zvona, svijećnjake ilči čirake, havane, utege, kandila,
zile (vrsta muzičkog instrumenta).
Njihov alat se sastojao od čekića, nakovnja,
prese, ajar tasova za mjerenje utega, mijehova i raznih
kalupa.
KANTARDŽIJE (lat. sprava za mjerenje težine, vaga-
kantar) su dobile ime po kantaru glavnom proizvodu.
Osim toga oni su pravili i tzv. kantar-terezije i terezije
koje se od kantara razlikuju po tome što je ovdje za
polugu kantara privezana sa tri lanca posuda slična
dubljoj tepsiji. I kantar i kantar-terezija su jednokrake
vage, a dvokrake vage su terezije, a utezi su drami.
Izrađivali su se mali (mjere do 50 oka) i veliki
kantari (mjere do 100 i više oka).
KAZANDŽIJE (per.-tur.) su kovali razne predmete od
bakra, prije svega za jelo, piće i vodu, a KALAJDŽIJE
su te predmete prevlačili kalajem ili kositrom.
Ovaj obrt u BiH je došao zajedno sa Turcima i održao
se do danas.
Svi njihovi proizvodi prema upotrebi mogu se svrstati u
nekoliko skupina:
- kazani i haranije (turska riječ)-manji bakreni kazan
ili poveći kotao
- kuhinjsko suđe: tendžere (šerpe) razne vrste i
veličine, tave,kuplidžeta (za varenje hrane), tepsije
za hljeb i pite, ćase, sahani, lenđeri i meterizi za
serviranje hrane, đevđiri (za prepiranje biljne i
čišćenje zrnaste hrane)
- suđe za donošenje i držanje vode: đugumi, ibrici,
surahije, čaše…
- suđe za kahvu: kahveni ibrici, džezve, zarfovi,
kutije za kahvu i šećer, saksije ili mangale…
- suđe za pranje rublja: razni kazani i haranije za
odvaru rublja, leđeni, tekneta za ispiranje
- za rasvjetu: čiraci (svijećnjaci) i fenjeri zvani
mušemalije
- naprave za destilaciju: imbek (za destilaciju
ljekovitih trava) i rakijski kazan
- proizvidi za brijačnice: leđeni (grč. lavor za
umivanje)…
Suđe se nije samo kalajisalo, nego i ornamentiralo.
Obično su se ornamentirale tepsije, ibrici, leđeni,
zarfovi i ibrici za kahvu.
Ornamente su crtale tom poslu vješte kazandžije, a
graviranje je bio posao žena i djevojaka, a to su radile
mahoim po kućanma.
Pored općih naziva kazandžija i kalajdžija, ovi obrtnici
su nazivani još i po predmetima koje su izrađivali, npr.
ibrikčija, fenjerdžija, tasat idr.
KUJUNDŽIJE ILI ZLATARI (tur.) kovali su razne
predmete koji služe kao nakit: prstenje, pavte, toke,
belenzuke (tur. narukvica od pletenih lančića), halhale
(ar. narukvica), kovali su i razne predmete ze crkve i
manastire. Jedno vrijeme kovali su i igle.
U svakom kujundžijdkom dućanu bilo je malo grno gdje
se topilo zlato i srebro.
Zlatarski alat se sastojao od jednog malog nakovnja,
čekića, kliješta, teredže, male turpije, zumbe-probojnice
kalupa…
JALDUZDŽIJE (tur. jalduz-pozlaćen) bavili su se
pozlatom isključivo bakrenih stvari.
HAŠEMERDŽIJE (tur.) zanatlija koji pravi hašerme.
Hašerma je srebrni dio na dršku noža s gornje strane.
TENEĆEDŽIJE ili LIMARI (per. teneće- lim) bili su
isključivo Židovi. Ovaj obrt mlađeg je datuma i javlja se
početkom 19. St.
Limari su izrađivali razne predmete od lima ili tenećeta,
kao što su: kutije za kahvu, šećer, razno posuđe, čašice
za šarene fenjere itd.
Potrošači njihivih proizvoda bili su najsiromašniji
slojevi.
PRERADA KOŽE
Zasnivala se na domaćim proizvodima i
domaćim poluproizvodima.Temeljila se na sirovinama
iz stočarstva i lova na krznašice.
Sirova koža se prerađivala u radionicama koje se zovu
“tabhane”, a zanatlije se nazivaju “tabaci”.
Tabačke proizvide dalje su prerađivali sarači i
čizmedžije.
2
S preradom krzna bavili su se krznari ili ćurčije.
TABACI (ar. tabak-kožar) su obrtnici koji se bave
štavljenjem kože od domaćih životinja, dvopapkara
preživača, te štavljenjem konjske, magareće i pasje
kože.
Tabački obrt počeo se razvijati u Sarajevu krajem 15.
St. (1489.g.). a do kraja 17. St. razvio se još u 22 grada:
Novi Pazar, Pljevlja, Čajniče, Foča, Jeleč, Višegrad,
Rogatica, Srebrenica, Nova Kasaba, Tuzla, Tešanj,
Banja Luka, Jajce, Livno, Travnik, Zenica, Visoko,
Fojnica, Konjic, Mostar i Stolac.
Tabaci su izrađivali: đon, ćusele, bujer-ćusele,
bijelu mješinu, kajsar, šapliju, tirše i tokmakaiš.
Za štavljenje kože upotrebljavao se ruj, šiška i
loj.
Đon se pravio od teških, a ćusele od lakših
goveđih, pa i telećih koža. Bujer-ćusele izrađivao se od
istih koža kao i ćusele, a razlika je u tome, što je ćusele
bijele, a bujer-ćusele kestenjaste boje. Boja za bujer-
ćusele pravila se od crvenog jabukovog i kruškovog
lista i bila je stalna do izdera. Đon služi za potplate, a
ćusele i za lice i za potplate krajišničkih opanaka.
Mješina je proizvod učinjene ovčije, a kajsar i sahtijan
kozije kože. Tirše je slično debelom koncu i služilo je
za šaranje i ukrašavanje raznih proizvoda saračkog
obrta. Pravilo se u Visokom i bilo je zeleno, a uvozno iz
Carigrada zvalo se đumiš-tirše i bilo je srebrnaste boje.
Tokmakaiš se pravio samo od volovskih koža štavljenih
u loju. To je ustvari bio mađarski način štavljenja kože,
koji je bio poznat i sarajevskim tabacima.
U jednoj tabhani prerađivalo se 5-20.000.
komada koža. Sahtijan, mješina i kajsar slagao se u ture
po 10 komada, a 10 komada đona zvalo se “nobet”. Na
svaku kožu udarao je tabak koji ju je radio svoj znak
“nišan”. Taj znak se udarao na naličje kože.
Kajsar, bijeli sahtijan i bijela mješina izvozili su se u
Austriju, Francusku i Njemačku.
SARAČI ili SEDLARI (ar.serdžun-sedlo) spadaju među
najvažnije i najbrojnije obrtnike u Sarajevu.Spominju se
prvi put 1489.g.
Izrađivali su konjsku opremu, te razne
predmete za potrebe stanovništva.
Od konjske opreme najvažnije je sedlo po
kome su se i prozvali sarači. Drveni kostur sedla zove se
“kaltak”. Jabuka na prednjem dijelu sedla zove se
“unkaš”, a naslonjač na zadnjemdijelu sedla “arkaš”.
Donji dio sedla pošiven je kečetom , izrađenim od
goveđe dlake. Na unkaš i arkaš naticao se “čul”- vrsta
ćebeta, a preko njega ili preko samog sedla naticala se i
“haša” djelo terzije (tur. vezeni konjski pokrivač kojim
se pokriva sedlo i konjske sapi).
Na arkaš su se stavljale “bisage”, a na unkaš
“kuburluci”(tur. kožna torba u kojoj se drže kubure),
takođe djelo sarača.
Oni su pravili “uzde”, “dizgine” i pletene kandžije.
Nakit na konjskoj opremi zove se “raht”. Uzde su
najčešće bile ukrašene kitama od svile, koje su
izrađivali kazazi. Na uzdi je bilo i drugih ukrasa koje su
izrađivale kujundžije. Za potrebe stanovništva
izrađivali su razne predmete, kao što su: “bensilah”-
širok kožni opasač koji sprijeda ima više pregrada za
papire, novac, duhankesu, noževe oružje i dr.,“duhanske
kese” pravljene od volovskih mjehura, “kresivače”-
posebne kese u kojima se nosio kremen, čakmak i trud
za pripsaljivaje lula, “kehara”- kesa u kojoj se nosio
novac i koja se zatvarala pomoću dvije zatvorene
pantljike od kože, “šarpelj”- kožna torba koja se nosila o
kraćem kaišuna ramenu, “fišekluci”-manje kožne
torbice u kojima su se nosili naboji (fišeci), “ćila”-
manja torbica u kojoj se nosio barut, “putnička sinija-
sofra”…
Od obuće sarači su izrađivali tzv.sarajevske ili
krajišničke opanke. Po veličini bilo je 10 vrsta opanaka,
i to: karšunići (najmanji), mačorići, mali, srednji i veliki
u testetu, ispod ženskih, ženski, ulojci, batali i preko
batali.
SAGRDŽIJA (tur.) zanatlija koji se bavi struganjem
dlake sa goveđih, ovčijih i kozijih koža, a zatim su te
kože sjekli na određene dimenzije.
KEČEDŽIJE su zanatlije koje su od te dlake pravile
“kečeta”, kojima su se postavljala sedla.
Od istog materijala pravile su se i kape zvane “ćulah”.
Zatim, dlakom su nalagani i jastuci koji stoje uza zid po
minderu.
Kečedžije i sagrdžije javljaju se u Sarajevu između
1489. I 1530.g.
NALUNDŽIJE su pravili muške i ženske nalune.
Nalundžijski posao bio je vrlo lagan, jer su drva za
nalune kupovali gotova i na njih samo prikivali kaiše.
Drvo za nalune se pravilo u Pazariću, to je bio zimski
posao seljaka. Drvo za muške nalune bilo je od
bukovine, a za ženske od javorovine.
Najstariju vijest o ovom obrtu nalazimi u defteru od
1489.g.
OPANČARI su pravili opanke od sirove i štavljene
kože. Najjednostavniji su se zvali “putravci”.
Opančari su sami “činili” štavili kožu tako što
su je nekoliko dana kiselili u tekućoj vodi, a zatim je
stavljali u “sefiju” cementirani bazen ukopan u zemlju.
U sefiju je moglo da stane oko 20 koža. Kože se pospu
sa 3 kg zagašenog kreča i s malo luga, a zatim se natope
vodom. Nakon 15 dana kože se izvade i s njih se skida
dlaka i mesina. Ovaj proces se naziva “fargovanje”.
Poslije toga kože se peru u tri vode da se s njih odstrani
kreč, a zatim se stavljaju u drvenu posudu “ciluk”
izrađenu od “hrastove duge”. Ova posuda ima funkciju
hambašče, velikog drvenog korita izrađenog od jednog
debla. U ciluk se stavljaju mlaka voda i samljevena
hrastova šišarka. Na jednu goveđu koži stavljalo se od 3
do 5 kg šišarke. Tu se kože zagrijavaju nedjelju dana I
miješaju nekoliko puta. Topla voda obezbjeđuje se tako
što se voda grabi iz ciluka, zagrijava na kazanu i ponovo
vraća. Taj ciklus se ponavlja dva puta, tj. osmi dan se
stavlja nova voda i šišarke.
Poslije toga kože se stavljaju na motke da se prosuše,
zatim se na podu savijaju i sijeku u đonove koji se
ponovo štave u buretu. Njihovo štavljenje traje 2 do 3
nedjelje.
3
ČIZMEDŽIJE su izrađivale, osim opanaka, svu ostalu
mušku i žensku obuću: čizme; papuče; tomake;
“mestve”(tur.)-vrsta duboke obuće od mekane kože sa
vrlo tankim džonom bez peta. Oblače se na gole noge i
na čarape. Služe kao kućna cipela, a pri izlasku na ulicu
navlače se firale; “firale”-plitke kožne cipele.
Firale, papuče i čizme pravile su se od kajsara, a sva
ostala obuća od žutog sahtijana i žute mješine.
Žute čizme nosile su isključivo udate žene.
Na čizme i papuče prikivale su se i nalče.
Žuti sahtijan i mješina, glavni materijal čizmedžija
uvozio se uglavnom iz Skoplja, te u manjoj mjeri iz
Carigrada. Kajsar (crveni sahtijan) dolazio je iz Skadra.
KRPEDŽIJE bavili su se krpljenjem obuće, a to su
radili po tzv. krevetima. Spominju se prvi put u jednoj
ispravi iz 1632.g.
“Kreve”-vrsta najprimitivnijeg dućana u kojem su radili
najsiromašniji obrtnici, krpedžije i sl.
TERLUKČIJE pravili su “terluke” ili “teluke”. To su
svečane papuče od sahtijana ili kajsara po licu izvezene
zlatom ili svilom, a nosile su ih žene i djevojke kao
kućnu obuću.
KUNDURDŽIJE ili CIPELARI (grčka riječ koju su
preuzeli Turci) najmlađi obrt, razvio se poslije
reorganizacije Zemaljske uprave i vojske,-obrtnici koji
su pravili cipele.
ĆURČIJE ili KRZNARI (tur.) –zanatlije koje prave
odjevne predmete od krzna:
“ćurak”-krzneni ogrtač, postavljen samurom; može biti
kratki (ćurčić) i dugi. Nosili su ih imućniji ljudi.
“ćurdija”- krznom postavljeni kratki i dugi kaput,
širokih rukava.Nosili su je i muškarci i žene. Lice
ženske ćurdije bilo je od kadife, a muške od čohe.
PRERADA TEKSTILA
Prerađivale su se sirovine i poluproizvodi iz
životinjskog i biljnog svijeta.
Sirovine životinjskog porijekla su: vuna, kostrijet, dlaka
sa goveđih koža i predena svila.
Sirovine biljnog porijekla su: lan, konoplja i pamuk.
Predena svila, nepredeni i predeni pamuk su uvozni
artikli, a ostalo domaći proizvodi.
Čoha i sve vrste tkanina potrebne za najveći dio muške i
ženske odjeće su uvozni artikli.
Od vune su se tkala ćebad i sukno, od kostrijeti pravili
su se mutapi, od lana tkalo se platno, a od konoplje plela
su se užad i julari. Od predene svile proizvodila se
razna pozamenterija, nepredenim pamukom nalagali su
se jorgani i neke vrste zimske odjeće, a od predenog
pamuka pravio se konac za neke vrste pozamenterije i
tkalo se platno za rublje i druge kućne potrebe,
Domaće sukno nije podmirivalo potrebe gradskog i
seoskog stanmovništva, pa su se uvozili “šajak” i “aba”.
ĆEBEDŽIJE (tur.) obrtnik koji proizvodi ili prodaje
ćebad. Osim domaćih bila su u upotrebi i domaća ćebad,
zvana jambol ćebe. Ona su bila znatno skuplja od
domaćih, a od domaćih su se razlikovala po tome što su
s naličja bila glatka, a s lica rutava.
Vunu koju su dobijali od tabaka najprije bi ispucao
“pucar” ili “halač”, da iz nje istjera svu prašinu , a zatim
se vuna prela na osnovu i potku, to je bio posao žena.
Predenje vune zvalo se pojimanje i od takve vune
ćebedžije su tkale ćebad.
Osim običnih ćebedžije su tkale:“šege”- ćebe
kojim su se prekrivale sapi tovarnog konja, a po njoj se
udarao pokrovac da se kišnica lakše cijedi; “podmetke”-
ćebe koje se stavlja ispod samara ili sedla; “čulove”-
ćebe na kome su s lica mnoge rese da se kišnica bolje
cijedi, a njime se pokrivalo sedlo i sapi jahaćeg konja,
bilo je obično obojeno crnom bojom ili se tkalo od crne
vune.
Stan na kome su se tkala ćebad bio je položen
horizontalno, kao i onaj na kome se tkao bez, dok je
stan kod mutabdžija bio postavljen vertikalno. Otkana
ćebad valjala su se u stupama. Stupe su pravljene pri
izvoru rijeke ili jačeg potoka gdje je voda bistra i čista.
MUTABDŽIJE (per.-tur.)-dlakar su obrtnici koji predu
kostrijet (kozija dlaka) i od te pređe tkaju pokrovce ili
mutafe, zobnice, bisage, harare, kolane, džebre …Oni su
tkali i tzv. okolice koje su se sterale po minderima, a
odgovarale su jajgijama u kućama bogatih. Svi ovi
predmeti, osim okolica bili su vezani za tovarnog konja.
Pokrovac je u siromašnijim kućama služio umjesto
ćilima.
ABADŽIJE (ar.-tur.) suknari-su obrtnici koji izrađuju
odjevne predmete od sukna. Glavni materijal abadžija
je dosta grubo domaće “sukno”, zatim nešto finije zvano
“šajak”i najfinije “aba”. Šajak se uvozio iz Bugarske, a
aba iz Soluna i Male Azije.
Za sve tri vrste sukna upotrebljavala se prvenstveno
jagnjeća vuna i pastrma (vuna od ovaca koje se kolju
podjesen). Otkano sukne se valjalo u stupama. Prvi
spomen stupama u našim krajevima nalazimo u povelji
iz 1299.g. Po boji sukno je bilo bijelo, crno i crveno,
dok je aba žućkaste, medene, ali i crvene boje. Osim
sukna, abadžije su upotrebljavale jače platno kao
postavu, zvano “čadorbez”, a uvozilo se iz Carigrada.
Abahija-pokrivač za konja od sukna, a stavljao se i
preko sedla.
BOJADŽIJE su obrtnici koji boje sukno i druge
tkanine. Najstariji spomen ovim obrtnicima datira iz
1531. g. Bojadžije su spravljale crvenu boju od biljke
ruj, a crnu od zelene galice. Vuna se bojila u bakrenim
kazanima od 150 do 200 kg. Proces bojenja traje 24 h uz
temperaturu od 900. Ranije su se kazani zagrijavali
pomoću drva, a u novije vrijeme pomoću uglja.
Hlađenje obojene vune traje 24 h, a onda nastaje proces
sušenja.
HALAČI (ar.) pucar, drndar- su obrtnici koji se bave
pucanjem pamuka i nalaganjem tzv. debelih anterija,
jorgana, hrki i beluka. Prvu vijest o halačima nalazimo u
defteru iz 1489.g. Halači (pucari) nisu imali dućane,
nego su idući od kuće do kuće pucali vunu ćebedžijama
i privatnicima za nalaganje dušeka i šilteta.
4
U nekim mjestima Hercegovine (Trebinje) pucara zovu
i kartar, jer se kaže vunu kartati i vunu češljati.
Alat halača sastojao se od srga na koji je nategnuta
tetiva i mohaljice. Osim toga, imali su i grebene za
češljanje lana, a pucari još i terđah (zanatlijska klupa).
JORGANDŽIJE –obrtnici koji prošivaju i šiju jorgane.
Jorgani su se nazivali imenom tkanine od koje je
napravljeno lice, npr. atlas, kumaš, lahur…
Jorgani od 1 m2 površine nazivali su se “pamuklije” i u
njih su se zamotavala novorođenčad i njime su se
pokrivale bešike. Alat jorgandžija sastojao se od igle i
makaza. Jastuci, dušeci i šilteta nalagali su se i pucanom
vunom, a isto tako i minderi u kućama bogatijih ljudi.
JAŠMAKČIJE ili PLATNARI – obrtnici koji su se
bavili tkanjem platna (beza).
Prema osnovi i potki bilo je više vrta beza i to:
“burundžuk”-svileni til, tanka tkanina kojom se pokriva
mladino lice na svadbi; “ćereće”-vrsta domaćeg tankog
pamučnog ili svilenog tkanja; “melez”-bijelo pamučno
platno, platno otkano u dva nita; “kamiš” i “uzvod”.
Pored platna za rublje tkale su se mahrame, bohče i
drolje.
Materijal za tkanje je pamučna žica koja se uvozila, a
alat su: čekrk i vito ili vitlić za sukanje pamučne žice na
mosure za snovanje ili na cijevi za tkanje, zatim snovače
za pripremanje osnove i stan za tkanje.
KAZAZI ili POSAMENTIERER (per.-svilar) su
obrtnici kojoi su izrađivali od svile i vune, a kasnije i od
pamuka razne predmete za ukrašavanje odjeće i konjske
opreme: “zeh”, “gajtan”, “konce”, “dugmad”,
“podveze”, “razne kite”…Prvi spomen kazazima je iz
1530.g.
TERZIJE (per.) ili KROJAČI-zanatlije koji su krojili i
šili muška i ženska odijela od raznih tkanina (vune,
pamuka, svile) osim domaćeg sukna.
Izrađivali su:
-čakšire
-fermene vrsta prsluka od čohe, kadife ili šajaka izvezen
gajtanima, sprijeda sasvim otvoren I ne skopčava se.
-džemadane (per.)-zatvoreni prsluk koji se preklapa na
prsima,
-ječerme (tur.)-vrsta prsluka, dio starinske muške I
ženske narodne nošnje (kratak haljetak bez rukava koji
je dosezao do iznad struka. Sprijeda je imala malo
produžene “pešove”koji su se preklapali I kopčali.
-gunjeve, ćurkove
-džubeta (ar.)- dugi kaput
-libade (ar.)-vrsta tankog nepostavljenog kaputa širokih
rukava, po kroju seže do veše koljena
-hrke (ar.)-pamukom naložen i prošiven poludugi kaput
-beluke (per.-tur.)-ženski prsluk
-binjiše (tur.)-široki kaput od čohe sa širokim rukavima
i postavljen krznom
-dolame (tur.)-starinska muška gornja haljina od čohe
sa običnim ili razrezanim rukavima
-feredže (ar.)-ženski zavitak na licu
-duge i kratke anterije
-čevkene (tur.)-kratak vezeni kaput u kojeg su rukavi
široki i razrezani i vise niz ruke ili leđa, a ne oblače se -
muške i ženske šalvare (per.)-široke hlače
-dimije (grč.) bile su vrlo široke I s naborima oko
struka. Oko pojasa vezale su se učkurom od svilenog
gajtana ili beza koji je uvučen u porub. Nogavice su bile
vrlo široke I duge do članaka, a ispod koljena su se
vezale uzicom.
Svi proizvodi izrađivali su se rukom. Među
terzijama bilo je majstora koji su znali lijepo i vestri.
Vez se nalazio na fermenima, kratkim gunjevima,
džemadanima, čakširama. Bilo je majstora koji su radili
samo smarlamu, tj. po narudžbi, a bilo je i onih koji su
radili samo pazariju (konfekciju).

ARAKIJADŽIJE (tur.) ili KAPARI-zanatlije koji su

izrađivali razne kape od najrazličitijih vrsta tkanina, kao
I od kože. Ovih obrtnika bilo je u Sarajevu još
od 16. St., a pripadali su među imućnije obrtnike.

ŠAMIDŽIJE (ar.)-zanatlije koji su pravili I ukrašavali

šamije. Šamije ili marame su od tanke
tkanine, kvadratnog oblika, bijele boje, ukrašene
štampanim cvjetnim motivima raspoređenim u blizini
rubova. Po rubovima šamije su ukrašene čipkom.
Uvozile su se iz Istambula, a kasnije, počinju ih
izrađivati I domaći majstori “šamidžije”-

TAŠČIJE (tur.) ili KLESARI – zanatlije koje su

izrađivale razne proizvode od kamena, kao što su:
stupovi, nišani, korita, češmetaši (mali kameni zid iz
koga je tekla voda, a stajao je nad koritom), kurne (malo
korito u banji), ploče kojima su popločane avlije, okviri
I pragovi prozora, vrata, kućnih I dućanskih magaza…

DOGRAMADŽIJE (tur.)rezbar ili drvodjelja – zanatlije

koji su izrađivali razne proizvode od drveta, kao što su:
vrata, prozori sa mušepcima I kapcima, kamarije
(verande), klupe za sjedenje, dulafe, dušekluke…

DUNĐERI ili DULGERI ili NEDŽARI (per.) –

graditelj, tesar i zidar ujedno. Te zanatlije su bile u
mogućnosti da naprave malu bosansku kuću od temelja
do šljemena.

KOLTUKČIJE (tur.)- su zanatlije čiji rad odgovara

današnim tapecirerima. Oni su pravili mindere, jastuke
po minderima, šilteta I jajgije (tur. platneni prostirač po
minderu). Minderi I jastuci su nalagani vunom ili
slamom, a kod najsiromašnijih I kukuruzovinom.
Minderi I kalupi jastuka pravili su se I od isporenih
vreća, dok su se za lice jastuka uzimale najrazličitije
vrste raznobojnih tkanina, počev od prostog čita do
čohe, svile I kadife.

BARDAKČIJE su obrtnici koji su pravili glineno

posuđe: bardaci, testije, male i velike ćase, sahani,
ćupovi, saksije…