DIPLOMSKI RAD

INTEGRACIJA CAD/CAM/CAPP U PRINCIPIMA GRUPNE TEHNOLOGIJE

Mentor: Rad ima Redni broj

stranica

INTEGRACIJA CAD/CAM/CAPP U PRINCIPIMA GRUPNE TEHNOLOGIJE REZIME

Poveana potranja na tritu za proizvodima vieg nivoa fleksibilnosti i univerzalnosti iz svih oblasti stvara potrebu za gradnjom ovakvih proizvoda (razvojem znanja o modularnoj gradnji proizvoda), te njihovoj primjeni u praksi. Grupna tehnologija utemeljena na znanju u ovom sistemu egzistira kao moan alat, koji prua mogunost efikasnije realizacije procesa modularne gradnje, obezbjeujui smanjenje utroka materijala, vremena izrade i poveanje kvaliteta proizvoda. Primjenom grupne tehnologije utemeljene na znanju i implementaciji u savremenim proizvodnim sistemima smanjuju se trokovi proizvodnje, vrijeme rada po pojedinici proizvoda, odnosno poveava se vrijeme za pripremu proizvodnje. Takoe smanjuje se potronja materijala i energije, krae je vrijeme izrade i bolji kvalitet proizvoda. Primjenom metode konstruisanja pomou raunara CAD, planiranje proizvoda CAPP i programiranja i upravljanja procesom izrade CAM, ili njihovom integracijom CAD/CAM/CAPP i povezivanjem sa grupnom tehnologijom mogue je izlazne parametre proizvoda, trokove pripreme i izrade, kvalitet proizvoda, dizajn, vrijeme pripreme proizvodnje svesti na optimalan nivo.

INTEGRATION CAD/CAM/CAPP IN PRINCIPLE GRAUP TECHNOLOGY

SUMMARY Enlargement requirements, on market for product higher lewd universality of flexibility and universality from all area, creating necessity for building this product (knowledge about modular principle of building) and theirs apply in practice. Group technology based on knowledge in those systems existing just as powerful tool, which offer effective possibility realization process modular principile building of product, starting reduce material spend and energy, short time making product and we have product with better quality. Appling group technology concept foundering on knowledge and in new production systems, starting reduceing expend of whole production, work time by individual product, and it is starting to increase time for production arrangement. Also it starting reduceing material spend and energy, short time for makeing product and we have product with better quality. Appling computer aided design CAD,computer aided production planing CAPP and programming and compter aided manufacturing, or their integration CAD/CAM / CAPP and connection with group technology concept, it can way out product valve, arrangement expense and making, product better quality, design, time for prepare production reducing to optimal level.

SADRAJ
1.0. UVOD ................................................................................................................................................. 7 2.0. OSNOVNI PRINCIPI GRUPNE TEHNOLOGIJE ............................................................................... 9 2.1. OSNOVI GRUPNE TEHNOLOGIJE (GT) ........................................................................................................ 9 2.2. OPTE KARAKTERISTIKE I KLASIFIKACIJA DIJELOVA U GRUPNOJ TEHNOLOGIJI ....................................... 11 2.3. PREGLED ZAHVATA I OSTVARIVANJA ........................................................................................................ 13 2.4. TEMELJI GRUPNOG NAINA OBRADE............................................................................................................... 14 3.0. TIPIZACIJA DIJELOVA ..................................................................................................................... 16 3.1 TIPSKI TEHNOLOKI OBLICI POVRINA ....................................................................................................... 17 4.1. METODE GRUPIRANJA IZRADAKA .............................................................................................................. 19 4.1.1. Postupak grupisanja na predmetnom principu - po vrsti obrade............................................. 21 4.1.2. Postupak grupisanja na predmetnom principu - po redoslijedu operacija ............................. 22 4.2. OSNOVA METODOLOGIJA GRUPISANJA IZRADAKA I PRESTAVNIK GRUPE. ................................................ 22 4.3. KLASIFIKACIJA IZRADAKA I KLASIFIKATORI................................................................................................ 26 5.0. ULOGA GT U PROIZVODNOM SISTEMU........................................................................................ 27 5.1. GRUPNA TEHNOLOGIJA I SISTEMI PLASTINE PRERADE .......................................................................... 27 5.2. GRUPNA OBRADA NA TOKARLICAMA ........................................................................................................ 29 5.2.1 Klasifikacija dijelova za obradu na tokarlicama .......................................................................... 29 5.3. GRUPNA OBRADA NA GLODALICAMA ........................................................................................................ 31 Slika5.4. Glodalica .................................................................................................................................... 31 5.3.1. Klasifikacija dijelova za obradu na glodalicama ........................................................................ 31 5.4. GRUPNA OBRADA NA BUILICAMA ............................................................................................................ 33 5.5. GRUPNA TEHNOLOGIJA U FUNKCIJI FLEKSIBILNIH PROIZVODNIH SISTEMA .............................................. 34 5.5.1. Fleksibilni proizvodni sistem za izradu profila ............................................................................ 36 6.0. INTEGRACIJA GT U CAD I CAM ...................................................................................................... 38 6.1. CAD / CAM PROGRAMIRANJE ........................................................................................................... 42 6.1.1 Generiranje instrukcija interaktivnim CAD/CAM programiranjem ............................................ 44 6.2. PRAVCI BUDUIH ISTRAIVANJA ............................................................................................................... 46 6.3. SISTEM UPRAVLJANJA PROIZVODNIM PODACIMA (PRODUCT DATA MANAGMENT PDM) ...................... 47 7.0. CAPP KAO PREDUSLOV INTEGRACIJE CAD I CAM ................................................................... 48 7.1. GRUPNA TEHNOLOGIJA I CAD/CAPP/CAM ............................................................................................ 49 7.2. OSNOVE AUTOMATIZOVANOG PROJEKTIRANJA TEHNOLOKIH POSTUPAKA I OSNOVNA STRUKTURA CAPP-A ........................................................................................................................................................... 50 7.3.PODJELA CAPP SISTEMA ......................................................................................................................... 53 7.4. INTEGRACIJA CAD/CAPP/CAM SISTEMA ............................................................................................... 54 7.5 VARIJANTNA METODA PROJEKTOVANJA PROCESA ........................................................................... 55 7.6. GENERATIVNI PRISTUP ............................................................................................................................. 57 7.7. PREGLED RAZVIJENIH CAPP SISTEMA .................................................................................................... 59 8.0. GT U FUNKCIJI GRADNJE MODULARNIH CJELINA ................................................................. 60 8.1. DEFINIRANJE MODULA .................................................................................................................... 60 8.2. OBLIKOVANJE MODULA ............................................................................................................................ 60 8.2.1. Princip hijerarhije ........................................................................................................................... 62 8.2.2. Prtncip modularnosti ..................................................................................................................... 62

8.2.3. Princip kompatibilnosti ................................................................................................................... 64 8.2.4. Princip kompjuterizacije................................................................................................................. 64 8.2.5. Princip komunikacije ...................................................................................................................... 64 8.3. MODULARNE STRUKTURE FLEKSIBILNOG PROIZVODNOG SISTEMA (FPS-A) ........................................... 65 9.0. CIM I SISTEMI IZMJENE MODULA U GT ........................................................................................ 66 9.1. CIM SISTEM .......................................................................................................................................... 66 9.2. IZMJENA MODULA U GT ........................................................................................................................... 68 9.2.1. Modularni sistem automatskog obezbjeenja alata ................................................................. 69 9.2.1.1.Modularni sistem pomonog i reznog alata ............................................................................. 69 9.2.1.2. Modularni sistem ureaja za automatsku zamjenu alata (AZA) .......................................... 70 9.2.1.3. Modularni sistem grupnih steznih alata ...................................................................... 72 9.2.2. MODULARNI SISTEM TRANSPORTA I SKLADITENJA (ATSS) ....................................................... 72 10. EKONOMSKOG EFEKTA PRIMJENE GRUPNIH TEHNOLOGIJA ................................................ 74 11. ZAKLJUAK ......................................................................................................................................... 77 13. PRILOZI ................................................................................................................................................. 79

1.0. UVOD
Trenutna situacija na svjetskom tritu (posebno u oblasti raunarskih tehnologija i proizvodnih sistema), ustovljena je turbulentnim promjenama i stalnom tenjom da se proizvodi bre, kvalitetnije i da se fleksibilnije odgovara na zahtjeve kupaca. Ovo izaziva napetu ekonomsku situaciju koja stavlja u teak poloaj proizvodni sektor od koga se zahtijeva skraenje proizvodnih ciklusa, gradnja kvalitetnijeg prizvoda i vee snienje trokova proizvodnje. Centralno mjesto na ovakvom tritu zauzima proizvod kome se posveuje sve vie panje od procesa projektovanja do procesa izrade, da bih ovo postigli potrebno je primijeniti odgovarajua znanja tehnologiju i opremu. Pri projektovanju tehnolokih procesa, ovisno o vrsti proizvodnje i strukturi proizvodnog programa, nai e se veliki broj izradaka koji su razliiti ili slini po materijalu pripremka, obliku i dimenzijama, namjeni i procesu izrade. Grupni tehnoloki procesi omoguuju : 1. Obradu slinih komada po istom tehnolokom procesu. 2. Poveanje produktivnosti rada i smanjenje cijene kotanja zbog poveanja serije komada, boljeg iskoritenja opreme, skraenje broja podeavanja i vremena podeavanja maine. 3. Poveanje optereenja mainskog parka. 4. Primjena progresivnih oblika polufabrikata na grupu elemenata sline konfiguracije. 5. Smanjenje obima rada pripreme proizvodnje novih proizvoda, viestruko koristei tipske grupne tehnolok procese i grupnu opremu. Utvreno je da se 70 - 80 % tehnolokih procesa ponavljaju od proizvoda do proizvoda sa neznatnom izmjenom. Prva etapa u stvaranju grupni tehnolokih procesa je grupisanje proizvoda u odreeni broj grupa proizvoda. Proizvodi se grupiu prema konstruktivno tehnolokim karakteristikama, uzimajui u obzir : Konfiguraciju proizvoda Dimenziju i teinu proizvoda Materijal neobraenog proizvoda Tanost i kvalitet povrine koje se obrauju Nain baziranja i stezanja Vid obrade i maine koje se primjenjuju. Za svaku formiranu grupu odredi se prestavnik - kompleksni dio koji moe biti fiktivan ( sastavljen na osnovu svih izradaka iz odreene grupe), ili stvarni ( jedan izradak iz grupe). CAD/CAM sistemi od svoje pojave, u ranim ezdesetim godinama imaju nemerljiv uticaj na razvoj ininjerskih proizvoda. Oko 80% proizvodnih kompanija u evropi koriste implementirane CAD/CAPP/CAM tehnologije. Uz primjenu raunara danas se izvodi projektovanje proizvoda CAD, ininjerskih proraunu i analize CAE, projektovanje tehnolokih procesa CAPP, programiranje rada na CNC mainama i praenje procesa proizvodnje PPS. Na slici 1 , prikazan je razvoj CAD/CAM tehnologija.
7

Slika 1 - Razvoj CAD/CAM/ CAPP tehnologije Sa slike vidimo da znaajno mjesto u razvoju i primjeni grupne tehnologije u proizvodnim procesima pripada CAD sistemima, odnosno integrisanim CAD/CAM sistemima i CAPP- sistemima. Tenja da se izvri potpuna integracja procesa konstruisanja proizvoda CAD, planiranja proizvodnje CAPP i programiranja-voenja-kontrole obradnih procesa CAM, dovela je do razvoja sistema iji programski paketi omoguavaju integraciju CAD/CAPP/CAM sistema, u kojima grupna tehnologija ima znaajnu ulogu u pvezivanju pojedinih.

2.0. OSNOVNI PRINCIPI GRUPNE TEHNOLOGIJE

Tehnoloka priprema proizvodnje zasniva se na projektovanju tehnolokih procesa, konstruisanju tehnoloke opreme i izradi te opreme.Takav proces mora da osigura odreeni obim i tempo proizvodnje, uz osiguranje visokog nivoa tehnikoekonomskih pokazatelja proizvodnje, prije svega pokazatelja proizvodnosti rada i trokova. Prilikom izbora odgovarajue varijante projektovanja tehnolokog procesa, moraju se uzeti u obzir mogunosti konkretne proizvodnje i optereenje njenih strojeva. Trokovi za projektovanje i izradu tehnoloke opreme kreu se u granicama do 50 % u maloserijskoj i do 80 % u velikoserijskoj proizvodnji od ukupnog obima pripreme proizvodnje, pa prema tome, predstavlja znatan dio cijene kotanja proizvoda. Veliki dio tvornica u kojima se primjenjuje serijska i pojedinana proizvodnja, projektuju i koriste specijalnu opremu. Pri individualnoj razradi procesa tehnolog odreuje opremu, dok s druge strane konstruktor, takoe, prema svom, nahoenju projektuje konstrukciju te opreme, pri emu se stvara potreba izrade velikog broja specijalnih naprava koje uzrokuju velike materijalne trokove. Poto se u mnogim tvornicama proizvodi esto mijenjaju, takva usko specijalizirana oprema je kratkog vijeka i u veini sluajeva prestaje njena upotreba sa prestankom izrade proizvoda. Ovaj problem moe se rijeiti usvajanjem grupne opreme kao i modernizacijom postojee opreme. Sve ovo nas navodi na zakljuak, da grupni tehnoloki procesi se moraju najire primjenjivati, jer su temelj individualne, maloserijske i serijske proizvodnje, to e zajedno s veim ekonomskim efektom u industriji stvoriti preduslove za dalju razradu naunih osnova tehnologije. 2.1. Osnovi grupne tehnologije (GT) Grupna i tipska tehnologija omoguavaju da se za iri asortiman proizvoda, koji odgovara pojedinanoj i maloserijskoj proizvodnji, moe organizovati veliko - serijska i masovna proizvodnja dijelova koji su zajedniki za sve proizvode. Da bismo ovo mogli ostvariti, neophodno je izvriti unifikaciju sastavnih dijelova proizvoda po obliku,dimenzijama i materijalu. Unificiranje dijelova moemo izvriti na dva naina. Kod prvog naina smanjuje se raznovrsnost oblika, dimenzija i materijala dijelova koji ulaze u sastav razliitih proizvoda. Ovaj nain dovodi do racionalizacije proizvodnje sa poveanjem ekonominosti ali sa irim asortimanom proizvoda. U drugom sluaju, u najveoj moguoj mjeri unificiramo dijelove prema obliku, dimenzijama i materijalu za sve proizvode. Na taj nain za vei asortiman proizvoda dobijamo veliki broj zajednikih unificiranih dijelova. Unificiranjem dijelova prema obliku, dimenzijama i materijalu smanjujemo: 1. vrste i dimenzije tehnoloke opreme. 2. broj, dimenzije i vrste alata, 3. asortiman materijala, 4. raznovrsnost reima obrade, 5. zalihe alata i materijala. Ova smanjenja dovode do poveanja ekonominosti u proizvodnji i smanjenja trokova proizvodnje to omoguava bolje poslovanje fabrike. Unifikacija dovodi do smanjenja od 20 do 60% postojee raznovrsnosti oblika,
9

dimenzija i materijala i omoguava uvoenje grupne i tipske tehnologije. Pri projektovanju novih proizvoda, treba teiti da se u njih ugradi to vei broj istih dijelova koji su slini po obliku, dimenzijama i materijalu. To omoguava racionalniju i ekonominiju proizvodnju grupa unificiranih dijelova. Svaka grupa istorodnih predmeta treba da ima isti oblik i to je mogue manja odstupanja u pogledu dimenzija i materijala. Razlike izmeu dimenzija i materijala slinih dijelova ne smiju biti velike da se zbog toga ne bi stvarali veliki gubici u materijalu u toku obrade ili u cijeni prilikom nabavke.
PODOBNOST DIMENZIJA

ZAHTJEVI

GRUPNA TEHNOLOGIJA
TEHNOLOKA PODOBNOST

STEZNI PRIBOR

PODOBNOST OBLIKA
MJERENJE

OBRAD A

ORUE

SISTEMATIKA OBRADE

NAMJENA

VEA PROIZVODNJA

EFEKTI

FLEKSIBILNA PROIZVODNA SRESTVA

VII STEPEN AUTOMATIZACIJ E

RACIONALIZACIJA KONSTRUKCIJE

Slika 2.1. Osnovni principi GT

10

2.2. Opte karakteristike i klasifikacija dijelova u grupnoj tehnologiji Osnovni zadatak grupne tehnologije je da se osigura takav nain projektovanja tehnolokih procesa koji e omoguiti najrentabilniju i najkrau tehnoloku pripremu procesa proizvodnje. Da bismo to ostvarili, neoohodno je napustiti individualnu razradu tehnolokih procesa za pojedine dijelove i prei na izradu tehnolokih procesa za grupe dijelova. Grupna tehnologija se temelji na klasifikaciji dijelova u grupe za iju su obradu potrebne maine istog tipa, isti alati za stezanje i obradu kao i isto podeavanje maina i alatki. Na ovaj nain smanjuje se asortiman i koliina tehnoloke opreme. Grupna tehnologija omoguava modernizaciju maina alatki, uvoenje automatizacije i mehanizacije kao i primjenu visokoproduktivnih specijaliziranih i agregatnih maina alatki. Za uspjean razvoj grupne tehnologije neophodno je da konstruktori, pri projektovanju i konstruisanju novih proizvoda, koriste klasifikaciju dijelova koje je razradila tehnoloka priprema. Sve dijelove koje obraujemo svrstavamo u klase, grupe i tipove. Klasa predstavlja vei skup dijelova koji imaju zajedniku namjenu, konstruktivni oblik i jednake metode rjeavanja osnovnih tehnolokih problema. Klase se dijele na grupe. Pod grupom podrazumijevamo skup dijelova koji se meusobno razlikuju po elementima konfiguracije i broju operacija koje treba izvriti da bi obavili njihovu izradu. Grupe se dijele na tipove.
TIP TIP

GRUPA
TIP TIP TIP

GRUPA

KLASA
TIP

GRUPA
TIP TIP TIP

Slika2.2. ema klasifikacije dijelova Grupna tehnologija predstavlja koncept, koji koristi slinosti u pogledu konfiguracije dijelova (geometrije) i pogledu proizvodnih i montanih zahtijeva dijelova. Cilj klasifikacije dijelova je pronalaenje tipova za koje se izrauju tipini tehnoloki procesi. Tip dijelova podrazumjeva srodne dijelove jedne klase koji u uslovima iste proizvodne sredine imaju zajedniki plan obrade osnovnih povrina, tj. prolaze

11

istovrsne operacije. Grupna i tipska tehnologija predstavljaju prvi nauni koncept u proizvodnoj tehnologiji. Grupisanje slinih dijelova u familiju sa odgovarajuim kodnim sistemom je od bitne vanosti za CAPP. Koncept grupne tehnologije omoguava ovu klasifikaciju. Jedna od definicija grupne tehnologije(GT) se moe iznijeti kao: Grupna tehnologija je realizacija koja mnoge probleme, koji su slini i koji su grupisani u sline probleme, moe se nai jednostavno rjeenje za problem zbog skraivanja vremena i truda. Osnova grupne metode je princip klasifikacije dijelova prema nainu obrade,odnosno, stvaranje klasa dijelova koji se obrauju na automatima, revolvertokarilicama, glodalicama, builicama i ostalim alatnim strojevima.. Grupa je osnovna tehnoloka jedinica. Pri odreivanju grupa uzima se u obzir: geometrijski oblik istovrsnost povrina koje podlijeu obradi tanost i kvalitet povrina koje se obrauju istovrsnost pripremka veliina serije ekonominost procesa Princip formiranja grupa dijelova sastoji se u sledeem: osnova je karakteristini dio odreene grupe tzv.kompleksni dio.

Slika 2.3. ema sa stvarnim kompleksnim dijelom A - kompleksni dio koji sadri osam osnovnih povrina B,C itd. -jednostavni dijelovi koji se sastoje od kombinacije pojedinih elemenata. Svi ostali dijelovi iz grupe moraju imati potpun broj ili dio istih takvih povrina, ali one mogu biti rasporeene drugim redoslijedom. Na sl.br. 2.3, sa A oznaen je kompleksni dio, koji se sastoji od osam elementarnih povrina: 1-vanjski cilindar, 2-vanjski konus, 3-vanjski urez, 4-vanjski narez, 5unutranji cilindar, 6-cilindrina rupa, 7-unutranji lijeb, 8-unutranji narez Slovima B,C,D itd. oznaen je niz konkretnih dijelova koji se sastoje od istih geometrijskih elemenata, ali razliito kombinovanih.
12

2.3. Pregled zahvata i ostvarivanja Prva nauna istraivanja u oblasti grupisanja izvrio je Sokolovski i od tada pa do danas uoavaju se tri faze: 1. Izuavanje osobina dijelova i oblikovanje familija slinih dijelova 2. Analiza tokova materijala i podjela tokova 3. Dalji razvoj postupaka grupisanja i oblikovanja prostornih struktura proizvodnih sistema na tim osnovama. Faza 1: Profesor Sokolovski je grupe dijelova sa slinim postupcima obrade nazvao tipskim grupama. Posle njega, Mitrofanov je uoio da postoji veliki broj dijelova sa istim ili slinim tehnolokim zahtjevima na pojedinim vrstama obrade. Grupe se oblikuju pomou klasifikatora, a obrada se izvodi grupnim alatima i priborima. Cilj ovakve obrade je sma-njenje pripremno - zavrnog vremena i uteda skupog rada. Faza 2: U ovoj fazi dolazi do analize tokova u procesu. Burbidge utvrduje da su osnovni problemi postupska grupisanja analiza tokova materijala i oblikovanje takvih grupa dijelova koji imaju sline tokove obrade. Faza3: Veliki tehno - ekonomski zahtjevi u pogledu primjene viih metoda obrade na malim serijama razliitih dijelova, zahtijevaju sve veu fleksibilnost proizvodnih sistema. Fleksibilne tehnoloke strukture predstavljaju obradne i montane centre, koji omoguuju povieni nivo automatizacije, dok FPS se zasnivaju na razvoju autonomnih radnih jedinica, koje pored niza organizaciono tehnikih prednosti, omoguuju humaniju podjelu rada i manje ulaganje. U ovim procesima podjednaka panja se posveuje procesima: obrade, montae, mjerenja, transporta, skladitenja i upravljanja u smislu zadovoljenja uslova fleksibilnosti i poloaja ovjeka u procesu rada.

13

Slika 2.4. Faze u razvoju postupaka grupisanja 2.4. Temelji grupnog naina obrade Metoda grupne obrade temelji se na klasifikaciji s izdvajanjem takvih grupa dijelova za iju su obradu potrebni strojevi istog tipa, jednake naprave i isto udeavanje alatnih strojeva. Ova metoda moe se primijeniti kako na pojedine operacije, tako i na cjelokupnu izradu dijelova s jednakim redoslijedom operacija. Na sl.br. 2.5, prikazan je proizvodni program za koji treba razraditi tehnoloke procese. Potrebno je razraditi onoliko procesa koliko ima dijelova u programu i konstruisati potreban broj alata i pribora . Predstavljeni postupak ima veliki utroak tehnolokog rada. Na sl.br. 2.6, dat je isti proizvodni program, grupisan na principu vrste obrade, to omoguava razradu postupaka rada za onoliki broj predstavnika koliki je broj operacijskih grupa. Grupna metoda omoguuje iroku primjenu grupnih naprava i udeavanja strojeva za grupe dijelova, to znatno smanjuje asortiman i koliinu potrebne opreme. Takoe, omoguuje modernizaciju strojeva koja ima mnogo vei ekonomski efekat, kao i usvajanje proizvodnih linija i drugih automatskih linija u proizvodnji. Pri projektovanju novih proizvoda, konstruktori se moraju sluiti klasifikacijom dijelova razraenom od strane slavnog tehnologa.
14

Sl.br. 2.5. Proizvodni program za koji treba razraditi postupke obrade .

Sl. br. 2.6. Proizvodni program razvrstan u grupe.

Metoda grupne obrade zahtijeva velike pripremne radove koji ukljuuju: klasifikaciju dijelova (grupisanje) razradu tehnolokog procesa za grupe dijelova modernizacija strojeva (opreme) i stvaranje specijaliziranih alatnih strojeva organizacija grupnih proizvodnih linija.

15

3.0. TIPIZACIJA DIJELOVA

Tipski tehnoloki proces omoguuje sline efekte i ciljeve kao grupi, ali se projoktuju za tipove dijelova , meusobno bitno vee slinosti, dakle jedistvenih konstrukcijonih i tehnolokih karakteristika. Prema tome, osnovna karakteristika tipskih tehnolokih procesa je jedistveno tehnolokog procesa pri obradi svakog konkretnog dijela istog tipa. To zahtijeva da se primjenom odgovarajueg metoda grupisanja, kao to je to klasifikator Sokolovskog, slika 2.2, dopunski kriterijuma, kao kod grupnih tehnologije, do tipova dijelova dolazi daljem ralanjivanjem grupa, pri emu e tip prestavljati dijelovei koji za izradu zahijevaju iste obrade i njihov redosled, odnosno iste operacije i zahvate i njihov redoslijed. Prema tome, tip ine dijelovi istog oblika u datom opsegu dimenzija, slika 2.2, a razlike meu njima su male i odnose se na dimenzije povrina, tanost materijal i slino. Otuda je indentinost tehnolokih procesa obrade za svaki dijo istog tipa osnovna karakteristika tipskih tehnolokih procesa. Lako moemo zakljuiti da tipska operacija obrade odreenog tipskog tehnolokog procesa prestavlja pojednostavljenje pripreme grupnih operacija. Najee se svi dijelovi istog tipa na pojedinim tipskim operacijama obrauju u vidu jedne operacije ukoliko je njena realizacija mogua sa jednom pripremom obrdnog sistema. Izloena kratka analiza osnovnih karakterstika grupne i tipske tehnologije,kao to je i poznato, pokazuju da su koncepti ovih tehnologija, zasnovani na klasifikaciji i grupiranju dijelova. Razvojem grupne tehnologije prelazimo u tipsku tehnologiju ije su osnovne karakteristike veliko - serijska i masovna proizvodnja. Za iste dijelove unutar pojedinih operacija razraujemo standardizovani redoslijed zahvata, ali bez unoenja dimenzija koje treba obraivati. Ovakvi formulari se umnoavaju pa se u njih mogu vrlo brzo unijeti potrebni podaci i za kratko vrijeme razraditi potrebna tehnologija izrade. U daljem razvoju grupne tehnologije, pripremaju se tipske operacione liste sa standardnim reimom obrade za operacije i zahvate koji se unaprijed predviaju. Ako je unifikacija i standardizacija potpuna, u ove liste se unose i elementi reima rada i na taj nain unificiramo tehnologiju rada i njena razrada postaje jednostavna i brza. Veoma je znaajno da tipizirani zahvati i standardizovani reim rada omoguava da specijalni alati, koji se koriste u grupnoj tehnologiji, mogu brzo prei u tipizirane alate pod uslovom da su standardizovani njegovi sastavni dijelovi. Standardizacijom dijelova tipiziranih alata omoguena je njihova primjena u irokom asortimanu tipiziranih alata. Standardni dijelovi tipiziranih alata se proizvode za skladite po metodi grupne tehnologije. Kombinovanjem raznih standardnih dijelova mogue je brzo i jeftino izraditi potrebne tipizirane alate. Na ovaj nain, skraujemo rokove izrade ovakvih alata i do 60 %, a trokovi izrade se smanjuju i do 40% u odnosu na specijalizovane alate.

16

Prednosti grupne i tipske tehnologije u odnosu na klasinu tehnologiju su znatne kada je u pitanju proizvodnja irokog asortimana za potrebe trita. One omoguavaju da se sa pojedinane i maloserijske proizvodnje, na jednostavan nain, pree na veliko - serijsku i masovnu proizvodnju pojedinih dijelova. 3.1 Tipski tehnoloki oblici povrina Osnovne fukcionalne i pomone povrine nekog proizvoda prestavljaju tipske tehnoloke oblike, koji se u pojedinim literaturnim izvorima nazivaju i elementarni tipski oblici.Bez obzira na razliitu terminologiju, spoljanju i unutranju konturu svakog proizvoda ine odgovarajue kobinacije tipskih tehnolokih oblika povrina, koji su nastali kao rezultat projektovanja proizvoda. Kod osovine, koja je prikazana na slici 3.1, vidi se da osnovne fukcijonalne konstrukcione povrine ine tip cilindrina oblika, dva ljijeba za klin, jedan unutranji navoj i dvije eone naslone povrine na preniku 60. Ostale povrine su pomone.

Slika 3.1. Osovina reduktora Osim optih pravila u vezi redoslijeda izvoenja obrada, koja su izloenau prehodnoj taki, trba rei da tipski tehnoloki oblici, koji ine konturu odreenog proizvoda ine osnovu za definsanje potrbnog broja tipskih zahvata za njihovu obradu. U pomenutom primjeru na slici 3.1, vidi se da tip tolerisana cilindrina oblika zahtijevaju kvalitet obraene povrine koji se racijonalno postie bruenjem. S obzirom na racionalni broj neophodnih zahvata koje, na primer, u seriskoj i masovnoj proizvodnji treba reilozovati u operacijama obrade ovih povrina, one prestavljaju jedan tipski tehnoloki oblik. Ovo zbog toga to e se, kao najee racionalno tehnoloko reenje u seriskoj i masovnoj proizvodnji za obradu tri pomenuta cilindrina oblika, usvojiti sledee vrste i redoslijed operacija, odnosno zahvata: Grubo struganje Zavrno struganje Bruenje
17

Prema tome, jednom tipskom tehnolokom obliku pripadaju one povrine koje imaju isti oblik i kvalitet obraene povrine, dok im tolerancije ne moraju biti iste. Kao takvi, oni prestavljaju osnovu za izbor vrste, broja i redoslijeda tipskih zahvata ili operacija, pri projektovanju tehnolokih procesa izrade proizvoda. 3.2 Tipski zahvati obrade Operaciju obrade, kao to je ranije i istaknuto, odreuje za odreeni obradni sistem, usvojena vrsta, redoslijeda i broja zahvata, kojiu u optem sluaju, proizilazi iz zahvata obrade odgovarajaui tipskih oblika, odnosno modela proizvoda. Tipski zahvati obrade, prema slici 3.3, ine osnovu za izbor reznog alata, reima obrade i proraun vremena i trokova operacija obrade.

Slika 3.2. Tipski zahvati operacija kao osnova za izbor alata, reima i odreivanja vremena i trokova operacije Kvalitet obraene povrine, koji se moe na racionalni nain postii pojedinim tipskim zahvatima obrade, to je od posebne koristi pri projektovanju tehnolokih procesa, odnosno operacija izrade proizvoda. Imajui uvidu znaaj tipskih zahvata u pogledu kvaliteta obrade koji se mogu postii njihovom pripremom, kao i znaaja u sistemima automatizovanog izbora alata, reima obrade i odreivanja vremena i trokova operacije obrade. Osim prikaza i naziva tipskih zahvata ili operacija.

18

4.0. KRITERIJI GRUPISANJA DIJELOVA

Grupna tehnologija temeljena je na spoznaji kako mnogi tehnoloki problemi imaju odreene slinosti te da se grupiranjem slinih problema mogu nai zajednika rjeenja. Jednoj odreenoj grupi pripadaju svi dijelovi koji se mogu obraditi na jednom alatnom stroju jednakim tehnolokim podeavanjem stroja, sa istim alatima i priborom. Vidljiva je potreba klasifikacije dijelova i stvaranja grupa slinih dijelova za koje e se unificirati tehnoloki procesi obrade. Grupna tehnologija se ograniava na konstruktivnu i tehnoloku slinost pojedinih postupaka obrade i alata, odnosno, na pojedine operacije. To rezultira kombinacijom grupnih i individualnih tehnolokih operacija tijekom izrade. Grupne operacije koriste se za obradu dijelova ija je obrada ograniena jednim obradnim procesom (obrada na jednom obradnom sustavu). Ako je mogue grupirati sline dijelove, obrada se tada provodi primjenom slinih obradnih procesa, tzv. grupni tehnoloki proces (obrada na razliitim obradnim sustavima).

Slika 4.1. Grupisanje dijelova

4.1. Metode grupiranja izradaka Zavisno o vrsti proizvodnje i strukturi proizvodnog programa, izratci mogu biti slini ili razliiti to se tie materijala pripremka, oblika i dimenzija, namjene i procesa izrade. Tako raznolik skup izradaka treba primjenom naela i modela grupne tehnologije tehnoloki usavriti u cilju dobivanja optimalnih rjeenja u procesu obrade. Osnovni princip pri razvoju grupne tehnologije je da slini izradci se trebaju izraivati slinim proizvodnim postupcima, odnosno, koristiti iste proizvodne resurse. To znai da primjenom grupne tehnologije postoji mogunost da se u procesima obrade primjeni visokoproizvodna fleksibilna oprema. Time se i u uvjetima
19

maloserijske proizvodnje, primjenom fleksibilne opreme, grupiranjem poveava tehnoloka serijnost proizvodnje. Grupna obrada znai obradu grupe izradaka koji koriste jednaku pripremu obradnog sustava i jednaku obradu povrina. Najvanija odrednica grupne tehnologije su kriteriji po kojima se provodi grupiranje. Glavni problem pri prelasku s pojedinanog PTP na grupno PTP je grupiranje izradaka to se moe postii primjenom jedne od etiriju metoda : a) Metoda klasifikacije i kodiranja

Svakom izradku se dodjeljuje brojana vrijednost (klasifikacijski broj) koji ga stavlja u grupu izradaka sa istim ili slinim klasifikacijskim brojem. Metoda je pogodna za primjenu raunala i kod postojanja klasifikatora nudi kratko vrijeme implementacije. b) Empirijska metoda

Zasnovana na analizi konstrukcijske i tehnoloke dokumentacije izradka. Nakon toga, projektant PTP odluuje o grupiranju, to se provodi u dva koraka: 1. Proizvodni program se raspodjeljuje u nekoliko grupa tako da se obrada svake grupe moe obaviti na jednom obradnom sustzavu. 2. Svaka grupa dobivena u prvom koraku dalje se raspodjeljuje na manje grupe sa veim stupnjem tehnoloke sloenosti. Prvo se izdvoje izradci koji se mogu obraivati na linijskim jedno i viepredmetnim obradnim sustavima. c) Metoda proizvodnog toka

Koristi tehnoloke procese i hodograme obrade kao podloge za grupiranje. Temeljem njih oblikuju se liste izradaka za svaku vrstu proizvodne opreme. 1. Izluuje se ona vrsta opreme gdje je najmanji broj izradaka . 2. Dalje se svaka grupa provjerava na mogunost rastavljanja. 3. Ispita se mogunost spajanja podgrupa u grupe odreene veliine. d) Proizvodna metoda na temelju tehnolokih, proizvodnih,

Proces grupiranja obavlja se organizacijskih i ekonomskih faktora. e) Cluster analiza

Primjenjuje postupak opisa skupa objekata vrijednostima odreenog broja obiljeja. Nakon toga odabranim algoritmom se izvodi dijeljenje u vei ili manji broj skupina tako da se unutar svake skupine postigne homogenost obzirom na jednu ili vie vrijednosti obiljeja.

20

Postupci grupiranja mogu se izvesti temeljem: vrste obrade (grupna tehnologija), redoslijeda operacija (tipska tehnologija), kombinacije redoslijeda i vrste obrade.

4.1.1. Postupak grupisanja na predmetnom principu - po vrsti obrade Pojedinana proizvodnja zasniva se na procesnom principu po vrsti obra. Pri ovom dolazi do pregrupisavanja dijelova iz grupa na jednoj operaciji, u grupe drugoj operaciji, kao to pokazuje Sl.br.4.2.

Sl.br. 4.2. Postupak grupisanja na principu -po vrsti obrade Ovaj postupak dozvoljava ekanje radi popunjavanja grupe na odredenoj vrsti obrade do nivoa optimalne veliine serije. Prednosti ovog postupka grupisanja su: - maksimalni stepen iskoristenja mogunosti i kapaciteta tehnolokih sistema, - visok stepen fleksibilnosti. Nedostaci ovog postupka su sljedei: - sloenost klasifikacionog sistema, - potreba klasifikacije nakon svake faze rada, - organizacione tekoe za programe vee tehnoloke sloenosti.

21

4.1.2. Postupak grupisanja na predmetnom principu - po redoslijedu operacija Ovaj postupak grupisanja na principu redoslijeda operacija, poznat je kao postupak tipske obrade. Osnovne prednosti ovog principa su: - vea primjena standardnih i tipiziranih elemenata pri konstruisanju, - klasifikacija se izvodi samo na ulazu u proces, - svoenje velikog broja individualnih na manji broj tipskih postupaka, - smanjenje broja alata i pribora za izvoenje operacija obrade. Nedostaci ovog principa su: - nii stepen iskoritenja odreenih tehnolokih sistema, - nedovoljna fleksibilnost pri prornjeni programa u podruju prekidnih tokova, - jo uvijek veliki broj raznorodne opreme, pribora i alata. Pored ova dva postupka primjenjuje se i postupak grupisanja na kombinovanom principu, koji povezuje ova dva postupka. Pomou kombinovanog postupka grupisanja omogueno je znaajno smanjenje tehnolokog rada, ureivanje tokova materijala, olakana kontrola tokova i baza podataka, usmjeravanje rada tehnologa, kontrolora, planera i kontrolora toka ime se postiu znaajni izlazni efekti. 4.2. Osnova metodologija grupisanja izradaka i prestavnik grupe. Metodologija grupiranja, zavisno o razini grupiranja i stupnju unifikacije, moe se izvesti:

Slika 4.3. Obrada na istom tipu maine

22

Grupiranje slinih izradaka koji e se obraivati na jednom tipu maine (Slika 4.3.)

Slika 4.4. Grupne operacije

Grupiranje u grupe kada svi lanovi odreene grupe prolaze kroz sve grupne operacije planiranog grupnog tehnolokog procesa (Slika 4.4.) ili samo kroz odreene grupe i pojedinane operacije (Slika 4.5.).

Slika 4.5. Pojedinane operacije

Sjedinjavanje izradaka iz nekoliko grupa koji imaju zajedniki tehnoloki tijek to ima za posljedicu mogunost obrade na grupnim viepredmetnim linijama (Slika 4.6.)
23

Slika 4.6. Grupne viepredmetne linije Temelj PGTP je klasifikacija izradaka prema konstrukcijskim znaajkama (geometrijski oblik i dimenzije) i tehnologiji obrade. Sustav klasifikacije sadri i druge znaajke: poloaj i oblik povrina, tonost obrade i kvaliteta obraenih povrina, kvaliteta i oblik materijala pripremka i sl. Za svaku definiranu grupu odreuje se reprezentant tj. kompleksni dio koji moe biti virtualan (sastavljen na temelju svih izradaka iz odreene grupe) ili stvarni (jedan izradak iz grupe). Kompleksni dio je karakteristini lan promatrane grupe koji sadri elementarne povrine dijelova promatrane grupe. Svi dijelovi grupe moraju imati potpun broj ili dio povrina koje ima kompleksan broj. Pri tome, redoslijed povrina nije bitan. Pri odabiru kompleksnog dijela treba zadovoljiti uvjet da svi dijelovi grupe se obrauju prema istovjetnom tehnolokom procesu, primjenom grupnog podeavanja alata i grupnog rasporeda strojeva.

24

Tabela 1. ema grupnih zahvata za kompleksni dio

25

4.3. Klasifikacija izradaka i klasifikatori Klasifikacija izradaka je prvi korak u primjeni i razvoju grupne tehnologije. To znai postupno klasificiranje proizvodnog asortimana proizvoda na klase, klase na podklase, podklase na porodice i porodice na grupe. Klasu ine dijelovi meusobno slini po opem geometrijskom obliku. Podklasu ine dijelovi izraeni u odreenom rasponu dimenzija. Porodicu ine dijelovi koji sadre sline glavne povrine za obradu. Grupu ine dijelovi iji je polazni materijal istog oblika (valjani profil, otkovak, otpresak, provuen profil, odljevak itd. Klasifikatori se uglavnom temelje na osnovnim podacima: o o o o opi geometrijski oblik izradaka, raspon glavnih dimenzija izradaka, znaajke glavnih povrina obrade, vrsta i oblik materijala pripremka.

Prednosti primjene klasifikatora u PTP su: brzo kreiranje grupa, olakano povezivanje crtea, vrste materijala i oblika pripremaka, bolje koritenje proizvodne opreme, olakano planiranje, terminiranje i NC programiranje, povezivanje i primjena CAD/CAM sustava, vanih za oblikovanje tehnolokih elija i fleksibilnih sustava.

26

5.0. ULOGA GT U PROIZVODNOM SISTEMU

U grupnoj tehnologiji veliki broj zajednikih dijelova iz razliitih proizvoda moemo proizvoditi u srednje - serijskoj i veliko - serijskoj proizvodnji. Za takvu proizvodnju mogue je izvriti linijski raspored maina i opreme i uvesti automatizaciju i mehanizaciju u proizvodni proces. Za dijelove koji se pojavljuju u manjim koliinama organizujemo pojedinanu i maloserijsku proizvodnju. To znai da u grupnoj tehnologiji postoje dvije vrste organizacije rasporeda radnih mjesta. Najvei broj dijelova koji se ponekad kree i do 80%, izraujemo u serijskoj i veliko serijskoj proizvodnji sa linijskim rasporedom tehnoloke opreme, a manji dio, u pojedinanoj i maloserijskoj proizvodnji sa grupnim rasporedom radnih mjesta. Na ovaj nain skraujemo vrijeme izrade, bolje koristimo raspoloive kapacitete, poveavamo obim proizvodnje i poveavamo produktivnost rada.

5.1. Grupna tehnologija i sistemi plastine prerade Primjena grupne tehnologije u projektovanju proizvodnih procesa plastine prerade nije do sada nalazilo veliku primjenu. Postoji vie razloga koji su uticali na primjenu grupne tehnologije. Prvi razlog su suvie komplikovani tehnoloki procesi, meutim pritom trba znati da mnogi ti tehnoloki procesi su pojedinano zastupljeni i u obradi metala rezanjem. Drugi razlog je komplikovanost geometrija obradaka, iako u mainskoj obradi rezanjem nivo komplikovanosti obradaka je mnogo via. Trei razlog je zahtijev za neprekidnou procesa. Brzi razvoj tehnologije plastine prerade u zadnji 30 godina uticao je na implementaciju grupne tehnologije u proizvodnju niza metalni dijelova koji su se prije toga proizvodili skupim i sporim tehnolokim procesima. Najvei prodor u primjeni ove tehnologije ostvareni su u tehnolokim razvijenim zemljama koje su prve shvatile da nema produktivne, profitabilne i brze proizvodnje bez primjene moderne tehnologije plastinosti.

27

Tabela 2. Klasifakacijoni sistem za otkivke

28

5.2. Grupna obrada na tokarlicama Univerzalne tokarilice su najraireniji strojevi u metalopreraivakoj industriji. Najvie se primjenjuju u maloserijskoj proizvodnji i za obradu dijelova jednim alatom. Primjenom grupne obrade dijelova na tokarilicama, smanjuje se vrijeme za pripremu proizvodnje. U praksi primjenom individualnih tehnoloki procesa, dovodi da nakon obrade jedne serije dijelova esto se prelazi na obradu drugi dijelova koji nemaju zajednikih osobina. Pri tome se troi puno vremena a samim time trokovi pripreme proizvodnje su veoma visoki.

Slka 5.1. Tokarlica 5.2.1 Klasifikacija dijelova za obradu na tokarlicama Svi dijelovi koji se obrauju na tokarilicama se dijele na: koncetrine, centrine i sloene. Za obradu svake grupe ti dijelova potrebni su odreeni alati, naprave i posebna podeavanja pribora. Koncentrini dijelovi su rotacioni dijelovi kod kojih se ne obrauju samo vanjske ve i unutranje povrine. U ovu grupu dijelova spadaju zupanici, prstenovi, prirubnice itd. Centrini dijelovi su takoe rotacioni dijelovi kod kojih je potrebna samo obrada vanjskih povrina. U ovu grupu dijelova spadaju osovine, vretena, viestepena vretena itd. Sloeni dijelovi nisu rotacioni. Samo neke povrine zahtijevaju tokarsku obradu. U ovu grupu dijelova spadaju konzole, poluge, kuita itd.

29

Na slici 5.2. prikazani su neki tipovi dijelova koji se obrauju na tokarilicama.

Slika 5.3. Obradni sustavi

30

5.3. Grupna obrada na glodalicama U uvjetima serijske proizvodnje iroku upotrebu imaju horizontalne i vertikalne glodalice, kojima se obrauju kuita, ploe za voenje itd. Za stezanje dijelova upotrebljavaju se najrazliitije naprave, od univerzalnih (stezni ploa, stezni glava) pa do specijalnih naprava. Za obradu dijelova na glodalicama u mnogim sluajevima potrebna specijalna oprema , a koritenjem specijalne opreme povisuje se cijena proizvoda. Koritenjem indivudualnih tehnolokih procesa dovodi do toga da je za svaki proizvod potrebno posebno podeavanje maine, alata i ostalnog pribora. Rast produktivnosti i smanjenje cijene proizvoda mogue je postii samo koritenjem grupne obrade dijelova na glodalicama.

Slika5.4. Glodalica 5.3.1. Klasifikacija dijelova za obradu na glodalicama Prilikom formiranja grupa dijelova treba voditi rauna o konstruktivnim, tehnolokim karakteristikama, tanosti obrade, gabaritnim dimenzijama itd. Prema konstruktivnim karakteristikama dijelovi se mogu svrstati: - Plosnate, iji se geometrijski oblik dobiva obradom na glodalicama - Dijelovi sloene konfiguracije, kod koji su pojedine povrine dobivene glodanjem. Prema tehnolokim svojstvima dijelove ubrajamo: 1. Kod kojih su iste tehnoloke karakteristike stroja, isti alati koriste za obradu povrina kod razliitih dijelova 2. Koji imju istu bazu i nain stezanja Klasifikacija dijelova koji se obrauju na glodalicama dovodi do stvaranja grupa dijelova kod kojih se obrada bilo kog dijela obavlja pomou iste maine , alata i naprava.

31

Slika 5.5.

Slika 5.6.

Na slijedeim slikama 5.5 i 5.6. prikazane su neke grupe dijelova koji se obrauju na glodalicama:

Slika 5.7. Primjer glodala

32

5.4. Grupna obrada na builicama Gotovo da ne postoji dio koji se ne obrauje na builicama. Na tim alaltnim mainama vri se buenje, uputanje, razvrtanje i druge operacije. U zavisnosti od veliine serije dijelova i u zavisnosti od kvaliteta obrade, operacije buenja obino se obavljaju : Po ocrtanom ( dijelovi koji ne zahtijevaju visoku tanost) U napravama za voenje (za dijelove koji zahtijevaju visoku tanost)

Slika 5.8. Stubna builica U zavisnosti od veliine serije dijelova i u zavisnosti od kvaliteta obrade, operacije buenja obino se obavljaju : Po ocrtanom ( dijelovi koji ne zahtijevaju visoku tanost) U napravama za voenje (za dijelove koji zahtijevaju visoku tanost) Jedan od naina koji omoguuje smanjenja koliine potrebne opreme za builice, a samim time i cijena kotanja proizvoda, jeste primjena metode grupne obrade. Dijelovi za obradu na builicama se grupiu prema tehnolokim i konstruktivnim svojstvima, a zatim projektuje tehnoloki proces i projektuju naprave za voenje. Odluujui uticaj na klasifikaciju dijelova ima konstrukcija grupnih naprava. Prilikom projektiranja grupnih naprava za voenje treba uzeti u obzir : Tanost promjera rupa koji se obrauju Tanost uzajamnih rasporeda osa i rupa. Osim toga treba uzeti u obzir da naprave za grupno voenje moraju osigurati: Brzo i tano ulijeganje bilo kojeg dijela grupe Brzo prepodeavanje za obradu drugi dijelova iz grupe. Pri obradi na builicama, osim specijalnih grupnih naprava za voenje treba upotrebljavati i univerzalne naprave za voenje. Prema rasporedu i poloaju rupa, veina dijelova koji se obrauju na builicama se mogu svrstati u slijedee grupe:
33

Cilindrini dijelovi sa rupama na eonoj povrini Ravni ili zakrivljeni dijelovi sa jednom ili sistemom paralelnih rupa okomiti na ravnu povrinu Dijelovi ije su rupe smijetene na raznim povrinama.

Osim navedenih faktora potrebno je uzeti u obzir i slijdee karakteristike : Geometrijski oblik i gabaritne mjere Oblik, veliina i broj rupa Kvalitet obraene povrine rupe Veliina sreije. Stvaranje grupe prema geometrijskom obliku dijelova omoguuje primjenu baziranja i stezanja dijelova u grupnoj napravi za voenje. 5.5. Grupna tehnologija u funkciji fleksibilnih proizvodnih sistema Postupci grupisanja prestavljaju podlogu za razvoj fleksibilnih proizvodnih sistema. Proizvodni sistemi na principu pojedinanih tokova materijala, naroito u uslovima irokg asortimana proizvoda i manje koliine nisu rentabilni. Ove probleme moemo rijeiti primjenim postupaka grupisanja predmeta obrade, po slinosti odreeni karakteristika. Najvaniji proizvodni princip grupne tehnologije, prestavlja koncentracij izrade slinih dijelova, u specijaliziranim jedinicama. Na taj nain, pojavljuje se veza : grupna tehnologija stvara preduslove za razvoj specijaliziranih tehnolokih jedinica, a one omoguavaju naknadno usavravanje grupisanja. Zbog toga je primjena metode grupne tehnologije efektivna na stadiju projektovanja fleksibilnih proizvodnih sistema. U sluaju izrade zupastih kola, varijanta na osnovu grupne tehnologije (slika 5.10. a), ima prednost u odnosu na obine tehnoloke pravce (slika 5.10. b), odnosno ima mogunost smanjenja opreme i poveava njegovu ravnomjernu optereenost.

Slika 5.9. Fleksibilni proizvodni sistem

34

Slika 5.10. - Efektivnost grupne tehnologije a.) Graf umnoenih tehnolokih pravaca, nezavisno isprojektovanih b.) Graf umnoenih tehnolokih pravaca, isprojektovanih na osnovu grupne tehnologije. Razvoj sistema grupne tehnologije postaje dobar sistem za integraciju baze podataka u bilo kojoj proizvodnoj sredini. Sistem klasifikatora stavaraju jedinstveni rijenik na osnovu koji se razliite baze podataka mogu spojiti, samim time poveava se eksplatacija fleksibilnih proizvodnih sistema. Na slici 5.11, je prikazana povezanost baze podataka sa razliitim proizvodnim slubama.

Slika 5.11. - Struktura meusobnog dejstva proizvodnih slubi 1- Kodiranje, 2- Kod, sistem grupne tehnologije, 3- Baza dijelovanja. 5- Korekcija konstrukcija konstruktora, 6- Korekcija standardnih pravaca tehnologa.

35

5.5.1. Fleksibilni proizvodni sistem za izradu profila Tehnoloki moduli ovog fleksibilnog proizvodnog sistema su vrlo brzo izmjenjivi, u odnosu na konvencionalne automatske linije za valjanje. Iz tog razloga imamo da se produktivnost poveava do 2-3 puta, a uteda u energiji i do 25 % primjenom FPS za izradu profila. Tehnoloki moduli se meusobno razlikuju po : - broju valjaka i njihovom poloaju - dimenziji i geometrijskom obliku valjaka - obliku otvora valjaka - broju pogonjeni i nepogonjeni valjaka - sistema podeavanja valjaka - mjernom i kontrolnom sistemu Fleksibilnost ovog sistema ogleda se u: - mogunosti izmjene modula ime se mogu proizvesti razliiti profili - broja alata i njihovoj razliitoj geometriji ovisno o profilu - izmjena alata je automatska - mogunost izrade razliiti profila

Pozicije : 1. Sistem za akumulaciju i odmotavanje polaznog materijala 2. Sistem za mehaniko ienje i bruenje polaznog materijal 3. Ureaj za ravnanje i transport 4. Fleksibilni tehnoloki moduli za valjanje 5. Fleksibilni tehnoloki moduli za kalibriranje 6. Stanica za CNC upravljanje 7. Sistem elektro - motornog pogona 8. Sistem za podmazivanje 9. Sistem za hlaenje 10. Sistem za mjerenje, upravljanje i nadzor procesa obrade 11. Sistem za prihvaanje izraenih profila 12. Sistem za ravnanje i odsjecanje profila 13. Sistem elektro ormar 14. Centralna stanica upravljanja 15. Magacin za izmjenu i transport alata i modula

36

Slika 5.12.- FPS za izradu profila

37

6.0. INTEGRACIJA GT U CAD I CAM

CAD (Computer Aided Design) je tehnologija koja uzima u obzir raunarske sisteme koji pomau u kreaciji, modifikaciji, analizi i optimizaciji dizajna. Bilo koji program koji sadri raunarsku grafiku i aplikacijski program primjenjen ininjerskim funkcijama u procesu dizajna je klasificiran kao CAD program. Drugim rijeima, CAD alati mogu varirati od geometrijskih alata za manipulaciju oblika; tipini alat trenutno dostupan ukljuuje analizu tolerancija, proraun osobine mase, i metode konanih elemenata i vizuelizaciju ovih analiziranih rezultata. Uglavnom osnovna uloga CAD-a je da definie geometriju, jer je geomerija dizajna osnova za sve ostale aktivnosti u krugu proizvodnje. CAD sistemi obezbjeuju visok kvalitet i tanost projektovanja. CAM (Computer Aided Manufacturing) je tehnologija koja uzima u obzir raunarske sisteme za planiranje upravljanje i kontrolu proizvodnih operacija kroz direktno ili indirektno raunarsko okruenje. Jedna od najvie koritenih podruja CAM-a je numerika kontrola ili NC. Ovo je tehnika koja koristi instrukcije da kontrolie mainski alat za struganje, rendisanje, buenje, glodanje, provlaenje, bruenje ili oblikovanje sirovine u gotovi proizvod. Raunar sada moe generisati potrebne NC instrukcije bazirane na geometrijiskim podacima iz CAD baze podataka plus dodatne informacije uneene od strane operatora. CAM se definie kao raunarski podrana priprema za proizvodnju i obuhvata prevoenje projektnih informacija u tehnoloke informacije i proizvodnju sa razliitim nivoima automatizacije (NC maine, obradni centri, fleksibilni tehnoloki sistemi...) CAPP (Computer Aided Process P!anning) je skup raunarom podranih aktivnosti kojepojednostavljuju rad projektanta tehnolokih procesa. CAPP predstavlja kritinu vezu, ali i most, izmeu projektovanja dijela (CAD - Computer Aided Design) projektovanja za proizvodnju (CAM - Computer Aided Manufacturing). CAE (Computer Aided Engineering) je tehnologija koja obuhvaa upotrebu raunarskih sistema za anlizu CAD geometrije, doputa modelu da simulira i uoi kako e se proizvod ponaati, tako da se model moe redefinisati i optimizirati. Vjerovatno najrairenija metoda raunarske analize u ininjerstvu je metoda konanih elemenata (MKE). Ova metoda se koristi za utvrivanje naponskih stanja, deformacija, prenosa toplote, magnetnog polja, protoka fluida i drugih problema koji se mogu rijeiti sa nekom drugom metodom. CAE vre analizu i testiranje statikog, dinamikog i toplotnog ponaanja projektovanog dijela, kao i optimizaciju strukture u skladu sa funkcijom cilja. Projektovanje proizvoda pomou CAD sistema, ubrzava razvoj, analizu, redizajniranje modela i donoenje odluka o pravim rjeenjima. Prava rjeenja predstavljaju optimalna rjeenja koja zadovoljavaju zahtjev: minimum cijene maksimum kvaliteta. Projektovanje proizvoda predstavlja kritinu aktivnost proizvodnog procesa jer se procjenjuje da je njen udio 70% do 80% od cijene razvoja i proizvodnje.

38

CAD
Odabir materijala Utvrivanje dizajna Konceptualni dizajn Metoda sastavljanja Crtanje dijela

Baza podataka

Prepoznavanje oblika

Optimizacija Automasko rezanje

CAE

Simulacija

Automasko sastavljanje Rukovanje materijalo m Alati i pribori

CAM

Slika 6.1. Integracija CAD, CAM, CAE kroz bazu podataka Raunarski podrano dizajniranje (Computer aided design - CAD), raunarski podrana proizvodnja (Computers aided manufacturing - CAM) i raunarski podrani ininjering (Computers aided engineering - CAE) su tehnologije koje se koriste za ove svrhe tokom proizvodnog ciklusa. Proces modeliranja poinje sa eljama kupca koje utvruju marketinko osoblje i zavrava sa potpunim opisom proizvoda, obino u formi crtea. Proces proizvodnje poinje sa specifikacijom modela i zavrava sa isporukom stvarnog proizvoda. Aktivnosti ukljuene u proces modeliranja se mogu podjeliti u dvije velike grupe: sintezu i analizu. Zbog toga rezultat podprocesa sinteze je konceptualni model proizvoda od nacrta sve do razliitih proizvedenih komponenti. Jednom kada se konceptualni model razvije, podproces analize poinje sa anlizom i optimizacijom modela. Analiza modela dolazi prva, jer podprocesi analize se primjenjuju na model radije nego sam dizajn. Model analize se promjenjuje za uklanjanje nepotrebnih detalja sa crtea, redukcije dimenzija prepoznavanja i primjenje simetrije. Tipine analize su analiza napona da se potvrdi izdrljivost modela, provjera oblika da se utvrdi kolizija izmeu oblika dok su u pokretu, kinematska analiza da se utvrdi ispravno kretanje. Kvalitet rezultata istraivanja od ovih aktivnosti je direktno povezana i ograniena kvalitetom analiza izabranog modela. Kada je dizajn kompletiran, faza razrademodela poinje. Prototipovi se mogu izgraditi za ovu svrhu. Kada je zadovoljen izlazni model razrade, pipremaljena je dokumentacija dizajna. Ovo ukljuuje pripremu crtea, izvjetaje, bilanse materijala. Kako je prikazano na

39

slici 6.4, proces proizvodnje poinje sa planiranjem tehnolokog procesa, koristei crtee iz procesa dizajna, i zavrava sa stvarnim proizvodom.

. Slika 6.2. Model iz CAD-a Sada emo vidjeti kako raunar, ili CAD, CAM tehnologije su ukljuene u ovaj krug. Podproces analize procesa konstrukcije je podruje gdje raunar pokazuje svoju snagu. U stvari postoje mnogi programski paketi za analizu napona, provjere oblika, kinetike analize. Faza razvoja modela se takoe moe primjeniti pomou raunara, ako trebamo prototip za proizvodni model. Raunarske tehnologije se takoe koriste u procesu proizvodnje proces proizvodnje ukljuuje aktivnosti planiranja proizvodnje, dizajniranje i primjenu novih alata, narudbe materijala, NC programiranje, kontrolu kvaliteta i pakovanja, kako je prikazano na slici 6.4. Jedini problem koritenja CAE je objezbjeenje analiziranog modela. Nebi bijo nikakav problem ako bi se analizirani model automatski isporuio iz konceptualnog modela. Analizirani model nije isti kao konceptualni model, ali je isporuen sa eliminacijom nepotrebnih detalja iz modela ili sa smanjenjem njegovih dimenzija. Poto je dio modeliran, konvertuje se u finalni proizvod procesom proizvodnje. Kako se alati koriteni u procesu dizajna nazivaju CAD softverom, alati u proizvodnji se nazivaju CAM softveri. Razliiti CAM softveri mogu se upotrebljavati u procesu proizvodnje. Tipini CAM softveri ukljuuje CAPP sistem u fazi planiranja procesa, NC softver za programiranje numerike kontorole mainskih alata u fazi proizvodnje, kontrolni softver za kontrolu faze, softver za programiranje robotike za koritenje u finalnoj fazi.
Proces planiranja
Rezultati modeliranja

- izbor operacije - operacija sekvenci - modeliranje i izrada potrebnih alata pomagala -naruivanje materijala

Proizvodnja NC programiranje

Kontrola kvaliteta

Pakovanje

Isporuka

Slika 6.3. -Proizvodni proces

40

Slika 6.4. - Proizvodni krug proizvoda Mnoge komercijalne verzije CAD i CAM sistema preuveliava njihove vrijednosti; za prave vrijednosti ovih sistema ne izgledaju tako dobro kako je orginalno pokazano jer CAD i CAM imaju veoma lou integraciju. Kako bilo, jaka veza integracije CAD i CAM je neophodna za poveanje proizvodnje i osiguranje opstanka. Potreba za automatizaciju procesa planiranja je neophodno jer je ta faza most izmeu dizajna i proizvodnje. U stvari, proces planiranja je proirenje u integraciji CAD i CAM. Ovo je primarni pokuaj istraivanja u vezi izmeu CAD i CAM u razvoju CAPP sistema koji pokuavaju da automatiziraju komunikaciju izmeu proizvodnje i proizvoda. Osnovne faze procesa proizvodnje se prikazane na slici 6.4. Kada se zavri faza modeliranja i pree u odjel proizvodnje, proces planiranja pretvara opis modela i dijelova u proizvodne instrukcije. Ove instrukcije opisuju detalje procesa proizvodnje neophodne za transformaciju kroz zabiljeke u finalni proizvod. Procedura je, dakle jedna od neophodnih operacija za proizvodnju dijelova u moguim proizvodnim kapacitetima. Naravno, u generativnom procesu planiranja za dio, proces planiranja mora prevesti ininjerske crtee, napraviti odluku o tome koliko e nastati trokovi,
41

odrediti narudbe, u koliko operacijama e biti izvrene zadatak, odrediti koji alat i neophodnu stalnu opremu i tako dalje. Ovaj posao je mnogo laki ako proces planiranja ve ima plan procesa za slian proizvod. Slini proizvodi se obino grupiu u familiju proizvoda, koristei koncept grupne tehnologije. Kako se kompletira faza procesa proizvodnje, stvarna proizvodnja dijela poinje, pratei instrukcije odreene za vrijeme procesa planiranja. Ako se koristi mainski alat numerike kontrole (NC), program za voenje alata se mora generisati od strane NC programera. Mnogi softverski alati potrebni za generisanje NC programa direktno iz CAD baze su danas dostupni. Zatim se proizvedeni dio provjerava na propisani standard kvaliteta. Dio koji proe provjeru se slae, pakuje i isporuuje potroaima. Ovaj interfejs izmeu procesa modeliranja i procesa proizvodnje je proces planiranja. Integracija modeliranja i proizvodnje (CAD i CAM) dakle, ne moe biti automatizovano bez automatskog procesa planiranja. Upoznaemo se i sa sistem upravljama proizvodnim podacima (PDM - Product Data Managment) jer je to jo jedna znaajna komponenta softvera za olakani protok podataka izmeu CAD i CAM modula.

6.1.

CAD / CAM programiranje

Sutina CAD/CAM programiranja sastoji se u tome da se pri procesu programiranja interaktivno koriste podaci razvijeni u CAD sistemu. Da bi se to ostvarilo potrebno je izvriti povezivanje CAD sistema sa nekim od sistema za programiranje obradnih procesa koji sadri unutranju raunarsku upotrebu podataka o radnom predmetu kao podlogu programiranja. U ovom sluaju se geometrijski i tehnoloki podaci potrebni za programiranje ne kreiraju u okviru programskog sistema (jezika ) ve se preuzmaju iz CAD sistema i koriste za operaciju programiranja obrade.
Centralni raunar CAD model 2D ili 3D crtei Mi tastatura

EXAPT
-Tehnologija -Dijalog -Protokol Grafika kontrola

CAD CPL
Datoteka podataka -Opis dijela -Dijalog -Protokoli

CNC Datoteka maina

Sl. 6.5. Osnovni principi integracije programskog sistema preko CAD CPL modula
42

Za programiranje obradnog procesa i izradu operativnog programa za obradu nekog dijela na CNC maini, uz koritenje interne baze CAD podataka o geometriji obratka, potrebno je: preuzimanje CAD podataka o radnom predmetu, planiranje obradnog procesa, programiranje obrade (ispis programa), simulacija obradnog procesa. Kao to se vidi, to su standardne procedure programiranja obradnih procesa uz preuzimanje podataka iz CAD sistema. Povezivanjem CAD i programskih sistema moraju se obezbjediti slijedee funkcije: prihvatanje i upotreba CAD podataka o radnom predmetu koji sadre: o osnovne podatke, o geometrijske informacije (elemente), o tehnoloke elemente, o interaktivnu pripremu geometrijskih i tehnolokih informacija za proces o geometrijsku prezentaciju konture obratka, o modifikaciju geometrijskih elemenata konture, o definisanje uporinih taaka konture, o redosljed intervenisanja alata pri obradi i o slino

interaktivno programiranje obradnog procesa, obuhvatajui: o odreeni postupak obrade (struganje, buenje, glodanje...), o generisanje putanje alata, o definisanje alata, o definisanje parametara obrade, o definisanje naina i broja stezanja, o simulaciju obradnog procesa.

Prema toku informacija, CAD/CNC radne stanice su mjesta na kojima se odvijaju sve programske aktivnosti. Sa radnih stanica programer dobija potrebnu informaciju iz CAD/CAM baze podataka koja se prikazuje na ekranu. Pomou ureaja za komunikaciju ( elektronska olovka, mi i si.), programer opisuje elemente geometrije konture i putanje alata. CNC softveri vri sve potrebne proraune za definisanje putanje alata, a sama putanja se pokazuje na grafikom ekranu. Nakon to programer definie poziciju i kretanje alata unoenjem programskih sekvenci, CNC program se automatski generie.

43

6.1.1 Generiranje instrukcija interaktivnim CAD/CAM programiranjem Geometrijske informacije o izratku su memorisane u bazi podataka CAD sistema, od kuda se mogu pozivati i koristiti pri prograrruranju - CAM. Interaktivno programiranje obradnih procesa moe biti dvojako: - programiranje se odvija na CAD grafikoj radnoj stanici gdje je CAD sistem proiren sa dodatnim programskim softverom - specijalne CNC programske radne stanice koje koriste konstruktivne podatke CAD/CAM baze podataka pri programiranju. Tok informacija interaktivnog programiranja prikazan je na slici 6.6, i odnosi se na oba prikazana pristupa.

CAM/CAM BAZA PODATAK A

CAD/CNC Radna stanica

CAD-softver CNC-interaktivni softver

CNC Procesor

CNC Postprocesor

Upravljaki mehanizam Prema procesu proizvodnje

NC blokovi

Sl. 6.6. Tok informacija interaktivnog CAD/CAM programiranja obradnih procesa Na radnoj stanici CAD/CNC se izvode sve programske aktivnosti s tim da programer preuzima potrebne informacije iz CAD/CAM baze podataka koja je predstavljena na ekranu. Interaktivni softver CNC vri sve potrebne proraune za

44

putanje alata koje programer moe vidjeti u razliitim referentnim ravninama i ovisno o stanju izvriti potrebne korekcije. Nakon definisanja pozicije i kretanja alata, te unoenjem programskih sekvenci automatski se generie CNC program. Obrada infonnacija se izvodi u CNC procesoru, dok se u CNC postprocesoru izvodi prilagoavanje obradenih informacija odreenom upravljakom sistemu CNC maine. Dakako, sve dobivene informacije se mogu pohraniti u CAD/CAM bazu podataka. Ovako se integrira postupak konstruisanja CAD i postupak programiranja obrade CAM, to pored tehnolokog ima i ekonomsko znaenje. Neki poznatiji CAD/CAM sistemi za programiranje su: - CATIA - proizvoa IBM, - IDEAS - proizvoa Structural Design Research Corporation (SDRC) - PRO/ENGINEER - proizvoa Parametric Technology Corporation (PTC), - VERSA CAD, PD, CADDS5 -proizvoa Computervision CV, - COMPAC - proizvoa COMPAC, - UNIGRAPHICS - proizvoa UNIVAC. Standardna kompjuterska konfiguracija za CAD/CAM sistem, prikazana je na slici 6.7, koja zavisi od namjene i mogunosti korisnika CAD/CAM sistema. Za automatizirano projektiranje CAD i programiranje tehnologije CAPP treba da sadri i hardversku konfiguraciju, operativne sisteme, softvere i raunarsko komunikacijsku mreu. Pored geometrijskih podataka o izratku za definisanje NC programa potrebni su podaci o alatima, materijalima, obradnim mainama, parametrima obrade, radoslijedu zahvata, to se postie razvojem automatizovanog projektiranja tehnolokih procesa primjenom raunara CAPP. U ovom slutaju CAPP sistem je integrativna veza izmedu procesa konstruiranja (CAD) i procesa proizvodnje (CAM).

Sl. 6.7. -Kompijuterski sistem CAD/CAM

45

6.2. Pravci buduih istraivanja Kada se govori o buduem razvoju CA tehnologija, mora se konstatovati i slijedea injenica. Za hardware-ski dio je dosta teko dati neku revolucionarniju procjenu, poto je u tom dijelu, u posljednje vrijeme, napredak najizraeniji, pa se vie ne postavlja pitanje ni brzine, ni veliine memorije i diska. U software-skom dijelu, osnovna intencija je razvoj inteligentnih CA sistema (ICA). Postojei CA sistemi su usmjereni preteno na geometriju (CAD) i inenjersku analizu, sa odreenim alatima koji podravaju CAM aktivnosti, npr. planiranje procesa. Nova generacija CA sistema treba da obezbjedi procesiranje raznovrsnijih informacija o proizvodu i da podri vei broj razvojnih aktivnosti od postojeih sistema. Proces razvoja proizvoda je, u ovom sluaju, podran od pojedinano integrisanih korisnikih elemenata. Ovo je razumljivo kada se prihvati injenica da danas razvoj jednog proizvoda nije ogranien ni geografski ni vremenski. Takav sistem usmjerava pojedinane zadatke razvoja novog proizvoda na razvojne centre koji su geografski rasporeeni, obezbeujui im pristup svim neophodnim alatima i podacima u razliitim fazama procesa razvoja proizvoda zbog konanog cilja proizvodnje proizvoda. U svakom sluaju CA sistem nove generacije mora zadovoljiti nekoliko osnovnih principa: Sistem treba da asistira - pomae projektantu, a ne da ga zamjenjuje. Odluka projektanta, njegova intiutivnost i kreativnost su jo uvjek slaba strana rarunara. Sistem treba da omogui odgovarajuu saradnju i distribuciju. Projektovanje kao kompleksan proces, danas, ukljuuje mnoge elemenente koji sarauju na razliitim geografskim lokacijama i koristi informacione resurse koji su takoe razliito locirani. Sistem treba da je otvorene arhitekture. Komponente sistema treba, vremenom, da se mjenjaju preko razliitih modifikacija, zamjena, proirenja i brisanja, u zavisnosti od potreba ili novih naunih dostignua. Sistem mora da predstavlja alat, a ne rjeenje. Sistem mora biti razvijen kao set alata, a ne kao pomaga koji moe da prejudicira rjeenja seta problema. Sistem mora da posjeduje visok stepen interne prezentacije. Sa visokim stepenom interne prezentacije objekata iz realnog svijeta koji definiu realan problem, sistem formiraosnovu za interakciju izmeu korisnika i sistema i, takoe, odreeni nivo inteligencije koji moe biti implementiran u njegove komponente. Sistem treba da posjeduje implementirano znanje. Znanje moe da se opie kao iskustvo izvedeno iz predhodnih dogaanja ili fenomena. Pomenuto iskustvo se moe dati u obliku pravila, detaljnih analiza, standarda i najobinijeg opisa objekata i sistema koji mogu sluiti kao prototipovi. Sistem mora da ima decentralizovano odluivanje. Sistem ne treba da ima centralizovano upravljanje okruenjem za donoenje odluka.

46

U poslijednje vrijeme razvijena je i teorijska postavka koncepta kompletnih inteligentnih fabrika. Taj koncept podrazumjeva sistem koji moe da integrie osnovne segmente procesa proizvodnje u kojima je mogue znatno poveati uinak primjenom metoda vjetake inteligencije. Ugradnjom vjetake inteligencije u ove oblasti se dobija relativno visok nivo automatizacije proizvodnog procesa uz znatno poveanu fleksibilnost. 6.3. Sistem upravljanja proizvodnim podacima (product data managment PDM) Opisali smo proces planiranja u predhodnom poglavlju kao kljuni element za integraciju CAD i CAM. Meutim, kruni proces proizvodnog ciklusa, ukljuuje aktivnosti ne samo u modeliranju i proizvodnji nego i u analizi, odreivanju kvaliteta, pakovanja, isporuci i marketingu. Koritenje alata PDM sistema poboljava se protok podataka i komunikacije i pravi menadment projekta je uspjeniji. PDM sistem je prvo razvijen da upravlja i kontrolie veliinu elektronskih medija koji je bio stvoren CAD/CAM/CAE sistemom. Ininjeri su bili zatrpani pod planinom podataka i provodili su previe istraivanja za informacijama. PDM postaje posebno znaajan za upravljanje informacijama kada je dio bio modeliran na razliitim CAD sistemima. Upravljanje lokalnim podacima u CAD sistemu bi moglo efektivno rukovoditi crtee i modele za pojedinani sistem, ali esto nisu mogle rukovoditi bilo kojim podatkom iz drugih CAD sistema. PDM sistemi povezuju vie razliitih aplikacija da urade bolji posao udruen sa ne CAD podatcima, ukljuujui brojeve dijelova, specifikaciju, tekstualne rezultate i analizu studija. Kasnije PDM mogunosti su se proirile na oblikovanje procesa elektronskim putanjama dokumenata kroz sve faze proizvodnje i njegove komponente, zajedno sa njihovom potrebnom dokumentacijom, ukljuujui sve podatke udruene sa razliitim verzijama proizvoda.

Slika 6.8. Struktura PDM

47

7.0. CAPP KAO PREDUSLOV INTEGRACIJE CAD I CAM

Prve ideje za razvoj CAPP sistema javile su se 1965 god. kada je pokuano da se iskoristi brzina rada i tanost raunara kao pomo prilikom projektovanja tehnolokih postupaka. Poetkom 70-tih godina javila se ideja da se geometrijski podaci dobijeni u nekom CAD sistemu iskoriste za definisanje tehnolokog postupka. U poetnom periodu razvoja hardverska i softverska ogranienja nisu dozvoljavala ozbiljnije softvere u ovoj oblasti. Razvojem raunarske tehnike, negdje od 1976. godine poeo je ozbiljniji razvoj CAPP sistema. Prve razvijene verzije bazirane su na principima grupne i tipske tehnologije i predstavljale su varijantne sisteme. Nekoliko godina kasnije pojavili su se i generativni sistemi koji su generisali detaljnije tehnoloke postupke na osnovu ulaznih informacija. Naglim razvojem raunarske tehnike, poetkom 80-tih godina, dolo je do ire primjene raunara u svim oblastima inenjerskih aktivnosti i do pojave CAD i CAM sistema. U tom periodu poela su istraivanja i razvoj CAPP sistema koji su pokuavali da poveu CAD i CAM sisteme i izvre njihovu integraciju u okviru proizvodnih sistema. Veliki istraivaki napori su uloeni u razvoju CAPP sistema. Meutim zbog obilja informacija, specifinosti proizvodnih sistema, kao i nepostojanja matematikog modela rada tehnologa, do sada nije razvijen univerzalni pristup projektovanja CAPP sistema. Takoe, nedostatak standarda za modeliranje proizvoda umnogome usporava integraciju CAD, CAPP, CAM sistema. Uglavnom se izrauju sistemi koji su vezani za odreenu vrstu proizvoda i konkretni proizvodni sistem. Takoe se uoava da veliki proizvoai i kompanije pokuavaju da kroz razvoj specifinih CAPP sistema rijeavaju svoje gorue probleme u oblasti projektovanja tehnolokih postupaka. Ovi sistemi su dosta specifini i vrlo ih je teko, a nekad i nemogue primjeniti u drugim proizvodnim sistemima. S druge strane, na univerzitetima i naunim institucijama pokuava se razvoj CAPP sistema koji bi imali generalniji pristup u rjeavanju problema projektovanja tehnolokih postupaka. Oni uglavnom nude opte principe i metode za projektovanje i zavravaju se na nivou prototipskog reenja. Za konkretnu realizaciju u nekom proizvodnom sistemu potrebna su znaajna prilagoavanja i usaglaavanja prototipnih verzija. Poetkom 90-tih godina, poinje se sa primjenom metoda vjetake ineligencije u kreiranju CAPP sistema. Imajui u vidu da CAPP sistemi pokuavaju da modeliraju znanje i nain rada tehnologa, koje nije matematiko i teko ga je tako opisati, metode vjetake inteligencije predstavljaju vrlo zahvalan alat za kreiranje CAPP sistema. Zato se u zadnjim godinama intenzivno vre istraivanja, a i razvoj CAPP sistema, koja baziraju na primjeni metoda vjetake ineligencije.

48

Slika7.1. Pregled funkcija CAD/CAPP/CAM sistema 7.1. Grupna tehnologija i CAD/CAPP/CAM Primjena grupne tehnologije u podruju CAD/CAM/CAPP sustava podloga je za razvoj fleksibilnih tehnolokih elija i fleksibilnih proizvodnih sustava. Primjena grupne tehnologije u projektiranju proizvodnih sustava i procesa znai: razvoj vlastitih ili ve postojeih sustava klasifikacije i kodiranja definiranje grupa izradaka prema slinosti u proizvodnji , grupiranje alata i NC programa kod automatskog planiranja procesa obrade klasifikacijski broj omoguuje ulaz u bazu podataka za generiranje obradnih procesa oblikovanje tehnolokih elija i sustava grupiranja strojeva planiranje procesa proizvodnje prema zahtjevima grupne tehnologije.

Baza povezivanja grupne tehnologije i CAD/CAM/CAPP sustava je baza podataka koja omoguuje grupiranje izradaka koji bi se obraivali u okviru odreenog fleksibilnog proizvodnog sustava ili fleksibilne elije ili NC stroja. Integracija CAD i CAM sustava brzo se ostvaruje preko CAPP sustava (Slika 7.2.).

49

Slika 7.2. Opti slijed aktivnosti kod primjene grupne tehnologije i implementacije u CAD/CAPP/CAM 7.2. Osnove automatizovanog projektiranja tehnolokih postupaka i osnovna struktura CAPP-a Geometrijsko modeliranje proizvoda vri se u procesu konstruiranja pomou CAD sistema. Izlaz iz CAD sistema su crtei dijelova i baze podataka o geometrijskim veliinama i oblicima. Tako dobiveni podaci osnova za automatizovano projektiranje tehnolokih procesa obrade osnovu tih podataka, datoteke o postupcima obrade, karakteristikama maina tehnolog - programer
50

definira logiku tehnolokih operacija i zahvata, vri izbor alata i maina, odreuje parametre reima izrade, vrijeme izrade i priprema radnu dokumentaciju. Dakle, razvijeni sistemi za automatizovano projektiranje procesa polaze od geometrijskog modela proizvoda koji slui kao osnova za prepoznavanje dijelova i kasnije za tehnoloko modeliranje procesa izrade. Zbog toga kod savremenih sistema sve je vea tenja da se proces projektiranja proizvoda (CAD) to vite priblii procesu projektiranja tehnologije (CAPP) i programiranju za proizvodnju (CAM), to vodi integraciji ovih sistema (CAD/CAM i CAD/ CAPP/CAM). Cilj je modernih CAPP sistema da se utjecaj tehnologa na projektiranje tehnolokih procesa svede na minimum, te tako iskljui subjektivizam tehnologa, a ukljue standardne metode i postupci koji trebaju osigurati dobivanje kvalitetnijeg proizvoda uz najnie trokove.

Dijagram 1. Poveanje produktivnosti primjenom tehnologija podranih raunarom. Automatizirano projektiranje tehnolokih procesa pomou raunara CAPP jedan je od naina integrisanja CAD/CAM sistema i njihovog daljnjeg povezivanja u CIM (Computer Integrated Manufacturing) sistem (slika 7.3). Automatiziranim projektiranjem tehnolokog procesa - CAPP, pomou raunara se dobije tok tehnolokih operacija, operacione liste izrade pojedinih dijelova, tehnoloki reimi obrade (obino optimalni), auttomaski izbor odreenih alata, vrijeme obrade i izbor obradne maine.

51

DISPLEJ

KLASIFIKACIJA

MODUL ZA PREPOZNAVANJE POVRINA

MODUL ZA OPTIMIRANJE

CAD

IZBOR PRIPREMKA

IZBOR PROCESA OBRADE

DADOTEKA ELEMENTARNIH OPERACIJA

TEHNOLO. MOGUN OSTI

PREDIZBOR MAINE

DATOTEKA MAINA

IZBOR REZNOG ALATA DATOTEKA REZNIH ALATA

IZBOR STEZNOG ALATA

DADOTEKA STADARDNIH VREMENA

IZBOR MAINE DATOTEKA MATERIJAL A

ODREIVANJE REDOSLIJEDA ZAHVATA

ODREIVANJE VREMENA OBRADE

DATOTEKA STEZNIH ALATA

UPRAVLJANJE

Slika 7.3.

Struktura CAPP sistema.

52

7.3.Podjela CAPP sistema CAPP (Computer Aided Process Planning) sistemi predstavljaju raunarske programe (sisteme) koji su namjenjeni za projektovanje tehnolokih postupaka izrade dijelova, bilo da se rade obradom rezanjem ili deformisanjem. U zavisnosti od naina odreivanja tehnolokog postupka, odnosno od ugraene logike za odluivanje, CAPP sisteme moemo da podelimo u tri grupe: 1. Varijantni CAPP sistemi, 2. Generativni CAPP sistemi, 3. Hibridna (varijantno-generativni) CAPP sistemi. Kod svih varijanti ulazna informacija u sistem moe da se dobija sa crtea dijela ili dase dobija iz CAD sistema, bilo direktno ili preko nekog interfejsa. U prvom sluaju tehnolog na osnovu crtea, koji je dobijen manuelno ili pomou nekog CAD sistema, priprema ulazne informacije u pogodnom ulaznom formatu koji sistem zahjeteva. U drugom sluaju ulazna informacija se dobija direktno ili indirektno, pomou nekog prevodioca, iz CAD sistema, tj. koristi se model proizvoda u odreenom formatu. Ovde je iskljuen runi unos podataka, koji sa sobom povlai mogunost unoenja greaka i due traje. Ovi se sistemi nazivaju i automatski CAPP sistemi.
VARIJANTNA METODA
Crte kodiranja povrina za obradu, grube obrade i tehnoloke informacije o dijelu (GT). CAD informacije, automasko generiranjeklasfikacijonog broja (GTCODE).

Logika za odluivanje opisuje odnos izmeu klasifikacijonog broja i vrste redoslijeda obrade i maina.

GENERATIVNA METODA
Crte, automaski prenos geometriskih i tehnolokih informacija. CAD informacije, automaski prenos geometriskih informacija iz CAD.

2. Logika i znanje za odreivanje vrste i slijede obrade.

VARIJO-GENERATIVNA METODA
Crte kodiranje povrina za obradu dijela. CAD informacije, automasko prepoznavanje tehnolokih karakterstika.

1. Logika za odreivanje slijeda i vrste obrade i maina na osnovu tehnolokih informacija. 2. Logika znanja za odreivanje vrste i slijeda obrade i maina na osnovu tehnolokih informacija

Slika 7.4. Vrste CAPP sistema

TEHNOLOKI POSTUPAK
53

1. Logika za odreivanje vrste i slijeda obrade i maina na osnovu geometriskih informacija.

7.4. Integracija CAD/CAPP/CAM sistema Naj vei broj savremenih CAD/CAM podrava samo geometriske definicije u NC programima, dok se drugi tehnoloki podaci koji se odnose na plan stezanja, broj pod operacija, zahvate, pribore, alati reima obrade unose runo ili automatizovano primjenom posebnih programski reenja. Kao primjer navodi se model Pro/Manufacturing za projektovanje operacija obrade na NC obradnim sistemima sa NC upravljanjem u okviru programskog sistema Pro/Eninering. Kod obrade sloenih proizvoda, koji zahtijevaju obradu na vie obradnih sistema, dakle na vie operacija, primjena savremenih CAD/CAM sistema nije konforna, ve zahtijeva integraciju sa CAPP sistema, slika 7.5. Oigledno je da CAPP prestavlja vezu izmeu CAD i CAM sistema.
Tipski tehnoloki oblici

CAD

CAPP

CAM

Slika 7.5. Veze u integrisanom CAD/CAPP/CAM sistemima. Kao to je i poznato, crte dijela, odnosno proizvoda prestavlja osnovni dijo ulaza u sistem za projektovanje tehnolokog procesa. S obzirom da se primjenom nekog od CAD sistema na izlazu dobija 3D ili 2D model proizvoda za integraciju CAD i CAPP sistema, dakle dva razliita sistema neophodna je primjena nekog od jezika za komunikaciju izmeu ovih sistema. Komunikacija izmeu razliitih CAD sistema danas se odvija pomou razvijenih jezika kao to su IGES, PDES i njihov nasljednik STEP standard. Standard nije format geometrije i topologije modela proizvoda, koji najee ne omogouje efikasno donoenje odluke o toku projektovanja tehnolokog procesa, zbog nedovoljnog broja podataka u ulaznom modelu proizvoda. Ako se meutim, izlazni model proizvoda iz CAD modela prestavi pomou tipskih tehnolokih oblika ili formi, onda oni, prema brojnim literaturnim izvorima, mogu efikasno prestaviti srestvo integracije izmeu CAD i CAPP sistema, odnosno CAPP i CAM sistema. Tipski tehnoloki oblici u nekim oblicima primjene e poklapaju sa tipskim konstrukcijonim oblicima. Konstrukcijoni tipski oblici esto prestavljaju oblik koji obezbeuju neku funkciju proizvoda, dok tipski tehnoloki oblici prestavljaju oblike koji su znaajni za proizvodnju. Razvojem i sistemazacijom tipskih tehnolokih oblika, koji omogouju prestavljanje modela proizvoda iz CAD sistema, mogue je, uz razvoj odgovarajueg programskog reenja zasnovanog na objektnom programiranju, uspostaviti komunikaciju izmeu CAD i CAPP sistema. Ako se u
54

rezultatu te komunikacije i primjene adekvatnog programskog reenja omogui, za zadate uslove, automatizovano sadraja tehnolokih procesa, odnosno redoslijeda i vrsta operacija kao sekvenci tehnolokog procesa, onda se primjenom CAM sistema za projektovanje tipskih operacija, odnosno za izradu odgovarajuih upravljakih programa, obezbeuje integracija CAD/CAPP/CAM sistema. Tako na primjer, ako su tehnolozi-eksperti za odreene proizvodne uslove usvojili sadraj tehnolokih procesa izrade dijelova ploastih oblika. Koji se koriste za kompletiranje alata za brizganje plastike, onda se programskim reenjem CAD/CAPP/CAM sistema mora, u CAD modulu obezbijediti modeliranje proizvoda pomou tipskih tehnolokih oblika. Automatizovano prepoznavanje i generisanje sadraja tehnolokok procesa u CAPP modulu za posmatranje modularni dijo, prema tabeli 3, kao i automatizovana izrada upravljakih programa u CAM modulu za operacije obrade na obradnim sistemima sa NC upravljanjem.U razvoju programskih reenja integrisanih CAD/CAPP/CAM sistema kljuno mjesto pripada primjeni pricipa i alata vjetake inteligencije.

Oznaka tehnolokog procesa

Broj operacija 10 20 30 40 50

Naziv operacije

Maina/ureaj Aparat za el. seenje

Pe, kada Radni sto TP01 Vertikalna glodalica NC Brusilica za ravno bruene NC 60 Bruenje T01, T02 MAHO 1000-C 70 Doterivanje Radni sto 80 Odmaivanje Kada 90 Bruenje Pe, kada 100 Zavrna kontrola Kontrolni sto Tabela 3. Sadraj tehnolokog procesa izrade ploastih dijelova alata za brizganje plastike.

Autogeno isijecanje Poboljanje Doterivanje Glodanje Ravno bruenje

7.5 Varijantna metoda projektovanja procesa Varijantna metoda projektiranja procesa temelji se na klasifikacionom sistemu, kodiranju dijelova i grupnoj tehnologiji. Klasifikatori omoguuju da se svi dijlovi iz proizvodnog procesa razvrtaju u grupe slinih ili identinih tehnolokih postupaka obrade. Za grupe dijelova radi se tehnoloki postupak koji se unosi u raunar pod klasifikacionim brojem grupe.

55

Varijantna metoda projektiranjatehnolokih procesa ima slijedee faze: Analiza proizvodnog procesa sadri analizu podataka o geometrijskim i tehnolokim karakteristikama dijelova i koji od ovih poataka treba da se unesu u klasifikator dijelova. Definisanje sistema klasifikacije i klasifikatora treba vezati samo za geometrijske i tehnoloke karakteristika dijelova. Formiranje grupe slinih dijelova izvodi se nakon definisanja sistema za klasifikaciju. Izrada tehnolokih postupaka obrade za svaku grupu dijelova Formiranje banke podataka standardnih planova obrade.

Slika 7.6 - Varijantna metoda projektiranja tehnolokih postupaka.

Varijantna metoda u dijelu primjene ima slijedee faze (slika 7.7 ): Klasifikacija i kodiranje dijelova za koje se projektuje tehnoloki proces Izvodi se pretraivanje datoteke grupa dijelova unoenjem klasifikacionog broja Pozivanje standardnog tehnolokog postupka obrade grupe kojoj pripada radni dio Izvodi se editiranje i modifikacija standardnog plana, odnosno usklauje se sa stvarnim radnim dijelom i formiranje tehnolokog postupka obrade dijela Izrada potrebne tehnoloke dokumentacije.

56

AUTOMASKA KLASIFIKACIJA I KODIRANJE

PRETRAIVANE GRUPE DIJELOVA

DATOTEKA GRUPE

RAZRADA TEHNOLOKOG POSTUPKA ZA NOVE DIJELOVE ZA KOJE NIJE POSTOJAO STANDARDNI PLAN OBRADE

STADARDNI TEHNOLOKI POSTUPAK

DATOTEKA STANDARDNIH TEHNOLOKIH POSTUPAKA

EDITIRANJE STANDARDNIH TEHNOLOKIH POSTUPAKA

ISPIS TEHNOLOKE DOKUMENTACIJE

TEHNOLOKI POSTUPAK STVARNOG DIJELA

APLIKATIVNI PROGRAMI ZA REIME, VRIJEME OBRADE I SL.

Slika 7.7 - Projektiranje tehnolokog postupka pomou CAPP sistema 7.6. Generativni pristup U generativnom pristupu, plan procesa je generisan automatski iz ininjerske specifikacije zavrnog dijela. Ovdje, ininjersku specifikaciju ukljuuje tekstualne informacije, kao to je vrsta materijala, specijalni procesni dijelovi i specijalne instrukcije pregleda, kao i grafike informacije oblika dijela. Prvi korak u generisanju plana procesa za novi dio koritenjem generativnog pristupa je unos ininjerskih specifikacija u sistem. Idealno, ove specifikacije bi bile itane direktno iz CAD baze podataka, za ovu priliku, generativni CAPP sistem mora imati mogunost prepoznavanja mainskih oblika dijela, kao to su rupa, utor, lijeb...Ovaj korak je mnogo laki ako je dio modeliran koristei pristup baznog modeliranja, meutim, osobine modeliranja mogu jo uvijek imati odgovarajue potekoe konvertovanja u mainske osobine. Neki modelarni oblici imaju jedan na jedan uzajamnu vezu sa mainskom osobinom, ali mogu zahtjevati komplikovane procese. Dodatno, same osobine informacija ne omoguavaju sve neophodne informacije za proces planiranja. Na primjer, veina CAD modela ne sadri toleranciju i informacije o materijalu, koje moraju biti uneene runo. Ovo su neki od razloga zato istinska
57

automatizacija sistema generativnog procesa planiranja jo uvjek nije razvijena. Umjesto toga, manualni prilaz kodiranja ininjerskih specifikacija dijelova je esto u upotrebi. ema kodiranja ini korisnim veinu definisanih svih geometrijskih osobina i njima dodjeljene detalje kao to su lokacija, tolerancija, veliina. Kodirani podaci se dopunjuju tekstualnim informacijama.. Drugi korak je transformacija kodiranih podataka i dodatnih tekstualnih informacija u detaljan plan procesa. Za vrijeme ove faze, najbolja sekvenca operacija i detaljnih uslova za svaku operaciju mora biti utvrena. Ovi uslovi ukljuuju alate, stalne elemente, mjere, spajanje, materijal i brzinu. Velika baza podataka i kompleksnost njene izgradnje logike odluke bi bilo vjerovatno potrebno za generisanje plana procesa za rijeenje kompleksnih dijelova na ovom nivou detalja. Kao rezultat, dananji generativni pristup je razvijen na specijalne klase dijelova koji imaju relativno ograniene stalne osobine dijelova.

Slika 7.8. Model generativnog CAPP sistema Generativni nain projektovanja tehnolokih postupaka je drugi tip CAPP sistema. Kod ovog naina tehnoloki postupak se kreira nezavisno i individualno za svaki radni komad, bez razvrstavanja u grupe, ili modifikacije standardnih planova obrade. Kod ovih sistema se, na osnovu adekvatnih ulaznih informacija o radnom komadu, automatizovano, bez uticaja tehnologa generie tehnoloki postupak obrade radnog komada. Sistem generie tehnoloki postupak na osnovu ugraenog logikog algoritma, koji ima u sebi uneeno, na adekvatan nain, znanje o projektovanju tehnologije i baze podataka o proizvodnim i drugim resursima. Ova logika u stvari treba da oponaa logiku i nain rada tehnologa. Ostale aktivnosti u procesu projektovanja tehnolokog procesa kao to su izbor maina, alata, optimizacija postupka i slino, obavljaju se takoe automatizovano kod ovih CAPP sistema, tj. na osnovu ugraenih logikih modela. Generativi CAPP sistemi sadre u sebi tri glavna modula i to: 1. Opis dijela i prepoznavanje oblika. 2. Tehnoloku bazu podataka. 3. Logiku za odluivanje i adekvatan algoritam.
58

Danas se vrlo esto termin "generativni CAPP sistem" vezuje i za manje kompletne CAPP sisteme. Sistemi sa samo ugraenom logikom za odluivanje se esto nazivaju generativni, to je samo po sebi nedovoljno. Idealni CAPP sistem bio bi sistem koji ukljuuje logiku za odluivanje na svim nivoima, a takoe i optimizacione postupke za nalaenje optimalnog plana izrade, zasnovanog na analizi geometrijskih i tehnolokih karakteristika radnog komada i drugih faktora pri odluivanju. Generativni nain u poreenju sa varijantnim ima slijedee prednosti: 1. Vrlo brzo kreira tehnoloki postupak za radni komad. 2. Svaki dio tretira nezavisno od uraenih dijelova. 3. Vrlo lako se prilagoava promjeni asortimana proizvodnje. 4. Moe relativno lako da se povee sa automatizovanim procesima izrade i da se uklopi u CIM koncept organizacije preduzea.

Dijagram 2. Ekonomika podruja za razliite sisteme projektovanja 7.7. Pregled razvijenih CAPP sistema Pregled razvijenih CAPP sistema obuhvata opis arhitektura modela nekoliko poznatijih sistema. Arhitektura modela daje osnovni opis komponenata sistema i njihovih veza, a kao najvaniju karakteristiku definie tok informacija. Navedeni CAPP sistemi imaju razliite arhitekture ali posjeduju iste osnovne komponente. To su : Baza znanja, Mehanizam za prikupljanje i predstavljanje znanja, Kontrola komunikacija izmeu komponenti sistema, Korisniki interfejs za komunikaciju sa korisnikom, Baza podataka za projektovanje tehnolokog procesa. Veina postojeih CAPP sistema (CAM-I CAPP, MILPLAN, MITURN, MIAPP, ACUDATA/UNIVATION, CINTURN, CAMCAPPV) su bazirani na varijantnom pristupu. Neki sistemi (CPPP, AUTAP, APPAS, GENPAN, CAR METCAPP, ICEMPART) su bazirani na generativnom pristupu.
59

8.0. GT U FUNKCIJI GRADNJE MODULARNIH CJELINA

8.1. Definiranje modula Pod pojmom modul podrazumijeva se podskup svih predmeta rada iz programa proizvodnje, koji imaju indentian klasifikacioni dio (klasifikacionog broja) oznake.To znai da modul predstavlja skup predmeta sa istim kodnim brojem i ini maksimalno homogenu grupu ije karakteristike ne izlaze iz podruja rasipanja odreenih kriterijuma razvrstavanja, ugraenim u sistem klasifikacije. U fleksibilnim proizvodnim sistemima je osnovni element FPS-a ili proizvoda, koji vri autonomno ili sastavno funkciju cilja, podiui na vii nivo dovrenosti tehnolokih operacija (obrade transporta, skladitenja, montae itd.) ili operacijskog upravljanja procesima obrade, kontrole, tehnoloke pripreme proizvodnje. Pod modulom u montai takoe se podrazumijeva grupa predmeta montae koji imaju isti klasifikacioni broj, to znai da e imati indentian postupak montae, a u procesu izrade indentian postupak obrade. Broj elemenata koji sainjavaju modul moe biti razliit, to zavisi od asortimana proizvoda i njihovog oblika, a to se odreuje klasifikacijom i oblikovanjem modula po pravilima klasifikacionih sistema. 8.2. Oblikovanje modula Modul predstavlja osnovnu veliinu pri postavljanju tokova u sistemu na osnovama postupaka grupisanja. Postupak oblikovanja modula vri se na osnovu, prethodne klasifikacije svih predmeta izrade ili montae, a moe biti izvren runo ili uz pomo raunara. Slika 8.1, prikazuje operacijsku grupu dijelova koja je sastavljena iz modula u iji sastav ulaze dva i vie dijelova.

Slika 8.1.- Operacijska grupa

Grupa dijelova koja podlijee obradi na takvom tehnolokom sistemu zove se operacijska grupa i oznaava sa:
60

 = (. . ) Znajui da u svaku operacijsku grupu ulaze dijelovi asortimana proizvoda iz programa proizvodnje slinih parametara, razvrstani u module, to veliina grupe ovisi od stepena slinosti dijelova u programu proizvodnje i karakteristika tehnolokih sistema. Veliinu operacijske grupe moemo iskazati sa izrazom
=

= . .. . =
=1 . =1

gdje je: = [. .. ] - koliina dijelova u modulu =1 [. .. ] - koliina j-tog dijela u programu proizvodnje j=1,2,3,...,s m=1,2,3,...,m k=1,2,3,...,n -broj dijelova u modulu -broj modula u operacijskoj grupi -broj dijelova u operacijskoj grupi

Tako je ukupna koliina dijelova u programu proizvodnje odreenog vremenskog perioda: Q==1 [. .. ] pri emu je n>k,zbog toga to svi dijelovi ne prolaze sve faze obra odnosno montae, to e u zavisnosti od stepena slinosti dijelova, karakteristi tehnolokih sistema i uslova klasifikacije broj operacijskih grupa, a tim( modula u svakoj fazi obrade biti razliiti. Pojmom klasifikacije ovdje podrazumijevamo uslove razvrstavanja dijelova programa proizvodnje module i operacijske grupe. Iz navedenog se zakljuuje da modul predstavlja i meufazu u oblikovanju operacijske grupe. Slika 8.2. prikazuje osnovne karakteristike postupaka grupisanja kod modula.
=

Slika 8.2. - Osnovne karakteristike postupka grupisanja Po zavretku obrade predmeta u procesu montae dolazi do spajanja dijelova u proizvode po zakonu saglasnim sa ulaznim kriterijumima i na istim principima kao i u
61

obradi, to znai da se i u montai formiraju moduli i operacijske grupe slinih dijelova, gdje je dio u montai podsklop ili sklop cio proizvod. U fleksibilnoj proizvodnji vano mjesto zauzima integracija fleksibilne proizvodnje. U optem smislu integracija je povezivanje u jednu cjelinu koja nije samo skup prostih dijelova, ve je puno vie od toga . Integracija fleksibilne proizvodnje podrazumijeva povezivanje njenih dijelova u jednu funkcionalnu cjelinu, tako da ta cjelina ima sposobnost prilagoavanja promjenama proizvodnog programa ". U te principe spadaju: Princip hijerarhije, Princip modularnosti, Princip kompatibilnosti, Princip kompjuterizacije, Princip komunikacije. 8.2.1. Princip hijerarhije Podrazumijeva egzistiranje vie nivoa u strukturi i u procesima. Pri tome treba imati u vidu sutinske karakteristike koje su zajednike za sve hijerarhije: Vertikalni raspored podsistema koji grade globalni sistem, Prioritet djelovanja ( pravo djelovanja ) na intervenciju podsistema na viem nivou, Zavisnost podsistema na viem nivou od realnih mogunosti (perfomansi) niih nivoa. 8.2.2. Prtncip modularnosti Vezan je sa principom hijerarhije i podrazumijeva unutranju strukturnu analizu nivoa na dijelove koji se zovu moduli. Modul moe da bude i element procesne analize pri emu cio proces moe biti modul, ali vrlo rijetko. Pri analizi procesa i sistema, moduli su podprocesi koji imaju jasno defnisane kriterijume ulaza i izlaza. Zbog toga moduli se obavezno funkcionalno povezuju i predstavljaju bazu informacione povezanosti i integracije fleksibilne proizvodnje. Jednonivoski sistem (slika 8.3a) predstavlja sistem modularnog karaktera to implicira prostu relaciju jednog nadreenog i jednog podreenog inioca, sadranih u nadreenom ili vie njih slika 8.3b.

Slika 8.3 a. Sistem modularnog karaktera Slika 8.3 b. Sistem modularnog karakte. sainjen od dva lana sainjen od vie lanova
62

Vienivoski sistem moe biti modularnog i strukturalnog karaktera. Vienivoski sistem modularnog karaktera sadri prostu vezu izmeu direktno nadreenog, i jednog ili vie podreenih elemenata, sadranih u nadreenom elementu slika 8.4.

Slilka 8.4. Vienivovski sistemi modularnog karaktera Vienivovski sistem strukturalnog karaktera moe da sadri sve direktne i indirektne veze izmeu nadreenih i podreenih elemenata strukture sistema (proizvoda).

Slika 8.5. Vienivovski sistem struktoralnog karaktera Nain utvrivanja veza izmeu elemenata strukture sistema su analitikog i sintetikog karaktera slika 8.6.

63

Slika 8.6. Naini utvrivanja veza strukture sistema

8.2.3. Princip kompatibilnosti Ovaj princip sadri u sebi postavke sa mogunosti povezivanja modula organizacionih oblika fleksibilne proizvodnje u funkcionalnu cjelinu. On objedinjuje karakteristike: proizvodne i informacione opreme, upravljakog i informacionog softvera koje obezbjeuju njihovu fiziku i informacionu vezu u smislu ostvarivanja nesmetanog materijalnog i informacionog toka (bez gubitaka i deformacija). "Obezbjeenjem kompatibilnosti izmeu modula poveava se vrstina integracije i istovremeno zadrava potrebna elastinost". 8.2.4. Princip kompjuterizacije Podrazumijeva upotrebu raunara u svim modulima i organizacionim oblicima fleksibilne proizvodnje. Njegova svrha je upravljaka i informaciona povezanost. 8.2.5. Princip komunikacije Podrazumijeva povezanost informacionih tokova u jedinstven otvoren sistem, pri emu se ostvaruje hardverska i informaciona povezanost.

64

8.3. Modularne strukture fleksibilnog proizvodnog sistema (FPS-a) Modularno graena postrojenja FPS-a odlikuju se boljom raznovrsnou funkcionalnih i parametarskih karakteristika, ovo se realizuje iz ogranienog, ekonomski i tehniki svrsishodnog kompleta standardnih i unificiranih modula. Uzajamna izmjenjivost modula omoguava obezbjeenje fleksibilnosti i univerzalnosti modularne strukture. Imajui u vidu da se fleksibilni proizvodni sistemi sastoje od modula razliitih tipova (programskih-softverskih i aparatnih-hardverskih), upotreba modularnog principa gradnje dozvoljava formiranje sastava tehnoloke obrade tehnikih i programskih sredstava u skladu sa realnim potrebama proizvodnje. Efikasno ostvarenje modularnog principa gradnje zahtijeva kompleksan i hijerarhijski pristup gradnji modularne strukture, samih modula i njihovih komponenti (elemenata). Gradnja strukture fleksibilnog proizvodnog sistema na modularnom principu obezbjeduje smanjenje rokova izrade proizvoda, trokova odravanja sistema, te vremena zastoja zbog otkaza. Osim toga prua se mogunost stvaranja fleksibilnog proizvodnog sistema koristei se relacijom proizvoa potroa, formiranje sastava tehnikih i programskih sredstava u skladu sa potrebama proizvodnje, bez suvinosti, brza reorganizacija pri promjeni proizvoda, poveanje nivoa automatizacije.

Slika 8. 7. Modularna struktura FPS

65

9.0. CIM I SISTEMI IZMJENE MODULA U GT

9.1. CIM Sistem CIM prestavlja zajedniko informacijsko-tehniko dijelovanje svih faktora proizvodnje. CIM obuhvaa zadatke razvoja, projekta, konstrukcije, planiranja, obrade do ispitivanja i isporuke, odnosno svih stupnjeva procesa proizvodnje. U informacijskom smislu CIM je integralna obrada informacija i podataka za rijeavanje tehnikih i organizacijskih zadataka unutar industrijskih preduzea, kao to je prikazano na slici 9.1. Zahvaljujui integraciji svih subjekata jedne proizvodnje, CIM postaje zajedniki cilj. Ovdje je bitna fleksibilnost i brzina reagovanja na zahtijev trita. Osim toga je mogue je zadovoljiti jo i slijedee: Skraenje vremena proizvodnje Odravanje ugovorenih i planiranih termina Poveanje kvaliteta proizvoda Poveanje sposobnosti dobavljaa poluproizvoda i pomonih materijala Smanjenje greke planiranja Smanjenje greke proizvodnje . Uvoenjem CIM-a mogu se postii slijedei efekti: Izbjegavanje dugotrajnog prenoenja podataka i ponavljanje runog unosa podataka Izgradnjom i koritenjem banki podataka omoguuje se bolje upravljanje. Povezivanjem banki podataka sa pojedinanim radnim mijestima, dobivaju se kvalitetnije povratne informacije, to dovodi do poboljanja kvaliteta cijelokupnog rada. Aktivnosti unutar jednog sistema koje obuhvaa CIM prikazane su na slici 9.1 Korisna primjena CIM-sistema moe biti kvantitativna i kvalitativna. Kvantativna korisnost se oituje u : o Smanjenju obrtnog kapitala o Optimiranju koritenja maina o Skraenju ciklusa obrade o Smanjenju rune obrade podataka o Smanjenju vremena razvoja novog proizvoda o Smanjennju i eliminisanju skladita Kvalitetna korisnost uvoenja CIM-a je u slijedeem: o Odravanje termina i aurnost isporuke o Brzo reagovanje na promjenu utiajnih faktora o Poveanje kvaliteta o Poveanje pouzdanosti proizvodnje o Jasnije naglaena odgovornost o Krai put odluivanja.

66

Nabava

Prodaja

CIM PPS
Plan proizvodnje -personal -rokovi -kapaciteti Nadzor proizvodnje

CAE MIS
Informacije stanja

CAD
Razvoj Projektovanje Konstrukcija Organizacija

ISPORUITELJ

Upravljanje proizvodnjm

CAP
Plan obrade

Analiza Kvalitete Kontrola kvalitete Osiguranje kvalitete

Plan monta e

CAM

CAA CAT
Funkcijonalno ispitivanje

Upravljanje i nadzor -srestvima obrade -srestvima -srestvima transporta montae -sredstvima skladita

Skladite

Transport

Ispitivanje

Slika 9. 1. Funkcije integrisane u CIM

67

KUPAC

CAQ

CIM
CAD
-Razvojna dijelatnost -Tehniki prorauni -Grupna tehnologija

CAP
Izbor obradnih sistema -Izrada tehnologije -Programiranje -Upustvo za montau

PPC
-Planiranje programa proizvodnje -Planiranje koliine proizvoda -Planiranje materijala -Planiranje i terminiranje kapaciteta -Plan lansiranje naloga -Praenje proizvodnih naloga -Nadzor ugovora

CAM
-Obrada -CNC obradni strojevi -Obradni centri -Fleksibilne obradne elije -Fleksibilni obradni sistemi -Fleksibilne obradne linije -Automaska izmjena alata -Automaska izmjena obradaka -Transport -Mjerenje tanosti

CAQ
-Odreivanje ispitnih svojstava -Izrada upustva za ispitivanje i planiranje -Nazor ispitanih svojstava na objektu

Slika 9.2. CIM sistem I pored fleksibilnosti kojom raspolau strojevi iz ove skupine, ne koriste se u CIM sustavima, izuzev kao dijelovi u prilagodljivim obradnim sustavima druge skupine. Skupina proizvodne opreme koju nazivamo prilagodljivi sustavi, predstavlja osnovu za proizvodnu opremu u CIM sustavima. Fleksibilna elija pored obradnog modula ima i ureaje za automatsku izmjenu obradaka i ureaj za mjerenje izradaka. Fleksibilni obradni sustavi (otoci) imaju pored obradnih strojeva (NC, Obradni centri), ureaj za mjerenje, skladite alata i obradaka, stanice za ulaganje i odlaganje i transportni sustav, sve kontrolirano zajednikim upravljakim sustavom.

9.2. Izmjena modula u GT Modularna gradnja proizvoda prua mogunost oblikovanja irokog asortimana proizvoda iz razliitih oblasti, poevi od mainstva, rudarstva do elektrotehnike i elektronike gdje se u periodu zadnjih deset godina trai sve vea fleksibilnost i univerzalnost. U obzir treba uzeti i vrijeme zastarijevanja proizvoda pogotovu u elektronici gdje ovi proizvodi zastarijevaju ve nakon est mjeseci. Zbog toga se modularnim prilazom gradnje proizvoda prua mogunost nadogradnje istog, da bi on bio u mogunosti da obavlja eljenu funkciju cilja. Tipian prmjer predstavlja gradnja raunarskih komponenti, gdje se proizvodu produuje vijek trajanja i
68

eksploatacije, te se dobiva vienamjenski proizvod po zahtijevu trita odnosno kupca. U razmatranje uzeta su tri podsistema, to su : Modularni sistem automatskog obezbjeenja alata, Modularni sistem transporta i skladitenja, Modularni sistem obrade FPM. 9.2.1. Modularni sistem automatskog obezbjeenja alata Modularni sistem automatskog obezbjeenja alata sainjavaju: Modularni sistem pomonog i reznog alata, Modularni sistem ureaja za automatsku zamjenu alata (AZA) i Modularni sistem grupnih steznih alata. 9.2.1.1.Modularni sistem pomonog i reznog alata Fleksibilni proizvodni moduli (FPM) namijenjeni za komponovanje FPS-a ugrauju se sa irokim kompletom reznog i pomonog alata, a sastav ovog alata odgovara potrebama i principima modularnosti. Sastav reznog alata odreen je na osnovu tipova obradnih operacija. Proces obrade u FPS-u zahtijeva visoko proizvodni alat sa visokim vijekom trajanja u automatskom reimu. Najbolji rezultati postiu se pri realizacij blokovsko-modularne konstrukcije alata. Takva struktura alata sastoji se od odijeljenih elemenata (modula) koji svojom kombinacijom pruaju optimalnu konstrukciju alata i mogu se koristiti umjesto specijalnih alata.

Slika 9.3. Pomoni rezni alat Kod krajnjih elemenata, draa i prelaza postoje specijalne povrine za usaivanje i spajanje ime se ostvaruje baziranje i privrivanje sastavnih modula. Izmjenom jednog ili vie modula, modularni pomoni alat bez skidanja omoguuje koritenje u vie sluajeva za raznovrsne operacije. Prilikom zatupljenja vri se zamjena samo jednog modula, a ne cijelog alata to jest samo neposrednog draa ili izmjena konkrertnog koritenog alata. Kada se vri priprema proizvodnje modularni alati grupiu se i dijele na kompozicije boljeg kvaliteta konstrukcije alata, za razliite maine. Elementi blokovsko-modularnih alata posjeduju visoku unifikaciju. Ovakvi alati u znatnoj mjeri smanjuju cijenu kotanja kada su primjenjeni na konkretne operacije.
69

Pomoni alat treba da obezbijedi dovoljnu vrstou,visoku tanost i stabilnost namjetanja (baziranja i stezanja) reznog alata, brzu izmjenjivost, podeavanje alata van maine itd. U izvedbi pomonog alata razraena su tri podsistema alata: Alati sa cilindrinom bazirajuom drkom (za privrivanje na strugove) Alat sa bazirajuom prizmom (za privrivanje na strugove) Alat sa koninom i cilindrinom drkom (za privrivanje na builinoglodajue-razvrtake maine)

Slika 9.4. Mainski noevi 9.2.1.2. Modularni sistem ureaja za automatsku zamjenu alata (AZA) Potreba za ureajima, za automatsku zamjenu alata (AZA) svode se na sljedee ciljeve: Stalnog skraivanja veliina koordinatnih kretanja razliitih jedinica AZA prilikom zamjene alata, Postizanje maksimalnog usklaivanja vremena zamjene alata s vremenom rada maine, Odstranjivanje uticaja mase alata na tanost maine, Osiguranje pogodnog opsluivanja magacina za vrijeme rada maine Sigurnost procesa kontrole toka obrade, Obezbjeenje mogunosti poveanja prostora magacina bez izmjena mehanizma maine, Nezavisnost izvedbe ureaja AZA kao nezavisnog, brzoskidajueg i lahko izmjenjivog modula. Na strugovima sa numerikim upravljanjem iroku primjenu kao ureaji AZA nale su viepozicione revolver glave.
70

Slika 9.5. prikazuje eme razliitih tipova magacina alata, koji se mogu primijeniti kao ureaji za AZA.

Ureaj automaske zamjene alata - AZA

Za zamjenu vretenih jedinica

Za zamjenu alata na vretenu maine

Revolvelska glava

Magacin u obliku diska

Magacin u obliku diska

Lanani magacin

Magacin u obliku doboa

1
S horizontl. osom

2
S vertikal. osom

10 7

11

S nagnut. osom

Slika 9.5.- eme razliitih tipova magacina alata, primjenjenih u ureajima AZA Modularni sistem ureaja za automatsku zamjenu alata primjenjuje se na veini modula obrade buenje-glodanje-proirivanje, nezavisno od strukturnih rjeenja maine. Karakteristike sistema su: Zapremina magacina je 20 - 100 alata, Konusnost krajnjeg dijela alata 7 : 24, Max. duina alata 500 mm, Max. masa alata 30 kg, Sposobnost nalaenja alata - kodirano gnijezdo ili alat, Poloaji magacina alata-visei ili stoni.

71

9.2.1.3.

Modularni sistem grupnih steznih alata

Modularno graeni grupni stezni alati moraju osigurati visoko proizvodnu i tanu obradu dijelova. To se postie : Brzim i stalnim postavljanjem (baziranjem) bilo kojeg dijela grupe u stezni alat i njegovog stezanja pomou automatizovanog stezaa, Jednostavnou u eksploataciji, Potrebnom krutou i tanou u radur Mogunou brzog postavljanja na radnu mainu i brzog skidanja poslije rada. Ovakav alat takoe mora obezbjediti stezanje vie razliitih proizvoda (grupe), a to se ostvaruje koritenjem izmjenjivih modula* Oni se sastoje iz dva segmenta : Bazine strukture (nosei elementi, transmisioni ureaji, bazne povrine itd.) i Adaptivne komponente (locirajui elementi, stezne komponente itd.). Bazina struktura je primjenjiva za sve dijelove iz familije dijelova.

Slika 9.6. Stezni alat 9.2.2. Modularni sistem transporta i skladitenja (ATSS) Osnovne funkcije ATSS-a sastoje se u organizaciji skladitenja i transporta obraivanih dijelova u FPS-u i njihove predaje obradnim modulima. Kao moduli ATSS-a primjenjuju se sredstva neprekidnog transporta (konvejeri), tako i automatski mehanizmi ciklinog djelovanja (transportna kolica, skladini kranovi, itd.). Moduli ATSS-a mogu biti upotrebljavani na razliitim nivoima transporta, ukljuujui unutar operacijski i meuoperacijski, unutar sektorski i meusektorski, unutar pogonski i meupogonski, itd. Na slic 9.8..i prikazana je struktura ATSS-a.

72

Slika 9.7.Sistem transporta

ATSS

Skladini modul

Transportnoakumulacijoni modul

Skladita

Slagai

Pretovarni ureaji Roboti manipulator i Stolovi i kolica

Akumulacijoni ureaji Sekcija transportnih ureaja Prijemni ureaji

Transportni robot

Konvejeri

Skladita paleta

Stalani kranovi

inski

Leei

Stalaa

Mostovni

inski pretovarni

Visei za prenos tereta

Kranovi slagai Kontrolni ureaj

Portalni

Konvejeri

Pristanite magacini

Beinski leei

Visei vuni

Podizai

Visei

Jednoinska visea kolica

Kompletna skladita

Prijemne sekcije stalae

Slika 9.8. Modularna struktura ATSS-a

73

10. EKONOMSKOG EFEKTA PRIMJENE GRUPNIH TEHNOLOGIJA

Veliina smanjenja utroska rada za jedan dio i operaciju: E=1 2 1 -utroak rada za dio i operaciju prije upotrebe naprave 2 -utroak rada za proizvodnju pomone naprave Uteda u neposrednom plaanju zarad " 1 " prilikom primjene tehnologije: 1 = 1 1 2 2 1 2 - tarifni stavovi radnika na dotinoj operaciji prije i poslije opremanja. Ekonomski efekat" E " sa uraunatim dodatnim trokovima H %: E=(1+o,1H)1 Ekonomska opravdanost naprave: P

P - visina godinjih trokova za eksploataciju jedne naprave N - koliina proizvoda Maksimalno dozvoljeni godinji troskovi za napravu kod odreenog programa proizvodnje. P = EN Zavisnost minimalne veliine serije dijelova :

Minimalni ekonomski efekt koji mora osigurati primjena naprave pri obradi istog dijela kod utvrenih godinjih trokova za naprave: E=

Ukupni ekonomski efekat: = ( ) - velicina godinjeg programa proizvodnje Obrazac za uporeenje dviju po efektu i trokovima razlitih tehnologija: 2 1 = 2 1 1 1 - trokovi i utede "jeftinije" tehnologije 2 2 - trokovi i utede "skuplje" tehnologija - kritini program koji odgovara jednaini ekonomskog efekta ovih tehnologija.

74

U nekoj grupi dijelova mogu se nai dijelovi sa razliitim koliinama u godinjem programu, pa se za neke dijelove moe pokazati rentabilnijom primjena specijalnih naprava. U torn sluaju, potrebno je utvrditi da li vie odgovara primjena grupnih ili univerzalnih tehnologija za preudeavanje. To se moe rijeiti uporeivanjem ekonominosti "m" specijalnih i grupnih ili univarzalnih tehnologija sa "m" specijalnih preudeavanja. Tada je potrebno rijeiti nejednainu: > { [( + ) + ( + ) ]} { ( + ) } =1 =1
<

- krajnji ekonomski efekt dobiven obradom kompletne grupe dijelova pomou grupne naprave.
, , , -koeficijenti amortizacije i eksploatacije elemenata za preudeav nje. - cijena kostanja grupne naprave. cijena kostanja jednog kompleta elemenata za preudeavanje. -konani ekonomski efekt dobiven primjenom "m" specijalnih tehnologija pri obradi cjelokupne zadane koliine dijelova. - cijena kotanja jedne specijalne naprave.

Svaki od izraza: ( + ) ; ( + ) ( + ) ; - prestavlja zbir =1 =1 odgovarajuih trokova koji se odnose na eksploataciju u jednoj godini. Obim proizvodnje: N= =1 Ukupni utrak rada " T " za projektiranje grupnih tehnologija sastoji se od utroka radnog vremena za projektovanje svake pojedine naprave: = 1 + 2 + + Utroak radnog vremena za projektiranje grupnih tehnologija s izmjenljivim elementima: = + 1 + + Postoje: > > Ukupni utroak materijala za izradu specijalnih tehnologija sastoji se od trokova za svaku napravu: = + + + Trokovi materijala za izradu grupnih tehnologija: = + + + Poto je, > > Na osnovu podataka iz tvornike prakse, moemo rei, da se utroak materija sa primjenom grupne tehnologije umjesto individualnih smanjuje 5-10 puta.
75

Cijena kotanja specijalne naprave s obzirom na jedan dio:

- cijena kotanja specijalne naprave. - ukupni godinji program proizvodnje dijelova. Cijena kotanja grupne naprave s obzirom na jedan dio

+ =1

- cijena kotanja grupne naprave. - cijena kostanja kompleta izmjenljivih elemenata.

Dijagram 2. Relativna cijena kotanja naprava s obzirom na jedan dio 1. specijalnih 2. grupnih s izmjenljivim elementima Na dijagramu je prikazana cijena kotanja specijalnih naprava s obzirom na jedan dio zadanog programa pravcem paralelno sa apscisom.Iz dijagrama se vidi, da ako u grupi postoje pa i samo dva tipa dijelova, trokovi za grupne naprave sa izmjenljivim elementima manji su od trokova za izradu dviju specijalnih naprava.

76

11. ZAKLJUAK
Da bi neki proizvod bio konkurentan na tritu, neophodno je da se ispune i ukomponuju osnovni trini zahtijevi, a to su: cijena, kvalitet i rokovi isporuke. Sve tri komponente su meusobno povezane, a u industriji njihova realizacija u novije vrijeme bi bila nemogua bez primjene raunarske tehnologije i CAPP sistema. Problem veze izmeu preuzimanja podataka CAD i CAM sistema, danas u svijetu nije potpuno rijeen, jer nepostoji univerzalni CAPP sistem koji moe da zadovolji sve sloene tehnoloke zahtjeve. CAPP sistmi u grupnim tehnologijama imaju sljedee osobine: predstavljaju tehnoloki i komunikacijski most izmeu faze projektovanja i proizvodnje, automatizovano odreuje dio podatka u tehnolokim postupcima, mogu da se lako obogauju novim znanjima i podacima, i da mogu da se lako uklope u informacione sisteme fabrika, da od njih primaju podatke i da im generiu potrebne podatke. Postavlja se pitanje ta omoguuje primjena GT-a u modularnom principu gradnje, a ona omoguuje: Da se konvencionalni tehnoloki procesi podignu na nivo naprednijih koji se primjenjuju u velikoserijskoj i masovnoj proizvodnji, Smanjenje vremena koje je potrebno za projektovanje proizvoda i tehnolokog procesa, Smanjenje utroka materijala koji ulaze u sastav proizvoda, Smanjenje cijene kotanja gotovog proizvoda. Na osnovu svega reenog u ovom diplomskom, moemo zakljuiti, da ideja grupisanja zasluuje najveu panju u podruju proizvodnih pogona u mainstvu.

77

12. LITERATURA
[1] Demo Tufeki [2] Milan Jurkovi Demo Tufeki [] Darko Petkovi
[4] Mitrofanov FLEKSIBILNI PROIZVODNI SISTEMI

Mainski fakultet Tuzla, 1999 TEHNOLOKI PROCESI Projektiranje i modeliranje Mainski fakultet Tuzla, 2000
GRUPNA TEHNOLOGIJA OSNOVA

FPS disertacija, Zenica, 2001 NAUNI TEMELJI ET privreda Zagreb, 1964 RAUNALOM INTEGRIRANA PROIZVODNJA Slavonski Brod 2002 PROJEKTOVANJE TEHNOLOKIH PROCESA Novi Sad 2004 UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM Slavonski Brod 2001

[] Niko Majdandi [6] Velimir Todi [] Nilo Majdandi Robert Luji, Goran imunovi Goran imunovi, Igor Majdandi [] Safragen R., Krivov G:A. Tatarenmko V.N.

MODULARNA OPREMA ZA FPS MAINSKE OBRADE Kiev, Tehnika 1989 PROJEKTOVANJE PROIZVODNIH SISTEMA Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad 1992 PRIRUNIK ZA PROJEKTOVANJE PROIZVODNIH SISTEMA Fakultet Tehnikih nauka Novi Sad, 2003 KATALOG

[] Dragutin Zelinovi

[] Zelinovi Dragutin osi Ilija, Maksimovi R.

[] Fabrika reznog alata

novi pazar [] INTERNET

78

13. PRILOZI
POPIS SLIKA STRANICA Slika 1 - Razvoj CAD/CAM/CAPP tehnologije 8 Slika 2.1. Osnovni principi GT 10 Slika2.2. ema klasifikacije dijelova 11 Slika 2.3. ema sa stvarnim kompleksnim dijelom 12 Slika 2.4. Faze u razvoju postupaka grupisanja 14 Slika 2.5. Proizvodni program za koji 15 treba razraditi postupke obrade Sl. br. 2.6. Proizvodni program razvrstan 15 u grupe Slika 3.1. Osovina reduktora 17 Slika 3.2. Tipski zahvati operacija kao osnova za izbor 18 alata, reima i odreivanja vremena i trokova operacije Slika 4.1. Grupisanje dijelova 19 Sl.br. 4.2. Postupak grupisanja na procesnom principu -po vrsti obrade 21 Slika 4.3. Obrada na istom tipu maine 22 Slika 4.4. Grupne operacije 23 Slika 4.5. Pojedinane operacije 23 Slika 4.6. Grupne viepredmetne linije 24 Slka 5.1. Tokarlica 29 Slika 5.2. Prikazani su neki tipovi dijelova koji se obrauju na tokarilicama 30 Slika 5.3. Obradni sustav 30 Slika 5.4. Glodalica 31 Na slikama 5.5 i 5.6. prikazane su neke grupe dijelova koji se 32 obrauju na glodalicama: Slika 5.7. Primjer glodala 32 Slika 5.8. Stubna builica 33 Slika 5.9. Fleksibilni proizvodni sistem 34 Slika 5.10. Efektivnost grupne tehnologije 35 Slika 5.11. Struktura meusobnog dejstva proizvodnih slubi 35 Slika 5.11.- FPS za izradu profila 37 Slika 6.1. Integracija CAD, CAM, CAE kroz bazu podataka 39 Slika 6.2. Model iz CAD-a 40 Slika 6.3. Proizvodni proces 41 Slika 6.4. Proizvodni krug proizvoda 42 Slika 6.5. Osnovni principi integracije programskog sistema preko CAD CPL modula 44 Slika 6.6. Tok informacija interaktivnog CAD/CAM programiranja obradnih procesa 44 Sika 6.7. Kompijuterski sistem CAD/CAM 45 Slika 6.8. Struktura PDM 47 Slika7.1. Pregled funkcija CAD/CAPP/CAM sistema 49 Slika 7.2. Opti slijed aktivnosti kod primjene grupne tehnologije i implementacije u CAD/CAPP/CAM 50 Slika 7.3. Struktura CAPP sistema 52 Slika 7.4. Vrste CAPP sistema 53 Slika 7.5. Veze u integrisanom CAD/CAPP/CAM sistemima 54 Slika 7.6. Varijantna metoda projektiranja tehnolokih postupaka 56
79

Slika 7.7. Projektiranje tehnolokog postupka pomou CAPP sistema Slika 7.8. Model generativnog CAPP sistema Slika 8.1. Operacijska grupa Slika 8.2. Osnovne karakteristike postupka grupisanja Slika 8.3 a. i 8.3. b. Slilka 8.4. Vienivovski sistemi modularnog karaktera Slika 8.5. Vienivovski sistem struktoralnog karaktera Slika 8.6. Naini utvrivanja veza strukture sistema Slika 8. 7. Modularna struktura FPS Slika 9. 1. Funkcije integrisane u CIM Slika 9.2. CIM sistem Slika 9.3. Pomoni rezni alat Slika 9.4. Mainski noevi Slika 9.5.- eme razliitih tipova magacina alata, primjenjenih u ureajima AZA Slika 9.6. Stezni alat Slika 9.7. Sistem transporta Slika 9.8. Modularna struktura ATSS-a POPIS TABELA Tabela 1. ema grupnih zahvata za kompleksni dio Tabela 2. Klasifakacijoni sistem za otkivke Tabela 3. Sadraj tehnolokog procesa izrade ploastih dijelova alata za brizganje plastike POPIS DIJAGRAMA Dijagram 1. Poveanje produktivnosti primjenom tehnologija podranih raunarom Dijagram 2. Relativna cijena kotanja naprava s obzirom na jedan dio

57 58 60 61 63 63 63 64 65 67 68 69 70 71 72 73 73 25 28 55

51 76

80

81